J.P. Guépin
De drie dichtende broers Grudius, Marius, Secundus
in brieven, reisverslagen en gedichten
STYX Publications Groningen 2000
Deze elektronische uitgave bevat de originele teksten, zoals die zijn
afgedrukt in deel 2 van het bij STYX Publications verschenen boek.
De complete tekst, die ook vertalingen in het Nederlands, een inleiding
en vele afbeeldingen bevat, is verkrijgbaar in de boekhandel of bij de
uitgever:
STYX Publications
Postbus 2659
9704 CR Groningen
Tel. 050-5717502
Het ISBN-nummer van dit boek is 90-5693-022-2.
Bloemlezing: de originele teksten [pp. 443-728]
Hoofdstuk 1
Hoofdstuk 2
Hoofdstuk 3
Hoofdstuk 5
Hoofdstuk 6
Inhoud van de bloemlezing, hoofdstuk 4
4 De dood van Thomas More en de dood van Secundus
4.1.1 Gedichten op de dood van Thomas More
4.1.1 Rouwklacht van Secundus voor Thomas More, zomer 1535
4.1.2 Secundus, grafschrift voor Thomas More, zomer 1535
4.1.3 Secundus, nog een grafschrift
4.1.4 Secundus, grafschrift voor Catharina, koningin van Engeland, winter 1536
4.2 Rouw om Secundus
4.2.1 Marius, versbrief aan Caspar Schetz, oktober 1536
4.2.2 Caspar Schetz, antwoord aan Marius, 1 december 1536
4.2.3 Marius, rouwklacht voor Secundus, herfst 1536
4.2.4 Grudius, rouwklacht voor Secundus, herfst 1536
4.2.5 Grudius, ode aan Venus en Cupido over zijn broer Johannes Secundus
4.3 De uitgave van Secundus’ gedichten
4.3.1 Viglius in Spier aan Marius in Mechelen over een roofdruk van de gedichten op de dood van Thomas More, fragment, september 1536
4.3.2 Marius in Mechelen aan Zassenus in Leuven over de roofdruk, november 1536
4.3.3 Grudius in Den Haag schrijft aan Marius in Mechelen over de uitgave van de gedichten van hun broer en over zijn eigen 1536
4.3.4 Viglius in Spier condoleert Marius in Mechelen, 20 november 1536
4.3.5 Grudius in Den Haag aan Marius in Mechelen over de laatste verbeteringen, 5 november 1537
4.3.6 Viglius in Ingolstadt over Secundus aan Jacob Fugger, 14 oktober 1541
4 De dood van Secundus
4.1.1 Rouwklacht van Secundus voor Thomas More, zomer 1535
Secundus, Fun. 26
Nenia in mortem Thomae Mori
Exstinctum flemus crudeli funere Morum,
Et regem immanem, Veneremque cruore madentem,
Fortunaeque vices, et laesae pellicis iram.
Vos mihi Pierides feralia carmina Musae
(5) Dictate, et mecum vatem lugete peremptum,
Insignem cithara, qui vos persaepe solebat
Vertice ab Aonio molli deducere versu.
Tuque adeo mihi, Calliope, quae regia facta,
Et casus miserorum hominum cantare perita es,
(10) Nec caedes exhorrescis memorare cruentas,
Dextera ades. Tu vero, Erato, tu, blanda Thalia,
Truncatum interea tumulo componite corpus,
Exsequias celebrate, aspergite floribus urnam,
Et tumulo castos aspiret laurus odores,
(15) Sacrum laurigeri vatis complexa sepulcrum.
Te quoque deflerem, Divum venerande sacerdos,
Ruffensis praesul populi, qui dura subisti
Fata prior, sancta pro religione tuenda:
Sed vatem canimus vates; tua maxima facta
(20) Vulgabunt alii, et praeclara volumina condent,
Attollentque tuum super aurea sidera nomen.
Tempus erat mundi cum iam adventante ruina
Occideret senio iustum, et labefacta Deorum
Religio caderet, tot sustentata per annos,
(25) Mortalesque fidem tota de mente fugassent;
At dolus et fastus, cumque impietate libido
Ambitioque, et livor edax, fulvi et sitis auri,
Grassantes late, qua sol sublimis utrumque
Aspicit Oceanum, geminas quoque aspicit Arctos,
(30) Miscebantque profana sacris, et sacra profanis.
Tum Furiae ex imis Erebi emersere tenebris,
Sanguineas capitum quatientes undique cristas,
Armatae facibus, Phlegethonteoque veneno.
Nec mora; caeruleos subito petiere Britannos,
(35) Fatorum gnarae: tempus namque affore norant,
Cum rex Henricus, reiecto coniugis usu,
In vetitos rueret thalamos famosus adulter,
Atque alias taedas, alios celebrans Hymenaeos,
Mentis inops, regni indotatam in parte locaret
(40) Vilem animam, et nullo maiorum stemmate fultam.
At regina prior, thalamis eiecta maritis,
Ingratum in lacrimis et luctu duceret aevum;
Illa quidem magni de sanguine Ferdinandi,
Primus qui Mauros regnis exegit avitis,
(45) Quo numquam Hesperia regnasset maior in ora,
Ni sua progenies, maiori numine, Caesar,
Mundi sceptra tenens, titulos superasset avorum.
At postquam dirae subierunt regia tecta
Eumenides, tremuit tellus, et conscius aether
(50) Horruit, Oceanus pater, et circumflua Tethys
Imis delituere vadis: rex ipse, maritus
Iam novus, in primis et adhuc complexibus haerens,
Extimuit facti poenas, iramque Deorum.
Illae autem ut videre novos celebrari Hymenaeos,
(55) Gaudebant pariter Dirae, pariterque dolebant:
Crimine gaudebant, sed non auctoribus ipsis;
Patratum doluere nefas, nimiumque potentem
Et Venerem, et volucris tela indignantur Amoris.
Ergo aliud meditantur opus, dirumque frementes,
(60) Pellicis insinuant atrum in praecordia virus,
Et stolido regi eripiunt mentemque animumque.
Ille scelus firmare suum maioribus ausis
Enitens, sceleri scelus adiicit, et contemptis
Pontificis summi monitis, (quibus ille iubebat
(65) Eiiceret moecham, thalamique in iura vocaret
Legitimam uxorem, solitoque ornaret honore)
Ipse sibi ius Pontificis, nomenque sacratum,
Quam late sua regna patent, usurpat, et omnem
Sacrilegus veterem convellit religionem;
(70) Et gravius peccat, ut non peccasse putetur.
Egregia interea pellex quae gaudia sentit?
In quorum iugulos miserum non armat amorem?
Praecipue si quos probitas suspecta, et honesti
Prodit amor: More infelix, sic te tua virtus
(75) Perdidit! o aevi scelus atque infamia nostri!
Tu regni decus, et regi carissimus idem
Consultor fueras, nec iudex aequior alter
Iura dabat; heu, qua pensant mercede laborem
Fata tibi! Poteras illaesam ducere vitam,
(80) Sed minus esse probus. Vitae quam dura relicta
Conditio fuit insonti! si vera professus,
Fatalem exciperet cana cervice securim:
Sin vitam falsa vellet ratione tueri,
Applaudens stupris, infandaeque ambitioni,
(85) Pollueret moresque suos, vitamque priorem,
Offensamque hominis, mutaret numinis iram.
Ille autem iustique tenax, cultorque Deorum,
Sponte sua ferro caput obtulit, et procumbens
Purpureum sacro fudit de pectore rivum.
