GRUDIUS, MARIUS, SECUNDUS

J.P. Guépin

De drie dichtende broers Grudius, Marius, Secundus
in brieven, reisverslagen en gedichten

STYX Publications Groningen 2000
Deze elektronische uitgave bevat de originele teksten, zoals die zijn
afgedrukt in deel 2 van het bij STYX Publications verschenen boek.
De complete tekst, die ook vertalingen in het Nederlands, een inleiding
en vele afbeeldingen bevat, is verkrijgbaar in de boekhandel of bij de
uitgever:
STYX Publications
Postbus 2659
9704 CR Groningen
Tel. 050-5717502
Het ISBN-nummer van dit boek is 90-5693-022-2.

Bloemlezing: de originele teksten [pp. 443-728]

Hoofdstuk 1
Hoofdstuk 2
Hoofdstuk 3
Hoofdstuk 4
Hoofdstuk 5

Inhoud van de bloemlezing, hoofdstuk 6

6.1 Het schandaal van Grudius
6.1.2 Grudius, Hercules belegerd door de Pymeeën
6.1.3 Marius, Hercules bevrijd van de Pygmeeën
6.1.4 Grudius, versbrief aan Gonzalo Pérez, april 1550
6.1.5 Het verslag van Vierlingh over de inpoldering van de Zijpe

6.2 Contact met Vida
6.2.1 Vida aan Honorato Juan, 5 december 1560
6.2.2 Grudius in Brussel aan Marius, 28 september 1551
6.2.3 Grudius aan Vida, 26 november 1551
6.2.4 Grudius aan Vida, 24 november 1556

6.3 Grudius, Biecht aan God, 1556

6.4 Grudius, Rouwklachten
6.4.1 Grudius, rouwklacht voor zijn 2e vrouw Johanna Moysa, ca 1560
6.4.2 Grudius, rouwklacht voor Marius, 1568

6.5 Grudius aan Spaanse hovelingen
6.5.1 Grudius in Brussel aan de graaf van Chinchôn in Brussel, 3 december 1557
6.5.2 Grudius aan de graaf van Chinchôn, 5 december 1557
6.5.3 Grudius in Brussel aan Gonzalo Pérez in Spanje, 26 september 1559
6.5.4 Grudius, onuitgegeven versbrief aan Gonzalo Pérez, 1566

6.6 Venetiaanse gedichten
6.6.1 Grudius, aan Anzola Belocchio, uit naam van Andreas Stella, 1569
6.6.2 Marius, op Venerilla
6.6.3 Grudius, aan Andreas Stella, 1569

6.7 Grudius, vlak voor zijn dood
6.7.1 Grudius in Venetië aan Viglius in Brussel, 4 februari 1570

6

6.1.5 Het verslag van Vierlingh over de inpoldering van de Zijpe

A. Vierlingh, Tractaet van Dyckagie, ed. J. de Hullu, A.G. Verhoeven, 1920, blz. 292 e.v.¹

Nu wij hier noch in de materie van nijeuwe dijckagie te bedijckenne zijn, soo wil ick u hier verclaeringhe doen van een vremde extraordinaris dijckagie.
Ick hebbe geroupen geweest int jaer LII in den somer naer Pontianijvloet in de begonste dijckagie van der Zijpe bij het Hontbosch in Hollandt, naedemael dat de goede heere Niclaes daeraen veul verloren cost gedaen hadde ende bijcans het geheel concept van der dijckagie verswijmpt was, maer nietemin int beginsel van den toelegh niet gehoort, want hadde ick in de eerste communicatie daer mogen wesen eer men eenigen cost daeraen geleijt hadde, ick soudet naer mijnder macht ontraeden ende ontseijt hebben.
Commende te Schagen daer ick beschreven was vonde ick den canonick van Uijtrecht Schoorle, dewelcke de last hadde mij de dijckagie te wijsenne ende omme te leijdenne. Wij trocken van Schaegen tot Keijns toe daer de dijckagie begoste, daer ick binnen dezelve dijckagie int water vant een gorsken genouch van bequaeme hoochte, welcke water hem extenderede westzuijtwestwaerts op tot voorbij Crabbendamme, rontsomme hebbende hetselve gorseken een steijl ouver, deur welcke waeter begonst was te maeckenne een voorvorsch van eenen dijck, ende en was hetselve water nochtans soo diep niet men [Samengetrokken uit: men en.] voer der met peerden deure ende werde het volck met pramerkens overgeset.
Commende teijnden de voorseijde voorvorsch, die lanck mochte wesen bet dan 300 roeden, daer ons de waegens quaemen haelen, ende meijnende dat het voormelte water anders niet en was dan een doorgaende diep oft creecke, meijnde ick teijnden de voormelte slijckervoorvorsch te vindenne een geheel fraije gorsch, gelijck ick een stuck int water gesien hebben, maer ick en sach voor mij uuijt te westwaerts ende noortwaerts anders niet dan [een] vliegende duijnsant wesende zeer lanck, diep ende breet, bevindende in denzelven slijckervoorvorsch twee sluijsen nijeuw geleijt die eensdeels deurgescheurt waeren, waeraen ick mij wel liet duncken dat [Samengetrokken uit: dat ’t.] het beginsel van der dijckagie was.
Nochtans en cost ick niet gelaeten deselve Schoorle te vragen oft wij verre van der dijckagie waeren, daerop hij mij antwoorde gaff dat wij op de dijckagie stonden ende dat sij het sant innedijcken wouden, waeraff ick mij seer verwonderde, van hem begeerende te weten wat sij metten sande maecken wilden. Maar bij ons de wagens hebbende die deur het water gecomen waeren, vielen wij uijten propooste ende reden soo lancx de strande daer hier en daer ende op diversche plecken de voorvorschen van sande in maniere van dijcken begonst waeren, deene disterende van den ander Ic roeden andere L, XXX ende XX roeden van malcanderen, sonder ordinantie van dijckagie oft bestecken daerinne geuseert hebbende van deen aen des anders hoot te moeten stortenne maer laetende ende maeckende van één open zeegat veule ende diversche cleijne gaeten, daertusschen de vloet oft oploopinge van waetere heur cracht getoont soude hebben, soo datter geschaepen was tusschen elck gat een weel te vallenne ende een diep te schuerenne. Ende soo vervolgens en saegen wij anders niet dan sulcken desordere ende ongeregletheijt van dijckagie.
Tsavons wederom tSchaegen commende en wist ick niet hoe in sulcke saecken te raedenne oft aen- oft aff te slaenne de voormelte dijckagie, deurdien daer te grooten cost aen geleijt was. Ick moeste nochtans van den voormelten Schoorle het uuijterste finael weten, waertoe sij de dijckagie volbracht hedden, wat prouffijt zij metten sande maecken wilden. Hij antwoorde mij dat hij des getroost was ende dat ick anders nergens toe ontboden en was dan [om] ordenne in de dijckagie te stellene ende te providerenne de aenstaende perijckelen, welcke antwoorde mij seer aengenaem was.
Int volvoeren van der voormelter dijckagie en vonde ick sonderlinge geen perijckel want het water oft vloet in 8, 9, oft 10 getijden niet eens aen den dijcke quamp, het moesten groote verloopen zijn eer zij eenige schade aen den dijck zouden hebben connen gedoen. Die int beginsel daer geweest hadden ende wat van onze dijckagie gesien, hadden, God zij gelooft!, daer groote lenghte van kaeden begost te maeckene buijten de voormelte santvoorvorschen verder ten stranghewaerts met horden, hoij en stroij ende sant daerop, daerinne zij groote onnuttige cost gedaen hadden, dewelcke soo veele proffijteerden alsoft zij te Hooboecken op de heije gelegen hadden, want binnen dezelve voorvorsch lacht diepe van sande van 4 oft 5 voeten, soo dede buijten de voorvorsch tzeewaerts, soodat prouffijt soude geweest hebben dat deselve voorvorsch zijn bootschap gedaen hadde voor een kaede, ende dat men alle de spijse van binnen, te weten het sant totten sandijck, boven van de cleije affgenomen hadde.
Nochtans wat putten dat men van binnen uuijtgecarret hadde ende de wint oostelijcken oft noortwestelijcken oft oock zuijtoostelijcken gewaijt hadde, zoo zoude alle de voormelte putten wederomme vol gewaijt, gedreven ende gestuijft hebben op een drooch weder ende sonneschijn sóó effen ende vol, dat soo wie daer op gecomen hadde die zoude daerinne versmoort hebben, welck sant soo bleeff liggende tot datter eenen dapperen reghen compt daerdeur dan dat hardt wordt. Ende daeromme compt hier wel te passe het seggen van mijn heer heer Jan doude, heer van Bergen, gevracht zijnde van coninck Philips wat hij voor een landt hadde, antwoorde Zijne Mat. deze woorden:

C’est le pays de tureluyre,
quandt il pluist il y faict dure,
quandt il est secq il est molle,
au grand vent il s’envole;

dat is:

Het is het lant van tureluijre,
alst regent soo ist hart van nature,
alst drooch is soo ist sachte,
het verwaijt bij dage bij nachte.

