J.P. Guépin

De drie dichtende broers Grudius, Marius, Secundus
in brieven, reisverslagen en gedichten

STYX Publications Groningen 2000
Deze elektronische uitgave bevat de originele teksten, zoals die zijn
afgedrukt in deel 2 van het bij STYX Publications verschenen boek.
De complete tekst, die ook vertalingen in het Nederlands, een inleiding
en vele afbeeldingen bevat, is verkrijgbaar in de boekhandel of bij de
uitgever:
STYX Publications
Postbus 2659
9704 CR Groningen
Tel. 050-5717502
Het ISBN-nummer van dit boek is 90-5693-022-2.

Bloemlezing: de originele teksten [pp. 443-728]

Hoofdstuk 1
Hoofdstuk 2
Hoofdstuk 4
Hoofdstuk 5
Hoofdstuk 6

3 Spanje
3.1 Grudius op weg naar Spanje
3.1.1 Grudius in Vigevano aan Everaart in Mechelen, 18 maart 1533
3.1.2 Grudius in Genua aan Everaart in Mechelen, 3 april 1533
3.1.3 Grudius, hymne aan de Heilige Moedenmaagd, 17 juni 1533.
3.1.4 Grudius in Monzón aan Everaart in Mechelen, 23 juli 1533
3.1.5 Grudius tot de Keizer, ca. 1534

3.2 Afscheid van Secundus in Mechelen
3.2.1 Versbrief van Secundus aan Van Scorel, april 1533
3.2.2 Secundus, goede reis naar huis aan Van Scorel, april 1533
3.2.3 Prozabrief van Secundus in Mechelen aan Van Scorel in Utrecht, 8 mei 1533
3.2.4 Versbrief van Polites in Parijs aan Secundus in Mechelen, mei 1533
3.2.5 Versbrief van Secundus in Mechelen aan Polites, medicus en dichter in Parijs, mei 1533
3.2.6 Op het punt naar Spanje te vertrekken neemt Secundus afscheid van zijn vrienden, mei 1533
3.2.7 Girolamo Monti in Bourges, versbrief aan Secundus wanneer hij naar Spanje gaat, mei 1533

3.3 Secundus, reis naar Spanje, 1533
3.3.1 Secundus, verslag van de reis naar Spanje, van 28 mei tot 11 juli 1533

3.4 Officiële brieven uit Spanje
3.4.1 Aanbevelingsbrief van Grudius in Barcelona aan Everaart in Mechelen, 30 mei l533
3.4.2 Aanbevelingsbrief van Grudius in Toledo aan Everaart in Brussel, 6 mei 1534
3.4.3 Brief van Grudius in Barcelona aan Olaüs in Brussel, 27 april 1533
3.4.4 Brief van Grudius in Barcelona aan Olaüs in Brussel, 4 mei 1533
3.4.5 Secundus over de vermeende terugkeer van Erasmus, eind mei 1533

3.5 Carrière van Secundus
3.5.1 Secundus schrijft uit Segovia aan Everaart in Mechelen dat hij secretaris is geworden van de aartsbisschop van Toledo, 31 mei 1534
3.5.2 Secundus schrijft in Segovia een kort briefje aan Marius in Mechelen, 3 juni 1534
3.5.3 Secundus schrijft in de omgeving van Palencia aan Everaart in Mechelen dat hij weinig verdient en vraagt om dat niet verder te vertellen, 21 augustus 1534
3.5.4 Secundus in Madrid excuseert zich bij Everaart in Mechelen, 10 december 1534
3.5.5 Secundus in de omgeving van Palencia, een elegie voor Tavera die op bedevaart is naar Compostella, tegen het eind van juli 1534

3.6 Onstpanning in Spanje
3.6.1 Secundus, onder een andere naam en om de Spanjaard Gonzalo Pérez een plezier te doen, Almunia, zomer 1533
3.6.2 Secundus in Monzón aan Petrus Clericus in Mechelen, 1 oktober 1533
3.6.3 Secundus wenst Stratius een goede reis, december 1533
3.6.4 Secundus over een oude hoer uit Toledo, februari-mei 1534
3.6.5 Secundus beklaagt zich over Neaera, Toledo, februari-mei 1534
3.6.6 Secundus aan zijn bedje, Toledo, april 1534
3.6.7 Secundus, om de slaap te verdrijven van het meisje dat met hem in bed ligt, in de omgeving van Palencia, september 1534
3.6.8 Secundus op Gellia
3.6.9 Grudius, een elegie na ruzie met zijn vrouw, 1533 of 1534
3.6.10 Secundus in Toledo aan Dantiscus in Löbau, 28 april 1534
3.6.11 Grudius in Toledo aan Dantiscus in Löbau, 28 april 1534
3.6.12 Marius over liefdestranen

3.7 Spaanse hoogtepunten
3.7.1 Secundus, Het paleis van Koningin Geld, Almunia, zomer/herfst 1533 en mei/juni 1534
3.7.2 Secundus’ Herderszang Orpheus, Almunia, zomer/herfst 1533 Grudius’ Herderszang
3.7.3 Narcissus, Almunia, zomer/herfst 1533 Secundus, een dartele bruiloftszang Grudius, Dankdicht omdat hij Hyanthis veroverd heeft.
3.7.4 Secundus verlangt naar de Nederlanden, Almunia 11 september 1533
3.7.5 Marius geeft af op de Nederlanden in een gedicht bij een brief aan Secundus, 11 oktober 1533

3.8 Heimwee
3.8.1 Secundus verlangt naar de Nederlanden, Almunia 11 september 1533
3.8.2 Marius geeft af op de Nederlanden in een gedicht bij een brief aan Secundus, 11 oktober 1533
3.8.3 Grudius stuurt zijn Muze naar Mechelen, Almunia 25 november 1533
3.8.4 Grudius verlangt naar Mechelen, Leuven en Den Haag, Almunia naja 1533
3.8.5 Marius stuurt een gedicht over het schaatsenrijden, 17 januari 1534
3.8.6 Secundus en Grudius stellen verbeteringen in het gedicht van Marius voor, 25 maart 1534

3.9 Ziekte en dood
3.9.1 Grudius denkt dat hij dood gaat, zomer/herfst, 1534
3.9.2 Grudius’ rouwklacht voor Anna Cobel, Madrid, oktober-december 153
3.9.3 Grudius’ grafepigram op Fulvia

3.10.1 Secundus in Madrid aan Everaart in Mechelen, 28 februari 1535
3.10.2 Secundus in Barcelona aan Marius in Mechelen, april-mei 1535, fragment
3.10.3 Grudius op Hieronyma in Barcelona, april-mei 1535
3.10.4 Secundus op weg naar huis, ca. mei 1535
3.10.5 Secundus tegen de wederdopers, Poitiers, ca. juli 1535
3.10.6 Marius hoopt dat Secundus over zee terugkomt, zelfde tijd
3.10.7 Viglius in Spier aan Marius in Mechelen, 12 maart 1536



3.1 Grudius op weg naar Spanje

3.1.1 Grudius in Vigevano aan Everaart in Mechelen, 18 maart 1533

Burmannus, Gudii Epistolae, blz. 385-386 Ex litteris tuis 13. Februarii ad me scriptis intelligo, te iam officii tui novi possessionem cepisse. Id quod ut gratissimum mihi est, ita et ut felix ac faustum, tum publicae tum privatae quoque rei esse velit Deus, teque quam diutissime in eo cum gloria versari, oro. Gratulor autem tibi novum familiae augmentum ex filio Petro: quem ut sui nominis duritiae hac certe in parte respondeat, longaevum morbisque omnibus infractum fore auguror et opto. Cupiam vero et illius habere nativitatem, ut cum aliis per otium aliquando fata illius explorem, qui mea ipsius fata exploro. Nam ut libere fatear, de vulnere illo accipiendo nunquam metui, in capite quidem: nam de auris vulnere, et casu cum equo, navigationisque periculo, iam olim subtimui. Neque vero non saepius in his itineribus cecidi cum equis, neque sine periculo Danubium navigavi, aliosque fluvios tranavi.
    Et nescio quomodo huius anni mei, qui in Decembri incepit die 20. revolutionem facere neglexi, aliis impeditus, et Ephemeridibus una cum scriniis ad Genuam praemissis: superioris enim anni statum ac revolutionem, ut vocant, feceram isthinc discedens, ex qua permulta verissima inveni: ut morbum Ratisbonensem, novam dignitatem, pruritum mentulae, quo certe multum laboravi; casum geminum ab alto, qui mihi contigit Bononiae bis deversis in locis, sed uterque sine periculo: item perditionem pecuniae, atque alia nonnulla.
    Et quoniam nugari coepi, scito me Bononiae a vetula didicisse aliud divinationis genus, longe quidem magis compendiarium, sed minus certum, quam Astrologia, meo iudicio, quamquam tamen illam praedicere res abstrusissimas ac secretissimas vidi, tum aliis pluribus, tum vero et mihi. Neque quisquam umquam fuit, quem docere vellet praeter me unam. Nescio qua causa. Ipsa certe nullam aliam causam reddidit, nisi quia ex divinatione, quam de me fecerat, cognoverat me esse rerum mirabilium et secretarum investigatorem atque amatorem artium omnium, nec indignum, quem doceret ipsa suam artem; quare et ultro obtulit suam operam: nam ea tantum gratia accesseram, ut viderem quid esset dictura, quidve posset per artem suam praestare. Fit autem ea divinatio per fabarum iactum in manu, et quantum ego iudico ex chiromantia tota dependet.
    Scribo tibi nugas, quoniam nihil habeo serium, quod nostra referat, quodve sit scriptu digno. Nam et nos hic, et ipse Caesar nihil aliud quam nugamur, sextum enim aut septimum diem iam se recreat venatione, quae hic certe amoenissima est et plurima, et adeo ut me saepissime eliciat in silvas, quoties eo properat Caesar. Dominus de Briarde (ut et aliis meis ad te literis indicavi) ad Regem Romanorum missus est: neque venturus (opinor) ad vos est ante quinque aut sex menses, propter multitudinem ac varietatem, adde etiam difficultatem negotiorum, quae illi sunt cum Rege ac Principibus Germaniae tractanda. Nam ipse scripsi illius instructionem.
    Ego iam plane confirmata sum valetudine, et vulnus capitis, cuius historiam tibi nuper ex Mediolano scripsi, prorsus coaluit, et cicatricem fecit. Quod mirum omnibus videtur fieri potuisse tam parvo temporis spatio, utpote intra 16 dies. Nihil autem incommodi inde retinui gratia Deo Optimo Maximo cui te cum uxore nostrisque omnibus commendo.
    Ex Vigevena, oppidulo ducatus Mediolanensis, 18. die Martii, 1533.
    Perendie dicimur hinc abituri Alexandriam indeque Genuam aut Savonam, portum maris Ligustici, et ut fama est, ante festum Paschae traiecturi Barchinonam, quo ventura est Imperatrix. Vale.

3.1.2 Grudius in Genua aan Everaart in Mechelen, 3 april 1533

Burmannus, Gudii Epistolae, LVI, blz. 386-387

Amicissime frater. Placuit mihi vehementissime quod e postremis tuis literis intellexi, te uxorem ac familiam omnem remque domesticam ex Frisia velle Mechliniam traducere, eiusque rei gratia in Frisiam iam ultimo, ut speramus, visendam excursurum. Itaque te iam reducem esse opinor et stabilivisse rem apud nostros. Fortunatus tu quidem, cui cum matre optima, uxore, liberis, fratribus, sororibus, domi licet conquiescere, dum ego interim non modo per ignotas urbes, sed per inaccessa saxa, perque maria etiam continuo vagari longe a patria, uxore, parentibusque ac amicis cogor inter mille vitae pericula.
    Intra dies, ut Caesar proponit, V aut VI naves conscendemus, navigaturi Barchinonam. Precor ut Dominus Deus hanc navigationem nobis velit felicem esse, quod si faciat, facile in posterum a similibus navigationibus me spero temperaturum. Neque nunc sponte navigo, sed quia salvo honore, quod ridiculi quidam faciunt, per Franciam ire non possum. Ergo cum aliter non licet, animosum me praebebo. Sed boni ominis loco accipio nomen triremis nostrae, cui ego cum Domino de Granvelle ascriptus sum, quod est Victoria: quamquam omnia cetera displicent, non remiges modo catenati, sed et ipsa triremis tota, ob id praecipue, quod locus ibi prope nullus est dormiendi, praeterquam inter pediculosos ascripticios et paedorem intolerabilem. Haec sunt aulae commoda. Felicem Johannem fratrem nostrum, qui post omnes has miserias in Hispaniam veniet nullo incommodo aut labore, victurus sine molestia. Sed quid queror? Invocandus est mactato tauro Neptunus, ut paucis diebus faveat, dum transcurrimus: postea saeviat ut lubet. Est hic inter remiges quidam Episcopus, fuit et nuper, ut aiunt quidam Cardinalis, qui dimissus est. Quod ut intellexi, dubitavi an ad id alluserit Erasmus in dialogo quodam suo, cui Carontem titulum praefecit, ubi dicit: ‘remigant et Episcopi et Cardinales, suam quisque vicem’. Certe alter egregie ac diu remigavit, alter adhuc remigat, una cum multis aliarum nationum hominibus, tum etiam nostratibus compluribus. Quaeso ut me de singulis rebus tuis certiorem mox reddas, amicisque me commendes.
Vale ex Genua. III. Aprilis. 1533. stylo veteri.
Caesar, ut ipse adhuc hodie dixit, cras mane conscendet. Ego haereo, marine me concredam, an per Franciam proficiscar.

3.1.3 Grudius, hymne aan de Heilige Moedermaagd, 17 juni 1533.

Grudius, Hymnus Divae Virgini Matri, anno M.S. XXXIII dictus in Monte Serrato; qui est in Gotholania Hispaniae.

Pia Poëmata, blz. 112-121.

    Siderei Virgo genitrix sanctissima regis,
    O, quae nympharum cunctis e millibus una
    Virgineum servans usque intemerata pudorem,
    Digna Deum gestare utero, lactare papillis
(5) Nectareis, certamque orbi nutrire salutem,
    Astra super late aetherea dominaris in aula,
    Omnis ut excelsi famuletur regia caeli.
    Quamvis thure tibi caleat multa ara Sabaeo,
    Totque sonent votis immensum templa per orbem,
(10) Qua sero igniferos lassatus vespere currus
    Sol demergit equis et equum fumantia colla,
    Tristia condemnans inamoenis arva tenebris;
    Quaque novus dum luce venit, caligine caeca
    Exuimur, cunctisque redit sua rebus imago;
(15) Haec sedes mage grata tamen, mage grataque templa,
    Quo te sepositis pius advena visat ab oris;
    Nec tam praesentem est alibi cognoscere divam.
    Nec sedes modo grata tibi, et gratissima templa;
    Sed fratrum quoque grata cohors; castumque virorum
(20) Bissenas qui celsa habitant in rupe cavernas,
    Simplicitas prudens, curisque soluta profanis
    Pectora; digna Deo, atque Dei dignissima matre.
Namque hic (fama fide meruit longaeva) puellus,
    Altitonans teneris fertur lusisse sub annis,
(25) Advectus volucri convexa per ardua nube,
    Altaque inaccessi reptasse cacumina saxi,
    Unde imas procul in valles despectus, et unde
    Spumosa in curvas late cingentia terras
    Aequora, civili secum pugnantia motu.
(30) Tu custos aderas, genitrix, custosque maritus
    Regnis, et tecum sceptris eductus Idumes,
    Iam senior, canusque, et seris curvus ab annis:
    Qui dum, venturi iam dudum praescius aevi,
    Saepe oleas faber hoc in monte, ilignaque saepe
(35) Robora dilectae sociae delubra futura
    Deiicit, et silvam sanctos informat in usus,
    Artem saepe Puer grandaevi imitatus alumni,
    Multifida serraque manum curvaque securi
    Implebat: ponitque illas, recipitque vicissim,
(40) Oblectans dubio puerilia corda labore.
    Dentibus at melior visa est, streperoque sonore
    Serra Deo, pondusque ad parvos aequius artus.
    Ergo hac robora nunc nunc saxa sonantia radit,
    Crebrius at saxa (et clarum mage saxa sonabant)
(45) Ac totam multo illudit molimine rupem,
    Matre dea librante manuque regente pusilla:
    Unde manet facies Serrati et nomina montis;
    Divini, o, montis, cuius delebit honores
    Numquam longa dies, si quid mea carmina possunt.
(50) Felix, o, nimium rupes, tibi caelifer ultro
    Cedat Atlas, fuscos qui trans mare prospicit Afros;
    Cedat et auratos Tmolus qui despicit alte
    Quos fundit latices imo pede, vertice summo
    Flava croci longe spirantia gramina nutrit;
(55) Cedat semicapro sedes gratissima Pani,
    Arcadii moles pinosaque saxa Lycaei;
    Et cinere Herculeo decoratus Thessalus Oeta;
    Et Latias qui fert nubes pater Appenninus.
    Nec tibi silvosus certarit laudibus Haemus;
(60) Nec tibi Apollinei Pindi iuga celsa; nec Idae;
    Endymionaei neque testis Latmus amoris:
    Non speculae Cilicum Taurus; non Maenala saevis
    Feta feris, viridive Taburnus fetus oliva;
    Dura Prometheo vel cautes sparsa cruore;
(65) Pinifer aut Ossa; aut aequata Ceraunia caelo;
    Thraxve domus quondam Lapitharam Pelios, idem
    Noxia semibomivum cunabula Centaurorum;
    Aethnaque, sulphureis qui flagrat in astra caminis
    Littore Trinacrio; vasti neque claustra Pelori;
(70) Ismarus aut, longe Thracium qui spectat in aequor
    Purpurei ostentans caelo vineta Lyaei,
    Palladiae pariter praedives munere baccae;
    Candida nec rigidis Rhodopeia saxa pruinis,
    Quaeque umbram vati tulit advena silva canenti.
(75) Nec tu virgineis Helicon celebrate choreis;
    Nec tu, qui surgis geminato ad sidera cornu,
    Parnasse; intonsi celeberrima gaudia Bacchi,
    Intonsi et Phoebi, doctarum et cura Sororum:
    Nec, qui sidereo suprema cacumina caelo
(80) Inseris, et tonitrus subter contemnis, Olympe.
    Hic gaudes venerari, hic acceptissima vota
    Sunt, genitrix; quando hic te frustra nullus adorat,
    Cerea multa tholo ut pendens testatur imago,
    Veliferasque ingens pinos imitata lucerna,
(85) Pinguis et assiduo lampas nutrita liquore,
    Et tu facundis paries duplicate tabellis,
    Sanctaque votivis onerata sacraria donis.
    Hic renovas caecis oculos: genitricis ab alvo
    Obruta cui steterant inamoena lumina nocte,
(90) Ignotum querulas sustollit ad aethera palmas,
    Votaque Rupicolae dictat sacra, nec mora, cernit
    Atque haerens nova miratur spectacula rerum.
    Tabida si cuiquam exedit praecordia fervor
    Pestifer, ut nimio percoctus spiritus aestu
(95) Luctetur iam nunc gelida erumpere in umbras,
    Ipsa refrigerium praebes, sedasque calores.
    Algorque, tristisque Fames, Febrisque, Furorque
    Quotque genus mortale actos torsere per annos,
    Quotque deinde nova venere propagine morbi
(100) Te fugiunt; te cuncta timent, te tristis Erinys
    Mandante infessos actutum deserit artus.
    Per te semianimes ad littora desperata,
    Undique cum Mors, et nusquam spes ulla salutis,
    Provecti, tuta nautae sistuntur arena,
(105) Debita servatae solventes praemia vitae.
    Ipsa laborantes utero victasque puellas
    Implorata levas, lacrimis in gaudia versis:
    Tu Iuno es Lucina; tuo sub nomine in auras
    Repimus: ignotos mater miserata dolores,
(110) Esse iubes matres, relevata leniter alvo,
    Binas leto animas subducis munere eodem.
    Septus ab immani circum latrone viator
    Excors dum trepidat, media inter tela, necesque,
    Te vocat auxilio, et scelerato victor ab ense
(115) Eruitur; saevae superesse incendia flammae
    Saepe aliquis per te potuit, pia mater; et alta
    Saepe domo vacuas cecidisse impune per auras,
    Virgineamve manum dum supposuisse labanti
    Collibuit fractosve artus, quassataque membra
(120) Arte pia solido rursum revocare vigori:
    Omnia namque potes divini munere Nati,
    Qui tibi posse dedit: miserandi nec tenor unus
    Est olli, aut certo stat saepta potentia fine,
    Seu servare velit, seu malit reddere vitam.
(125) Hinc quacumque Deum incedis regina per ampli
    Lucida regna poli ac late venerantis Olympi,
    Pulcher nympharum te anteit chorus innuptarum
    Aurea fragranti complexus tempora mirto,
    Concelebrans castae castis decora alta labellis,
(130) Omnes formosae, niveis in vestibus omnes;
    Attamen exoriens quantum astra sequacia vincit
    Lucifer, atque illum quantum premit aurea Luna,
    Lunaque fraternis quanto minor ignibus errat,
    Virginibus tanto graderis formosior una
(135) Omnibus, et laetum late diffundis honorem,
    Quemque tibi virtus divina afflavit amorem.
    Pone omnis matrum Matris vestigia euntis
    Turba legit, rutili capitis mirata decorem;
    Nec pia ab ambrosio deflectit lumina crine
(140) Cana rosa, atque thymum, croceumque rubens Hyacinthus,
    Ros maris, et violae, et lentae coma odora genistae,
    Liliaque alba caput, cum purpureo Narcisso
    Insternuntque viam, et sacris dant oscula plantis.
    Flava volat supra pubes clarum aethera tranans
(145) Caelivagum puerorum auratis mobilis alis
    Et laudes, Regina, tuas, tua maxima facta
    Spargunt concordi aeternum per sidera voce:
    ‘Unica virginei laus ordinis, incluta Virgo,
    Unica laus matrum, aeterno dilecta parenti,
(150) Ac delecta, prius caeli quam figeret axes;
    Auctorem ipsa tuum, concepta numinis Aura,
    Nata simul, Natique parens, castissima virgo
    Ut pareres, qui morte genus mortale piaret,
    Agnatae crimen sortis commune refellens;
(155) Ceu statuit nutu immensum qui temperat orbem,
    Fatidico et pleni cecinerunt numine vates.
    Prima parens hominum iniecit crudelia genti
    Funera; sublatae tu reddis munera vitae.
    Eiicit illa solo, tu caeli in regna reponis,
(160) Una exsors vitii, at nec avitae pervia culpae;
    Altera lux superum, afflictae spes altera terrae.
    Nam postquam insolito enasti super aethera lapsu,
    Cum Natoque regis iam morti incognita regna,
    Cum fera terrifica libravit fulmina dextra,
(165) Ipsam te mediam statuis: tibi supplicat orbis
    Ut veniam Natus concedat Matris amore.
    Unde adolent sacros Pancheia dona vapores,
    Festa recurrentes toties repetenda per annos.
    Salve; et opem fessis certam mortalibus affer.’
(170) Quae dum illi ingeminant, alternaque carmina dicunt,
    Ipse eadem recinens applausis consonat aether.
    Ergo tuum in Nato sacrum si nomen honorans
    Rite colo, Natumque tuo sub nomine adoro,
    Votaque dona feram Mater, communibus aris;
(175) Si tua perplexa scabrarum ambage viarum
    Culmina surrepsi supplex, arcemque petivi
    Sacratam, imbriferis stillans licet undique nimbis,
    Nixus et adversum prona labentia rupe
    Flumina, virgineam rivis lambentia molem;
(180) Perque fragorosos tonitrus ignemque coruscum;
    Nocte sub obscura, et geminatis nube tenebris,
    Praetemptansque vias caecas et inhospita saxa,
    Solivagum irrepsi cana pronus in antra virorum,
    Prensatosque pedes lacrimis et genua rigavi:
(185) ‘Ne (quaeso) quae pauca fero tibi carmina temne,
    Sed facilis, si iusta peto, mihi vota secunda.
    Non merces Arabum, vectosve Oriente lapillos,
    Quae vel Erythraeo legitur de gurgite concham;
        Non ut culta domus testudine fulgeat aurea;
(190) Sed quae fas, Genitrix, et non operosa, requiro.
    Aspice nos; meritasque emolli protinus iras,
    Fulminaque irati sistas, mitissima, Nati.
    Dein, mea quae sequitur longis vestigia terris,
    Nullo fracta metu, nullo tardata periclo,
(195) Dilectam thalami sociam exemplumque iugalis,
    (Si tamen haec summo stant vota probata parenti)
    Dirige solliciti sub limina tuta mariti;
    Seu Ligeris ripam manno terit illa volucri,
    Seu sibi certantem Rhodanus nunc praepete cursu
(200) Miratur, rapideque favens comitatur euntem.
    Ac pariter liceat fratrem spectare Secundum,
    Sedibus huc patriis qui nostros ductat amores;
    Alternis simul ut modulemur carmen avenis,
    Quo ventura tuas venerentur saecula laudes.
(205) Postque viae errores varios, longosque labores,
    Quos fero, clara mei sectatus Caesaris arma
    Per iuga, per fetas torpenti frigore rupes,
    Cui studium sanctis caput obiectare periclis,
    In Turcas rapidi ripas dum victor ad Istri
(210) Bella gerit carae pro Religionis amore,
    Barbareisque premit mollita cruoribus arva;
    Da patrios remeare lares: da tangere dextras,
    Conservet mihi quos alios Machlenia fratrum.
    Ac mihi longaevam da cernere posse parentem
(215) Incolumem; et cineri da solvere iusta paterno,
    Qui, me longinquis dum sors exercet in oris,
    Occubuit, seri satur aevi, atque obrutus annis.
    Quodque mihi superat, quocumque in climate, vitae,
    Fac rectam et taetro immunem me crimine vitae
(220) Exigere: ast ubi Mors frigentes solverit artus,
    Vivam, sidereos vectus super arduus ignes,
    Delectosque inter populos mentesque beatas
    Ipse tuis mixtus famulis, turbaeque clienti,
    Divinae pascam Triados mea lumina vultu.
(225) At, quorum libuit tibi sedem ponere terris,
    Caesaris Augusti; Augustae quoque coniugis annos,
    Cuique pater vultu mixto genitrixque relucent
    Prolis Caesareae in longam protende senectam.
    Filius interea regni certissimus haeres
(230) Armorumque patris belli et successor honesti,
    Hispaniae spes prima suae, spes prima parentis
    Magnanimi, spes Belgarum haud incerta suorum,
    Nomen avi referens, adolescat mitibus annis,
(235) Viventique patri patris det nomine natum.
    Nec tantum Herculeas dominetur ad usque columnas
    Carolus, at qua mane redux illustris et auro
    Expergiscenti revehit Sol lumina mundo,
    Quaque rotas volucres mersurus sidit in undas,
(240)Quaque suos, medio stans ardentissimus axe
    Occasus spatiis aequis respectat et ortus;
    Ambiat aeternis parentem legibus orbem,
    Immensum nullo praesignans limite regnum
    Ordine quod nati assiduo, serique nepotes,
(245)Ipse tuus postquam Caesar successerit astris,
    Sceptro perpetuum patrio moderentur in aevum.’

3.1.4 Grudius in Monzón aan Everaard in Mechelen, 23 juli 1533

Den Haag, Gemeentearchief, Coll. Dichtlievend Kunstgenootschap ‘Kunstliefde spaart geen vlijt’, sedert 1818 Hollandsche Maatschappij van fraaye kunsten en wetenschappen, Den Haag, periode 1772-1883, beheersno. 46, n. 329, 9. Deze brief is door Henk Nellen in 1999 ontdekt. Corrie Ridderikhoff en hij hebben de brief getranscribeerd. Ik dank hen beiden zeer, en ook mijn uitgever die zo lankmoedig was om ruimte voor de brief te maken in een al gezette tekst.

S.P. Carissime frater. Nuper summatim ad aliquot articulos litterarum tuarum, in transcursu velut raptos, respondi, quod otium non esset respondendi ad singulos. Nunc relectis omnibus ad omissos rescribere paucis statui.
    Non erat opus tam sollicite commendare negotium Domini Mulardi, cum cognoverim quam semper is fuerit domui nostrae amicus. Praesentavi litteras Reginae, pro illo scriptas, et negotium commendavi diligenter; accepi autem responsum satis commodum, nisi quod nondum licuit perficere, cum adhuc non reformatus fuerit rotulus. Interim quotidie pollicetur benigniter Dominus Granvellanus. Neque dubito quin aliquid boni sim effecturus non solum pro illo sed et pro fratribus nostris.
    De filiis fratris nostri Francisci etiam sollicitarem, sed non oportet nimis multa uno tempore congerere. De diplomate quod cupis brevi sum scripturus Romam. Quod mones, ut et mihi et fratri Joanni prospiciam, ego certe non deero. Et magis spero illi quam unquam. Iam enim et Domino Granvellano et aliis incipit esse commendatus. Vacabit hic brevi quiddam per discessum cuiusdam. Tum (ut spero) illi prospicietur.
    Quod Receptor Generalis dicit me tantum debere Domino Briardo quantum stipendia mea pro tribus mensibus ascendant, errat: nam illi ultra centum et sexaginta carolinos aut paulo amplius, non debeo, quemadmodum tibi brevi latius significabo misso computo illius. Hoc nunc tamen attingere volui. Dixit autem uxori meae, quod putaret stipendia mihi posthac hic in curia persolvenda esse, non isthic; qua de re cupiam te aliquid certius inquirere, mihique significare quamprimum. Male autem mihi placet stipendia vestra esse suspensa pro medio anno, et vereor ne et mea stipendia in idem exemplum trahantur.
    Recte autem divinasti cum putares uxorem meam ad me pervenisse, iam enim tum cum litteras tuas postremas acciperem, illa venerat. Et quidem sana atque incolumis, cum toto sodalitio.
    Mors fratris Francisci non potest mihi non dolere, quoties liberorum memini. Is me solet [Er moet eigenlijk staan: ‘solebat’, want Frans is dood.] subinde rogare, ut sibi expectationem griffariatus Magni Concilii sollicitarem, quod illi minime fuisset consultum, ob prodigalitatem et in alieno plus aequo [Grudius schreef eerst (alieni pa), heeft (in) toegevoegd en er dus (alieno) van gemaakt; daarna wou hij met (eg) (o) doorgaan, maar streepte (eg) door en het werd aequo.] liberalitatem, praesertim cum greffariis saepe concredatur pecunia sequestrata, et non fuisset quisquam qui pro illo voluisset fideiubere. Dominus autem de Briardo mihi suadere solet ut ego id officium pro me sollicitarem, et pollicebatur suam operam. Ego autem non fuissem ausus, ne quid frater inimicitiae adversus me conciperet. Nunc quid tibi videatur faciendum quaeso indica. Liberis fratris fortasse cum tempore provideri poterit. Interim suadeam ut diligenter instituantur in iis ad quae videbantur esse quam maxime idonei.
    Favor Domini de Granvella erga te non est exiguus, neque despero de eo quod tibi scripsi: maxime cum videam neminem alium adhuc mitti, sed rem in longum protrahi. Ut ut est, non potest nocere illius favor.
    Filio Joannis Suys iam prospexi. Collocavi illum apud mercatorem quendam bonum, dantem et quantum alius inter Hispanos, civilem et commodum. Is est mercator panni serici Imperatricis, et nobiscum curiam sequitur. Dabit autem viginti ducatos pro duobus annis. Quod si quid aliud erit in quo mea opera indigeat, non deero, et parentum illius erga nos animo respondebo.
Bene vale, frater carissime. Et me dominae matri commenda atque excusa. Itidem uxori ac sorori.
    Ex Montissonio. 23. 1533.
    Tuus ex animo frater Nicolaus Nicolai. Adres: Ornatissimo Viro Domino Everardo [Ni]colai. Consiliario Caesareae Maiestatis in [Ma]gno Concilio, Domino et fratri colendissimo.
    Mechliniae.
    in dorso recht boven in latere hand: Brieven van Nicolaus Nicolai.
    De brief is verzegeld geweest.

3.1.5 Grudius tot de Keizer, ca 1534

Grudius, El.II, 5
Ad Carolum Quintum Imperatorem

    Iam mihi, iam tristes infectant tempora cani;
        Horret et inspersa iam mihi barba nive,
    Sat dedimus sacris, Caesar ter maxime, iussis;
        Plus satis a patrio dum vagor orbe procul.

(5) Sat, comitem tibi me duros haesisse per annos,
        Diaque sollicita scripta notasse manu.
    Sat, comitem ubi me viduatas mortibus urbes
        Armatumque agros isse per Austriacos;

    Sutilibusque animam credentem fortiter ornis
(10) Sulcavisse trucis flumina Danubii.
    Sit satis, Argolico riguas a sanguine glebas
        Calcasse, et Thracum corpora trunca virum;

    Quos vafer Augustis perituros liquerat armis
        Aufugiens celeri dux Solymanus equo,
(15) Christiadis saevas caedes et vincla minatus,
        Inque profanato sternere templa solo.

    Sit satis, insidias, hostilesque isse per ignes;
        Atque famem, glacies et potuisse pati,
    Fumida montanis nitentem in nubila claustris,
(20) Nix ubi stat gelidis alta cacuminibus.

    Sit satis, Ausonias tecum visisse tot urbes:
        Isse per Hesperiam sit satis occiduam.
    Admoneor patrias iam dudum quaerere sedes;
        Quo fessum in portus Belgica terra vocat.

(25) Da veniam, Caesar, neque iustis abnue votis:
        (Sat dedimus curis; sat dedimusque tibi)
    Cetera vita meae, et dominae sit cetera nostrae,
        Dum decet. Obscurae cetera mortis erunt.

    Invidia plaudente tibi sic serviat orbis;
(30) Subque tuas leges vesper et ortus eant.
    At tua progenies populos moderetur, et urbes,
        Donec erunt urbes, donec erunt populi.

    Quaeque dies olim flagrantes finiet axes,
        Austriadum imperium finiat illa dies.
(35) Sed prius ipse pias divus venerere per aras;
        Quaeque tua asseruit dextera, templa colas:

    Thuricremaque nepos te supplex flectat acerra:
        Et dicat: ‘generi sis bonus usque tuo.'

