[fol. A1r, p. 1]
Reynaert de Vos,
een zeer ghenuechlicke ende ver-
makelicke Historie, met haer moralisatien,
als oock argumenten voor de Capittelen, seer
playsant ende lustich om lesen. Van
nieus oversien ende verbetert:
Met schoone Figueren daer toe dienende. 
TOT DELF,
By Bruyn Harmanssz. Schinckel, woonende
aen’t Merct-veldt inde Druckerije, Anno 1603. |
[fol. A1v, p. 2]
Totten goetwillighen Leser. |
EN wilt niet dencken goetwillige Leser, al ist dat desen Boeck eenen gheckelijcken Tijtel heeft, dat daerom de materie gheckelick ende te verworpen zy: maer leest met verstande, ende siet tot wat eynde alles geschreven is, ghy sulter groote leeringhen ende onderwijsinghen in vinden.
In den eersten hebt ghyer in den staet van den Prince ende sijn Hof. Ten tweeden, den staet vanden ghemeynen volcke. Ten derden, de manieren ende contenantien der leughenaers, hoe ende in wat manieren sy de menschen connen verblinden met hun leugentale ende schoone woorden: oock hoe luttel geloofs datmen hunlieden woorden schuldich is. Ende ten lesten worter geleert dat de wijsheyt ende cloeckheyt des geests alle lasten verwint ende te boven gaet: Oock dat het den Prince oorbaerlicker is wijse lieden in sijn Hof te hebben dan gierige: gemerct dat des Princen Hof geensins en can prospereren sonder den raedt van wijse ende ervaren lieden. Onder den naem vande beesten die in desen Boec genoemt worden, worden ooc begrepen de staten vanden menschen. Inden eersten, den geestelijcken staet wort gheleken by den Dasse, ende bedectelick worden dese begrepen van ghiericheyt ende oncuyscheyt. Daer na den staet der Edelen, onder de welcke sommighe groote personagien zijn, als Coningen, Hertogen, Graven, ende diergelijcke: Dese worden geleken by den Wolf, Beyr, Losse ende Luypaert. D’ander zijn van cleynder ende leeger conditien, ende dese gelijct den Autheur by den Vosse, Simmen, Hont, Kater ende diergelijcke beesten. Ten lesten sult ghyer ooc vinden den staet van de arbeyders, dewelcke geleken worden by de arbeydende Dieren, als Peerden, Ossen, Ezels, ende dierghelijcke.
Ende aenghesien men niet beter en soude connen gheleeren, dan tghene datmen met gheneuchten leert: so hebben wy geerne desen Boeck aenghenomen, om den selven in Nederduyts te laten drucken, op dat de ghene die hun delectatie nemen in dusdanighe loflijcke Autheuren, verghenoecht souden mogen worden: den welcken alleen hier in te behaghen, ons ghenoech wesen sal.
Hier mede blijft Gode bevolen, ende hoort wat ons den goeden Reynaert sal willen segghen. |
[fol. A2r, p. 3]
| Lion, de Coninck. | Reynaert, de Vos. | Grimbaert, de Dasse. |
| Bruyn, den Beyr. | Armelyne zijn huysv. | Fierappel, de Lupaert. |
| Isegrim, de Wolf. | Panther, de Losse. | Bijteluys der Simmen | | Bellijn, den Ram. | Tyselijn, de Rave. | dochter. |
| Courtois den hont. | Kuwaert, de Hase. | Cantecleer, de Haen. |
| Tybaert, de Kater. | Lampereel, t Conijn. | Koppe, de Hinne. |
De Historie van Reynaert de Vos.
Den Leeuwe als Coninck aller Dieren, doet eenen vasten vrede vercondighen alle zijn Landen door, ghebiedende
alle Dieren tsynen Hove ende Feeste te comen. |
| HEt gheschiede ontrent Pincxteren als alle Bosschen schoon ende playsant staen, verciert met alderley bloemen, schoone cruydekens ende vogelen sanck, dat de Coninck van aller Dieren om des hoochtijdts wille van Pincxteren, een groote feest houden wilde, tot de welcke hy dede roepen alle Dieren van zijnen Lande, hen expresselick bevelende, dat hem niemant so stout en maecte, hy en compareerde tsynen Hove. Terstont quamender alle Dieren groot ende cleyn, van wat state oft conditie dat hy was, wtgenomen alleenlick mijn Heer de Vos, want hy kende hem selven breuckich teghen menich Dier, so dat hy noyt en dorste bestaen metten anderen te comen. Alsser dan een yeghelick te Hove gecomen was, so en wasser niemant hi en claechde grootelijcx teghen Reynaert, alleenlick wtghenomen den Das, die na zijn vermoghen Reynaert verschoonde. |
Hoe Reynaert beschuldicht wordt voor den
Coninck van den Wolf ende van veel ander Dieren. |
JSegrim met alle zijn vrienden ende magen ginc voor den Coninck, ende sprac in deser manieren: lieve ende ghenadige Coninck, doet recht door u groote mogentheyt, ende door u groote ghenade wilt mijns ontfermen, straffende de groote misdaet ende onredelickheyt die Reynaert my ende mijnen wijve gedaen heeft. Hy is nu onlancx geleden tot mijnen huyse ghecomen met fortse ende ghewelt, alwaer hy mijn kinderen [fol. A2v, p. 4] ghevonden heeft, die hy met zijner urijne also besprengt heeft, dat syer allegader blindt af gheworden zijn.
Daerenboven ghedaecht zijnde tot zijnen verantwoorden, ende om zijn onschuldt te doen, siende dat zijn valscheyt eenen yegelijcken ontdeckt soude worden, en heeft hy noyt willen compareren, maer is des niet teghenstaende in zijn hol blijven sitten, gelijckt alle den gheenen wel kenlijck is die hier in uwen Hove zijn. Lieve Heere ende moghende Coninc, ten waer niet wel mogelick alle de injurien ende vileynicheden te vertellen die hy my ghedaen heeft, dewelcke ick nu (op dat ic u niet moeyelick zijn en soude) verswijghe: maer de schande ende oneere die hy mijnen wijve ghedaen heeft, en wil ick gheensins verswijghen noch onghewroken laten, hy en salt my beteren. |
Gheduerende de voorseyde woorden, stont daer een hondeken gheheeten Courtois, het welcke claechde oock desghelijcks over den schalcken Reynaert, segghende dat hy eens op eenen Winter soo nae wtgheteert was, dat hem maer een arm worste overghebleven en was, dewelcke hem Reynaert oock ontweldicht hadde, soo dat hy daer na grooten hongher moest lijden.
 Morael. Men siet gemeenlijc in des Princen Hof, dat de groote Heeren altijt over de slechte Edelen te clagen hebben, ende soo haest alsser yemant van desen clachtich valt, so claghen [fol. A3r, p. 5] oock lichtelic met hem alle ander Heeren, van hoe leeghen state ofte conditie sy oock zijn: maer t’is seer goet ende oorbaerlick eenen vrient int Hof te hebben, die zijnen vriendt in zijn absentie verantwoorde. |
| Daer na is oock gecomen Tibaert de katere, dewelcke toornich zijnde, begost te spreken, seggende: Heer Coninc, ick hoore hier van eenen yegelicken groote clachten over Reynaert. T’gene dat Courtois hier nu allegeert vande worste, en is geen sake die corts gheschiet is, maer over sommige jaren, ende al en heb icker mijn clacht niet af gemaeckt, de worste was mijne, ende ick hadse by nachte op eenen meulen ghehaelt, dewijle de meulder lach en sliep: hadde Courtois hier eenich deel in dat was voor my, daerom hy hier af wel behoort te swijgen. Doen antwoorde Panther ende seyde: Tibaert mijn vrient, dunct u datmen sulcken zaken behoort te verswijghen? Reynaert en is anders niet (om de waerheyt te segghen) dan een roover, een moordenaer ende een dief: niemandt en bemindt hy, selfs niet onsen Heere de Coninck, noch yemant ter werelt, wie hy oock zy: hy waer wel te vreden dat onsen Coninck alle zijn goet verlore, ten minsten dat hyer een boutken van eenen Capuyn aen winnen mochte. Jc sal u seggen wat rancken dat hy gisteren Kuwaert bedreven heeft, die hier oock in des Conincks presentie is: hy beloofde Kuwaert dat hy hem zijnen Credo leeren soude, ende dat hyer een goet Cappellaen af maken wilde, daerom hy hem tusschen de beenen dede sitten, ende hielen daer wel vaste. Sy begosten tsamen te lesen ende te singhen, roepende met luyder stemmen: Credo, Credo. Mijnen wech lach voorby Reynaerts hol soo dat ick al hun spot aenhoorde, ende tradt wat naerder. Daer vond’ ick Reynaert die alreede zijn Liedeken gheeyndt hadde, ende bedreef zijn gewoonlijcke kuerckens: hy hadde den armen Kuwaert by der kelen ghevat, ende en hadde ick hem niet overcomen, hy soude hem tleven benomen hebben, gelijckt noch aen sijn wonden wel blijckende is. Sonder twijfel Heer Coninck, laet ghy dit alsoo onghestraft lijden, sonder daer recht over te doen nae wtwijsinghe uwer Mannen, tsal uwe kinderen ten eeuwighen daghen een verwijt ende groote verachtinghe wesen. Hier op antwoorde Jsegrim: Heer Panther ghy segt seer wel, het waer goet datmen hier in verzaghe ende remedieerde by provisie van goet recht, oft anders en waert niemant moghelick rustelick ende vredelick in zijn landt te leven. |
[fol. A3v, p. 6]
Grimbaert de Das verantwoort Reynaerts
sake voor den Coninck, wroegende den Wolf van
sekere misdaden, ende sommighe kuerkens
die hy Reynaert gedaen hadde. |
DOen seyde Grimbaert de Das (die Reynaerts neve was) met eenen grammen moede: Heer Jsegrim dat is al te qualicken ghesproken, men seydt ghemeynlick: Vyants mont spreect luttel goets. Wat wilt ghy Reynaert mijnen Oom verwijten? ick wilde dat onse Heer de Coninck een sulcke sententie ghegheven hadde, dat soo wie van u beyden d’een den anderen meest misdaen hadde, aen eenen boom ghehangen werde, al en comt hy hier niet soo seer claghen als ghy doet, maer waert dat hy so wel in des Conincks gratie stont als ghy doet, ten soude u ten besten niet vergaen. En weet ghy niet dat ghy mijnen Oom so dickwils met uwen tanden ghenepen hebt datter tclaer bloedt nae volchde? Noch wil ick sommighe puncten verhalen, die ick wel doen blijcken sal, alst pas gheven sal. Jnden eersten, (het is u kenlick ghenoech) hoe dat ghy hem zijn deel vanden pladijs niet en gaeft die hy vander Kerren wierp, maer nae dat ghyer den visch al af ghegheten hadt, en liet ghy hem niet dan den blooten graet, die ghy selve niet en mocht. Aldus dedet ghy ooc vanden specke dat ghy alleen atet, ende en wildet noyt sijn aen-deel geven, maer antwoorde hem, segghende: verbeydt een luttel mijn vrient, ick sal u mede deylen, maer anders en creech hy niet: [fol. A4r, p. 7] nochtans hadde hy tspeck alleen in groot perijckel zijns lijfs ghewonnen, want den Boer werp hem in eenen sack, soo dat hyer byna het leven liet.
Morael. Ten sy dat de Rechter beyde de partijen hoort, soo en behoort hy gheen vonnis te gheven, want dickwils is dien soo wel te beschuldighen die eenen anderen accuseert, als dier gheaccuseert wort.
Noch mijn Heeren so verhaelt hier Jsegrim dat mijn Oom zijn wijf misdaen heeft, maer dat is ten minsten seven jaer geleden, eer hyse te Wijve nam. Ende ofter Reynaert doen sijnen wille mede bedreef, om haer een vrientschap oft heuscheyt daer mede te bewijsen: is daer so grooten quaet in gheleghen? waer Jsegrim so wijs als ick wel ghemeynt hadde, hy soude hier af gheswegen hebben, want hy hemselven ende zijn wijf daer een groote oneere mede doet. Ten can haer oock gheen groot leedt gheweest hebben, anders soude sy selfs wel geclaecht hebben.
Morael. Soo wie zijnder Huysvrouwen oneere ontdeckt, die doet hemselven een groote schande daer mede: ende men sal daer mede de Vrouwen niet goet maken: want der vrouwen deucht is schaemte, dewelcke eens ghebroken zijnde, so valtse lichtelick in dwalinghe. |
Grimbaert de Das verantwoort Reynaert
op de claghe van Kuwaert de Hase. |
NOch hoore ick dat Kuwaert ooc wat clagen wil, maer ten zijn niet dan beuselen die hy by brengt, aengesien hy zijn lesse niet recht en conde, en wast niet wel een reden dat hy van sijnen meester gestraft werde? Soudemen de discipulen niet straffen alsse onachtsaem int leeren zijn, sy en souden niet goets bedrijven. Oock claecht hier Courtois dat hy de worste met grooten arbeyt ghecregen hadde inden Winter als den cost quaet te winnen was: maer met alder eeren hadde hy beter daer af geswegen, want hy hadse gestolen: ende gemeynlick sietmen het gene dat qualijc gecregen is, wederom qualic verloren gaet. Wie soude nu Reynaert connen misgunnen dat hy wat gestolen goets te hemwaerts name? Ende tis wel reden, so wie hem der Rechten wel verstaet, datmen gestolen goet aenvangt: ja al hadde mijnen Oom, die van edelder afcomste is, Courtois by der kelen gehangen, hy en hadde daer niet grootelijcx aen misdaen, dan alleenlic tegen de Croo- [fol. A4v, p. 8] ne, midtsdien dat hy buyten recht ghejusticeert soude hebben: maer hy hevet gelaten den Coninck ter eeren, al weetment hem luttel dancx.
Wat can Reynaert nu ghedeeren al tghene ghy hem hier oplegget, mitsdien hy een deuchdelick man is, gheen onrecht lijdende, het quaedt hatende ende niet doende dan by raet ende consent van zijn overhooft. Ende sint ter tijt dat den Coninc sijnen vrede heeft laten vercondigen, en dacht hy noyt yemant quaet te doen: hy en eet maer eens des daechs, hy leeft seer strengelick, hy castijt zijn lichaem ende draecht een hayren cleedt. Het is gheleden meer dan een Jaer dat hy geen vleesch en at, als ick verstaen hebbe vanden ghenen die daghelijcks met hem verkeeren. Hy heeft zijn Casteel Malperdus gantsch begheven, hy en begheert anders niet te doen dan deuchdelick te leven, ende zijn leven te beteren. |
DUerende den tijt dat Grimbaert synen Oom aldus verantwoorde, sagen sy neder ten dalewaert, dat de Haen Cantecleer metten synen quamen met eender baren, daerinne een doode Hinne was gheheeten Koppe, dewelcke Reynaert thooft af gebeten hadde, ende quamen also hun clachten doen. Cantecleer trock voor, ende sloech jammerlic zijn handen ende zijn vleugelen: Aen elcke zijde vande baren ghingen twee Hanen inden rouwe, d’een hiet Cantaert, den anderen goeden Krayaert twee de schoonste Hanen diemen tusschen Antwerpen ende Roomen hadde mogen vinden: dese twee droe- [fol. A5r, p. 9] gen elc een bernende keersse, ende waren broeders van Koppe die doot inder baren lach, ende bedreven so grooten droefheyt, dattet deerlijc om hooren was.
De bare wert gedragen van twee cleyn Hoenderen, die ooc om haers moeders doot groote clachten bedreven. In deser manieren quamense voor den Coninc, seggende aldus: O ghenadichste Coninck, wilt onse clachten hooren, hebt medelijden over tgene Reynaert my ende mijnen kinderen gedaen heeft. In dese lestleden maent van April als tschoonste van den jare aencomt, was ic noch in grooter vreuchde ende blijschap, ende glorieerde grootelijc in mijn schoon geslachte: want ic hadde doen ter tijt acht sonen ende seven dochteren, die alle vet ende welvarende waren: sy hadden een seer schoone ende stercke plaetse daerse dagelicx gingen spaceren: dese plaetse was ombeloken met eenen schoonen muer, ende daer was een schuer in, inde welcke waren zeven groote honden tot harer beschermenissen, so datse daer sonder eenige vreese woonen mochten. Reynaert siende datse so wel beschermt waren, ende dat hyer geensins aen geraken en mochte, begost hyse grootelijc te benijden, ende dede menigen keer om de muer, neerstelick bespiende hoe hyer een in zijn clauwen crijgen mochte. Maer de honden vlogen hem t’elcken toe, so dat hy zijn dieverije niet volbrengen en conde. Een reyse onder d’ander besprongen hem de honden in sulcker voegen, dat hem zijn dieverije eensdeels vergolden wert, want ic sach dat hyer een deel van zijnen ghevoerden tabbaert liet, maer hy ontquam den [fol. A5v, p. 10] honden noch, twelck ons ende noch veel ander beesten groot jammer was. |
DOen werden wy een wijle tijts verlost van den schalcken Reynaert. Daer na is hy weder tot my ghecomen in gedaente van eenen Heremijt, ende bracht my eenen brief, verzegelt met des Conincx Zeghel, inden welcken geschreven stont, hoe de Coninc alle zijn Rijck door hadde doen wtroepen eenen vasten vrede. Ooc seyde hy my dat hy hem ghegeven hadde tot een strenghe leven, ende dat hy anders niet en begheerde dan wel te doen, en zijn ongeregelt leven te beteren. Hy toonde my een hayren cleedt dat hy op zijn naeckte huyt droech, ende voorts alle ander cleederen eenen Heremijt toebehoorende. Doen seyde hy my in deser manieren: Heer Cantecleer, nu voortaen moget ghy u wel houden vry ende versekert van mijnen persoon, want ick en ete gheen vleesch, maer ic ben so out dat ick voortaen penitentie wil gaen doen, ende peysen om mijn ziele, dus wil ick u der gratien Godts bevelen, die u een goet lanc leven wil verleenen. Doen vertroc Reynaert van daer, ende ginc hem achter een hage borgen. Doen was ic seer blijde ende onvervaert, ick ginc tot mijn kinderen, ende die te mywaerts nemende, leyddese spacieren tot buyten de Mueren, daer my groot quaet door geschiedde: want Reynaert die achter de hage de wake hielt, quam terstont wtgesprongen, ende greep een van mijne kinderen byden halse ende leydet in zijn male, twelck [fol. A6r, p. 11] ons al te ongeluckigen beginsel was: want na dat hyer een geten hadde, en cost ons noyt jager noch hont beschermen noch bewaren: nacht ende dach lach hy op zijn luymkens, ende heeft my so seer tgetal mijner kinderen gemindert, dat ic van xv. kinderen die ick hadde, nu maer vier meer en hebbe, sulcken schade heefter my dien dief in ghedaen, quader doot moet hy sterven. Noch gisteren ten daghe hebben hem de Honden ontnomen mijn dochter Koppe, die ghy hier siet ligghen op de bare. Hierom Heer Coninck ben ick hier voor uwe Majesteyt gecomen, seer ootmoedelick biddende, dat u believe deernisse te hebben over de groote schade die my ende mijn gheslachte gheschiet is.