(90) Fortunate senex animi, tibi regia caeli
Tota patet, tibi Rex superum victricia serta
Porrigit ipse manu, magno applaudente senatu
Caelicolum, et volucres recinunt paeana ministri,
Omnes intonsi, niveis in vestibus omnes,
(95) Quales ad vitreum Maeandri flumen olores
Mille volant, plauduntque alis, et dulce canentes
Caeruleum nitidis praetexunt aethera pennis.
Quis tibi tum sensus, maestissima Margarite,
Nata patris miseri? quanto tua lumina fletu
(100) Undabant? quantos, heu heu, de pectore anhelo
Ducebas gemitus, corpus cum flebile patris
Exanimum aspiceres indigna caede perempti?
Nam te credibile est, quamquam patris incluta facta
Aeternam tibi conciliant famamque decusque,
(105) Non potuisse oculos compescere tempore in illo,
Quin durum fleres casum, patrisque cruorem
Ablueres lacrimis, et circumfusa cadaver
Oscula pallidulo ferres moribunda parenti.
Tu tamen has aufer tenero de pectore curas,
(110) Nec lacrimis corrumpe tuos, pulcherrima, vultus
Sic te Phoebus amet, sic, o doctissima virgo,
Adiiciat numero te Calliopea sororum.
Interea truncum iacet et sine nomine corpus,
Spectaclum populo dirum: at polluta cruore
(115) Canities, ne quid sceleris restaret inausum,
Neu tantos aetas nesciret sera furores,
Praefixa infami spectanda imponitur hasta;
Deformata tamen primum ferventibus undis,
Duceret informes donec cutis aspera rugas,
(120) Labraque in horrendos traherentur lurida rictus,
Ne, quod Roffensi acciderat, suffusa rubore
Mortua vitalem praeferrent ora colorem,
Turbarentque pium rursus miracula vulgus.
Hocne tuae Veneri, rex o inceste, tropaeum
(125) Erigis? et mollem placari sanguine divam
Posse putas? iras in te convertet acerbas
Ipsa Venus, vindexque tuos subvertet amores;
Atque aliis iterum, atque aliis tua pectora flammis
Uret, ut infamis veniant tibi taedia vitae.
(130) Tunc memor indignae caedis, tua noxia facta
Flebis, et invisa sumes de pellice poenas.
Pellaeus iuvenis Furiis agitatus, et ira
Incandens, multoque animum inflammatus Iaccho,
Dilectum ante alios inter convivia Clitum
(135) Transfodit ferro, et respersit sanguine mensas;
At postquam furor ille animi discussus, et omnis
Consumptus vini vapor est, mentemque recepit,
Ipse manus inferre sibi, sociumque per umbras
Velle sequi, et miseros incassum fundere questus.
(140) Tresque adeo maestus soles, totidem quoque noctes
Exegit lacrimans, luctu confusus acerbo.
Nequiquam, neque enim luctu revocantur acerbo
Pallentes animae, quas per vada languida vexit
Portitor, atque avido traiectos tradidit Orco.
(145) Tu quoque dilectum frustra plorabis amicum,
Cum tibi discusso mens pura redibit amore.
Interea horrifica rumpet tua somnia forma
Umbra viri, multoque caput foedata cruore,
Quo te cumque feres, dira occursabit imago,
(150) Supplicium saevis exposcens horrida factis.
Namque tuis donec regnis exutus, et exsul
Extremum implorabis opem, rerum omnium egenus,
Morus inultus erit: nulla est violentia longa,
Vindictaeque moram poena graviore rependunt
(155) Numina, iustitiam quorum haud effugerit ullus.
At nos aeternum tua tristia funera, More,
Insolabiliter deflebimus, o bone vates!
Tu mortem sancta pro religione subisti
Crudelem: tibi divinos pro talibus ausis
(160) Mortales debent cultus, tibi templa, tibi aras.
Aeternum, venerande senex, salveque valeque,
Seu colis Elysium, seu caeli lucida templa,
Accipe et hunc nostrum non dura fronte laborem.
4.1.2 Secundus, grafschrift voor Thomas More, zomer 1535
Secundus, Fun. 27
Eiusdem epitaphium,
Inter hospitem et civem dialogus
H. Quis iacet hic truncus? cuius caput ense recisum est?
Quae natat in taetro sanguine canities?
C. Illic ille est Thomas Morus: sic fata rependunt
Tristia multa bonis, et bona multa malis.
(5) H. Quae circumsistunt Divae lugubre cadaver? C.
Diva tenax veri, sancta Fides, Nemesis:
Quarum prima fuit causa, et fuit altera mortis;
Ultrix iniustae tertia caedis erit.
4.1.3
Secundus, nog een grafschrift
Secundus, Fun. 28
Aliud
Ad Styga cum Mori venisset flebilis umbra,
Pallidulum largo sparsa cruore caput,
Portitor ingemuit, trux Cerberus ora repressit,
Persephone salsis inmaduit lacrimis,
(5) Et, quem rex leto infami damnarat adulter,
Absolvit Stygii iudicis urna reum.
Illum rex Erebi, pro constanti probitate,
Addidit infernis iudicibus socium:
Caedis ut auctorem, fuerit cum morte peremptus,
(10) Addicat diris supplicium meritum.
Viventem interea insectet torva umbra tirannum
Semper, et ante oculos sanguinolenta volet
Et vos Eumenides, sparsis per colla colubris,
Illius ultrices tendite in ora faces.
4.1.4 Secundus, grafschrift voor Catharina, koningin van Engeland, winter 1536
Secundus, Fun. 29
Epitaphium Catharinae Reginae Angliae
Illa ego, quae poteram regi placuisse marito,
Et forma, et castis moribus et genere,
Postquam me thalamis exclusit adultera pactis,
Emorior, solo funere grata viro.
4.2 Rouw om Secundus
4.2.1 Marius, versbrief aan Caspar Schetz, oktober 1536
Marius, Epist. I, blz. 78-81 [Klad in Vulc. 70A.]
Ad Casparem Schetum
Quam gratum tenerae munus rosa verna puellae
Praecipue cari lecta manu pueri;
Tam gratae nobis dulces ante omnia Musae,
Praecipue caro a limine siqua venit,
(5) Ut modo quae mandata mihi tua Schete ferebat,
Schete animi requies dimidiumque mei.
Illa nigra potuit tristi de pectore nube
hDiscussa, lucem reddere meque mihi,
Et paene immemorem tanti facere una doloris,
(10) A cari fratris qui mihi morte manet,
Aeternumque (fides et amor voluere) manebis,
Spiritus hos artus donec et aura reget.
Usque adeo inseditque animae; subiitque medullas
Ah dolor, ah gravior mors mihi morte mea.
(15) Ledeos inter qualis concordia fratres,
Quanta fides ollis mutua, quantus amor;
Talis mi tecum nuper concordia, frater,
Tantae fides nobis mutua, tantus amor;
Postque tuos obitus amor idem, eademque manebit
(20) Postque tuos obitus intemerata fides,
Quam mihi si liceat translata morte probare,
Non cupiam alternas ire redire vias.
Sed quo transvorsum pietas saevique dolores
Ducitis? haec Scheto littera scripta fuit:
(25) Indignum laetam frontem illius atque serena
Externi luctus lumina nube tegi.
Quin agimus misso potius pro munere grates,
Optato tantum munere, tamque diu.
Audieram nomen (quis enim non audiit illud?)
(30) Et fuerant Vidae carmina lecta mihi;
Et quibus ille rudem ad Musas deducit alumnum,
Demonstrans notam saxa per alta viam,
Et quibus adversos in ludicra praelia ducit
Milite magnanimos cum bicolore duces;
(35) Legimus et quis sit bombyci cultus habendo,
Doctum et Virginibus gratum opus Ausoniis
Et funus Davali, et pastorum legimus ignes,
Pluraque divino carmina digna viro.