3.2 Afscheid van Secundus in Mechelen
3.2.1 Versbrief van Secundus aan Van Scorel, april 1533

Epist. II, 3. Ad Ioannem Schorellium pictorem eximium

    Pictorum sublimis honos, columenque virorum
    Artificum rudibusque novum decus edite terris,
        Qui procul ad patrios orbis monumenta Latini
    Fers agros, Rhenique locas ad flumina Romam:
(5) Accipe Maclinia missas tot ab urbe salutes,
    Quot nosti varios tabulae dare rite colores,
    Quot didicisti hominum diversas ponere formas,
    Pingere quot verna solitus super arbore frondes.
    Has tibi dat, Batavis tecum prognatus in agris,
(10) Qui discedenti nuper tibi pauca, Secundus,
    Carmina concinuit, devotae pignora mentis;
    Exspectatque diem, qua tecum cernere clari
    Moenia Traiecti, turritaque templa deorum
    Possit, et ingentem caesar quam Carolus arcem
(15) Tutandis posuit populis, Pacique dicavit.
    O felicem illum, si te monstrante videbit
    Divitias gazasque tuas, et quidquid in omni
    Vel latet Ausonia, vel daedala Graecia vidit.
    Fingimus haec nobis, sed quidnam fingere prodest
(20) Irrita velivolas vento iactanda per undas?
    Usque adeo Batavis studiose finibus arcet
    Invida me fati series, et iniqua tyrannis
    Fortunae, quae diva potens mortalia versat.
    Sed veniet, veniet tempus, licet improba pugnet
(25) Laeta hominum Fortuna malis, quod iungere dextras,
    Quod notas audire dabit, quod reddere voces,
    Si quid vota valent, nec nos tua littera fallit,
    Cum te Maclinia iam iam spectabimus urbe.
    Interea celeri Phoebus secet aera curru,
(30) Noctivagosque boves stimulis vaga Luna fatiget.

3.2.2 Secundus, goede reis naar huis aan Van Scorel, april 1533

Secundus, Epigr. I, 39.

Ad Ioannem Schorellium pictorem, Propempticon

    I, fausto pede, patrias ad urbes,
    Divinae renovator artis, ito;
    Nec picus vetet ire te molestus,
    Nec cornix iter ominosa rumpat;
(5) Faunus dux erit, et celer Deorum
    Interpres, liquidas volans per auras.
    I fausto pede patrias ad urbes.

3.2.3 Prozabrief van Secundus in Mechelen aan Van Scorel in Utrecht, 8 mei 1533

Heinsius, ed. Itinera, voorwerk en in Scriverius, ed. Opera, blz. 333-335

Deze brief is door Heinsius opgenomen in het voorwerk van zijn editie van de Itinera; Martyn is hem daarin gevolgd. Ik geef de tekst van de editie van Scriverius omdat hij het origineel nog heeft gezien (zie zijn editie 1631, blz. 339). De aanhef is bij Scriverius aan het adres ontleend. Ik heb hem daarom onderaan gezet. Bij Heinsius en Scriverius zijn er in de brief zinsdelen kapitaal of cursief afgedrukt, ik weet niet waarom:‘QUOD HAS FINGENDI’ tot en met ‘ADMIRATUS’ en ‘SCULPENDI USUM’ en: ‘mitto tibi effigiem... a me sculptam’ en ‘de IULIAE imagine.’

S.P. Domine et amice carissime!

    Cum brevi mihi in Hispaniam ad fratrem Nicolaum eundum esset, rediretque ad vos D. Stephanus Montanus, communis amicus, omnino mihi aliquid ad te scribendum, tibique parvo epistolio valedicendum putavi.
    Nam praeterquam quod te mei studiosissimum et praesens, cum hic esses, expertus sum, et ex multorum relatu intellexi, cogor te, etiamsi ignotus mihi esses, venerari, ducitque me in tui amorem praeclarum istud ingenium tuum, industriaque, qua reliquos huius regionis artifices longe antecellis.
    Ego vero hac cum natura tua aliquid mihi commune esse, non timebo dicere. Illud videlicet, quod has fingendi pingendique artes arcano quodam naturae iussu semper amplexus sim et admiratus: cui iuvenili levitati aliquem sculpendi usum ausus sum adiungere. Qua in re cum acutissimo iudicio tuo non nimis infeliciter versari me intellexerim, progressus sum in lusu (mea quidem sententia) non insuavi. Ut autem videas an aliquid profecerim, mitto tibi effigiem Archiepiscopi Panormitani, proximis hisce diebus a me sculptam. Rogo, sincere iudices: vix enim inducor, ut credam iudicium, quod de Iuliae imagine proferebas, fuisse incorruptum. Forte quemadmodum illa meos oculos, ita tuos eius imago fascinaverat.
    Scio te, clarissime Domine, familiariter uti Domino de Nassau. Quoniam autem in Hispaniam eo, ubi et ille brevi futurus est, maxime e re mea foret, si in tanti tamque boni principis benevolentiam aliquomodo essem insinuatus. Quod si ita ferat opportunitas, summopere te rogaverim, ut me illi commode captata occasione, sive per litteras, sive si te ad illum venire contingat, praesens praesenti commendes. Gravissima autem commendatio ex patris mei persona sumi poterit, quem ille vehementer amabat.
    Facturus mihi rem es longe gratissimam, meque tibi mirifice astringes. Bene vale. Macliniae VIII. Maii 1533.
    Observantissimus tui tibique addictissimus
                Ioannes Secundus Hagensis
        Adres:
        Ingeniosissimo ornatissimoque viro Domino Ioanni Scorellio,
        Canonico Divae Mariae Traiectensis, Domino et amico observantissimo.
        Traiecti.

3.2.4 Versbrief van Polites in Parijs aan Secundus in Mechelen, mei 1533

BPL, Vulc 102, Anonymorum Poemata, gecalligrafeerd afschrift

    Candide perpetuam mittit tibi Iane salutem
    Cultor amicitiae qui cupit esse tuae,
    Qui cupit in vestrum sese insinuasse favorem
            Assidua obsequii sedulitate pii.
(5) Non procul ignotis habitat peregrinus in oris
        Ut tua mens longam poscat habere moram.
    Nuper hic e patria miser est regione profectus,
        Obruta quae tumidis tota redundat aquis.
    Incertus quem fata locum violenta dedissent
(10) Attigit ambigua Gallica regna via,
    Sequana qua medium Francorum dividit orbem,
        Ut posset studiis invigilare bonis.
    Ille est qui fidos comes obvius inter amicos
            Parrisia tecum semper in urbe fuit.
(15) Qua postquam mutuis discessum amplexibus esset
        Et foret intacta dextera iuncta fide,
    Nescio quae nostram ratio male provida mentem
        Traxit in affectus Iane diserte tuos,
    Traxit et aethereis ut qui Iovis ignibus ictus
(20) Languida iam stupido pectore membra gerit.
    Sic animus rapido vestri obstupefactus amore,
        Negligit officii munia quaeque sui.
    Quo me cumque trahant laeta ad spectacula amici
        Nulla tamen solide gaudia ferre queunt,
(25) Quicquid agam studio, quicquid vel mente volutem
        Occurrit tacite semper imago tui.
    Carminibus si quae tacita est vis insita sacris
        Carminibus credo me periisse tuis.
    Threïcius rabidos fertur domuisse leones
(30) Orpheus et querula saxa agitasse lyra;
    Non tamen insanas potuit depellere Bacchas,
            Quin iacerent diras in sacra membra manus.
    Tu potes invictos, [et] quos prudentia mentem
        Firmavit, placido vincere amore, viros.
(35) Tu potes et tacitas absens in pectore flammas
        Iniicere Idalii fraude latente Dei.
    Phasias errantem caelo deducere Lunam
        Ausa est et Phoebi traxit ab axe iubar,
    Lubrica gramineis excludere flumina ripis
(40) Novit et e propriis antra movere locis.
    Perfidi at ardentes evincere Iasonis ignes
        Non potuit quamvis carmine docta foret.
    Carmine et in varias mutavit daedala formas
        Circe deliciis corpora victa feris.
(45) Clara eadem at magicis vitam licet egerit herbis
        Hausit Dulichias capta ab amore faces.
    Sic quoque Sirenes tremulae dulcedine vocis
        Merserunt validos in freta salsa viros;
    Verum ubi iam tenerae sensere opprobria formae
(50) Praecipites vasto se ultro dedere mari.
    Singula quid tantis percurrere nomina rebus
        Experiar, nullo connumeranda modo?
    Cum tu carminibus durissima pectora blandis,
        Non secus atque alii flumina, saxa, trahas.
(55) Carminibus fidos absens tu semper amicos
        Moribus, ingenio et simplicitate foves.
    Nuper et in somnis tua dulcis imago per umbras
    Visa fuit capiti tristis adesse meo;
    Et tandem
    maestam promens de pectore vocem
(60) Talia porrecta verba dedisse manu:
    ‘Me gravis admissae premit in te occasio culpae
        Nostra quod haud solidam pacta habuere fidem.
    Verum age post miserae haec diuturna silentia vitae,
        Tu mihi fraterni pignus amoris eris.’
(65) Huic ego tum casto multum inflammatus amore
        Subieci haud parva talia dicta mora:
[parva. Open variant: lenta.
    ‘Iane corymbifero non infima gloria Phoebo
        Inter Pierios Palladis arte viros,
    Vive memor nostri, fidum usque habiture .P.
(70) Dum queat aetherea munere luce frui.’
    Protinus at vacuas somno experrectus in auras
        Nobilis ingenii cessit imago tui;
    Quae mihi cum variis pareret fantasmata curis
        Altius est animo fixa figura meo.
(75) Deinde per obscuram repetens mea somnia noctem
        Adverti haud vana conciliata fide.
    Nam si forte die quae mens simulacra volutat,
        Tempore nocturno sponte redire solent,
[Tempore is verbeterd in Tempora, door wie en waarom weet ik niet.]
    Credibile est illo te agitasse aut tempore quicquam
(80) Quod foveat nostram semper amicitiam;
    Aut saltem speciem nos inter amoris et umbram
        Monstrasse auspiciis sidera fausta bonis.
    Ergo age perpetuos posthac celebremus amores
        Quos reor a summis ortum habuisse Deis.
(85) Arctaque Nestoreos subeamus foedera in annos,
        Foedera Thesea consolidanda fide.
    Cuius ut indicium certum cognoscere possim
        Expeto pro genio carmina docta tuo;
    Carmina grandiloquo nunquam cessura Maroni,
(90) Si modo iudicium sint habitura bonum.
    Quod si forte tuis refugis dare carmina amicis,
        Effigiem duro marmore mitte tuam:
    Est aliquid pictis oculos pavisse figuris,
        Dum nequeat mentem quis satiare suam.
(95) Verum si tantum vestra hactenus usque laborem
        Artifices nondum sustinuere manus,
    Vatis amatoris pulcherrima Iulia nobis
        Mittatur manibus Iulia sculpta tuis;
    Iulia vel priscis celeberrima nomine saeclis
(100) Quae dedit haud paucis gaudia laeta viris.
    Insanus videor forsan tibi stultus et excors,
        Talia dum studeam sollicitare prece.
    Attamen indomito veniam concede furori,
        Quo tua frequenter mens agitata fuit

3.2.5 Versbrief van Secundus in Mechelen aan Polites, medicus en dichter in Parijs, mei 1533

Secundus, Epist. I, 10.

Ad Ioachimum Politen

    Numquid ubi manibus sese tua littera nostris
        Obtulit, et cupidis auribus hausta fuit,
    Tunc subiisse meum plenissima gaudia pectus
    Credis, et immemorem pene fuisse mei?
(5) Qualem animum vidi? vel qualia carmina legi?
        Carmina, Apollineis emodulata sonis;
    A quibus et titulos et nomina deme locorum,
        Naso sua dicet haec perarata manu.
    Haec quoque blanda videns operosi Musa Properti,
(10) Iniciet dominas in tua scripta manus.
    Sed quid ego venerer divini carminis artem?
        Maius ibi quiddam, quo caperemur, erat.
    Illic exemplar sinceri lucet amoris,
        Qualis Saturni tempore rarus erat;
(15) Qualis erat iuvenis Phocaei, qualis Orestis,
        Illic cum pro socio vellet, et ille, mori.
    Hunc ego non redamem? non hunc complectar amicum?
        Altera pars animae non erit iste meae?
    Invida sed rebusque hominum contraria fata!
(20) Cur non unanimes urbs tenet una duos?
    Non ullum nobis simulacrum maius haberet
        Illaesae fidei vivida posteritas.
    Non tibi me frustra tua somnia saepe reducunt,
        Et tibi rara mei non memor hora venit.
(25) Ignibus aethereis haec est vis insita quondam:
        Absentes tacito sidere multa movent.
    Anne putas vacuum sine te mihi tempus abire?
        Semper in obtutu stas, Ioachime, meo.
    Stant tecum dulces, quorum es pars magna, sodales,
(30) Mens quibus a nobis non aliena fuit.
    Si toties aliquid de me tibi somnia narrant,
        Nostra tui quoties pectora tangit amor,
    Morpheus haud alio vultu te visat oportet,
        Quam nostro, aut similis si qua figura meae est.
(35) Si tibi transfundunt affectus numina nostros,
    Saepe fatigamus sidera, saepe Deos
    Teque fatigamus, cui forsan dulcius esset
    Conterere in cura commodiore diem.
    Iam potes e nostris fessus quoque versibus esse,
(40) Et brevius cuperes me, meliusque loqui:
    Forsitan et chartam volvendo saepe tueris,
        Quod sis emensus, quod tibi restet iter.
    Perfer et obdura: tu carmina nostra petebas,
        Scilicet illa putans plena sale et venere.
(45) Ergo alacri vultu lege, nec mala dixeris esse,
        Illa sed auriculis finge placere tuis;
    Utque potes, lauda, gemino ne angare dolore
        Versiculisque meis, iudicioque tuo.
    Quodsi digna tuis ferrem tibi praemia votis,
(50) Et nisi, quam tibi tu, mitior ipse forem,
    Di magni, quam tu horribilem sacrumque libellum,
        Carminis acciperes quanta venena mei!
    Sed te, correctum leviter, dimittere certum est,
        Ut minimo discas cautior esse malo.
(55) Adscribam tantum quod, opinor, scire laboras,
        Quae via sit vitae nunc ineunda mihi;
    Me mea ad Herculeas invitant fata Columnas,
        Languida qua Phoebi plaustra cadentis eunt;
    Inde alias forte atque alias peragrabimus oras;
(60) Hoc est humanae conditionis opus.
    Et certe iuvat hoc, ut cum me fata reposcent,
        Cedere perspecto lenius orbe queam.
    Multos longinquo fortuna beavit in orbe,
        In quorum numero me quoque forsan habet,
(65) Multos crudeli fato sine honore iacentes
        Dira pregrina vix bene texit humo.
    Quis scit an illorum numero quoque forsitan addar,
        Nec sinat in patria me regione mori?
    Ut mea transcurrat contemnens ossa viator,
(70) Ignotumque oculo nomen eunte legat,
    Et dicat: ‘Patria quis te mutare relicta
        Ferventes alio sole coegit Afros?
    Ante fores dominae melius tumulasset inertem
        Pars superiniecti non onerosa soli.’

3.2.6 Op het punt naar Spanje te vertrekken neemt Secundus afscheid van zijn vrienden, mei 1533

Secundus, El. III, 10

    Hei mihi, curarum cur me tam lenta fatigant
        Pondera? mensque suo victa dolore iacet? Anne, quod extremas fato propellor in oras,
        Aurea qua flavi splendet arena Tagi,
(5) Visurus populos quos Sol vicinus adurit,
        Dum parat occiduas amne lavare rotas?
    At qui tunc alacer soleo vegetusque videri,
        Esset in aspectu cum via longa meo,
    Libera nec curis umquam magis otia duco,
(10) Quam cum dura premo terga fugacis equi.
    Nec mihi formosis iniecit vincla lacertis,
        Pendet et a collo nulla puella meo,
    Quae mihi blanditias et verba minantia dicat,
        Ominaque in nostrum tristia fingat iter,
(15) Quae mihi cum lacrimis convitia fundat eunti,
        Asperet et magnos in mea damna Deos.
    Talis nulla meis insedit cura medullis,
        Et tamen, heu! quantus pectora languor habet! ‘Di, nostri tutela, Lares, et numina ripae,
(20) Quam curvus flava Delus inundat aqua! Tuque Geni, tu sancte Geni praenobilis urbis,
        O quae sera meos accipiat cineres,
    Irrita sint, precor, haec animi praesagia maesti,
        Vecta tepescenti per freta summa noto!
(25) Et mihi quas doleam natas exponite causas,
    Ne tuba venturi sit dolor iste mali.’ Sic ego: muscoso genitor sic Delus ab antro,
    Intextus placidas fronde fluente comas:
    ‘Quot pisces vada nostra colunt, quot gramina ripis
(30) Mollia nexilibus luxuriant foliis,
    Tot tibi sunt causae, Iuvenis, ne quaere, doloris,
        Ah, nimis in curas ingeniose tuas!
    Sacram urbem Veneri, Phoeboque patrique Lyaeo
        Linquis, et ignotum curris in exsilium,
(35) Ut videas alio populos a sidere tostos,
        Et repetas votis multa relicta tuis;
    Suspires matremque piam, fratresque suaves,
        Et germanarum pectora cara trium,
    Et longe ante alios dulcem de fratribus unum,
(40) Pars sine quo vitae non iit ulla tuae.
    Adde tot unanimi iunctos tibi corde sodales,
        Adde et honoratos tot tibi iure viros,
    Quos inter primo Craneveldius ordine pro te
        Votis aeternos sollicitat superos;
(45) Proximus insequitur patrio Mulardus amore,
        Antiquaque colens teque tuosque fide.
    Haec igitur linques, et te mirare dolentem,
        Curque iniussa tuo lumine gutta cadat?
    Desine venturis maerorem adscribere fatis,
(50) Par esse instanti non valet ille malo.’
    Dixerat; et cum voce caput depressit in undam,
        Raraque turbatae signa reliquit aquae;
    Omine quo gaudens sensi mitescere curas,
        Et mutata novus venit in ora color.
(55) At vos iucundi, carissima turba, sodales,
        Mens quibus a nobis non aliena fuit;
    Quique meos lusus et qui mea seria nosti,
        Cultor Apollinei, Petre iocose, chori,
    Moribus et niveis cultissime Carole, quorum
(60) Arguet immemorem me neque summa dies:
    Vivite felices, dum me tenet ultima tellus,
        Vivite seu vivam, vivite seu moriar.

3.2.7 Girolamo Monti in Bourges, versbrief aan Secundus wanneer hij naar Spanje gaat, mei 1533

Afschrift in de hand van Marius in hs Leiden, BPL Vulc. 70 A, II, fol. 36r, transliteratie Tuynman.
Montius Ioanni Secundo Hagiensi amico optimo

    Quod desiderium patriae te dulce teneret
        Maerebam, hinc cum tu nuper iturus eras, At nunc terrarum postrema Hispania quando
        Advocat et magni principis Aula tui,
(5) Num doleam, quod longo aberis magis intervallo?
        Anne erit illa animi magna medela mei,
    Quod brevis haec variis sed circumfusa Elementis
        Ut punctum medio est terra reposta loco,
    Nec distet multum Eois Hispanus ab Indis
(10) Nec Libs a Scythica iam regione niger,
    Dum mens propositi constans, et fida, Secundi
        Perstet in absentis semper amore mei.
    At discedenti proponat Julia dira
        Omina, quod primis pes tuus in foribus
(15) Haeserit, et numeret patriis quotus hospes ab oris
        Functa peregrina membra reliquit humo,
    Quae proficiscenti suevit narrare Tibullo
    Impatiens tantum Delia ferre morae.
    Mi gratum magno crescat quod honore Secundus
(20) Utilis externis, utilis ipse suis
    Dummodo amicorum me oblivio nulla tuorum
        Insontem e numero non queat eximere.

3.3.1 Secundus, verslag van de reis naar Spanje, van 28 mei tot 11 juli 1533

Secundus, Iter Hispanicum, Bruxella in Arragoniam, 1533, Ed. Heinsius, blz. 36-71. Het handschrift dat Heinsius voor zijn editie gebruikte is niet bewaard. Data en afstanden, die bij Heinsius in de marge stonden en waar ze in het handschrift ook gestaan zullen hebben, werden door Scriverius in de tekst gezet; ik ben hem daarin gevolgd, maar ik heb niets aan de data veranderd.

Vicesimo octavo die mensis Maii iter Hispanicum) ingressus sum, partim gaudio, quod arbitrarer, hoc iter splendorem aliquem vitae mihi polliceri, partim acerbissimo maerore perfusus, quod ea mihi relinquenda essent, quae et carissima mihi fuerunt et iucundissima. Et quoniam tota aurora in valedicendo amicis, tristibusque complexibus esset absumpta, orto aliquamdiu sole Macliniam) egressi, Bruxellam) itinere felici et caelo conatibus nostris veluti applaudente venimus; ubi cum fratre carissimo, Caroloque Catsio, qui ut frater esset carior esse non posset, totum fere biduum iucundissime viximus; solatique sumus propinquam veluti mortem nostram, quod ad eas certe regiones et illorum hominum consuetudinem attinet. Nam si mori est, a consortio hominum separari, ita ut nec tibi cum illis, nec illis tecum ulla rerum coniunctio futura sit, illi pene regioni quisque moritur, a qua et avellitur. Nam literarum communicatio salutationesque longinquae nimis similes sunt illis officiis, quibus defunctos prosequimur, preculis, sacris solemnibus, recordationique frigidae et caducae. Quod si spes quaeque revisendi terram relictam penitus ablata sit, iam aliquanto durius ipsa morte genus hoc mortis existimandum est. Crediderunt enim sapientes fore, ut extincti reviviscamus aliquando vitamque in meliorem conditionem mutemus. At ubi semel a patria recesseris, nisi vel aliquo tandem post tempore redeas, vel, ut redire possis, liberum tibi expeditumque reliqueris, quae tandem ex hac morte superest reviviscendi spes? Haec tamen parum fortassis argute commentari me cogebat dolor quidam immensus. Nunc quoniam in eam conditionem veni, ut dolore non debeam neque damnare quod integrum mihi esse non potest, consequentium rerum et illarum, quae tum quoque cum ita affecti essemus nos oblectabant, longe reminiscor libentius.
    Hospitium Bruxellae) commodissimum obtigit in insignio Antverpiae: ibi inter caetera mirifice me commovit et exhilaravit filia psaltria, quae cum divinam e fidibus harmoniam digitis delicatissimis eliceret, ac voce suavissima nervorum mollitiem longe superaret, saepe in mentem Ovidianum illud revocavit:
    Haec habiles agili praetentat pollice chordas;
        Tam doctas quis non possit amare manus?
    Multa autem cum iocosa peracta illic nobis essent, nec seria interim neglecta mihi sunt. Literas enim commendatitias ad Granvellium a Boisoto accepi: item ab Archidiacono Atrebatensii ad eundem, et Secretarium Perreninum, tum ab Archiepiscopo Panormitano ad Granvellium et ipsum epistolam magno cum affectu scriptam; tradidi et Panormitano quiddam quod ille super arte fusoria a me commentari petierat.
    Mensis Maii die xxxmo. hora quinta Bruxellam reliquimus, atque a Carolo quidem ad spatium milliaris, a Gualtero et fratre Hallum deducti sumus, luce paulatim serenescente, per iter sub initium silvosum, mox aliquanto planius, at semper commodissimum; ut mirari subierit, quid nobis acciderit, ut praeterito vere in itinere Gallico, cum eodem pergeremus, in vias perpetuo caeno obductas lapidumque in caeno submersorum intolerabilem quassationem inciderimus.
    Hallam) (Mil. II magna) venimus hora octava. Ibi diu cum quievissemus, circiter horam tertiam post prandium ad oppidulum Breyn) (Mil. III) accurrimus magno in aestu. Fratri Hallae hora prima valediximus, non sine gravissimo dolore. Vidimus Hallae tabulam arae incumbentem ex alabastro elegantissime caelatam, Ioannis Artistae opus. Vidimus et inter cetera, quae templi fastigiis erant affixa, hastam, quae cum crassitudine brachium viri robusti aequaret, telo tamen ex arcu manuali, ut vocant, emisso transfixa spectabatur ad rei fere miraculosae memoriam. Breyni in hospitio Cervi parvis impensis satis commode sumus tractati.
    Inde postridie (Maii 31.) hora quarta egressi ad pagum Kieverein) caelo humecto non tamen pluvio venimus hora fere meridiei, cum paululum tamen apud Montenses), qui intermedii sunt, cibi sumsissemus, equis tamen a freno non relaxatis antequam Kieverein usque cucurrissent. Festinabamus enim aurae frigidum aspirantis occasione, veriti ne, si multum itineris nostri in pomeridianas horas conferremus, calor nos intensus occuparet, quemadmodum pridie fueramus experti. Nec vero non digna mentione est domuncula viridis, quam post oppidum Breyn a sinistra reliquimus mire deliciosam, arboribus contextis undique circumseptam, in quas ex domo transgredi veluti in tabulata possis, domuique tignis erectis constructae domus ramis exsurgens annexa videri potest.
    Kieverein egressi sumus post prandium hora secunda, alii quidem equites, ego vero pedes; tum ut me exercerem, tum ut comiti nostro pictori pedestri itinere, ut apparebat, defatigato gratificarer. Pauculis itaque horis ad Vallemcygnum (Mil. III) veni, paulo antequam equites appellerent. Ibi in cena ab amicis et necessariis eius, quem itineri delegeramus (nam duo amicum secuti fuerant itinere paulo celeriore) humanissime excepti sumus: ibique communi calculo decretum est, ut subsequentem diem (Iun. I) et nostrae et equorum quieti impenderemus; tum propter diei celebritatem (erat enim festum Pentecostes) tum quod itinere superiore ita equos exagitaveramus, ut remissio laboris ad diem unum eis tacito quodam pacto promissa videretur. Hoc in oppido cum die feriato in hortum Sagittariorum animi causa venissem, ibi protinus mihi offerre apparatum quisque suum atque ad iaculandum invitare; quod ego sane recusare nolebam: libenter enim hoc genere lusus utor; et volebam Macliniensium nostrorum hac in arte exercitationem hominibus illis innotescere, qui peculiariter hanc iaculandi laudem sibi vindicare solent: facientes id quidem suo iure; magno enim impetu telum exturbant, diriguntque satis certum in locum. Eundem tempore et arcum illic emi, et voluptati mihi et securitati initinere futurum.
    Postridie (Iun. II.) hora quarta Vallemcygnum reliquimus, atque ad oppidulum Cambresey (Mil. VII) via planissima patentissimaque adcurrimus continuo itinere, ibique mansimus eum diem. In eo autem itinere ita me meumque equum assuefeceram, ut minimo negotio ex equo iacularer nihilo incertius, quam si pedes fuissem. Cambresey oppidulum est amoenissimum, in vallem depressum, forumque habet amplum; cuius una ex parte in circumiacentes montes sublimes et arbustis et segete virentes, prospectus aperitur: altera pars templum oculis obiicit turri acutissima insigne et aedificia splendida. Est et illic abbatia praeclara St Andreae, ut opinor, dicata, ubi monachum quendam Macliniensem invenimus, qui nobis inter cetera officia cervisiam propinavit eius omnino generis, qualis apud Maclinienses potatur; quae, cum in ea regione non temere reperiatur, mire nos refocillavit. Adhibitus est conpotatiunculae cervisiae coctor, qui nobis eiusdem generis tantum cervisiae attulit, quantum in cena cum tota nostra cohorte possemus absumere. Accepta est oblatio, vocatusque ad cenam coctor. Interim sagittandi mentione iniecta visum est, ut, dum cena pararetur, ego cum illo iaculis certarem. Constituta est victo poena duorum sestertiorum vini. Inivimus, certavimus, victus sum a veterano: ventum est ad cenam, hilariter victum est. Post cenam produxit nos coctor in hortum suum, quem in suburbanis habebat amoenissimum, ac mirifica erga nos benevolentia est usus, homo priscae cuiusdam humanitatis.
    Sequenti die (Iun. III.) circiter horam quintam emigrantes caelo subaestivo, via ut plurimum silvestri intricataque et difficili, ad oppidulum Guise) (Mil. V) delati sumus, Gallicae dicioni subiectum. Id in excelso monte situm, elegantissimam sui speciem praebet: turrim habet in sui medio rotundam et sublimem, ut mons monti accumulatus videri possit; et quidquid in monte aedificiorum est castri potius cuiusdam formam exhibet quam oppidi. Ceterum in valle ad sinistram partem longo tractu humiles constitutae sunt domus, quae muris potioribus exclusae pagi cuiusdam speciem prae se ferunt. Sumpto illic prandio ad oppidulum Merle (Mil. V) contendimus, via silvosa, molesta densissimaque pluvia. Constitutum et illud in monte est aeque sublimi, nihilque dissimile est priori, nisi quod turrim insignem non habet; alioqui et principalia utriusque aedificia montem totum occupant, et humiliora per vallem extenduntur.
    Hic exacta nocte, post ortum aliquamdiu, non tamen visum solem (Iun. IV.) ad oppidulum Lyence) (Mil. V) accurrimus. Celebre illud est cultu D. Virginis, multaque illuc hominum confluit turba, atque erat tunc etiam solito maior exterorum undequaque concursus, propter festa Pentecostes nondum elapsa. Mirum quam tortuoso illuc cursu ventum sit; nunc a dextra, nunc a sinistra urbs erat. Subiit mihi credere Divam, quae illic colitur, eo esse fastu, ut nolit tam facilem ad se esse accessum, ut non aliquoties adventantibus hospitibus a latere prius salutetur ac resalutetur, quam ad familiarem illum congressum, qui per cereos accensos fit, admittantur. Antequam ad Lyenses) appellerem, a dextra reliquimus oppidum non inamoenum, simili omnino situ quo priora.
    Ubi apud Lyenses quod reliquum erat diei quiessemus, postridie (Iun. V.) hora fere solita ad pagum Bac ˆ Bary) (Mil. VI) delati sumus: prandium sumsimus, equis in planam navem immissis, fluvium (Mil. IV) transmisimus. Inde ad urbem Reims), ubi Campaniae regio initium accipit, applicuimus. Insignis est urbs illa et maximo templo, plurimis statuis et inter eas exquisitis undique ornata. Cuius sane templi magnitudine ita sumus elusi, ut cum duobus fere milliaribus ab urbe abessemus, vix mille passus superesse crederemus. Templum ad Abbatiam illic splendidam spectat. Sunt praeterea et alia illic templa eximia, aedesque splendidae, quibus visendis non licuit immorari.
    Postridie enim (Iun. VI.) hora consueta ad pagum Le grant loge) (Mil. VII) acceleravimus, ut illic sumpto prandio in civitate Salons), quae ipsa quoque ex insignioribus Campaniae) civitatibus est, cenaremus dormiremusque, sequentem illic diem quieturi. Hactenus Campaniam) in campos patentissimos fertilesque (unde et nomen habere videtur) extendi animadvertimus, nisi quod dum iter facis, montibus undequaque amoenissimis circumcludi videris, longe dissitis tamen, ut raros esse intelligas, nec planitiem regionis frequenter interrumpere.
    Apud Salonenses) cum diem unum, qui septimus Iunii erat, quieti dedissemus, subsequente luce (Iun. VIII.), [Heinsius heeft hier onder elkaar in de marge Iun. VIII en Iun. IX.] caelo mirifice sereno, ad pagum Lestrye) (Mil. V) provecti sumus. Ibi tam laute prandium apparatum invenimus, ut accedentibus aliis quibusdam coniecturis aliquid secreti nobis doli strui crediderimus. Adiunxit enim se protinus venientibus nobis nebulo confidens, qui Gallicis obsequiis in nostrum sodalitium familarius conabatur irrepere, asserens missum illuc se a nescio quibus dominis suis, quos (ut nulla esset mali suspicio) Canonicos esse volebat, adventum ipsorum ut hospiti nuntiaret, prandiumque curaret delicatum apparari: adfuturos mox illos, nec iniucundum nobis convictum ipsorum fore, praesertim si tempore pomeridiano vellemus cum illis in loco herboso, quem probus ille Symposiarcha digito designabat, sub umbra arborum genio indulgere. Hactenus non infeliciter partes suas agebat hic noster. Ceterum ubi vidit nos parum intentos histrionicae suae, nec omnino ignaros huiusmodi technarum, coepit paulatim nobis persuadere, ut quieti nosmet dederemus, affirmans hoc non fore insalubre stomachis nostris: nec credo mentiebatur: futurum enim fortassis erat, ut post eum diem nunquam male concoqueremus. At frustra haec nobis occinebat; iamdudum enim nos non sopori sed pugnae paraveramus; aut certe ut quamprimum illinc discederemus. Augebat suspicionem nostram quod, cum prandium pro binis illis Canonicis instructum a nobis absumeretur, nihil interim novorum ciborum in adventum illorum pararetur. Deinde, si adventare deberent aliqui, quorum cogitationes ad iter tantum preagendum spectarent, non videbantur illum caeli calorem exspectaturi: erat enim iam fere meridies, nec via quam perficere debebant longa erat. Tot itaque concurrentibus coniecturis, constitueramus ut furciferum illum nobiscum ad equi caudam ligatum abduceremus. Quod quoniam postea propter confluentium\break agrestium turbam, totius fraudis, ut opinari libebat, participem, tentare non auderemus, coepimus subdolis pollicitationibus cum nebulone agere, ut nos seqeuretur, nobisque in vicem defessi ex via famuli subiret. Recusavit ille, nos ivimus. Accidit deinde ut duo ex nostris ingressi iter relictam in pago lagoenam repetituri irent, dissuadentibus nobis ne se moverent; nec abs re, ut postea didicerunt. Accidit enim, ut reversi furcis ab agricolis exciperentur, ac nisi gladiis eductis terrorem imbellibus hominibus incussissent, futurum erat, ut bene mulctati spoliatique ad nos redirent.
    Ita elapsi ad proximum pagum, Maille dictum, appulimus (Mil. IV), ibi transacta nocte (Iun. IX.) ad pagum Arce) (Mil. IV) ac deinceps ad ultimum Campaniae oppidum Troiam) (Mil. VII) delati sumus. Quam sane urbem et spatiosam invenimus, et splendidam, ut si quam Galliae civitatem ante hac; ut mirari subierit, tam obscurum eius nomen apud nostrates esse.
    Illic nocte transacta, in multum diem (Iun. X.) ubi dormivissemus, ac contemplata deinde urbe, prandioque sumpto, ad oppidum Bar sur Saine) (Mil. VII) properavimus, ubi Ducatus Burgundiae initium accipit.
    Postridie (Iun. XI.) ad pagum Poitir) (Mil. V) relicto a tergo oppidulo Muse (Mil. II) in maximo calore processimus; ut illic pransi in urbem Chastillon) sub crepusculum adveniremus. Urbs illa amoenitatem divitiasque priscas miserandis passim ruinis testatur; atque inter cetera castri illic ingentis munitionis altissimae vastissimaeque fragmenta spectantur. Tunc didicimus et quid belli calamitas, et temporum longinquitas, et regum ira posset; quamque principum consilia ad suam magis securitatem spectent, quam ad subditorum suorum commoditatem utilitatemve. Et ibi et in Campania etiam domus tecta non in altum usque adeo ut nostratia eriguntur, sed demissiora more prisco Italicoque visuntur. Tectae sunt domus Burgundiacae lapidibus latis planisque, non tegulis. Mulieres caput habent plebeiae panno, ditiores holoserico, illustriores holosericae vel byssinae vittae panno lato gravique superiecto circumvolutum: pauperculi fere sunt homines, linguaque loquuntur agresti.
    Relicto Chastillon) ad pagum S. Marco sacrum (Mil. IV) applicuimus (Iun. XI.) et montes vallesque amoenissimas itinere lapidoso, caelo subobscuro transivimus: ibi uno ex monte unum et viginti rivos limpidissimos prosilientes numeravimus. Inde ad vicem Sichein) (Mil. V) properavimus, ubi dormiremus.
    Tum vero ad celebrem Burgundiae) civitatem Dison), per montes excelsos, mireque difficili sinuosaque via prorepsimus, atque inter reliquas difficultates unum montem transcendimus; cuius altitudo turres iustae mensurae tres, credo, adaequat. In eius descensu urbs pulchercherrima se specie ostentat, videturque viatorem iamiam exceptura, cum interim duo fere milliaria peragenda restent. Urbs illa, multis alioqui etiam rebus insignis, monimenta veterum aliquot Burgundiae Ducum summa arte exscripta servat. Exstant ea opera apud Carthusianos extra urbem, ubi et insignia eorundem Ducum, aliaque ad memoriam prisci nostrorum illic dominii possessionisque spectantur; iacetque illic mira arte e marmore caelatus Philippus cognomento Audax, eiusque successor Philippus cognomento Bonus. Quae omnia ubi contemplarer, ingemiscendum mihi videbatur, viros fortissimos, qui propulsata semper confinium omnium circumquaque iniuria, florentissima in libertate vixissent, nunc mortuos in hostium potestatem servitutemque cecidisse; quique in sua sepulti essent terra, nunc veluti revulsis cineribus in alieno solo recubare, tamquam emendicata terrae portiuncula ad ea corpora tegenda, quibus magna pars orbis serviebat. Quod si quis relictus est exstinctis sensus, non in ea quiete iacent illi qua solent, et qui vivi imperabant, mortui servitutem indignabundi detrectant. In iis aliisque rebus spectandis totum ibi diem (Iun. XVI.) consumsimus. Nec omittendum est quod Dyni cuiusdam Rapundi Lucani statuam illic affabre sculptam conspeximus.
    Postridie (Iun. XV.) ad oppidum Beaulme) (Mil. VII) per pagum, ubi Admiralis Franciae prandebat, contendiumus. Contemplati sumus illic et admirati Nosocomium magno sumtu extructum per Cancellarium quendam Burgundiae Nicolaum Rolle, ut ferebatur. Res est spectatu digna, quaeque docere nos potest, in quos usus collocandum sit id, quod nec post mortem nobis, cum domini rerum nostrarum esse desinimus, perire velimus.
    Subsequente die (Iun. XVI.) ad oppidum Salon) (Mil. V) non inamoenum properavimus: ibi eum diem desedimus, frustratique spe, quam conceperamus de equis in navem, ut quiescerent, Lugdunum) usque per Ararim) devehendis, quod nec commoditas offeretur, pretiumque nautae immoderatum exigerent.
    Postridie (Iun. XVII.) ad pagum Tormam) (Mil. V) equites devecti sumus; ubi prius aquam, quae per fluvii inundationem per arva iuxta urbem ad spatium dimidiati fere milliaris excreverat, aliumque item fluvium paulo post transmisissemus, inde ad pagum Macon) (Mil. V) delati sumus; ibi dormivimus.
    Quo in itinere quod magna pars viarum aqua fluviatili abducta esset, ego cum per viam publicam eundo, ex improborum quorundam viatorum consilio, viam quae a latere recenter facta erat neglexissem, in voraginem incidi, non sine vitae discrimine, si ulterius processissem, aut nisi equus meus alacritate sua repente me sublevasset; itaque remensa aliqua parte itineris aquosi molestique, quaesitis viis siccioribus aegreque inventis, accidit ut multa in nocte ad civitatem adveniremus: clausisque iam portis timendum erat ne in urbem admitteremur; sed pecunia claustra perfregimus. Ex iis vero, qui nos pedites sequebantur, duo et itineris difficultate et nocte iam obscura didicerunt quam esset suave, ut est apud Tibullum,