Morael. Men behoort ghenen vyandt te ghelooven, in hoe schoonen schijnsel dat hy comt. Men sal ooc ghenen lieden vertrouwen die in heylige cleederen oft onder tdecksel van heylicheyt comen, sprekende ende hun beroemende van heylicheyt, want daer niet dan bedroch in gelegen en is. Ten anderen, soo wanneer een dief oft moorder zijn tanden bebloedt heeft, dats te seggen, als hy daer zijne ghenuechte in genomen heeft, so en isser geen groote hope van beteringhe in ghelegen. |
De Coninck beraet hem met zijnen Heeren
ende Baroenen, hoe ende in wat manieren hy justitie
doen sal over den fellen Reynaert. Men doet de
wtvaert over Koppe. |
DE Coninck alle dese woorden ghehoort hebbende, heeft hy begost te spreken in deser manieren: Hoort ghy wel mijn Heer de Dasse, hoe hem uwen Oom begeven heeft om zijn leven te beteren, ende voortaen wel en deuchdelick te leven? verstaet ghy nu wel hoe hy vast ende ophout van vleesch te eten? Ick sweere u by mijnder Croonen, mach ick noch een jaer leven, hy salt becoopen. Nu hoort Cantecleer, het is ghenoech gheclaecht, u dochter die hier doot leyt sullen wy eerlijcken doen begraven, alst behoorlick is, en alsdan sullen wy ons beraden met dese Heeren, hoe wy in dese sake te wercke gaen sullen. Terstont dede de Coninck eenen yegelicken bevelen, dat Koppe eerlicken te grave ghedaen werde en op haer graf wert geleyt eenen schoonen claren marmersteen, met een dusdanich opschrift: Hier leyt de schoone Koppe, Cantecleers dochter, die Reynaert deerlicken vermoort heeft, hebt haer in ghedachten, wantse onnoselicken in haer doot ghecomen is. Daer na ontboot de Coninc alle zijn Raedtsheeren ende Wijse [fol. A6v, p. 12] van zijnen Lande, om te hooren advijs opt feyt vanden schalcken ende quaden Reynaert. Doen sloten de Wijse in haren raet, datmen Reynaert ontbieden soude, om te compareren voor den Coninc, ende dat Bruyne de bootschap doen soude. Dit behaechde den Coninck wel, ende seyde tot Bruyne in deser manieren: Heer Bruyne, ick wil dat ghy dese bootschap doet, maer hoedt u wel voor zijn schalcheyt, want Reynaert is fel ende quaet, so vol quader treken en verraets, dat ic duchte dat hy u bedriegen sal. Bruyn antwoorde seggende: Heer Coninc ter goeder uren, ist dat hy my bedriecht, de schade sal my wesen. Jc sal hem wt richten in sulcker voeghen, dat hy noch seggen sal, dat Bruyn zijnen Casus wel gheleert heeft. Aldus is Bruyn vanden Coninc gescheyden, wel blijde ende vrolic zijnde, maer tis grootelijc te beduchten, dat hy niet so blijde wederom comen en sal.
Morael. Al ist dat de Rechter somtijts clachten hoort over eenige van zijne Ondersaten, nochtans en sal hyer gheen haestige wrake over doen, maer sal hem regieren na den raedt ende segghen van zijne wijse ende goede Raedtslieden, roepende den misdadighen tsynen verantwoorden ende defentien. |
Hoe Bruyn den Beyr tot Reynaert ghesonden
wordt met een Mandament, om hem voor den Coninck te daghen, ende hoe hy van Reynaert bedroghen wert. |
NU is Bruyn wech ghegaen, hebbende eenen stouten moet, ende was seer ghestoort, om des wille datmen meynde dat hem Reynaert bedrieghen soude. Na dat hy een wijl tijts gereyst hadde, is hy ten lesten ghecomen in een doncker wout, daer Reynaert ghewoon was ter jachte te gane. Niet verre van daer lach eenen seer hoogen berch, daer Bruyn over passeeren moeste, om te Malperduys te comen. Reynaert hadde veel wooningen, maer boven al was dit Casteel het beste dat hy hadde, want hy hielder hem altijt als hy in noode was. Bruyne comende voor de poorte van desen casteele, ginc hi op synen steert sitten, roepende met luyder stemmen: Reynaert zijdy thuys? Jck ben Bruyn, die den Coninck tot u ghesonden heeft, u ghebiedende dat ghy terstont tsijnen Hove comt, oft anders hy heeft ghesworen zijnen God, dat hy u doen hanghen sal oft raeybraken. Daerom mijnen vriendt Reynaert wilt ghy wijsselick doen, comt met my voor den Coninc. Reynaert lach binnen synder poorten in de hitte der son- [fol. A7r, p. 13] nen, ende hoorende dat Bruyn wten hove gecomen was, vertrac hy in een secreet camer: want in dit Casteel hadde hy veel hoolkens ende schuylhoecken, de sommige breet, d’ander smal, d’ander crom, d’ander recht, soo dat hy niet licht om vinden en was, als hy yet ghestolen, oft eenighe kecke bedreven hadde.
Dus dacht Reynaert hoe hy Bruyn bedrieghen mochte, die hem so bouwelick ende so straffelicken quam dreyghen.
Morael. Sulc een meynt wel wijs te zijne ende wel ervaren, die noch int eynde van eenen anderen wtghericht ende bedroghen wort, als ghy vanden Beyr hooren sult. |
Reynaert heet Bruyn seer willecome,
ende onthaelt hem feestelijcken. |
DAer na is Reynaert voortgecomen ende seyde: Bruyn oom willecome moet ghy zijn, ic heb u wel hooren roepen, maer ick hadde wat sonderlincx te doene: Lieve Oom, hy en heeft u ghenen grooten dienst gedaen, ooc weet icx hem luttel dancks die u desen soo moeyelijcken berch heeft doen klimmen, want ick sie dat ghy zeer moede zijt, het sweet loopt u lancx het aensicht neder, daert nochtans van geenen noode en was, want ick soude doch morgen te Hove gecomen hebben, al en waert ghy niet ghecomen: maer nu sal icker sonder vreese gaen, want uwen wijsen raedt sal my profijtelick wesen byden Coninck.*En hadde de Coninc ghenen minderen [fol. A7v, p. 14] Boode om herwaerts te seynden dan u? Dit is wel wat vremts: Want naest den Coninck zijt ghy die edelste ende meeste gheacht van synen Lande. Jc wilde wel dat ic alreede te Hove ware, maer ic vreese dat ic niet wel en sal connen gegaen, mits dien dat ick so wel geten hebbe. Doen seyde de Beyr: Segt my doch Reynaert, wat hebt ghy gheten daer ghy noch soo zat af zijt? Reynaert antwoorde: Lieve Oom, wat wilt ghy dat ick u segghe, arme lieden en waren noyt rijck, twelc ghy aen my sien moecht, ic moet dicwils eten tgene dat ic niet geerne en ete. By gebreke van ander spijse hebbe ic al honichraten geten, die my den buyc so hebben doen swellen, dat ick my niet verroeren en can. Waer op Bruyn terstont antwoorde: Wat segt ghy Reynaert, acht ghy den honich so luttel? Het wort van eenen yegelijcken seer geacht, ende gehouden in grooter weerden, boven alle ander spijse. Mijnen vrient Reynaert doet my een luttel honichs hebben, ic sal u een getrouwe vrient wesen so lange als ic leve.
Morael. De dwase en canmen niet beter bedrieghen dan met prijsen, ende sulcke ghiften gheven als sy geerne hebben, oft daerse meest ghenoechten in hebben. Den hooveerdighen verleytmen met tijtlicke glorie, den gulsighen met spijse ende dranck, den ghierigen met gout ende silver, den luxurieusen met schoone vrouwen, etc. |
Reynaert leydt Bruyn daer hy honich vinden
soude, twelck hem qualijcken bequam. |
BRuyn oom, (seyde Reinaert) ic geloove dat ghy met my spot: So helpt my God antwoorde Bruyn, ic en soude niet gheerne met u spotten. Doen seyde hem Reynaert: Maer in goeder trouwen Oom, ist waer dat ghy den honich so gheerne eet? Ic sals u so vele doen hebben als ghys met u thienen soudt connen opeten, can ick u daer vrientschap mede gedoen? Mijnder thienen Reynaert neve, sprac Bruyn: Al hadde ick al den honich die tusschen Antwerpen ende Poortegael is, ic aten wel alleene op. Reynaert sprack: wat wilt ghy segghen Oom? Hier naest woont een Huysman ghenaemt Lantfreyt, die heves so vele als ghys soudt connen gheten in seven jaren. Ende alle desen honich sal ic in uwe macht gheven, wilt ghy my helpen tegen mijn vyanden in des Conincx Hof. Doen beloofde hem Bruyn, wilde hy hem eens met honich versaden, hy soude hem een getrou vrient wesen tegen alle die [fol. A8r, p. 15] hem quaet wilden.
Doen beghost de schalcke Reynaert te lachen, ende seyde: Niet alleenlick honich, maer al wat ghy begheert, ick salt u doen hebben overvloedelick. Dese woorden behaechden Bruyn seer wel, ende bestont soo seer te lachen dat hy nauwelicx mocht blijven staen. Doen seyde hem Reynaert: Nu wel Oom ter goeder uren, ick sal u gaen leyden daer ghy met volder Kelen lachen sult. Hoewel dat ick qualijcken ghegaen can, nochtans om de groote liefde die ick tot u draghe, wil ick u gaen leyden, ende de trouwe bewijsen die ick oyt t’uwaerts ghehadt hebbe. Jck en weet niemandt onder allen mijn Maghen, daer ick soo veel voor doen soude als voor u. Bruyn dancte hem des seer, ende hem verdroot dat hy so langhe toefde. Nu wel aen Oom sprack Reynaert, laet ons gaen, ic sal u des honichs so zat maken, als ghy sult mogen dragen. Reynaert wilde segghen van groote stock-slaghen, maer den armen grovaert en verstondes niet, noch meer noch min dan eenen blinden die hem inden put laet leyden, alsoo volchde hy Reynaert. Sy zijn so langhe tsamen gegaen, datse ten laetsten by Landtfreyts Thuyn quamen, waer af Bruyne seer blijde was. Lantfreyt was een Timmerman, ende hadde in synen Hof een groote eycke, die hy des anderen daechs wilde klieven, ende soomen gewoone is te doene, hy hadde daer twee oft dry beytels in ghesteken, soo dat de clove so groot was, datter wel een hooft in gemogen hadde. Twelck siende Reynaert werter seer blijde om, want het was juyst daer hy om ghewenscht hadde. [fol. A8v, p. 16] Ende hy seyde tot Bruyn al lachende: Siet nu wel nauwe toe, want in desen Boom is honich in groote overvloedicheydt. Proeft oft ghyer u hooft in soudt connen ghekrijghen: maer siet wel toe dat ghys niet te veel en eet, op dat ghyer niet siec af en wordt, want my waer leedt dat u yet quaedts aen quame. Bruyn antwoorde hem: En vreest niet Reynaert neve, meynt ghy dat ick so zot ben? Jck weet wel dat in alle dinghen een zeker mate is. Dit segghende, spranck hy met beyde zijn voorste voeten inden Boom, ende stacker zijn hooft oock totten halse toe in. Ter wijlen liep Reynaert trecken de beytels wten Boome, so datter zijns Ooms hooft in geclemt bleef. Doe en quam hem niet te bate kracht, ghewelt, noch gheenderhande conste.
Morael. Leckernije doet menighen mensche dickwils vallen in groot quaet ende dangier: Ende soo wie den quaden ghelooft, hy vinter hem dickwils af bedroghen. |
Bruyne inde Eycke ghesloten zijnde, wort
deerlicken ghehandelt vanden ghenen die
op de hoven woonen. |
ALs nu Reynaert sach dat synen Oom so wel wtgherecht was, begost hy al lachende te seggen in deser manieren: Hoe hebt ghy u Bruyn oom, is den honich goet? en etes niet te vele, datter u gheen quaet af en come, wy en souden niet te Hove connen gegaen. Als ghy uwen buyc vol geten sult hebben, comt weder tot my, ic sal u eens te drincken geven, so en salt u inde kele gheen quaet doen. Dewijle maecte Bruyn sulc getier metten achtersten voeten, dattet Lantfreyt hoorde, dewelcke terstont wt quam om te sien watter in synen Hof schuylde. Ende siende dat den Beyr gevangen was, ginc hyt alle zijn gebueren seggen, dewelcke haestelick quamen geloopen, d’een met eenen stocke, d’ander met een vorcke, de derde met eenen vlegel. Ooc quamender toegeloopen veel oude Quenen met haer spinrocken, ende also voeren sy den Beyr in alsulcker voegen toe, dat hy hem niet en wist waer laten. Jnt laetste dede hy sulcke fortse int trecken, dat hyer zijn hooft wt creech, maer niet sonder de huyt ende beyde de ooren gelaten te hebben: Noyt en saecht ghy deerlijcker creatuere. Ende dewijle hy noch neersticheydt dede om zijn voorste voeten wt te trecken, so laeydden hem de Boeren met slagen so zy best mochten. Daer quam een van Lantfreyts broeders met een loyen kolve, ende gaffer bruyn eenen sulcken slach mede op zijn hooft, dat hyen teenemael beswijmelde.
[fol. B1r, p. 17]
Ende weder tot hem selven comende, spranck hy tusschen der haghen ende der rivieren, in eenen hoop ouder wijven, ende wierper een deel inde riviere, die wel breet ende diep was, terstondt liep een yeghelick van hun om de vrouwen te salveren, die int water laghen. Twelck siende Bruyn, spranck hy haestelick inde riviere, ende bestont te swemmen so hy best mochte, ende was seer blijde dat hy’t so ontcomen was.*Hy vloekte den honichboom, ende Reynaert, dier hem toeghebrocht hadde. Na dat hy ontrent een mijle gheswommen hadde, hy wert soo moede ende t’eynden adem, dat hy te lande comen moeste. Daer ginck hy sitten claghen ende beschreyen zijn crancke avontuere, maer anders en creech hy gheenen troost, dan hy hem selven en gaf.
Nu hoort wat Reynaert bedreef: Eer hy van Lantfreyts Hove scheydde, soo stal hy daer een vette Hinne, die hy in zijn male stac, ende ginc also zijnder vaerden, hem verblijdende ende hopende datter de Beyr blijven soude, ende seyde in hem selven: Die mijnen meesten vyant by den Coninck was, isser nu ghebleven, ende zijn doot sal ooc wel verholen blijven, want daer niemant present geweest en heeft die my by den Coninc accuseeren mochte. Midtsdien dat Reynaert noch aldus tot hem selven sprac, sach hy neder ter rivieren waert, daer hy Bruyn den Beyr sach sitten. Doen was hem zijn droefheyt wel alsoo groot als hem te voren zijn blijschap geweest hadde, ende sprac heel verstoort zijnde: O Lantfreyt, groote dwaes dat u God schende, [fol. B1v, p. 18] ghy hebt u laten ontgaen een soo goede ende vette spijse, die u nochtans te voren gevangen was hadt ghyse connen behouden, ghy en zijt niet weert een sulck venesoen te eten: Dit seggende, is ter rivieren gecomen, aldaer hi Bruyn deerlicken gewont vant dies hy niemant en dorste dancken, dan alleenlick synen neve Reynaert dewelcke noch met hem spottende geseyt heeft in deser manieren: Segt my Bruynken, hebt ghy yet vergheten tot Lantfreyts? hebt ghy hem zijn honichraten betaelt, die ghy in soo grooten overvloedicheyt ghegheten hebt? hebt ghyse niet betaelt, ic wil geerne uwen Bode wesen. Maer in goeder trouwen, was den honich goet? ick weets noch ghenoech tot dien prijse. Lieve Oom in wat oorden wilt ghy gaen, dat ghy een sulcke cruyne hebt, ende eenen zoo schoonen capruyn draecht, ick sie wel dat ghy te warm hadt aen u handen, want ghy hebt uwe handtschoenen wtghelaten. Bruyne alle dese spottinge hoorende werter seer toornich om, ende om dat hy’t niet en conde ghewreken, liet hy Reynaert seggen wat hy wilde. Daer na sloech hy weder inde riviere, ende swam aen d’ander zijde. Seer was hy beducht hoe hy te Hove comen soude, want zijn voorste voeten waren hem ghevilt, hy hadder beyde zijn ooren gelaten, nochtans moeste hy de reyse aennemen, hoe wel datse hem swaer viel. Hy ginck hem, soo hy best mochte, rollen ende wentelen lancx den wege, tot dat hy te Hove quam.
Morael. Als een bedriegher zijn gewoonlicke rancken bedreven heeft, en weet hy anders niet te doen, dan te spotten metten ghenen die hy bedroghen heeft. Maer die wijs is sal zijnen vyandt laten segghen wat hy wil, ende al stil swijgende sal hy van hem vertrecken. |
Bruyn comt zijn clachten doen
voor den Coninc. |
| BRuyn aldus mismaeckt zijnde, is voor den Coninck ghecomen, sprekende in deser manieren: O ghenadige Coninc uwe Majesteyt siet hoe ick getracteert ben, willende uwen dienste volbrenghen, wilt wrake nemen over Reynaert dat quade dier, door wiens bedroch ic in desen state gecomen ben. Doen seyde de Coninck: Hoe heeft die verrader dit derren bestaen? Jck sweere u by mijnder Croonen, ic salder wrake over nemen, dat ghys my grooten danck weten sult. Terstont dede hy alle de Wijse van zijnen lande ontbieden, henlieden raet vraghende, hoemen in dese sake handelen soude. Doen wert [fol. B2r, p. 19] besloten datmen Reynaert noch eens te Hove dagen soude, ende datmen om dit te doene zeynden soude Tybaert de Kater, mits dat hy een seer wijs ende ervaren Ambassadeur was. Desen raet dochte den Coninc goet, ende geboot dat alzoo gedaen werde. |
Tybaert de Kater wort ghesonden tot
Reynaert, om hem te daghen, te compareren
voor den Coninck. |
| LYon de Coninc sittende in zijne Majesteyt, heeft tot hem genomen Tybaert de Kater, hem zeggende in deser manieren: Heer Tybaert ghy sult gaen tot Reynaert, ende bevelen hem van mijnent weghen dat hy te Hove come: al is hy den anderen Dieren so fel ende wreet, hy sal wel doen dat ghy hem raden zult. Ende segt hem vrylicken, ist dat hy niet en comt, men sal over hem sulcke justitie doen, dattet zijnen Maghen ten eeuwighen dagen een groote schande wesen sal. Tybaert antwoorde: Lieve Heere die u desen raedt ghegheven hebben en zijn mijn vrienden niet, want ic ben cleyn ende cranc, soo dat hy om my niet doen oft laten en sal willen: Dus soude ic u wel willen bidden, dat u beliefde eenen anderen te senden. Men heeft wel gesien dat Bruyn, die so groot ende machtich is, door hem veel quaets ende torments geleden heeft, hoe sal ickt dan derren bestaen? Neen Heer Tybaert sprac de Coninc: Ghy zijt wijs ende wel geleert, twelc in dese sake meer doet dan eenige cracht oft gewelt. Doen antwoorde Tybaert: Aengesien Heer Coninc dattet u belieft, ick wil geerne om uwent wille my selven inde avontuere stellen. Daer na heeft hem Tybaert op de reyse ghemaeckt om te gaen na Malperduys, ende in zijnen weghe sach hy een S. Martens voghel vlieghen, den welcken hy aenriep, maer de voghel quam hem aen zijn slincke zijde sitten, twelck Tybaert voor een groot ongeluck achte, ende niet sonder reden, als ghy hier nae hooren sult. |
| Tybaert de Kater wert bedrogen van Reynaert. |
| Tybaert tot Malperduys comende, vant Reynaert voor zijn deure sittende, den welcken hy groette in deser manieren: De Heere almachtich geve u een goet ende lanc leven. De Coninc ontbiet u door my, dat ghy terstont te Hove comt, oft hy sal u het leven nemen. Waer op Reynaert antwoorde: O mijn beminde Neve weest wilcome, ghy sult dese nacht by my blijven, wy moeten gaen goede chiere maken, ende morgen willen wy [fol. B2v, p. 20] tsamen te Hove gaen. De verrader Bruyn heeft hier geweest, ende heeft my een so wreet ghelaet getoont, oock dochte hy my so sterc ende fel, dat ic om alle tgoet vander werelt met hem niet en hadde ghegaen. Maer nu ghy hier zijt, die ick boven alle mijn vrienden seer wel betrouwe, so sal ick met u voor den Coninck gaen. Tybaert antwoorde: T’is beter dat wy metter nacht gaen: want de Mane sal al den nacht schijnen, noyt en saecht ghy schoonder weder. Lieve neve seyde Reynaert, het is nu te sorgelic by nachte te gaen, laet ons beyden tot morgen. Maer Reynaert neve sprac Tybaert, wat sullen wy tavont eten? Reynaert antwoorde hem: Alle dingen zijn nu dier ende quaet om crijgen, wy sullen ons moeten lijden met honichraten. Hier en make ic geen groot werc af, seyde Tybaert, ic hadde liever een vette muys dan alle den honich vanden lande. Een vette muys antwoorde Reynaert, hebt ghy daer sin toe? Hier by is een schuere daer soo veel muysen zijn, als ghyer in seven jaren eten soudt, al waert ghy uwer sessen. Jck hebbe de lieden dickwils hooren clagen dat syer groote schade doen. Och Reynaert neve leyt my daer, sprac Tibaert, ic sal u bystaen met lijve ende met goet, in wat noot ghy sout moghen comen, ja al hadt ghy mijnen Vader ende moeder gedoot. Want ic ete de muysen liever dan eenige pasteye oft venesoen dat ter werelt sy. Wel aen dan sprac Reynaert, gaen wy, ick sal u ter plaetsen leyden eer ick van u scheyde. Tybaert antwoorde: Ic sal u volgen, al waert ooc tot Allegarven. Dus zijn sy henen gegaen tot dat sy quamen aen de voorseijde schuere, die met eenen leemen muer ombeloken was. ende daer had Reynaert des daechs te voren een gat gemaect, daer door hy eenen haen vander recken gehaelt hadde. Waerom dat de Meester vanden huyse eenen stric gemaeckt hadde int voorseijde gat, meenende Reynaert daer in te vangen als hy weder quame. |
Tybaert wort van Reynaert bedrogen, ende
door zijn loosheyt wort hy inden strick ghebracht. |
REynaert was vanden stric geadverteert, ende sprack tot zijnen neve. Tybaert neve, wilt ghy nu muysen vanghen, soo cruypt hier in dit gat, ende als ghy wel sadt zijt, so comt hier weder, ick sal u vertoeven: Want wy willen ons wel vroech aen de reyse maken. Ghy spreeckt wel antwoorde Tybaert, want de man is so schalck ende loos, dat ic wel noode met hem te doen hebbe. Reynaert sprack: Ghy en [fol. B3r, p. 21] waert noyt vervaert, hoe comt dat ghy nu dus vreest? Met dese woorden spranc Tybaert int gat, ende eer hyt wiste, was hy inden stricke ghevanghen.