Interea nostras rumor pervenit ad aures
(40) Felicem Italiam cernere majus opus,
Christiada omnipotentis quod de nomine Christi
Dixit, et aeternam texuit historiam;
Haud aliter quondam post pascua, rura, gregesque,
Virgilius Phrygii venit ad arma ducis.
(45) Ex illo; desiderio studioque videndi
Tantum opus, exarsit mens animusque mihi;
Non secus ac iuvenis formosae viginis ora
Artifici vidit cum simulata manu,
Cum quae spes illi taedae est oblata iugalis
(50) Ardet, spesque animae non capit ipse suas,
Et meliora animo naturae munera volvit,
Quam liquidus docta quod dedit arte color.
Illum ad speratos si quis deducat amores,
Oraque det dominae cernere viva suae,
(55) Et dulces risus, et blanda mobilitate
Lumina, Apellea non imitanda manu:
Tum coram suaves haurire et reddere voces,
Non illi vitam debeat atque animam?
At non grata minus nobis tua munera Caspar,
(60) Christias Iliaca non minor historia.
Illam avidis iamdudem oculis atque auribus hausi,
Illa tui aeternum pignus amoris erit.
Donari atque utinam simili mihi munere posses,
Non sinerem hoc tabulis nomen inesse tuis.
(65) Intera sparsas lugubri maesta cupressu
Ad te nostra venit Musa revincta comas,
Ut modo fraternae deflevit funera mortis;
Hei mihi quam mallem mittere laeta magis.
Non sinit ad nostri series tristissima fati,
(70) Quae secum Musas ingeniumque rapit.
Ut quondam celsa fontem sub rupe fluentem,
Lenimen longae difficilisque viae,
Si circumpositis corrumpat dira venenis
Invidia, exiguae qua salit humor aquae,
(75) Distillat virus, labentesque inficit undas,
Et late tristem spargit amaritiem.
Te levius tua fata urgent, ducuntque sequentem,
Et cura a Musis distinet utilior,
Nec tamen assidue merces Iove natus amico
(80) Lucrosas curat numine Mercurius;
Saepe lyram digitis sua prima inventa retractat,
Et medius Nymphis assidet Aoniis;
Saepe ferens patris orator mandata per auras
Alatis liquidum carpit iter pedibus:
(85) Prosperet ille tuas pacata per aquora merces,
Otiaque alterna det tibi blanda mora.
Ut mea saepe tuae veniant ad limina Musae,
Solamen nostri delitiaeque animi.
4.2.2 Caspar Schetz, antwoord aan Marius, 1 december 1536
BPL Vulc. 102
Caspar Schetus Hadriano Mario S.d.
Flebilis a Mario sparsis Elegia capillis
Attulit alterno carmina clauda pede,
Quae potuere graves ostendere pectoris aestus,
Quos modo germani mors miseranda tulit.
(5) Heu, multum cunctis merito deflenda poetis,
Quos habet et nostra quos dabit ora novos;
Hos inter subita nunc surptus morte Secundus
Splenduit et nullo vindice primus erat,
Ut nova diffusum reparantis cornua lunae
(10) Stat iubar et toto est aethere lucidius.
Sicine Parca rapax semper melioribus instas?
Nestoreis annis dignior ille fuit.
Nos tamen hunc summo non invideamus Olympo,
Sit magnum fratri hoc non voluisse nefas,
(15) Iam nunc siderea splendens spatiatur in aula
Regesque et regum despicit altus opes.
Fudisti vacuo tot inania verba sepulcro,
Effugit tepidum spiritus ille rogum,
Non potuit linguae cernens monumenta sonorae
(20) Squallida divinum terra vorare caput,
Elatum at miris super aurea sidera pennis
Hoc nobis patulo reddidit alma sinu.
Scilicet aut veterum fallunt praesagia vatum,
Divus vel sua post fata Secundus erit;
(25) Aurea fulgenti signatus tempora stella
Stabit Apolliniae proximus ille Lyrae.
Tu modo ne fusis lacrimis felicia turbes
Gaudia, te summo postulat ille polo,
Nec fert indigno te tundere pectora planctu
(30) Fraterno nuper foedere vincta sibi.
Idem amor est caelo qui quondam Tyndaridum sic
Gratia diviso numine firma manet;
Ille etiam simili te condicione vicissim
Expetit, et pro se te sinat esse deum,
(35) Linquere nec magni caeli convexa recuset
Atque imum sacro tangere calce lutum,
Ut media saltem fratrem pro parte beare
Et secum puro sistere in axe queat.
Sed vetat hoc rigidi series certissima fati
(40) Ordine quem statuit tollere quemque suo.
Quid faciat? lubeat frescum lenire dolorem et
Taedia terrenae longa vorare viae?
Frustra te ignifero cupiet tamen addere caelo,
Frustra caelesti iam volet ore loqui,
(45) Nesciet aeriam mortali iungere dextram,
Iam tibi stellatum nec reserare caput.
Tuque cupis vultus radiantiaque ora tueri,
Haurire et solitum fratre canente melos?
Non datur, immensi prohibent te brachia caelo
(50) Talia sperare et te tua terra vetat:
Corporea ex humili contextaque machina limo
Caecutit (lento pondere pressa) nimis.
Desine culpandas tandemque remitte querelas,
Nec tua nec fratris pectora laede magis:
(55) Pectora tam longo facile externanda dolore,
Quid non sternit atrox comminuitque dolor?
Ipse tibi (sino te) luctus compendia quaerens
Ni cesses, frater funeris auctor erit.
Quid mirum celeri properantes stamine Parcas
(60) Si de te ut rumpant pendula fila roget?
Neu toties stupidos ignarum fundere questus
Fraterna indignos condicione sinant.
Ergo procul densis pellatur Nenia silvis,
Cantenturque acri carmina laeta fide,
(65) Fraternumque recens celebretur carmine sidus,
Quo stupeat Clarii regia vasta dei,
Quodque queat fratris mixtum cariosa libellis
Cernere venturo tempore posteritas.
Ille etiam summo felix videbit Olympo,
(70) Et modo tu cesses, cetera laetus erit.
Antverpiae. Kalendis Decembri
Anno MDXXXVI
[Grieks-]haplôc kaì hôs étychen gegramménon kaì popoiêménon[-Grieks]
Ornatissimo viro D. Hadriano Mario
Machiliniae.
Ten huyse van den ouden president achter onzer Vrouwen kercke
4.2.3 Marius, rouwklacht voor Secundus, herfst 1536
Marius, PE, Satyra, blz. 86 e.v.; ook: Scriverius ed. Secundus ed. blz. 374 enz, soms iets afwijkend, bijvoorbeeld in de in kapitalen gedrukte titels van bundels en gedichten (hier cursief) in vs 85-101, die hij zelf bedacht zal hebben. Vroege versie in Vulc. 102 met voorstellen tot verbetering van Grudius, die Marius soms gevolgd heeft, zo in vs 51 obtegeret) i.p.v. contegeret en een extra couplet na vs 147.
In obitum Ioannis Secundi fratris, Nenia
Quis luctus, lacrimaeve, aut quae lamenta, dolori
Sufficiant nostro? nunc claro pectora planctu
Irrequieta sonent, nunc femineo singultu
Urbem orbemque implere iuvat, si forte levetur
(5) Immensus dolor, et mens debacchata residat.