            dormire sub umbra
        Arboris, ad rivos praetereuntis aquae.
et num illud Senecae verum esset potuerunt experiri,

        Caespes Tyrio mollior ostro
        Solet impavidos ducere somnos.

Sequente luce [Heinsius heeft geen datum] ad oppidulum Villefrance non inamoenum properavimus; ubi rursum Gallicam dicionem ingressi sumus. In eo annotatione dignum putavi, quod nubibus densis cacumina montium circumvolvi viderem; dubium non sit quin, si quis in vertice montis constitutus fuisset, nubes passim sub pedibus fuisset habiturus potuissetque nubibus implicatus vento asportari ac alicubi explui.
    Postridie (Iun. XV.) in summo calore ad illam tantopere praedicatam Galliae urbem Lugdunum) (Mil. V) properavimus, itinere admodum iucundo: aliquandiu enim in monte sublimi vehebamur; unde prospectus erat in montes amoenissimos, qui longo ab urbe intervallo distantes, circumquaque tamen velut circino ducti montem nostrum ambibant. Longo adhuc flexu ab hoc monte delapsi per iter planum aliquamdiu, ac deinde per montem unum provecti, urbem ingressi sumus antequam eam videre contigisset; usque adeo in vallem tota pene urbs sepulta est, viatoresque eludit. Montes excelsi circa moenia ex omnibus fere in circuitu partibus spectantur, quibus ipsi muri, aliquibus locis impositi Propertiani versiculi memorem me fecerunt:

    Scandentes si quis cernat de vallibus arces,
        Ingenio muros aestimet ille meo.

Sinuosus longo tractu in urbem est ingressus. Hac in urbe Arar) Rhodano miscetur. Hospitio autem propter Regis adventum aegre invento, cum non satis commodum id nobis videretur, ad quatuor fere horas per omnes urbis angulos discurrimus, nec invenire quicquam e re nostra potuimus, usque adeo equitatu regis plena erant omnia: in quo regis potentiam et splendorem licuit animadvertere. Invenimus hic bona fortuna Hilarium poëtam, Corneliumque pictorem, veteres amicos; cum quibus ea nocte suaviter viximus.
    Postridie (Iun. XX) cum in discurrendo huc atque illuc, atque in aulicae pompae strepitu visendo, ac rege ipso contemplando consumpta esset, potior nostrorum pars ad prandium legati Caesarei ivit, ubi et cenaverunt. Ego meo arbitratu cum aliis amiculis illic inventis et pransus sum et cenatus. Post cenam, transmisso Arari (quod illic et viae accelerandae et animi causa lintribus ad hoc plurimis in promtu positis quam saepissime faciunt homines delicati) in penetralia aulae regis amici auxilio admissi sumus. Ibi videre licebat lusus varios choreasque omnis generis, quas nobilissimi totius Galliae proceres ducebant, nobilissimaeque tum Galliae, tum Hispaniae puellae magno apparatu exornabant. Praeerat his omnibus Rex et Regina, uterque in loco sublimi, velut theatro, constitutus, ut nihil deesset, quod Regalem magnificentiam decoremque lusuum eiusmodi spectaret. Vidimus Lugduni inscriptiones aliquas; in quibus erat pro {\sc LUGDUNO), {\sc LUGUDUNUM) ubique scriptum.
    Postridie eius diei (Iun. XXI.) nave conducta equisque in navem immissis, hora tertia pomeridiana, per eum fluvium qui ex Rhodani Ararisque mixtione, Rhodani deinde, velut nobiliore nomine ad Volcos) prisco nomine, nunc Avignon), decurrit, ad oppidum Condrier) magna celeritate contendimus (Mil. X) relicta a sinistra Vienna); quae urbs totius Galliae antiquissima narratur: et certe aedificia, locique situs priscum aliquid et venerandum prae se ferunt. Pons ibi per Rhodanum traductus est insignis, sub quo et navigavimus: ab eius dextra parte turris erat quadrata, specie antiqua, quae per Genios aliquando structa narrabatur, fabulose ut opinor.
    In oppidulo Condrier) ubi quiessemus, sequenti luce\notenumber=2\parindent=.8em\note{Heinsius heeft hier geen datum.) hora quinta navem denuo conscendimus, ut eo die ad Volcos) si possemus, sin minus, quo possemus perveniremus. Navigatio haec omnis iucundissima fuit: fluvius enim omni fere ex parte montibus amoenissimis riparum loco continetur, quos et arbusta, et castella, et urbes nonnunquam occupant; inter quas eo die has numerare licuit: La Roche, Valenche, Suyon, Beschebul, Motalmuer, Vimer et Doesgera. Quo ubi venissemus, nave ad ripam in loco tranquillo sub monte relicta, pedites in oppidum ad mille fere passus processimus (Mil. XX). [Heinsius heeft de afstand van 20 mijl gezet onder de datum, maar hij hoort er boven want hij moet de afstand tot Doesgera) betreffen, dus moet hij eigenlijk aan het eind van de alinea achter processimus) staan.]
    Postridie (Iun. XXIII.) iterata navigatione et alias urbes preaterlapsi sumus, quarum duas tantum memoria teneo; La Borche), et Pontem S. Spiritus), qui sane locus magno nobis terrori fuit, quod multis naufragiis infamis sit. Pons arcubus XIX patet; per unum aliquem ex his arcubus iter certissimo ductu est capescendum: quod si vel remiges, vel gubernator vel minimum in officio cessent, periculum est ne navis columnis illisa diffindatur. Deinde ubi hinc elapsus es, tantus subito undarum impetus navem implicatam propellit, ut timor navigantes non levis occupet ne aut navis subvertatur, aut pondere undarum haustarum depressa subsidat.
    Circiter meridiem, Avignonam appulimus (Mil. X). Palatium est illic Pontificis satis insigne, et pons qui ad MCCC. passus extenditur, quem aliquando audivi a daemone exaedificatum: illic nihil certi ea de re potui elicere. Visitur et inter cetera illic spectatu digna natio Iudaeorum in partem civitatis viliorem reiecta. Eorum opera et mercaturae ut plurimum in indusiis lineis artificiose elaboratis consistunt.
    Sequente die (Iun. 24). ad oppidulum Farniac) (Mil. 4) ubi Narbonensis) provincia initium capit, delati, ibique pransi, ad vetustam urbem Nemausensem)\notenumber=4\parindent=.8em\note{Heinsius in de marge, dus zo uit het HS overgenomen: Haec urbs Nimes appellatur vulgo, estque ea, unde Carolus noster Serveis oriundus est, quem illic invenire sperans, in multos incidi, qui hominem noscerent, ipsum invenire non potui.) (Mil. III) contendimus, ubi moles est ingens vetustissimaque in modum colossi Romani a Traiano, ut oppidani dicebant, exstructa: tum inscriptiones aliquot ante portam urbis spectantur, quarum quasdam in fine huius libelli adnotavi: unde coniecturabamur, insigniora etiam in urbe posse spectari. Sed propter pestem increbescentem penitus in civitatem ingredi consultum non videbatur quapropter et extra urbem diversorium nobis elegeramus.
    Prima deinde luce subsequente (Iun. XXV.) ad oppidulum Lunel) (Mil. IV) properavimus. Hactenus omnis per provinciam via olivetis fere densissimis veluti silvis quibusdam inclusa est. Prandio deinde sumpto ad pagum Sumbers) (Mil. II) tantum processimus, quia ad Montempessulanum) usque ire nolebamus, quod is locus gravissima tum peste afflictaretur; male in quodam veluti tugurio excepti sumus. Causam hanc arbitror, quod urbe Montepessulana) tam propinqua raro illuc hospites commeare solent.
    Postridie (Iun. 26.) relicta a dextra Montepessulano, ad oppidulum Dusian progressi sumus (Mil. magna IV) et illic incommodo sumus usi hospitio. Illinc ad oppidulum Lupian) (Mil. II) contendimus: ibi satis commode accepti sumus.
    Postridie\notenumber=5\parindent=.8em\note{Heinsius heeft hier geen datum.) ad oppidulum S. Tyberi) (Mil. III) transmisso quodam fluvio delati sumus. Inde ad oppidum Besas) acceleravimus, ubi custodes portarum iusiurandum a nobis exigere coeperunt, quo affirmaremus neque ad Montempessulanum) neque alio quoquam divertisse nos, ubi pestem grassari sciremus, quod et in subsequentibus aliquot civitatibus facere coacti sumus.
    Postridie (Iun. 28) Narbonam) (Mil. IV) magna), transmisso et ibi fluvio, contendimus, urbem in ea regione celeberrimam. Nam et Archiepiscopatus ibi est, Academia ni fallor quoque. Inde ad pagum Villefalce)\notenumber=6\parindent=.8em\note{Uit de context blijkt dat Secundus Villefalce) heeft bedoeld en dat dus in eerste instantie heeft opgeschreven, misschien heeft hij later onnadenkend het merkwaardige Villefalce in het gewone Villefranche veranderd, als de fout niet uit eigenwijsheid van Heinsius ontstaan is.) (Mil. III) properavimus, non incongruo nomine sic appellatam. Totam vero hanc sive provinciam Narbonensem), sive Langodecensem regionem, nullo alio elogio celebrare possum, quam quod hominibus balbis, ferocibusque et improbis habitetur, atque ipsis Burgundis nequioribus; milliaribus dimensa sit prope immensis; mare habeat ab Oriente, quod et in Hispaniam) et in Italiam protenditur; saxosa sit sterilisque, nec quidquam fere praeter rosmarinum et aliquot oleastros producat, praesertim ea parte qua Hispaniae proxima est, ubi et periculum maximum a praedonibus imminere viatoribus audiebamus; ut omnino intelligas regionem esse efferam. Nos vero fortunae propitia nullum in itinere invenimus qui nos offenderet: forte ad incursum levem sustinendum satis instructi videbamur iis hominibus, qui talia fortassis machinabantur. Ita salvi ad Hispaniae) fines appulimus, maximo in calore molestissimaque via: quod taedium auxit equus meus solea ferrea amissa tardatus; pransique sumus iuxta castrum La Sausse) (Mil. IV maxima) quod tanta cura a Caesariensibus servatur, ut aspectus eius munitionis hospitibus adventantibus innoxius non concedatur: quin si quis sit qui in murorum fossarumque contemplatione commoretur, nihil etiam doli meditans, in periculo sumno constituitur, ne bombardis illinc abigatur, aut non abigatur potius, sed prostratus extremum ibi vestigium ponat.
    Hinc ad oppidum Hispaniae primum Perpignan) (Mil. III) non inamoenum illud nec incelebre, contendimus. Rivulus illic per urbem fluit limpidissimus, longe supra aream platearum erectus circumclosusque muris altiusculis, ne vicos passim inundet: cuius sane asspectus insolita specie mirfice me cepit.
    Postridie (Iun. XXX.) ad pagum Brelon) (Mil. IV) properavimus: ibi montes conscendere molestissimos (hi ex Pyreneis sunt) adeo densos perplexosque, ut antequam milliaris viam processimus, iam nox nos occuparet, coactique simus ad domum quamdam ignobilem subsistere, ibique cubare mediis in vallibus, non extra periculum praedonum.
    Postridie (Iun. 31) ad vicum Vighiere) (Mil. III) ubi pransi essemus, rursum in diversorio ignobili subsistere cogebamur (Mil. IV).
    Sequenti die, qui primus Iulii mensis erat, transcurso non inamoeno oppido Geron) (Mil. IV) ad locum quemdam contendimus, ubi statio equorum dispositorum tunc erat (Mil. III). Inde ad vicum St Calaeni) (Mil. III) properavimus; ibi cubavimus.
    Postridie (Iul. II.) per pagum La Rocque) (Mil. III) Barchinonem) (Mil. IV) contendimus; ac cum vicini iam urbi essemus, obviam nobis adequitavit Nicolaus Florenas medicus, uxorem suam adventare ratus: frustratus autem ipse spe sua, etiam nostra nos spe frustratus est. Ex eo enim intelleximus fratrem, quem Barchinone) fore credederamus, Monzon) abiisse. Novum itaque iter capessendum nobis conspicientes, triduum Barchinone) substitimus, quod et equorum quieti, et novis amicitiis, et urbi contemplandae dedimus.
    Urbs in valle constituta altissimis circumquaque montibus continetur; planitie satis ampla adiecta, nisi quod ea parte, qua ad Orientem spectat, ab Italico mari alluitur.
    Hoc in tota urbe annotatione dignum invenimus, quod media omnium platearum linea lapidibus exemptilibus magnis quadratisque constat, sub quibus fossa profunda longo tramite per totam urbem deducta est. Id adversus Maurorum nocturnos incursus excogitatum est; simulatque enim naves hostiles cursum illuc tenere ex altissimo monte ad hoc disignato, quem Mon Iu) appellant, (Mons Iovis) a veteribus dictus) civitati denunciatum est, lapidibus his subito evulsis, acerbissima clades hostibus parata est: nam ignari viarum per nocturnas tenebras passim in voragines hasce praecipites adiguntur.
    Quarto die (Iul. VI.) novum iter ingressi ad vicum Matturil) (Mil. II) ac deinde ad oppidulum Spargyes) (Mil. III) sub multam noctem advenimus.
    Sequenti die (Iul. VII.) Montem Serratum)\notenumber=7\parindent=.8em\note{Bij Heinsius staat in de marge, en stond dus ook in de marge bij Secundus: Summus huius montis apex in altitudinem decem, credo, turrium, qualis est Macliniae) ad aedem D. Rumoldo sacram, extenditur. Nos tamen ultra dimidium evecti non sumus.) vastitate sublimitateque, tum cultu D. Virginis per omnem fere orbem Christianum celebratissimum nominatissimumque, magna difficultate conscendimus (Mil. II) substitimusque illic in cenobio Benedictino, ubi D. Virgo sedem suam plane regalem posuit: pendent aurei lychni laquearibus aureis; pendent a fastigiis templi arma ducumque insignia, mutilataque ex cera membra, naves tabulaeque votivae, et quid non? Monachi ex religione prisca laudabilem et favorabilem illic morem servant, ut hospitibus quibuscunque Virginis matris salutandi causa ad se divertentibus, vinum, oleum panemque suppeditent. Inde egressi, ad oppidulum quoddam (Mil. III) cuius nomen non succurrit, itinere item difficili, formidulosisque despectibus molesto, longoque et taedioso, quod a via aberassemus, delati sumus multam quoque sub noctem.
    Inde (Iul. IX.) ad vicum Montbeneau) (Mil. III) ac deinceps ad alium quoque ignobilem pagum (Mil. III) acceleravimus.
    Sequente luce (Iul. IX.) per similem vicum ad oppidum non inamoenum, in excelso monte situm (Cervera) nomine) contendimus. Ibi ego relicta sorore, ad fratrem maioribus itineribus acceleravi ut adventum illi uxoris nuntiarem. Ac sub vesperam quidem, equo iam defatigato, ad suburbia insignis urbis Bellaguere) (Mil. V maxima) cum advenissem, obtulit se mihi ignaro ipse frater, qui aliquot nostratibus comitatus, eo usque uxori, quam non procul abesse sciebat, obviam processerat; acciditque mirabili quodam fato, ut illo me tanquam viatorem ignotum compellante me item similiter cum eo agente, diu sermones misceremus, antequam alter alterum agnosceret: quae sane res gaudium nostrum longe reddidit uberius.
    Postridie (Iul. XI.) circiter horam decimam, soror advenit; quam cum maritus summo cum gaudio excepisset, hilariterque pransi essemus, ad pagum Guerrast) (Mil. II) sub vesperam adequitavimus.
    Postero die ad oppidulum Tanteryc), ac deinde ad oppidulum, seu vicum potius Almoigna) contendimus, ubi hactenus subsistimus.

3.4 Officiële brieven uit Spanje
3.4.1 Aanbevelingsbrief van Grudius in Barcelona aan Everaart in Mechelen, 31 mei 1533

UB-Amsterdam, Diederichs 8 Dp 2; afgedrukt in Gudii Epistolae) 57, blz. 387-388. Nagezien door Tuynman. S.P. frater animo meo carissime. Tametsi Dilfi mei fama, non ceterarum modo virtutum, sed et absolutissimae eruditionis nomine clara, nuper etiam non vulgari Caesaris testimonio reddita illustrior, omnibusque iam olim longe notissima, tibi nequaquam possit esse incognita, praesertim cum et Erasminis in libris, quos frequentissimos habere in manibus soles, inter primarios ille viros celebretur; ac proinde ad ineundam tecum amicitiam, nihil arbitrer meam ipsi commendationem esse necessariam, quippe qui usque adeo praebere te cuique probo difficilem ea in re non soleas, ut illorum expetere etiam atque ambire necessitudinem ultro ipse consueveris; attamen cum ille hinc ad vos sine meis litteris abire nollet, seque optaret commendari tibi, neutiquam sane potui, quod ipse sponte alioqui ultroque facere mecum iam constitueram, id longe optimo summeque amico homini denegare; tum ne quid omnino amici causa recusasse viderer, tum etiam, quod illius propiorem notitiam multo omnium iucundissimam tibi futuram esse nihil addubitarem. Itaque de Dilfo sic iudicato, mi frater, dignissimum esse illum et tua, et bonorum omnium qui ubique sunt, arctissima familiaritate firmissimaque amicitia. Ac quoniam ego a vobis hac mea peregrinatione una cum uxore ac fratre iam abreptus sum, illum tibi pro nobis omnibus substitui patiaris, agniturus haud dubie permutatione ista non modo abunde compensatum esse tibi quicquid id est vel damni vel molestiae, quod ex nostra hac longinqua ac diutina absentia accipere possis, verum insuper etiam debere te mihi quiddam longe maximum, ubi certius ille ac propius tibi occeperit esse notus. Nihil enim aliud dicturus sum in praesentia; ne vere diligentior haec commendatio oratioque mea prolixior, quam nihil aliud nisi propensissimus erga illum et vere sincerus animus ita protendit, fuci nescio quid aut supervacuae habere curae videatur.
    Nam alioqui neque tu ignoras frater, veritatis orationem solere esse quam simplicissimam, et ego illud certissimo scio. Dilfum se tibi vel pauculorum dierum consuetudine exactius longe atque efficacius esse commendaturum, quam ullius oratio vel vehementissima, nedum calamus hic meus, ut aliis in rebus omnibus infans, ita hic pro illius dignitate omnium infantissimus ac prope mutus, possit. Illius orationem panegyricam videbis, et laudabis. Non addam nunc ego meum iudicium, quoniam Caesar de illa bene praeiudicavit, auctore in celeberrima nobilium ac litteratorum frequentia in equestrem ordinem honorificentissime transscripto.
    Vale, et his ipsis simulque aliis meis litteris responde. E Barchinona Cataloniae. pridie Calendas Junias. 1533.
    Tuus non magis natura quam animo frater, Nicolaus.

3.4.2 Aanbevelingsbrief van Grudius in Toledo aan Everaart in Brussel, 6 mei 1534

UB Leiden, BPL 2899, fol 255r (MS Sijpestein). Transliteratie Tuynman. Qui litteras meas tibi reddit, frater suavissime, Doctor est medicus, homo fidus et perdiligens, is qui nuper uxorem meam dysenteria supra vires summoque vitae cum periculo vexatam, in vita retinuit. Is nunc pietate quadam isigni in parentes, qui illum ad se vocant, in patriam longo intervallo recurrit; magno, ut mihi quidem ipse videtur, privatarum suarum rationum incommmodo, famaeque suae detrimento non sane exiguo ex hac aula excedens ubi maximi semper est factus, sed tamen non mediocri cum pietatis laude, probitatisque ac filialis officii publica significatione. Ego mearum esse partium iudicavi, ut tam insigniter de nobis meritum hominem, ignotum vobis transire\notenumber=0\parindent=.8em\note{eerst: esse) istac non sinerem, sed cui vitam carissimae coniugis libenter debere me faterer, eum, si non aliud, studiose certe commendarem.
    Quapropter mi frater maiorem in modum abs te contendo, ut si quid umquam rebus suis opera tua commodari posse putabit, tu illi ne desis. Is etenim is est in quem beneficia conferri omnia et rectissime possunt, et merito debent. Itaque illum amicissime si amplecteris, omnemque in ornando beandoque eo diligentiam ac studium pones, ea de re ita te amabo ut de nulla alia magis.
    De rebus meis nummariis superioribus his diebus ad te perscripsi properanter, eram enim id temporis vehementer districtus negotiis cum Italicis tum aliis quoque; quare si quid offendes perturbatius ac negligenter positum, tu quasi diligentissime omnia scripserim, ita ut obeas te etiam atque etiam oro. Litteras tuas, quibus iis quas ante dies ferme quadraginta veredario dederam, responderetur, exspectabam. Vale; pridie Nonarum [sic] Maii 1534. Toleti. Cum Adriano fratre garrivi paulo liberius, tua impedire negotia animus non fuit. Uxori tuae commendari percupio. [P.S.] post accepi, ad quas et rescribo, qui hunc praevertet. Tui studiosissimus frater
    Nicolaus

Adres:
Egregio Viro Caesareae Maiestatis in maiore
Senatu Consiliario, D. Everardo
Nicolai, fratri longe carissimo.
Mechliniae.

3.4.3 Brief van Grudius in Barcelona aan OlaŸs in Brussel, 27 april 1533

Grudius ad Olaum, 27 aprilis 1533.
Ipolyi, Ol‡h Miklós, blz. 354.

Litteras tuas, de Erasmi negotio 28-a Martii ad me datas, heri primum accepi una cum Langii nostri de eadem re litteris; quibus nihil contingere potuit gratius, neque optatius, quam videlicet occasionem mihi viderem dare, hactenus mihi saepe frustra desideratam, gratificandi aliquando tanto viro, et cui olim cum patre meo piae memoriae necessitudo fuerit plane inviolabilis. Itaque nihil addubites velim, quin ego quantum quidem in me erit et libenter et diligenter, summaque cum fide et (quemadmodum cupis) secrete omnia sim facturus, quae idonea ad id, quod volumus, esse videbuntur; debeo sane id et longe maiora Erasmo, non tantum ut amico paterno, verum etiam ut meo et studiosorum omnium parenti; sed longe magis id debeo patriae, cui quantum per illius reditum commodi atque honoris sit accessurum, dici non facile queat.
    Oculatissimum, neque umquam satis laudandum serenissimae reginae ingenium, quae rem tantam et perspicit et promovet. Recte nimirum ac vere illa iudicat eiusmodi incorruptis ac sani iudicii viris hac praesertim turbulenta tempestate opus esse. Nam de te quidem, ne in os laudare videar, nihil dicam aliud, nisi optare me, ut quam plurimos tui simillimos habeant nostri principes consiliarios; rectius enim et quies publica sese haberet et litterae.
    Si quid ad Erasmum scripturus es, quaeso, ut me illi commendes, omniaque de me pollicearis non solum ut de amico eius studiosissimo, sed etiam observantissimo servitore.
    Bene vale magnifice domine, et brevi commodum responsum exspecta.
    E Barcinona die 27-a Aprilis 1533.

3.4.4 Brief van Grudius in Barcelona aan OlaŸs in Brussel, 4 mei 1533

Grudius ad Olaum, 4 Maii, 1533. Ipolyi, Ol\'ah Miklós), p. 361. Post alteras meas litteras, quas ante paucos dies ad Dominationem Tuam scripsi, negotium Erasmicum, ut pollicitus eram, quantum potui diligentissime fidelissimeque sollicitavi, et quidem (quod vehementer gaudeo) non sine sucessu. Scribit enim per hunc ipsum veredarium Caesar ad Reginam et Dominus a Granvela ad Panormitanum plane favorabiliter, ut ipse plenius vel ab ipsa Regina vel Panormitano cognosces. Nam mihi non suppetit in praesentia otium fusius cum Tua Dominatione agendi. Serenissimae Reginae, cui me iam olim devovi, servitia mea humillima, si dabitur occasio, offeres, et vicissim mihi quidquid voles imperabis.
    Cupio me Erasmo a te fieri commendatum. Vale. Ex Barcinona
4. Maii 1533.

3.4.5 Secundus over de vermeende terugkeer van Erasmus, eind mei 1533

Secundus, El. III, 5

In reditum Erasmi Roterodami ad Belgas, sed falso nuntiatum.

    Ad patrios fines venit grandaevus Erasmus,
        Venit amor recti, venit et ipsa fides;
    Venerunt Charites; et iuncta Sororibus octo
        Floribus instravit Calliopea viam.
(5) Dicite, quae primum sacro pede contigit arva?
        Perpetuo laurus illa hederasque ferant.
    Dicite quo primum clausit vestigia vallo?
        Semper honoratus sit locus ille mihi.
    Sive viam terris carpsit, seu flumine curvo
(10) Vexit adoratum cumba beata senem,
    Et nullo intactae laedantur vomere terrae,
        Et semper nitido gurgite flumen eat,
    Sole nec arescat, gelidae neque sidere brumae
        Aspera concretas ungula pulset aquas.
(15) O, tanti quae terra viri cunabula servas,
    Debita Dis magnis cum prece tura refer!
    Et pete, qui venit vestris ne cedat ab oris,
        Ad caeli donec sidera serus eat;
    Ut, cunis quae laeta sacris per saecla superbis,
(20) Accedat titulis nobilis urna tuis,
    Ad quam longinquus toties lacrimabitur hospes,
        Inspargens tenera clara sepulcra rosa;
    Et dicet: 'Felix quae talem terra tulisti!
        Tu mihi vel magno non minor es Latio.' \bye  box{\vrule height 7pt depth 2pt width0pt)% \eightp
    \footnote{#1){#2) \newcount\notenumber \def\clearnotenumber{\notenumber=0)
    \def\bar#1{\leavevmode\setbox0=\hbox{#1)\dimen0=\ht0\advance
        \dimen0 by-\overfullrule=0pt
        \pageno=566

3.5 Carrière van Secundus
3.5.1 Secundus schrijft uit Segovia aan Everaart in Mechelen dat hij secretaris is geworden van de aartsbisschop van Toledo, 31 mei 1534

UB Amsterdam, Diederichs 31 Dn afgedrukt in Gudii Epistolae) 52, blz. 381-382. Nagezien door Tuynman. S.P. Frater observandissime. Superioribus quibusdam litteris nostris vobis indicavimus in bona me spe esse obtinendae\notenumber=0\parindent=.8em\note{eerst: asseq.) hic non paenitendae condicionis, qualis autem ea esset hactenus supprimendum duximus, non quod celare vos volebamus cogitationes nostras, sed quod verebamur ne, si res exitu sperato careret, tanto gravius doleretis, quanto impensius eam ipsam rem succedere mihi cupiissetis. Non enim timebam ne frustratus spe mea riderer a vobis, quos de diligentia mea ac modestia in persequendis huiusmodi rebus diffidere non arbitror, tametsi id ab aliis quibusdam istic, in quorum forte notitiam res venisset, exspectare poteram.
    Nunc autem quoniam conclusa res est, diutius fraudare vos nolo voluptate, quam e prosperitate mea maximam ac plenissimam accepturos vos certo scio. Reverendissimus Dominus Archiepiscopus Toletanus, qui pridem Cardinalis Sancti Iacobi fuit et praesidens est supremi senatus ac totius Hyspaniae primas, vir optimus, doctissimus ac in suos liberalissimus, nudius tertius me honorificentissime in familiam ac tutelam suam recepit, secretariumque me suum designavit.
        Splendide prorsus ero, et si bene me geram, ut certe geram, inter primos eius Aulae brevi numerabor. Quidvis mihi de Domini mei comitate, humanitate, potentia polliceri possum. Ad stipendia non contemnenda, favores ac honores eximios, spes mihi beneficiorum amplissimorum paene indubitata accedit. Nam quia Cardinalis est, omnes Ecclesiasticae dignitates ac beneficia per totum annum vacantia ad ipsius solius collationem spectant; ita ut singulis septimanis alicui ex suis opime providere possit.
        Non ego nunc vereor ne consilium meum non approbes, quod Hispano me addixerim, id quod in epistula quadam tua mihi dissuadebas. Generali enim Hispanico vocabulo hunc Hispanum comprehendi non arbitrabar, cui nemo non Aulicorum meae condicionis inservire malit quam ipsi Caesari. Adde quod ingenium meum cum illius optime conventurum videtur, cuius rei hoc argumentum habe quod vir est omnium artium studiosissimus, hilaris, amoeni ingenii. Denique facie ac moribus simillimus festivissimo illi [homini]\notenumber=1\parindent=.8em\note{Aldus Gudius, homini) hier en accedit) een regel verder. Door vochtschade zijn enkele woorden in deze passage onleesbaar. Het eerste woord begint met een s of f (?): familiari)?) nostro D. Petro de Capella. Omnibus his unum [accedit] sane maximum. Si quid summo Pontifici humanitus accidat, non video quis praeter hunc in eum locum sit evehendus. Vide quantum ita familiae nostrae stabilimentum [...] accederet, si duorum fratrum apud duos mundi Dominos aeque utrobique polleret auctoritas.
    \noindent Sed hae spes sunt Alchimicorum. Iam vero grave mihi putas fore, si patria ad aliquot annos exsulabo? cum satis certo sperem me, si eo aliquando recurrere velim, cum tali compendio recursurum, quo me ad extremum usque tempus senectutis sustinere potero, quod malo quam ut dependere aliquando debeam a quoquam eorum, qui istic cum imperio sunt.
        Plura scriberem, sed obtundunt sensus meos tintinnabulorum campanarumque strepitus, quae ad sepulturam quorundam nunc exercentur eorum, qui heri ex magno iuvenum numero non minus quinque, plurimos fortiter tauros in arena exagitantes confodientesque (quod hic est celebre, solemne et festum imprimis spectaculum) reliquis aliquot vulneratis occubuerunt, et perpetuo per gloriam vivere intelliguntur. Bene vale et me D. matri (cui et prosperos meos successus imprimis communicabis) ac uxori tuae fratrique Hadriano sororique Guilielmae aliisque omnibus amicis officiosissime commenda et excusa, peregrinamur enim. Secoviae, Prid. Cal. Iunias 1534.
    Observantissimus tui frater Ioannes.
    Adres: Illustri]ssimo viro D. Everardo Nic]olai, Caesareae Majestatis in ma]gno Consilio Consiliario aequissimo fratri suo observan- dissimo. Mechliniae.