Morael. Die is zot, die hem laet leyden in een onbekende plaetse, daer de leytsman niet voor gaen en wilt. |
| ALs Tybaert den strick ghewaer wert, maeckte hy hem aent tieren ende groot geschal te maken. Twelc Reynaert verstaende, die van buyten voor tgat stont, werdt hyer seer wel in te vreden, ende sprack tot Tybaert in deser manieren: Wat segdy nu Tybaert, zijn de muysen goet? wistet de Weert vanden huyse, hy is so beleeft, dat hy u een sausse brengen soude. Hoe neve ghy singt al etende, plachmen also te Hove te doene? Och waer Jsegrim daer by u in gelijcke vreuchde, so waren alle mijn wonden gesalft, want hy heeft my so menich schamper stuc gedaen. Tybaert en liet niet af van crijten, hy en hadde den man vanden huyse gewect, dewelcke begonst te seggen: Nu ter goeder uren heeft mijnen stric gestaen, want den hoender-eter isser in ghevangen, wel op mijn wijf, laet ons hem den haen doen ontgelden. Met dese woorden wecte de man alle zijn huysgesin, roepende met luyder stemmen: de Vos is gevangen. Terstont quam een yegelic geloopen, groetende Tybaert met stockslagen. De vrouwe was so seer vertoornt, dat sy Tybaert zijn een ooghe wten hoofde sloech. Tibaert siende, in wiens han- [fol. B3v, p. 22] den hy ghelevert was, spranck de man na de kele, ende beet hem de neuse vanden aengesichte. De man van grooter pijnen viel in onmachte ter aerden: de vrouwe riep, ic wilde dat my gekost ware alle mijn hoenderen, ende dat u Tybaert so niet mismaeckt en hadde, de Duyvel riet u geloove ic, den stric te leggen, meynende daer mede Reynaert te vangen, die door sijn verraderije Tybaert daer in gesonden heeft, ende isser buyten gebleven. Reynaert was van buyten voor tgat, ende hoorende alle dese woorden, en conste hem niet gehouden van lachen, ende zeyde al spottende: Swijcht vrouwe, en heeft uwen man geenen neuse, so en sal hy niet riecken als ghy u achterpoort open doet. Mits dese woorden is hy weder na zijn Borcht gegaen, latende Tybaert in grooter noot, dewelcke bestont zijne stric te bijten ende te knagen, tot dat hyen in twee stucken hadde. Ende verlost zijnde was hy seer blijde, ende ginck spaceren tot aen des Conincks Hof. |
Tybaert comt zijn clachten doen voor den
Coninck, van het groot quaet dat hem Reynaert gedaen heeft: Grimbaert wort ghesonden om Reynaert te Hove te halen. |
| DEs morgens ter Sonnen opganc is Tybaert voor den Coninc gecomen, dewelcke siende hoe Tybaert gestelt was, te weten, dat hem alle de lendenen gebroken waren, ende dat hyer zijn een ooge gelaten hadde, wert hyer seere toornich om, ende dreychde de Vos dat hijt hem wel dier soude doen becoopen. Terstont dede hy alle zijn Heeren ende Baroenen vergaderen, om te beraden watmen desen quaden ende fellen dief doen soude. Dese sloten in haren raedt, datmen desen quaden verrader met gewelt te Hove doen comen soude. Doen vorderde hem Grimbaert de Dasse, ende seyde: Mijn Heeren ghy en cont geenen vrijen man geoordeelen, ghy en hebt hem drymael voor recht ontboden, om zijn sake te verantwoorden, ende ist dat hy alsdan niet compareert, so is hy alle dier dinghen schuldich die hem voor den Coninck opgheleyt zijn. Doen antwoorde de Coninck: Wie wilt ghy dat icker sende, wie isser die sal willen avontueren zijn ooren ooghen ende zijn leven, ende al om dese valsche creatuere? Jck en dencke niet datter yemant soo zot wesen sal. Grimbaert sprac: Jst dat ghyt my gebiet, ic sal dese bootschap selve wel doen. Wel aen antwoorde de Coninc tbelieft my wel, maer siet wel toe dat u niet en gheschie gelijc den anderen. Grimbaert sprac: Can ick my voor hem niet gewachten, ic wil [fol. B4r, p. 23] datmen my voor eenen gheck houde. Met dese woorden nam hy zijnen wech na Malperduys, ende daer comende, vant hy Reynaert tsynen huyse met Vrou Armelijne zijn wijf, dewelcke in een hagedochte haer vijf cleyne kinderen soochde. Ende gegroet hebbende zijnen Oom ende zijn Moeye, heeft hy zijn bootschap ghedaen in deser manieren: Wel beminde Oom, u sake en heeft haer niet al te wel te Hove, men heeft so veel over u geclaecht, dat u het comen profijtelijcker is dan tvertrecken, want midtsdien dattet nu de derdewerf is dat ghy ghedaecht zijt, ist dat ghy met my niet en comt, zijt versekert dat de Coninck u huys morgen sal doen belegghen, ende sal u doen sterven met alle u huysghesin. Daerom comt met my uwen loosen raet sal u by avontueren wel wt alle quaet helpen, ghy hebt wel eertijts grooter feyt bedreven, dan dat wesen soude. |
Reynaert neemt oorlof aen zijn huysvrouwe
Armelijne, ende gaet met Grimbaert te Hove waert.
Hy Biecht hem inden wech, ende Grimbaert
geeft hem de Absolutie. |
NU wel Grimbaert neve (sprac Reynaert) dunct u goet dat ic met u ga, ick salder my gheerne toe begeven, ic hope, can ick de Coninc eens te sprake ghecomen, dat hy my genade doen sal, want dagelijcx heeft hy mijns raets grootelijcx van doene. Ic weet datter veel te Hove zijn, die my niet veel goets en wenschen maer noch heb ic liever met u [fol. B4v, p. 24] te Hove te gaen, ende mijn sake selfs te beschermen, dan mijn wijf ende kinderen in laste te brengen. Daer na is hy gegaen tot Vrou Armelijne, nemende oorlof aen haer in deser manieren: Adieu mijn lieve Armelijne, wilt de kinderen wel gade slaen, ende boven al Reynken mijnen joncsten sone, want hy ghelijckt my seer wel, ende ic hope dat hy my ooc navolgen sal in wijsheyt ende manieren van leven. Ooc isser Roesselken een al te schoonen diefken: dese twee heb ick also lief als een vader zijne kinderen can hebben. Dit was Armelijne een droef wech gaen, want sy wist wel dat als de besorger van Malperduys wech soude wesen, dat men dan geen al te goede chiere maken soude. Aldus hebben hem dese twee op de reyse gemaect, ende als sy een wijl tijts tsamen gegaen hadden, begonst Reynaert seer te versuchten, ende seyde: Lieve neve, midtsdien ick so veel gesondicht heb, ben ic in grooten angst, ende van conscientien seer ongerust: waer ic van mijne sonden verlost, ick soude des te beter varen, daerom wilt my hooren, ic sal u hier gaen belijden alle tghene dat ic oyt yemande misdede. Grimbaert antwoorde hem: Wel oom, maer wilt ghy vergiffenisse uwer sonden hebben, so moet ghy eerstmael verloochenen stelens ende roovens.
Dat weet ic wel seyde Reynaert: Nu hoort my: Confiteor tibi, dat ic alle Dieren misdaen hebbe, twelck mi grootelicken leet is. Grimbaert sprac: Wilt ghy u Biechten, so spreect ws Moeders tale, oft anders en versta ickt niet. Reynaert sprac: Jc belijde dat ic gesondicht [fol. B5r, p. 25] hebbe teghen alle Dieren, ende principalic teghen mijnen oom Bruyn, dien ick de cruyne heel heb doen villen, ick hebbe hem beyde zijn ooren doen laten, ende hebbe hem verraden. Jck leerde Tybaert muysen vanghen, ick sandt hem in eenen strick, daer hy wel gheslaghen wert, ende lieter zijn een ooghe. Oock hebbe ick Cantecleer grootelick vertoornt, want ick heb hem schier alle zijn kinderen verslonden.
Morael. Inden noot en isser ghenen beteren middel noch remedie dan leedtwesen ende belijdinghe der sonden, om van Godt barmhertigheyt te vercrijghen. |
Reynaert vervolcht zijn Biechte,
belijdende hoe hy den Wolf bedroghen heeft. |
NOch heb ick (seyde Reynaert) boven maten Isegrim bedrogen, meer dan ic wel soude connen geseggen: Jc maeckte hem Monick tot Quaetbestier, tot welcken Clooster ic my ooc begeven hadde, daer leerde ic hem de maniere van luyen. Jc bant hem de voorste voeten aent cloczeel, daer bestont hy so wel te luyen, datter alle de lieden vanden Dorpen toe quamen geloopen, ende eer hy een woort conde gespreken wert hyer seer deerlijcken gheslagen. Jc dede hem zijn hayr verbranden so na den lijve, datter alle de huyt of cromp. Daer na leerde ic hem visschen, ic leyde hem in een spinde, daer hy so veel specx at, dat hy niet wederkeeren en conde door tsel- [fol. B5v, p. 26] ve gat daer hy deur ingegaen was. Doen liep ick daer de man van den huyse ter tafelen geseten was, daer greep ic eenen Capuyn vande tafel, ende liep na de spinde daer Jsegrim noch in was: De Weert terstont my naloopende, sach ter spinde inne, ende sacher den Wolf in, die om zijnen grooten buyc niet wt comen en conste. Doen begonst hy te roepen: de Wolf is inde spinde geraeckt, comt helpten my vanghen. Daer werdt den armen Jsegrim deerlijcken ghetracteert, gheslagen, ghesleypt, ende ten laetsten voor doot in een gracht gheworpen.
Morael. Niemant en behoort hem t’onderwinden te doene tghene dat zijn officie niet en is, ghelijck de Wolf die de clocken wilde trecken. Ooc wort hier den ghierigen Hovelinck gheleert, dat hy niet so veel en rape dat hyer door in een alsulcken laste comt, daermen niet lichtelick wt gheraken en can. |
Reynaert vertelt, hoe hy Jsegrim ghebracht
heeft noch in een ander verdriet. |
| EEn luttel tijts daer na beloofde ick hem dat ic hem versaden soude met goede vette Capuynen, op sulcke conditien, dat hy mijn vrient wesen soude in alle mijn avontueren. Ic leydde hem in een Dorp op eenen zolder, ende zeyde hem, dat hy ter zijden door een gat tasten moeste, dat ick hem wees. Ende mitsdien dat hy taste herwaerts ende derwaerts om Capuynen te vinden, so stiet ic hem van boven neder door tgat. Daer maecte hy sulc een getier int vallen, datter alle die in thuys waren af ontwaecten. Ende als sy wilden gaen besien watter gevallen was, so vonden sy daer den wolf. Nu laet ic u geraden hoe sy hem handelden, eer hy wt hare handen ontcomen mochte. |
Grimbaert gehoort hebbende Reynaerts
biechte, stelt hem de penitentie, ende gheeft
hem de Absolutie. |
| NA dat Reynaert aldus zijn Biechte gheeyndt hadde, badt hy Grimbaert dat hy hem penitentie settede, ende de Absolutie geven wilde (zoot scheen) dat hyer goet berou of hadde. Doen nam Grimbaert een roeyken vander hagen, ende gaft Reynaert in zijn hant, seggende: Neemt nu dit roedeken ende slater u drymael wel hardt mede op uwen rugge, daer na legget opter aerden, ende springter drymael over sonder de knien te buyghen, ende nemende ten laetsten in u [fol. B6r, p. 27] hant, sult ghyt vriendelick cussen, in een teecken der goeder gehoorsaemheyt. Dese is de penitentie die ick u sette. Ende dit doende zijt ghy verlost van allen sonde ende misdaedt, die ghy tot desen daghe ghedaen hebt: Nu moet ghy u leven beteren, ghy moet u rooven ende stelen laten. Dit beloofde hem Reynaert also te doene. Daer na zijnse tsamen te Hove ghegaen. |
Grimbaert ende Reynken gaen tsamen te
Hove, al gaende kan Reynken qualijck ghelaten zijn
ghewoonlick leven. |
GRimbaert ende Reinaert vonden in haren wege een Nonnen Abdije, daer Reynaert van gewoonte hadde somtijts een vette Hinne te halen, oft eenige goede Ganse, om te draghen zijnder Huysvrouwe Armelijne. Doen Reynaert zijnen slach sach, dede hy eenen spronc na eenen Haen, die vanden anderen ghegaen was, so dat hem de pluymen inden muyl bleven. Twelck siende Grimbaert, heeften berispt, segghende: Hoe mijn Oom wilt ghy om een Hoen weder keeren tot u quaet leven? Reynaert sprack: Jc hadt vergeten neve, ick en sals niet meer doen: maer wat hy beloofde, hy en mocht niet wel zijn oude ghewoonten laten.
Morael. Wie quaet is van natueren, die can qualick ghewachten van quaet te doene, watmen hem preeckt of vermaent. |
[fol. B6v, p. 28]
Reynaert comt voor den Coninc, den welcken
hy eerlijcken groet. Ende vinter eenen yeghelijcken
over hem claghende. |
| ALs Reynaert beghonste te genaken des Conincks Hof, creech hy vreese, want hy wist wel datmen luttel goets van hem gheseyt hadde: nochtans geliet hy hem als of hy niet quaedts gheweten hadde, ende ginck hem presenteren wel gemoedelick voor den Coninc, met synen neve den Dasse, hem groetende in deser manieren: Die almogende God diet al gheschapen heeft, wil den Coninc bewaren, ende voor alle quaet beschermen: Jc weet wel o goedertierenste Coninc, datter veel zijn die (niet tegenstaende de groote liefde ende ghetrouwicheyt, die ic daghelijcx den Coninck bewijse, so wel in wercken als in woorden) veel quaets van my geseyt hebben. Ten is noch van huyden noch van gisteren niet, dat de loose ende schalcke leughenaren meer voordeels hebben in den Princen Hoven, dan deuchdelicke lieden: Maer Godt sal eens nederwaerts sien, ende sal eenen yeghelijcken loonen na zijn wercken. De Coninck antwoorde hem: Neen Reynaert, ic kenne veel te wel u valsch gelaet ende bedrieghelicke woorden: Ghy hebt my soo wel ghedient, dat ickt u terstont loonen sal. Cantecleer en conste niet langer geswijgen, maer is voor den Coninc gecomen, seggende: Och wat heeft my dese verrader al schade gedaen? Swijcht [fol. B7r, p. 29] ghy Cantecleer, (sprac de Coninc) ick weet wel wat ick te doen heb. Daer na de Coninc hem keerende tot Reynaert, seyde: De liefde die ghy my draecht, hebt ghy wel bewesen aen mijn boden, die ic t’uwaert gesonden hebbe. Och God (sprac Reynaert) om dat d’een honich heeft willen eten, ende is daerom gheslagen geweest, dat Tybaert by nachte heeft willen gaen stelen buyten mijnen wille, ende heefter zijn een ooghe om verloren, sal ick dat moeten ontghelden? so ben ick dan wel te quader uren gheboren. Nochtans tis in uwer macht gheleghen, dat ghy met my na uwen wille doen meucht, al ist oock dat mijn sake goet sy, ghy meucht my tleven benemen, duncket u goet. |
De Coninck gheeft de sententie, datmen
Reynaert ghevanghen neme, ende dat hy ghehanghen
worde aen eenen boom. |
| TErstont wert daer een Parlement ghehouden, een yegelic bracht by alle tgene dat hy tegen Reinaert wiste. Maer Reynaert weerde hem soo cloeckelicken dattet wonder was. De Coninc int midden van syne Heeren hoorde de ghetuygen tegen Reynaert, ende de ontschulden die hyer dede. Ende zoomen gemeynlic seyt: God helpt de sterckste. Den armen Reynaert wert daer verwonnen, ende veroordeelt ghehangen te worden byder kelen, dus en mochten hem gheensins profiteren zijne schoone woorden, de sententie die teghen hem ghegaen was, moeste ter executien ghestelt wesen. Grimbaert de Das, met noch sommige van Reynaerts vrienden, scheydden wten Hove, om dat sy sulck verdriet aan hem niet sien en souden. T welck siende de Coninck, en werter niet seer blijde om, want hy wiste wel dat Reynaert veel goede ende machtighe vrienden hadde: Ende al was hy quaet in eender manieren, hy dede den Hove in een ander maniere wel soo veel deuchden ende profijts met zijnen schalcken raet. |
Reynaert wort ter Ghalghen gheleyt,
aldaer hy noch grooten list tot schalckheden thoont. |
NA dat Reynaert ter doot verwesen was, gelijck voorszegd is, begonsten sy hen te beraden, hoemen over hem justitie doen soude, want men vanter geen galghe bereyt noch ghenen strop. Reynaert die lange geswegen hadde, seyde tot Jsegrim: Jck hadde veel liever dat ghy mijn [fol. B7v, p. 30] pijne cortede, dan hier so lange quellende gehouden te worden. Eyscht Tybaert eenen strop, hy heeft den selven noch aenden hals, die hy vercreghen heeft als hy wilde gaen muysen eten. Oock is hy int climmen seer behendich, laet hem gaen de coorde vesten: als ic ymmer sterven moet, so heb ict liever cortelinge, dan lange in desen angst te blijven. Jc sach doen mijnen vader sterf, dattet haest met hem gedaen was: daerom en begeere ick niet, dat ghy my langher in dit gequel hout. Tybaert dese woorden hoorende, werter seer toornich om, ende sprac totten anderen: En hoort ghy niet dat hy met my spot? Wel aen, ic salt hem vergelden. Met dese woorden voorderde hy hem, ende nam den strop van zijnen halse, dien hy met eenen grammen moede Reynaert om den hals dede, roepende tot den anderen: Ziet wel toe Heeren dat hy u niet en ontga, want tis een schalc verrader, siet hier den tijt dat wy hem sullen doen becoopen zijn tucken.