O maria, o terra, o quod circuit omnia caelum,
O crudele nefas, o saevi iniuria fati,
Naturaeque vices inversae, o plurima divûm
Invidia, o quondam mea maxima gaudia frater,
(10) Nunc dolor, afflictoque niger sub pectore luctus.
Quam mallem has lacrimas, hos te carissime questus
Impendisse meis meliori carmine fatis.
Haeccine quae nuper de te sperare iubebas?
Hicne celer reditus tua quem mihi littera pacta est
(15) Idibus his ad me Bruxellae moenia linquens
Quam dederas? nondum ecce novae venere Calendae,
Adventumque tui subito mihi fama ministri
Nuntiat; extemplo circum praecordia sanguis
Horruit, et manifesta mali praesagia tanti
(20) Mens perculsa dedit. Sic ad praesepia nota
Turbatus sonipes, domino sessore relicta
Accurrit, casuque domum conturbat acerbo;
Illum autem in silvis immitis turba latronum
Infelicem auro spoliatum animaque reliquit,
(25) Incautumve palus ignoto vortice sorpsit.
Flent uxor, natique, incertaque funera lugent,
Felices illi prae me, cui certa malorum
Stat ratio, veraxque nimis cui nuntius aures
Laesit, et aeterno damnavit lumina fletu.
(30) Ergo procul dulci patria et natalibus arvis
Sic germane iaces? at divi vicus Amandi
Extremos hausit gemitus morientis, et ora
Hyblaeo nuper clausit manantia melle?
Et terra texit, quarta quem viderat ante
(35) Viventem validumque die, nec viderat ante
Quam fato cum nunc illuc urgente venires?
Quid nunc Hesperiam obstantes fugisse per Alpes
Profuit, et patriam terraque marique petisse?
Ut nostras interque manus atque oscula nota
(40) Longinqui ferres levius fastidia morbi,
Aut melius certe ac patientius expirares?
Invidit fortuna necis solatia, et aegro
Desperatam animam caros vix inter amicos
Ducenti placidam mortem indignata negavit,
(45) Ut prope sanatum subito crudelius inter
Ignotasque manus extingueret, extinctumque
Externa tegeret tellure, nec optima mater
Circumfusa sui corpus maestissima nati
Oscula non iteranda daret, gemitusque supremos
(50) Ore suo legeretque animam morientis ab ore,
Obtegeretque extrema oculos in morte natantes,
Ne soror abscissos aut haec aut illa capillos
Cumque thymo molli, cum purpureis hyacinthis,
Rore maris, violisque, et odorae germine murti,
(55) Munera summa tuo iniiceret devota sepulcro.
Ne fratres maesti, atque horum maestissimus ipse,
Ultima pallidulis mandata excerpere labris
Supremumque vale coniunctis dicere dextris
Possemus; mutam neu defleremus ad urnam
(60) Compositum, et magna manes ter voce vocantes
Doctorum lacrimis circum stillante corona,
Et nostras singultus interrumpente querelas,
Iremus praeclara tuae per facta iuventae:
Dulcibus ut Musis tenero devinctus ab aevo,
(65) Cum bis quintus adhuc parvo decurreret annus,
Iam tunc imperio cantabas docta magistri
Carmina, sic illi tamen haud vulganda per orbem.
Tunc spes nata tuis amplae certissima frugis
Non aliter, quam cum tenera densissima in herba
(70) Stat seges, et tectam viridi velamine terram,
Eripit ex oculis. Laeti per rura coloni
Dona ferunt divis, et spe pascuntur opima,
Horreaque extendunt venturae amplissima messi.
Atque utinam non horum aliquis sua dona reposcat
(75) Ingratos divos, mixta si grandine turbo
Aut niger albentes contriverit imber aristas,
Et late dites opibus spoliaverit agros,
Reliquias tempestatis, rarosque maniplos
Cum lacrimis gens maesta legat, lectosque vacantis
(80) Exigua late tecti sub parte reponat.
Sic obtrita tui nobis spes maxima, frater,
Ingenii, sic pauca pia nunc fragmina dextra
Colligimus, saeclis tamen haud spernenda futuris.
Ni me fallit amor, nisi nil praesagia vatum,
(85) Nil fidei sacer ardor habet, tua Iulia) vivet
Aeternum, vivent formosae blanda Neaerae
Basia), diversique alii quos ludis Amores),
Delecti vivent solatia blanda sodales
Sive tuis celebrati Elegis), seu Littera) notos
(90) Quos tua per geminos faciet distincta libellos.
Odae) Pyndaricae vivent imitamina chordae,
Et salibus consparsa suis Epigrammata) parva,
Quin sua defuncti per te post Funera) vivent,
Quis tumulos pius, et tumulis pia verba dedisti,
(95) Quae legat et sanctos manes ventura salutet
Posteritas, similique optes notescere vate.
Orphea) perpetuum Lycidas, patrem Orphea vatum
Coniuge moerentem rapta canet, aurea semper
Aurato celsa in solio Regina) sedebit
(100) Sola potens rerum domitrixque Pecunia) fati,
Aeternum Silvaeque) tuae, et tua fama virebunt.
Nulla dies unquam tales, plaga nulla, labores
Nesciet, artificesque manus, et caela poëtae,
Iulia quis vivo formosa in marmore spirat;
(105) Et formosa Neaera, atque altera tertius ignis,
Et cari fratrum vultus, carique parentis,
Oraque amicorum varia, et tua maxime Caesar,
Nunquam sculpta alia melius simulatave dextra.
Quid memorem, argilla solitus quos ducere ab uda
(110) Viventes hominum vultus, vultusque deorum?
Quae cuncta aspiciens, et nomina nota Secundi
Posteritas studiosa legens, mirabitur olim
Phidiacasque manus, facundique ora Properti,
Et tantam prima spem praesecuisse iuventa,
(115) Claudenti primum nonae trieteridis annum.
Quid referam, merita iuvenilia tempora lauru
Urbe tua Biturix dextra praecincta verenda
Alciati magni, sanctarum insignia legum?
Quae nunc quid prosunt? quid tot volitasse per ubes?
(120) Quid pietas tibi mitis heri? quo celsa Toleti
Praesule diis grato fumant altaria ture
Quem dominum dudum suspirat maxima Roma?
Ille tibi, arcanasque notas, arcanaque scripta
Credidit, atque tua gavisus scribere dextra est
(125) Magnanimos Latii ad Proceres, dominaeque potentem
Paulum urbis dominum. Quin et te Caesaris arma
Instructamque sequi iussit per caerula classem,
Cum Mytilenaeo, Libycas qui insederat oras,
Praedoni nuper bellum exitiumque pararet,
(130) Poenorumque in avita reponere regna Tyrannum
Expulsum ultro iret mundi pacator, ut esset
Victuro praesens qui posset carmine bella
Tantaque magnanimi describere Caesaris acta.
Deinde uti victorem terraque marique secutus
(135) Flaventem ad Tibrim, magnaeque palatia Romae
Pontifici summo summos orator honores
Nomine gratareris heri, triplicemque coronam.
Obstitit atra lues et diri iniuria morbi,
E mediaque via vestigia vertere retro
(140) Compulit, et patrias invitum quaerere sedes
Heic illic subsistentem, invalidumque potenti
Cedentem morbo. Tandem tenuissima venit
Ad nos umbra tui; ‘sic te carissime rerum
Aspicimus’, dixi, lacrimis amplexus obortis,
(145) Laetitiamque inter dubius maestumque dolorem,
Et dudum ipse meae damnans praesagia mentis
Hei mihi non frustra, quid enim patrii aeris haustu
[Sucrodiique opera, quo non praestantior alter
Languenti medicus succos miscere salubres,]
Deze twee regels staan in het autograaf Vulcanius 102.