-----

Schoorle riet mij dat ick mijn dijckerlant ende goet in Brabant vercoopen zoude ende dat ick daer zoude mijn gelt emploijeeren, maer ick en hoorde aen die oore niet. Mij werde hondert mergen lants geschoncken voor mijnen dienst, maer ick was soo liberael als zij waeren ende schoncke henluijden die wederomme, hebbende daervoren sdaechs voor mijn vacatie 6 carolusgulden ende gedefroijeert van mijnen coste, desniettemin ick hebbe al even veul gehadt.
Wij sullen voortsvaeren tot die reste van der dijckagie ende daeraff verclaeren de gelegentheijt van der inneminge derzelver dijckagie ende tlandt daerbinnen gedijckt ofte tsant, soo men tselve nemen mach, wat proffijt de dijckers daeraff hadden.
Veule onnutte coste wierden in derselver dijckagie gedaen soo van wateringen, watergangen ende slooten te delvenne, dewelcke wederomme metten sande toewaijden ende stuijffden, soo ick bevonden hebbe aen de putten die wijlieden van binnen ende buijten uuijtgelaeden ende gecarret hadden, die binnen 14 dagen oft binnen 3 weken wederom effen toegestoven ende -gewaijt waeren met sande.
Daer was oock ongeregeltheijt onder de arbeijders ende dijckers, denwelcken d’innemers oft bevelhebbers van de dijckagie toegeseijt hadden henlijeden te leveren cordewagens, deelen ende andere instrumenten tot slants cost, waerdeur de rabauwen dickwils ende menichmael dezelve cordewagens aen de gengen dickwils ontstucken staken ende braeken, soodat zij daer eenen halven dach lech saeten totdat men haer andere cordewagens oft instrumenten gebrocht hadde, ende nietemin liepen altijt heur dachgelden. Dezelve dijckers maeckten den voornoemden regimenthebbers van de dijckagie avewijs, seggende dat men tot Sevenbergen, Steenbergen ende elders soo useerde, maer want ick henluijden daerinne controleurde wierden sulcke arbeijders wel confuijs, ende daerdeur waeren sulcke ongeregeltheijden geremediëert, sij zouden alle heure cordewagens gebrooken hebben om dan voorts leech te sittene.

-----

Men vindt veule engeniaerden die wonderlijcke dingen practiseren. Eenige hebben gevonden datse heure santdijcken begieten met waetere omdat se hart souden worden. Hebbe ick daeromme hiervoren qualijcken geseijt dat het is het ‘lant van tureluijre, alst nat is soo ist hart van nature etc’?
De principaelste gouverneurs ende dijckmeesters van der dijckagie, doen ick aldereerst quamp ende vont, waeren den canonick van Uuijtrecht Schoorle, Oomken van Bruijsselle ende Mr. Lucas van Schildere die noijt dijckagie gesien en hadden. Daernaer quamp achternaer eenen Servaes de Haese coopman van Antverpen, die inne Crunninge in Zuijt-bevelant hadde leeren dijcken tot zijnen grooten cost, diewelcke vreemde opiniën opbrochte; te weten den Slijckerdijck lach op eenen morwen sachten grondt daer den dijck wat deursincken moeste, dezelve De Haese sustineerde dat men tslijck onder uuijt de saete van den dijck wechkarren zoude moeten omme den dijck soo een hardt fondament te maecken, min oft meer oft denselven dijck aen eenen zijden draet in de locht zoude blijven hangen ende oft den dijck soo dwaes zoude hebben geweest datse den harden gront niet en zoude hebben connen gevinden. Ende nietjegenstaende dat denzelven dijck het slijck wechgedaen zoude hebben deur het gewichte ende persen sonder cost, nochtans moest zijn opinie geachtervolcht worden, nietjegenstaende eenige mijne remonstrantie die ick hem dede, ende dat ick mij presenteerde borge te stellen voor den dijck dat hij wel soo wijs was ende tselve wel effectuëren zoude sonder cost te doene. Dezelve Haese opiniëerde dat men meer sant innedijcken ende verloren cost doen zoude ontrent Pettem, alsoft zij niet sant genouch innegedijckt en zouden hebben, twelcke sij alsnu heeten den Haesenpolder, het waere beter ende bequaemer denzelven te heeten den Dwaesenpolder, met grooten cost gemaeckt ende sonder vruchten.
Ziende sulcken voorstel ende dier veul gelijcker cluchten, hebbende ontfangen brieven dat den dijck onder Steenbergen seer geramponneert ende gebroken was, wesende onder mijn dijckgraeffschap, deur grooten storm ende onweder, welcken storm oock alsulcken gebeer aen de dijcke in de voorzeijde Zijpe dede dat, in sooverre de voorvorschen deur alle de gaten als voorseijt is, niet en hadde geleijt ende gemaect geweest, sij zouden den geheelen hoop verloren hebben. Ick moeste daeromme eens naer huijs tot Steenbergen in mijn dijckgraeffschap reijsen om aldaer ordenne te stellenne naerdat ick ses weken continuëlijcken in der dijckagie van der Zijpe gevaceert hadde, ende tSteenbergen zijnde creech ik een lange sieckte soodat ick tzedert dien tijt in de Zijpe niet meer geweest en hebbe. Wat pottagie sij voorts daeraff maecken, en can ick u niet vorder beschrijven.
Noch in dezelve dijckagie van de Zijpe zijnde quamp daer eenen quidam hebbende daensicht philosophistique, hij aenveerde Nicolaij ende gaff hem aen, dat hij een maniere hadde gevonden omme de[n] geheelen dijck van der Zijpe met cleijnen cost te maeckenne ende te volbrengenne, maer en wout niemant seggen dan hebben voor teerste ende in de hant hondert croonen. De voormelte Nicolaij, de cannonick Schoorle ende andere souden daernaer geluijstert hebben en hadde ickt henluijden gelijckerhant niet ontraeden, seggende dat het anders niet dan beuselingen en waeren. Desnietemin de voormelte Nicolaij gretich wesende omme hetselve te wetenne brochte de philosophe soo verre dat hij de hondert croonen minderde op de negen, soodat hij ons ginck in de hant steecken ende adviseren dat men zoude coopen alle ijdelle wijnpijpen, die men op den Rijn ende te Ceulen soude connen becomen ende recouvreren, ende setten dieselve wijnpijpen gevult met sande overeijnde in maniere van een borstweringen tegen het opcommen ende opstormen van de zeebaeren ende zeewaeteren, meijnende een geschut voor te hebbene. De voormelte philosophe, hij [hadde] qualijcken gestudeert, hij en docht niet dat de wijnpijpen ende reepen verrotten souden ende vergaen soo met den waetere als den heeten sonneschijn, ende dat oock de wijnpijpen onder aen malcanderen niet comen en zouden deurdien de wijnpijpen midden gebuijckt zijn, soodat onder alle gaten ende kijckvensters gebleven zoude hebben, daerdeur de zee ten lantwaerts zijnen loop genomen zoude hebben ende int uuijteijnde den hoop te samen gerenverseert ende omgeworpen. De voormelte philosophe hadde een goede dachreijs ende wert zijn groot vernuftheijt wel dier betaelt.
Sulcke ende dijergelijcke argumenten worden ons wel te voren gehouden, principalijcken van dese wijse clerken, die in argumentatiën ende sophisteriën heur hoot gebroken hebben, op welcke men niet en behoort te lettene want zij Neptunium noijt gram ende leelijcken gezien en hebben.

-----

Ende dat den coopman bedrogen heeft is eensdeels de redenne, ende oock deurdien dat Schoorle met zijne consoorten de slijcke uuijt den gront togen twelcke vette eerde was, diewelcke zij in tonnen slougen ende toonden die op de Beurse tAntwerpen.
Bij mij quam eens eenen gereden in poste tot Steenbergen van Antverpen omme mijn advijs te vragenne wat ick hem riet, hij soude in de dijckagie emploijeren bij de XIIIc ponden Vlems. Ick vraechde hem oft hij de Zijpe gesien hadde, hij antwoorde: neen; ende hem voorts vraegende off hij zijn bruijt getrout hadde zonder zien, hij antwoorde: wel wijsselijcken. Waerom dan wildij die gesloten in tonnen trouwen? Wat weet ghij wat prouffijt sij doen can ende hoe groot ende proffijtelijcken datse is? Dantwoorde genouchde hem noch genouch ende soo bleeff hij uuijter dijckagie, wel tot zijnen proffijte, anders hadde hij in de keerse gevlogen; daer zijnder menige mede bedrogen. Doctoren van Loeven ende advocaten zijn der oock bij gebrocht, men seijt gemeenelijcken: ‘‘gelt van practijcken en wilt niet dijcken’’.