3.5.2 Secundus schrijft in Segovia een kort briefje aan Marius in Mechelen, 3 juni 1534

Afschrift door Dousa in zijn exemplaar van de Borculous-editie bij El. I, 2 (KJS), blz. 213 en 385), gedrukt in de Scriverius-editie blz. 336; nagezien door Tuynman.

Solam hanc elegiam tibi nunc mitto, frater optitime, quam libello de Iulia conscripto aliquando statui inserere. Praeter eam nunc nihil accipies: ita culpam tuam expiabo, quam Episcopo Londendse isthinc sine literis tuis dimisso commisisti. Successus meos Everardo fratri perscripsi. Utinam similem habeat exitum id, quod tu minime quidem inconsulte cogitas.
    Ignosce si quid invenies in hac elegia tumultuosum: inter equitandum his diebus maiori ex parte effusa est. Tu, qui quiescis, emollire eam sedatioremque reddere, si potes, elabora quaeso. Nihil enim aeque fastidio ac recognitionem carminum meorum.
    Secoviae, III Iunii 1534.

3.5.3 Secundus schrijft in de omgeving van Palencia aan Everaart in Mechelen dat hij weinig verdient en vraagt om dat niet verder te vertellen, 21 augustus 1534

KB 73 D 27 : 1. Transliteratie Tuynman; verg. KJS, blz. 288-289.

S.P. frater longe observandissime. Quod tam amice mihi novam hanc condicionem gratularis quodque consilium in ea re meum non damnas gratiam habeo maximam.
    Cupis scire cum fratrene an cum Cardinale vivam, tum quid illi mihi singulis annis exsolvat.
    Vellem equidem posterius illud scire non cupiisses. Vereor enim ne exiguitatem stipendiorum meorum despectui habiturus sis meque simul contempturus qui ad talia me dimiserim. L sunt ducati in stipendiis. Ceterum quod me cum famulo et mulo aut equo (nam mulis posthac uti non licebit nisi sacerdotibus et feminis) honorifice alat magni faciendum duco, quarum rerum loco nec centum quidem Ducatos reliquis stipendiis meis adiici velim. Optionem enim circa hanc rem mihi dabat Reverendissimus cum me susciperet utrum vellem parvis stipendiis in familia sua, an magnis extra familiam degere. Sed ego malui in Domini mei oculis meam diligentiam ac fidem ac aliquam etiam fortassis litteraturarum assidue illi probare, neque dubito quin ea res mihi aliquando profutura sit plus quam vel stipendium vel victus vel simile quippiam.
    Ad beneficia enim aspiro quorum ille secundum pontificem collationes numerosissimas habet. Et quoniam beneficiorum mentio incidit, supra modum te oro ut meum negotium ita apud Bekerkum agere velis ne quae opportunitas precum me[ar]um primariarum evolet.
    Nova quae hic sunt, tum reliqua omnia mea, ex Hadriano fratre cognosces, quem ut minus occupatum legendarum huiusmodi rerum taedium scio melius ferre posse. Bene vale cum uxore modestissima cui me officiose commendabis et excusabis.
    In suburbano extra Palentiam, XXI Aug. [1534] Observantissimus tui frater Ioannes
[In margine:] Ne cui mortalium dixeris obsecro quicquam de stipendiorum meorum tenuitate. Sed dic suspicari te ex litteris meis ambiguis et ex aliis qui hinc veniunt intelligere rem circa centum ducatos versari. Non potes ignorare cur hoc ita velim, quare causam non addam. Ignosce quod tam negligenter scribam, multa enim simul scribenda sunt, et quid attinet aliter. Cum semel potuisse legere sufficiat.

3.5.4 Secundus in Madrid excuseert zich bij Everaart in Mechelen, 10 december 1534

Brit. Libr. 28.1053, fol. 4; facsimile en transliteratie Dekker blz. 239-241, nagezien door Tuynman.

S.P. frater longe carissime observandissimeque. Admonitiones tuas plane fraternas in optimam partem accepi. Doleo tamen te non satis expendisse ea quae tu in litteris meis damnas. Non ideo malebam vos de stipendiis meis percontatos non fuisse quod celare quicquam vellem tam coniunctos mihi tamque amicos homines, sed quod vererer ne ad alios non perinde amicos res dimanaret, praesertim Matre et sorore conscia. Scis enim mulieres hoc tantum arcanum servare quod ignorant.
    Utcumque est, hanc levem culpam, si culpa est, sollicitudini cuidam non improbandae condonabis, quae maior esse solet ac debet in iis qui prima vitae civilis limina ingressi stabilimento rerum suarum modis omnibus consulere conantur.
    Ego etiam-num quartana laboro et vereor ne usque ad aestatem mihi adhaesura sit; ea me non patitur longioribus tecum sermonibus uti. Quare ea quae ad te de Heri mei favore scripturus eram, ex meis ad Hadrianum fratrem litteris petas obsecro. Bekercum ut urgeas etiam atque etiam te oro. Huiusmodi enim tametsi parva contemnenda non sunt, nam, ut ait ille: quae non prosunt singula, multa iuvant.
    Dedit mihi Caesar tertium locum ad curas Hollandiae. Iam si pinguius etiam aliquid Cardinalis meus his accumulet, erit unde splendide vivamus et regum magnas despiciamus opes.
    D. Matrem, si quando videbitur mei desiderio torqueri, consolare precor, eique de me multa praeclara pollicere. Conabor quantum in me erit liberare fidem tuam, modo fortuna ad honesta tendenti [Tendenti was tendendi, gecorrigeerd door Secundus.] non desit. Tum autem et reditus mei intra annum unum aut alterum spem illi facies.
    Et certe si tantum mihi corrasissem unde honeste vivere possem, non diu in Hispanicis his miseriis ac sordibus haererem. Vis scire quid sit Hispania? Vallis miseriae, mons superbiae. `Beati qui non viderunt et crediderunt.' Bene vale. Et me uxori ex animo commenda.
    Madriti, X Decemb. 1534. Germanissimus tibi frater Ioannes Nicolai. [In margine:] Constitui procuratores meos in Hollandia M. Rumoldum ac M. Franciscum Geersberge; ad eos scribo mittoque procurationem. Cura, quaeso, ut litterae meae ad illos primo quoque tempore dirigantur.

3.5.5 Secundus in de omgeving van Palencia, een elegie voor Tavera die op bedevaart is naar Compostella, tegen het eind van juli 1534

Secundus, El. lII, 13.

In Romanum Cardinalem Toletanum iter facientem Compostellam. In suburbano Palentino sub finem Iulii, 1534.
[Plaats en tijdsbepaling werden a.l. door Dousa genoteerd in zijn exemplaar van de Borculous editie, waarover KJS), blz. 213.]

    Capripedes Satyri, quibus est tutela virorum,
        Longa per externos quos via iactat agros,
    Facundo soboles non inficianda parenti,
        Cui micat in flavis aurea penna comis:
(5) Seu nemus argutum, seu vos iuga montis adorant,
        Sive susurriferis flumen arundinibus:
    Dicite, num vestras equitatum duxit in umbras,
        Num sacer ad vestras constitit hospes aquas;
    Ille, cui Latio circum velata galero (10) Candescunt leni tempora canitie,
    Qui regit aequatis Hispanum legibus orbem,
        Otia pacatis festa parans populis,
    Praesule quo celsi spirat nunc ara Toleti
        Suavius, et fumo dexteriore calet:
(15) Vos iterum Satyri, misti levibus Satyriscis,
        Et nemorum, Satyris praeda cupita, Deae!
    Ipsum ego si quondam per verna crepuscula vidi
        Pana Deum, sociis unicus e pueris, Cum teneri patriis discursaremus in hortis,
(20) Cypridis ad lucum qua viret Haga mea,
    Sedulus et seras inflaret quisque cicutas,
        Et quateret parva tympana parva manu;
    Si puerum primo afflastis me numine vatis,
        Ut canerem silvas, flumina, gramen, aves,
(25) Vosque meo capiti gestamina prima dedistis,
        Gratior et lauro tunc mihi pinus erat:
    Dicite, quo vultu, quonam fuit ille colore?
        Ardores capiti num nocuere sacro?
    Quid? rabiosa Canis, Nemeaeique ira Leonis
(30) Nubila quae radiis oppusuere suis?
    Cynthius insano furiatum sidere currum
        Carmine quo domuit, quave liquoris ope?
    Ardentemne globum liquidi tulit orbita Lactis?
        Fluctus aut excelsi stellifer Eridani?
(35) Qui dominum montes, quae sunt arbusta secuta?
    Adblandita levis qua fuit aura seni,
    Unius a facie fumosum pulveris imbrem
        Discutiens udis roscida flaminibus?
    Quaeque catervatim volucres mulsere vagantem,
(40) Surgeret Eoo lux ubi flava toro?
    Quotque locis fontem venienti vena reclusit,
        Quam prius in tenebris parca premebat humus?
    Quos cecinere modos, quas ductavere choreas,
        Obvia fontanas numina propter aquas?
(45) Haec ego vidissem vestigia laetus adorans
        Mitis heri, magnae pars quotacumque domus.
    Narrassem cupidis et multa reversus amicis,
        Et testata meis plura forem numeris,
    Importuna meis ni febris in ossibus haerens
(50) Vinxisset tristi compede vota mea.
    Tecum magne tamen Princeps securus abissem:
        Semideum comites non gravat ira Deum.

3.6 Ontspanning in Spanje
3.6.1 Secundus, onder een andere naam en om de Spanjaard Gonzalo Pérez een plezier te doen, Almunia, zomer 1533

Secundus, El. II, 7 Alieno nomine et in gratiam Consalvi Perezii, Hispani, conscripta [elegia]. [Dousa had in zijn exemplaar van de Borculous editie erbij geschreven: Haec amici rogatu scripta, qui suos amores alienis malabat decantari versibus, quam suis. Alamoignae 1533.]

    Si qua venit summo positis in culmine rerum,
        Illa ruina suo pondere magna venit.
    Mitius infelix accusat fata colonus,
        Arida depositum si male solvit humus,
(5) Quam si, maturis quae iam flavebat aristis,
        Succumbat pluviis imbribus atra seges.
    Cum rudis a primo religavit litore funem
        Nauta, necaturas lenius haurit aquas;
    Idem permenso patriam si viderit orbe,
(10) Canaque navifragis fluctibus ora tegat,
    Heu, quae non tumida iactat convicia lingua
        Caeruleis Nymphis, caeruleoque Patri!
    Expertus queror, ah, mendaci lusus amore;
        Non minor est illis nostra querela malis.
(15) Urebat formosa meas Iustina medullas,
        Digna Iovis thalamis, sed magis apta mihi.
    Candor erat, qualem Veneris flos albus habebit,
        Purpureo Bacchi si natet in latice.
    Lumina fulgebant nitidis aequanda lapillis,
(20) Quos niger Eoa colligit Indus aqua;
    Illorum ex acie torsit nova tela Cupido,
        Plusque, ait, haec nostris arma furoris habent. Vera Deus monuit, sed enim, quia dignior illa
    Nulla fuit titulum cladis habere meae,
(25) Sustinui indomitas obiecto pectore flammas,
        Sensus et e tanto vulnere parvus erat.
    Sic aliquis Bacchoque animum furiatus et ira,
        Sumpsit ubi attonita fervidus arma manu,
    Irruit in gladios, et centum vulnera passus,
(30) Viribus infractis acer ab hoste redit,
    Abstergens tepidos et pro sudore cruores,
        Quam sentire queat conspicit ante malum,
    Donec succiduo tellurem poplite quassans,
        Corruit, et fuso sanguine vita fluit.
(35) Repit Amor sensim totos infusus in artus,
        Suscitat ut magnos parva favilla rogos,
    Pallorem nostri tum mirabantur amici,
        Demissosque oculos, instabilemque gradum,
    Ridentes gemitusque meos, et inania verba,
(40) Rorantesque novo saepe liquore genas.
    Nec mihi luce graves aberant, neque nocte dolores,
        Nec mihi grata Ceres, nec mihi Bacchus erat.
    Irrita lucebant obscuro sidera mundo,
        Cynthius obducta nube premebat equos.
(45) Et sine fronde frutex, et erat sine gramine campus,
        Et sine lucenti fons inamoenus aqua.
    Umbra levis tantum nostro de corpore mansit,
        Inter et extinctos adnumerandus eram.
    Sola suis Iustina oculis pulcherrima vitam
(50) Reddebat muto lene tuens cineri; Gaudia tunc lucesque mihi noctesque ferebant,
        Grataque erant Cereris munera, grata meri.
    Aurea fulgebant rutilanti sidera mundo;
        Formosus croceos Phoebus agebat equos;
(55) Fronde frutex viridi, vernabat gramine campus;
        Et pellucidula fons saliebat aqua.
    Hoc est infandum, quodcumque vocatur amare:
        Sollicita alternis gaudia cum lacrimis.
    Nec fuit auxilio, quod mitigat omnia, tempus,
(60) Mutavit flammas nec via longa meas.
    Ad fines veni Latios, glebamque feracem,
        Vectus Tyrrheni per freta Tusca maris,
    Pulsatus raucis ubi vocibus Appenninus
        Saepe tulit questus in freta surda meos.
(65) Austriacos vidi populos, ubi maximus Ister
        Cantatas gemino nomine volvit aquas;
    Quin etiam Hungaricae me conspexere ruinae
        Flentem, non miseri tristia damna soli.
    Non furias hostis vicino Marte cruenti,
(70) Taedia difficilis nec sinuosa viae;
    Sed fastus, Iustina, tuos, o durior illis
        Cautibus, aeterna quas nive tundit hiems.
    Hinc quoque Belgarum populosas vectus ad oras,
        Unica cum nato quae Venus arva colit,
(75) Centum candidulas vidi per compita formas,
        Omnes innocuis, Lux mea, luminibus.
    Est aliquid servare fidem: miserata dolores
        Reddidit Hesperiae me Cytherea meae.
    Tu quoque fidorum iam non ignara calorum,
(80) Coepisti nostris victa dolere malis,
    Atque aliquid sentire meis affine favillis,
        Damnans longa tuae tempora duritiae.
    Nec mora: iam cingenda dabas formosa lacertis
        Colla, dabas blando murmure basiolum;
(85) Et quiddam haud tacitis promittens maius ocellis,
        Languebas fusa per mea colla manu.
    Hora brevis poterat coniungere molliter ambos,
        Et dare concordi gaudia plena toro.
    Basia nexilibus dum iungimus humida linguis,
(90) Dum volat huc illuc missa proterva manus,
    Et sine mente oculi volvuntur utrinque salaces,
    Dulciaque ad Veneris sacra paratur iter:
    Ecce pedem thalami feralem in limine ponens
        Improba propositum Larvia rupit opus.
(95) Det tibi, tristis anus, inopem Cytherea senectam,
        Et sero lacerum torreat igne iecur.
    Nec tibi contingat turpes satiare furores,
        Semper at indomitae more feraris equae.
    Et quae tam sanctos violarunt lumina amores,
(100) Non umquam placida fessa tegantur humo:
    Illa sed ante rogum rabidi canis ira revellat,
    Spargat desertis et lacerata locis;
    Colligat illa furens, magicasque exusta per aras
        Carmine sacrilego dira fatiget anus!

3.6.2 Secundus in Monzón aan Petrus Clericus in Mechelen, 1 oktober 1533

Secundus, Epist. I, 12 Ad Petrum Clericum

Musae, sidereo soboles iucunda parenti,
    Afflictis requies unica pectoribus, Roscida quae liquidis perstringitis antra susurris,
    Fida meas semper turba secuta vias,
(5) Usque fatigati devexa cubilia Phoebi,
    Quae Tagus irrorat divite flavus aqua; Mecum quae toties sterili recubastis arena,
    In desertorum montibus Arragonum, Non ad aquae curvo serpentes tramite rivos,
(10) Mollis ubi in patulos sternitur herba toros, Et tremula rami praetexunt desuper umbra
    Regna natatricum vitrea Naiadum, Sed qua sicca gravi tellus exhausta calore,
    Assidue duros vertitur in lapides:
(15) Ecquae de vobis alio discedere gestit?
    Arvaque ferre sacros per meliora pedes? Ad fortunatam Belgarum mitteris urbem,
    Qua nil splendidius spectat uterque polus. Huc ades, et cinctae cursus imitata Dianae,
(20) In nodum fusas coge Thalia comas, Aeriisque viis pernici labere penna,
    Et pete Macliniae moenia clara meae, Deque tibi notis compella vatibus illum,
    Qui niveum fusea sub cute pectus habet,
(25) Pectus candidula pellucidius crystallo,
    Dignus fortuna candidiore frui; Notior hoc non est, sed nec tibi gratior ullus.
    Insistis longae nunc, scio, prona viae, Impatiensque morae vix iam mandata requiris,
(30) Quae tecum nostro nomine pauca feras. Vivere me dices: nam quo vivamus in orbe
    Perdidicit propriis callidus ille malis, Saepe mihi fastum gentis narrare protervae
    Suetus, et exsilii taedia multa sui.
(35) Cuncta tamen nobis fratris praesentia cari
    Lenit, et unanimi foedere sancta fides. Ludimus, et lento perfundimus aspera risu,
    Inque casa regum marmora despicimus. Nec de mille malis quidquam me durius angit,
(40) Quam quod abest oculis tam procul ille meis, Cuius ego lusus, et cuius seria novi,
    Qui novit lusus, seria quique mea; Carmine qui nomen celebris retinebit in illo,
    Quo cantata meae lumina sunt dominae;
(45) Hoc mihi purpureis dictatum blanda labellis
    Cypria per populos et freta longa feret. Fallor? an hinc famae surgunt primordia nostrae?
    Parsque meae laudis magna feretur Amor? Omina principiis insunt: Amaryllide lusa
(50) Martia personuit Tityrus arma virum, Illa igitur magnis Aeneae clara sub armis
    Vivit, regina nec minor est Tyria. Nos quoque maius opus, sed non tam grande, canemus
    Dulcis ut in tenebras corruat ille labor.
(55) Iuncta sed in parva vivent tria nomina charta,
    Quae legat ignota cuspide tactus amans; Concordesque gravi gemitu veneretur amores,
    Et mollem nostris manibus optet humum. Annuit his Phoebusque pater, doctaeque Sorores,
(60) Bacchus cornigerum movit et ipse caput. Seu manet haec illum, seu sors diversa libellum,
    Multus at in nostro carmine Petrus erit; Mollis in illius surgit mihi nomine versus,
    Crescit et in celeres pagina longa pedes:
(65) Tunc dulces subeunt curae, tunc verna iuventae
    Tempora, et in lacrimas nata puella meas, Vulnere cum mecum langueret maestus eodem,
        Eque suis gemeret cladibus, eque meis, Eque meis gemerem flammis, flammisque sodalis,
(70) Moverat ex una quas face blandus Amor; Unaque nutribat facies, qua saepe dolores
    Mentibus, heu, nostris, gaudia saepe tulit. Sed quid praeteritae revocamus tempora vitae,
    Turbine quae rabido vertit iniqua dies?
(75) Praeteriti memores, quantum meminisse iuvabit,
    Carpamus volucris dona diurna morae. Hei mihi, dum repeto veteres ignarus amores,
    Fugit ab aspectu rapta Thalia meo, Imperfecta ferens tenues mandata per auras,
(80) Praecipitique petit regna beata pede. Cetera cum charta tibi dextera nota loquetur,
    Petre sodalitii pars numerosa mei; Materiam risus, nam sic, iucunde, mereris,
    Montibus in nostris carmina lusa damus,
(85) In quibus omnigenos Regina Pecunia luxus
    Explicat, et nitidas emicat inter opes; Qualis in adspectu Latii Cleopatra tyranni
    Sedit divitiis orbis amicta vagi. Illam ego cum famulis, illam cum divite cultu,
(90) Permitto manibus, Petre iocose, tuis; Iusque tibi trado, quod in hanc mihi competit, omne,
    Et dominum magnae te facio dominae: Felix augurium, magnarum accessio rerum
    Iam tibi nimirum, nec mora longa, venit.
(95) Omina non fallunt; certe non omina vatum:
    Illa suis vatum suggerit ipse pater.

3.6.3 Secundus wenst Stratius een goede reis, december 1533

Secundus, El. III, 14

Ad Ioannem Stratium

    Quo tam praecipiti rapitur mihi Stratius aura,
        Et tantum visam deserit Hesperiam?
    Barbara num tellus gentique aliena Latinae
        Facundum Ausonio non capit ore virum?
(5) Quo fugis, ah demens! mediis Aquilonibus anni?
        Omnis cum glacie mortua torpet aqua?
    Flumina non metuis nivibus crescentia, quaeque
        Sparsa Pyreneis nix iacet alta iugis?
    Nonne times gelidum Capricorni sidere caelum?
(10) Quasque puer largas Phryx modo fundet aquas?
    Nymphae, quas Tagus, et magnus veneratur Iberus,
    Quas Cinga, et Sicoris ripa vetusta colit, Cogite torrentes laxis de fontibus amnes,
    Quadrupedem praeceps qua feret ille gradum;
(15) Perplexis Dryades fugitivum inducite silvis,
    Nescius ut repetat, qua fugiebat, iter, Eque hedera nexis religatum brachia nodis
    Erronem nostris sistite liminibus. Sed cur dilecti remoramur vota sodalis,
(20) Quem vocat ad patrios Belgica terra lares?
    Pro cuius reditu moriens Antonia curis
        Sollicitat multis numina cum lacrimis:
    Praecipue hortorum, custos membrose, virentum
    Suspendit peni grandia serta tuo,
(25) Ne quid ab Hispanis sua mentula laesa puellis
    Aridior redeat languidiorque domum.
    Haec, tot culta procis quot Penelopen adamabant,
    Unum conqueritur tristis abesse tamen,
    Sub cuius tunica quiddam nervosius esse
(30) Credit, quale nihil grex popularis habet.
    Ergo felici cursu patriamque domumque,
        Et dominam et dominae basia blanda pete.
    Mox ad Sarmatiae proceres, gentemque virilem,
        Quam penes est unam prisca tenaxque fides,
(35) Gorcanumque tuum contendas alite fausto,
        Maximus ille armis, maximus ille toga;
    Cuius et Hesperias migravit fama per oras,
        O quanta est virtus buccina lausque sibi!
    Et quantum est coluisse viros, quorum ore diserto
(40) Saepe patet virtus, quae latitura fuit!
    Quorum de Borea vox exauditur ad Austrum,
        Transit et Eoas Occiduasque domos,
    Ignavoque rogo et tenebris nigrantis Averni
        Educit celebres in nova saecla viros!
(45) Sic quoque Gorcanus (namque hoc te teste meretur)
        Sive meo vivet munere, sive tuo:
    Ille Scythas domat acre genus, quique omine diro
        Nomen Tartareo de Phlegetonte gerunt;
    Ille regit laetos populos moderamine miti,
(50) Permittitque suis plurima, pauca sibi.
    Hunc pete, nam te iam desiderat, et tibi pridem
        Dolia quadrimo servat onusta mero.
    Iam non te stupidae teneant Aquilonibus aurae,
    Sidus et hiberni sit tibi mite Capri;
    (55)
    Dardanius clausas urnas compescat ephebus,
    Pacatumque tibi reddat et ipse Iovem.
    Non tibi, non obstent fusi de montibus amnes,
        Nec Dryadum amplexu te liget ulla soror.
    Ast ego servabo vultus referentia caros,
(60) Nata sub articulis vivida signa meis,
    In quibus eximio spirabit Stratius ore,
        Artis Phidiacae dum remanebit honos.
    Ille mihi varia fingetur saepe figura,
        Nam modo candebit marmore de Pario,
(65) Et modo flavebit specioso dives in auro,
        Saepe oculos pascet cerea forma meos.
    Et iam Sarmatica, patria iam veste nitebit,
        Et iam Romanae clarus honore togae;
    Et laurus frontem modo vestiet, et modo murtus,
(70) Et modo caerulea Pallade cinctus erit.
    Sic ego me vultu solans absentis amici
        Implebo sanctae munus amicitiae,
    Donec te nobis felicior hora reducet,
        Vel tibi reddemur candidiore die.

3.6.4 Secundus over een oude hoer uit Toledo, februari-mei 1534

Secundus, Epigr. I, 12

In Lycoridem Toletanam

    Sex faciem drachmis divendit Ibera Lycoris:
        Iure quidem tanti venditur illa foro.
    Si bene perpendas, tantum cupit illa rependi
        quae facit in vultu damna protervus amans.
(5) Vix libanda dedit summis sua labra labellis,
        Pars empti subito magna coloris abit.
    Disceditque labris pictis rubicundus amator,
        Et sibi lucenti plus placet in speculo.
    At si quis positos turbavit fronte capillos,
(10) Fit cito crinitus, qui modo calvus erat.
    Forte senex patulo improbulus lascivit in ore,
        Dentibus efficitur ditior innumeris.
    Callidus hanc Caius, tot ne dispendia formae
        Sic redimat, moecham mane fututor adit.

3.6.5 Secundus beklaagt zich over Neaera, Toledo, februari-mei 1534

Secundus, El. II, 5

    Non tam mite mihi pectus, natura, dedisses,
        Calcaret nostrum nulla puella caput,
    Nec paterer toties tumidi ludibria vultus,
        Iratisque oculis oscula blanda darem;
(5) Rivalemque meum, domina laudante, probarem,
        Astrictus turpi sedulus obsequio.
    Dura puella, puella meis indigna Camenis,
        Alpinis animum frigidior nivibus!
    Ementita tuae facio praeconia formae,
(10) Ut, qualis non sis, esse putere mihi. Te laudo vates, laudatam amplectitur alter
        Barbarus, et nostros arrigit ad numeros.
    Aspicio fractosque oculos, et colla notata
        Dentibus, et quasso non bona signa toro.
(15) Diceris interea, fateor, castissima nobis,
        Multaque narramus de probitate tua.
    Tu quoque, mentitum ne me rear, ore pudico
        Respuis usque meas, dura Neaera, preces;
    Cumque aliis toto pateat tua ianua poste,
(20) Multus et e foribus lassus amator eat;
    Uni casta mihi perstas, haec praemia vates
        Debita pro falso munere vanus habet.
    Heu, crudelis Amor! tuque o crudelior illo,
        Sive hostis, seu non, pulchra Neaera tamen!
(25) Tempus erit certe, curis cum liber amaris,
        Excutiam vestras despiciamque faces.
    En mihi iam silices, en circum pectora ferrum
        Nascitur: en vinco vos quoque duritie, Infidum genus ah, nuper mea cura, puellae!
(30) Mentis pernicies insidiosa bonae!
    Non ego vos posthac humili prece lentus adibo,
        Asperaque obtutu verba feram tacito;
        Laesus et a vobis, laesas vos esse fatebor,
        Et placatrices ipse feram lacrimas,
(35) Contemptusque superba pedes ad limina cogam
        Invitos: pereat! quem iuvat ista pati. Dura Neaera, Neaera meis indigna Camenis,
        Alpinis animum frigidior nivibus!
    Non ego, cum veniet pallae melioris amator,
(40) Quaelibet abscondam iussus in antra caput:
    Scilicet ut possis divis iurare vocatis
        Per caput illius, perfida! perque tuum, Illi te viduas intactam ducere noctes,
        Et tritum nullis limen habere viris.
(45) Non ego, cum veniet loculi gravioris amator,
        In famulas vertam basia nostra tuas,
    Scilicet ut ridens dicas: 'ignosce protervo,
        Insanit famulae captus amore meae.'
    Haec quicumque potest nullo perferre dolore,
(50) Idem Caucaseas et tolerabit aves;
    Sisyphii gaudens provolvet pondera saxi;
        Tantaleae sitiens non inhiabit aquae;
    Ille premet gemitum conclusus in aere Perilli,
        Ne det mugitus machina fumificos.

3.6.6 Secundus aan zijn bedje, Toledo, april 1534

Secundus, El. II, 8
Dousa had in zijn exemplaar van de Borculous-editie a.l.) genoteerd: Toleti, mense Aprili 1534.]
Ad Lectulum

Lectule, qui domini lentum sine compare dulci
    Pondus habes, nullis conscie deliciis!
Heu, quae torpentem somno me semper inerti
    Imposuit fulcris sors inimica tuis!
(5) Dignus es, et certe mecum felicior esses,
    Afflaret si me lenis, ut ante, Deus:
Sive meo facilis penderet Iulia collo,
    Iulia fervoris prima favilla mei,
Altera seu mecum longas variaret in horas
(10) Labra columbinis roscida basiolis:
Difficilis nimium, nimiumque infida Neaera,
    Nec merito numeris nobilitata meis;
Seu quaecumque meis versaret in ossibus ignem,
    Digna toro facies, digna furore, meo.
(15) Non ego dedecori fierem tibi, lectule mollis,
    Sponda veternosum nec tua ferret onus;
Non Venerem malles nudo cum Marte iacentem,
    Dulcia nec varii furta fovere Iovis.
Nunc tristes una toto tabescimus anno,
(20) Inque parem sortem te mea fata trahunt.
Mollis Amor, terraeque, Puer, caelique voluptas,
    Quaeque volas concha per freta summa levi,
Languida qui blandis mordetis pectora curis,
    Unde patens aer, unda solumque vigent!
(25) Cur nos tam miti cruciatis pectore vates
    Aut nullo miseros, aut in amore malo?
Optabam, memini, cum nuper amore vacarem,
    Vester in hanc animam ne foret ignis iners:
Haec mihi quam multos peperit vox una dolores!
(30) Traditus indignae praeda fui dominae.
Illa tribus didicit ter eandem vendere noctem
    Improba, et exclusis sola cubare tribus;
Dicere, iam venias; venientem fallere, seque
    Esse domi clausa dissimulare sera.
(35) Scit bene qua iuvenis, scit qua moderatior aetas
    Et qua delirus ducitur arte senex.
Cum voluit, periura quatit singultibus ora,
    Et tepido laetas irrigat imbre genas.
Quamvis munera amat, non prosunt munera danti,
(40) Sed tantum longi sunt mala vincla mali.
Qui dedit, hunc veteres inter fastidit amantes,
    Qualis in eversa stat vetus aede Deus.
Qui modo dat, nimium novus est, neque dignus, ut illis
    Praeferat hunc, iunxit quos sibi prisca fides.
(45) Semper habet causas, cur munera poscat amantem,
    Semper habet, noctem cur dare lenta neget.
Nam modo formosus puer est venturus ad illam,
    Ignea cui niveo fulget in ore rosa,
Levia cui nulla sordescunt inguina pube,
(50) Scilicet effecit quem modo prima virum;
Et modo in alterius se iurat amore perire,
    Nec vacuum ad flammas pectus habere novas,
Et modo tam nota nullum de plebe salutat,
    Ut semel est nervum experta tribunicium.
(55) Saepe gravem capitis causatur pallida morbum,
    Saepe nova signat religione diem,
Saepe dolet, fictamque ruens ignescit in iram,
    Baccha repentinis ut furit acta sacris.
Ilicet, exhaustis loculis discedit amator,
(60) Ilicet, egregius iam subit ille puer,
Curva labescenti frangens vestigia nixu,
    Dixisset Pylius quem, puto, Nestor avum,
Uda sub hirsuta torpent cui lumina silva,
    Herniaque effetis pendet ab inguinibus.
(65) Tolle tuas artes, nimium cognovimus istas;
    Simplicius poteras dicere:
‘Vade foras, Et gravis es nobis, et sunt tua munera parva,
    Et nimium vera quaeris amare fide.’
Si tamen haud fallit Phoebi cortina poetas,
(70) Et sacer aetheriis vatibus ardor inest,
Sera tibi veniet fastus vindicta superbi,
    Aetatis tenerae crimina flebis anus,
Cum tibi caelatum laxis, pulcherrima, rugis
    Luridus inficiet pallor anile caput,
(75) Conductamque trahens tremebundo pollice lanam,
    Involves fuso stamina longa gravi.
Aspiciet lacrimas ridens Erycina seniles,
    Et levis excussa plaudet Amor pharetra;
Et iuvenes omnes, et me tua probra iuvabunt:
(80) Lux, precor, o fato sit prior illa meo!
Tunc ego candentis, Venus o formosa, columbae
    Ante tuas aras viscera pura feram.
Interea flammis iecur hoc melioribus ure,
    Dum res et vitae tempora verna sinunt;
(85) Me recreet placidi tranquilla Cupidinis aura,
    Sit procul ex animo turbida cura meo;
Me iocus, et risus iuvet, incertique Penates,
    Me lyra, me calices, me rosa tincta mero;
Me sine nube dies, et me sine nocte tenebrae,
(90) Et sine nox tenebris, et sine dote torus;
Rixa vacans odiis, et nullo vulnere bellum,
    Et matutino victa sopore Venus!