Profuit excussisse refecto e corpore morbum?
Reliquiae pulsi subito si funere morbi
(150) Sternere debebant firmatam pene salutem?
Quid precibus nostris fractaeque aetate parentis
Concessisse iuvat, patriis ne rursus ab oris
Cedens, morbiferis ambustum solibus orbem
Taveraeque tui peteres cupidissimus aulam,
(155) Sed patrios intra fines cum praesule sancto
Traiecti cui cessit apex et maxima templa
Conditione ageres simili, sed non diuturna.
Nam summos paulo ante dies ad Caesaris aulam
Qui tunc pacata Tyriae Carthaginis ora
(160) Lustrabat Latias populis gratantibus urbes,
Accersitum ultro Pernoti littera venit,
Pernoti, sine quo magnus nil marte togave
Caesar agit, dudum Hesperia cui notus in ora es
Ingenio quantum, dextra, linguaque valeres,
(165) Caesaris ut signata manu quaecunque Latino
Littera ferretur latum sermone per orbem
Ingenii illa tui dextraeque opus esset, et oris.
Fata retraxerunt iter importuna parantem,
Inque alias egere vias, nemo unde reverti
(170) Ingressus potuit semel, infandoque sopere
Heu dulces oculos, et doctae murmura linguae
Damnarunt, doctasque manus, crudelia fata,
O crudelia fata, et vos, si dicere fas est,
Crudeles divi, qui fatis cuncta licere
(175) Concessumque homini naturae legibus aevum
Florenti sinitis praecidere saepe iuventa.
Aeternum o mihi frater ave; te plorat ademptum
Una omnis turbata cohors studiosa, virique
Artifices, plorat senio consectaque luctu
(180) Mater, et in miseram partem germana doloris
Terna venit, ternique, tibi fidissima quondam
Pectora, postque obitum fidissima pectora fratres.
E quibus hic, primis tecum qui vixit ab annis
Et pene aequaevam tam longum tramite vitam
(185) Produxit simili, vitae nunc parte carebit
Dimidia meliore suae, dum vivere partem,
Quae super est invita, fides pietasque sinetis.
4.2.4 Grudius, rouwklacht voor Secundus, herfst 1536
Grudius, Fun. I, 2, blz. 120; Scriverius, Secundus editie, blz. 380 e.v. met een af en toe afwijkende tekst.
Nenia in mortem Ioannis Secundi Nicolaii Hagiensis, fratris optimi
Siccine in aeternam clauduntur lumina noctem,
Lumina perpetuos digna videre dies?
Siccine pallentes reperis, germane, sub umbras?
Victima sic Orci nil miserantis abis?
(5) Nec tua te virtus, duris exercita rebus,
Nec tua te pietas, nec tua nota fides,
Nec sanctae studium Sophiae remorantur euntem?
Eloquiumve potens? ingeniumve sagax?
Arte Promethaea quid vivas ducere formas
(10) Profuit? aut caelo saxa animasse tuo?
Alciatove sacras leges didicisse magistro,
Qui facit Insubrum clarius esse solum?
Aonas aut dulces iam tum novisse sorores,
[Grudius PE, blz. 120, met de drukfout Aonos. Aonas is uit Verg. Ecl. 6, 65: Aonas in montes. Grudius had eerst, blijkens de Borculoüs-editie: Quid iuvat Aonias iam tum coluisse puellas. Maar het is veel beter vs 13-14 ook van ‘quid profuit’ af te laten hangen.]
Cursabas patrium cum puer ante larem?
(15) Cui mox Cyprigena iuveni, cum matre, Cupido
Blandus Acidaliis ora rigaret aquis,
Firmior aetate ut faceres certantia morti
Carmina, Thymbraeo doctus ab ipse deo:
Quae caneret facili dominae blanditus amator;
(20) Quae gemeret duras per vigil ante fores.
Ergo, nec audivit te carminis auctor Apollo?
Ergo, pii vates turba profana sumus?
Cura deum frustra, frustra sacra turba vocamur,
Mors quoque si sacris non minus atra venit,
(25) At tibi, dii facerent, melior pars isses ut aevi
Cum secuit vitae stamina Parca tuae.
Crudeles divae, Stygiis deposcitis umbris
Lustrum cui quintum claudere non licuit?
Dii facerent, interque manus atque ora tuorum,
(30) In patrioque solo te potuisse mori.
Undique praeruptis singultibus ora sonarent;
Solaque non fleret te modo nostra domus.
Maestus uterque tuam flevisset Catsius umbram.
Catsius in versu clarus uterque tuo.
(35) Clericus et flesset, qui fusca sub cute velat
Pectora non tacta candidiora nive.
Goclenius rapti plorasset funus amici,
Goclenius nullis vatibus inferior,
Atque alii, longo lacrimassent ordine amici,
(40) Sectantes mortis dira feretra tuae.
O, quam multa graves educens pectore questus
Corriperet madidas ungue puella genas?
Ipsa quidem ante alias flens carum Iulia vatem,
Illa tuus, frater, Iulia primus amor,
(45) Iulia formosas inter victura puellas,
Vatis amatoris munere clara sui,
Immiti spargens mirtumque rosamque sepulcro,
Condiret lacrimis funera deciduis;
Oraque de largo imprimeret turgentia fletu
(50) Vatis amatoris, dona suprema, genis.
Tum longaeva parens, nati complexa cadaver,
Mixta daret tepidis oscula cum lacrimis.
Et non una soror, laceros turbata capillos,
Et lamians saeva pectus et ora manu,
(55) Et tumulo terni, iunctissima pectora, fratres.
Diro cum gemitu florea serta darent.
Aut, te si patria procul, accessuque tuorum,
Invidiosa deûm fata tulere mori,
Saltem non divi spectasset vicus Amandi
(60) Implentem vitae munia summa tuae;
Nec satis a patria prope, complexuque tuorum,
At neque sat nostra de regione procul.
Nigra dies melius rigidos clausisset ocellos,
Sub desertorum rupibus Arragonum;
(65) Sive Tagi ad ripas, calidi sub lumini Phoebi,
Arida cum febris clauderet ora sui;
Cum saepe (ut memini) nequiquam fata precatus
Sensisti surdos ad tua vota deos.
Serius ut certe venissent nuntia leti,
(70) Venissent domui sic leviora tuae,
Et genitrix, quae nunc subito exanimata dolore est;
Sensisset medicam temporis esse moram.
Forsitan ipse etiam minuissent tanta locorum
Intervalla aliquid, quod propiora negant.
(75) Nec tam certa tuae manasset fama ruinae;
Essent nec leti tot monimenta tui.
Lenius ipse equidem sic tunc mea damna tulissem,
Redditus assiduis durior usque malis,
Cum mea (quid gravius?) lenti post taedia morbi
(80) Coniunx est furvas ire coacta vias,
Nec caram illius potui comitarier umbram,
Ut sequerer durae non voluere deae.
Quis scit an ipse etiam tunc aequius occubuisses,
Languidus, et fractus pene dolore meo?
(85) Certe aliquid fuerat quosdam spectare tuorum,
Quodque oculos tegeres fratris amata manus,
Et tumulo nostrae componi posse Cobellae:
Quodque unus fieret mixtus uterque cinis.
Triste subivissent Venerilla Neaeraque funus,
(90) Quas Hispana tibi conciliarat humus;
Haec quoque frigenti tot basia figeret ori,
Quot solita est vivo figere, quotque modis.