-----

Wat vruchten het noch heeft gebrocht en weet ick niet veule te seggenne sedert den zomer [van] LII, oft ick houdde wel dat het waeter bij St-Meerten, twelcke nu lant is soo ick verstaen can, wat zijn bootschap gedaen heeft. Oock sal wel doen de reste westwaerts tot het halff van der dijckagie toe met grooten zwaeren cost. Maer voorts opwaerts daer tsant 4 1/2 [voet] diep lijt eer ghij aen de cleije compt, hoe sal men de cleije boven connen crijgen? Daer en hebbe ick geen goet betrouwen toe. Onse dijckagiën van herwaerts overe brengen ommers terstont vruchten ende een hoijken saets oft terwe jaerlicx, daer mach men mede ter merckt gaen, ende als de meede wel gelt soo triumpheert den lantman ende wort dick rijcke. Ick hebben eens gemaect van IIIe gemeten meede boven alle costen, in twee jaeren gewasschen, meer dan duijsent carolusgulden, ick sorge dat de geheele Sijpe boven alle costen niet uuijtgebracht heeft.
Hadde men een dijckagie mogen schilderen mette vruchten daerop wassende, Schoorle was daer den rechten man toe. Hij hadde begonst te maecken een plaesteringe [daer men] tHontbosch mede metsen ende onderhouden zoude, daetoe ordonnerende ende raemende dat men alle die oude cabels ende touwen van de buijssen, hulcken ende andere groote schepen coopen zoude, daer hij netten aff gemaeckt zoude hebben en malcanderen netgewijs gebonden omme tfondament in de zee aent Hontbosch te maecken daer hij op plaesteren zoude, maer het waeren de tonnen vol sants geset tegens de zee gelijck boven verclaert is. Ick hebbe eenen grooten bouck gesien daer hij alreede seven kercken inne gepatronneert hadde die in de Zijpe gestaen zoude hebben, deen was ront dander drijcantich, maer het was het vel vercocht eer den wolf gevangen was.
Soo vreemde opiniën gingen in de dijckagie omme ende die daerinne gedijckt hebben cregen vreemden naersmaeck, het heeft de sommige het cleene gecost. Wij sullentselve laeten vaeren ende vervolgen voorts onse materie, nochtans moest ick dit hier te passe brengen om de vremdicheijt [ende] te demonstrerene dat vernuffde ende geëxpermenteerde dijckgraven veul schade beletten, ende dat hem nijemande en behoort dijckagie tonderwinden hij en waere daerinne geverseert.

¹[Vierlingh had zijn handschrift bedoeld voor publikatie, maar hij heeft zijn boek niet kunnen voltooien en zijn eigen HS is verloren gegaan. De bewaarde tekst is een afschrift, vervaardigd door een weinig ontwikkeld kopiist, hij werd door de Hullu en Verhoeven verbeterd in puristische zin. Sommige verbeteringen waren noodzakelijk (Kanunnik Van Scorel wordt steevast ‘koning’ genoemd). Ik heb de gedrukte tekst gevolgd, zonder de noten over te nemen, waarin de lezingen van het handschrift gegeven worden, daarentegen heb ik wel de noten over samentrekkingen overgenomen en de toevoegingen tussen [ ] gezet. Ik heb ook, als gewoonlijk, de tekst in meer alinea’s ingedeeld.]

6.2 Contact met Vida
6.2.1 Vida aan Honorato Juan, 5 december 1550

Grudius, Pia Poemata, blz. 133 e.v.

M. Hieronymus Vida Albae Episcopus Honorato Ianio Valentino Suo S.P.D., 5 dec. 1550

Audio Cremonae amicorum opera ac diligentia, dum absum, edita fuisse in publicum, in multaque exemplaria transcripta atque divisa quaedam poëmata, quae ego proximis annis scripseram, de divinis laudibus; cum eis ea viderer diutius, quam ex usu esset, compressa habere.
Mandavi familiaribus meis illic agentibus ad te quam primum duo volumina transmitterent: quorum alterum tibi haberes; alterum, nomine meo, dares Nicolao Nicolaio Grudio, nobili atque amabili viro; cuius aureolum epigramma non modo libenter legi, sed etiam centies exosculatus sum; eique me plurimum debere sentio, quod de me sibi ignoto homine amantissime scripserit ea, quae magis alicui magno viro, omni laudis genere excellenti, quam mihi convenire videntur. Quidquid id est tamen, totum eius amori ac benevolentieque acceptum refero. Itidem quoque facio de iis quae tu, Honorate ornatissime, de meis orationibus cumulate scripsisti, luculenta, dii mortales, atque eleganti epistola. Nempe de meipso, deque meis rebus, quae ad ingenium maxime pertinent, non admodum libenter, aut loquor, aut scribo; non tam ne ineptus videar, quam quod sciam, ea quae ego scripsi non parum abesse ab optimis.
Litterae autem illae tuae erant eiusmodi, ut totae in me dilaudando occupatae versarentur; qua quidem re, si tibi illico rescribere voluissem, cum nullum aliud scribendi argumentum mihi tunc esset, opus erat aut de mea mediocritate plurima verba facere, praeter meam consuetudinem; aut certem, quidquid laudum in eas meas orationes congesseras, in tuam illam epistolam regerere; easdemque quasi transferre. Consulto igitur abstinui, ne mutuum (ut aiunt) scabere viderer: censeoque ab hoc scriptionis genere omnino temperandum esse. Potius vero, quod alteruter de altero recte praeclareque sentit totum id utriusque amori accedat.
Vale; curaque ut Nicolaïo nostro etiam atque eniam carus siam. Albae, Nonis Decembris 1550.

6.2.2 Grudius in Brussel aan Marius, 28 september 1551

BPL Vulc. 102; Burman, Sylloge II, blz. 215-216.

S.P. Frater optime. Perlata ad me sunt tua poëmata cum litteris iis, quas Ruremunda dederas, quibus deinde successerunt alterae Venloae datae. Praesagium eius nuntii de morbo tuo, non est cur tibi suspectum sit, aut mali ominis loco habeas, quando comperi a Vate non nimium veridico profectum esse, nempe ab Actuario rerum istic feodalium.
Poëmata illa tua legam summa cura, et si quid minus arridebit liberrime admonebo; idem a te in meis fieri postulans. Sed mea nondum mittere possum, quod unicum adhuc exemplum habeo. Expecto autem in horas singulas adolescentem eruditum et scribendi elegantia praestantem, qui describat. Interea Georgii Rotalleri Sophoclem accipe. Vida meus ad manum non est. Nam etiamdum vagatur Andoverpae: ubi redierit, ad te ablegabo. Mitto interea exemplum epistolae, qua ille ad Honoratum scribens, epigramma sibi de ipso meum placuisse testatur. Id erat eiusmodi.

Eridane, aequoreas longe qui ducis ad undas
Centum amnes, merito et nomina regis habes,
Moenia quando tibi fas est spectare Cremonae,
Aeternum sacris qua fluis udus aquis,
Pro me magna mei venerans cunabula Vidae,
Ipse, licet properes, hac mea vota refer:
State (precor) vestri dum stabunt Vatis honores.
Vicinusque aevum Mincius invideat.

Mitto etiam exemplum eorum versuum, in quos, calore nescio quo insolito correptus, erumpere coactus sum, cum Hymnos illos sacratissimos eius de Trinitate legerem, quos versus nondum ad illum misi; missurus ubi tuum iudicium audivero. Vale. Bruxellae. XXVIII. Septembris. 1551.
Tuus Frater Nicolaus Nicolai

6.2.3 Grudius aan Vida, 26 november 1551

Nicolaus Grudius Nicolaïus reverendo patri Hieronymo Vida Cremonensi, Albae episcopo. S.P.D.

Equidem haud scio, Vida pater optime, (sic enim te non una de causa libens appellaverim) an gratius mihi quidquam obtigerit in omni vita, quam quod tibi, supremae saeculi nostri gloriae, hoc est, poëtarum sine controversia principi, innotescere nuper utcumque datum est. Quo certe nomine Honorato Ianio Valentino nostro, quem virum et amicitiae, et probitatis, et amplitudinis gratia nomino, haud mediocriter obstrictum me profiteor, qui me litteris tibi suis primus (ut arbitror) mortalium commendarit, quo tempore Epigramma tibi meum transmisit; quod olim ipse Christiade) tua illa immortali summa cum voluptate perlecta, Eridanum videlicet compellans, exaraveram; cum obversarentur memoriae meae versus illi tui, quos in extremo sexto legissem: [Vida, Christ. VI, 688-690.]

Qua rex fluviorum Eridanus se turbidus infert
Moenia turrigerae stringens male tuta Cremonae,
Ut sibi iam tectis vix temperet unda caducis.