Morael. Als yemant in noot is, vint hyer ghemeenlick meer die hem met strafheyt overvallen, dan vrienden die hem in woorden oft in wercken eenich onderstandt willen doen. |
Reynaert op de leeder zijnde, doet daer
openbare Biechte van alle zijne sonden. |
ALs sy quamen met Reynaert ter plaeten daermen ghewoon is de misdadighe te dooden, Reynaert siende dat Nobel de Coninc daer ooc was, begonst te dencken hoe hy hem vander doot verlossen mochte, ende stellen die dry in perijckel, die so seer zijn doot begeerden, soeckende in alle manieren eenige leugentale om den Coninck te trecken tot synder begheerten, hy dachte in hem selven, al ist sake dat ick soo veel quaets gedaen hebbe, ick hope noch dat ic van des Conincx beste vrienden zijn sal, mach ic hem eens ter sprake comen. Tybaert maecte hem aent climmen op de leeder, houdende den strop in zijn hant om te gaen Reynaert verworghen. Doen seyde Reynaert: Nu is mijn herte vol van grooten angste, want ic sie de doot voor mijn oogen, dewelcke ic geensins ontgaen en mach. Daerom soude ic wel willen bidden den Coninc, alle zijn Heeren ende Baroenen, dat my geconsenteert mocht worden, openbaerlic mijn Biechte te spreken eer ic sterve, op datter niemant meer in laste en come na mijn doodt, door mijn verraderije ende op dat mijn ziel daer af geheel ontslegen zy. Dit hoorende alle de omstaenders, cregender medelijden mede, ende baden alle den [fol. B8r, p. 31] Coninc dat hy hem zijn bede ghehenghen wilde wantse cleyn was twelck de Coninck dede.
Doen was Reynaert blijde, ende hoopte dat haer zijn sake beter hebben soude danmen meende. Doen sprac hy met luyder stemmen: ic en sie hier noch niemant, ick hebbe grootelick teghen hem misdaen, nochtans was ick een het beste kint eer ick gespeent was, datmen hadde moghen vinden.*Jck ginc dagelijcx metten schapen, om dat ick tgebleet gheerne hoorde, ende ten lesten greep icker een byder kelen, ende at het. Doen ick mijn tanden bloedich gemaect hadde, en was ick gheensins vande Dieren te trecken, ick doodde Gheyten, Voghelen, Hoenderen ende al wat my goet dochte: Jc wert so wreet dat ict al verscheurde wat my teghen quam. Ende desen lestleden winter quam ic eens by Jsegrim, dewelcke my seyde dat hy mijnen Oom was, ende van dien tijdt af werden wy ghesellen, twelck my nu wel mach berouwen. Wy beloofden trouwe d’een den anderen. Wy ghinghen tsamen steelen, hy tgroote, ende ick tcleyne, ende hoewel hy my belooft hadde de helft te laten, hy en dedes niet, want nauwelicken en liet hy my tvierendeel, so gierich was hy. |
Reynaert met zijne schoone woorden, doet so
veel byden Coninck ende Coninginne, dat hy vander leeder
gebracht wort om met den Coninck te spreken. |
[fol. B8v, p. 32]
DJt was noch al een cleyn sake (seyde Reynaert) maer hy als hy eenen Os of Koe ghestolen hadde, soo quam daer terstont zijn wijf, met noch zeven kinderen, ende deden daer soo wel hun devoir, dat icker nauwelicks een ribbe af en creech, ende noch hadden sy daer tvleesch afgeknaecht niet dat ic des behoefde, want ick weet noch (God danc) eenen sulcken hoop gouts ende silvers, datmens niet en soude connen ghetrecken met zeven peerden. Als de Coninck de schat hoorde noemen, vraechde hy hem, van waer hy hem ghecomen was? Doen antwoorde Reynaert: Heer Coninc alle dit gout ende silver was gestolen, ende en hadde des niet geweest, groote verraderije ende moort souder door gecomen hebben, ende dat aen uwen edelen persoone. Als de Coninginne dese woorden hoorde, seyde zy: Reynaert wilt ons de waerheyt daer af seggen, sonder een woort te verswijgen, dat bid ic u. Terstont dedemen Reynaert vander leeder dalen, om de Coninc ende de Coninginne te comen spreken.
Morael. De schalcke onder tschijnsel van goeder conscientie, bedriegen dickwils de Princen, ende verleydense vander gerechticheyt. Oock en isser ghenen beteren middel om eenen Prince te vermorwen, dan hem van gout ende van silver te spreken. |
Reynaert by den Coninck comende, ghelaet
hem als of hy seer droeve ware. |
ALs Reynaert in des Conincx presentie quam, begonst hy te spreken met eenen droeven ghelate, in deser manieren: Al waert sake (o edel Coninginne) dat ghyt my niet bevolen en hadt, in sulcken staet als ic nu ben, so en zoude ic niet verswegen hebben sulcken grooten quaet dat den Coninc nakende was, ten hadde geweest dat icker een belet in geweest hadde. Het is wel waer datter van mijn naeste vrienden zijn, die desen moort onder hen lieden ghesloten hadden teghen den Coninck, ooc soude icse wel noode bedraghen, ten waer dat ick vreesde de pijne der hellen, ende de verdoemenisse mijnder zielen. Doe geliet hy hem als seer bedruckt te zijne, ende seer bedroeft. De Coninginne creger deernisse mede, ende badt den Coninck dat hy Reynaert genade dede, om te schouwen meerder quaet ende ongerief. De Coninck gheboot dat een yeghelick silentie dede, om te hooren wat dinck Reynaert segghen soude. Reynaert soo verre ghecomen zijnde, dachte in hem selven dattet al wel vergaen soude, ende riep met luyder stemmen: Swijcht alle- [fol. C1r, p. 33] gader mijn Heeren, na dien dattet den Coninck also belieft, sal ic hier de verraderije ontdecken, sonder daer yemant in te sparen die icker in schuldich kenne.
Morael. Als de valsche Hovelinghen eenich gheloove by den Prince vercreghen hebben, sy en vreesen niet eenighe groote leughenen te spreken: om tot haerder meyninghe te comen.
Reynaert wroecht zijnen vader, ende noch
sommige van zijne vrienden, om ooc ten dansse te brenghen
de ghene die hem by den Coninck gheaccuseert hadden. |
REynaert, op datmen hem te beter ghelooven soude in zijn sake, begonst hy aen zijnen vader ende aen synen neve, segghende in deser manieren: Heer Coninck, mijn Vader hadde ghevonden den schat vanden Coninck Noscorqui, die verborghen lach in eenen diepen cuyl. Met dit ghelt wert hy so vermaert ende hooveerdich dat hem nauwelijcx yemant gespreken mochte. Hy zant Tybaert de Kater int lant van Ardennen, tot Bruyne den Beyr, hem ontbiedende, wilde hy Coninc wesen, dat hy terstont in Vlaenderen quame. Waer af Bruyne seer blijde was, want langen tijt hadde hy begeert Coninc te zijne, ende uwe Majesteyt te verdrijven wt den lande. Terstont voer hy henen na Vlaenderen, ende daer dede mijn Vader comen den wijsen Grimbaert, den ouden Jsegrim, ende Tybaert de Katere. Daer wert eenen raet gehouden, ende swoeren al op Jsegrims cruyne, datse Bruyne Coninc maken zouden, ende waer daer yemandt van des Conincx vrienden diet beletten wilde, dien soude mijn Vader wten Lande verdrijven met zijnen schat. Daer na is het gheschiet dat Grimbaert wel by drancke zijnde, vertelde al dese dingen synen wijve, haer bevelende dat syt niemant weder seggen en soude: Maer sy vergat haer belofte, ende seydet in biechte mijnen wijve, wandelende met haer op een heyde, op sulcker conditien nochtans dat syt niemant ter werelt seggen en soude. Mijn wijf sweech juyst also lange tot dat sy by my quam. Als ic haer hoorde vertellen dese redenen, terstont begonst hem mijn hayr te rechten, ende van grooter verbaestheyt werde ic heel bleec, denckende op dese gelijckenisse vanden voorleden tijt: De Vorssen hier voormaels by vryheyt zijnde (aengesien dat geen gemeynte wel geregeert en can wesen sonder eenen Coninck ofte Leydtsman) baden sy den Goden, datse hen eenen regierder seynden wilde: hun [fol. C1v, p. 34] ghebedt wert verhoort, Godt sandt hun eenen Oyvaer, diese al doodde ende destrueerde. Doen begonsten syt eenen yeghelijcken te claghen, maer het was te spade. Daerse te voren vry waren, zijnse nu in bedwanck. Dit nam ick tot een exempel.
Morael. Een loghenaer, op dat hy gheloove hebbe by den Prince, en spaert hy niemant. De vrouwen verhelen alleenlick tghene daer sy onwetende af zijn. |
| Reynaert volcht zijn relaes. |
| JN deser manieren Heer Coninc heb ick sorge voor u ghedragen, hoewel dat ghys my luttel danc weet. Ick kenne Bruyn so schalc ende so quaet, dat wy alle verloren souden gheweest hebben, waert dat hy onsen Coninck gheweest hadde. Dus was mijn herte in grooten angste, ic dachte in alder voegen hoe ick beletten soude moghen, mijns Vaders valsche ende quade verraderije, die van eenen dorpen ende ergen dief eenen Coninc maken wilde. Jc badt Gode, dat hy beschermen wilde mijnen Coninck van alle zijne vyanden ende verraders. Jc dachte dickwils in my selven waer zijnen schat liggen mochte. Ende op eenen tijt was ic ter aerde gelegen, ende sach mijnen Vader wt een hol comen, dewelcke rontsom hem siende oft hem niemant en sach, decte synen inganck met aerde, ende daer zijn voet-sporen waren, sleypte hy zijnen steert over, om dat mense niet sien en soude. Alle dese treken leerde ick daer van [fol. C2r, p. 35] mijnen Vader. Ende na dat hy van daer ghegaen was, ginck ick al heymelicken totten Hole, ick deder de aerde af, ende croper in, daer vandt ic so grooten schat gouts ende silvers, als yemant ghesien mach hebben, dat weet ic wel. Doe nam ic mijn huysvrou Armelijne te hulpe, dewelcke my holp draghen dach ende nacht, soo langhe dat wy wech ghedraghen hadden alle desen grooten schat onder een haghedochte, daer ick eenen diepen ende verborgen cuyl ghegraven hadde. Dewijle dat ick ende mijn huysvrouwe dus besich waren, mijn Vader was gegaen totten ghenen die den Coninck verraden wouden. Bruyn ende Jsegrim sonden brieven in allen Landen ende contreyen, ontbiedende over al, dat soo wie soudije winnen wilde, quame tot Bruyn den Beyr, men soude hem op de hant gheven voor dry ofte vier maenden. Jn deser manieren vergaderden sy een groote menichte van knechten, die tot haren dienste quamen. Maer ten laetsten als mijn vader wilde comen tot zijnen schat, meynende te gheven den Soldaten, zoot gheseydt was, soo wasser een seer groote droefheyt, want hyer niet een mijte in en vant, soo na hadde ickt wech ghedraghen. Doen dede hy tghene dat my noch langhen tijdt tot schande wesen sal, hy hinck hem selven byden halse: maer noch heb ick dat liever, dan oft der Conincklijcker Majesteyt yet quaets gheschiet ware. |
De Coninc ende de Coninginne spreken
met Reynaert bysonder, en bidden hem, dat hy hun
dien schat wijsen wil. |
DE Coninck ende de Coninginne sonder yemandts raet, deden terstont Reynaert by hen comen, hopende dat sy door zijn hulpe eenen grooten schat vinden souden, maer sy waren wel verdoolt. Och Reynaert (seyde sy) wilt ons dien schat wijsen. Jck waer dan wel berooft van sinnen, seyde Reynaert, waert dat ick mijnen schat wijsde den ghenen die my hanghen willen, ende dat ter begheerten van sommige verraders ende moorders. Doen seyde de Coninginne: Neen Reynaert, gheen quaet en sal u gheschien: maer wilt ghy nu voortaen u leven beteren, ende den Coninck ghetrouwelijcken dienen, hy sal u vergheven alle u misdaden. Reynaert antwoorde: Jst dat my de Coninck dat beloven wil, ende wil hy my beschermen van alle mijn vyanden, noyt Coninck en was zoo rijc, als ic hem maken sal. De Coninc sprack: En wilt Reynaert niet ghelooven, want al zonghe hy wel zijn articu- [fol. C2v, p. 36] len des gheloofs, ic en souden niet ghelooven, so wel kenne ick zijn loosheden. Neen Heer Coninck antwoorde de Coninginne, al was hy van te voren quaet en fel, hy heeft hem veel ghebetert, ghy hebt doch ghehoort dat hy bedroghen heeft zijnen eyghen Vader, niet willende vande waerheydt wijcken. De Coninck seyde: Al wiste ick datter my quaet af comen soude, aenghesien dattet u also belieft, ick salt doen. Maer ick sweere hem by mijnder Croonen, beghint hy eens weder te keeren tot zijne ghewoonlijcke quaetheyt, ick salt over hem wreken, ende over zijn kinderen tot int neghende lit. Daer na nam de Coninck een stroo vander eerden, ende vergaf Reynaert alle zijn misdaet.
Morael. Als de vrouwen wat int hooft climt, so moetet gheschien, het comer af wat wil.
Als Reynaert hem heel verlost gevoelde vanden handen der gener die zijn doot vyanden waren, ende oock vander galgen, wert hyer seer blijde om, ende dancter den Coninc grootelijcken af, hem doende groote beloften. Maer de Coninck met gheen woorden te vreden zijnde, wilde weten waer desen schat lach. Reynaert noemde hem een groote woestijne, inde welcke (soo hy seyde) een water lach geheeten Verholen-dal. By tvoorgenoemde water (seyde hy) zijn twee bercken boomen, ende onder dese heb ic begraven desen grooten ende rijckelijcken schat. Ic verstaen u wel seyde de Coninck, maer ghy moet met my comen, so sal ickt des te beter vinden? Reynaert antwoorde: Jc soudet geerne doen Heer Coninc, maer het waer uwer Majesteyt een groote oneere dat ic in u geselschap gevonden werde. Jc hebbe zoo veel misdaen teghen alle Dieren, datse my gheheel inden Ban ghedaen hebben: Daeromme wil ic my so gaen beteren, dat ic in de gratie van eenen yeghelijcken weder ghecomen sal wesen, ende alsdan sal ick wel onbegrepen met u, ende met alle Dieren moghen handelen. Heer Reynaert (sprac de Coninck) ghy segt seer wel, doet also, ende sult wijsselicken doen.
Morael. Noyt en wert ghevonden soo wreeden Rechter eenen loosen ende schalcken Vos, en heeft hem wel connen vermorwen ende tsijnder beden ghekeeren.
De Coninck vergheeft openbaerlicken
Reynaert alle zijn misdaden, ende ghebiet dat een
yeghelick hem eere aen doe, ende oock alle zijn
vrienden ende maghen. |
[fol. C3r, p. 37]
DAer na ginck de Coninck staen op een hooghe stagie die van steen gemaeckt was, ende dede al d’ander Dieren sitten int gras, ghebiedende dat een yeghelick swijghe, om te hooren zijn ghebodt, twelck hy begonst in deser manieren: Ghy Heeren die hier teghenwoordich zijt, so wel edele als onedelen, eenen yegelicken van u lieden sy kennelick dat Reynaert so veel deuchden mijnen persoon gedaen heeft, ende mijn Huysvrouwe de Coninginne heeft my so zeer voor hem ghebeden, dat wy om sekere reden ons daer toe porrende, hem alle zijn misdaden vergheven, bevelende eenen yeghelijcken van u lieden, dat ghy hem in eeren hebt met zijn huysvrouwe ende kinderen, sonder in eenigher manieren hem te schaden oft leet te doene, wantet ons also belieft. Jsegrim, Tybaert ende Bruyn dese woorden hoorende, werdender seer om bedroeft, ende dochten wel datter hen quaet af comen soude, van datse Reynaert by den Coninck beschuldicht hadden.
