| GHeen wichtigher werck end’van grooter belangh, als de Godsdienst: zonder welck geen land, geen staet, geen huys, geen gezelschap, jae gheen mensch alleen bestaen kan: zonder welck het heele rond der Aerden bovenst-onder keeren, ende in die eerste ongheschickte vorm-looze kloot veranderen zoude. Daerom is ’t, dat oock het alderwoeste, end’ meest ontmenschte volck, nerghens zoo verre verbeest end’ van alle reden uyt-gheschut is, in wiens herte niet en smeult eenigh voncksken daer van, ’t welck hun machteloos maeckt, om dat gnoston tou theou, die kenbaerheydt Godes te konnen wraecken. Spreeckt de dwaes by-wijlen in zijn herte, daer en is geen God, zoo voelt hy oock, t’anderen tijde, den gheessel end’de prickelen van den scherp-rechter der gewisse, end’ zijne ghedachten onder malkanderen, haer beschuldighende, ofte oock ontschuldigende. Maer noch en is dat niet genoegh: de mensche moet al verder schryden, end’ daer toe werden gebracht, dat hy door-trapt end’ geweeckt in Godes woord, zijn eygen verstant onder-trappe, end’ghelijck in ’tonderspit legghe; alle zijn ghedachten gheheel gevanghen stellende, onder de gehoorzaemheydt van de Heere Christus, het eynde der Wet, tot rechtveerdigheydt eenen yeghelicken, die ghelooft. Maer alzoo de mensche, gheheel ont-aerdt van zijnen oorspronck, onder dat lieffelicke Jock niet buyghen en kan, ten zy dat hy hem kenne, die alles is in allen; end’ dat hy met den Apostel wete, wien hy ghelooft, zoo moet hy, volghens de lesse van Jacob, Wijsheyd van Gode begheeren, die-ze [fol. *4v] eenen yeghelicken mildelicks gheeft, zonder verwijt: end’ met naemen, in des Heeren Wet zijnen lust scheppen, die dagh ende nacht over-dencken: sprekende tot God, end’ zijn even-naesten, met Psalmen, Lof-zanghen end’ Gheestelicke Liedekens, zinghende ende Psalmende den Heere in zijn herte. ’Twelck op dat een yeghelick doen mochte, niet alleenelick naer den zin, maer oock met de woorden van de Heere onze Godt; woorden die slagh geven, end’ klem hebben, die levendigh end’ krachtigh zijn, deur-dringhende tot de verdeelinghe der Ziele ende des Gheests, der ghewrichten end’ des merghs; vryelick anders den mensche roerende, end’ ten Hemel optreckende, als die met gemaeckte pronck van ghezochte bloemen toeghemaeckt zijn; hebb’ ick my, by afghesnedene uyren, end’ Sondaeghsche oeffeninghen, met alle ernst, ende voorgaende beden tot Godt, ten uyttersten bevlijtight, om de gedichten, van de ghezalfde des Gods Iacobs, die lief’lick is in Psalmen Israels, van woord, tot woord, strickelick ende naer de voet des letters, t’onzer gewoonelicke gezangh te brenghen: ’t welck hoewel het oock by andere is gedaen, zoo en is het maer geschiet by Poëtische uytbreydingen, slaende eenighsints op de meyninge van de Psalmen, maer niet eenvoudelick end’ zuyverlick de woorden des H. Gheests uytdruckende: zoo dat de ghewoonelicke zanghen (oock naer het oordeel van die ghene, welcke de eere van Godt ontfanghen hebben, om dien Orakel-stoel te beklimmen) veel meer Gheestelicke Liedekens, als Davids Psalmen konnen ghenoemt werden. Ende op dat de Ghemeynte Gods, klaerlick mocht werden onder-richt, wat van die Psalmen zy: zal niet on-noodigh wezen, van dien dichter oock yets