Tibi vero, quid non amplius? aut quid non tandem libentissime debeam, pater optime, qui affectus erga te mei qualicumque testimonio sic fueris delectatus, ut non satis habueris, rescriptis ad ipsum Honoratum, superioribus Nonis Decembris, amantissimis litteris, illud ipsum epigramma meum (quod aureolum etiam nominare dignatus es) non modo libenter legisse te, atque etiam exosculatum fuisse significasse; nisi hymnos insuper de laudibus divinis tuos, id est divinos, ei ipsi Honoraro mitteres, qui tuo nomine ad me muneri deferrentur.
Quos quidem hymnos, cum mihi ad diem VIII. Idus Augusti hac ipsa in urbe reddidisset Ioannes Christophorus Calvetus Stella Barcinonensis, vir egregie doctus idemque probus, mihi cum primis familiaris, et (quod apud me maxime valet) tui supra modum amans, non aliter sane sum deveneratus (quod testificari ille poterit) quam si Apollinem ipsum, ac Musas omnes, totumque simul Heliconem, hoc est, ipsum te hospitio exciperem.
Quantopere porro me illi ipsi hymni tui permoverint, cum postridie, negotiorum causa, Lovanium profectus, itineris eos comites mecum avectos, avidissime legerem, (et quidem Achille Statio docto plane iuvene Lusitano, tui item nominis studiosissimo, quem propterea advocaram, auscultante) testes nimirum tibi futuri sunt versiculi, in quos illico, tribus hymnis prioribus vixdum perlectis, calore quodam mirifico, maiore sane quam assolet, stimulatus, aut abreptus potius, sic erupi, ut, nescio quo modo, mirantibus amicis, ipse etiam admirans effuderim.
Etenim, quando te epigramma neutiquam respuisse meum video, his ipsis litteris eos ut involverem licere mihi sum arbitratus. Erit autem tuum, optime pater, pro admirabile ista humanitate, studium meum atque animi benevolentiam summam complecti, si minus illi placebunt. Sed, o, felices, ac prope invidiosos nobis, si quibus et frui te coram, et sua tuo moderari arbitrio scripta conceditur.
Quod quidem utrumque, aut postremum certe, si quondam mihi caeli benignitate contigisset; nae ego profecto ad id quo tu nunc omnes vocas atque hortaris, promptissime, et magna iam diu cum voluptate, accinctus sponte mea fuissem; nempe res sacras ut celebrarem. Simul etiam quae pauca in eo genere meditatus fuissem, obelis iam pridem obiecissem tuis, qui unus omnium iudicare cum rectissime, atque iustissime, tum etiam gravissime, et singulari cum auctoritate possis.
Sed illud quidem pene serum nunc est, et senescenti, et valetudinario; hoc autem inter tam longo intervallo disiunctos fieri sat commode, saepe etiam tuto nequit, nam de tua voluntate (adeo eam habere perspectam videor) nihil quidquam addubito.
Hic vero (ut apud te non aliter quam apud amantissimum mei patrem libere querar) paucissimi omnino sunt (ac fortasse nemo) inter eos quidem quos adhuc mihi nosse familiarius contigit, quibus, si qui forte exactius aliquid conemur, aut sanctius, in poëticis praesertim, communicare satis utiliter nostra, et rerum omnium atque verborum pondera examinare, tamquam ad stateram, possimus: ut tu profecto frustra illud nobis quidem accinuisse monendo videare:

Interea fidos adit haud securus amicos,
Utque velint inimicum animum, frontisque severae
Dura supercilia induere, et non parcere culpae
Hos iterum atque iterum rogat.

Quae sane res effecit, ut intra vulgares terminos detenti, in levioris fere argumenti rebus (de me ipso, deque duobus fratribus meis, Adriano Mario, atque Ioanne Secundo loquor) adhuc luserimus: quorum hic quidem, nisi ante quintum et vigesimum aetatis annum extinctus esset, poterat fortasse magnum aliquid, ut mihi quidem et velle visus est, et non indignum religione nostra aliquando praestare; nunc praeter iuvenilia quaedam, parum admodum seriae rei post se reliquit cuius operum an quidquam ad vos pervenerit equidem ignoro.
Nos tamen ab eius obitu nonnulla illius ante annos XV. quae de Thome Mori miseranda caede scripserat, reliqua vero ante annos omnino X, qualia erant, publicavimus omnia. Illius autem (Marium volo) etsi non pauca neque inelegantia scripsit, nihil adhuc, praeter unam de eius ipsius Secundi fratris immatura morte Neniam, prodiit. Ac ne ipse quidem, nisi coactus, quidquam fere emittendum existimavi, memor illius tui: [Vida, Poet. III, 459-463, heeft totam per urbam en metuensque pericli, volgens de Oxford ed. 1722, die ik raadpleegde omdat de regels daar genummerd zijn.]

Non totum subito praeceps secura per orbem Carmina vulgabit: ah, ne sit gloria tanti,
Et dulcis famae quondam malesuada cupido;
At patiens operum semper, metuensque periclum
Exspectet.

Quid? quod alioquin uterque nostrum, qui etiam-num supersumus, ita iam distinemur reipublicae curis atque negotiis, ut non videam, quid non modo elaborare, sed vel tentare omnino possimus, quod doctis ac religiosis hominibus facere possit satis. Tametsi quidem duo nos, in ludicris etiam illis, et leviusculis, quo tulit adolescentia, ab obscoenitate ac turpitudine studiose ubique atque anxie temperavimus. Tibi enim vatum omnium piorum parenti atque magistro rationem otii nostri atque instituti reddendam esse arbitror. Atque utinam amor hic meus, et egregia adversus te reverentia tanti apud te sint, ut me vel trium verborum epistolio digneris: nihil erit quod ad cumulum mihi felicitatis plenissimae queat accedere.
Agit Romae Laurentius Blioulius, vir bonus, amicus meus, rerum Belgicarum Caesaris nomine curator; qui has literas meas tibi reddi curavit. Ad eum si quid remittere libebit, tuto ad me perferetur per veredarios.
Ut ut erit, equidem gloriari non desinam hoc nomine, quod tuus iam pridem factus sum; etiam si tui erga me animi nulla neque nova, neque maior significatio accesserit. Vale, pater optime, atque aetatis nostrae summum decus.
Bruxella Brabantiae, VII. Calend. Decembris. An. MDLI.

6.2.4 Grudius aan Vida, 25 november 1556

Nicolaus Grudius Nicolaïus reverendo patri M. Hieronymo Vidae Cremonensi, Albae episcopo S.P.

Superioribus annis, amplissime Praesul, animoque meo pater longe venerandissime, sub illud tempus fere, quo tempore tumultuari coeptum est apud Germanos in Carolum Imperatorem, cum perlectis hymnis tuis illis divinis, quos mihi Honoratus Ianius Hispaniarum Principis Caroli doctor a te miserat, accendi me adeo non vulgariter sensissem, prope ut extra me raptus in versiculos aliquam multos insolitum prorsus in modum erumperem. Ausus sum illos ad te cum epistola mittere. Ut simul et quantum cum omnes tibi lectores, tum ego praecipue, deberemus, ingenue faterer; simul etiam ut tanto viro, tamque pio, atque unico poetae (quem patris in loco mihi colendum semper atque praedicandum sumpsissem) me ea ipsa ratione, etsi antea commendatissimum, magis etiam, si fieri posset, commendarem.
Quam epistolam Blioulius quidam nostras, qui tunc Romae vivebat, reddendam tibi curavit. Neque vero tua dedignata est humanitas ad eam rescribere; si verum ille postea respondit, cum affirmaret fasciculum se quendam chartaceum tuum mihi inscriptum veredario commisisse.
At ita, proh dolor, infelicitas tulit mea, belli ut illius nefarii calamitas huc quoque ad me insigniter pervaserit, eo nimirum ipso fasciculo ab impacatis illis Germanis intercepto atque deperdito. Hoc ego de gravissimo mihi casu ut apud te (quod saepe optavi) tuto quererer, idonea satis ad hunc diem opportunitas non fuit: quod cui meas isthuc literas secure dare possem habuerim neminem.
Ceterum eunte nunc in Italia Auditore Luciano, diligentissimo homine, qui se tibi familiariter esse notum affermaret; haud quaquam esse ferendum putavi, ut ad me non pervenisse tua diutius ignorares; non quo indignus ego sim, illis qui caream, sed quod indigna fuerint illa quae perirent. Tum etiam ne in suspicionem forte veniam tibi, quasi dissimulator accepti beneficii.
Quoniam autem ex eo ipso quod respondere meis illis voluisti, colligere libet, non penitus ingratum accidisse tibi officium quale quale meum; non solum in eam erigor spem, has quoque ipsas literas te boni consulturum esse; verum etiam, audacior dicam an impudentior? factus, Exomologesim a me carmine scriptam, ac sine nominis mei adscriptione nuper non plane serio, sed ut liberiora hominum iudicia intelligerem emissam, adiungere non dubitavi. Videlicet, ut priusquam iterum, cum aliis nonnullis consimilis prope argumenti, quae partim premo dum reconcinnem, partim paro, partim mente tantum concepta teneo, divulgetur, acerrimam limam tuam subeat. Quam vero ingentis benificii loco sum habiturus, si et manum illis admolitus, censurarum me tuarum facere certiorem; et quae antea mihi rescripsisti, ea summatim rursus significare dignaberis, equidem difficile possum dicere; nam petere quidem suppudet, ne quid te gravem.
Illud certe dicam (quod et constanter ubique et lubenter prae me ferre soleo) me tuis elegantissimis pariter et sanctissimis scriptis, cum faciendi carminis audaciam, tum sincerae pietatis studium maxima sane ex parte accepta ferre.
His amplissime Praesul, paterque mihi semper venerandissime, Deo Opt. Max. te, me vero precibus apud illum tuis etiam atque etiam humiliter commendo.
Bruxella Brabantiae octavo Calend. Decembris. An. MDLVI.