3.6.7 Secundus, om de slaap te verdrijven van het meisje dat met hem in bed ligt, in de omgeving van Palencia, september 1534

Secundus El. II, 9 [Dousa had genoteerd in zijn exemplaar van de Borculous- editie: Haec fere inter equitandem non longe a Palencia effudimus mense septembri, 1533.]

Ad Somnum

Somne, tenebrosae necis ignavissime frater,
    Et tantum vanis dulcis imaginibus! Parce meae dominae natitantes claudere ocellos,
    Noctis promissae dum brevis hora fluit! (5) Pacta mihi est, non, Somne, tibi. Cur, improbe, pennis
    Subrepens tacitis in bona nostra volas? Desine, si pudor est, onerare amplexibus atris
    Membra Pyrenaea candidiora nive. Te sibi, deserto ducens suspiria lecto,
(10) Noctibus in viduis multa puella vocat; Te vocat enervis coniunx formosa mariti
    Plurima, et instanti gaudia nulla negat. Tune obscura putas tua, lascivissime, furta,
    Immunis quorum nulla puella fuit?
(15) Parva licet matris caris indormiat ulnis,
    Et rudis et nulli contemerata viro,
    Te tamen experta est resolutis aegra medullis,
    Et frustra matris muta vocavit opem. Cuncta patent tibi, Somne, cubilia formosarum;
(20) Nocte brevi vigilet scilicet una mihi. Ipsa negat tibi se, cubitoque innixa supino
    Erigitur, nostrum labitur inque sinum; Sed rursum nitidos oculos devicta remittit,
    Fractaque anhelantes vox cadit in gemitus.
(25) Quid faciam, mea Lux? quo te medicamine tangam,
    Ut sopor iste tuo defluat ex animo? Nam neque subducam lapsuro brachia collo,
    Nec tibi stridenti voce maestus ero; Nec digitis vellam digitos tibi, nec pede duro
(30) Urgebo suras, marmoreumque pedem. Uda papavereo detergam lumina succo,
    Sive meis oculis, seu magis ore meo; Inque tuum maestus flectam suspiria nomen,
    Mussabo magicis carmina lecta sonis,
(35) Quae mihi, Thessalici quondam doctissima ritus,
    Nocte relucenti commemorabat anus, Cum me, custodes calcans secura iacentes,
    Virginis intactum detulit in thalamum. Phrixaeam vigilans servabat belua lanam;
(40) Servabat vigilans aurea mala Draco. Tu quoque fac vigiles iuvenem complexa virentem,
    Delicias rapiat ne qua puella tuas. Somnus abit, sensi, leviori pectus amatum
    Iam gravat illa mihi pondere, somnus abit.
(45) Iam fas est maiore sono cantare, novumque
    Mittere reclusas carmen in auriculas. Nondum Luna teres tetigit fastigia caeli
    Ardua, fraternis dissita luminibus; Tu tamen, ah! pigro iamdudum immortua somno
(50) Turpe toro pondus, me vigilante, iaces, Nil agimus; iam se dedet secura quieti,
    Norit ubi roseum tam procul esse diem.
    Hospitis Oceani spumosa cubilia linquit
    Phoebus, et ardentes in iuga cogit equos.
(55) Sidit Atlanteas Phoebi germana sub undas,
    Obtundunt aciem sidera victa suam, Terque dedit lucis signum cristata volucris;
    Tu tamen assiduo pressa sopore iaces. Uxores iaceant sic, deformesque puellae,
(60) Quaeque parant lassis taedia foeda viris. Tu mecum longa ludas licet, o mea, nocte,
    Et mecum longa deliciosa die; Inclinata sopor numquam mea lumina solvet:
    Qui dormit, secum non habet ille suam.
(65) O nunc, o vigiles, illud ne protinus addam:
    Quae dormit, secum non habet illa suum. Hoc non admittes in te, dulcissima, crimen,
    Somnus iucundis iam fluet ex oculis.
    En! niveo lapsos formavit pollice crines,
(70) Lumina permulsit semireclusa manu, Et mihi basiolum strinxit trepidante labello,
    Quale viro in somnis nulla puella tulit. Iam dormisse decet, iam te formosior ipsa es,
    Mollior ex oculis iam tibi flamma venit.
(75) Sic, ubi nocturnos rupit Tithonia somnos,
    Purpureum flavo fundit ab ore decus; Sic nitet ambiguo Titan gratissimus ore,
    Cum se non totum nubibus exseruit; Talia per densos murti Latonia ramos
(80) Deiicit in tremuli lumina fontis aquam. Nunc licet intonsi veniat sub imagine Phoebi
    Somnus, Atlantiadis vel gerat ora Dei, Exemploque Iovis liquido nitidissimus auro
    Diffluat, aut niveo tectus olore gemat:
(85) Spernet Apollineos prae me Venerilla capillos,
    Mercuriique genas, Mercuriique lyram; Excludet gremio croceae ludibria guttae,
    Et frustra ad thalamos dulce queretur olor.

3.6.8 Secundus op Gellia

Secundus, Epigr. I, 34

In Gelliam

        Si non est grave, si vacat,
    Cur vendis Venerem, dic mihi, Gellia!
        Cur vendis, quod emas libens?
    At tu, si memini, saepe soles prius, (5) Cuius tantopere es modo
    Parca, et facta tenax, reddere saepius
        Quibuscumque rogantibus.
    Aut si nemo rogans, nemo volens erat,
        Ipsam te memorant pias
(10) Effudisse preces, et iuvenum leves
        Pellexisse animos tuum
    In votum faciles; quisnam etenim neget
        Oranti tibi, Gellia,
    Quaeso, tam pia, tam dulcia, tam bona?
(15) At nunc, cum tibi languida
    Vultum ruga secare incipit, et novas
        Inspargit capiti nives
    Aevi bruma rigens, nec modo dentibus
        Os superbit eburneis,
(20) Nec labris remanet qui fuerat decor,
    Et fugit color ille, qui
    Tingebat niveas purpureus genas.
        Cur nunc cur subito Venus,
        Quam nunc te deceat vel dare maxime,
(25) Emptam quam vel oportuit,
    Cur nunc illa tibi, cur, rogo, venditur?
        Non hoc, non tibi parcitas,
    Quae pigro senio saepe comes venit,
        Non, si te bene novimus,
(30) Hoc suadet nova nunc, Gellia, castitas.
        Sed si coniiciam sinis,
    Divinabo equidem, sim licet ipse nec
        Vates, nec teneam sagax,
    Aut cantus volucrum fata canentium, aut (35) Pennae praepetis omina:
        Olim cum roseas prima iuventula
        Pinxissetque genas tibi,
    Pinxissetque simul labra corolina
        Nata ad dulcia basia,
(40) Atque instructa suis lumina spiculis
        Ornasset ciliis nigris,
    Tum tu, quas dederat pulchra Venus tibi,
        Dotes omnibus affluas
    Gratis larga dabas, scilicet has tibi
(45) Sperans perpetuas fore.
    At postquam periit laeta iuventula,
        Et iam te in speculo videns
    Formam longe aliam cernere cogeris,
        Et rugis faciem asperam,
(50) Canosque ad speculum vellere limpidum
        Invisos misera occipis,
    Tum demum gemis, et te miseret tui,
        Et lapsos virides male
    Nulla fruge dies, Gellia, devoves,
(55) Et lucri in senium nihil
    Quaesivisse dolet, poenitet et pudet.
        Ergo dum licet, et brevi
    Comprendi numero canities potest,
        Et rugae numerabiles,
(60) Necdum laesa parum forma virentibus
        Plane spernitur a viris,
    Iam mutas animum callida prodigum,
        Et mirantibus omnibus
    Aurum difficilis muneraque expetis,
(65) Ut postquam tremulo gradu
    Deforme affuerit mox senium tibi,
        Et nemo fuerit, tuis
    Qui iunxisse labris oscula pallidis,
        Mollem tangere qui sinum,
(70) Qui corpus cupiat tangere mortuum,
        Non desit tibi scilicet,
    Quo tum rursus emas, quod modo venditur.

3.6.9 Grudius, een elegie na ruzie met zijn vrouw, 1533 of 1534

Grudius, El. I, 7

    Exsilium hoc, mea lux, liceat si abrumpere leto,
        Fortuna iubear vel meliore mori,
    Aut non infelix, aut non inglorius ibo
        Ad nigri subterranea regna dei.
(5) Nam Mors, ut levis, urgenti quae meta dolori est;
        Sic, quae venturis est medicina malis:
    Pectoris et timidi, nec sat constanter amantis
        Est, domina facili, nolle iubente mori.
    At, miser, abripior nunc, luce exclusus, in umbras:
(10) Et Mors exsilio conduplicata venit.
    Extremas neque tu lacrimas miseraris amantis;
        Sed pulsum spreto cogis amore mori.
    O, saltem, quia spes super at mihi nulla medelae,
        Iamque parat Stygium navita canus iter;
(15) Migrantem occiduo excipiant tua basia vitam,
        Basia Cecropio mellea melle magis,
    Stellantesque oculos nutantia lumina cernant;
        Noctis ut illustret nubila clara dies.
    Heu, miser, hesternaquae dixi questus in ira,
(20) Vos precor, o, celeres irrita ferte Noti.
    Nos tangenda tuis iurabam labra labellis;
        Periurus repetam cara labella tamen.
    Cara labella mei immemorem me, Fulvia, voti,
        Et faciant testes nil timuisse deas;
(25) Nil timuisse deas inter tua basia fas sit:
        Tu mihi pro cunctis es dea sola deis.
    Nam, pia seu blandos ad me convertis ocellos,
        Invideo nullis deliciis superum;
    Sive irata oculis avertis lumina nostris,
(30) Avertis superum tu mihi delicias.

3.6.10 Secundus in Toledo aan Dantiscus in Löbau, 28 april 1534

Biblioteka Kórnicka te Kórnik-Zamek (woj. poznanskie), Polen, ms. 230, blz. 301-303, ed. De Vocht, Dantiscus, blz. 214-216, nagekeken door Tuynman van wie ook de noten stammen. [Bij het fotocopiëren zijn helaas woordjes en woorddelen in de rug van de band weggevallen. Deze zijn hier aangevuld uit De Vochts transcriptie.] S.P. Amplissime Praesul ac Domine merito mihi observatissime. Quemadmodum in maximis Fortunae Naturaeque bonis habeo in eorum hominum amicitiam incidere posse, quibus ad suavitatem morum aliqua in re publica dignitas, copiaeque satis amplae quasi quidam vitae splendor accedunt, ut non voluptati tantum esse possint amicis, sed et ornamento, ita sollicitus esse soleo, ut si quas eiusmodi nactus essem amicitias (in quo satis propitiam mihi fortunam experior) summo eas studio fovere conarer, et si ita vel locorum vel temporum ratio ferret. Ut cum aliquo etiam incremento id facere non possem, proximum mihi fuit adniti ne quam omnino atteri aut consenescere viderem.
    Ac equidem, si non prius illud, hoc quidem profecto posterius in amicitia tua assecutum hactenus me spero, tametsi semel tantum post discessum tuum a Belgis litteras e Biturigibus, ad quos studiorum gratia profectus eram, ad te miserim, sed hoc sufficere apud te arbitratus sum, quem etiam sine meis litteris memoriam nostri retinere velle confido; ea est proculdubio tua, non mihi, sed tuis omnibus, sed universo paene orbi nostro probata humanitas.
    Quod si forte nec litteras meas accepisti, interiectumque inter dulcissimam illam Bruxellae consuetudinem nostram non exiguum profecto tempus effecit, ut paulatim evanescere ex animo tuo coeperimus, doleo equidem diligentiorem me in scribendo non fuisse, oroque ut hoc ita mihi condones si singulis posthac mensibus epistolam ad te prolixam dabo, plenam omni garrulitate nugisque et versiculis meis.
    Quid quaeris? horribiles et sacros libellos, ut Catullus noster ait, accipies. Ac ut eiusmodi molestiae assuefacere te nunc incipiam, aliquid tale mitto, praeparatoriae potionis loco, exiguum et quod tribus nauseis devorare possis.
    Ego cum Nicolao fratre, Caesaris secretario, annum fere apud Hispanos in Aula versor, ubi tametsi non iniucunda mihi vita sit, iucundior tamen multo foret si aliquot tui similes, aut te potius ipsum, veteri legatione fungentem, haberet.
    Obiecta nobis erat nuper nescio ex quo rumore spes eiusmodi. Dii boni, qui tum erant amicorum hic tuorum plausus! qui vultus! Crede mihi, non est quisquam qui non ad solam tui mentionem exultet. Cum nuper in Arragonia, in vico Almogna tibi noto, degeremus, excurrebat ad nos saepenumero ex Montissonio iucundissimus noster amicus Corn. Scepperus, cum quo, adhibito D. Godscalco Erico, convivium poeticum saepe solemus efficere. Accidit die quodam ita cenantibus nobis ut litterae abs te ad Cornelium ac Godscalcum afferrentur earum nobis magnam partem uterque communem fecit, ac tametsi tristia quaedam continerent, tamen ita in tui memoria laetati sumus ut cena quae antea quidem omni hilaritate abundabat, tristis tamen eo usque et severa fuisse videretur.
    Novarum hic rerum quod litteris committendum sit, parum habemus. Ad Caesarem ab Indis magna vis auri allata est; mirum ni ex liberali in prodigum evasurus sit. Ianuenses nescio quid contra Caesaris Neptunum And. Doria [Secundus schreef: And. De Aoria] moliri dicuntur; sed frustra. De Gallorum ac aliorum quorundam fide varie sentitur. In matrimonio Anglicano pronuntiatum est; deus faxit ne frustra.
    Hilarius noster Lugduni peste correptus cum tota famila decessit. Dii faxint ut in Campis Elysiis in coetum poeticum recipiatur, sed longe ab eo loco collocetur, qui Brassicano destinatus est; ne rixentur.
    Cupio scire num statua, quam ex luto tibi finxeram, salva isthuc advecta sit. Carmen quod ad te mitto [Eerst mittam,/i; misleid door de correctie las De Vocht totam (in contractie) querelam.] querelam de morte optimi ac tui studiosissimi viri patris nostri habet, quam eo libentius ad te mitto quod antehac audierim te magno studio undequaque colligere quae ad illustrium virorum memoriam ab interitu vindicandam pertinent.
    Bene vale, vir ornatissime. Et nos ut soles amare perge. D. Godscalcus tibi ac D. Campensi, cui et ego commendatus esse summopere cupio, salutem ascribi iubebat. Toleti, quarto Calendas Maias.
    RdeD.V. [Alleen indien men aanneemt dat Secundus hier bij uitzondering -ae, noteerde met een -e (zonder cedille), is dit op te lossen als Reverendae Dominationis Vestrae.] humillimus Cliens
    Ioannes Secundus Hagensis.
    Adres: [Aan de ter beschikking gestelde fotokopieën ontbreekt de adreszijde en ook De Vocht geeft die niet. Het adres zal echter niet anders geweest zijn dan dat van Grudius' tegelijk meegezonden brief, die hier volgt (3.6.11): zie aldaar. De Vocht p. 216 n. 4 tekende wel aan dat Dantiscus deze brief tegelijk met die van Grudius ontving op 23 september.]

3.6.11 Grudius in Toledo aan Dantiscus in Löbau, 28 april 1534

Archivum Diecezji Warminskiej te Olsztijn, [Dus niet meer in Frombork (v.h. Frauenburg), waar De Vocht indertijd het archief raadpleegde.] sign. AB, D 3, k. 100rv en 100 av, ed. De Vocht, blz. 216-217, nagekeken door Tuynman.

Reverende Praesul, Domine observandissime. Iam prope biennium est quod in Aula Caesaris ago, neque hactenus tamen quisquam sese obtulit, cui litterarum [verbeterd tot litterae? of litteram verbeterd tot litterarum?] aliquid ad te dare possem, praeter unum hunc tuum quondam familiarem. Cuius ego opportunitatem nactus, praetermittere omnino non volui, quin te post tantum temporis saltem salutarem. Nam multa scribendi neque satis liberum mihi nunc quidem est otium, neque te dignum argumentum; et prolixius scribit Secundus frater; qui et querelam de optimi patris nostri morte mittit. Non ignoras qualis ille vir fuerit, neque ipsa etiam posteritas, opinor, ignorabit. Quod si, ut nuntiatum nobis saepe est, insignium hominum undique abs te collecta epitaphia una edere constituisti, quaeso te ut huic quoque querelae locum aliquem concedere ne dedigneris.
    Ego quoque ante annos duos Aulae iussu, epitaphium Margaretae nostrae Austriacae scripsi, sed praecipitanter, et paene biduo, cum iam esset in Burgundiam avehendum cadaver; quo minus etiam mihi semper placuit. Id his adiunxi, ut, si non ob aliud quicquam, certe ob historiae fidem, si ita tibi videretur, posses tuae farragini inserere. Ac ne semper tibi cum mortuis res sit neve semper lugeas, mitto et amoenioris generis quiddam, Narcissum videlicet. Eclogam, nuper a me Almoniae prope Montissonum in Cingae ripis lusam, rem sane Theologiae plenam, sed vetustioris, et a Campensis nova Theologia multum diversae, quam tamen ille sine aliquo haeresis metu legere ac relegere possit, praesertim quoties illum in Venerem stimulabit Natura. Aliud illi mitto carmen quod in Monte Serrato cecini, magis conforme Theologiae nostrae.
    Accipies una cum his Nicolaum tuum plumbeum, a fratre meo Io. Secundo efformatum, et quidem ad summam similitudinem, quem ut inter addictissimorum tibi hominum imagines colloces, vehementer oro.
    Longe vero impensius abs te contendo, ut si quid est in quo operam meam cuiquam tuorum usui esse posse existimas (tuae enim amplitudini quomodo mea exiguitas servire posse non video) libere tuo iure imperes. Id ego summi in me beneficii loco sum habiturus, neque quicquam praetermissurus, quod ad fidele ac diligens hominis tui studiosissimi officium quoquo modo pertinebit.
    Reverende Domine, Deum optimum maximum precor, ut te quam diutissime felicem atque incolumem tueatur. Toleto, 4 Calendas Maias. 1534.
    D. Corn. Scepperus, amicus communis, iterum Constantinopolim ablegatus est, faxit Deus, [id] [id is onzeker: op de fotocopie is alleen nog een eerste haal van het begin van een woordje te zien op het eind van de regel in de rug van de band.] ut Christiano orbi felix sit ac faustum, ipseque incolumis brevi revertatur.
    V[enerandissimo] R[everendissimoque] D[omino].
    Deditissimus servitor Nicolaus Nicolai
    Grudius, Caesareae Maiestatis Secretarius Belgicus.
    Adres: [Het adres vermeldt geen plaats. Dantiscus resideerde als bisschop van Kulm op het kasteel van Löbau (in het Latijn: Lubavia of Lubavius, in Prussia; thans: Lubawa), waar hij in oktober 1532 aankwam, op bijna 90 km. van Kulm (Chelmno), ten oosten van Graudenz (Grudziadz, dat ten noorden van Kulm aan de Weichsel ligt), tegen de vooroorlogse grens van Oost-Pruisen aan. Löbau behoorde, anders dan De Vocht, Dantiscus), p. 454 (en cf. p. 226 n. 4) vermoedde, van het begin af tot het in de dertiende eeuw gestichte en in 1466 Pools en seculier geworden diocees Kulm, waarvoor de Poolse koning de bisschop benoemde. Na zijn benoeming tot bisschop van het naburige, maar veel rijkere en belangrijkere Ermland (Warmia of Varmia) aan de Oostzeekust eind december 1537, verhuisde hij naar het kasteel Heilsberg, ten zuid-oosten van Frauenburg (Frombork).] Reverendo in Christo Patri ac Domino Domino Ioanni Dantisco, Episcopo Culmensi Domino suo semper Colendissimo. Onder het adres de datum van ontvangst): XXIII septembris.

3.6.12 Marius over liefdestranen

Marius, El. I, 4

    O lacrimae iucunda mei medicina doloris,
        O lacrimae aligeri balnea sancta dei.
    Noxia per nostros quae derivatis ocellos
        Flumina, et amotis cor recreatis aquis;
(5) Non secus ac quondam submersa hiemalibus undis
        Siccata aestivis solibus arva virent.
    Vos mihi quae dura pugnabat ferrea mente,
        Atque eadem motis surdior aequoribus;
    Quam precibus nunquam potui nec flectere donis,
(10) Flexistis, sparsae maesta per ora mea.
    Extemplo illa meo iecit sua brachia collo,
        Et fixit madidis oscula mille genis; Et veluti\notenumber=0\parindent=.8em\note{Velut ut): MS, veluti): corr. Peerlkamp.) vitream flebat Narcissus ad undam,\par
    Reddebat lacrimas candida forma pares.
(15) Sic iuvit nostros flens ipsa miserrima fletus;
        Immadui lacrimis illius, illa meis.
    Tum pactum aeternis nos inter foedus amoris,
        Abstersi lacrimas illius, illa meas.
    Vos ego saepe canam lacrimae, pluviaeque rubenti
(20) Qua Danaen lusit Iuppiter antefer.

3.7 Spaanse hoogtepunten)
3.7.1 Secundus, Het paleis van Koningin Geld, Almunia, zomer/herfst 1533 en mei/juni 1534

Secundus, Sylv. 1

Reginae Pecuniae Regia

    Est via perplexis per longa meatibus antra,
    Regia gemmatis qua panditur aurea valvis
    Ingentis Divae, paribus quae cum Iove summo
    Obtinet auspiciis secti moderamina mundi.
(5) Si qua fides rebus dubiis, iacet orbe sub illo,
    Qua Tagus auriferas volvit rubicundus arenas,
    Nidorem fumosque exhalans divitis aulae
    In terras, Auguste, tuas, ditissime regum
    Carole, telluri pacatae sidus amicum;
(10) Inque urbem tractusque tuos, amplissime Praesul
    Tavera, o decus Hesperiae, cui cincta recurvis
    Moenia gurgitibus ripisque nitentibus auro
    Submisit venerans nuper sublime Toletum,
    Divinumque senem praefecit ditibus aris,
(15) Maxima quem dominum suspirat Roma, Tagoque
    Iam pridem Thybris liventibus invidet undis.
    Non illuc Phoebus flammis rutilantibus intrat,
    Nec cum prima vehit sopito lumina mundo,
    Nec cum devexo premit arva liquentia curru
(20) Tethyos undisonae, nec cum flagrantibus horis
    Aethere stat medio: quid enim fulgentia late
    Perpetuis auri radiis, et iaspide fulvo
    Atria, nativasque faces iaculante pyropo,
    Cynthius immisso nequiquam lumine lustret?
(25) Regina in mediis magnae penetralibus aulae
    Aurea tota sedet solio sublimis in aureo,
    Diffundens radiantem omni de corpore flammam:
    Qualis erit species, solido si cudat ab auro
    Intonsi statuam Phoebi Vulcanus, et ora
(30) Flammigeris cingat radiis, et in igne reposta Educat subito candentis pondera massae.
    Haec est illa, cui famulatur maximus orbis,
    Diva potens rerum, domitrixque Pecunia fati,
    Telluris magnae Plutique sacerrima proles;
(35) Cuius adorati petierunt saepe tyranni
    Foedera, saepe suas spes damnavere repulsi,
    Ex quo Pellaei iuvenis temerarius ardor,
    (Credere si fas est, nec fallit cana vetustas)
    Magnanimae tentavit erae violare pudorem.
(40) Tempore nam ex illo tacitis nova regna sub antris
    Instituit, petiitque piae penetralia matris,
    Tergeminamque domum munimine clausit aheno,
    Saepta procul labyrinthearum ambage viarum.
    Prima quidem teritur concursu semita denso,
(45) Virque viro, pede pes urgetur, et omnis eodem
    Turba ruit properans iuvenumque, senumque, virumque:
    Antra sonant plausu gradientum, dura gemiscit
    Et subsidit humus repetito saucia passu.
    Non tam multa solo bifidis vestigia punctis
(50) Servat arenoso, ditis quae mille coloni
    Laeta greges via balantes in pascua mittit
    Sole novo, et totidem saturos in ovilia cogit,
    Cum super Hesperiam lux inclinata recumbit.
    At postquam in tenebras ventum est, et in aspera saxa,
(55) Implicitasque vias, haeret mentisque speique
    Orba cohors: pars magna retro indignata refertur,
    Pars magnis enixa animis obdurat, iterque
    Rumpit anhela, urgens contra fatumque Deosque.
    Mox defecta malis nigro tabescit in antro
(60) Emoriens, et congestis iter obstruit arctum
    Corporibus. Pauci, nati melioribus astris,
    Optatos tetigere locos, aulaque recepti
    Ad lumen stupuere novum; clausique tenebris
    Tam longis oculi vix admisere nitorem
(65) Insolitum, ingentem, late efflagrante metallo;
        Usque adeo, ut multis nebula lux illa perenni
    Obruerit fractos iucundi luminis orbes;
    Heu, frustra ignaris manibus gemmas, ebur, ostrum,
    Auratumque solum dubio pede temptaturis,
(70) Nec formosa Deae visuris ora serenae.
    Ante fores opus ex auro memorabile sculptum est,
    Auro opus inmixtum fulvo viridique smaragdo;
    Aurea dimidia fulgent exstantia parte
    Signa, at planities viridi exaequata smaragdo est.
(75) Ignotae posuere manus: sedet ordine primo
    Alma parens, aperitque sinum pulcherrima Tellus
    Silvisque fluviisque, et floribus interpictum,
    Dives et Hesperidum silvis, passimque coruscis
(80) Incustodita pendentibus arbore pomis;
    Nec non et fulvo demonstrans vimine ramum,
    Infernae Iunonis opes, quae Troius heros
    Dona ferens Hecatae manes penetravit ad imos,
    Liberaque ad superos iterum vestigia vertit.
(85) Tellurem magno circumsonat aequore Nereus;
    Et centum liquidae Nereo genitore sorores,
    Hae caput attollunt, hae mergunt gurgite cano,
    Pars stringunt madidos adverso sole capillos,
    Pars ducunt choreas, et candida brachia quassant
(90) In numerum, candent fulvis vada caerula spumis.
    Omnibus at late vasti de finibus orbis
    Turbatos maris in fluctos aquilonibus atris
    Flumina labuntur perlucidiore metallo.
    Ante alios liquido Pactolus Lydius igne
(95) Fulminat, ignito Tagus effervescit et Hermus
    Gurgite, non raris distincti flumen arenis,
    Sed puro per culta auro splendentia fusi;
    Non aliter, quam cum fulvos Aetnea per antra
    Mulciber effudit rivos fornace reclusa, (100) Cum nova sollicito properaret tela Tonanti,
    Vasta Giganteos disturbatura labores.
    Stat iuxta fulgens auro Berecynthius heros,
    Auriculis asini nondum insignitus acutis;
    Qualis erat, manibus cum se tentaverat ipse (105) Aurificis, donumque Dei damnasset iniquum,
    Inclusus nimium proprio iam totus in auro.
    Ille tamen quondam sacro se in flumine versans,
    Diluit auctoris damnosum munere lucrum.
    At manus artificis tali modo sculpsit in auro (110) Docta Midam, nullis quod aquis mollescat, ut illic
    Aeternum stolidus spectetur imagine digna;
    Stat quoque nunc oculis etiam formidine plenis
    Vix bene sopitum credens recubare Draconem,
    Vellere Phrixeo rutilans Pagaseus Iason. (115) Tertius hic etiam, sed longe clarior, adstat
    Nubila qui rapidis perfringit hiantia flammis,
    Attonitas terrens animas reboante tonitru:
    Longe illi modo fulmen abest, regalia longe
    Sceptra iacent, vultusque Dei, nec credere posses (120) Esse Iovem, credi ni vellent omnia vates,
    Imperiumque suum nullis includere metis
    Monstrosus didicisset Amor; cadit aethere ab alto
    Iupiter, indomito mentem liquefactus ab aestu,
    Perque vias intemptatas, auroque parentem, (125) Custodesque auro fallens, auroque puellam:
    In gremium Danaës flavo descendit in imbre,
    Et mollem dominae instillat lascivus amorem.
    Haec, ubi regificis celebrat solemnia ludis,
    Praefigit tria signa suis regina triumphis. (130) Illam autem tollentem animos, atque alta tuentem,
    Aulaï in medio et sceptrum regale tenentem
    Circumstant variae dextra laevaque figurae,
    Diversorum gens operum, mirabile visu.
    Hinc furibunda quatit rigidam Bellona bipennem
(135) Avectis dives spoliis, et Martius horror
    Per fera castra fremit, captaeque fit urbis imago;
    Arma, tubae, lituique sonant, et tympana rauca,
    Tinnituque fragor densus miscetur acuto. At parte ex alia nitido placidissima vultu
(140) Pax sedet, aureolum spicis evincta capillum,
    Palladiaque gerens felicem ex arbore ramum.
    E gremio Bacchique liquor, variique coloris
    Poma fluunt, Cererisque fluunt uberrima dona;
    Omnia quae postquam terram tetigere parentem,
(145) (Admiranda cano) croceum durantur in aurum.
    Fortuna ante alios magnum sibi vindicat illic
    Imperium, regnique tenet communia sceptra,
    Instabilemque globum gemmis ornavit et auro;
    Proximaque accubuit dominae, quam Gratia circum,
(150) Ventosusque Favor, fallax et Opinio vulgi,
    Elatisque superciliis vultuque tumenti
    Incedens, caelumque oculis et inania captans,
    Ducit inauratam vesana Superbia pompam,
    Laeta opibus, formaque et adulatrice caterva.
(155) Fortunam contra posita est, et lumine claro
    Aspicit indignantem, et despicit aemula Virtus.
    Ingenium solers, indefessique Labores
    Assistunt, celebri quos ordine mille sequuntur
    Artes, humanae solatia dulcia vitae.
(160) Proxima saepta satellitio regumque ducumque
    Stat pia Religio, cultus pertaesa priores,
    Barbamque, tritamque togam, lacerasque lacernas,
    Et peram, et Cynicae gentis monumenta bacillum,
    Pro quibus excultos amplexa est mitra capillos, (165) Mitra micans auro, perlucidulisque lapillis,
    Et picturatis collo iacet infula filis
    Demissa ex humeris, pectusque et brachia et imos
    Palla premit talos auro gravis intertexto.
    Hic leges etiam sanctae, et veneranda Senatus
(170) Decreta antiqui (quis credere possit et illud?)
    Ante pedes dominae flexa cervice recumbunt;
    Proque levi magnae nutu Rectricis, in omnes
    Vertunt se facies, et lusu Protea vincunt
    Mirifico, ridente Dea, et tollente cachinnos
(175) Contemptrice sacri iuris legumque Rapina,
    Effera quae laeva princeps in parte resedit,
    Auratam chlamydem nigro perfusa cruore.
    Hic Furta, Insidiaeque latent Fraudesque Dolique,
    Squalida Avaritiae circum praecordia matris.
(180) Omnibus his nigra caput est in nube sepultum,
    Scilicet ut celent vulpini dedecus oris,
    Exiguos oculos rostrique petacis acumen.
    Nec procul hinc, tabulis loculoque onerata tumenti,
    Aurivoros impellit equos, curruque volucri
(185) Praecipitata, rapit celeres Usura Kalendas.
    Nec Libitina suos non hic quoque reperit usus,
    Attollitque rogos, et testamenta resignat.
    At circum auratasque trabes, aurataque tecta,
    Aureaque insomnes circum laquearia Curae
(190) Stridentes agitant pennas examine longo;
    Qualiter, ut fama est, Stygiae per inania ripae
    Palantes volitant animae, quas aspera fata,
    Indeplorato sparsis in funere membris,
    Sedibus exclusere suis et honore sepulcri. (195) Nec minus interea Risus, Lususque Iocique,
    Dulcesque Illecebrae, lactantes nuda papillas,
    Nuda genu, Cyprioque madens a rore Voluptas
    Porticibus currunt longis: iuvenumque puellis
    Mixta ruit series, et mutua gaudia iungunt.
(200) Ipse suis Cytherea praeest pulcherrima sacris,
    Et puer arcitenens operosa ludit in aula,
    Saepe choros iuvenum taeda petulante lacessens,
    Saepe puellarum succendens pectora flammis.
    Spicula quin etiam dominam molitus in ipsam est
(205) Saepe proterva ferox, et in auro condidit aurum.
    Hac tamen in sola fertur damnasse caducos
    Saepe puer plorans arcus, obtusaque fregit
    Tela genu, illisitque solo, pedisbusque tenellis
    Calcavit, frustraque Venus solata dolentem est.
(210) Nam proprio, mirum, Regina indulget amori,
    Ac facies iuvenum pictas exosa, seniles
    Diligit amplexus, et frigida basia captat
    Vinctorum podagra lapidosum corpus, et aevi
    Emensi longis ambagibus incurvorum,
(215) Fessa quibus prono subnitens vita bacillo
    Ultima declivis tetigit confinia metae.
    Pulsa procul thalamis maeret formosa iuventus,
    Purpureas signata genas lanugine prima:
    Non illos madidi murrea redolente capilli,
(220) Lucida non tereti distincta monilia collo,
    Ebria non Tyrio commendat murice palla,
    Tinnulaque arguto resonantia pollice fila
    Phoebeae citharae, cantusque et docta choreis
    Tibia saltandis, et melle fluentia verba.
(225) Si tamen est horum quemquam dignata cubili
    Diva suo, felicem illum super omnia, felix
    Si tamen esse cupit, naturaque mitis in illo est;
    Illi Diva potens secreta e sede revulsum
    Ignotum donat argenti pondus et auri,
(230) Exemptum curis, purum et sine labe metallum,
    Quod recreet maestos animos, et turbida mentis
    Nubila discutiat, et proclinata iuventae
    Tempora florentis longos extendat in annos,
    Unde favor surgatque hominum, surgatque Deorum,
(235) Et laeti iuvenis felicia facta sequatur
    Gratia multa comes, cumque altis fama triumphis.
    At vero numero ex omni, quem maxima servant
    Atria, conspicitur vates vix unus et alter:
    Atque illi longe prius abiecere poëtae
(240) Squalentem vafri faciem, crinesque tiara
    Laurigeros, vel puniceo texere galero,
    Mentitaque Deam taciti sub imagine fallunt.
    O vatum gens infelix, frustraque profani
    Contemptrix populi, frustra nutrita sub antris
(245) Pieriis, frustra choreis admissa Dearum,
        Lucorum roseis in vallibus antiquorum,
    Si vobis infesta manet Dea maxima, cuius
    Concussus sceptro terrae tremit orbis, et omnis
    Regia turbatae mugit procul Amphitrites! (250) Ipse ego, roriferae per blanda silentia noctis,
    Ductus in illustrem longis anfractibus aulam,
    Aut vidi, aut vidisse Deam per somnia rebar.
        Mox avidis temptabam oculis in imagine blanda
    Haerere, et, si somnus erat, vaga numina somni
(255) Orabam, volucres alio ne verteret alas, Neve quis, optabam, me compellaret, amicus
    Sopitum, strepituve pedum turbaret iniquo.
    Omnia conabar frustra: vix viderat illic,
    Et tactum ramo iussit discedere vatem
(260) Regina, imperioque minas adiecit et iram.
    Nec mora: cum domina, cum cunctis regia gemmis,
    Cumque satellitio, cum pondere divitis auri,
    Par levibus fumis tenues evasit in auras,
    Noctisque ante oculos facies inamoena remansit.