Ipse ego thura, sacrasque darem cum carmine lauros,
Quae tua promeruit nil temerata fides,
(95) Quam longum pariter concessos egimus annos,
Seu fors blanda mihi, seu mihi dura fuit;
Quo me cumque tulit fati imperiosa potestas,
Caesaris externo dum vagor orbe comes,
Quem dominum late occasis veneratur, et ortu,
(100) Et plaga, ab aurifero quae tepet usque Noto.
Pinigero, o, quoties haerentes vertice nubes,
Quaeque Pyrenaeo nix iacet alta iugo,
Tecum una potui celeri percurrere manno,
Saevaque ab hiberno frigora ferre Iove?
(105) Tecum una Hesperios quoties contemnere soles,
Finderet arentes cum ferus ardor agros?
Ilicis, o, quoties tecti requievimus umbra?
Cum dedit alternos nostra Thalia modos?
O, quoties matutinas venatibus horas
(110) Lusimus, ut caderet parvula praeda lepus?
Tecum igitur duros potui qui ferre labores,
Qui tecum omnigenis ludere deliciis,
Cur non te potui per regna inamoena secutus
Transmitti Lethes dira fluenta nigrae?
(115) Ac tristes sine luce domos, sine lumine lucos
Visere? nigrantes et comes ire vias?
Inde etiam tecum Elysios habitare recessus,
Qua per odoratum sibilat aura nemus?
Sic mage constarent fraternae foedera dextrae;
(120) Nec meus imparibus passibus iret amor.
Vestra mihi, divae, toties cur defuit iras?
Cur trahitis lenta stamina nostra manu?
Immo, ego quin ferro tantos finire dolores
Accelero? et mihi do, quod mala Parca negat?
(125) Nam nec longa dies mihi me placaverit; aut quae
Afflictos animos Bacchica dona levant.
Quid tamen, heu, prodest renovari vulnera verbis?
Quidve iuvat gemitu publica damna sequi?
Aut, tibi quid valeat me letum urgere negatum,
(130) Si redimi nostra mors tua morte nequit?
Spero equidem, (quin certa fides) vestigia mox iam
Cara sequar: neque nos dividet illa dies.
Ergo agite, o, porro rigidarum pensa Sororum
Currite mi, nulla praepedienda mora.
(135) At vos, o, cari manes, requiescite in urna
Interea, tellus nec premat ossa gravis.
4.2.5 Grudius, ode aan Venus en Cupido over zijn broer Johannes Secundus
Grudius, Sylv. I, blz. 175-6
Ad Venerem et Cupidinem de Ioanne Secundo, fratre
Lascivi genitrix alma Cupidinis,
Lascivaeque deae telipotens puer,
Cultorum duo vatum
Semper mitia numina:
(5) Vestris imperiis si meus obsequens
Ianus concinuit mollia proelia,
Nullum et quaesiit aegris
Finem lentus amoribus:
Vos raptum Elysio sistite amabili,
(10) Qua vatum recinunt assiduum chori;
Prosit regna proterva
Decantasse suaviter.
Et qua Sol propior fervidus imminet,
Et qua bruma riget marmorea nive,
(15) Tellus qua vaga circum
Ambitur tumido aequore,
Et, qua fluctivagis est via navibus,
Humanive memor terra iacet pedis,
Vatis sacra Secundi
(20) Vivat fama perenniter.
4.3
4.3 De uitgave van Secundus’ gedichten
4.3.1 Viglius in Spier aan Marius in Mechelen over een roofdruk van de gedichten op de dood van Thomas More, fragment, september 1536
Hoynck citeert dit fragment uit een brief van Viglius aan Marius bij Epist. 85, blz. 221-222, een brief aan Bonifacius Auerbach van 21 september 1536 over hetzelfde onderwerp, uit de verloren gegane brievenverzameling II, fol. 384, deze brief is niet in de KBB en werd dus niet door Van Hulthem overgeschreven. Hij is dus op dit fragment na verloren gegaan. [Vergelijk Dekker, blz. 211.]
Gaudeo id tandem me importunitate mea tibi extorsisse, ut litteris tuis crebrius fruar. Binas enim nuper accepi, quarum posterioribus fratris carmen in mortem Mori coniunctum erat, quod paulo post sub Erasmi nomine Haganoae cum ineptis quisbusdam Hieronymi Gebuilleri glossematis excusum est. Qua de re apud me questus est Frobenius, metuens ne quid inde invidiae Erasmiano nomini, eiusdemque operibus apud Anglicanam gentem confletur, quod sibi quoque detrimento sit. Non dubito autem fratri hoc aeque displicere, et unde ille litterator nactus sit miror.
4.3.2 Marius in Mechelen aan Zassenus in Leuven over de roofdruk, november 1536
Bij wijze van Voorwoord afgedrukt in: Naenia in mortem clariss. viri Thomae Mori, Auctore Ioanne Secundo... Leuven, Servatius Zassenus, dec. 1536. [Volledige titel in Dekker, blz. 214-215.]
Hadrianus Marius Nicolai F. Macliniensis Servatio Zasseno Librario S.D.
Cum ex immatura carissimi fratris mei morte conceptum gravissimum dolorem, conquisitis undique, cum ex communi, ut fit, hominum vita, tum ex Philosophia nostra solatiis, mitigare, deiectumque supra fidem hoc tam acerbo casu animum meum erigere, ac ad se reducere tentarem, neque aliunde mihi praesentius huic malo remedium quaerere, nec invenire posse viderer, quam ex ipsa re, atque ipsis adeo ipsius scriptis, quae, invita etiam morte, spes est, suum autorem venturis olim saeculis seraeque posteritati vividum florentemque seque ipso maiorem traditura, cumque adeo iam, quod in me erat, curare coepissem, ut quam citissime ille revivisceret, redigens scilicet eum in ordinem scripta ipsius omnia, quem ipse vivus sibi praescripserat, ut quam primum ederentur, ecce derepente exortus est in Germania litterator quidam, (quid enim attinet nominare hominem hoc solo flagitio notum) qui bona me consolationis huius meae parte frustrari, cum gravi impiaque in fraternos manes iniuria niteretur.
Nactus is, haud scio qua via, aut unde, Neniam, quam in clarissimi viri Thomae Mori miserabilem caedem Secundus frater conscripserat, epitaphiumque eiusdem, depravatissime utrumque edi curavit. Illam quidem, sub Erasmi Roterodami tunc primum defuncti nomine, ut nimirum mercem suam tam specioso titulo faceret vendibiliorem, nam quaestum solum spectasse mihi videtur, hoc vero, cum huiusmodi inscriptione: Io. S.
In illa, praeter alia errata plurima, post primam statim paginam, uno et triginta versibus omissis, seriem tamen homo insulsus continuavit, partesque nihil prorsus cohaerentes commisit, salebrae tam rudis asperitate non animadversa, ad quam tamen indoctissimus etiam quisque necessario offendat. In hoc, ad ipsum limen offendens, primum versum, omissa dictione `truncus’, pede uno truncum reddidit. Antepenultimum vero ex pentametro hexametrum fecit, adiectis duabus coniunctionibus, atque ita tres hexametros in elegiaco carmine continuavit.
Et invenit tamen homo improbus ineptiae suae ac falsitatis imitatorem, qui eadem denuo excuderet, aeque mutila, aeque corrupta, alterum etiam, de epitaphio loquor, cum inscriptione mendaciore. Nam cum prior illa editio id Ioanni Secundo, quamquam obscurius, tamen ascripsisse videri possit, posterior haec, quae id aperte Ioanni Sapido inscripsit, elegantiam hanc suam excusare non potest.