6.3 Grudius, biecht aan God, 1556

Grudius, Pia Poemata, p. 84 etc.

Exomologesis Deo Optimo Maximo.

Qua te, o, summe Decor, rerumque aeterna potestas,
(Ante piam tua plebs humiles dum sternimur aram,
Caelestesque dapes iterat de more sacerdos)
Ipse manus, mentem et trepidam ad tua sidera tollens
(5) Voce sonem, non ut vox protinus ipsa laboret?
Qua te mente agitem, non ut mens victa fatiscat?
Quove in vota vocans te nomine compellabo?
Quandoquidem te sive Deum, Dominumve saluto,
Seu Regem, seu te Pastorem, sive Parentem,
(10) Communemque audax Patrem, Altoremque vocabo;
Et si vera loquar, tua me laus arguet ultro
Laudantem; et tituli retegent admissa loquentis.
Tu Deus ille etenim, rerumque, hominumque, repertor
Unus, trina tenens sed nomina numine in uno,
(15) Infima cui mundi supremaque regia debet
Ex nihilo in lucem Verbo producta potente,
Ipse quod, aeterna in temet virtute reflectens,
Teque obiens, feta gignis sine tempore mente:
Per quod principium cunctis, cui desinit omne;
(20) Fons rerum sine fonte scatens, et originis exsors,
Unde aevi tractusque et originis omnis origo;
Cuius ab excelso descendunt omnia natu
Quae nihil, aut vanum (ut perhibent) Chaos ante fuerunt,
Nulla luce Chaos, penitusque informis imago,
(25) Confusa et series, vis caeca, et semen inane,
Et rerum sine te non conciliabilis ordo.
Ast ego qui tandem? quo me tibi nomine iactem?
Nempe operis pars illa tui, cui cuncta parasti
Cetera quae Sol cumque videt circumvagus orbi.
(30) Parva sequor. Sol ipse suo mihi lumine servit,
Claraque perpetuo famulantur sidera cursu;
Caelicolumque acies volucrum natae aethere gentes
Pars iussae assidua raptant vertigine caelum,
Astraque celsa trahunt, mundique volumina torquent;
(35) Singula quo veniunt, quo perstant singula motu;
Partim homini (quis tantus amor?) das esse ministras,
Custodesque adhibis, adiutricesque laborum.
Ipse Deum sed quo ore vocem? qua fronte supernam
Lumina sustollam mea tanti auctoris ad arcem;
(40) Figmentum esse tuum toties oblitus? et usque
Immemor, ingratusque datae spirabilis aurae.
Quo te ego nam ritu, qua te veneratus acerra?
Qua prece? quis votis? quo religionis honore?
Te quibus atque tuas cumulavi laudibus aras?
(45) Quid gratum, dignumve tuis, Deus optime, donis,
Divite quae manant momenta per omnia caelo,
Exhibui? gessive? tulive? Aut sum ore locutus?
Idem etiam es rerum Dominus, qui cuncta coerces
Possessor late quae tellus, pontus, et aer
(50) Te mandante tulit, quodque integit omnia caelum:
Qui sic cuncta tenes, teneat te ut nil tamen usquam.
Ast ego quo Dominum obsequiove benignum
Demerui? quo non potius te crimine laesi
Emansor toties? toties fugitivus? et erro?
(55) Implacidusque? feroxque? tuum dum suave proterva
Exutio cervice iugum, parere recusans?
Nec quicquam est reliquum servi, nisi stigmata herili
Quondam pressa manu, quae sors nunquam ulla revellat.
Anne ego te Regem dicam? Rex maximus, unus
(60) Ipse tuis opibus plenus, nihil indigus extra os;
Optimus ipse idem Rex, et fortissimus idem,
Omnia fatipotente manu librasque, regisque,
Robur et ipse labanti, et terror grandibus ausis;
Regibus imperium qui dasque, adimisque vicissim,
(65) Sceptraque dispensas unus mortalibus oris.
Cui mare, cui tellus, cui militat arduus aether,
Atque inferna tremunt pressi sub Tartara manes,
Et contra nequeunt Erebi constare phalanges.
Imperiis sed enim cur mitibus ipse reluctans
(70) (Me miserum) ad saevos descivi perfidus hostes,
Castra ducis linguens, inimicaque signa secutus?
Iuraque sustinui desertor ferre Tyranni?
Pastoremve igitur potius te dixero? verum
Haud ovis ipse quidem; qualis, cum matre cadentem,
(75) Et tremulos querulo balatus ore cientem,
Anxius exciperes; mersaque in fonte perenni
Nativam elueres labem, et contagia dira;
Abstersamque salutiferae medicamine aquae,
Candentemque, nivique parem, communibus ipse
(80) Inferres caulis bonus, in gremioque foveres,
Tunc, tunc agnus eram; sed ovili sponte relicto
Evasi postquam demens, iuvitque vagari
Rure tuo procul, et per non tibi cognita tesqua,
Nec tua me toties revocantis verba morantur,
(85) In praeceps abii; tergique nitentis honorem
Turpavit caenum, purosque infecit amictus:
Et lanugo recens duris in vepribus haesit.
Mox etiam incertis me dira venefica silvis
Palantem, atque mala, heu, tondentem gramina Circe
(90) (Horresco referens, est et meminisse pudori)
Non unam in faciem, non una invertit in ora.
Cum voluit, lanis pro mollibus, hispida surgunt
Terga mihi, rigidis et inhorrent vellera saetis,
Flaccescunt aures lentae, atque obtunditur ore
(95) Rictus, sola pedis bifidi vestigia restant,
Et sus stercus amo, caenoque impura volutor.
Ut libuit rursum, plantas mutare bisulcas
Est leve: multiplicat digitos, crudelibus armat
Unguibus, indomitas acuitque sub unguibus iras,
(100) Convestitque iubis flaventia pectora tortis,
Ac iam praedator nemorum secreta pererro.
Saepe eadem quoque, seu vi carminis usa potenti est,
Seu fetum obiecit succis immitibus herbam,
Versicolor niteo squamis, et sibila mitto.
(105) Quin etiam (heu, longe quam nunc ovis illa recessit!)
Saepe lupus silvas ululatu et pascua complens
Concutio horrifica deserta mapalia voce.
Inde aliam atque aliam subigor sumpsisse figuram,
Usque adeo nullos fines metata cupido
(110) Et mentem exagitat mortalibus avius error:
Quae prior humanae iniecit ludibria genti
Quicunque ille fuit genus a quo principe nostrum,
Sponte sua exeptus malesuadi fraude chelydri.
Ille etiam leti causas dedit: omnis ab illo
(115) Corpore, et ex illa promanat origine clades,
Qua genus omne suum veniens damnavit in aevum,
Sontibus addictum Furiis, noctique repostae.
Ergo, magne opifex, quo nam te nomine dicam?
Aut potius, quo te, miser, heu, miser, alloquar ore?
(120) Suspiro, ah, vereorque loqui; tot monstra fatigant.
Et quis polluta dicat tibi carmina voce,
Irritans ultro incassum?
An sileam? an timide verba intermissa retentem?
At quem te memorem tandem, sator optime rerum?
(125) An mundi genitor dici vis? an genitrix Mens?
An magis ipse vetas ullum tibi ponere nomen
Mortales? cum sis tantum tibi cognitus uni?
Sensibus et nostris nimium divina recedant?
Nec valeant tenebra illustrem comprendere lucem?
(130) Omne quidem, atque unum es, rebus quoque omnibus unus;
Omniaque in te sunt quae sunt; ac te nihil extra est.
Unde licet nomen nullum tibi, nomina mille
Fas posuisse tamen, dum laeti utcumque tuorum,
Mille vices operum signamus mille figuris.
(135) Inde Deus, Dominusque, et Rex, Pastorque, Paterque
Diceris: atque unum pariter tot nomina numen
Ingens, incomprensum, et inenarrabile verbis
Qua licet usque tenus formis sermonis adumbrant.
Haud ullum tamen est inter tot millia nomen
(140) Usque tuis mage conveniens, Sanctissime, factis,
Aut quod mille tuae immensae pietatis honores,
Mille modos, mille et formas sic efferat unum,
Pertentetque animos, ut amantis dulce Parentis.
Hoc placet ergo tibi; gaudes hoc saepe vocari:
(145) Hoc Natus nos ille tuus delapsus ab aethra,
Aequaevus patri Natus, certusque magister,
Cum deus humana lustravit imagine terras
Limen ut obstructi nobis reseraret Olympi,
Edocuit; sancto et confidere nomine iussit.
(150) Et quis nam pater est nisi tu? qui cuncta creata
Indefessus alis, tutare, tegisque, fovesque
Progeniem? quo sese in saecula cuncta propagent
Semine quaeque suo? mundi dum magna labascat