3.7.2 Secundus' Herderszang Orpheus, Almunia, zomer/herfst 1533

Secundus, Silv. 6 [Het gedicht staat in de afdeling Sylvae, ‘Mengeldichten’, waar gedichten in terecht gekomen zijn die nergens anders thuis hoorden, zoals deze pastorale. Secundus had immers maar één pastorale geschreven en kon dus geen apart boek Pastorales) samenstellen. Tuynman heeft (KJS) 261) aangetoond dat Marius dit laatste boek door iemand heeft laten overschrijven, wel onder zijn verantwoording, zoals ook de uitgave onder zijn supervisie gedrukt werd. Ik volg dus de gedrukte tekst, maar wel met Bosscha's emendatie metri causa) in vs 62: securo) ... pede) in secure) ... pedem. Het gedicht werd met inleiding en vertaling uitgegeven door J.R.C. Martyn, Humanistica Lovaniensia) 35, 1986, blz. 60-75. Martyn neemt, getrouw aan Dekkers principe's (waarover Tuynman, KJS) blz. 263-267) overal de doorgestreepte en nergens de verbeterde lezing op.

Orpheus, Ecloga

Orphea Threiicium Lycidas, patrem Orphea vatum,
    Amissa viduum bis coniuge, sola per antra
    Maerentem, vocesque trahentem pectore ab imo
    Ferales, et fracta gravi nemora avia questu,
(5) Infelix cecinit desertis pastor ab antris,
    Formosi pecoris lanaeque oblitus et herbae
    Surgentis vario per mollia prata colore,
    Et canis et mulctrae, sed non oblitus amorum,
    Quos illi, placidis assueto semper in agris
(10) Nympharum tepidis amplexibus indulgere;
    Moverat, heu, glaucisque oculis flavoque capillo,
    Astuque fastuque valens urbana Neaera,
    Intactam Veneris praecellens alba columbam,
    Et canum Veneris florem, gelidaeque Pyrenes
(15) Vicinas candore nives et frigore vincens,
    Et cannis pueri et magno male digna furore.
    Illum deserti montes et frigida saxa,
    Montibus et qui desertis gelidisque feroces
    In saxis stabulant ursi, gemuere gementem,
(20) Gaetulaeque procul suspiravere leaenae,
    Notaque nutarunt intonsae ad carmina quercus, Annosae quercus, et luctiferae cupressi
    Lugentem circumstabant. Ast optima mater
    Ad tristes excita modos stupuitque sonantem
(25) Calliope, dixitque: `Meis num forsitan istis
    Natus inest silvis et bis remeare sub auras
    Evaluit, Ditemque novo modulamine vicit?
    Tergeminique canis compescuit ora canendo
    En iterum?' Nec plura; ruens petit oscula falsi
(30) Infelix nati, mox spe deiecta, suave
    Erubuit. Tamen et vero se iungit et una
    Divinam citharam digitis temptavit eburnis,
    Maestaque suffecit lacrimas et verba canenti: `Ergo cum fugeres iuvenem, clarissima coniunx,
(35) Vesanum, virusque invito afflaret ab ore
    Tabificus serpens, non sufficiebat ad Orcum
    Ire semel, vitamque tuis exsolvere fatis
    Innocuam aut lacrimas impendi in funere parcas,
    Cara, tuo, nisi te, nisi te, carissima coniunx,
(40) Ipse retorquerem sub iniqui iura tyranni
    Letiferis demens oculis luctumque pararem
    Ipse alium sine fine mihi? me mitior anguis
    Ille fuit, diri tantum malus ultor amoris.
    Ereptam sceleri te reddidit ille marito;
(45) Ipse ego te mihi, te rapui; tu flebilis inter
    Excidis amplexus, damnosaque lumina longe
    Rapta fugis. Quo dulcis abis? Iam te negat ipse
    Portitor illacrimans iterum transmittere cumba.
    Rex Erebi dolet ipse, dolet regina profundi
(50) Commiserans, legesque infracti coniugis odit.
    Quaeque meo primum concussae pectora cantu
    Ardentes oculos tenui sparsere liquore,
    Eumenidum guttis maioribus ora gravantur.
        Tu vero neque me damnas, neque fata remordent
(55) Te tua, nec velles nisi sic aspecta reverti;
    Tota sed in curas viduati coniugis acres
    Intendis luctus. Me me in suspiria, me me
    In lacrimas decet ire, animamque efflare nocentem.
    Te nemus Elysium foveat, tibi mollior aura
(60) Consumat lacrimas; te nullo vulnere tardam
    Ad choreas Nymphae vocitent, ducantque vagantem
    Secure per prata pedem, qua nullus in herba
    Anguis odorata liventi sibilat ore.
    Nos vitam in tenebris aegram luctuque trahamus,
(65) Qua non ulla pedes humanos semita ducat.
    Ad glacialem Hebrum deserti in montibus Haemi
    Mecum undae, mecum antra gemant, mea plectra secutae
    Ornique piceaeque fleant, et largius aureas
    Infami lacrimas diffundat ab arbore Myrrha.
(70) Phoebe pater, si non falsos mihi narrat amores Calliope, sume hanc citharam, mihi tensa remissae
    Deficiunt ad fila manus; tu pollice luctum
    Elice de fidibus, qualem Peneia Daphne,
    Cortice tecta novo, trunco exaudivit ab imo,
(75) Damnavitque suos nutanti vertice fastus;
    Qualem, labenti superingeminans Cyparisso,
    Pro puero ramis lugubribus inclinatus,
    Oscula fixisti ligno suprema dolenti;
    Qualem effundebas funesti in crimina disci,
(80) Optima cum tellus, generoso feta cruore,
    Ad tua purpureum submisit basia florem,
    Dilectum florem pro dilecto Hyacintho.
        Eurydice, miseri Eurydice misera uxor amantis,
    Cur me tentantem Stygiae vada vasta paludis
(85) Non niger absorpsit violento vortice fluctus?
    Cur me tam mites spectastis Erinyes? et tu
    Formidatarum custos ignave viarum,
    Deposita triplicis ieiuna gutturis ira,
    Ad mea ludebas blanda vestigia cauda?
(90) Vestrum erat hoc raptare caput, membrisque revulsis
    Per Phlegetonteas audacem spargere flammas
    Artificem. Eluctatus in aera spiritus isset,
    Cumque umbra tenuis se confudisset amata
    Eurydices, tutoque suos vidisset amores.
(95) Heu, quis me citharae tam blandum fila movere,
    Quis deus edocuit tam molli carmine Ditem Demulcere trucem; serpenticomasque sorores
    Ad lacrimas urgere novas? Tunc stridere raucum
    Debebant, domino non agnoscenda canoro,
(100) Stamina, et in medio vox intercepta palato
    Succidere. Heu gravis arte mea mihi luctus inundat.
    Mitis eras igitur Pluto, ut crudelior esses,
    Fallacemque meo velares crimine culpam?
    At non te, Siculo nuper de litore curru
(105) Praepete cum fugeres, in dulcem vertere praedam
    Sollicitos oculos vetuisset conscia Mater.
    Hei, duras fati leges, semperque caducas
    Spes hominum pugnante deo! Qui corda ferarum.
    Qui domui silices, proprios compescere motus
(110) Non valui, occultumque deae Cythereidos ignem.
        Ergo pro cara suspiria anhela merita, Pallorem exsanguem, maciem horroremque trementem,
    Et Furias comites inferna ab sede reduxi,
    Nec potui curas Lethen sopire bibendo.
(115) Abde coloratos auro, pater, abde iugales
    Fluctibus Herculeis; melius nox apta dolori est.
    Redde coloratos telluri, redde iugales;
    Ecce mihi lacrimae noctem fecere dolorque,
    Turgidaque imbre diem praetexunt lumina denso.
(120) Sic tenerum in silvis maeret Philomela nepotem,
    Sic soror in tectis natum deplorat hirundo,
    Sic gemit arenti viduatus ab arbore turtur,
    Sic nondum lacrimis satiata Memnonis umbra
    Lutea perpetuo stillat Tithonia rore. (125) Eurydice, miseri Eurydice misera uxor amantis,
    Me tecum, me debueras auferre sub umbras
    Praecipitem: vitam nobis mors illa dedisset.
    Ipsa Venus iunctos vallem duxisset in illam,
    Qua ver perpetuis fecundat odoribus arva;
(130) Ipse puer Veneris, flammatam lampada quassans,
    Discussisset Amor nebulas Acherontis opaci.
    Nunc noctem simul invisa cum luce dedisti,
    Invide dux Erebi; moriar tamen: en mihi laxis
    Genua labant nervis, exsanguis serpit in artus
(135) Pallor, et haud multum, memini, distamus ab umbris,
    Maesta per ignavam quas volvit cumba paludem,
    Squalida peioris nantes confinia ripae.
    Eurydice, miseri Eurydice misera uxor amantis;
    Bis moriens tecum, Eurydice, bis per Styga traxti
(140) Hanc animam, tecumque manet pars maxima nostri, Corpus inane traho tenui vix mobile vento;
    Qualem Thessalicis inmixto carmine succis
    Inspirant animam per frigida membra caducam
    Monstrifici vates; aut qualia luce carentum
(145) Instabili simulacra virum discurrere motu,
    Et tenues miscere sonos, et inania vocum
    Murmura solliciti per somnia vana videmus.
    Eurydice, miseri Eurydice misera uxor amantis,
    Eurydice, quo me fletu tua fata piare,
(150) Quoque iubes gemitu? quid me tolerare cruentum?
    Aspice cum scisso laniatas pectore vestes,
    Aspice cum tepido lacrimas certare cruore.
    En tibi, damnamus tenebris haec lumina caecis,
    Aeternumque patris iubar interdicimus illis,
(155) Purpureum iubar, et sub nocte natantia nigra
    Cogimus admissi lenta intorpescere poena.
    En tibi, quod nimio furiatum pectus amore
    Intempestivo rupit mea gaudia voto,
    Femineo numquam posthac ardore calebit.
(160) Nulla tuum pellex premet importuna cubile,
    Eurydice, nec primaevos avertet amores
    Mollibus illecebris Ciconum nurus ulla meorum.'
    Plura quidem dicturus erat; vicina canenti
    Calliope vetuit, Lycidamque amplexa repressit.

3.7.3 Grudius' Herderszang Narcissus, Almunia, zomer/herfst 1533

Grudius, Sylv. 1 Ecloga Narcissus, sive de Deorum Amoribus, Alcon et Lycidas.
    Pastores, fuscus Lycidas, et candidus Alcon,
    Hic melior fluvio trepidantem educere piscem,
    Ille arcum lentare, et arundine figere cervos
    Nobilis, Ortygiae gratissima cura Diana,
(5) Lanigeros iunxere greges spirantibus arvis,
    Et dumeta vagas carpentes summa capellas;
    Qua rapidus nivea decurrit Cinga Pyrene,
    Curvaque saxosae praecingunt flumina ripae.
    Subque cavis latuere iugis, dum Cynthius axe
(10) De medio rerum breviat ferventior umbras,
    Inter se paribus modulantes carmina cannis,
    Ut resono quatiant silvas et flumina cantu.
    Piscatorque vagis obvelans piscibus hamos,
    Ac cetam enodans tremulam, prior incipit Alcon,
(15) Cinga, tuos sacros latices, amnemque liquentem
    Dicere, perspicua ut properent armenta sub unda,
    Huc, illuc, fluctu et vibrantibus acta procellis,
    Utque inflexa natent viridanti gramina fundo,
    Quae, si non tellus lenta radice retentet,
(20) Sectentur nitidos ignotum ad Nerea pisces;
    Ipsa adeo ut celsae subter declivia ripae
    Silva micans vitreo annumeret de gurgite poma,
    Et rerum amne cavo vocumque recurrat imago.
    Hinc canitur varius formae per caerula Proteus:
(25) Monstrorum domitorque Aegaeon squamigerorum
    Impiger Aegaeon cetorum immania terga
    Ut premat, ut victor frenis rabida ora fatiget
    Centimanus; quondam ille Iovis quot fulmina contra
    Torserit infrendens scopulos, quot strinxerit enses
(30) Incassum, et fragiles vinctus damnaverit iras;
    Quique pius vatem insidiis, mirantibus undis,
    Pulsantem chordas evexit Ariona delphin,
    Pone sequebantur porrectae ad carmina phocae.
        Inde, aries fallax, Athamantidos aureus Helles
(35) Portitor, angusto fecit qui nomina ponto,
    Ut nunc Martis honos sublimis fulgeat astris.
    Oceanum in primis patrem, Neptuniaque arva,
    Nereaque, et centum Nereo de patre sorores,
    Carmine commemorat, cum conchisono Tritone;
(40) Utque strepant pulsis pariter freta saucia remis,
    Dum salit, et giris in se coit unda reductis;
    Palmipedes placido ut volitent super aequore lintres,
    Quaeque ratis levibus connixa impellitur alis
    Invitos contra fluctus, undasque cadentes;
(45) Ut niteant summo remorum verbera ponto
    Adversis Phoebi radiis utque aequora late
    Lintea subtexant ventis sinuata secundis,
    Cum liquidum per iter geminata curritur arte;
    Porrecto ut volitans per caerula marmora tractu,
(50) Neptuno facili, felixque sequacibus auris,
    Radat litoreas tua, Carole, classis arenas,
    Comparibus spatiis interlucentibus undis:
    Haud aliter, quam si tepidum protensus in Austrum
    Arctoasque nives incanaque rura pruinis
(55) Effugiens, longo distinctis ordine turmis,
    Grus volucer cava remigibus secet aethera pennis;
    Ut spument longe timidis vitanda carinis
    Non intermisso reboantia saxa fragore,
    Oppositisque furens dissultet molibus aequor;
(60) Utque sua invehitur duplici per marmora pisce,
    Alma Venus; per quam tellus, et pontus, et aer
    Concipiunt; veniuntque suis nova semina rebus
    Et veniunt dulces vegetis animantibus ignes:
    Imaque solliciti irrepunt in pectora motus
(65) Alituumque, hominumque, natatiumque ferarum,
    Quaeque habitant nemus, atque exesa in caute recessus.
        Mox Iovis omnivoli, divumque hominumque parentis
    Furta canit, mentem insano furiatus amore
    Ceperit ut torvam frontemque et cornua fronti,
(70) Quo raperet trepidam trans aequora lata puellam.
    Idem ut Tyndariden spatiantem ad flumina Ledam
    Candidus in molli stratam temerarit olore;
    Nereidumque amens varios tentarit amores,
    Praeponens supero fluvios, atque aequora caelo.
(75) Excipit hinc Lycidas: `Meminit quoque nostra calores
    Silva deum: corylos subter, viridesque meatus,
    Jupiter Antiopen gemino inter robora fetu
    Complevit, simulans hirsuto corpore Faunum.
    Quin etiam Inachiden, nemorum dum finibus errat,
(80) Obnubens subita terras caligine, pressit.
    Et cara ante alias nostrae comes una Dianae,
    Saltibus Arcadiis, defessa, Lycaone nata,
    Deposito curvoque arcu, gravidaque pharetra,
    Captabat molles fruticum sub tegmine somnos;
(85) Quam simul ac solam celsa despexit ab aethra,
    Miratus roseasque genas et virginis annos,
    Rex superum infando mentem flammatur amore,
    Et latitans cinctae assumpta sub imagine Phoebus,
    Securam amplexu superat, solvitque pudorem.
(90) An non et, primis iuvenis Cephisius annis,
    Saeva hominum comitum, comitum fax saeva deorum,
    Desertis silvis vagus et feralibus antris
    Erravit miser? Et silvae exspiravit in umbra
    Infelix? Auxitque novo loca devia flore?
(95) Purpureas puerique genas, oculosque nitentes,
    Formosos artus pueri, gestusque decoros,
    Et vidit, stupuitque, atque arsit Naïas omnis;
    Populeis seu propter aquam dum ludit in umbris,
    Brachia seu variat fugiente natator in unda; (100) Ac quoties petit ima, aut blandis redditur auris,
    Nulla libens non cedit iter, non sublevat unda.
    Vos quoque formoso puero cessistis eunti
    Frigentes pisces, atque incaluistis amore,
    Et vos remivagi caluistis in aequore lintres.
(105) Et vos frigidulae caluistis amoribus undae.
    Ipsa parens adeo nati mirata decorem
    Lyriope, genitorque suo Cephissus ab amne est:
    Et puerum hic dolet esse marem, dolet illa parentem
    Aut se formosi iuvenis non posse negare,
(110) Aut non posse piam delesse e pectore matrem.
    Namque volatilibus seu per nemora avia telis
    Armatus, pharetraque humeros incintus eburna
    Dum graditur, circum lustris indagine clausis,
    Vulnificum sinuavit in ultima tempora cornu;
(115) Seu cane praecipiti leporum praevertere cursus
    Per tumidos libuit colles, vallesque remissas,
    Praepetibus plantis, iactoque per aëra crine,
    Daelius aut poterat, soror aut Dictynua videri.
        Sic certi decuere ictus, fusique capilli,
(120) Sic volucri radiant argentea tempora ab auro,
    Sic per transpicuos pellucet candor amictus,
    Aut rutilas intonsa comas Semeleïa proles
    Candida sanguineum sic inficit ora corallium;
    E ceraso
    qualis verna color emicat aura,
(125) Qualis in aestiva currit rubor arbore malis,
    Qualis ab aprica monstrat se purpura vite.
    Ipsa etiam, domini volucrem mirata sagittam,
    Laeta caditque, adamatque decens fera saucia cornu;
    Atque Cupidineo figi se cogitat arcu,
(130) Nec mortem in gelidam, tepidas sed caedit in auras.
    O, quam saepe poli e summo lustrator Apollo,
    Unde maris, terrae et medium videt arduus orbem,
    Anxius, aurifluis retegit quibus omnia late
    Quaesivitque oculis iuvenem? Et conspexit euntem
(135) Per silvas? dixitque `meus Cyparissus in isto est'?
    Iussit et alipedes lentum properare iugales?
    O, quam saepe gravi dedit Endymiona sopori
    Cynthia, nocturnam coelo ut delapsa per umbram
    Aspera Narcissi molliret pectora verbis
(140) Blandiculis? frustraque parans retinere fugacem, `Ipse mihi in mediis, i, formosissime, lucis
    Occurras' (ait) `et nudatam in flumine cernas
    Impune: o, liceat: nec sint tibi fata timori
    Caecati senis: aut miserandi Acteonis error.'
(145) O, quam saepe suis iuvenem Venus aurea cygnis,
    Aetheris ad radios, dubia sub nocte petitum,
    (Fulmina dum Sicula informat Vulcanus in Aetna)
    Ulvave in rigua, durave in caute iacentem
    Tentavit precibus frustra? rosea oscula frustra
(150) Praetulit aspernanti? usque et diversa sequenti? ‘Quoque fugis’, dixit, ‘Venerem sic linquis amantem
    Dure puer! saxo, atque Aetnaeo durior aere?
    Frigidior saxo hoc, rigua hac frigentior ulva?
    Parce tamen, heus, care puer, puer unice, parce,
(155) Dum fugis ignotum per iter, sub luce maligna,
    Laedere formosas salebroso marmore plantas,
    Candida neu spinis lacera, neu crura rubetis.
    Parce puer, heus, care puer, puer unice, parce
    Occursare truci nigris in montibus ursae.
(160) En, habet errantum vestigia certa ferarum
    Pulvis: et, haec fulvos caelant spelaea leones:
    Silvaque fulmineis tibi velat dentibus apros.
    Ah, dolor, ah, mea cura puer, puer unice, verte,
    Verte gradus; ah, verte gradus; ah, crede monenti.
(165) Nec fuge me: fulvos fuge per spelaea leones;
    Ah, fuge fulmineis minitantes dentibus apros.
    Aut, si nulla tuae Veneris das pondera dictis,
    Ipse dolor Veneris lacer inguina pulcher Adonis
    Terreat; et tenero tellus maculata cruore.’
(170) Ille ferox diversus abit: divaeque vocantis
    Verba susurriferis mandat diffundere ventis.
    Vos quoque, quos nondum caeli dignatus honore
    Maluit umbrosis dominari Jupiter antris,
    Inter Hamadriadumque choros, viridesque Napaeas,
(175) Tegminibus fruticum, nigrisque illudere silvis,
    Capripedes illum, Satyri, vidistis: et una
    Inter Hamadriadumque choros, viridesque Napaeas
    Suspirastis eum: iuvenemque arsistis euntem.
    Videre, stupuere, atque exarsere Napaeae:
(180) Arsit Hamadriadum chorus omnis: vos quoque longe
    Montivagae saevo exarsistis Oreades igni.
    Arboreisque novus venit de frondibus aestu,.
    Et vos frigentes rupes caluistis amore,
    Et vos frigidulae flagrastis amoribus aurae. (185) O, quoties fugientem illum per devia Fauni
    Semicapri? quoties virides petiere Napaeae?
    Ipse et Hamadriadum chorus omnis, qua via cunque
    Per silvam datur? et scopulos per Oreades altos?
    Urgentem desiderio fallente laborem?
(190) O, quoties, mediove die, aut fugiente sub undas,
    O, quoties, pariter viridanti in gramine fessae,
    Muscosisve antris, densaeve sub arboris umbra,
    Lassato comites iuveni, et venatibus aegro,
    Captarunt calidis frigentem mentibus auram?
(195) Surde puer, surdis scopulis, et surdior undis,
    Saeve puer, saeva crudelior Amphitrite,
    Frigidior glacie, Scythicisque rigentior auris,
    Te frustra errantem nemorum per devia Fauni
    Semicapri, et virides frustra petiere Napaeae,
(200) Ipse et Hamadriadum frustra chorus omnis, et omnes
    Errantes frustra scopulos per Oreades altos.
    Nequidquam et comites viridanti in gramine tecum,
    Muscosisve antris, densaeve sub arboris umbra,
    Captarunt calidis frigentem mentibus auram.
(205) Heu, fax saeva, puer, comitum fax una deorum.
    En, riguum insolito flaccessit gramen ab aestu;
    Antra calent, calidaeque omnis sunt arboris umbrae.
    Fer ventes calidisque trahuntur mentibus aurae.
    Te quoque per silvas, pulcher Narcisse, silentes,
(210) Saepe micante die, te saepe nigrantibus umbris,
    Immemor ipse sui, et spretis Saturnius astris,
    Dicitur inque nives, inque aspera saxa secutus,
    Aethereosque aegre tandem rediisse penates,
    Dum fixus rosei egregium stupet oris honorem.
(215) Nequiquam tamen ille nives, atque aspera saxa,
    Caraque nequiquam supplex vestigia pressit,
    Et verba in ventos nequiquam talia fudit:
    `Tu mihi, quod terris nemo, tu Jupiter alter
    Pulcher eris, mecum immenso dominabere caelo,
(220) Nectar, et ambrosiam mecum vesceris eandem.
    Incedes auro chlamydem variatus et ostro,
    Auratoque manum sceptro decoratus eburnam
    Iura dabis, longo divum plaudente senatu;
    Et mecum in pronas vibrabis fulgura terras,
(225) Et solio duo nostra sedebunt numina in uno.
    Quo fugis in silvas iuvenis dignissime caelo?
    At, tibi carorum nemorum sicura manebit,
    Et maneat, mecum a superis venabere lustris.
    Mulciber auratam pharetram, tela aurea, et arcum,
(230) Omnia de solido properabit sedulus auro.
    Interea (tibi care, ut sit mora nulla) pharetram
    Dum parat auratam ignipotens, tela aurea, et arcum,
    Omnia de solido properat dum Mulciber auro,
    Ipsa suos arcus dabit, et sua spicula Phoebe,
(235) Ipsa suam pharetram tibi nectet noster Apollo.
    Quid loquor? et formosa dea, et formosus Apollo est.
    Ipse tibi, hoc potius, sapiens dabit aurea Chiron,
    Tela senex Chiron, humero dabit ille pharetram,
    Auratumque arcum, et silva te sistet aperta,
(240) Aurata silva, magno quae maxima caelo
    Saltantem Capream, tenerosque in collibus Haedos,
    Ac Leporem, quibus et Leporem sectere Molossos,
    Tum geminas Ursas nutrit, Libycumque Leonem
    Phoebaeum, ingentem fulvis et cornibus Urum:
(245) Omnia quae vivo prudens operatus ab auro,
    Cum duplici teretem suspendi cardine mundum,
    Ludere perpetuo volui per inania motu.
    Aureus Eridanus (tentant si flumina mentem)
    Irrigat auriferos aurato gurgite lucos,
(250) Pascit et aethereis sitientia sidera lymphis;
    Et salit ignitus liquidis Delphinus ab undis.
    Ante alios, gemini, flavis per corpora squamis,
    Formosi, gravidis similes, sub fluctibus aureis
    Consinuant caudas, coguntque examina Pisces:
(255) Grata quies Veneri, sedes gratissima nobis.
    Hos, formose, tibi comiti sub flumine servo:
    His, formose, simul caeli vectemur in undis:
    Qua placidum Paphii recinunt per littus Olores,
    Et testudineo geritur Latonia Cancro.
(260) Sive magis libet Argolica volitare carina,
    Qua vecti proceres olim, lectissima pubes
    Aemoniae, Colchis avertit ditibus aurum;
    Aurea nunc etiam aurato celer innatat amni.
    Sed nimium diversus abis: refugisque precantem,
(265) Surde puer, surdis scopulis, et surdior undis:
    Saeve puer, saeva crudelior Amphitrite:
    Frigidior glacie, Scythicisque rigentior auris.
    O, quas non facies, o, quos non Jupiter artus,
    Dum gestit placuisse, oculisque applaudit amatis,
(270) Induit? aut quem non divumve, hominemve, feramve
    Sollicitus simulavit amans? tu lumina vertis
    Ah, demens (quorsum damnosa, ah, lumina vertis)
    Tu cunctas facies Iovis aversaris, et artes;
    Tu fugis usque deum, perque avia, et invia dumis,
(275) Qua via nulla virisve, ferisve et temnis amantem.
    Quo fugis, heus, ignare deos? cui roscida servas
    Labra, puer? cui stulte genas? cui lumina servas?
    Cui servas nitidum ambrosii, puer, oris honorem?
    Ergo dies aderit, nec longe fata morantur,
(280) Sed te certa manent; merita exagitatus Eriny
    Iras cum sero ulctorum deflebis amantum,
    Mortali et nulli, divum nec amabilis ulli,
    Nequiquam, infelix, gelidis ardebis ab undis.
    Fax eris ipse tibi, tua te furiabit imago,
(285) Nequiquam infelix, nec te potieris amato,
    Nec tu te effugies, praesens tibi semper, et absens.
    Solus et obscuris lugens tabebis in antris,
    Solus et irrigua moriens tabebis in herba,
    Et deceptricem exspirans tabebis ad undam. (290)
    Una tibi, tot per silvas et saxa secuta,
    Una hominum, puer infelix, atque una deorum.
    Una aderit, miseros Echo miserata labores:
    Ac frustra insanos sataget lenire dolores;
    Ac frustra insanis Echo revocabit ab undis. (295)
    Quin morere, amentem finis manet ista furorem.
    Arida sed fusis lacrimis cum vita sub auras
    Cesserit, et totum vanus te absumpserit error;
    Cespite gramineo, dilecti fontis ad oram,
    Roratis flos de lacrimis, nova purpura, surgat; (300)
    Quae duri aeternum Narcissi nomina servans,
    Formosos moneat pueros, moneatque puellas,
    Neu fugiant placuisse deis; neu iungere amores:
    Neve sua in fluxa speculentur lumina lympha.'
        Haec Lycidas, pharetramque humero suspendit, et arcum (305)
    Intendens, vicina petit trans marmora Tempe.
    Alcon flumineas uncum demergit in undas,
    Coeptum opus. Ast imo gemuisti, Cinga, profundo:
    Cingiades alto gemuistis gurgite nymphae
    Infaustum iuvenis fatum meritosque dolores (310)
    Inque suis tacitae doluere Pyrenides antris.

3.7.4 Secundus, een dartele bruiloftszang

Secundus, Silv. 8 Epithalamium

    Hora suavicula et voluptuosa,
    Hora blanditiis, lepore, risu,
    Hora deliciis, iocis, susurris,
    Hora suaviolis, parique magnis
(5) Cum Diis et Iove transigenda sorte,
    Hora, qua poterat beatiorem
    Nec Cnidi dea sancta polliceri,
    Nec qui cum pharetra pererrat orbem,
    Curis gaudia delicata miscens,
(10) Penna splendidus aurea Cupido;
    Magni pronuba nec soror Tonantis;
    Nec qui floridulas Hymen puellas
    Raptas e gremio tenace matrum
    Involvit cupidis viri lacertis,
(15) Rupis incola floriger canorae,
    Advecta est serie rotante caeli.
    O felix iuvenis, puella felix!
    Felix sponse, cui cupita flamma
    Iam nunc in geminis quiescet ulnis,
(20) Puella aetheria beata forma,
    Qualem magna Venus, velitque Iuno,
    Et quae casside Martia refulget
    Sancto vertice procreata Pallas,
    Si iunctae statuant adire valles
(25) Umbrosas iterum virenti Idae,
    Qua spectanda vel haec, vel haec, vel illa,
    Quovis iudicio superba malum
    Victrix aureolum reportet astris.
    O felix iuvenis, puella felix!
(30) Felix sponsa, cui cupitus ardor
    Affusus modo lectulo in beato,
    Stringet colla tenacibus lacertis,
    Insigni iuvenis venustus ore;
    Istis qui roseis tuis labellis,
(35) Istis qui niveis tuis papillis,
    Isto qui rutilante crine tactus,
    Isto lumine qui loquace victus,
    Iam pridem tacito voratur igni,
    Lentumque increpat usque et usque solem,
(40) Tardamque invocat usque et usque lunam.
    O felix iuvenis, puella felix!
    Votis, fervide sponse, parce votis,
    Et suspiria mitte, mitte questus,
    Tempus accelerat suave; mitis
(45) Exaudit gemitus Venus suorum.
    Condit Cyntius ora, condit ora,
    Seque gurgite perluens Ibero
    Cedit noctivagae locum sorori;
    Et quo gratior haud relucet ignis
(50) Coniunctis animis amore dulci,
    Producit caput, emicatque caelo
    Ductor Hesperus aureae catervae.
    O felix iuvenis, puella felix!
    Iam virgo thalamum subibit, unde
(55) Ne virgo redeat, marite, cura.
    Iam virgo niveis locata fulcris
    Adventum cupiet tuum, tremetque,
    Perfusa ingenuo pudore malas.
    Forsan et lacrimis genae madebunt,
(60) Et suspiria fundet et querelas:
    At tu nil remoratus et querelas,
    Et suspiria lacrimasque tolles,
    Abstergens oculos tuo ore, dulce
    Murmur pro querimoniis reponens.
(65) O felix iuvenis, puella felix!
        Ergo membra ubi virginis decorae
    Felix candida lectulus fovebit,
    Membra languidulo parata somno,
    Et molli quoque te toro locatum
(70) Supra purpureos beata reges,
    Supra constituet Iovem Dione;
    Mox te blandidicis parare pugnae
    Motus occipies calore iusto,
(75) Belli propera signa non cruenti
    Figens mille protervus hic et illic
    Collo basia multa, multa malis,
    Labris basia plura, plura ocellis.
    Repugnabit, et improbum vocabit,
(80) Et dicet, satis est, tremente voce, Arcebitque manu proterva labra,
    Propelletque manu manum protervam.
    O noctem ter et amplius beatam!
    Pugnet strenua, pugnet illa; pasci
(85) Pugnando teneri volunt amores.
    Pugnando tibi duplicatus ardor Vires sufficiet novas in arma.
    Tunc per candida colla, tunc per ilud
    Quod certat ebori nitore pectus,
(90) Nunc per crura tenella, perque ventrem,
    Et quae proxima sunt et huic et illis
    Saltu volve agili manum salacem;
    Et tot millia iunge basiorum,
    Quot caelum rutilos tenebit ignes.
(95) O noctem quater et quater beatam!
    Nec desint tibi blandulaeque voces,
    Et quaecumque iuvant perita verba,
    Nec cum murmure sibili suaves,
    Quales dant Zephyro sonante blandum
(100) Frondes; quale columba, quale cygnus
    annosus moriente spirat ore:
    Donec victa potentibus sagittis,
    Et caeco pueri volantis igne,
    Paulatim minus et minus severa,
(105) Ponet purpureum toro pudorem,
    Collum in brachia nexuosa dedens,
    Collo brachia nexuosa stringens.
    O noctem quater, o quater beatam!
        Tunc tunc oscula delicata sumes,
(110) Nullis contemerata quae rapinis
    Haerebunt vario morata nexu.
    Tunc lusus similes, paresque virgo
    Reddet delicias, et os hiulcum
    Iam pridem patulo licenter ori
(115) Committens, animae libidinoso
    Fragrantis cupidum beabit haustu:
    Mox lusu quoque molliore ludens,
    Dicet blanditias suaviores,
    Emittet digitos licentiores,
(120) Finget nequitiam salaciorem.
    O noctem nimis et nimis beatam!
        Tunc arma expedienda, tunc ad arma
    Et Venus vocat, et vocat Cupido:
    Tunc in vulnera grata proruendum.
(125) Huc illuc agilis feratur hasta,
    Quam crebro furibunda verset ictu
    Non Martis soror, sed amica Martis
    Semper laeta novo cruore Cypris.
    Nec quies lateri laborioso
(130) Detur, mobilibus nec ulla coxis:
    Donec deficiente voce anhela,
    Donec deficientibus medullis,
    Membris languidulis, madens uterque
    Sudabit varii liquoris undas.
(135) O noctem nimis, o nimis beatam!
    Sudate ut libet, et diesque longas,
    Noctesque exigite impotente lusu.
    Et brevi date liberosque dulces,
    Et longo ordine blandulos nepotes,
(140) Quae vobis senii minuta turba
    Olim sollicitos levabit annos,
    Arcebit querulos toro dolores,
    Languentum tremulos fovebit artus,
    Componet tumulo pios parentes.
(145) O felix iuvenis, puella felix!