Haec mi Servati, qualiter mihi bilem commoverint, non facile dixerim. Et impius sane sim, si negligam iniuriam fratri, qui mortuus vindicare se non potest, illatam, tam indignam, tam atrocem, cum praesertim videam, viros doctos familiae nostrae nulla re praeterquam amicitia coniunctos, hanc ipsam, non aliter quam sibi illatam, indignissime ferre. Inter quos Conradus Goclenius vir in re litteraria princeps, litteris etiam suis mihi rem hanc, quod eam me scire ignoraret, indicavit, ac libellum insuper editum misit, graviter de hominum istorum tanta improbitate querens, contendensque hac occasione, ut quam citissime fraternorum carminum editionem maturem, quae cum in ordinem, ut constitui, redigi, ac describi tam cito non possint, decem enim sunt libri, asserere tamen interim dominoque suo restituere haec pauca, statim volo.
Nam quamquam et ipse ea, dum viveret, quod in regem Angliae quibusdam locis essent acerbiora, amicis tantum communicaverit, carminumque suorum meditans editionem, haec tamen ad tempus supprimere cogitaret, et nos quoque postea eo defuncto, idem facere statuissemus, nunc tamen cur id faciamus, nulla est causa. Edita enim iam bis sunt, et mille forsan exemplaribus per hominum manus volant, nihil ab hoc exemplari distantia, nisi quod indignissime contaminata sunt illa, ac mutilata, ea praecipue parte, qua Caesaris laudes, Reginaeque Catharinae genus continentur.
Quare haec, mi Servati, ad te mitto, ut tuis typis excudas, quam poteris emendatissime, ac evulges, qua re de Secundi fratris mei ac amici tui manibus tam mereberis bene, quam illi meriti sunt male.
Vale vir optime, et Goclenium meis verbis saluta.
Macliniae.
4.3.3 Grudius in Den Haag schrijft aan Marius in Mechelen over de uitgave van de gedichten van hun broer en over zijn eigen schulden, 24 oktober 1536
Vulc. 105, II; het eerste gedeelte was eerder uitgegeven door Burmannus in zijn Sylloge), II, blz. 209-210 en door Tuynman in KJS), III, 2 blz. 188-191. Ze lieten beiden het slot weg, Tuynman omdat het niet ter zake deed in zijn betoog over het geringe aandeel van Grudius in de verzorging van de uitgave van Secundus’ verzamelde werken, Burman, denk ik, omdat hij geschokt was. Transliteratie Tuynman en voor het laatste stuk vanaf Oro ut) C.M. Ridderikhoff. De laatste regels vanaf Status) zijn heel klein geschreven door een andere hand, en werden dus gekopiëerd van een tweede blad.
S.P. Carissime frater. Scribis te quaedam adhuc fratris carmina desiderare, quorum titulos sive catalogum manu ipsius habeas. De quibus quid sentiam accipe: Hexastichum ad Alciatum, id esse puto, cuius initium, ‘Aureus hic Phoebus’ etc., estque in libello fratris. Elegias duas ad Neaeram arbitror eas esse, quae in Neaeram scriptae extant in libro secundo elegiarum; epigramma de Helena et Menelao numquam vidi, neque opinor ab illo conscriptum fuisse, sed conceptum. Id ipsum etiam iudico de epithalamio funesto, quandoquidem ne nomen quidem umquam ab illo audivi, neque tu, opinor; et solet ille, quoties aliquid carminis fecerat, id nobis vel per litteras communicare. Elegiam ad Saratum tibi misi, et accepisti, ut tuae testantur litterae. Distichon de Nevia illud existimo esse, in quo ponit comparationem nobilis canis, qui tamen lingat os canis ignavi. Epitaphium Legati Angliae vidi Montissoniae: id est in manibus Doctoris Rodolphi Cantoris caesarei, quo adhortante scripsit; est, ut memini, heroicum, decem fortassis aut duodecim versuum. Neque est, meo iudicio, quod illud magnopere moremur, vel si quae alia minutiora desideramus, cum plurima habeamus praeclarissima.
In his quaecumque mutasse te scribis, iudicio tuo libenter subscribo. Ego quidquid illius habebam nuper per Cornelium ad te misi, qui mihi abs te litteras rettulit. Rursum autem excussi chartas meas, neque aliud invenio. Epitaphium fratris Petri, sic ut ad me transmisisti, publicandum censeo.
Tetrastichum tuum non elegantia modo ac facilitate, sed ipsa etiam brevitate mihi placuit. Vereor tamen ne lectores non satis plene mentem fratris intelligant. Itaque fusius ego idem argumentum sum prosecutus, relictis tamen omnibus paene versibus tuis integris, quantum quidem licuit propositum ipsum ac thema nonnihil varianti, nam tu ad libellum, ego ad Grammaticos sermonem habeo:
Ad Grammaticos, cur scribat lascivius.
Carmina cur spargam cunctis lasciva libelllis
Quaeritis? Insulsos arceo grammaticos.
Fortia magnanimi canerem si Caesaris arma,
Factave divorum religiosa virum,
(5) Quot miser exciperemque notas? patererque lituras? Quot fierem teneris supplicium pueris?
At nunc uda mihi cum dictent basia carmen,
Pruriat et versu mentula multa meo,
Me legat innuptae iuvenis placiturus amicae,
(10) Et placitura novo bella puella viro,
Et quemcumque iuvat lepidorum de grege vatum
Otia festivis ludere delitiis.
Lusibus at tetrici procul hinc absistite laetis
Grammatici, iniustas et cohibete manus,
(15) Ne puer ob molles caesus lacrimansque lepores
Duram forte meis ossibus optet humum.
Habes iudicium meum, quod ipsum tamen tuo subiicio. Expecto tempus illud cum omnia nitide conscripta tu ipse huc defers, unaque relegemus.
Oro ut inquiras mihi de famulo rustico sollerti et impigro, et quid inverneris indices.
Villicus meus promisit se terminum priorem observaturum, item et secundum, aut etiam anticipaturum, si possit. Ego quoque Dominae Matri solvam quod debeo ad Natalem proximum. Sed quoniam cogemur emere reditus a Caesare, cupiamus scire, an si pro pecunia quam ei debeo, reditus accipiam, ipsam sibi in reditibus solvi patieris; quod illi videtur aeque commodum fore, nam tibi datura est.
Tu autem si pecuniam haberes, puto reditus tibi comparares. Sunt autem hi reditus certissimi, cum Status atque oppida se pro illis obligent in solidum et interim mihi esset honrificum quam plurimos reditus emere.
Vale. Hagae 24 octo. 1536.
Tuus Frater Nicolaus Nicolai.
Adres:
Aen Mr. Adriaen Nicolai, Advocaet inden grooten raede tot Mechelen.
4.3.4 Viglius in Spier condoleert Marius in Mechelen, 20 november 1536
Hoynck, II, nr 89, blz. 227-228 Consolationis officium, Hadriane doctissime, proprius dolor intercipit: nam Secundi fratris tui immaturum fatum tanto ipse animi maerore accepi, ut si fratrem amisissem, eius obitum acerbius ferre non potuerim. In fratre unica sanguinis est necessitudo; at cum illo ab teneris unguiculis, et ex studiorum contubernio contracta familiaritas, eo meum animum quotidie magis devinciebat, imflammabatque, quo litterarum fundamenta, quae eodem in ludo, sub eodem tecto, eisdemque praeceptoribus ieceramus, maiore gloria ab eo exaedificari, et in pulcherrimum consurgere fastigium cernebam, cuius quidem rei praeclara monumenta reliquit, quae mea opinione perpetuum victura sunt. Unde etiam qui nunc noster privatus est luctus, publicus fiet.