Machina, et in tenuem considant astra favillam?
(155) Atque abrupta suos requiescant tempora cursus?
Quid? quod saepe Deum velut oblivisceris ultro?
Et Dominum, Regemque, verendaque nomina longe
Dissimulasse iuvat? nam maiestate suprema
Ceu posita, mentem cupide demittis ad ima
(160) Sideream, cum tu (o, pietas) iumenta per agros,
Per nemora alta foves, ac vilia corpora curas
Alituum, pecudumque, natatiliumque, ferarumque,
Et contempta libet producere gramina terra.
Tunc quoque mancipiis facilis cum iura relaxans
(165) Mittis saepe manu, aeternis damnanda catenis,
Esse iubens caros in libertate clientes,
Servos sed quid enim memorem? si, cum libet, hostes,
Aeternam mentem aeterno flammatus amore,
Natorum adscriptos numero, heredesque notatos
(170) Sponte vocas regni in partem, nil tale putantes,
Aetherei regni, quod nullum finiet aevum.
Talis enim quondam Iudaea missus ab urbe
Explorare tuos, crudeli et sternere morti,
Caeruleum ad Cydnum eductus tellure Cilissa
(175) Saulus erat, spirans iras immane feroces.
At deiectus equo media ut porrectus arena est,
Et tenebra ante oculos steterunt, squamaeque subortae,
Excepit vocem revocantis ab aethere Christi
Desuper; et numen praecordia in ima recepit,
(180) Mutatus veterem mutato nomine mentem.
Talis et ille tuum trabe qui sublimis ab alta
Cum socio Natum dictis haud mollibus ursit,
Asper, acerba sonans, donec miserata furorem
Est tua, summe deum, pietas; ultroque nocentem
(185) Aspextique oculis Nati, mentemque subisti;
Immemor immanis facti, vitaeque nefandae.
At Patris blandum nullo unquam tempore nomen
Exuis: atque adeo cum Rex, Dominusque, Deusque es,
Seu bene pro meritis caperis, seu tangeris ira,
(190) Tunc etiam, tonitru cum conscia pectora terres,
Atque corusca manu iacularis tela rubente,
Ipse idem tamen usque manes, posuisse Parentem
Nescius, antiqui non unquam oblitus amoris.
Perdiereque satis hominum tot millibus ullum
(195) Ipse doles: at sponte ipsi nos perdimus, ultro
Spernentes patrias, infando crimine, leges.
Usque mones, atque usque doces, revocasque, trahisque,
Et vitare iubes quae dira pericula monstras,
Subductosque malis amplexu stringis amico.
(200) Qualis cortis ¹ avis quondam si forte notavit
Desuper accipitrem fallaces ducere giros,
Iam fera palantes signantem in prandia foetus;
Continuo, huc illuc, oculis sublimibus, amens
Errat, et incautos pendentis commonet hostis:
(205) Nec prius absistit ruptis singultibus ora
Concutere, et trepidis auras implere querelis,
Omnem quam turbam invalidam complexa recondat,
Qua potis ipsa, sinu, et foveat trepidantibus alis.
Ille volat circum, atque acie late omnia lustrat:
(210) Ac si quam parvam deserta matre volucrem
Despicit errantem, ruit, et pede subripit unco.
At tenerum gemit illa: volant sparsae aere pluma.
Quod si quis sensus miserae, liceatque reverti,
Quam nusquam incaute materna abscedat ab umbra!
(215) Nos tua progenies, quibus alta palatia caeli
Struxisti. Sed (fas opprobria nostra fateri
Auribus, o, Pater alme, tuis; si posse negare
Non datur, et manifesta vides quaecumque patraram)
Millibus (ah, dolor) e cunctis quis culmine tanto?
(220) Nomine quis tanto? tanto quis dignus honere?
Millibus e cunctis tua quis non dona refutat?
Quis non, sancte Parens, te surda avertitur aure
Defixus terrae, caelestia cuncta perosus?
Heu, laevas hominum mentes: heu, pectora caeca:
(225) Quam densis miseri in nebulis, atrisque tenebris
Raptamur! quam nostra omnis nil lucis habet lux!
Ipse equidem tanto e numero magis omnibus unus,
Pro caeli patrii contempta divite gaza,
Cultis pro thalamis, pictisque tapetibus auro,
(230) Ac pictis varie perfuso vestibus ostro,
Exsul, egens, ignotus, inops, lacer, arva peragrans,
(Dum fugio altricemque domum, vultusque paternos,
Et sacros, puerum qui conspexere, penates)
Hei, quoties solo, hibernis sub noctibus, agro,
(235) Montibus, et silvis, inter spelaea ferarum
Depransus, sterili in iunco, cannave palustri,
Aut salsuginea cubui vesanus in alga,
Incusans longas miser in mea damna tenebras!
Nuncque adeo (o, miserum) sub iniquo pondere pressus
(240) Curvor humo; in nebulis, et nocte volutus opaca;
Nec valeo aethereis attollere lumina regnis,
Ut lucem aspiciam, ac tenebris defungar amaris.
Sic procul aversum mea me commissa tulerunt,
Quae Caro, quae Mundus, quae menti suggerit aegrae
(245) Hortator scelerum, infernis emersus ab antris,
Percitus invidia nostri, luce excidit olim
Quod supera, tenebras iure exturbatus in imas,
Factorem dum se demens attollere supra
Ingreditur, caeli affectat sceptra superbus.
(250) Quamquam, o, qui scelerum tibi pandere nomina possim?
Aut vel summa sequi labis vestigia tantae?
Non mihi si linguae centum, non si mihi centum
Ora sonent, umquam noxarum monstra mearum
Explicuisse queam. Sed mente nec assequor ipsa
(255) Quae, quoties, aut queis contraxi crimina formis
Improbus, atque fovens vitiorum alimenta meorum:
Tantus amor scelerum, et pravi immoderata libido est.
Multa adeo fugiunt, et (quae socordia nostra)
Auctorem ipsa suum non intellecta fatigant,
(260) Atque animo requiem pacemque occulta morantur.
Expediam citius, quot sidera nocte serena
Scintillent caelo, tumeat quot fluctibus aequor
Iratum, quotve arboribus nimbosus Orion
Decutiat frondes, quanta nive candicet Alpis,
(265) Aut pater Autumnus quam multa sordeat uva;
Quotve calens Aestas matura fruge maniplos
Connectet gnavo agricolae, quot purpureum ver
Imbre novo, et prima Zephyri genitabilis aura,
Graminaque, floresque, et florum fundat odores,
(270) Quamque eadem varias producat terra figuras,
Quot volucres aër, quot pisces nutriat unda,
Quot tu hominum curas rutilis miseratus ab astris
Infidum genus usque novis quot honoribus ornes.
At tibi nil tectum est, at te nil praeterit unquam,
(275) Cuncta videsque, audisque simul: quaecumque peregi
Cuncta manent adoperta tibi, et praesentia constant.
Non hominum te delusum ulla silentia fallunt;
Quippe oculis imo penetras abscondita corde:
Cunctaque tam cernis quam nulli cerneris ipse.
(280) Aspice, quam prorsus sit opis, Pater alme, relictum
In me nil mihi, nil habeam, nil denique possim
Te sine: quam nil ipse in me, nisi pulvis, et umbra.
Quo miser! unde abii? quo me de culmine summo
Deieci, ah, demens, ut te, Pater optime, liqui?
(285) Te nam deserimus, non tu nos, sancte, repellis:
Nil quicquam ut propriae liceat praetexere fraudi;
Non generis maculam, ac veteris contagia noxae,
Non fati legem, aut caeli decreta severi:
Haud nos fata premunt, haud nos fera sidera cogunt,
(290) Haud vis ulla poli: nos nostra admissa fatigant;
Nos factis mala fata sumus, nos sidera nostris.
Displiceo ergo mihi penitus meme ipse refello,
Meque mei piget, exardet dolor ossibus intus:
Detestorque nefas ipsum, Pater optime, poena
(295) Peccavisse mihi est, facta impia conscius horreo.
Hei, quam non facile est non prodere crimina vultu!
Vox fugit, en, fugiente simul cum voce colore
Obtorpens; plenis tumuerunt guttura venis.
Labra rigent; pavida trepidat formidine pectus;
(300) Dum menti defessae ingrata recurrit imago
Actorum mihi tot toties sine honere laborum,
Atque animus refugit sumpti meminisse pericli,
Increpitans sese; indecoresque avertitur ausus.
Aegre equidem ut fauces haec ipsa in verba resolvam,
(305) Nec tamen id sine te, qui mutis vincula laxas
Linguarum, infantesque loqui facis ore diserto,