te zegghen. Deze is genaemt geweest Petrus Dathenus, eertijds een Munnick van Poperinghe, in Vlaenderen: maer naermaels de kappe, en de onreynigheyt die daer in stack, uytgheschut hebbende [fol. *5r] heeft hy de hervormde Godsdienst ende het leer ampt van dien, aengenomen: daer in hy zich met zoo heftighen als deftighen yver heeft ghequeten, dat hy niet en meynde stemme of aessems ghenoegh te hebben, om zijn inwendigh vyer lucht en toch te gheven. ’T is zeker, ghelijck hy menschelicke zwackheden onderhevigh is gheweest (van andere, dezer eeuwen, met scherpe pennen, doorghestreken) dat hy oock zeer prijzelicke gaven heeft ghehadt: uyter maeten bezigh en oegstigh gheweest zijnde, om in den Oegst des Heeren zijnen aerbeyt vlijtelick te besteden. Dit blijckt ghenoeghsaem, behalven andere preuven, uyt de Psalmen, welckers gezangh onze kercken van zijne zorghe ende neerstigheyt verheffen. Want deze man Gods, vol yvers, en driftigh tot voort-zettinghe van ’t oprechte gheloove, merckende, hoe de Francoisen en Waelen, in Goddelicken brand ontstaecken, en ghelijck ten Hemel wierden op-getoghen, door het zinghen en aenhooren der Psalmen, by (Marot, en Beza,) in dichte ghebracht, heeft zich niet onthouden, noch ghespaert, eer hy de zelve in Vlaemsche taele heeft overghestelt. ’T welck buyten twijffel, niet zonder merckelicke vrucht en ontstekinghe der herten ter Godzaeligheyt is geschiet: als zijnde geen kleyn behulp, voor dien tijd der onwetenheyd: in welcke de smaeck en ’t Gehemelte noch niet geleert en was, het harde van het murruwe, het ghekoockte van het rauwe te onderscheyden: als wanneer het meestendeel der Christenen, kinders waeren in’t verstant, end’ met melck, hoedanigh oock toe-gemaeckt, tot haeren troost ghevoedt wierden: Maer nu Godt de Heere vry een ander licht van kennisse der taelen, end’ gheleertheyd daer uyt vloeijende, heeft laeten op-daeghen, wie van ghezonde zinnen en bemerckt niet de elendighe* ghebreckelickheijdt van dat werck? Om niet te spreken van de onduijtsche taele; van ’t jammerlick gedicht, van de on-nutte stop-woorden, als van fijn, bloot, een- [fol. *5v] paer, koene, gaer, klaer, reyn, zaen, dit termijn, &c. die over al zwermen; van de in-ghelaschte stucken, grooter dickwils als het laecken; komt byzonderlick in op-merckinghe, dat de zin van Godes gheest, dickwils niet alleenelick niet en werdt uyt-ghedruckt, of verklaert, maer deur ver-ghehaelde in-voeghselen verduystert, jae zomtijdts gheheel verdelght. ’T is my meermaels gebeurt, dat zoeckende, waer eenigh veers der Psalmen by Dathenum wierde ghevonden, het zelve t’ zoecken en onvindelick bleef, jae wel oock een teghenzin van dien ontmoetede. Ziet dien de moeyte niet en verveelt, Psal. 107. verss. 9, 10, 20, &c. Psal. 141.6. ende meer andere: ghy zult verwondert zijn, wat datmen dus langhe, zonder achter-dencken heeft ghezongen. Wiens ooren konnen huydendaeghs verdraghen, dat Godt eerbaer, end’ wat dierghelijcke by-stel-woorden meer zijn, ghenoemt werdt? wiens ghehoor en wert-ter niet ghequetst, als onder dat ernstigh woordt des Heeren, Pos-hanssen, ende meer andere onwoorden spelen? Voorwaer het loffelijck ghedicht werdt veeltijdts door den inhoudt ont-eert, end’ ghelijck