3.7.5 Grudius, Dankdicht omdat hij Hyanthis veroverd heeft.

Grudius, Epigr. II, blz. 72
Quod Hyanthide potitus sit, Eucharisticon
    Dum fessos aliis requie sopor irrigat artus,
        dum mutae volucres, dum pecus omne silet,
    unaque per silvas et dumos subter opacos
    ingeminat querulos Daulias aegra sonos;
(5) vite sub hac mea nunc mecum vigilavit Hyanthis,
        unde tibi grates, optime Liber, ago.
    Et tibi, quae facibus rutilans Latonia plenis,
        efficis hanc latebram certius illa petat;
    efficis ut teretes artus, radiataque spectem
(10) lumina, purpereasque ore legam violas.
    Tu quoque, tu nostris nil lusibus invida, vitis,
        ne falces posthac, neu vereare capras;
    undique sed statuminibus suffulta colurnis,
        qua lubet effusis luxuriere comis.

3.8 Heimwee
3.8.1 Secundus verlangt naar de Nederlanden, Almunia 11 september 1533

Secundus, El. III,11 Patriae Desiderium.
    Arragonum montes, excoctaque gypsa calore,
        Arvaque nec Baccho cognita, nec Cereri,
    Nullus ubi trepidantis aquae confinia circum
        Frigerat humidulo gramine cespes humum,
(5) Aura ubi Phoebeas contra flans irrita flammas
        Ipsa calet, notas conduplicatque faces.
    Rara comis ubi luxuriat frondentibus arbor,
        Rara stat artifici marmore fulta domus.
    Sed miser excisis in rupibus incola vivit,
(10) Et crescit toto nil nisi spina solo,
    Et paucae ficus, et non hic grata Minervae
        Arida liventi languet oliva coma.
    Quando erit, ut, vestris liber de finibus, arva
        Et tua flava Ceres, et tua, Bacche, petam?
(15) Multus ubi trepidantis aquae confinia circum
        Frigerat humidulo gramine cespes humum;
    Aura ubi Phoebeos mitissima temperat ignes,
        Demulcens flabris aera frigidulis?
    Densa comis ubi luxuriat frondentibus arbor,
(20) Multa stat artifici marmore fulta domus?
    Tunc ego procumbens myrti genialis in umbra,
        Calculus argutas qua strepit inter aquas,
    Carmen Diva tibi gratus Fortuna dicabo,
        Quod trahat agricolas ad loca blanda Deos.

3.8.2 Marius geeft af op de Nederlanden in een gedicht bij een brief aan Secundus, 11 oktober 1533.

Marius, El. II, 3 Vulc. 102 a, Epistolae.
S.P.carissime frater. Postridie quam superioribus litteris tuis responderam misit mihi D. praeses epistolium tuum XI Septembri scriptum quod quamvis per eundem nuntium allatum putem, tamen eo peculiariter delectavit quod serius multo quam ceterae literae tuae scriptum erat atque ad eum usque diem recte valuisse vos testimonium dabat. Non possumus enim non metuere vobis in ista regione, quam licet vere a te descriptam esse in carmine tuo. Et tibi, quamvis hac in re propter praesentem indignationem suspectae fidei, et aliis de ea narrrantibus, credo. Coegit tamen carminis tui elegantia me secum pari carmine pugnare, quamvis de victoria desperarem. Id quale est ad te mitto, ut vel ex hoc, si aliter probari tibi tua non possunt, agnoscas carminis tui bonitatem, velut ex umbra corporis statum.
    Gaudeo Alciati negotium confectum esse. Videbit enim vir ille propensionem nostram etiam si fortassis ea nulli sit illi adiumento.
    Hodoeporicum tuum Regiaque pecuniae non venient mihi inexspectata.
    Bene vale frater carissime. Mechliniae XI.Octobris MDXXXIII. Saluta ex me universam familiam. Amicissimus frater tuus Hadrianus) [Dan volgt de eerste versie van El. II, 3] \parindent=3.5em Adres: Ioanni Nicolai LL Licentiato fratri carissimo. Apud Secretarium Nicolai in aula.
    [Daaronder door Secundus genoteerd] XI. Octobris. [Dit briefje werd gevolgd door een eerste versie van het gedicht; vs 15-16 ontbreken en het houdt op bij vs 26].

    Belgica planities, et aquis obnoxia prata,
        Prata tibi nunquam cognita Bacche pater,
    Rarus ubi aurato procedens Cynthius ore
        Vix madidum assiduo siccat ab imbre solum,
(5) Ventus ubi aestivos frangit saevissimus ignes,
        Afflans pallentes frigore solis equos,
    Rara ubi nunc frondet foliis flaventibus arbor,
        Cum noctem pendit libra diemque pares.
    Mox etiam clauso cogemur vivere tecto,
(10) Et tota grando nixque iacebit humo,
    Et rota percurret fissum modo navibus aequor;
        Forte iterum effusas et metuemus aquas.
    Quando erit ut possim his egressus finibus, istos
        Purpureos colles cernere, Bacche pater?
(15) Qua geminos mihi fausta vel hoc Hispania fratres,
        Cumque illis animum detinet alma meum.
    Semper ubi aurato procedens Cynthius ore
        Fecundum vario vestit honore solum,
    Aura ubi flammantem ludit mitissima solem,
(20) Ut facili dominae mota flabella manu.
    Tunc etiam foliis ubi stat viridantibus arbor,
    Cum sol aequorei permeat ora Capri,
    Tunc ego sub ramis murti, aut pallentis olivae,
        Citrie sive tuis aurea sub foliis;
(25) Fontanos propter latices, in valle reducta,
        Cantabo aeternum quae meminisse iuvet.
    Quid loquor, aut quo me fraternus compulit ardor?
        Ferte procul volucres impia verba Noti.
    Da veniam o patria, o divis gratissima tellus,
(30) Erroris pietas hei mihi causa fuit.
    Illa nihil post fratrum abitum mihi dulce reliquit,
        Grataque mi fecit qualiacunque loca, In quibus hic illos animus videt, et comes errat,
        Me vacuo exanimum corpore destituens.
(35) Ast ubi dilectis cum fratribus ille redibit,
        Sederit et gremio salvus uterque tuo;
    Alma parens patria, o divum gratissima sedes,
        Tunc mihi te tellus nulla futura prior,
    Tunc sterilem Hesperiam admotis dicam ignibus uri,
(40) Arentem assidua nigra labella siti.
    Tu fecunda feres vino rorantia, lacteque
        Ubera, candentes sparsa rubore genas.
    Dextera praegravidum felici ex arbore ramum
        Distinctum pomo versicolore feret,
(45) Laevaque flaventem natura fruge maniplum
        Palla virens imos obteget usque pedes,
    Palla ferens variis intexta armenta figuris,
        Caprigenumque pecus, lanigerumque gregem.
    Talis cum pario stabis mihi marmore ducta,
(50) Lucebitque suo ture et odore focus.
    Iniiciam versus, tibi quis praeferre coegit
        Hisperios colles impia me pietas.

3.8.3 Grudius stuurt zijn Muze naar Mechelen, Almunia 25 november 1533

Grudius, El. II, 3

    Musa, Pyrenaeas penna superante pruinas,
        I, pete nativi Belgica rura soli.
    Neu tibi sit dubiae longum per inane vagari,
        Monstrabit certam Parrhasis ursa viam,
(5) Qua Rhodanus celeres, qua volvit Sequana lymphas,
        Quaque virens Deli ripa coërcet aquam,
    Dum Maclinaeam despectes ardua molem,
        Moeniaque hostili non temeranda manu.
    Haec tibi meta viae, tacitis hic labere pennis,
(10) Atque domum nostrae fessa parentis adi:
    Quae sese adversis pulchrae de moenibus urbis,
        Luminibus longe conspicienda tuis,
    Christiparae ad fanum Mariae sustollit in auras
        Colle sacro, atque alios despicit alta lares.
(15) Pars vetus una domus informi squalet ab aevo,
        Pars nova, sed veteri continuata, nitet,
    Sparsaque coctilibus candentia saxa rubricis,
        Ardua caeruleo tecta colore gerit,
    Sustinet et summis pueros de marmore tectis;
(20) Auratus volucer quos micat inter Amor.
    Quos prope, marmorea quondam descripta tabella
        Ominis haec fausti carmina bina leges:
    ‘Stet domus haec, ventis et non violabilis imbri;
        Contemnatque feras insuperata faces;'
(25) Quae patris applaudens operi puer ante legenda
        Carmina venturis sculpta dedit Marius,
    Monte Cytheriaco legit cui serta Cupido,
        Et fovit lymphis Cypris Acidaliis.
    Ingredere, invenies subito tibi cuncta patere
(30) Ostia, et in tota gaudia multa domo.
    Prima Parens gressu tremulo approberabit Elissa;
        Sive trahet fusos, textave pinget acu.
    Parte alia celeres invadent colla sorores,
        Vixque sinent matris basia habere locum;
(35) Desertasque inter telas, iactosque labores,
   
        Hinc premet haec charas, hinc petet illa genas.
    Frater uterque etiam notis dabit oscula labris,
        Seu prior Everardus, sive prior Marius.
    Tu quoque mittentis subeas ut munera fratris,
(40) Basia plura piis larga refige genis,
    Ac, tibi quam dederint, plures largire salutes,
        Atque tuo nostrum nomen in ore sonet.
    Et, sive arboreis una spatiaberis hortis,
        Si rigida a medio sole tepescet humus,
(45) Seu potius calices iuxta, et nova musta sedebis.
        Qua stat flammifero mensa propinqua foco;
    Implebis caras placitis sermonibus aures:
        Multa sciasque licet tristia, laeta refer,
    Et, valet, et gaudet, dices, longumque valebit;
(50) Sed longum valeat si tamen ista domus.
    Si, quid agam, quaerent (et quaerent), Caesaris almi
        Exsequitur fida nuntia scripta manu,
    Et magnae, dices, coniungit numina terrae,
        Dum vaga per varium littera currit iter.
(55) Idem, quem gravium permittunt otia rerum,
        Alternat levibus seria mixta iocis;
    Deliciasque agitat cum laeta coniuge laetus,
        Nec patitur vacuos, et sine amore, dies.
    Proxima amicitiae loca deliciasque secundas
(60) Unanimi frater corde Secundus habet;
    Nec solos tamen ille iocos, et gaudia fratris,
        Grandia sed rerum pondera participat:
    Fraternoque alacer socium iunxisse laborem,
        Et satagit magnis usque placere viris.
(65) Ac, licet Arragonum nos claudant torrida saxa,
        Rarus ubi riguus frigerat arva liquor,
    Nec decorant steriles sitientia gramina campos,
        Nec siccos viridis lucus opacat agros;
    Nec tremulas varia comas, in margine ripae,
(70) Subter imumbratis populus instat aquis;
    Sola horrens stimulis, foliisque minacibus ilex
        Cocta sub assiduo gypsa calore tegit:
    Incultos late per agros, et inhospita saxa;
        Saepe tamen sacros temptat uterque modos,
(75) Et facit, insuetae resonent ut carmina rupes;
        Dum plaudit Latiis garrula diva sonis:
    Rustica arundineo strepitu seu fistula Faunos,
        Seu vocet Aonias antra in opaca deas,
    Seu repetant veteris divina poëmata saecli,
(80) Quae penes eloquii stat decus Ausonii,
    Otia dum, Phoebique sinit iam mitior aestus,
        Sub vasto errantis sidere Phillyridae.
    Usque adeo tenet hos priscum reverentia vatum,
        Queis sacra Pierii turba novena chori,
(85) Saltibus Elysiis, aeterna tempora lauru,
        Lauriger et facili cingit Apollo manu:
    Te te adeo ante omnes, princeps ter maxime vatum,
        Unde parens tantum Mantua nomen habet
    Concelebrant versu alterno; et tua carmina uterque
(90) Substratus nigris concinit ilicibus;
    Ac tua fida sequens presso vestigia nixu,
        Invia trans celsum nubila temptat iter,
    Parnassi in claram quae surgit ad aethera rupem,
        Et pulsat geminis sidera verticibus.

3.8.4 Grudius verlangt naar Mechelen, Leuven en Den Haag, Almunia najaar 1533

Grudius, El. II, 4

    Aragonum rupes, gypsosaque tesqua valete;
        Belgica me tellus culta ad amoena vocat:
    Feta manet nitidis ubi me Maclinia nymphis;
        Et domus, et, sera cum genitrice, soror;
(5) Et sancti manes, nec visa sepulchra parentis,
        Et gemini fratres, pectora fida, mei.
    Nec minus ipsa suum exspectat Lovania alumnum,
        Urbs vetus, urbs ortus conscia prima mei,
    Urbs Cereris donis, urbs munere dives Iacchi,
(10) Artibus urbs late nobilis omnigenis;
    Sancta ubi siderei reserant oracula caeli
        Eloquio celebres et pietate viri;
    Quosque aequi ac iusti studiosum pectus honestat,
        Ancipites rixas solvere lege docent;
(15) Quin et, quod fratres Podalyrius atque Machaon,
        Gramine quod potuit, carminibusque Pater,
    Et quod avus potuit medicinae inventor Apollo,
        Omne simul docta discitur urbe mea;
    Illic saepe novum posset Chrysippus acumen,
(20) Et sua mirari dogmata Aristoteles;
    Ac sua (si fas sit sub corpora prisca reverti)
        Audiat hic Samius dicta verenda senex;
    Agnoscatque sacros numeros, et mystica verba:
        Hic memoret leges et sua scita Plato.
(25) Occurrens reduci doctorum multa virorum
        Conjunget notas iam mihi turba manus.
    Tuque adeo, procul errantis solator amici,
        Goclenie, ingenti nil Cicerone minor,
    Qui nostras urbem transvexsti nuper in oras,
(30) Quam Tros cum socio struxit Aborigine.
    Me tamen, ante alias longe optatissima terras,
        In virides lucos Haga decora rapit,
    Fratris quae tellus altrixque parensque Secundi
        Carminibus vivat illius, atque meis,
(35) Qua vagus in longo nil cernit amoenius anno
        Cynthius aetherea despiciens specula.
    Prima mihi fidos tellus quae ostendit amores,
        Et quos ostendit quae mihi prima dedit;
    Hic mihi vita fuit melioris mollior aevi,
(40) Visaque sunt parvae lustra quaterna morae,
    Qualiter Elysiis felices degitis arvis,
        Ignari lentos ire redire dies.
    Hic mihi vita fluat post tristes laeta labores:
        Huc comes ad patrios uxor amata lares
(45) Ipsa piam matrem, fratresque domumque Cobellam,
        Mecum post longum salva revisat iter.
    Ac mecum tanto repetat post tempore tecta,
        Quae revocent primi foedera coniugii.
    Et modo nobilibus iuncti spatiemur in umbris,
(50) Trita sub arboreis qua via porticibus,
    Principis eductam tectis sublimibus aulam
        Spectat, et immisso qui fluit amne lacum.
    Nunc veteres lucos, silvaeque virentis honorem,
        Nunc iuvet obliquo ducta videre sinu
(55) Littora, mobilibus leviter surgentia arenis,
        Implere et concha multicolore manus.
    Qua modo caeruleus resonabat carmina Triton,
        Aequoreas mulcens per freta salsa deas,
    Qua formosa Venus, puero comitata volucri,
(60) Per natalitias saepe natavit aquas,
    Udae ubi Nereides depectunt aurea fila,
        Luxuriantque alacres marmore caeruleo,
    Cum venti posuere, micat Sol aureus, et stant
        Acclinata suis aequora littoribus.
(65) Hinc agros libeat pariter visisse paternos,
        Et fruticum densis delituisse comis.
    Quo me vadentem socii sectentur amici,
        Et comes annoso plena lagoena mero.
    Parva via est, et amoena via est: comitentur euntes
(70) Arcitenens Paean, arcitenensque puer.
    Phoebe feras agita, teneras Amor ure Puellas,
        Praedaque rure meo sit sua cuique deo.
    Et sua cuique novo nectatur flore corolla,
        Daedala quam verno gramine fundat humus.
(75) Hortensisque fluat totis odor aedibus, et quae
        Stillet ab excoctis lucida lympha rosis.
    Ipse colam venerans erectas rusticus aras,
        Ante alios tibi dem spicea serta, Ceres:
    Tu face, crescentes Austrinis imbribus amnes
(80) Subsidant; pinguis, tu face, messis eat.
    Vos germana colam frondosi numina Cynthi,
        Delie lucis honos, Delia noctis honos.
    Delius apricis lustret sola solibus: at tu
        Collibus errantes, Delia, siste feras.
(85) Nec minus, o, sacrum sollers custodia vatum,
        Faune parens, et vos turba salax Satyri, Viva decet vos ara, comis umbrosa salicti,
    Qua levis ad liquidas canna susurret aquas:
    Errantem si me resonis per devia cannis
(90) Ducitis, et tutum saepe docetis iter.
    Quod si conigeras non fert gleba humida pinos,
        Unde aurita deum tempora fronde tegam;
    Ne pigeat vestri servasse alneta coloni,
        Alnea, pro pinu, tempora serta gerent:
(95) Vos facite, aestivos Cane succendente calores,
        Umbra refrigerium silvaque densa ferat,
    Quam subter, viridi suffultus caespite corpus,
        Pastorum tacitus furta iocosa notem.
    Alcides, tibi stet duplici variata colore
(100) Populea, at patri querna corona Iovi:
    Sufficite in nostris felicia robora silvis,
        Vivus ut aeterna sit mihi luce focus. At tua, fecundi cultrix Pometia ruris,
        Hortorum prima stabit imago via;
(105) Arboreis circum spirabunt fetibus arae,
        Implebunt geminas aurea mala manus.
    Stet socia exigui pulcherrima Flora sacelli,
        Qua melius cari parte tepent Zephyri.
    Inde procul,divae, castis semotus ocellis,
(110) Inguine qui fures falceque terret, erit;
    Nec te sepositum secreta in parte, Priape,
        (Est locus officiis aprior iste tuis)
    Neve rudi factum doleas de stipite, si te
        Hellespontiaci sic posuere prius.
(115) At nos, tutati memores, fidissime, agelli,
        Ponemus capiti florea serta tuo:
    Densaque tendemus membris umbracula sanctis,
        Ne tua transsiliens inguina foedet avis.
    Tu tamen ignoscas formosis furta puellis,
(120) Sola tuum petulans sentiat inguen anus.
    Interea fusos agiles devolvite, Parcae,
        Et faveant votis astra benigna meis.
    Et tua, Phoebe,mihi per iter coma luceat auro:
        Crescat delectae sic tibi frondis honos.

3.8.5 Marius stuurt een gedicht over het schaatsenrijden, 17 januari 1534

Leiden, BPL, Vulc. 102, Epistolae.
De brief bestaat geheel uit dit gedicht, met de aanhef: Hadrinus Marius Io. Sec. Hagensi fratri carissimo Suo en onder de laatste regel staat de datering 17 januarii 1534. Het adres luidt: Ornatissimo LL. Licentiato / D. Ioanni Secundo Nicolai / fratri carissimo / In aula Caesaris apud / D. Nicolaum Nicolaii / Secretarium. Het gedicht werd met wijzigingen afgedrukt in: Marius, Epist. blz. 72-75. Ik volg deze laatste versie, zie noot 3 op 3.8.6, vs 54.

Ioanni Secundo Fratri, De crepidis ferreis quibus glacies percurritur.

    Numquid ubi aspecta est dubium te littera fecit,
    Picta manu trepidante, et curvo limite scandens?
    An vel sic quoque nota tui tibi dextera fratris,
    Unanimi fratris; sine te qui vivere posset,
(5) Ni semper primis tecum vixisset ab annis.
    Si qua tamen dubio fallet te littera ductu,
    Non ea signa puta finiti morte doloris:
    Frigoris esse puta, cursum hic quo flumina sistunt,
    Et liquor in calamo dum scribimus ista gelatur,
(10) Nedum perdurent digiti, officiumque facessant.
    Nota tibi refero, nisi nunc praesentia mentem
    Obducunt memorem, et patriam de corde revellunt.
    Me tamen interea nec acuti spiritus Euri
    Includat tecto, aut Boreae pentrabile frigus
(15) Cogat ad extructas lentum torpescere flammas;
    Non urbs contineat: libet ire, et quaerere circum
    Et baculo tentare, aut saxo cominus acto
    Frigore concretos amnes, et ponere gressus
    Crystallo super instabiles; tum si qua ferendo
(20) Unda homini durata satis, nec grandine scabra
    Nec nivibus corrupta, nitet tranquillus uti fons,
    Aut veluti speculum formosae leve puellae
    Quod pendens apte ad lucem, thalamique fenestram,
    Arguit incomptos et ponit lege capillos.
(25) Expedio crepidas ligno ferroque rigentes,
    Ancipiti ferro, quo durum inscribimus aequor,
    Subiicioque pedi, et circum constricta supraque
    Vincta ligo, ne planta aliquo laxata vacillet,
    Neu qua deflectant crepidae, talumque relinquant.
(30) Inde, velut tensum quis inambulat arte rudentem,
    Cui premitur prona subiecta novacula planta,
    Sic gressus tenui nixos mucrone movemus,
    Diversosque pedes nunc hunc, nunc tendimus illum
    In latus, et trahimus longo vestigia ductu,
(35) Alternasque notas alterno pingimus ense.
    Post, ubi collectae vires, immota tenentes
    Crura pedesque ambos, per longum labimur aequor,
    Quam non praecipites biiuge certamine currus:
    Qualis ab excelsa testudine Chaonis ales
(40) Rura petens, plauditque alis, et verberat auras,
    Dein liquidum tacitis perlabitur aëra pennis.
    Quinetiam seu stare libet, gressumve referre
    Unde abitum, talos facili simul arte locamus,
    Diversosque pedum digitos, versique repente
(45) Cum strepitu, latum per marmora ducimus orbem.
    Immenso velut in pelago deprensa carina
    Vertitur ad clavi nixum; tum limite longo
    Circulus apparet circum spumantibus undis.
    Nec solis ars nota viris; ars nota puellis
(50) Haec etiam, iunctique volant per marmor amantes,
    Aut si quae teneros ignorant ducere gressus
    Insistunt latis soleis, binosque prementes
    Sub pede mucrones, iuvenis currentis in ulnis
    Immotae stantes vectuntur, et aequora tranant.\par
(55) Ipse Amor in medio fertur, taedamque coruscat,
    Quaque volat mentesque hominum colliquat, et aequor.
    Saepe aliquis iuvenum glacie (quis credat?) in ipsa
    Inventus, abiens secum tulit inscius ignes,
    Quos non bruma rigens nivibus sopire geluque
(60) Possit, nec vastis extinguere Tethys in undis.
    Sunt etiam Nymphas qui se vidisse per umbram.
    Ad Lunae radios certantes flumine clauso
    Sic memorent, cursu placidos imitante natatus,
    Hasque olim Batavis artem monstrasse colonis,
(65) Unde etiam Crepidis nomen regionis adhaesit.
    Raraque iam Batavos ignorat terra cothurnos,
    Quos plana exercet per aquosas Flandria valles,
    Et fecunda Brabantiacae per flumina gentes,
    Cimbrique, Morinique, et gens infrena Sicambri,
(70) Et quoscumque premunt glacialis sidera plaustri.
    Forte puer patrio et quondam sic lusit in Hebro,
    Cuius suavidico celebravit carmine fatum
    Ingenio durisque potens Germanicus armis.
    Nam quis tam rapidum credat decurrere flumen
(75) Illapsum, ut tantis impingat viribus ullum
    In glaciem adversam caput ut cervice revellat;
    Ipse nisi ingenti impulsus sese obiiciat vi.
    Illum igitur quoque sic ut nos lusisse putarim,
    Et summis rapide connixum viribus isse
(80) Praevertentem emissam arcu per inane sagittam.
    Cum subito glacie rupta subsidit, et actus
    Impete in oppositam nudato gutture testam
    Dividitur; partes fluvius celer abstulit imas,
    Prolapsumque caput glabro super aequore longe
(85) Purpureum calido duxit de sanguine sulcum.
    Infelix puer, et nimium temerarie, quaenam
    Te festinantem tenuit tam dira cupido,
    Ut fluvio non sat durato insistere velles,
    Neu potius malles non alta ludere fossa,
(90) Aut prato, exigua flumen quod texerat unda
    Exundans, facilique gelu duraverat aura? Tu dabis exemplum nobis, audacia quanti
    Constet, et ut maneat timidos longaeva senectus.
    Sed quo diversum pueri miserabile fatum
(95) Me rapuit, germane, diemque educere fecit?
    Ergo ubi nox grato iussit desistere ludo,
    Sole cadente domum calidi, brumaeque malignae
    Ignari petimus; tum vero tendere gressus
    Nequiquam lentos, et proreptare videmur,
(100) Qualiter in somnis vani molimina cursus
    Nitentem frustra exercent, genibusque labantem,
    Quaerentemque suo notas in corpore vires.
    Hos ego te lusus patrios, germane, videre
    Paulisper volui, et patriae meminisse per illos
(105) Ignotos istic lusus, ubi frigida numquam
    Stringit hiems undas, ubi semper citrius auro
    Stat gravis, Herculea quondam sata semina dextra,
    Hesperidum e silvis occiso rapta dracone.

3.8.6 Secundus en Grudius stellen verbeteringen in het gedicht van Marius voor, 25 maart 1534

Hs. Leiden, BPL Vulc. 105, II, origineel, door Burman Sr. opgewerkt en van aantekeningen in de marge voorzien om te dienen als kopij voor zijn uitgave in Sylloge) II, blz. 205-208, nagezien door Tuynman.

In deze brief reageert Grudius op het gedicht 3.8.5 dat Marius uit Mechelen als brief gezonden had aan Secundus `per adres' Grudius. Het verzonden origineel van de brief (3.8.5), gedateerd 17 januari 1534, is overgeleverd in hs. UB Leiden, Vulc. 102. Daarin zijn de door Grudius - mede namens Secundus - voorgestelde verbeteringen als open varianten in de marge of interlineair bijgeschreven: ductu) bij vs 6, tacitis) bij vs 41, simul) bij vs 43, veluti in) bij vs 46, nixus) bij vs 47, spumantis aquae) bij vs 48, vectantur) bij vs 54 en latices) bij vs 76, dat in de druk vs 106 werd. De door Secundus ter vervanging van de oorspronkelijke versregels 64 en 65 voorgestelde acht regels nam Marius eerst (met lichte wijzigingen) over, maar, zoals uit een later handschrift in Vuc. 102 II blijkt, veranderde hij daarin naderhand nog de vierde en schrapte de zevende regel. Hij voegde echter 25 nieuwe regels aan die van Secundus toe, zodat het totaal van de vervanging van vs 64 en 65 op 32 versregels kwam in de druk \hbox{(vs 64-95).) Dat in de druk in vs 54 het foutieve vertuntur) terecht kwam in plaats van vectantur), is te wijten aan de kopiist van het latere handschrift, dat een intermediair tekststadium vertegenwoordigt. (Tuynman). S.p. Frater carissime. Scripsimus nuper satis prolixe ad omnes, respondimusque ad singulas litteras vestras, quamquam id properanter, quod tunc in eo essent negotia, ut statim mittendus veredarius crederetur: qui cum hactenus retardatus est ob ingruentia negotia, visum est has tibi superadiicere, ut aliae nostrae litterae minus vetustae tibi videantur.
    Cursus tuus glacialis quantopere placuerit nobis, ex aliis nostris litteris intellegere potes: vetustatem illam plane refert, et miram maiestatem habet. Quaedam tamen (ut cuique sua est sententia, et ut delicatuli sumus) communicato inter nos consilio, mutari non incommode posse censuimus, ut ex exemplari, quod tibi mittimus, apparet. Quorum etiam rationem nonnullam ascribere libet, ut intellectis nostris consiliis, ipse iudicare possis, an ratum habere debeas, quod nos sine ullo praeiudicio fecimus.
    Versus ille Si qua tamen dubio fallet te littera tractu)\notenumber=0\parindent=.8em\note{Er staat abusievelijk tracta.), ne omnino furtivus esset, pro tractu) mallemus ductu): scis enim idem apud Propertium legi. Adde quod ductu) suavius est atque aequabilius, praesertim hic, ubi nihil durum requiritur; quamquam hoc parvum est.
    Dein liquidum immotis perlabitur aera pennis): pro immotis) maluimus tacitis), ut versu magis fluente ac dulciore, melius ille volatus exprimatur: nam et ipsum verbum immotis) gravius quiddam sonat, et collisio illa, non constantem illum et lenem volatum, sed perturbatum et ruptum magis significaret; quod discreparet a tua descriptione. Quod si verbera alterna alarum describeres, non malus esset is versus, quemadmodum nos in Hodoeporico) nostro versum fregimus, ubi remorum ictus graves atque aeque distantes, defatigato ac laborioso magnarum avium volatui comparamus, hoc modo:
    Haud aliter quam si tepidum protensus in Austrum,
    Arctoasque nives horrentiaque arva pruinis
    Effugiens, longo distinctis ordine turmis Grus volucer cava remigibus natet\notenumber=1\parindent=.8em\note{Er staat abusievelijk natet) voor natat.) aethera pennis
    ubi male dicturus fuisse videor Grus cava remigibus volucer natat aethera pennis.
    Talos iunctos facili arte locamus): nos mallemus talos facili simul arte locamus), aut tale aliquid; nam iis verbis facili arte difficultas magis et labor exprimitur, quam facilitas, ob interruptionem atque hiatum sive absorptionem, ut vocant.
    Sicut in immenso pelago) etc. Dignius videtur: Immenso velut in pelago.
Vertitur ad clavi motum: motum) humile videtur neque satis expressum, in comparatione tam bona; quare, mallemus nixus) aut aliquid simile. \noindent Circulus apparet circum spumantibus undis. Cum haec comparatio egregia sit, et plena rei, mallemus spumantis aquae), ut videlicet in maiestatem quandam versus desinat. Adde quod undas) saepius in hoc carmine habes.
    Immotae stantes truduntur. Verbum truduntur), praeterquam quod rude est parumque decorum, violentiam etiam habet, quae neque ipsi rei convenit, neque cum facilitate eius, quod sequitur (videlicet aequora tranant), satis quadrat; quare vectantur[Grudius had `vectantur' (rijden) voorgesteld; Marius heeft tenslotte het oorspronkelijke `truduntur' (worden geduwd) vervangen door `vertuntur' (draaien rond) wat, zegt Tuynman, minder juist is `omdat de meisjes die niet kunnen schaatsen door een jongen met zijn arm eromheen stokstijf staand alleen rechtuit geduwd worden en niet `gedraaid worden', noch `zich omdraaien in zo'n arm'. Burman, de uitgever van de brief had de a) van vectantur vervangen door een u met streepje, bedoelend dat de zetter `vertuntur' zou lezen, overeenkomstig de gedrukte uitgave van Marius' gedichten.] maluimus supponere.
    Illasque Hollandis primum monstrasse colonis,
    Unde olim crepidae nomen duxere tenentque. Hi duo versus parum nobis placuerunt: parumque te digni, et cum ceteris non comparabiles visi sunt, sed magis Horatiani, et qui praeter mensuras parum haberent. Qualis et ille nobis est iudicatus, initio carminis: Et in calamo liquor), haec dum scribo, gelatur; [Grudius schreef: Et in calamo tibi liquor ...; het verkeerde tibi werd misschien doorgestreept, maar wel door Burman afgedrukt. In de oorspronkelijke versie van het gedicht van 17 januari 1534 stond in vs 8-9: cursum hic quoque mortua sistunt)/Flumina, et in calamo liquor, haec dum scribo gelatur. Marius heeft dus `mortua' weggelaten.] quamquam hunc tamen reliquimus tuo iudicio. Duos illos frater Ioannes sustulit, inque eorum locum, octo alios plenos atque amoenos, uti res requirebat, substituit; hos versus:
    Ac primum Bathavis artem monstrasse colonis;
    Unde etiam crepidis regionis nomen adhaesit,
    Raraque iam Bathavos ignorat terra cothurnos,
    Quos augusta colit per aquosas Flandria valles,
    Et fecunda Brabantiacae per flumina gentes,
    Cymbrique, Morinique, et gens infrena Sycambri,
    Et fumosa cavis algens Germania campis,
    Et quoscumque premunt glacialis sidera plaustri. Stringit Hiems undas. Cum saepius habeas undas), mallemus latices), aut simile quidpiam, quod ipsum dulcius esset magisque responderet amoenitati terrae, de qua loqueris.
    Sed haec omnia (ut dixi) sine praeiudicio melioris sententiae fecimus. Neque dubitamus, quin optimam in partem sis accepturus. Certe ego plurimum te oro, ut idem in Narcisso) meo, inque epistola Elegiaca), aliisque omnibus meis facias. Quis enim nescit plura a pluribus animadverti, et aliena iudicia, ut liberiora, ita fere meliora esse. Nam blandiri nobis ipsis solemus atque indulgere. \noindent Scripsi Magistro Everardo fratri de statu magistri Iasparis in Hollandia pro te sollicitando; quod si istic impetrari non possit, me hic sollicitaturum. Neque est quod desperes te obtinere posse. Itaque tibi suadeam, ut magno animo id sollicitari cures.
    Rotulum brevi conficitur, [Waarschijnlijk niet conficietur; Grudius schrijft `rotulum', niet `rotulus', daarentegen staat `rota' bij Secundus in
3.10.1.] ibi quoque tuum negotium agam, nam et ego interero ei rei.
    Protocolla et chartas magistri Francisci, fratris nostri defuncti, cupio, ut colligas ac seponas mihi in meum reditum, qui erit cum volam; vellem autem brevi, ob malas has solutiones, si istic vacaret bonus status, qualis est griffia vestra, quae mihi iam satis promissa est; sed nescio quid facere expediat. Nam si exspectativam illius accipiam, et postea non vacet illa, vacet autem alia, ea res mihi damnosa futura esset. Mirum autem quam senex ille Vander E nondum velit mori. Tu mihi scribe de illius mala valetudine, si gratum facere cupis; quod si contingat illum mori, pro me statim sollicitetur; quod si debilior fiat, aut aegrotet, et resignare velit suum statum sub pensione parva, aut saltem tolerabili 200 aut 300 florenorum annuorum, fortasse non inconsultum fuerit id aggredi, quamquam magis e re atque honore meo esset, si libere ad eum statum aut silenter [Waarschijnlijk is silenter bedoeld; in elk geval niet Burmans titulum.] pervenire possem; possem autem, si vacaret. Nam (ut libere tibi dicam meam sententiam) ut me invitum revocari non patiar contra honorem meum, ita si mihi bene [Wel zeker is bene bedoeld; in elk geval niet wat Burman van de afkorting maakte: hic.] satisfactum, satisque provisum esset, nihil minus facturus sum, quam me rursum fortunae et istorum financiariorum fraudibus atque iniuriis exponere, sed contra curabo, ut ab illis non dependeam; quod per id officium fieri posset, cum a principe non habeat stipendium, sed a vulgo.
    Quod si mihi aliquando contingat, et tu Mechliniae resideas, hoc tibi libenter praestare cupiam quod nunc Ioanni, ut mecum honeste ac citra tuam aliquam impensam agas, unaque vivamus hilariter. Nam id omnino statui, et praeterea Dominam Matrem nostram apud me sine ullo suo sumptu alere, quamdiu illa vivet et mihi unde victitemus deus concesserit. Scio enim illi parum superesse, et non libenter eam in tanta puerorum turba degere, neque libenter oneri esse fratri. Utut res habeat, Deus suam voluntatem faciat. Bene vale; meque singulis commenda.
    E Toleto die 25. Martii 1534. Frater tuus tibi addictissimus N. Nicolai Hodie hinc ad vos redit Ioannes Schamelardus, Ludolfi nostri frater; videtur enim illi displicere Hispania. Ei dedimus Caesarem unum gypseum, unamque effigiem meam; per postas mittemus alias ex metallo, quia metuimus ne gypseae rumpantur continuis quassationibus. Adres: [Illustri]ssimo Viro Legum Civilium [Licen]tiato, Domino Adriano Nicolai Mario, Advocato Magni Consilii Mechliniae, fratri carissimo.