Morael. Als eenen schalcken Vos weder in des Princen gracie ghecomen is, soo beghinnen te vreesen alle de ghene die te voren van hem misseyt hebben. |
De Wolf ende den Beyr worden ghevangen
terstont als Reynaert vergiffenisse vercreghen
heeft van den Coninck. |
[fol. C3v, p. 38]
| ISegrim ende Bruyn niet tegenstaende des Conincks Mandament, en conden hunnen toren niet verswijgen, maer quamen voor den Coninck, segghende dat Reynaert maer een verrader ende valschen ypocrijt en ware. Waerom datse de Coninck terstont dede vanghen, ende dedese vast binden, datse noch handen noch voeten gheroeren en conden. Reynaert denckende hoe hy haerder ghewreken mocht, dede soo veel byder Coninginnen, datse hem consenteerde al wat hy begheerde. Hy sprack totter Coninginnen in deser manieren: Uwe Majesteyt is kennelick mijn Vrouwe, dat ick te doen heb een groote Pelgrimagie, om dewelcke te volbrengen, ic grootelick van doen hebbe twee paer schoenen. Ende want hier niemandt en is die beter schoenen heeft dan mijnen Oom Jsegrim, ende mijn moeye zijn Huysvrouwe. Jck soude wel willen bidden dat syer my elck een paer gaven. Ende want ick tot mijnder reysen grootelick van doen hebbe een capruyn: ick bid u dat Bruyn my een stuc van zijn huyt gheve, om daer een af te maken. De Coninginne antwoorde Reynaert ’t sal u gheschien, want ghy en moghes niet ontbeeren. Och mijn Vrouwe, seyde Reynaert: Jck sal Godt almachtich bidden voor u ziele, ende in mijn Pelgrimagie sal ick der gheenre ghedachtich zijn, die my deucht ghedaen sullen hebben. |
Jsegrim ende zijn Wijf worden ontschoeyt,
ende men snijt Bruyn een stuck van zijnder huyt
tot Reynaerts ghebruyck. |
[fol. C4r, p. 39]
| TErstont geboot de Coninginne, datmen ontschoeyen zoude Jsegrim de voorste voeten, ende zijn huysvrouwe de achterste voeten. Nu het is goet te weten hoe blijde datse waren, alsmen hun de voeten aldus vilde, om te schoenen haren doot vyant. Daer deden sy Bruyn snijden een stuck van zijnder huyt, om Reynaert eenen capruyn te maken. Reynaert siende alle zijn vyanden inden noot, werter seer blijde om, ende seyde tot zijnder moeyen in deser manieren: Mijn liefste moeye, ter eeren van u sal ic dese goede schoenen dragen, ghy sult ooc mede deelachtich zijn van den Aflaet die icker mede verdienen sal. Ende alsoo haest als ic volbracht sal hebben mijn Pelgrimagie, so sal ick u vergelden na mijn vermoghen, de vriendtschap die ghy my ghedaen hebt. Gaet henen seyde sy, quade verrader, de duyvel moet u soo verre gheleyden, dat ghy nimmermeer weder keeren en moet. |
Reynaert neemt oorlof aenden Coninc,
om te gaen doen zijn Pelgrimagie. De Coninck gebiedt
Bellijn dat hy Reynaert geve eenen Palster ende
een Male, om zijn Pelgrimagie te volbrenghen. |
| DEs anderen daechs wel vroech dede Reynaert zijn schoenen smeeren, ende ginc totten Coninc ende totter Coninginne om oorlof te nemen, ende seyde in deser manieren: Heer Coninc nu wil ic gaen volvoeren mijn Pelgrimagie. U sal believen te ghebieden Bellijn den Ram, den welcken ghy door u hooghe macht Priester gemaeckt hebt, dat hy my gheve een Male, eenen Palster, ende zijn heylighe benedictie, op dat ick mach gaen volbringhen mijn Pelgrimagie als eenen goeden Pelgrim toebehoort. De Coninc ontboot Bellijn, ende beval hem dat hy Reynaert gave de benedictie. Bellijn antwoorde den Coninck, dat hyt niet wel doen dorste, om dat Reynaert inde ban was. Maer de Coninc seyde hem: dat aenghesien het goet voornemen dat Reynaert hadde hem te beteren, hoe grootelick hy met sonden belast ware, men behoordet hem al te vergheven. Bellijn liet hem gheseggen, ende begonst te singhen ende te lesen over Reynaert, tgene dat hem goet dochte. Waer op dat Reynaert weynich achte, maer hy glorieerde inde schoon eere diemen hem dede.* |
Bellijn den Ram gheeft Reynaert eenen
Palster, ende een Male om den hals. |
[fol. C4v, p. 40]
BEllijn zijnen schoonen dienst ghedaen hebbende, ghaf Reynaert eenen Palster in zijn hant, ende hinck hem de Male om den hals. Reynaert aldus opgherust zijnde, sach om na den Coninc, ende voort op alle die daer waren, ende met geveynsde tranen heeft hy ghebeden, dat een yegelick voor hem bidden wilde. De Coninc seyde tot Reynaert: My is seer leedt dat ghy so grooten haeste hebt te vertrecken, maer alst zijn moet, so en wil ic der goeder wercken gheen belet geven. Terstont geboot hy, dat hem een yegelic bereydde, om Reynaert te gheleyden, sonder Bruyn ende Jsegrim, die noch wel vast ghebonden waren.
Morael. Al glorieert hem eenen schalcken Vos, nochtans can hy hem wel ghelaten als wel droevich te zijne.
Aldus is Reynaert van daer ghescheyden met alle de ghene die hem wtgheleyden, ende sprac tot Kuwaert de Hase ende tot Bellijn den Ram, met soete woorden: Jck hebt altoos bevonden, dat ghy twee altijdt gheweest hebt goederhande, liefghetal, ghespraecksaem, ende wel genuechlick op de reyse. Ghy zijt beyde van goede zeden, ende van heyligher conversatien, ghy leeft gheheelijck gelijck ic dede, doen ic Cluysenaer was. Daerom soude ick u wel willen bidden, waert dattet u niet te moeyelick en ware, dat ghy my noch wat ghe- [fol. C5r, p. 41] selschap hielt. Met dese ende dierghelijcke woorden onderhielt hyse, tot datse quamen voor Malperduys.
Morael. Als eenen schalcken den simpelen bedrieghen wil, so prijst hy zijn manieren van leven, ende geeft hem schoone woorden, tot dat hy hem tsynen wille heeft. |
Kuwaert de Hase gheleydt Reynaert tot
in zijn huys, twelck hem qualick becomt. |
ALs Reynaert quam tot Malperduys voor de poorte, so sprac hy tot Bellijn den Ram: Neve, ghy sult hier buyten wat blijven, Kuwaert ende ic sullen binnen gaen, daerom wilt hem bidden, dat hy my wil helpen troosten Armelijne mijn huysvrouwe, dewelcke seer droevich wesen sal van mijn wechvaren. Twelck Bellijn geerne dede, ende Kuwaert en ontseyde hem niet zijn bede. Kuwaert is met Reynaert in huys gegaen, daer hy vant zijn moeye Armelijne, liggende ter aerden met haer jongen, dewelcke grootelic vreesde dat eenich quaet Reynaert haren man aenghecomen ware. Ende siende dat hy aldus met de Male ende met den Palster quam, wert syer seer af verwondert, ende seyde: Mijnen lieven vriendt Reynaert, wat avontuere hebt ghy te Hove ghehadt? Reynaert antwoorde: Jc hebber gevangen geweest, maer de Coninc heeft my verlost, op sulcker conditien, dat ick moet voor hem een Pelgrimagie [fol. C5v, p. 42] doen, ende heeft ons Kuwaert gantsch overgegeven, om onsen wille daer mede te doen. De Coninck bekende selve, dat Kuwaert de principaelste was, die my verraden hadden, dunckt u dan dat ic onrecht hebbe, my grootelicken op hem te vergrammen? Kuwaert hoorende dese woorden, creech groote vreese, ende dachte wel wat dinc Reynaert inden sin hadde. Hy begonste te vlien, maer eer hy conste ghecomen tot aen de poorte, Reynaert greep hem by den halse, so dat Kuwaert bedwongen wert te roepen: Och Bellijn, Bellijn, waer zijt ghy nu? dese Pelgrim wilt my vermoorden. Ende eer hy meer ghesegghen conste, hadde hem Reynaert de strotte*afghebeten. Doen seyde Reynaert tot zijnen wijve: Wel aen mijn lief, maeckt goede chiere met u kinderen van desen vetten Hase. Doen quamender alle de cleyne Voskens toegheloopen, ende meynden wel te bruyloft te wesen, om der goede chiere wil diese maeckten.
Morael. Van eenen boosen mensche gheselschap te houden, en conste noyt niet dan quaet ghecomen, ghelijckt wel blijckt by Kuwaert. |
Reynaert vertelt zijnen Wijve alle zijn
avontueren die hy int Hof ghehadt heeft. |
| SEght my doch Reynaert (seyde Armelijne) hoe hebt ghy met uwe sake ghevaren? Reynaert antwoorde: Jck hebbe den Coninc ende Coninginne so veel schoone woorden gegeven, ende so veel beloften gedaen, datse my hebben laten gaen: Maer als hy nu bevonden sal hebben, dattet al logenen zijn, sal hy my vervolgen, ende sal my willen hangen byder kelen. Daerom wil ick van hier vertrecken, ende gaen daer hy my in zeven jaer niet vinden en sal, daer is planteyt van goede Sneppen, Patrijsen, ende alles goets. Ooc zijnder soete Rivieren ende Fonteynen, een aengenome locht, ende alle weelden der werelt: want op sulcker conditien heeft my de Coninc laten gaen, als dat ic hem wijsen soude eenen grooten ende machtigen schat, daer ick selve niet af en weet te spreken. Als hy dan allesins wel ghesocht sal hebben, ende niet vinden en zal, sonder twijfel, hy sal my vervolghen totten wtersten toe. Doen seyde Armelijne: Reynaert mijnen vriendt, ick en soude u gheensins raden dat ghy van hier scheydet: want ons huys heeft so veel secreet cameren, so veel verborghen plaetsen, ende so veel doolhoven, dat ons de Coninck niet vinden en sal, al socht hy wel tot- [fol. C6r, p. 43] ten daghe des Oordeels: maer ghy hebt ghesworen te gaen in Pelgrimagie over de Zee. Reynaert antwoorde: Bedwongen eedt en is van gheender weerden, nu ick hier ben, ick salder my houden, aenghesien ghyt my raet. Dewijle sy dus tsamen spraken, begonst Bellijn te roepen van voor de poorte: Kuwaert waer blijft ghy? haest u, wy moeten weder keeren ten Hove. Doen spranc Reynaert aende poorte, ende seyde: Bellijn mijn Neve, weest te vreden: Kuwaert vertroost zijn moeye, dewelcke haer seer bedroeft van mijn wech gaen, ghy meucht wat voor gaen, want hy moet hier noch wat blijven om seker affayren. Doen seyde Bellijn: Reynaert neve, wat misquam Kuwaert? want na mijn duncken, ic heb hem hooren roepen na mijn hulpe. Reynaert antwoorde hem: Als mijn wijf hoorde seggen dat ick van hier trecken soude, soo wert zy so droevich datse in onmacht viel, ende doen riep Kuwaert: helpt Bellijn, comt helpt my troosten mijn Moeye. Bellijn sprack: Jc meynde dat hem eenich quaet aenghecomen was, ende dat hy daerom mijn hulpe begeerde. Neen seyde Reynaert: Jck hadde liever dat my ende mijn kinderen quaet geschiede, dan dat hem misquame in mijn huys. Maer lieve neve, en gedenckt u niet dat my de Coninck gisteren beval te schrijven twee brieven, eer ick scheyden soude wten lande, sy zijn nu al gereet, ic soude u wel willen bidden dat ghyse dragen wildet totten Coninc, ende segt vry dat ghyse hebt helpen dichten, ghy sulter of behalen groote eere, ende groote vermaertheyt in des Conincx Hof. Mijnen Neve (seyde Bellijn) ick dancke u vande groote eere die ghy my doen wilt, ende soude geerne u bootschap doen, hadde ic yet daer ic de brieven in steken mochte. Daer weet ic goeden raet toe antwoorde Reynaert, ic sal u wel leenen mijn male, welcke ghy aenden hals hangen zult, ende daer in sal ic de brieven steken. Desen raet behaechde Bellijn wel, ende beloofde Reynaert hem zijn bootschap te doen. |
Reynaert geeft Bellijn zijn Male, inde
welcke hy gesteken heeft thooft van Kuwaert
de Hase, ghevende hem te verstane, dattet zijn
twee brieven zijn, die hy den Coninc seyndt. |
NA dat Reynaert Bellijn de male aenden hals gehangen hadde, nam hy oorlof aen hem, seggende: Bellijn mijnen vrient gaet al schoonkens vore, Kuwaert sal u terstont navolgen, ic hebbe hem noch te seggen sommighe verborghentheden. Doen liep Bellijn zoo rasch met zijn [fol. C6v, p. 44] male, dat hy noch voor middach te Hove quam. Daer vandt hy den Coninc sittende int midden van zijne Heeren ende Baroenen, dewelcke was seer verwondert van dat hy met de male weder quam, ende seyde: Bellijn van waer comt ghy, waer hebdy Reynaert ghelaten, hoe comt dat hy de male selve niet en draecht? Heer Coninck antwoorde Bellijn, hy heeft my hier tot u ghesonden met twee brieven, dewelcke door mijnen raedt ende subtijlheyt ghedicht zijn, noyt en hoorde of en saecht ghy beter dicht dan ghy hier terstont hooren sult. Doen dede de Coninck comen Bockaert zijnen Clerck, wiens officie was de brieven te lesen die te Hove ghebracht werden, want hy verstont alle talen, ende beval hem dat hy de brieven lase.
Morael. Als yemant eenige bootschappe aenneemt te doen, behoort hy wel gade te slaen watter hem afcomen mach. |
Kuwaerts hooft wort getrocken wter
Malen, in de teghenwoordicheyt vanden Coninck,
twelck den armen Bellijn qualijcken bequam. |
| BOckaert de Clerck omdede de Male, ende ghevoelende thooft datter Reynaert in ghesteken hadde: Och Godt seyde hy, welcke letteren zijn dit? Siet hier thooft van onsen vrient Kuwaert, dewelcke deerlijcken vermoort is. De Coninc dit siende, drever om grooten rouwe, hy maecte [fol. C7r, p. 45] een so grooten ghetier, datter alle tbosch af waechde. Terstont voorderde hem Fierappel de Lupaert, ende begonst den Coninc te troosten in deser manieren: Heer Coninc, laet varen dese droefheyt, want het is in uwe macht wel te mogen wrake nemen van alle uwe vyanden. De Coninc antwoorde: Heer Fierappel, hoe soude ick connen ghelaten mijn droefheyt, aenghesien dat my dien schelm also bedrogen heeft. Jc heb hem meer geloofs ghegeven dan mijn beste Heeren die ick in mijn Hof hadde, dewelcke ic groote schande aengedaen heb, ende hebbe dien verrader laten gaen, quader doot moet hy sterven. Ende alle dit quaet is gecomen byden raet van mijnder Vrouwen, waer af my grootelijcken berouwet, al ist te late. Neen Heer Coninck, antwoorde Fierappel: Jck weet wat wy doen sullen: Bellijn belijt selve, dat hy raet gegeven heeft tot Kuwaerts doodt, dus sullen wy hem overleveren Bruyn ende Jsegrim, om hunnen wille daer mede te doene. Ende alsdan sullen wy Reynaert gaen bestormen metter geheelder macht, ende na dat wy hem gevangen sullen hebben, wy sullen hem hangen aenden eersten boom, sonder eenige ghenade. Ende so zalt alle in vrede wesen. |
Jsegrim ende Bruyne verlost zijnde wter
gevanckenisse, men gheeft hen in hen ghewout Bellijn
den Ram, met alle zijn vrienden ende maghen. |
DOen geboot de Coninck Fierappel, dat hy totten ghevangenen ghinge, ende dat hyse ontbinden soude, twelck also gedaen wert. Ende na datse Fierappel verlost hadde, sprack hy tot hen in deser manieren: Mijn Heeren, tis den Coninck seer leedt, dat ghy door eenen valschen verrader so deerlick gehandelt geweest hebt, ende in teecken van berou seyndt hy u hier Bellijn, om uwen wille daer mede te doene. Ende gheeft u lieden de macht, te moghen voortane verbijten ende eten alle zijn vrienden ende magen, in wat plaetse datse u te gemoete comen sullen, sonder in eeniger manieren te misdoen. Ooc geeft hy u volle macht te mogen molesteren, jagen, vervolgen ende tormenteren Reynaert, ende alle zijn vrienden ende magen. Ende noch wilt de Coninck dat ghy gebruycken sult dese privilegie ten eeuwighen daghen. Ter quader uren wert dit gesloten, want tot wat plaetsen dat Jsegrims vrienden vinden Bellijn ofte eenighe van zijne nacomelinghen, soo nemen sy hen de rocken, ende knaghense totten beenen, noch [fol. C7v, p. 46] noyt en mocht den pays tusschen hen ghemaeckt worden.