Nam si hi ipsius lusus, quibus venam ad maius graviusque aliquod argumentum praeparabat, tantam prae se ferunt indolem: anne iustus studiosos omnes dolor afficiat, ita repente illum, quasi spectabilis et eximiae pulchritudinis florem, calamitosa templestate perculsum, et antea ereptum nobis esse, quam legitimos ex divino illius ingenio fructus carperemus?
Tuam vero, ornatissime Mari, pietatem laudo, qui doctissimi fratris memoriam ab interitu vindicare studeas, ac Carmina, quae ille iuvenis plurima elegantissimaque lusit, in unum volumen colligas typisque excudenda committere statueris.
Scripsit ad me ex Biturigibus in clarissimi parentis vestri mortem multo doctissimum carmen; id si inter eius schedas non repereris, perlubenter ad te mittam, nolim enim eius quicquam perire. De Epitaphio Mori antea ad te scripsi. Neniam tuam rogo ut communices. Utinam vero simile aliquid eius manibus per me praestari posset. Quod cum illa nostra familiaritas, quae mihi cum vivo fuit, requirit, tum mortui amici minus mihi triste desiderium redderet, si eo videlicet modo debitae erga defunctum pietati satisfecisse, iustaque me ei persolvisse persuadere mihi possem. Bene vale Mari carissime. Spirae 20. Novembris 1536.
4.3.5 Grudius in Den Haag aan Marius in Mechelen over de laatste verbeteringen, 5 november 1537
Naar het origineel in Vulc. 105 II in de UB Leiden; eerder, met afwijkingen, uitgegeven in Burmannus, Sylloge) II, blz. 210-211. De laatste regels zijn in het handschrift door een onbekende in de kopie toegevoegd, net als aan het eind van 4.3.3.
S.P. Remitto poëmata Secundi fratris. Semel atque iterum relegi, et mutavi quaedam ut videbis. Atque inter alia folio 187 pro eo quod scripserat; Aut qui Pegasea labra rigarit aqua); ego reposui: Sed qui Pegasea etc. Nam cur neget hoc loco se poëtam esse, cum ubique id iactet, et quidem statim post aliquot versus, ubi dicit: Annuit intonsa Phoebus et ipse coma.
Item fol. 209. Quod Flandria palmas non habeat, pro eo quod ille scripsit: Aptat Idumaeas olim tibi Flandria palmas, Evinctura caput rami victoris honore; ego scripsi sic:
Plectit odoratas tibi Flandria laeta corollas
Terra parens, cinctura comam reduntis Alumni. Et cum admonueras quibusdam tuis litteris Titus) primam habere brevem, mutavi in Elegia ad H. Montium sic:
Quales Strozigenae laus et duo sidera gentis etc. Tu poteris reponere sicut erat, aut aliter mutare.
Illud libenter admonuerim, mihi non videri expedire ut edentur ea quae vel de rege Francorum aut Delphino scripsit.
Ceterum quod dubitabamus an Glyconaeum carmen primo loco Trochaeum reciperet aut Jambum, id Ninivita mihi dissolvit dum ait utrumque horum recipere, non solum spondaeum. Citat Horatium Oda) 15, lib. I: Ignis Iliacas domos); Catullum: Puellae et pueri integri); Marullum etiam, apud quem nullo discrimine passim invenies. Quamquam de iis, quae ad odas pertinent, sicuti et de aliis, certius iudicabit Goclenius.
In Elegia 6. lib. 3: Et tu sturne loquax cunctas imitate volucres: videndum an id sit sturnus), quod ipse putat, nempe ‘een spreewe.’
Tum in Dialogo Polyphemi et Neptuni; an grammatice positum sit Neptunie, vocandi casu.
Item in Epitalamio: Murmur pro querimoniis reponens, videndum quanta sit syllaba mo.
Ea quae tu mihi misisti abs te emendata, remitto, tuae enim limae prorsus accedo; quare iudico ponenda suo quaeque loco. Epistolae ad Ottingerum duo misisti exemplaria, quorum alterum auctius est, et multis locis emendatum; quare arbitror id esse postremum ac recognitum. Itaque sic edendum censeo inter epistolas idoneo loco. Sed duobus ademptis versibus, qui etiam in altero minori exemplari non sunt, nempe: Hoc canat, ut nemo per te tamen inclute dignum./ Servet in extenta posteritate locum. Aut omnino eos ego non intelligo, aut Ottingerum ridet. Sed tu mihi scribes tuum iudicium.
Susius legit prope omnia, et vehementer probat. Rumoldus legere non potuit per occupationes et itinere. Conradus facile erit unus pro omnibus, si modo volet (quod confido) diligenter evolvere. Ipse autem illum per literas id summopere oro.
Gaudeo Dominam matrem plane convaluisse, atque utinam sanitas illi diuturna sit. Ei me commendabis diligenter. Cupio autem ex te scire (nam facile expiscaberis) an ipsa ad nos ventura sit. Nam conduxi novam domum, quae ei esset commodissima, nempe domum Treslongue, quae est proxima Magistro Arnoldo Goes, et non longe a sorore, ut scis. In eam immigrabo mense Maio, aut citius. Et conduxi in multos annos.
Bellum Tunetaeum fratris brevi remittam.
Arnoldus Cobelius nondum venit, quare neque Palingenium adhuc vidi.
Scire cupio, Steelsius habiturus ne sit caractherem illum de quo tibi dixeram, et cuius praelo commissurus sis fratris opera. Multum enim refert habere diligentem ac doctum typographum. Et nescio quam gratiam conciliat caracther.
Mitto tibi litteras ad Conradum, ubi legeris obsignabis. Item ad Trisensium sororium nostrum.
Vale. Hagae 5 novemb. 1537. Tuissimus frater N. Nicolai.
4.3.6 Viglius in Ingolstadt over Secundus aan Jacob Fugger, 14 october 1541
Hoynck, II, Epistolae), 119, blz. 288-289 Quaerenti mihi aliquam ad te scribendi occasionem, haud ullum magis gratum argumentum, quo meo erga te officio satisfacere possem, iamdiu occurit, quam ut Ioannis Secundi veteris sodalis, quocum mihi ab tenero quod dicitur ungue: sub iisdem magistris iisdemque in aedibus permultos annos iucundissima consuetudo, studiorumque fida communicatio, et ad extremum vitae spiritum perducta amicitia intercessit, monumenta tibi legenda offerrem in quibus cum plane divina quaedam ingenii vis appareat, tum nihil nostro saeculo eo in genere suavius editum legi.
Quod etsi proprium sit basiorum epitheton (unde et ipsa videlicet suaviola, suaviationesque dixisse veteres videntur) huius tamen mihi melliflua carmina quaedam dulcedinis gratia ipsa cum re certare videntur, dubium uti existat, verbane rei an res verbis suavitatem addant? Quid dicam de aliis quae parem felicitatem prae se ferunt? siquidem amores, dolores, ioci pariter ac seria, omnia denique summam indolem ac admirabilem ingenii venam prae se ferunt. Eum vero cum tibi quoque Biturigibus innotuisse arbitror, vel mea, vel illius, vel tua ipsius causa, isthunc quaeso libellum perlegere non graveris. Ad cuius ubi perveneris calcem, non modo tantulae operae oleique minime te poenitebit, sed fati etiam iniquitatem mecum accusabis, quod tantum ingenium adeo praemature e vivis nobis sustulerit. Vale. Ex Ingolstadio 14. Octobris 1541.
Vervolg: teksten bij hoofdstuk vijf