verraeden; hier werdt den inhoudt door den rhijm besmeurt, door on-kunste verdonckert, end’ door onkunde verkeert. End’ nochtans zijn vele luyden hier op verleckert. Maer waerom doch? Men let doorgaens meer op den toon, end’ ’t dwaze oor-ghejuck, als op het pit end’ mergh des verstandts. Hierom zietmen, dat op speel-waghens, end’ in onbesuyste ghezelschappen, tusschen alle dertelheyd, end’on-gheschickte ghebeeren, oock deze Goddelicke stoffe onheylighlick werdt onder-menght. End’ dat werdt dan met de naem van devotie bekleedt. Dit alles en werdt van my niet ghezeght, om den goeden yveraer te verkleenen, zijne faeme te ondermijnen, end’ zijne ghedichten, daer noch veel goedts onderloopt; haetelick te maec- [fol. *6r] ken. Dat zy verre. Maer mijn byzonder oogh-punt is, in deze mijne Psalm-dichten, de menschen zoo nae by, tot de eyghen woorden end’ stijl van den Heylighen geest te brenghen, als nae mijn’ meughe, doenelick is gheweest. End’ niemant (hy proeve, wie het wil) en zal daer toe naerderen, vast zijnde aen den bandt van rhijmwoorden. Ick hebbe voor dezen in dat water in-ghezeylt gheweest: dan deernis hebbende met het verlies, of kreucke van zoo krachtighe woorden, met buygingh end’ verminckingh van de zin, ben wederom ter goeder uyre, in de haven ghekeert, daer ick was uyt-ghetoghen. Die een reyne neuze, end’ wel ghezuyverde ooren hebben, zullen dit met de preuve wel beseffen. Ick weet wel voor-slaeghs, dat velen, byzonderlick on-gheletterde, end’ der Hebreeusche taele on-kundigh, dit werck niet wel te zinne zal staen: Alzoo een-aenghenomen ghebruyck niet wel en is te vertijghen; end’ dat zeer qualick kan af-zoeten, dat-men, van ’s Moeders zogh aen, heeft geleert. Maer ick vertrouwe, dat wel-gheoeffende verstanden, dat zullen met de rechter-hand vatten; end’ dat andere, ’t gene nu, om de zwackheydt van haer maghe, rauw valt, ’t zelve metter tijdt ghemeuckt end’ ghemurruwt, (alwaer ’t maer in de hooghste Weerelds ouderdom) lieffelick zal vallen. In allen ghevalle, zal ick mijnen aerbeydt voor rijckelick beloont houden, zoo het maer eenighe te staede, end’ nuttighen ghebruycke komme. Want al de Weereldt te behaeghen, is een ghenade, die het oude spreeckwoordt zelfs aen Iupiter weyghert. Noch een weynigh aen de geleerde: dewelcke, oock nevens andere, zullen verwondert zijn, over deze tot noch toe on-bekende ghedichten, die elders over al gherijmt, hier ongherijmt t’ eynde rollen. Maer deze zullen oock daer by ghedencken, (nevens het ghene hier voren aen haere H. Mooghende is ghezeght) dat het [fol. *6v] Rhijm-verlies oneyndelick gheringher is, dan de winste, die hier by werdt ghedaen: als waer door de eyghen woorden des H. Geests, in haer volle kracht, werden behouden, end’ alle menschelicke by-voeghselen (die de rhijm nootwendelick mede treckt, end’ dickwils buyten den wegh ende ’t Goddelicke Wit, af-leyden) werden ghemijdt. End’ wat isser doch aen den rhijm gheleghen? Wie kan die in ’t zinghen ghewaer werden, daer een veers, door den zangh, zoo langhe werdt ghesleijpt, dat dickwils het derde, vierde, of vijfde, maer en rhijmt. ’T heeft noch al moeyte end’ swaerigheijdt genoegh ghehadt, met deze vrijheijdt, binnen mate te blijven. Eenen Psalm is