Morael. Men siet ghemeynlick alsser een quade ghewoonte ofte privilegie opghecomen is, datmense wel qualick af ghebreken can: Ende wat tot profijt der Heeren comt, blijft bycans ten eeuwighen daghen. |
Tyselijn de Rave ende Lampreel het Conijn
comen voor den Coninc claghen over Reynaert. |
| TSanderdaechs quam voor den Coninck Tijselyn de Rave, ende dede haer clachten in deser manieren: Noyt en wert ghehoort genadige heer Coninck, van meerder moort noch verraderije dan Reynaert uwen Pelgrim (Godt wouts) daghelijcks en doet, jae oock onder alle u meeste vrienden. Gisteren morghen ginc ick spaceren met mijn huysvrouwe, ende comende over een heyde, vonden wy daer den schalcken Reynaert gheleghen opter aerden, als oft hy doot gheweest hadde. Sijn tonghe was hem heel lanck wt zijnen mont, ende zijn kele was wel wijt opgheloken. Jc ende mijn wijf sonder eenighe vreese te hebben, quamen heel by hem, ende tasten oft hy noch leven in hem hadde. Mijn Huysvrouwe ginc luysteren aen zijnen muyl oft hy noch asemde, ende de felle Reynaert siende zijnen toer, greepse by den halse, ende beet haer thooft af. Doen begonst ick te bedrijven groot misbaer, alsmen wel dencken mach, maer hy maecte ooc na my eenen spronc, so dat [fol. C8r, p. 47] ickt qualic ontcomen mochte. Jck vlooch op eenen boom, ende sach hoe hy mijn Wijf handelde, hy atse zoo nae op, dat hyer niet af en liet dan alleenlick de pluymen. Ende soo tscheen aen zijn wesen, hy hadder noch wel gheten een half dozijne, so verhonghert was hy. Ende nae dat hy zijn feyt ghedaen hadde, daelde ic vanden boom, ende vergaderde de pluymen, dewelcke ick u hier ghebracht hebben, u biddende ootmoedelick, dat ghy mijns ontfermen wilt, ende wilt wrake nemen over dese moort, oft anders en salt niet mogelick zijn door tlandt te reysen, dan in grooter vreesen zijn leven te verliesen. |
Lampreel het Conijn comt oock voor den
Coninck zijn clachten doen over Reynaert. |
| OP de selve ure is oock gecomen Lampreel het Conijn, die desgelijcx zijn clachten ghedaen heeft voor den Coninck in deser manieren, Heer Coninck, ten zijn niet al heylighe lieden, die onder tdecksel van heylicheyt comen, als ick gisteren wel bevonden hebbe aenden quaden ende argen verrader Reynaert. Also ic gisteren passeerde voor Malperduys, om tot uwen Hove te comen, op geen quaet ter werelt denckende, vandt ick Reynaert, dewelcke lesende zijnen Pater noster, hadde gerecht zijnen wech tot mywaert, ende meynende dat hy my wat goets segghen wilde, quam ic tot hem, ende groette hem vriendelijcken, maer hy in de steden van groeten, greep hy my by den hoofde, ende dede my dry groote wonden met zijne naghelen, als ghy hier sien meucht: maer noch ten lesten ontquam ick (Godt danck) zijnen handen, nochtans niet sonder daer gelaten te hebben mijn oore. Believe uwe Coninclijcke Majesteyt hier remedie inne te soecken. Want souden de passagien so perickeloos blijven door eenen sulcken verrader, het soude een groote oneere wesen voor de Croone. |
De Coninc seer vertoornt wesende van de
groote clachten die wederom over Reynaert ghedaen
worden, neemt voor hem te destrueren Malperduys,
ende Reynaert te hanghen aen eenen boom. |
| DE Coninc hoorende alle dese clachten, van toornicheydt en mocht hy een woort niet ghespreken. Twelck siende de Coninginne, beghost te spreken aldus: Mij- [fol. C8v, p. 48] nen lieven man, en weest niet te lichtveerdich int gelooven, noch int sweeren: want men seyt somtijts veel quaets van yemant, waer hy selve in presentie, men souder wel af swijgen: daerom wildy wijsselick doen, so hoort ooc d’ ander partije: de menighe claecht, die nochtans selve meest misdaen heeft. Doet hem eerst voor u ontbieden, om te hooren zijn onschult: want in gheender manieren en can hy ontgaen uwe gramschap. Alst u belieft, ghy meucht verstooren Malperduys zijn Casteel, ende destrueren hem met alle zijn gheslachte. Doen seyde Fierappel de Luypaert: Heer Coninck, mijn Vrouwe heeft seer wel gheseyt, doet na haren raet, ende bevintmen warachtich te zijne tghene datmen van hem seyt, so sullen wy hem doen sterven een so schandelijcken doot, datter een yeghelick een exempel aen nemen sal. Van dese clachten waren Bruyne ende Jsegrim seer verblijdt, ende hoopten wel haest gewroken te wesen van haren vyant. Doen dede de Coninck ghebieden, dat hem een yegelick soude oprusten, ende hem ghereet vinden binnen ses daghen naestcomende, so te voete als te peerde, een yeghelick na zijnen staet, om te gaen bestormen het Casteel van Malperduys. |
Grimbaert de Das gaet haestelic tot
Reynaert, om hem te waerschouwen ende te
raden, dat hy terstont te Hove come,
om zijn onschuldt te doene. |
[fol. D1r, p. 49]
| GRimbaert de Das hoorende al tghene datmen van sijnen Oom seyde, en wasser niet seer blijde om, hy maeckte hem op de reyse, om te gaen na Malperduys: Ende aldaer comende, vandt hy zijnen Oom voor de poorte staen, die ghevangen hadde twee jonghe Duyfkens. Als Reynaert den Das ghesien hadde, verbeydde hy zijn comste, ende hiet hem grootelicken willecome, hem vragende wat hy nieus brachte? Grimbaert antwoorde: Lieve Oom, ic heb medelijden met u, u sake staet so qualick, dat ic duchte dat ghy sult verloren hebben lijf ende goet. De Coninck heeft gesworen dat hy u sal doen hangen, sonder eenich respijt noch barmherticheyt, ende heeft alle zijn volc doen wapenen, om binnen zes daghen te comen bestormen u Casteel. Jsegrim ende Bruyn zijn in des Conincks gratie meer dan oyt te voren. Lampreel ende Tyselijn hebben grootelicks over u gheclaecht. Reynaert antwoorde: Swijcht lieve Oom, en ist anders niet, laet my gedoen: ick sal noch maken dat ic sal verheven worden boven alle d’ander die te Hove zijn, maer comt binnen, ick wil u toeven als mijnen vriendt, ende Armelijne sal oock wel blijde wesen van uwer comsten, maer en seght van dese dinghen niet, sy soude daer te seer in beroert wesen, morgen sal ic met u gaen te Hove, ende verantwoorden my, soo datter veel haer hooft om sullen crauwen. Daer na zijn sy ghegaen binnen Malperduys, daer sat Armelijne met haer cleyne kinderkens, dewelcke haestelick op stondt, ende ontfinck Grimbaert seer eerlick. Men bereydde daer Kieckenen, Capuynen, Patrijsen, ende de twee Duyfkens die Reynaert ghevanghen hadde. |
Reynaert comt ten tweeddemael met
Grimbaert te Hove. Onder wegen biechte hy hem
weder, ende principalic van tgene dat
hy Bruyn ende Jsegrim gedaen heeft. |
DEs morghens vroech nam Reynaert oorlof aen zijn Huysvrouwe Armelijne ende zijn kinderen, hen segghende aldus: Armelijne mijn lief, ick moet met Grimbaert te Hove gaen, ende al vertoeve ick wat langhe, en laet u niet verlangen, ende weest altijt licht van herten, want ic sal u haest weder sien: maer boven alle dinc bewaert wel ons Casteel. Ten lesten zijn sy onder hun beyden vertrocken van Malperduys, om te gaen te Hove waert. Ende over een heyde comende, seyde Reynaert tot Grimbaert, lieve Neve, sint dat ic my [fol. D1v, p. 50] laest biechte teghens u, heb ick noch veel quaets ghedaen, wilt mijn biechte hooren, ende absolutie gheven. Jck hebbe Bruyn doen snijden een stuck van zijn huyt, Jsegrim ende synen wijve heb ic de voeten doen villen, om daer schoenen af te hebben. Jc hebbe gheaccuseert bycans alle mijn vrienden voor den Coninck. Jck hebbe den Coninc wijs gemaect dat ick wiste eenen grooten schat, twelck niet dan al loghenen en waren. Jc hebbe Kuwaert het leven genomen, ende met zijn hooft heb ic weder gesonden Bellijn totten Coninc. Jc hebbe geten de Huysvrouwe van Tyselijn de Rave, ende hebbe Lampreel zijn een oore afghebeten, ende noch daerenboven so isser noch een sake, die ick u d’ander reyse vergeten hebbe te seggen, te weten, dat ic eens ginc spaceren met den Wolf in een weyde, daer een roode Merrie stont, dewelcke neffens haer hadde een swart Veulen, ende om dat de Wolf grooten hongher hadde, badt hy my, dat ick soude gaen vraghen der Merrien, oft sy vercoopen wilde haer Veulen. Jc ginc haestelic totter Merrien, ende vraechdet haer, sy seyde my dat zijt wel vercoopen wilde, ende dat zijt gheven soude om een somme ghelts die geschreven was in haren achtersten voet. Doen verstont ic haest wat sy wilde, ende liept also vercondigen Jsegrim, seggende: Lieve Oom, wilt ghy u zadt eten van dit Veulen, gaet terstont totter Merrien, sy willet wel vercoopen om een seker somme van penninghen, die gheschreven staen in haren achtersten voet. Ende mitsdien dat ict niet en heb connen gelesen, so en hebbe icx niet mogen weten, maer cont ghy lesen, so gaet haest tot haer, ghy sult lichtelick accorderen vanden prijse: Soude ick niet connen lesen, sprack Jsegrim? Jck can spreken Latijn, Griecx, Hebreeusch ende Chaldeeusch. Jck ben wel geleert inde Rechten, ende hebbe dicwils den Coninck gebaet door mijn geleertheyt ende wijsen raet. Met dese woorden liep hy na de Merrie, ende vraechde haer oft zy haer Veulen vercoopen wilde. De Merrie antwoorde ja, ende dat syt geven soude om een somme ghelts die geschreven stont in haren achtersten voet. Jsegrim seyde, dat hyt wel sien wilde. Ende met dien hief de Merrie haren achtersten voet op, die al nieu beslagen was, ende so Jsegrim begonst te sien na de letteren, gaf sy hem eenen sulcken slach voor tvoorhooft, dat hyer af viel ter aerden, als oft hy doot geweest hadde, ende bleef zoo liggen meer dan een groot ure. Doen liep de Merrie met haer Veulen al wat sy mochte, ende liet daer Jsegrim also desolaet.
[fol. D2r, p. 51]
Daer na quam ick tot hem, ende seyde hem: Heer Jsegrim lieve Oom, wat smaeck hadde het Veulen: hoe hebt ghyt alleen connen gheten? Conste ghy wel lesen tghene datter gheschreven was inder Merrien voet? Doen antwoorde my Jsegrim: Jc bidde u Reynaert laet uwe spottinghe staen, ick ben veel te deerlijck ghestelt, de groote Hoere hadde eenen yseren voet, ende ick heb ghemeynt dat de naghelen letteren waren. Sy heeft my ghegeven eenen sulcken slach aen mijn hooft, dat my dunckt dat syt my ghespleten heeft. Och mijn Oom seyde ick, ick sie nu wel dattet waer is, datmen ghemeynlick seydt: De simpele bedrieghen somtijdts wel de alderwijste. Aldus heb ic Jsegrim bedroghen ende ghebracht in grooten noodt zijns levens. Nu heb ick u beleden alle tghene dat ick meyne gedaen te hebben sindert de leste Biechte: ende bidde u, dat u believe my te absolveren, want ick en wete nu niet hoe hem mijn sake te Hove hebben sal. Na dese woorden Grimbaert leyde Reynaert de hant opt hooft, ende gaf hem de Benedictie, hem absolverende van alle sonden, hem segghende in deser manieren: Lieve Oom, het was al te qualick gedaen, dat ghy thooft van Kuwaert te Hove ghesonden hebt, maer als de dinghen ghedaen zijn, soo isser den raedt af ghesloten. |
Reynaert comt met Grimbaert voor
den Coninck. |
[fol. D2v, p. 52]
| TEn laetsten is Reynaert met zijnen Biechtvader te Hove gecomen, ende passerende door t’midden van alle de Heeren ende Baroenen die daer waren, ginc hy hem wel stoutelick presenteren voor den Coninc,* beginnende zijn wtsprake in deser manieren: Godt die gheensins dolen en mach, ende wien alle macht is in Hemel ende op aerden, wil bewaren mijn Heere de Coninck,* ende mijn vrouwe de Coninginne van alle quaet ongheval: ende gheve hem wijsheydt, op dat hy mach bekennen wie recht oft onrecht heeft, want ic sie hedensdaechs datter veel zijn, die, hoewel sy van buyten goet schijnen te wesen, wie therte sage, hy soude al anders bevinden. My is kennelick genoech, genadige Coninc, datter veel siende de neersticheyt die ic altijt doe om u te dienen, ende ooc de groote liefde die ghy my draecht, my grooten nijt draghen: maer tis eenen grooten troost, dat ghy beyden zijt, ende hebt altijt gheweest van sulcke wijsheydt ende discretien, dat de loghenaers noch de pluymstrijckers by u in geender weerden en zijn, twelc ooc een goede sake is, om een Rijck in zijnen fleur, ende in zijnen staet te houden. Daerom believe uwe Majesteyt, alle dinghen wel overmerct, eenen yegelicken na recht te doen ende na redene, anders en begeer ic niet: wie hem schuldich kent, hebbe schaemte: maer eer ick wten Hove ga, men sal wel sien wie ick ben. |
De Coninc ende Reynaert houden langhe
redenen, aengaende tghene men gheseyt hadde
over Reynaert. |
ALle dese woorden seyde Reynaert inde presentie van menich Dier dat voor den Coninc was, so dat hem een yeghelick seer verwonderde, van dat Reynaert noch soo stoutelick sprack. Doen seyde de Coninck: Och Reynaert, hoewel condt ghy u redene belegghen, hoe koenlick cont ghy spreken, als oft ghy gheen misdaet en bekendet. Maer u schoone woorden en sullen u niet veel baten: want ick gheloove dat uwen hals haest verghelden sal, de schoone feyten die ghy bedrijven cont. Wat liefde ghy ons draghet, hebdy bewesen aen Lampreel, ende aen de Huysvrouwe van Tyselijn, maer weest te vreden, ghy sulter u vergheldinghe af ontfaen. Van dese woorden was Reynaert heel verbaest ende vreesde grootelick, datmen hem hanghen soude byden halse. Nochtans sprac hy noch stoutelijcker dan hy te voren ghedaen hadde, ende seyde [fol. D3r, p. 53] totten Koninc: Heer Koninc, het waer wel reden datmen mijn woorden hoorde, want al waer ick verwesen totter doot, noch zoude ick zegghen al wat ick te zegghen hadde. U is kennelijck dat ick ghegheven hebbe menighen wijsen, subtijlen ende profijtelicken raet, ende hebbe u altijt by ghestaen, als de ander u hebben verlaten. Hoe zullen my nu alle d’andere verraden, met logentale, zonder dat ick my zal moghen verweeren? zoo moet ick dan wel ongeluckich wesen. Waert dat ick my schuldich ghekent hadde, ick en waer hier niet gekomen: maer aenghesien ick my heel vry ghevoele, zoo heb ick wel stoutelijcken derren komen, om te hooren watmen my oplegghen wilde. Zonder twijfel Heer Koninck, ghy meucht wel dencken dattet my een droeve tijdinghe was, als my Grimbaert zeyde dat ic*also by u bedroghen*was, zonder nochtans daer eenige reden toe te hebben. Want tghene datmen zeyt van Lampreel, dat en zijn niet dan leughenen. Het is gheschiet ghisteren morghen, zoo ick mijn ghetijden las voor de deure, dat tot my ghecomen is den voorseyden Lampreel, zegghende dat hy te Hove ginck ende mitsdien dat hy zeer moede was, begheerde hy van my dat ick hem eens t’ eten gheven zoude. Jck kreech medelijden met hem, ende zette hem voor broot ende boter, want het was woensdach, in den welcken ick gheen vleesch en ete om der penitentien die my gheset is van mijnen Biecht-Vader.
Morael. Als eenen loosen Vos in noode is, zo vint hy wonderlijcke treken om hem te salveren. |
Reynaert excuseert hem van tghene
datmen zeyde, dat hy Lampreel ghedaen hadde. |
| ALs hem nu Lampreel heel zadt gheten hadde, zoo quam Rosse mijn joncxste sone, ende zoot de maniere der kinderen is, dicwils te willen eten, hy wilde komen eten tgene dat Lampreel overgebleven was. Ende zoo hy daer na tastede, Lampreel sloech hem voor sijnen muyl, dat hyer tbloet wt dede springhen. Dit ziende Reynaerdijn mijnen outsten sone, wilde hy sijnen broeder gaen helpen, ende greep Lampreel zo byden hoofde, dat hy hem verscheurt zoude hebben, en hadde ick hem gheen secours ghedaen. Ende nu komt hy u wijs maken, dat ick hem hebbe willen vermoorden, ziet doch welcke een leughene. |
[fol. D3v, p. 54]
Reynaert ontschuldicht hem van tghene datmen
hem opleyde, aengaende van Tyselijn de Rave,
ende vertelt den Coninck wat raet hem zijnen
oom Marten de Pape ghegheven heeft. |
DAer na quam Tyselijn de Rave voor mijn poorte, bedrijvende grooten rouwe, ende als ic hem vraechde om wat oorsake, hy antwoorde my dat zijn Wijf hadde willen eten van een doode beeste, die soo vol maeyen was, datse haer de kele dede splijten. Ende so haest als hy my dit gheseydt hadde, zoo vlooch hy op eenen boom, zonder my daer langher propoost af te willen houden. Ende nu comt hy hier seggen dat icse gedoot hebbe. hoe soude dat mogelick zijn, aengesien datse vliecht, ende ick en doe niet dan wandelen hier opter aerden? Sekerlick alle dese loghentalen hebben my ghesteken in een sulcke bangicheyt van herten, dat ic niet en wiste wat beginnen, ten hadde geweest dat mijnen oom Marten de Pape my ghetroost hadde in deser manieren: Lieve neve Reynaert, weest niet versaecht, al wat ic vermach, tzy met lichaem oft met goede, tis al tot uwen ghebode. Jck sal u remedie soecken, om u te brengen inden Hove, ja teghen den danck van alle die u benijden, want ick bender seer wel bekent, ende hebber veel vrienden, ende onder dese Symon, de seer machtige Heere, die gheerne eenen yegelijcken helpt, alsmen hem de palmen vult. Oock hebbe icker kennisse met Grijpet al, Luystert nauwe ende Goede inventie. Ende op dat u niet en gebreke, ick sal een groote somme penninghen met my draghen, want tis wel een onnut ghelt, dat zijnen man niet en helpt wten noot.
Morael. Alzoo langhe als Symon (dats Symonie) ende Grijpet al het Hof hanteren sullen, so zalter al qualick gaen. |
Martijn de Pape geeft Reynaert noch eenen
anderen raet, om verlost te zijn van alle zijne vyanden. |
ENde op dat ic noch te bet versekert soude wesen, zoo beloofde my noch mijnen Oom, dat hy te Roomen gaen soude, ende soude so veel doen byden Paus, dat ic soude hebben volle verlatenisse van alle sonden, ende dat ic ontslaghen soude wesen vanden Ban. Reynaert (seyde hy my) lieve neve, gaet vryelick te Hove, ic salt wel voor u solliciteren. [fol. D4r, p. 55] Ende daer comende vraecht na mijn Huysvrouwe, sy is seer wel geleert inde Rechten, segt haer uwe saken, ende sy sal u helpen: want al is u sake goet, sy heeft wel van doen een goede hulpe. Ende nu ghenadige Heer Coninc ben ic voor u alleen ghecomen, begeerende dat u believe mijn sake wel aen te mercken. Jc begeere dat sy proberen sullen tgene dat sy geseyt hebben, oft anders datse aennemen te campen tegen my, lijf om lijf, ende alsdan salmen sien wie de verraderie gebracht heeft voor den Coninc.
Morael. Hoewel dat de sake goet zy, heeft nochtans wel van doen een goede hulpe: Want men heeft wel dickwils ghesien, dat die goet recht hadde, is berooft gheweest van zijnen rechte, by ghebreke van hulpe ende goede bewijsinghe. |
Lampreel ende Tyselijn hoorende dat
Reynaert campen wilde, scheydden wten Hove. |
LAmpreel ende Tyselijn dese woorden hoorende, seyden sy tot malcanderen: Desen verrader is ons te loos, want niemant ter werelt en heeft gesien tquaet dat hy ons gedaen heeft, dan hy ende de Goden, so dat wy gheen getuyghen en hebben, door dewelcke wy mochten proberen onse saken, ende om dat hy dit wel weet, soo is hy stout voor den Coninck. Daerenboven hy begheert te campen teghen ons, maer wat souden wy doen? al waren wy onser vijven, hy soude ons al te sterc wesen, daerom ist best dat wy verre van hier vertrecken. Jsegrim ende Bruyn siende dat dese twee wten Hove scheyden, werdender seer droeve om, want sy hadden liever ghehadt dat Reynaert wat gecastijt hadde geweest. De Coninc siende dat Reynaert alleen voor hem bleef staen, vraechde hy waerse ghebleven waren, alle die Reynaert beschuldicht hadden? seggende: Waer daer yemant die noch yet tegen Reynaert te segghen hadde, dat hy nu voort quame, men soude hem hooren: maer twas al om niet, want niemandt en spracker een woort. Doen zeyde Reynaert: Heere Coninck, de sulcke claghet wel in absentie van eenen anderen, die voor zijn ooghen niet en soude derren een woordt spreken: ende dat als sy met leughenen om gaen, ghelijckmen nu wel gesien heeft aen Lampreel ende Tyselijn, dewelcke als boose verraders mijn verderffenisse sochten, ten hadde gheweest dat ick my hadde connen verweyren.
Morael. Als de Vossen sien dat sy tvelt alleen hebben, ende dat niemant meer en claecht, zoo spreken sy stoutelick. |
[fol. D4v, p. 56]
De Coninck verhaelt Reynaert zijn quade
feyten, waer af hy beangst is. |
NU hier dan niemandt en is (seyde de Coninck) die u quaet wilt, so heb ick u wat te segghen dat uwer eeren aengaet. Seght ghy my arch ypocrijt, wat meerder leedt mocht ghy my doen, dan my te seynden thooft van mijnen specialen vriendt Kuwaert? Hadt ghy alreede vergeten hoe groote eere ic u gedaen hadde, als ic u dede geven eenen schoonen Palster ende een Male, ende gaf u mijn Edelen, om u wtgeleyt te doen? Zijt ghy so luttel gedachtich der grooter deucht die ick u dede, doen ic u alle u sonden vergaf? Jc segge u voorwaer, hebt ghyt vergeten, so en doe ick niet, maer sullet metten lijve betalen, oft tsal my aen mijn recht oft aen mijn macht gebreken. Van dese woorden creech Reynaert soo groote vreese, dat hy niet een woordt spreken en conde. Hy sach al rontom hem seer deerlijcken, ofter yemant van zijnen vrienden zijn soude, die hem hadde willen bystandt doen: maer wat hy sach, niemant en spracker een woort, dan alleenlick zijn moeye de Meyrkatte. Dese was metter Coninginne seer ghemeynsaem ende was so wel gheleert inde Rechten, datse haers ghelijck niet en hadde in des Conincx Hof. Ende siende dat haren Neve inden noot was, begonst sy te spreken in deser manieren.