Nam faex telluris putridae quae digna sonarim
Verba Deo: pleneve meas referentia sordes?
Aut ad te, sine te, qui possim assurgere mente,
(310) Quo sine non cuiquam fas aspirare saluti est?
Quin tu animi victum, et commissa piacla fatentem
Nunc tibi, caelituumque choris, gentique beatae,
Suscipe, commeritisque, Parens, averte periclis.
Nec iustas confer ventura in tempora poenas;
(315) Seu quae perpetuo Stygiae debentur Erinny,
Devotaeque rogis, et amanti crimina turbae;
Seu quae purgandis, lapsuro tempore, noxis,
Cum scelus infectum lustrali exuritur igni.
Te potius capiant adopertae oblivia culpae,
(320) Si gemitus audis miserorum, ac supplice planctu
Flecteris, assumptas deponens lenior iras,
Si veniam ipse iubes sperare admissa gemendo,
Et vatum, et Nati toties sacro ore locutus;
Hi gemitus, lacrimae hae moveant maesta ora rigantes.
(325) Eripe me his tenebris, caeca et caligine rerum,
Erepti ut redeat facies innubila caeli,
Auree Sol, o, lux obscuri lucida mundi,
Discutiens noctem; atque illo me respice vultu,
Quo pelagus ventis et tempestate serenas.
(330) Ac natum Pater alme, tuum (nam nominis huius
Indigno immeritoque licet concedis honorem
Neglexi toties qui vocem recta monentis,
Contemptor recti, rebus laetatus iniquis,
Heu, stultus temere, nimiumque ingratus, et amens)
(335) Post longa exsilia, et duros in nocte labores,
Ad tua fidenti repetantem limina gressu
Excipe iam placidus; magni et miseresce doloris.
Da veniam, et profugum patrio rursum insere caelo,
Lustratum, atque tui perfusum flaminis Aura,
(340) Promissi memor: haud tua te sententia vertat.
Prosit adoptivi generis, quem tute dedisti,
Certus honos; humana licet stirps ipsa repugnet.
Nec sors mortalis donum immortale moretur,
Unigenae quod te per hiantia vulnera Nati,
(345) Suppliciter tristis, contusus pectora palmis,
Noxiaque offenso protendens brachia caelo,
Singultansque, tuam posco proiectus ad aram.
Ille polo auxilium missus mortalibus aegris,
Indutusque hominem, mortali et corpore saeptus,
(350) Supplicii infandi leto damnatus iniquo
Sponte tibi humanam placavit sanguine gentem
Ipse suo, tenebrosi ereptam faucibus Orci,
Antiquumque, simul et nostrum scelus omne piavit,
Si facti memores tanti potiora sequamur.
(355) Quae merui, tulit ille, meae tibi victima fraudis;
Quin etiam, nostrae sortis memor, aspice, praesens
Corpore ut usque tibi, medius nostrique tuique,
Vulneraque, illa gerens quae propter plurima muros
Accepit Solymes malo suffixus in alto,
(360) Pacem oret supplex, et crimina nostra refellat.
Ipse praeit, subit aetherei domus omnis Olympi.
En genitrix virgo, pulchrum caeli incrementum,
Nulli mixta viro, nullis at tacta hymenaeis,
Sola puellarum quae sancta desuper Aura,
(365) Quam vis cunctipotens stellanti afflavit ab arce,
Concepit genitore Deo; salvoque pudore,
Nobile depositum caeli, caelique magistrum,
Vi sine, mortales indutum reddidit artus;
Virginibus comitata suis ac caelibe turba,
(370) Praetenditque sinus sacrato lacte fluentes
Nixa genu, solioque humilis provolvitur alto,
Suffragans Nato unanimis. Quam pone sequuntur
Siderea castae irradiatae luce Sibyllae;
Et quibus est praenosse datum, et ventura monere
(375) Fatidici vates, praedoctaque pectora caela.
Ipse quidem ante omnes, vetulae genitricis ab alvo
Transcriptus superis, regni praecursor herilis,
Villoso quondam velatus tergore pectus,
Brachia sed nudus, media et plus parte lacertos,
(380) Cum loca senta situ, silvosaque rura pererrans,
Iordanis bifido qua flumine currit ad aequor,
Voce pia populos studia ad meliora vocaret,
Nuda super lustrans infusis corpora lymphis.
Hinc armis, cantuque bonus, citharaque sonora,
(385) Rector Idumaeus, princeps vatumque, ducumque,
Deploratorum non immemor ante malorum.
Tum quos aetherea Rex olim missus ab aula
Consortes operum numero selegit ab omni,
Quis populi acceptam tot gaudent ferre salutem,
(390) Et monitis, et prodigiis caelestibus acti,
Quacumque Oceani terras circumstrepit aequor;
Puniceusque globus, frontes evinctus oliva
Felici, palmaque manus armatus ovanti,
Quis animus vitae contemptor, sanguine fuso,
(395) Pro recto, atque tuae pro Religionis amore,
Promeruit caeli, quam mens praeceperat, arcem,
Et brevia aeterna pensavit funera vita.
Atque alii, atque alii proceres; quos aequus amasti
Ipse prior, sponte, o, miro succensus amore,
(400) Ante etiam magni iaceres quam semina mundi,
Teque trahente ardens evexit ad aethera virtus.
Omnibus, en, studium mortalia damna levare;
Omnibus una sonat vox toto pervia caelo:
‘Alme Deus, ter magne Deus, ter summa potestas,
(405) Sancte Pater, Pater une hominum, pater une deorum,
Immortale iubar, lucis fons, omnis ab uno
Gratia quo fluit, ac solo de lumine lumen
Emicat, irradians felicibus omnia flammis,
Omnia collustrans, sanctoque ardore serenans,
(410) Unice Rex regum, cui soli elementa ministrant,
Cui vivunt, per te veniunt quae lucis in auras;
Quid genus infelix in te commitere tantum,
Post casum, et primi scelus exitiale parentis,
Quid miseri potuere homines, tua, summe, propago?
(415) Causa mali quibus est caecus furor, atraque mentis
Nubilaque, et tenebrae, atque inamoenae noctis opacum,
Abstrusique tui longe ignoratio veri?
Quid miseri potuere in te committere tantum,
Quod non abluerit sancti gutta una cruoris
(420) Unigenae, aequaevi, aequalisque per omnia Nati;
Lapsus in humanas patria qui caelite terras
Induit hos propter mortalia membra, necique
Obiecit caput, expirans animaque litavit?
Infernasque domos quatiens spolia ampla revexit?
(425) Unum hic si tecum est, mens una, atque una voluntas;
Imperiumque uni caeloque soloque dedisti;
Qui damnes ultor sontes? qui crimina quaeras?
Hoc tutante reos? hoc ignoscente reatus?
Parce bonus; miseresce, Pater; te parcere semper
(430) Ac miserari aequum est sua sponte admissa fatentes,
Supplicio qui se merito addixere, tuique
Iudicii horrendum sic praevertere furorem.
Hac verax, hac iustus es, hac pietate Paterna
Iustitia expletur, laudum haec suprema tuarum est:
(435) Haeret iustitiae quod Pax per mutua nexae.
Parce pius, miseresce, Pater, miseresce, precamur
Nos quoque (suadet amor generis; tibi cognita cura),
Munere si qua tuo nobis stat gratia nostri,
Si meruere aliquid, te te miserante, labores,
(440) Ac per te toties tot pro te exhausta pericla;
Submissi veniam miseris, pacemque rogamus:
Parce bonus miseris, miserum miseresce, precamur.’
Haec tibi summe Pater, Nati, indigetumque tuorum
Fas sit vota offerre; meisque adiungere votis.
(445) Nec minus, ingentem quae late effusa per orbem
Gens tua Christiadae, Nati de nomine dicta,
Nomina cui, tincti divino rore, dedere,
In commune ferunt, ac verba precantia fundunt,
Iisdem iuncti animis, et avita religione.
(450) Parce, precor: solare inopem, succurre labanti,
Fulmina pone pius, quae libras vindice dextra;
Si veniam nocuis concedo, irasque remitto;
Tu venia immeritum Nati dignare favore,
Quem tecum colo, cui terrae demittor, et imo
(455) Salsis cum lacrimis suspiria pectore duco.
Tunc, o, laetus ego, sarctaque salute refectus,
Tecum habitans, in te maneam; tibi fixus, et haerens
Nusquam te, pater, amittam, at meme ipse relinquam;
Tuque in me maneas, penitus sub viscere lapsus.
(460) Te venerer, te rite colam, te nitar in unum,
Tu mihi cura, quies curarum et sola mearum,
Tu mihi certa fides, tu spes secura salutis,