zomtijdts drijmaels hergoten gheweest, eer hy zijn vorme heeft ghenomen. Een woord-lidt heeft een reghel, die een veers, dit een gheheelen Psalm doen veranderen. Te zegghen, dat een Pinxter-wind my heeft ghedreven, zoude by zommighe nae vermetelheydt, end’ geest-drijverij smaecken: Maer ghelijcker niet en gheschiet, zonder Gods beleijdt ende voorzienigheijdt, durf ick dit wel uytten; dat deze dicht-vond, zonder Hemelsche in-vloeyinghe, mij niet is voor-ghekomen; Ick hebbe hier in, zoo nauw end’ stippelick, de grond-text ghevolght, dat niet een woordeken (mijns wetens, end’ der gheleerde mannen die ’t heele werck hebben naeghezien) my is ontglipt; ten waere mischien het woordeken ende: ’t welck dickwils zijnde een vau conversivum, veranderende den toekomstighen in voor-leden tijd, gheen andere beteijckenisse mede-brenght. ’T woordt ’t Saddijck, ’t welck deurgaens, bij de nieuwe overzettinghe, rechtveerdigh werdt over-ghezet, werdt zomtijdts by my vertaelt vrome, (ghelijck oock de Heer van Aldegonde by-wijlen heeft ghedaen) ’t welck alzoo voordachtelick is gheschiet: dewijl het zelve niet alleen recht-veerdigh beteijckent, maer oock waerachtigh, op-recht, vast, zeker, jae zelfs oock sterck, kloeck, oock naer [fol. *7r] den lichaeme: ghelijck zulcks te zien is Jes. xlix. 25. alwaer Jeronymus, zeer duydelick, het woordt robustus ghebruyckt; met een aerdighe, end’ gansch eenvoudighe zin. End’ zoo luydt het zelve dickwils by de Arabiers: ghelijck het in zijne tweede conjugatie, oock beteyckent bevestigen, sterck maecken. Zoo dat het woordt vroom, behelzende beyde beteeckenissen, zeer wel end’ eyghentlick by my ghebruyckt werdt. In den achsten Psalm, vs. 2. Heeft de Nieuwe Oversettinghe Majesteyt; ick doorluchtigheyt met het grond-woordt: ’twelck luyster, glans, klaerheydt beduydt, end’ met de Duytsche taele wel over-een-kommende. Psal. ix. 9. ende elders, daer de Nieuwe Oversettinghe heeft hoogh-vertreck, stell’ ick zomtijds burght, volghende Ieronymum, by wien het fortitudo, munimentum, refugium vertolckt werdt; insghelijcks, by de Chaldeen tekaph, aschan; end’ by de lxx. Keratos: hoewel het oock zeer wel hoogh-vertreck verduyscht werdt, ghelijck by my oock zomtijds is ghedaen. Psal. 110.1. ghebruyck ick het woord onder-banck uwer voeten daer de Nieuwe Over-zetters behaeght heeft te stellen, voet-banck uwer voeten, tweemaels het zelve te kennen ghevende. Psal. 78.37 werdt Chanamal by de Nieuwe Over-zetters, uyt-ghedruckt vierighen haghel-steen. Ick gheloove, dat dit woordt (’t welck maer eens in de Heylighe Schrift werdt ghevonden) by die gheleerde luyden, wel-nauw is ghewant end’ ghesist, maer verzoecke oorlof, dat het woordt rijm, of rijp (ghelijckmen ergens spreeckt) in mijn ghezangh magh gheleden werden: dewijle de lxx. Overzetters, ghelijck oock de Arabiers, het zelve zoo hebben verstaen; ende Jeronymus daer koude heeft ghestelt: zeer wel oock slaende op den zin van de text. ’T is waer, dat Exod. ix. 24. ghezeght werdt, dat-ter haghel was, ende vier in het midden des haghels vervanghen: op welcke plaetse de Nieuwe Overzetters hebben ghezien: ver- [fol. *7v] staende aldaer, dat de Haghel, die water is, zich vermenghende met het vier; dit een tweede