Morael. Hoe schalc dat yemant ghezijn can, nochtans voor den Rechter zijnde, als hy hoort datmen hem vanden lijve aenspreeckt, is hy wel bevreest.
De Meyrkatte verantwoort Reynaert voor
den Coninck, waer door hy een luttel audientie vercrijcht. |
HEer Coninck ten betaemt uwer Edelheydt niet, gram te zijne als ghy geseten zijt om vonnissen te geven, ende eenen yeghelicken te doen nae recht ende redene. U is doch wel kennelick, de gramschap berooft eenen yegelijcken van zijn wijsheydt ende discretie, soo dat hy niet onderscheyden en can tusschen waerheyt ende leughen. Als ghy alle dinghen te rechte sult willen aenmercken, ghy sult bevinden datter noyt in u Hof yemant geweest en is, die u so profijtelick geweest heeft in goeden raet ende subtijle vonden als Reynaert mijnen neve. U is wel indachtich gheloof ick, datter eens twist [fol. D5r, p. 57] was tusschen t Serpent ende den Man. Ende dat om deser saken wille: De Man op eenen tijdt gaende zijnder straten, vandt hy het Serpent ghevanghen in eenen strick, twelc badt ootmoedelick om verlossinghe. De Man hebbende altijdt een quaet achterdencken, en wildet in geenderley manieren doen, het Serpent en moeste hem beloven, hem geen quaet te doene, noch nu noch in toekomenden tijden, twelc t Serpent hem beloofde. Ende verlost zijnde, ist met den Man een groot stuck weechs ghegaen. Ten lesten quam t Serpent sulcken hongher over, dat hy den man toevaren wilde om hem te verslinden. Hoe seyde de Man: en hebt ghy my niet belooft by uwen eedt, dat ghy my gheen quaet doen en sout? Ja seyde het Serpent: maer den noot drijfter my toe. Ende ooc dat ict u belooft hebbe, hebbe ic gedaen by bedwanck, ende bedwongen eedt en behoort van gheender weerden ghehouwen te worden. Wel antwoorde de Man, als ic ymmers sterven moet, so gedrage icks my aen tvonnis van den eersten die wy vinden sullen. Dat liet t Serpent den Man toe. Ende als sy noch wat voorder quamen, vonden sy Tyselijn de Rave, dewelcke sy baden, datse wilde oordeelen over dese sake. De Rave hadde by avontueren ooc grooten honger, ende gaf de sententie, dat den Man verslonden soude worden, aengesien dat den honger t Serpent dwanc sulcks te doene. Hier mede en was de Man noch niet te vreden, maer begheerde noch een vonnis van yemant anders, want hy hielt desen Rechter voor suspect. Corts daer nae vonden sy Bruyn ende Jsegrim, die desgelijcx sententie gaven teghen den Man. De Man zijnde heel mistroostich ende desperaet, ick appelere, seyde hy, dese sake ter hoogen Justitien des Conincks, ende al watter den Coninck af wt spreken sal, dat sal ick van weerden houden. Ten lesten zijn sy hier voor u ghecomen, begheerende solutie op hen vraghe. Doen waert ghy soo seer besorcht, dat ghy niet en wist wat antwoorden, noch wat vonnis daer op gheven. Ghy dedet terstont alle uwe Wijse vergaderen, dier also luttel af wisten als ghy, waer door uwe droefheyt met confusie ende beschaemtheydt verdubbelt wert. Daer nae dedet ghy Reynaert halen, om oock te hooren zijn advijs. Ende dese subtijlder zijnde dan alle d’ander, gaf voor een solutie datmen wederkeeren soude totter plaetsen daer den Man t Serpent verlost hadde, om te siene hoe de saken geschiet waren, twelck also gedaen wert. Ende ter plaetsen comende, dede Reynaert t Ser- [fol. D5v, p. 58] pent weder doen inden strick als hy gheweest hadde: wtsprekende voor zijn sententie, dat de Man soude t Serpent mogen lossen, oft gaen zijnder vaerden, welc hy wilde. Van desen subtijlen raet was een yegelick, ja u Majesteyt selve verwondert, ende daer wert Reynaerts inventie seer gepresen. Wie isser nu van alle uwe Heeren, die u so veel bystants gedaen hebben, oft verlost heeft wt een so swaren materie als Reynaert dien ghy zoo scherpelicken vervolcht. Maer ick segge u inder waerheyt, al wat ick hebbe, tzy lijf oft goet, tis al voor hem, ende tot zijnder hulpe, liever soude ick my inden noot stellen met alle mijn kinderen, dan dat hem eenich quaet soude gheschien. De Coninck hoorende, datse zoo veel woorden maeckte voor haren Neve, seyde haer in deser manieren: Waer toe dienen zoo veel woorden voor eenen schalcken ende arghen verrader, die niet eenen vrient en heeft, noch niemant die voor hem een woort derf spreken? Waer op de Simme antwoorde, ende seyde: Men sal terstont wel sien, oft hy niemant en heeft. Met dien riep sy met luyder stemme: Alle die Reynaert eenighen dienst begheeren te doene, ende die hem begeert te helpen met woorden oft met wercken, comt nu al voor den Coninck, ende toont de liefde die ghy uwen vriendt draecht. Terstont quam daer de Das met zijn Wijf, het Eechorenken, de Matre, het Wezelken, ende andere Dieren sonder ghetal. Doen seyde de Meyrkatte: Nu siet Heer Coninck, oft Reynaert gheen vrienden en heeft, die hem helpen souden alst noot ware. Doen seyde Fierappel de Luypaert: Heer Coninck, ghy en meucht niet voorder dan u Edelen en willen: Aenhoort beyde partijen, ende oordeelt na recht, twelc hem de Coninc beloofde, ende gaf Reynaert volle audientie.
Morael. Daer en is gheen soo groote gramschap, men canse wel met schoone woorden versachten. |
Reynaert verleydt den Coninck met leughenen,
meer dan hy oyt te voren ghedaen heeft. |
| REynaert wel wetende dat Bellijn doot was, sprack hy stoutelijc voor den Coninc, ende zeyde: Och wat is dat, dat ick versta? is Kuwaert mijnen goeden vrient overleden? Godt hebber de ziele af. Maer waer is nu Bellijn den Ram? want ick hebbe hem ghegheven dry juweelen, om te geven den Coninck ende der Coninginne, ic soude wel willen weten waer die gebleven zijn? D’eene Heer Coninck hadde [fol. D6r, p. 59] ick gesonden aen uwe Majesteyt, ende d’ander twee aen mijn Vrouwe de Coninginne. De Coninck seyde: Bellijn en brachte my anders niet dan thooft van Kuwaert, ende seyde my noch dat hy hulpe ghegeven hadde om de brieven te dichten, die hy my in zijn Male bracht, twelc hem ooc qualick bequam, want ic hebbe hem om dese zake Jsegrim ende Bruyn te verslinden gegeven. Doen maeckte Reynaert een valsch versuchten, ende zeyde: Nu ben ick wel onsalich, na dien dat dese juweelen verloren zijn: Nu en weet ic in gheender manieren, hoe ick mijnen peys vercrijghen sal van mijn Wijf, want sy wildese my wel noode laten mede draghen, om datse so costelick waren, ende van zoo grooter crachten. Swijcht Reynaert, seyde de Simme, en wilt u niet so seer bedroeven: vertelt ons welcke dese juweelen waren, men salse lichtelick weder crijghen, ist datse noch op aerden zijn. Wy sullen bidden Meester Robbicolio, den broeder van Noscorqui, dat hy zijn Boecken een luttel overlese, ende dat hy make een besweeringe, terstont sal den dief voor comen, diese ghestolen heeft. Neen Moeye seyde Reynaert, het waer al verloren arbeydt, want diese heeft en salse nimmermeer weder gheven. Maer waer ick verlost vanden handen der geenre die my so valschelick bedroghen hebben, al soude ick al de wereldt doorwandelen ende stellen mijn lijf in perijckel, ick soude noch weten waer datse vervaren zijn. |
Reynaert vertelt den Coninc ende der
Coninginne de crachten, ende weerden van zijnen
juweelen. |
DOen beghonst Reynaert te spreken met gheveynsder tale, ende zeyde: Nu hoort mijn Heeren, ick sal u gaen vertellen wat juweelen dattet waren, so suldy moghen verstaen, oft ic niet wel verloren hebbe eenen grooten schat. D’een van dese dry was eenen seer costelijcken rinck van fijnen goude, ende van binnen waren vreemde letteren ghegraveert, my werdt gheseydt dattet dry Hebreeusche namen waren: Jck en condese noyt ghelesen, noch al had ickse wel hooren lesen, ic en soudese niet verstaen hebben, want de Hebreeusche tale is my onbekent. Maer meester Alcoribras (een seer gheleert Jode in alle consten ende talen) seyde my, dat dese dry namen, die binnen den rinck geschreven waren, van Seth wt den aerdtschen Paradijse ghebracht werden, als hyer ghesonden werdt van zijnen vader Adam, om te halen de Olie van ontfermhertic- [fol. D6v, p. 60] heyt.
| [Emanuel Sorobabel Alternado] |
Ende soo wie dese namen aen hem draecht, gheen arch en mach hem gheschien, gheenen blixem noch donder en mach hem hinderen, noch hy en mach van gheen tooverije bedrogen worden. Al laghe hy wel dry wintersche nachten onder den hemel, gheenen sneeu, gheenen vorst noch ghenen windt en soude hem moghen vercouwen, alsoo langhe als hy den rinck by hem hadde. Jtem desen rinc hadde eenen costelicken steen van dry coleuren: Waer af dat d’ een was ghelijck root Cristallijn, ende was soo claer lichtende, datmen snachts gheen ander licht en behoefde, het lichte beter dan dry toortsen: D’ander was licht wit, ende so wie hem met desen steen eens aenroerde, wat vlecke hy in d’oogen hadde, met wat siecten dat hy gebonden was, twas van vergift, kancker, fistele oft andersins, hy ontquamt terstont. Ende so wie dien rinck eens int water leyde, tselfde water gedroncken, gaf hem boete tegen alle cranckheyt. De derde verwe was groen gelijck glas, gemengt met sommige druppelen als purper. De voorseyde Meester seyde my, dat soo wie desen steen over hem droech, alwaer hy ooc ongewapent onder hondert duysent mannen, geen sweert noch ander gheweer en soude hem mogen quetsen. Ende die desen steen nuchteren aensage, die soude victorie hebben teghen alle zijn vyanden. Desen steen maeckt datmen inde gratie comt van eenen yeghelijcken. Ende noch meer ander virtuyten seyde my desen meester van [fol. D7r, p. 61] desen steene, die my nu niet al inde memorie en comen. Ende om dat icker soo veel goets af hoorde segghen, soo dacht ic dat hy niemandt beter betamen en soude dan u, o machtighe Coninck, dien ick houde voor de edelste die opter aerden zy. |
Reynaert vertelt vanden schoonen
Kam, die hy de Coninginne ghesonden heeft, so hy seyt. |
| DEsen rinck Heer Coninck hadde ick ghevonden in mijns Vaders schat, byden welcken ick oock gevonden hebbe eenen seer costelicken Kam, dien ick (niet teghenstaende de groote begheerte dier mijn wijf toe hadde) mijnder Vrouwen de Coninginne ghesonden hebbe. Een groot meester geheeten Beon, hadden gemaeckt van been van eender Beesten, geheeten Panthera. Hy was so schoon ende lustelick van verwen, dat zijns gelijck onder den Hemel niet en was. Hy was so soet van reucke, dat hy alle siecten ghenas, ende dede alle ghedierte volghen die desen Kam over hem hadde. Tusschen de opperste ende onderste tanden was so veel plaetsen, datter veel schoone historien ende steden in ghegraveert waren. Ende inden eersten soo wasser de Historie van Parijs, die het vonnis gaf, welcke van de dry Goddinnen, te weten Venus, Pallas ende Juno, de schoonste was. Oock wasser de historie in, hoe hy ontschaecte Helena, des Conincks wijf van Griecken, Me- [fol. D7v] nelaus, met noch de destructie der Stadt van Troyen. Ende elck punct hadde zijn onderschrift. |
Reynaert vertelt vanden schoonen ende
costelijcken Spiegel, ende vande historien dier
op gemaect waren. |
NU hoort mijn Vrouwe seyde Reynaert oft den spiegel die ic u gesonden hadde, van cleynder weerden was: Tglas was van sulcker crachten, datmen daer in sach*al watter gheschiedde binnen een mijle int ronde, zoo wel van beesten als menschen. So wie hem eens in desen spiegel besach, so wat smetten oft vlecken hy int aensicht oft oogen hadde, hy wiertse terstont quijte. Het hout of het raemken daer den spiegel in was, was van sulcker crachten dattet in gheender manieren verderven noch vanden wormen beschadicht en mocht werden: ende om deser saken wil dede Salomon omcleeden zijnen Tempel van sulcken houte. Men achtet meer dan fijn goudt ende wort gheheeten Cetijn. Buyten den glase wast anderhalven voet breedt, ende daer stonden sommighe vreemde historien in gesneden: Waer af d’een was een schoon vet Peerdt, twelck zijnde in een velt, sach daer een Hert dat seer snellijcken liep. Ende siende dat hy niet soo zeer gheloopen en conde als den Hert, creech daer grooten nijdt om op den Hert, ende docht in hemselven, dat hyt noch vervolgen soude. Doen [fol. D8r, p. 63] ginck tvoorseyde Peerdt tot eenen Herder, ende seyde: Mijnen vrient, ic weet u een Hert, twelc waert dat ghyt hadt, ghy sout daer groot profijt af hebben, want zijn hoornen ende zijn huyt zijn veel ghelts waert. Ja seyde de Herder, maer wat raedt om te vangen? Jc salt u seggen antwoorde tPeert, sit op my ende wy sullent na loopen met al onser macht. De Herder liet hem geseggen, hy clam op tPeert, ende soo begonsten sy den Hert te jaghen, maer twas al om niet, want het Hert was hem veel te snel. Ten lesten als tPeerdt wel moede was van loopen, seyde hy totten Herder: Mijnen vriendt gaet af, ende laet my een luttel rusten, ick ben te moede van loopen. Neen seyde de Herder: Jc weet wel bat, hebbe ick ghemist den Hert te vangen, ick heb u in mijn ghewout, ende ghy sult mijn blijven. Aldus bedrooch het arm Peerdt hem selven.
Morael. Sulcke een leydt eenen anderen eenen strick, inden welcken hy hemselven vangt int laetste, gelijcmen dickwils siet gheschieden den nijdighen. |
Een ander Historie op den Spieghel,
van den Ezel ende tHondeken. |
OP eenen*anderen hoec des voorseyden Spiegels, was eenen Ezel ende een Hondeken, die beyde woonden in thuys van eenen rijcken Man. Thondeken was van zijnen meester bemindt, ende at daghelijcks met hem aen zijn tafel. Dit siende den Ezel, werter seer gram om, ende seyde in hem zelven: Jck die doe al den arbeyt vanden huyse, die het koren te meulen draghe, die ga halen alle thout datmen inde keucken behoeft, ende doe nacht ende dach grooten arbeyt, en ete anders niet dan distelen: Ende onsen Canis, om dat hy wel can feesteren onsen Meester, eet hy met hem ter tafelen, ende wordt van hem bemint, als oft hy den huyse groot profijt dede. Maer ten sal also niet langhe dueren, ick wil oock gaen leeren troetelen, ende als mijnen meester comen sal vander Borse, ick sal hem te gemoete loopen, alsoo wel als Canis, ende feesteren hem als eenen Prince: Twelck alsoo ghedaen werdt. De Heere thuys comende, ghemoette zijnen Ezel, die hem met beyde de voeten op de schouderen spronck, so dat hem dochte dattet zijnen lesten dach zijn soude. Doen begonst hy te roepen met luyder stemmen: Haest u ghy knechts, desen Ezel wilt my vermoorden. Met dien zoo quamen gheloopen alle [fol. D8v, p. 64] de knechten vanden huyse met goede stocken, ende sloeghen den armen Ezel, dat hem dochte datse hem breken souden het rughbeen. Dit creegh den Ezel voor zijnen loon, van soo wel ghetroetelt te hebben zijnen Heere.
Morael. Soo wie een Ezel is, die stelle hem te vreden te eten distelen, ende te slapen op tharde: want al wilde hy wel anders doen dan zijnen aerdt, ten soude hem niet beter voeghen dan eenen Ezel.
Noch een ander Historie vanden Kater
ende vanden Vos. |
NOch stont op een ander plaetse noch een ander historie seyde Reynaert, vanden Kater ende mijnen Vader. Dese twee hadden malcanderen trouwe belooft, ende hadden gesworen nimmermeer den anderen te laten, in wat noot dat ware. Op eenen tijt comende int bosch, hoorden sy den hoorn van eenen Jagher, waer af sy begonsten te vreesen. De Kater seyde tot mijnen Vader: Reynaert mijn vriendt, wat sullen wy maken: Wat raedt om t’ontcomen dese Jaghers? En sorcht niet seyde mijn Vader, ic weet eenen sack vol consten, wilt ghy my bystaen, ons en sal niet misvallen. De Kater begonst te versuchten, ende seyde: Jck weet maer eenen keer, ende ist dat wy ons daer mede niet en connen weeren, ick en weet ons ghenen anderen raet. Dit segghende, clam hy op eenen boom, heel int opperste onder de bladeren, ende liet mijnen Vader onder den boom inden noot zijns levens. Doen quam de Jager met zijn honden, tot heel na by Reynaert mijnen Vader. Doen seyde de valsche Tybaert: Reynaert ontbint nu uwen kunst-sack: want hy sal u wel te passe comen. Mijne Vader liet daer zijn male, ende liep so lange dat hy t’eynden adem was. De Honden meynden hem te trecken byden tabbaert, maer tot allen gelucke vant hy een out hol, int welcke hy croop, ende ontquam also den Jagher ende de Honden.
Morael. Een profijtelick toerken dat zijnen man inden noot helpt, is te prijsen boven alle consten der werelt.
| De Historie vanden Wolf, ende vande Crane. |
[fol. E1r, p. 65]
NOch wasser een ander historie seyde Reynaert, vanden wolf, die op eenen tijt hebbende grooten honger, van een doodt peert, daer niet dan de bloote beenen af gebleven en waren, aen welcken hy begonst te knagen, so datter een bleef dweers in zijn kele. Hier af wert hy zoo siec, dat hy overal dede soecken Medecijnmeesters, maer men vant niemant die daer remedie toe wiste. Ende ten lesten wertmen denckende op de Crane, dat hy eenen langen hals hadde, ende eenen stercken beck, waerom men hem badt, dat hy daer zijn beste in doen wilde: De Crane was gewillich, ende beghonst te tasten in Jsegrims kele, zoo langhe tot dat sy vandt het been dat hem lettede, twelc sy wt troc met haren becke. Ende de wolf verlost zijnde, de Crane begeerde den loon diemen haer van te voren belooft hadde. Hoe? antwoorde hem Jsegrim, ist u niet genoech dat ic u het leven ghespaert hebbe, als ghy uwen hals in mijn kele hadt? Anders en creech de arme Krane niet voor haren dienst ende arbeyt.
Morael. Tis den onbeleefden quaedt deucht doen, want sy en wetens hen ghenen danck, die haer de deucht ghedaen hebben.