Tu secura salus, animi tu spiritus aegri,
Tete agitante, tui occultam per flaminis Auram,
(465) Ipse novam, aeterni sectans vestigia Nati,
Ire viam instituam. Via sit mihi, ductor et ille,
Sicque solo ingrediar pedibus, sublimia mente ut
Astra petam, patriae memor, aethereique Parentis.
Ille mihi doctor, vitae praecepta perennis
(470) Solus habens abs hoc monitus, tua iussa facessens,
Ille olim in terras caelo quae detulit alto
Conscius interpres caeli, indubitata Patris Mens,
Omnipotens sermo, vitae largitor et auctor,
Consilia in melius referam mea pristina vitae.
(475) Hostis tu modo Tartarei defende venenum;
Frange dolum, aeriasque fer irrita tela per auras;
Te fretus taetram excutiam de pectore pestem,
Quod vis ipse velim neque enim mea tuta voluntas.
Iamque alius, versusque animi, iustumque piumque
(480) Hinc colere incipiam; nec me vis ulla retentet,
Mortalesque pius, nullo discrimine, amare
Discam omnes, atque auxiliis, opibusque iuvare;
Dirum etiam studiis hostem complexus amicis;
Ceu tu omnes adamas pariter, pariterque tueris,
(485) Quos semel aerias eduxti factor in auras.
Sectentur mores animum qualisque videri
Ipse velim populis, talis simul esse laborem.
In me nulla mora est: veniam quocumque vocaris;
Voce tua sed opus, quae mentis verberet aures,
(490) Neu tenebrae antiquae dubitantem, et vana morantem,
Spectantemve retro, sonitusve, umbrasve paventem
Implicitent. Pater alme, tuum per nubila lumen,
Lumen quod tenebras radians illustret inertes,
Me regat; erudiat Sapientia; Spiritus aegrum
(495) Cor foveatque, novetque afflatum lenibus auris;
Pectoris ut glacies flammis liquatur amoris.
Sordeat inconcessus amor, fugitiva voluptas,
Uniusque tui mihi cor flammescat in horas
Usque magis, magis usque, indeficiente calore,
(500) Ut prae te quemvis valeam tempsisse calorem.
Te sine nil sit dulce meis, nil suave medullis:
Nil oculis pulchrum, nil delectabile menti.
Tu mihi solus amor, solus tu fructus amoris;
Ipse tui tu deliciae, et solamen amoris.
(505) Extra te nullam male sano pectore laudem
Concupiam, famaeve agitet me vana cupido,
Qualibet arte levis vulgi quae captet honores,
Cui nam etenim nostro debetur gloria facto.
Tu mihi laus, tu fama mihi; tu gloria solus,
(510) Tu robus, tu vis, tu firma potentia solus,
Divitiaeque, et opes mihi tu, et semel omnia solus.
In te cuncta mihi inveniens in te omnia possim,
Dives, honoratus, fortis; te fretus et uno
Spernere opes discam, vanos et temnere honores,
(515) Pauperie patiens neque rebus tristis egenis.
Nec mihi sit durus labor ullus, nulla mihi sors
Non laeta obveniat, te consolante; sed omnen
Expugnet virtus aerumnis maior acerbis,
Obnixa oppositis nusquam concedere fatis.
(520) Sive solo in Patrio me vis considere, seu me
Longinqua exsilia, atque externas quaerere terras,
Desertaque domo, carisque, opibusque relictis,
Incertas tellure vias undaque vagantem
Ire iubes, nullaque extorrem degere sede:
(525) Tu modo sis mecum, mea tu vestigia firmes.
Pro te dulce mihi sit tristia cuncta pacisci
(Tristia nam merui fateor, neque deprecer unquam);
Nil tecum mihi triste fiat, nil ferre recusem,
Per te securusque animi, intrepidusque pericli,
(530) Mens invicta metu superet quodcumque malorum,
Et quaecumque hominum terrent nutantia corda.
Vitae quin etiam abiecto mortalis amore,
Unumquemque diem statuens luxisse supremum,
Nil timeam exhorrens properantis tempora leti;
(535) Usque sed exspectans laetanter funeris horam
Ante mei, illius suspirem gaudia lucis,
Pax ubi plena viget, nullis interlita curis.
At prius attenuent ieiunia corporis artus,
Dialique tuo commissa piacula prodam,
(540) Index ipse mei, vitae vindexque prioris.
Ante oculos scelerum assidue mihi constet imago:
Quidquid agam, quocumque ferar, mecum usque moretur
Admissi dolor; et se mens male conscia damnet,
Noxarum et liceat mihi de me sumere poenas.
(545) Atque piare piis contraria facta; prius quam
Fessa soporifera declinem lumina morti.
Inde tuo iussu, lucemque hominesque relinquam
Fata subire tibi quaecunque ubicunque paratus,
Seu me vis lento defectum cedere morbo,
(550) Sive repente vocans vitalibus eximis auris,
Seu iuvat immiti ruiturum sternere ferro,
Truncaque purpureo perfundere membra cruore,
Seu super illapsa oppressum, sepelire ruina,
Seu me perdere aquis, monstrosaque pascere cete,
(555) Sive magis flammis crepitantibus urier artus;
Vitam temnat amor, neque mors extinguat amorem.
Sit mihi mors lucro; mihi sit mors ianua vitae,
Quam vox nulla sonet, non sensu concipiat mens,
Quam non ulla terat, saeclis cessantibus, aetas.
(560) Tunc, o, letiferae molis compage solutus,
Unitusque tibi, nexuque tenace iugatus,
Praemia, te donante, feram; non quae mea virtus
Iure petat (neque enim quidquam virtutis in ullo est,
Te sine), sed quae larga tuae indulgentia dextrae
(565) Quae nunc ipsa movet, studiis tunc annuet ultro.
Interea modicosque lares et rura colenti,
Urbe procul petulante, operosaque ambitione,
Da facilem victum, atque piis bonus annue coeptis,
Ut nova laudatum ducant exordia finem.
(570) Ac me (si tua sic, Genitor, fert sancta voluntas)
Frondea silva iuvet, solisque in montibus umbrae,
Unde procul valles, et laetos desuper agros
Arduus inspectem, ripisque errare recurvis
Adversis Phoebi radiis atque igne micantes
(575) Fontifluos latices, quos Gaevara parvulus urna
Fundit ab exigua, patulo decurrere campo;
Qua cum Christipara retines communia templa
Virgine, et in sacris fundatas collibus aras,
Tuque simul, Natusque simul, simul ipse Parentis
(580) Ac Nati consors Amor atque afflabilis Ardor
Aeterno socians Genitorem foedere Nato,
Tres unum, atque tribus pariter Deus unus in unis;
Nuper ubi vigilem vobis sacravimus ignem,
Non defecturo lucentem semper olivo,
(585) Qua parte exultis sanctae in penetralibus aedis
Filius (o, nullis opus enarrabile verbis,
Omnibus, o, terris donum et memorabile saeclis)
Exigui subter velatus imagine libi
Mortales refugit, praesenti corpore, visus.
(590) Hic ego te, argutis concordans carmina nervis,
Arboreas inter volucres, nemorisque susurros,
Sacrati nemoris quod habet de Virgine nomen,
Grata voce canam; extenti per roscida ruris
Gramina, mane novo sive obvia turba volucrum
(595) Vocali reducem excipient Hyperiona plausu,
Cum labefacta premunt hebetatas sidera flammas;
Seu medio Titan stabit flagrantior arcu,
Sive idem Herculeas prono petet axe columnas,
Hispano rutilas tincturus in aequore crines,
(600) Sive suum rebis nox suffurata colorem
Tristibus incumbet terris. Resonabilis Echo,
Gaevaridesque udis Nymphe, tua turba, salictis,
Murmure responsent claro; nosque audiat aether
Consonus, et percussa poli convexa resultent.

¹ [J. Bloemendal heeft me de volgende inlichting gegeven: cortis avis: cohortis avis. De samentrekking van cohors tot cors al in de klassieke oudheid, zie Lewis-Short, Oxford Dictionary s.v. cohors. Voor cohors in de betekenis hoenderhof, zie Emile Spanoghe, Synonymia Latino-teutonica (ex Etymologico C. Kiliani deprompta) Latijnsch-Nederlandsch woordenboek der XVIIe eeuw, 3 dln. Antwerpen enz. 1889-1902. (met dank aan Dr. R.C. Engelberts voor deze verwijzing). In deze betekenis komt het onder meer voor in G. Macropedius, Aluta (1535), r. 4, ed. vert. en inleid. J. Bloemendal en J.W. Steenbeek: Georgius Maeropedius, Aluta (1535), Florivallis/Voorthuizen 1995.)