3.9 Ziekte en dood
3.9.1 Grudius denkt dat hij dood gaat, zomer/herfst, 1534

Grudius, El. II, 2 Ad Annam Cobellam Uxorem, cum in Hispaniis aeger ipse decumberet
    Molliri vicina vetet quis fata canendo,
        Si canit ipse suas cygnus ad exsequias?
    Desine fumosas, uxor, venerarier aras:
        Victima tergeminas haud movet ulla deas;
(5) Indociles, eheu, properum non scindere fatum,
        Hei, quam debilibus pensile staminibus!
    Irritare malum, siccaque rigentia febre
        Parce pia frustra labra rigare manu!
    Nam mihi nulla sitim sedaverit unda liquore;
(10) In potas inhiat saevior ardor aquas.
    Dividimur, coniunx, sic stant rata fata dearum;
        Exspectant certo quae sua quemque loco.
    Mors ades; o, placido, Mors, concomitata Sopore;
        Mors, nostrum nigra in nubila conde caput;
(15) Viximus. Arenti me claudat Iberia gypso:
        Pingueat et tabo torrida terra meo.
    Ipsa modo Elysiis volitet mens vivida lucis,
        Nutrit ubi lauros mi pater Eridanus,
    Qua pia doctiloquum colludunt agmina vatum,
(20) Sacraque perpetuo carmine silva sonat.
    Abstrahor, at nostro fera quae truncabit ab aevo
        Adiiciet Famae tempora Mors properans.
    Tu tamen, o, coniunx, melioribus utere fatis,
        vive, vale longum, prosperiore deo.
(25) Vive memor nostri: at fletu corrumpere ocellos,
        Et gemitu manes parce ferire meos.
    Ipse ego, nulla tuos agitent ut tristia somnos,
        Somnia per praesens oscula saepe premam,
    Qualia per longas memini tibi figere noctes,
(30) Qualia per longos continuare dies;
    Dum ratio eripiat tibi rapti coniugis ora,
        Aut desiderium leniat ipsa dies.
    Interea, condens memori mea membra sepulchro,
        Descende Elysias serior ipsa vias:
(35) Excipiam venientem avidis amplexibus umbram,
        Quaque potis, tecum spiritus unus ero.
    Tunc mecum pictis levis aura vagabere campis;
        Ridebit fati spicula fidus amor.
    Ordine cognosces, me monstratore, puellas,
(40) Quae vatum meritis arva beata tenent. Obvia prima tibi procedet cara Catullo
        Lesbia, millenis ludere docta modis;
    Complexaeque ferens tibi basia mollia, dicet: `Accedis pulchro tu quoque digna choro.'
(45) Inde, Umbrum vatem quae blandis cepit ocellis,
        Imposito victum dum pede pressit Amor;
    Inde, tibi Nemesis dabit, et tibi Delia dextram,
        Utraque de roseo flore revincta comam,
    Utraque dilecto contexens serta Tibullo,
(50) Incedit tenero qui inter utramque pede.
    Blandaque deducet cantata Neaera Marullo,
        Nunc quoque quae vati est flamma, liquorque suo.
    Albaque quae nuper Ioviani Fannia vatis
        Furata est volucri lumina nigra deo,
(55) Ac Puerum caecum incertas errare per oras
        Fecit; et incerta spargere tela manu.
    Et, quae sincero successit Cinnama amore;
        Et maesto propere rapta Ariadna seni.
    Et quam sacrata veneratur Mincius ora,
(60) Hippolyte, lepidi Castilionis amor.
    Illa dies solitos revocabit utrique calores:
        Nec iunctos iterum dividet ulla dies.

3.9.2 Grudius' rouwklacht voor Anna Cobel, oktober-december 1534

Grudius, Funera, I, 1 Nenia in funere Annae Cobellae Hagiensis, uxoris desideratissimae, quae obiit et sepulta est Mantuae Carpetanorum in Hispania, anno 1534.
    Sidentis quae me es Solis sectata sub oras
        Vecta per aestivo torrida rura Cane,
    Atque Pyrenaeas tempsisti invicta pruinas,
        A pluvioque Iove frigora dura pati;
    (5)
    Deserto infandum lacrimanda, Cobella, marito,
        Et Matri, et caris fratribus, Anna, iaces:
    Pulchraque iam saevis foedabunt unguibus ora
        Fida tibi semper pectora terna soror.
    Quas nunc forte, rigens torquet dum plaustra Bootes,
(10) Cernit in aequoreo litore ferre gradum,
    Qua glaucae vitrea ludunt Nereides unda,
        Siccantes rutilas Sole tepente comas; Aut Hagii nemoris densas errare per umbras,
        Et solitis alacres ludere deliciis.
(15) Forsitan et lepidis nos admiscere susurris,
        Hesperiumque iuvat commemorare solum;
    Caesaris et forsan magni dum mente revolvunt
        Gratum animum, atque mei pondera servitii,
    Stultificas et opes, umbrarum et somnia honores,
(20) Multaque de nobis omina vana ferunt,
    Forsitan et manibus teritur nunc litera nostra,
        Hei, nimium propera litera missa manu:
    Febriles se iam pridem fregisse calores,
        Iamque sibi quartos leniter ire dies.
(25) Non tamen audivere, febris quo erratica ductu
        In quartum reditus fixerit ante diem;
    Non etiam, ut se post quartanae iunxerit hydrops
        Dirus, et a nullis exsatiandus aquis;
    Non, intemperiis fuerit vel maxima causa
(30) Indulgens mali copia quod Libyci;
    Omnia quae ad notas Dea garrula perferet aures,
        Quae cita per terras et freta longa volat.
    Sic ridet pelagi confidens nauta tumultus,
        Aequora pacantes cum videt Alcyonas;
(35) Turbida cui caeli tempestas imbribus atris
        Iam feriet quassam in naufraga saxa ratem.
    Felix, o, genitor! licuit cui tristia natae
        Praevertisse suis funera funeribus!
    Tu neque non felix mater, fraterve, sororve,
(40) Quis aberunt scripto tristia multa meo;
    Non subito ambiguae credetis nuntia famae
        (Sunt magna exiguae commoda saepe morae).
    Bis septem si non natarum funera praesens
        Spectasset Niobe, non foret ipsa lapis.
(45) Rex neque Cretaeus specula se mittat ab alta
        Ni videat Thesei carbasa nigra sui,
    Thessalicis victrice rate cum redditus oris,
        Neglexit dubii iussa tenenda patris.
        Ast mihi, eheu, vocisque vias praecludit, et usum
(50) Maestities, longa non minuenda die; Lumina qui vidi indigna rugantia morte,
        Nuper sidereis aemula luminibus,
    Lumina tunc in nos obtutu haerentia fixo,
        Lumina blandiri sic quoque nisa mihi.
(55) Vidi vocales tendentem ad sidera palmas,
        Officium lingua iam renuente suum; Lingua, quae toties maestum est solata maritum,
        Atque animam toties reddidit exanimi,
    Frigidulis tenui singultibus exspirantem,
(60) Captavi extremum, fugit ut ore, halitum;
    Membraque composui mulcens frigentia leto,
        Populeis vultum pallidior foliis.
    Et querulos inter geminavi basia planctus,
        Mortua de salsis ora lavans lacrimis.
(65) Funera pullatum duxi miseranda per urbem,
        Cum mecum gemerent omnia voce pari;
    Ipse suos nostris questus sociavit Iberus,
        Cingaque turgidulis fletibus intumuit;
    Tempore non illo fulvis lucebat arenis
(70) Exundans queruli turbida lympha Tagi,
    Cum murtum, et Cyprios beneolentia munera flores
        Intulerant tumulo femina virque tuo.
    Tuque adeo, nondum ora notans lanugine prima,
        Francisce, Idalio sternis honore solum,
(75) Ac pia tura piae fundis lacrimasque sorori,
        Haesisti longis cui comes usque viis.
    Ipse quoque ante alios Ianus tibi dona Secundus
        Mixta dedit rubris alba ligustra rosis,
    `Atque has, Anna soror, lacrimas miserabile munus
(80) Addo' ait, `a, lacrimis ista tepescat humus;
    Condimus argenti qua pauca numismata puri,
        Caelo parta meo; quae simulacra tui
    Parte una vultus, diversa parte mariti
        Venturis populis ora videnda dabunt.
(85) Esse comes nuper potui per Gallica regna;
        Cur tecum haud lustro quae modo regna petis?'
    Interea haec vox una viis templisque sonabat,
        Fata nimis propere te rapuere tuis.
    Corpus inane animae, atque animam sine corpore, longa
(90) Prosequimur pompa religiosa cohors,
    Immortale aevum per saecula cuncta precantes,
        Urentesque piis fumida dona focis.
        Ipse adeo implevi sacris suffitibus aram,
        Pinguit et donis funus odoriferis,
(95) Quaeve Sabaeus ager terris transmittit Iberis,
        Quaeve dat assiduo Sole perustus Arabs.
    Ipse etiam clauso dixi pia verba sepulcro,
        Nomine sive domus, nomine sive meo: `Eheu, longaevae nata anxia cura parenti,
(100) Ossibus hic requies sit diuturna tuis.
    Eheu, materies fraternis longa querelis,
        Quam procul a Batava, quae tibi terra parens?
    Eheu, perpetui maeroris causa marito,
        Sic positam custos sed mihi servet Amor,
(105) Nec finem, ut vitae, Mors fido ponat amori;
        Fas est hic fatis iuris habere nihil.
    Ter denos Lachesis necdum tibi neverat annos,
        Rupit et indomita stamina vulsa manu.
    Te multum vixisse neget, qui digerat annos,
(110) Ast bene quae vixit, vixit et illa diu.
    O, felix nimium tellus, quae amplecteris ossa!
        O, nimium felix, qui tegis ossa lapis!
    Cara vale, coniunx, nostri memor, atque tuorum,
        Aeternum solidis hinc fruitura bonis.
(115) Nam levibus zephyris atque aura feta recenti
        Divitis Elysii rura beata colis;
    Quin tu parte tui caelum meliore subisti,
        Membra manent isto contumulata loco.
    Fama etiam late nomen crebrescet in orbe,
(120) Carmine quod grati non breve nacta viri es;
    Qui nunc, heu, mentem non consolabilis aegram,
    Luctisonis, sine te, fletibus ora madet.
    Nec tamen, heu, lacrimis sperat mulcere dolorem:
        Haud perit, at flendo pascitur ipse dolor;
(125) Pascitur ipse dolor memori per tempora mente,
        Dum secum bona, quae deperiere, putat,
    Aurea nec Phoebe, rutili neque luminis Eos
        Certabant decori, lux mea clara, tuo.
    Occidis ecce tamen, media subducta iuventa,
(130) Ac pariter virtus, ingeniumque iacent.
    Ecquid? qui tremulo vertex radiabat ab auro,
        Fiet deciduis calva retecta comis? Cetera cur memorem? cur, gaudia lapsa recensens,
        Damna per, in luctus ingeniosus eam?
(135) Quid Pomona suis venena adducis ab Afris?
        Debueras nocuis linquere nata feris.
        I, nunc, puniceae celebra medicamina silvae,
        Acti, et Paeoniis finge iuvare modis;
    Pallentique graves dic pellere corpore morbos,
(140) Quae leti dominae causa fuere meae. Quid querar, o, coniunx? quove hinc vestigia vertam?
   
        Ni nusquam apta meis ulla medela malis?
    Si mihi tu nusquam es? si te, carissima rerum,
        Non teneo? dulci nec licet ore frui?
(145) Ac neque te referant quae vultu pignora linquis?
        Et sterilem nobis dii voluere torum?
    Vivere sic, sine te, non erit mihi vivere; verum
        Defectam longa ducere morte animam.
    Ergo, o, fatales mihi nunc abrumpite Divae,
(150) Si qua manent terna pensa trahenda manu.
    Cessant? tu tonitrus, et saevae lampadis ignes
        In me (si pietas) deiaculare, pater!
    Aut tu, Persephone, melior Iove, terra dehiscat
        Ima iube; pateant qua loca nigra mihi,
(155) Tristia qua fugiam spectacula. Ferreus ille est
        Exempto quisquis vivere amore potest.
    Credite, non movit furvas Rhodopeius umbras,
        Et citharis Stygiae non patuere fores.
    Nulla polo pietas, pietas non ulla sub Orco est;
(160) Non audituros parce rogare deos.
    Quid loquor, ah, demens? aeterni ignoscite divi;
        Auferor, heu, quo me luctus et ira rapit.
    Quid sed agam infelix? misero aut quid denique restat,
        Cara prius consors, nunc quoque cara mihi?
(165) An patriam repeto? et qui nos iunxere penates?
        Sustineoque tuae nuntius ire necis?
    Quid mihi tunc animi, cum solus tecta subibo,
        Quae revocent cari foedera coniugii?
    Foedera ad octonos quae vix perduximus annos,
(170) Post primas socii delicias thalami?
    Quid mihi tunc animi, cum priscae conscia flammae
        Ante oculos stabit silva videnda meos?
    Nec tamen, heu, mecum notis spatiaberis umbris?
        Nec iunges presso in gramine molle latus?
(175) Ire iterum in lacrimas stillantes omnia cogent
        Lumina sollicitis obruta maestitiis.
    Infelixne igitur sedeam crudelibus arvis,
        Quae medium meme surripuere mihi?
    Non ego, non posthac, tanti monimenta doloris,
    (180)
    Nec videam, extinctam qui tenuere lares;
    Non te, digna licet spectari, Mantua, cernam,
        Occiduus fugiam quidquid et orbis habet.
    Quin etiam valeas, mihi dudum maxime Caesar:
        Hoc quoque mi (vereor) nunc grave nomen erit.
(185) Iamque nivosa adeo perrumpere claustra Pyrenes,
        Et glaciata gelu stat superare iuga,
    Unde per audaci seu concita flumina pinu,
        Sive rota volucri, currere detur iter.
    Atque utinam ipse suas Arcas deus adderet alas;
(190) Acrisioniades vel mihi sternat equum:
    Dum longe te, terra nocens Hispana, relinquam,
        Quo veniant de te nuntia nulla mihi.
    Te fugio, tellus, infamem funere tanto,
        Obruitur vestro gloria nostra solo.
(195) Te fugiam, quae iniusta rapis mea gaudia, tellus;
        Impia (si nescis) viscera nostra premis.
    Viscera quid dixi? mentem premis impia nostram;
        Heu premis, heu nostrum tuque animum, atque animam.
    Sed (quia fata iubent) tibi raptos aeger amores
(200) Depono; referat quos mihi summa dies.'

3.9.3 Grudius' grafepigram op Fulvia

Grudius, Fun. II, blz. 133.

Fulviae Suae

    Fulvia, compositam quae te complectitur urna,
        omne simul, dare quod dii potuere, tenet.

3.10 Weg uit Spanje
3.10.1 Secundus in Madrid aan Everaart in Mechelen, 28 februari 1535

KB Den Haag 131 C 31: 1, Burman, Gudii Epistolae, 53, blz. 382-383. Nagezien door Tuynman. S.P. Frater carissime observandissimeque. Nondum quartana liberatus sum et tamen ad verna signa sol rediit. Ego tamen usque adeo fortiter et animose illius insultibus resisto, ut non modo non in lecto me aut domi contineam, sed extra Hyspaniam etiam ipsam evagari [Eerst: evagandum] mediter, ne quis forte torpor meus torpidam febrim alat. Caesar Barchinonam perendie [Eerst: intra] proficiscitur, ut exercitum, quem illic ingentem paratum [eerst: conflavuisset; toen: conflatum habet] habet, quocumque tandem illi visum erit vel emittat, vel ipse traducat. Et quoniam primum in Italiam traiecturus creditur, mittit me Caesareae Aulae comitem Cardinalis meus primum Romam, ut Pontifici supremum hunc honorum apicem gratuler ac alia quaedam ipsius nomine exponam. Deinde quocumque tandem Caesar ibit, ut historiam rerum memorabilium quae in hoc itinere ab invictissimo imperatore gerentur carmine heroico contexam, cuius iam nunc initium quoddam furore Martio incitatus effudi. Id tale est:
    Rursus bella parat Caesar, patientia rursus
    Mansueti iuvenis longo devicta dolore est
    Et violata gravem pietas erumpit in iram.
    Fervere iam video densis [Interlineair als open variant canis boven densis] maria omnia remis,
(5) Telluremque armis, caelum splendescere flamma.
    Quid tantum, Fortuna, moves? cui fata minantur
    Tam dirum excidium? quantove cruore redemptam
    Aeternam, Furiae, pacem conceditis orbi? Omnes homines cum Caesare et pro Caesare pugnare gestiunt; neque nos, si res ad arma venerit, imbelles aut ignavi arguemur, ut tale aliquid in Historia mea locum habere possit, quale est illud Aeneae: Et quorum pars magna fui.
    Quod de Bekerkio scribis,[eerst: scrip)(sisti).] de tua diligentia nihil dubito; num vero ille satis ex fide versetur ignoro; vix enim arbitror non aliquid in rem meam tanto tempore cessisse. Agnosco etiam diligentiam tuam in eo, quod ad fratrem de sororii responso scribis. Quod autem ille scire cupit, qui sint ii, qui in ordine Rotae me antecedunt. Primus quidem vocatur Magister Adrianus Thiebault, le maistre de la chapelle de l'empereur, qui iam nunc locum acceptasse dicitur qui vacavit in Winnoch. Secundus est filius Magistri Laurentii du Blioul, qui num aliquid et ipse acceptaverit diligenter investigandum est; nam nuper admodum per mortem praepositi Cassellani vacavit Cura Harlemensis, quam si ille non arripuit, aut etiamsi arripuit et aliam quae prius vacavit omisit, ita ut tertia Cura, quae post datum rotae, hoc est XIXam Septembris, vacavit, sit Harlemensis, ego videlicet sum curatus Harlemensis.
    Obsecro te, mi frater, ut diligenter quantum fieri potest hac in re verseris ac procuratores meos harum rerum certiores reddas ipsumque imprimis sororium meum, cui obsecro ut me excuses, quod illum procuratione harum rerum non oneraverim, quem scirem semper in legationibus esse solere, quodque illi non scribam; vix enim hic licet, tanta sub hoc iter negotiorum moles nobis incumbit; nec minus, immo multo magis frater occupationibus obruitur, ita ut constitutum nondum habere possit, utrum, non dico ad alios amicos, sed ad te quoque, quod maxime cupit, scribere aliquem omnino characterem poterit.
    Opinor Caesarem non Italiam modo aut Germaniam aut Hungariam, sed Flandriam quoque hoc itinere peragraturum; quo postremo Matrem consolaberis, si forte nostri desiderio cruciabitur.
    Frater uxore amissa, ac iam expeditior, non videt quomodo Caesari, eum a se dimittere recusanti, parere non debeat aut possit; itaque utrique [eerst: uterque] nos in omnes casus praeparamus, decus accessurum familiae nostrae magnum arbitrantes, si ex iis fratribus, qui iam pridem bonis artibus nomen sibi pepererunt, duo etiam strenue militasse intelligantur.
    Non vacat nunc scribere nec D. Pauw, nec item D. Archidiacono Nigri, quos mihi ex animo bene velle intelligo; quare me illis quam humillime commendes obsecro. Vale. Madriti.
    Addictissimus tibi obsequentissimusque frater
    Ioannes.

3.10.2 Secundus in Barcelona aan Marius in Mechelen, april-mei 1535, fragment

Uit: Borculous-editie 1541, fol T 8 r-v. Solet in campum habitationi nostrae vicinum cum proceribus suis saepe numero prodire Caesar, ac se suosque omnis generis equestribus ludis exercere:
    Nunc torto simulat simum diademate Maurum,
    Nunc Mahumetanae gentis memor induit arma,
    Doctus equo profugos volucri praevertere Parthos,
    Vulnera missilibus longe serit irrita cannis
(5) Arduus, inque iuba fugiens incurvus anhelat.
    Illum omnes unum Dryades, et Oreades omnes,
    Illum suspirant liquidae per flumina Nymphae,
    Occultaque stupet innixus ab arbore Faunus.

3.10.3 Grudius op Hieronyma in Barcelona, april-mei 1535

Grudius, El. I, 8
    Pyxide compositos, Hieronyma, poriice fucos,
        Et fuge mentita velle placere coma.
    Haec tibi (si nescis) deformant addita formam,
        Ut nequeas propriis ipsa nitere bonis.
(5) Quam male te nosti, mea lux, si posse videri
        Formosam, accito non nisi honore, putas?
    Commendant mihi te formae ornamenta decentis,
        Frons hilaris, fuscae et crispula fila comae; Seu pateris volucres humeris illudere cirros,
(10) Seu libuit certa stringere lege caput,
    Quaque supercilia exiguos curvantur in arcus,
        Unde proterva puer spicula torquet Amor,
    Quique micant laetum nitidi, duo sidera, ocelli,
        Unde suas reparat saepe Cupido faces.
(15) Molletque, ac faciles risus, nutusque loquaces,
        Palliduloque tener fusus in ore pudor;
    Lucida ceu Veneris miscentur lilia flori,
        Murice vel pictum ceu rubor ornat ebur,
    Iucundique sales et blande murmura linguae,
(20) Et petulans, mixta cum gravitate, iocus;
    Quaeque, assueta mea longum cervice morari,
        Lenta premis cupido basia saepe mihi:
    Ipsa suas dotes tibi Cypris tradidit, in te
        Miratur vultus et dea saepe suos.
(25) Et tibi Chaoniae mallent sudare iugales,
        Arripe formosa tu modo lora manu,
    Dignior et volucri vectabere per freta concha,
        En planam ut faciunt fluctus et aura viam!
    Ac, nisi quod puer est, certae et rationis egenus,
(30) In qua langueret te petiisset Amor,
    Duxissetque suae dudum te, lux mea, matri
        Ille nurum, et Psyches fabula nulla foret.
    Gratia quanta Iovi, duo qui modo sidera terris,
        Quam tenuit caelo, lucidiora dedit?
(35) Unde vagos ignes tremulis iacularis ocellis,
    Irradiant tristes quae mihi lux tenebras,
    Morte velut sera quum caelo stella liquenti
        Labitur, aurata pone sequente coma;
    Unde venit, quae lenta coquit mihi flamma medullas,
(40) Quaeque urit tenerum tam mihi suave iecur.
    Fucatos aliis, sed veros da mihi vultus,
        Da mihi nativae torta flagella comae,
    Quodque super vitae est, Cyprio transmittere lusu
        Nos iuvet, et curas post habuisse iocis.
(45) Sic nobis, si forte ulla est ventura, senectus,
    Lenis erit, qualis prima iuventa fuit; Aut, si nulla venit, nullam venisse iuvabit,
    Frigore ne senii torpeat acer amor. Vivamus tamen, o, donec nos cortice fagi
(50) Crescentes pariter rustica turba leget.

3.10.4 Secundus op weg naar huis, ca mei 1535

Secundus, Ep. I, 19 In discessum suum ex Hispania cum regionis aëre gravissime laboraret.
    Hesperiae fines arentes linquimus aegri,
        Et petimus blandae dulce solum patriae,
    Et quorum in manibus melius moriemur, amicos.
        Cur invisa meum terra moraris iter?
(5) Cur mihi tot montes, cur saxa obstatis eunti?
        Vere quid in medio me fera pulsat hiems?
    Ninguida diluvium mittit liquefacta Pyrene,
        Et madidus pluvias Iupiter addit aquas.
    Parce meo cineri: iam non, Hispania, vivo!
(10) Quid iuvat, heu, manes sollicitare meos?
    An vero, paucis cum sis fecunda poetis,
        Laudem de tumulo quaeris acerba meo?
    Ut libet, ipse tamen fugiam terraque marique,
        Ne mihi sis etiam post mea fata gravis.

3.10.5 Secundus tegen de wederdopers, Poitiers, ca juli 1535

Secundus, Od. 12 Ad Deum Optimum Maximum, cum tumultuarentur Anabaptistae.
    Conditor terrae undivagique ponti,
    Aetherisque alti, tibi magnus aether
    Concinit laudes, tibi vasta tellus,
        Et maris undae.
(5) Quippe cum verno redeunte sole
    Induit frondes nemus et Favoni
    Suscitat flores genitalis aura
        Suaveolentes,
    Cuncta te inmensum dominum fatentur,
(10) Sive frondosis aqua septa ripis
    Limpidi fontis referat figuram,
        Sive lapillis
    Pugnet insultans tenui susurro,
    Sive per silvas Zephyrus sonoras
(15) Concitat frondes, volucresve cantu
        Aethera mulcent,
    Sive oves centum et totidem capellae
    Roseidam pascant niveae per herbam,
    Frigerans qua fons scatet, et propinquos
(20) Irrigat hortos.
    Quid maris dicam varios recessus?
    Et quid accessus? pelagique monstra?
    Quid globum lunae varium? aureique
        Lumina Phoebi?
(25) Totque diversorum animantium ora?
    Totque diversas hominum figuras?
    Tot salutares frutices et herbas?
        Totque nocentes?
    Arborum et fetus varios colore?
(30) Nec minus dulci varios sapore?
    Quaeque in aprico trahit uva suavem
        Colle ruborem,
    Unde iucuncus liquor ille Bacchi
    Manat adflictis animis levamen,
(35) Vinciens aegrorum hominum suavi
        Pectora vinclo?
    Te Deum, cunctorum operum parentem,
    Cuncta consensu tacito salutant, Magne sol, pulchrique anima alma mundi:
(40) Te veneratur
    Arctos, aeterna glacie stupescens;
    Imbribusque et fulmine faetus Auster;
    Quaeque surgentem videt ora solem,
        Quaeque cadentem.
(45) Huc ades, Rex o hominum et deorum,
    Si tuas sancte celebramus aras,
    Et tibi gratos humili Camena
        Dicimus hymnos.
    Bellaque et sectas hominum nefandas,
(50) Et mali quidquid vitiis meremur,
    Pelle de nostris laribus focisque;
        Praecipue illos,
    Qui, novae sub religionis umbra,
    Caede grassantur, populantur urbes,
(55) Et tuae genti excidium minantur,
        Dira frementes.
    Frange conatus populi furentis;
    Publicorum ausus cohibe latronum,
    Et tuam nobis placidam misertus
(60) Redde quietem.

3.10.6 Marius hoopt dat Secundus over zee terugkomt, zelfde tijd

Marius, Vulc. 102, Fasc. III, Anonymorum Poemata
    Telluris almae progenies sacra,
    Quae mille linguis et totidem auribus
        Munita, quidquid fit per orbem
        Percipis, et populos repente
(5) Spargis per omnes, nunc celeri pede
    Radens humum, nunc praecipiti volans
        Sublime penna, nuntiasque
        Risum aliis, aliis dolorem;
    Dic fama verum: pars animae meae
(10) Fraterne, qui me carior est mihi,
        Hispaniae de littore aestuosae
        Solvit, et in patriam recurrit?
    Quo saevientem sic melius febrem,
    Quam temporis longi nequiit mora
(15) Sedare, mutato repellat
        Aere, et hoc meliore caelo.
    Neptune, cui sors altera post Iovem
    Dites habenas aequoreae plagae
        Concessit et sacro tridente
(20) Sternere aquas vel ad astra ferre
    ...

3.10.7 Viglius in Spier aan Marius in Mechelen, 12 maart 1536

Hoynck, Epistolae) 182, blz. 211-213. Belle me Hercle diluis quae obieceram. Omnino arbitror te in foro isto vestro hoc desidiae patrocinium didicisse. Atque, mi Hadriane, cur tu te tandem ad garrulam istam rabularum societatem contulisti, si adeo tibi placet [Grieks-] t˜ brachyloge”n ka“ monosullabe”n[-Grieks]? Dignus profecto mihi videris cum ista tua Laconica brevitate, qui in imo sedeas subsellio, a nemine advoceris, ac egregie tandem esurias. Nam quid istud tuum in foro faciat breviloquium? Apage ad Areopagitas, nam si hic velis causas dicere, memineris Catoniani quod olim una didicimus: Foro te para.
    Si epistolas quoque nihil vis esse, nisi gravium ac seriarum rerum indices, iam secundum te omnis inter amicos scribendi consuetudo abolenda erit, cum iter eos vix centesima pagina quicquam serii contineat: et in hoc solum amici mutuo scribunt, ut amicitiam quam plerumque {\greek aproshgor'ia) dirimit, isthoc officio retineant. Quaeso te, an non putas longas posse litteras scribi, nisi continuo novis commenticiisque rebus infarciantur? Ignoscerem si quis ex populo sic se excusaret. At non pudet te qui omnem aetatem in literis consumpsisti, ac locupletissimum optimarum disciplinarum penum comparsti, tam parcum esse literarum promum, ac queri, res tibi ad scribendum deesse? Nolo equidem ego, o bone Lacon, Illiada. Atqui etiam non conveniunt epistolas volo, aut prolixiores aut crebriores, de familiaribus rebus, deque studiis quae a puero coniuncta, in ulteriorem aetatem proferre mutua communicatione literarum nos addecet. Sed desunt tibi scilicet isthic tabellarii, cum hic publici currus mansio sit, et quotquot vel in superiorem Germaniam vel in Italiam proficiscantur, sive ad Caesaream, sive ad Regiam M. hac transire necesse habeant. Quamobrem tu aut alias dicito causas, aut deinceps prolixius crebriusve scribito.
    Risisti meum Archilochum, age vero, si pedibus parum possum, equis in planitiem descendam, et si Archilochus esse non possum, fiam Hipponax. An tu sola carmina mordere putas? Atqui orationi non deesse dentes, Ciceronis, aliorumque invectivae ostendunt. Sed minarum satis.
    Basia) fratris tui magna cum voluptate legi, miratusque in eis maxime sum cum copiam inventionemque, tum venustatem atque ipsam Venerem, quam ille profecto bene propitiam habere debuit, ut tantam et tam suavem ei basiandi materiam suggereret. Habeo autem multam pro eis gratiam, et referre etiam per occasionem studebo. Gaudeo fratres salvos ex Hispania rediisse. Quam velim tibi Frisia mea ita allubesceret, ut perpetuo illic morari animum induceres. Ex eo enim inter nos et scribendi, et conveniendi maior esset opportunitas, cum ego illic parentem adhuc utrumque in vivis habeam.
    Functionem hic, mi Hadriane, nactus sum cum primis splendidam, nec quicquam deest, nisi quod non sit perpetua, alioqui de alia ne cogitare quidem unquam velim. Reddit tamen me interea idoneum, ut ubi opus erit, aliam conditionem facilius invenire queam.
    Cum superioris autem Germaniae ingeniis satis mihi convenire posset, si ista aliquando de religione dissidia ponerentur: quamquam certe inferior natio nostra non minus gravi Anabaptistarum secta concutitur.
    Bene vale, Adriane amicissime, et fratres tuos meo nomine resaluta diligenter. Spirae. XII. Martii. 1536.




Vervolg: teksten bij hoofdstuk vier