mirakel in een ander was. Maer om gheen mirakel, buyten noodt te verzinnen, kan ’t oock wel wezen, dat betoch, ’twelck aldaer ghebruyckt werdt, voor been, tusschen, werdt ghestelt. In welcke ghevallen, een yeghelick de vryheydt zijns oordeels magh werden gelaeten: ghelijck ick hier oock aen andere doe: als mede van weynighe andere plaetsen, die zoo eenighzins verschillen, end’ daer van ick hier, om kortheyts wille, end’ om den lezer niet te langhe op te houden, gheen reden by en brenghe. De gheleerde Lezer, end’ die maer de Joodsche taele van den dorpel af ghegroet heeft, zal gheheel dit werck wel konnen rond schieten: bezonderlick, die niet gheklampt en blijven hanghen, aen de huydensdaeghsche woordboecken, die alle, zoo vele my ghebeurt is te zien, groote verstellinghe van noode hebben: daer veel-tijds de verbloemde vooren, de eyghene beteeckenissen achter ghestelt, of ongheschicktelick door malkanderen geworpen ligghen: daer vele zich meesterlick meenen ghequeten te hebben, als zy maer eene uyt den hoop gheslinghert hebben, end’ op haer versufte in-beeldinghe, erghens inghevoeijert. ’T en is dat niet: het onderzoeck ende verghelijckinghen der oudste schriften moeten ’t ons gheven: de Targumisten, de Lxx. Overzetters, Jeronymus, de oude Latijnsche Over-zettinghe, de Talmudisten, oude Rabijnen, end’ uytlegghers moeten hier in gheraedvraeght end’ ghehoort werden. Dit moet ick hier noch by-voeghen, dat de Nieuwe Over-zetters den Hebreeuschen text zoo gantsch nauw end’ nae hebben uyt-ghedruckt, dat zy oock veel tijdts de ordre end’ stellinghe der woorden hebben naeghevolght: waer deur het zomtijds is gheschiet, dat de* zoet-vloeijentheydt vande Nederlandsche tale ghesteuyt, end’ de zin niet zoo klaer end’ onbekommert wert uytghedruckt: ’t welck ick, [fol. *8r] zoo veel my de mate heeft konnen toelaten, ghepooght hebbe te mijden. Een staeltjen, of twee, zy in plaetse van allen. Ziet het gheheele derde vers van den xlvij. Psal. end’ verghelijckt het met het gene wy aldaer hebben ghestelt. Psal. cxix. 23. wert ghezeght; mijne ziele is verbroken, van weghen het verlanghen nae uwe oordeelen tot aller tijdt. ’T welck by verstellinghe van woorden, aldus verandert, van weghen t’ aller tijd, nae uwe oordeelen, te verlanghen, niet alleenelick nae mijne ooren, een zoeter-gheluyt gheeft, maer oock eenvoudelicker end’ klaerder de zin is uyt-druckende. ’T is alzoo mijn enckel gevoelen: zonder dat ick daer mede zoecke voor-oordeel te legghen, aen die ghene, welcke liever de nauwe end’ Godsdienstighe puntigheydt beminnen. Zekerlick ick, end’ yder een zijn op het hooghste verplicht, dien grooten Weerelds-bouwer, met ghevouwen handen, end’ gheboghen knien, ootmoedelick te dancken, dat hy ons dat kostelick Juweel der Nieuwe Over-zettinghe, ghelijck als in de Goddelicke kasse zijns Heylighdoms heeft in ghezet: dat hy gheleerde end’ on-gheleerde zoo veel ghemacks end’ klaerheydts toe-dient; de rauwe, end’ ghebulte baenen zoo effent end’ slecht, om te veerdigher ’t zijner kennisse, end’ daer naer ten Eeuwighen leven te gheraecken. Gheeft dat Heere, aen uw volck, ghelijck ghy doet: ende namentlick aen my, die uw onwaerdigh schepsel, en noch onwaerdigher herschepsel ben, |