Reynaert verhaelt den Coninc eenen goeden
raet, die zijnen Vader wel eer gegeven heeft den ouden
Coninck Lyon, aengaende zijnder siecten. |
| DJt zijn Heer Coninck de juweelen seyde Reynaert, die ick met Bellijn gesonden hadde. Ende noch soudt ghy willen seggen, na dat ic versta, dat ick, noch de mijne, u noyt deucht noch vriendtschap en deden. Maer uwer Majesteyt comen so veel saken over, dat ghy d’een door d’ander vergeet, alst nu wel blijckelick is. Nochtans alst den Coninc believen sal alle dingen wel te overdencken, hy sal zonder twijfel bevinden, dat hem noyt Heere zoo profijtelicken en is gheweest, als Reynaert mijn Vader, den welcken ick niet alleene en begheere in dien te ghelijcken, maer ooc te boven te gaen, ist my mogelick. My ghedenckt wel, dat als ghy noch een cleyn kint waert van dry jaren, of daer ontrent, uwen Vader viel in een groote siecte, ende en conste nergens geenen Meester ghevinden, die hem eenighen raet wist te gheven. Op de selve tijdt quam mijn Vader wt Montpelliers, aldaer hy zo wel in Medicijnen ghestudeert hadde, dat hy Doctoor ghepasseert was. [fol. E1v, p. 66] Ende hoorende seggen dat de Coninc Lyon sieck was, is hy te Hove gecomen, ende gesien hebbende des Conincks urijne, gaf hy raet datmen name de lever van eenen Wolf van acht jaren. Jsegrim die daer teghenwoordich was, en nam in desen raedt geen groote ghenuechte, ende begonst alreede van te voren te seggen, dat hy noch geen zeven jaer oudt en was. Neen Heer Jsegrim (seyde mijn Vader) van uwen ouderdom zijn wy seer wel te vreden, als ick u lever in mijn handt sal hebben, so sal ic wel sien van wat ouderdom dat ghy zijt. Ende in wat manieren dat hem Jsegrim const geexcuseren, hy wert geleyt inde keuckene, ende gedoot zijnde, wert zijn lever den Coninck ghepresenteert, waer af hy genas van zijnder siecte. Doen dede hy mijnen Vader grootelick bedancken, ende dede gebieden alle zijn Landen door, datmen mijn Vader Meester Reynaert heeten soude. |
Reynaert verhaelt den Coninc een heuscheyt,
die hy hem wel eertijdts ghedaen heeft. |
ENde aengaende mijnen persoon Heer Coninc, seyde Reynaert, ic wil wel dat ghyt weet, dat ick dicwilder deucht ende heuscheyt bedreven hebbe, dan menigen Gierwolf die in u Hof zy, die u anders niet en connen geleyden dan deur flatteren ende geveynsde woorden: nochtans segghe ickt sonder eenich verwijt, want al wat in mijnder macht is, is al tot uwer Majesteyts gebode. Maer seer wel gedenct my dat ghy op eenen winterschen dach met mijn Vrouwe de Coninginne in een velt quaemt, daer ic met Jsegrim den Wolf een Vercken ghevanghen hadde. Doen seyde ghy ons: Mijn Heeren, Godt behoede u van quaet, ick ende mijn Huysvrouwe hebben grooten honger, ghy moet ons mede deylen van uwen vanck. Jsegrim begon daer van te grimmen: maer ick seyde terstont met luyder stemme: gheerne mijn Heere, neemt daer af dat u belieft. Doen seyt ghy Jsegrim, dat hy de proye deylen soude na zijn beliefte. Jsegrim deylde de helft van’t Vercken voor hem, ende dat leyde hy ter zijden. D’een vierendeel sneedt hy voor u ende de Coninginne, ende stelde hem d’ander vierendeel te eten, so dat my niet en bleef dan een stuc vanden longeren: ende noch hadde hy so haest zijn vierendeel gheten, dat hy noch wilde eten van u vierendeel. Doen naemt ghy uwen poot ende gaeft Jsegrim eenen sulcken slach met uwe nagelen, dat hem de huyt van sijnen heelen hoofde over zijn ooghen viel, ende seydet hem: Wel [fol. E2r, p. 67] Meester Grovaert, wie heeft u soo leeren deylen? haestet u, maect dat ghy noch een proye vint, want dit en mach ons niet helpen. Jsegrim en antwoorde niet veel, hy maeckte hem aent wandelen, ende ick hiel hem geselschap. Daer na vingen wy een goet vet Kalf, twelc wy ooc brachten. Doen gaeft ghy my den last te deylen, om dat Jsegrim zoo wel ghedeylt hadde tsijnen voordeele. Jc deylde het Kalf in tween, d’ een helft gaf ick u, ende voorts liet ic een vierendeel voor mijn Wijf, ende d’ander vierendeel voor Jsegrim, so dat ick voor my niet en behiel dan een weynich van het inghewant. Doen vraechde ghy my, wie my hadde leeren deylen zoo heusschelijcken. Jc antwoordde u, dat ict geleert hadde aen mijn Heer de Cappelaen, die daer tegenwoordich was met zijnder ronder cruynen. Doen beghonst ghy te lachen, ende verstont seer wel mijn schimpen.
Morael. Altijt zijnder int Hof Gierwolven, die geerne met de Princen deylen tot hunlieder voordeele: maer alst de Vossen ter herten nemen, zoo vinden sy hun bedroghen. |
Reynaert heeft soo veel ghedaen door zijn
loghenen, dat hem de Coninck vry ende vranc seynt,
om te soecken zijn juweelen. |
| NOch daerenboven seyde Reynaert, u is kennelick genoech beminde Heere, hoe veel profijts ic wel eertijts inden Hove gedaen hebbe, al weetmens my nu cleynen danck. Men plach ghenen so secreten raet te houden, ic en wasser de principaelste in, ende doen was tHof in fleur ende in voorspoet. Maer non fortse, alst Godt belieft, mijn fortuyne sal haest veranderen: Want ten spijte van alle de achterclappers, de deucht sal altijt de overhant houden. De Coninck hoorende dese woorden, Reynaert seyde hy, ghy cont seer wel uwe saken wtleggen: als aengaende van de doot van Kuwaert, daer en is noch niemant die my heeft connen goet gedoen, wie daer oorsake toe hadde. Daerom ic absolvere u daer geheelijcken af, als van uwe juweelen, weest daer in te vreden, sy sullen noch gevonden worden, believet God. Gaet henen, ende verneemt overal, oft ghyse noch erghens ghevinden cont. Seer gheerne Heer Coninck, antwoorde Reynaert: maer waert dat icse vonde, ende dat icse met schoone woorden, noch met crachte ghecrijgen mochte, en zoudt ghy my daer niet in bystaen? De sake gaet u aen, want de juweelen zijn uwe? Ja en trouwen [fol. E2v, p. 68] seyde de Coninc, als ghy in dese sake mijns van doen sult hebben, ic sal u bystaen met al mijnder macht. Jc danc u Heer Coninc, seyde Reynaert, vanden grooten dienst ende vrientschap die ghy my presenteert, het staet my noch grootelick te verdienen. Ende ick belove u by mijnder trouwen, dat ick niet en sal aflaten, voor ick hebse ghevonden, het coste wattet wil. |
Reynaert wort weder gheaccuseert voor den
Coninck van Jsegrim de Wolf, aengaende het arch
feyt dat hy Jsegrims wijf ghedaen heeft. |
| ISegrim siende dat Reynaert also ontquam, en wert hy daer niet seer blijde om, ende seyde totten Coninck: My verwondert grootelijcx moghende Coninc, oft ghy wel zoo slecht sult wesen, als dat ghy ghelooven sult desen schalcken ende argen verrader: en weet ghy niet hoe hy sijn logenen gereet heeft? Jck wil u noch wel seggen een ander rancke dat hy mijn Wijf eens dede: Hy maecte haer eens wijs dat hy zo veel visch wist te vangen als sy soude mogen draghen: ende om dit te doene, bandt hy haer eenen korf aenden steert. Daer na leydde hyse aen een water, ende dit gheschiedde op eenen winter. Hy stac haer met den korf aende steert int water, ende geboot haer also te blijven tot dat hijt haer seggen soude. Daer vroos haren korf so vast int water, datmense niet wt en soude getroc- [fol. E3r, p. 69] ken hebben met zeven peerden, twelck dien arghen dief siende, seyde hy haer dattet tijt was op te trecken, ende datse wel besteden soude alle haer cracht. Maer sy hadde goet trecken, de Duyvel en hadse niet connen ghehelpen. Doen begonst mijn Wijf te huylen ende te crijten soo seer dat alle de Boeren quamen geloopen, ende sloegen mijn Wijf so datse daer op stede meynde te blijven. Doen dede sy sulc gewelt int trecken, dat sy daer eenen grooten deel van haren steert metten korf int water liet. |
Reynaert doet zijn onschult, ende de huys-
vrouwe van Jsegrim leyt hem noch een ander feyt op. |
SJet Heer Coninc welc een leughene, seyde Reynaert, men soudese metten vingheren wel tasten. T’ is wel waer dat ick haer ghewesen heb een plaetse daer veel visch was, ende gaf haer den raet hoe sys ghenoech vangen soude, had sy willen optrecken alst tijt was. Maer sy was so gierich, datse beyden wilde tot dat haren korf vol gheweest hadde. Ende binnen desen tijde vervroos haren steert metten korf. Doen stont de Huysvrouwe van Jsegrim op, ende seyde: Swijcht ghy valsch verrader, men kent u veel te wel. Ghy en zout niet connen gheloochenen, dat ghy my noch onlancks gedaen hebt: ghy waert in eenen eemer van eenen bornputte, so na den water, dat ghy daer meynde te sterven. Jc ginc daer voorby, ende hoorde u versuchten: waerom ick eens inden put sach, ende vraechde u, wat ghy daer maeckte? Ghy seyde my: dat ghy daer so veel visch geten hadt, dat ghy meynde te bersten. Doen vraechde ic u, in wat manieren ic daer by u comen mochte. Ghy antwoorde my, dat ick climmen soude inden anderen eemer, twelck ic dede, ende eer dat ick conde op mijn sake ghepeysen, so was ic aent water, ende ghy waert boven. Ende ghy seyt my dat het den staet des werelts was, dat den eenen climt, ende den anderen daelt. Dus sprongt ghy wt den eemer, ende liet my den gantschen dach daer beneden int water.
Morael. Men en behoort niet lichtelick te ghelooven: want een yegelick wie dat hy zy, soeckt altijt zijn eyghen bate, ende sonderlinghe zijnde in sdoots nooden. |
Hier wordt noch verhaelt hoe Reynaert
Jsegrim ghesonden hadde inden put vander Meyrkatte. |
[fol. E3v, p. 70]
NU hoort Heer Coninck seyde Jsegrim, wat ons Reynaert bybrenght ick soude noch vertellen, hoe hy my zant inden cuyl der Meyrcatten, maer ick heb liever dat hyt segghe, wilt hy my beloven dat hy daer niet aen lieghen en sal: want ick en soudet niet soo wel connen vertellen, hy en soude my begrijpen. Doen seyde Reynaert: Nu ghyt van my geseyt wilt hebben, so sal ick u vertellen de waerachtige Historie sonder een woort te missen. Jsegrim is op eenen tijt tot my int bosch ghecomen, ende seyde my dat hy van hongher sterf. Jck had des medelijden, ende seyde hem: Wilde hy met my comen, ic soude hem helpen bejagen eenighe goede proye. Daer na sochten wy eenen halven dach sonder niet te vinden, des hy seer beghonst te crijten van grooten hongher. Doen sach ic daer een groot hol onder een haghe, ende hoorde daer binnen de stemme van sommighe Dieren. Jc seyde hem: gaet daer binnen, ende besiet oft daer niet te behalen en is: ten is niet moghelick, ghy en sulter yet vinden: Maer wat ic hem seyde, hy en wilder noyt ingaen, maer santer my eerst in, om dat den inganck so vervaerlick was. Noch was ic hem so ghetrouwe, ic liet hem rusten by thol onder eenen boom, ende ginc ter jacht voor ons beyden. Den inganc was doncker, lanck ende breedt, ende heel inden gront was een groote Ape met twee Jongen, sy hadde groote oogen, een lange muyl, lange nagelen, ende een grouwelick gesichte. Dewelcke als sy my sach, dede sy haren muyl op, ende toonde my haer tanden, zoo dat ic wel ghewilt hadde om alle tgoet vander werelt, dat icker wt gheweest hadde. Ende hoewel dat haer Jonghen de leelickste ende mismaeckste creatueren waren, diemen ter werelt hadde moghen vinden, ick gincse nochtans groeten, heetende de Ape Moeye, hoewel datse my niet en bestondt, ende seyde haer, datter ter werelt gheen schoonder creatueren en waren dan haer kinderen. Lieve Moeye seyde ic terstont, als ic hoorde dat ghy ghelegen waert van twee schoone kinderen, ick en conste niet gelaten, ic moeste u comen besoecken, ende my is seer leet dat ickt niet eer gheweten en hebbe. Doen seyde my de Ape: Reynaert Neve, willecome, ick hebbe u so langhe gewacht, want onder alle de Dieren zijt ghy de wijste, ende best ter talen, ic soude u wel willen bidden, dattet u beliefde mijn kinderen wat te leeren by den uwen, in alle heuscheydt ende manieren van leven: op datse in een geselschap comende, spreken connen ghelijck andere. Seer [fol. E4r, p. 71] gheerne Moeye, antwoorde ic haer, al wat in mijnder macht gelegen is, is al tot uwen dienste ende ghebode. Het roock daer soo natuerlijcken wel na tmest ende vuylicheydt vande cleyne Simmen, dat icker wel hadde willen wt wesen. Daerom seyde ic haer: Nu wel mijn lieve Moeye, ic wil u den Heere bevelen, ic moet na huys keeren, mijn Wijf meynt dat ic niet thuys en ben: Adieu tot wedersien. Neen Reynaert Neve, seyde sy my: Wy moeten tsamen eerst wat bancketteren eer ghy gaet. Doen leydde sy my in een ander hol, daer was so groote overvloedicheydt in spijsen, dattet wonder was. Daer moesten ick goede chiere maken, ende na wel gheten te hebben, gaf sy my eenen goeden Hase, om mijn Wijf te dragen. Als ic buyten den hole quam, was ic soo goet noch dat ic Jsegrim den Hase gaf, die ic voor mijn Wijf gebracht hadde, mitsdien dat ic sach dat hy al verhonghert was. Ende als Jsegrim desen Hase gheten hadde, seyde hy my dat hy noch meerderen honger hadde dan te voren. Doen seyde ic hem, dat hy ooc ginghe int hol daer ick wt ghecomen was, ende dat hy prijsen soude de leelijcke kinderen vander Meyrcatten, hy souder vinden tghene dat icker ghevonden hadde: maer seyde hy de waerheydt, hy souder te lijden hebben. En was dit niet ghenoech gewaerschout? Daer na is hy int hol gegaen, ende comende byder Ape: Benedictie seyde hy: Wat is dit? wat kinderen hebt ghy? Het waer ghenoech om te doen vlieden alle de Duyvelen, gaet my verdrincken dat grouwelick geselschap, alle mijn hayr staet overeynde, int sien van dese cleyne Duyvelkens. De Meyrkatte sprack: Heer Jsegrim wat hebt ghy daer mede te doen, oftse schoon zijn oft leelijcken, sy en hebben u niet ghecost. Hier was nu onlancx een veel wijser ende discreter dan ghy, ende hy seyde my datse seer schoon waren ende wel gemaniert, wat wilt ghy ons dan hier by brengen? Wie heeft u herwaerts tot my gesonden? Doen seyde hy wel plompelicken, dat hy hongher hadde, ende dat hy t’ eten hebben wilde. Dit seggende keerde hy thooft na de keucken. Doen stont de Meyrkatte met haer Jonghen op, ende sy quamen Jsegrim so wel groeten met hen lange nagelen, datse hem alle zijn aensicht scheurden: ja oock bycans alle zijn Sondaechschen tabbaert: in deser manieren quam hy weder tot my, al tierende ende huylende. Doen vraechde ick hem, oft hy niet wel en hadde connen lieghen? Jck soude, antwoorde hy den Duyvel lieghen, ic hebbe al juyst gheseyt, zoo ict vant, [fol. E4v, p. 72] te weten, een leelijcke ende grouwelijcke Duyvelinne met haer twee kinderen, veel leelijcker dan de moeder. Neen seyde ick hem: Heer Jsegrim, ghy behoort te segghen, dat ghyer noyt schoonder noch playsanter ter werelt en saecht: Hy seyde my dat hyse liever al hadde sien hangen aen eenen tack, dan dat te segghen. Nu om dieswille Heer Coninck, dat hy niet en heeft willen volghen mijnen raedt, so heeft hyer ooc af moeten verbeyden zijn avontuere: Waerom is hy zoo plomp, als in een huys te willen gaen, sonder te weten wat hy behoort te segghen? Men moet somtijts wel wat lieghen alst te passe comt: want grooter Heeren hebbent wel ghedaen dan wy zijn.
Morael. Nergens en is de waerheyt willecome, ende hoe leelick dat de kinderen zijn: de moeder houtse altijt voor de schoonste vander werelt. Daerom wie wel met de moeder staen wil, die moet de kinderen prijsen. |
Jsegrim siende dat hy in geender manieren
Reynaerts schalckheydt wederstaen en mach, presen-
teert hem den hantschoen, om tsanderdaechs
teghen hem te campen. |
| NU wel ghy schalcken dief, sprac Jsegrim, ghy hebt my so veel snaterens gedaen dat ickt niet langer en soude connen verdraghen. Jck heb altijt geseyt dat ghy een dief ende verrader zijt, ende hier wil ic by blijven tot- [fol. E5r, p. 73] ten eynde, wilt ghy nu daer tegen seggen, ic beroepe u morgen vroech te campen lijf om lijf, ende alsdan salmen sien in wien het gebrec leyt, siet hier mijnen pant, dunct u dat u saken goet zijn, soo comtse in eenen camp beschermen metten crachten des lichaems. Dese woorden en behaechden Reynaert niet zeer wel, nochtans en liet hys niet blijcken, maer nam den hantschoen, segghende: Dit ist dat ic langen tijt begheert hebbe, ick sal u betoonen dat ghy ende alle u redenen valsch zijn. De Coninc ontfinc hunder beyden pant, ende begeerde daer borghen voor. Den Beyr ende de Kater bleven borghe voor Jsegrim, ende Grimbaert ende Bijteluys voor Reynaert. De Apinne vertrooste haren neve Reynaert, ende seyde hem: Neve hebt goeden moedt, ick heb noch een ghebedt dat my gegeven heeft den Abt van Bandelo. Dit ghebedt is van sulcker crachten, dat so wie tsmorghens dat nuchteren leest, die en sal dien dach niet verwonnen worden van zijnen vyandt. Jc sal u morghen dat gebedt over u hooft lesen, zoo en derft ghy niemandt vreesen. Ende noch weet ick u goeden raedts ghenoech: ghy sult u doen scheyren vanden hoofde totten steerte, ende sult u doen smeeren met eenighe olie oft vet, ende dan zult ghy so glat zijn, datmen u nergens by en sal connen ghegrijpen. Hout u urijne tot dat ghy ten campe comt, ende alst noot gheeft zoo pist op uwen steert, ende slaet hem dien in zijn oogen, hy salder soo af verblint wesen, dat hy niet en sal weten wat beginnen. Maect u altijt aent loopen tegen den wint, ende doet het stof wel vliegen met uwe voeten, zoo sult ghy hem oock verblinden metten stoffe. Maer hout uwen steert altijt tusschen u beenen, op dat ghy door dien niet ghevangen en wort, ten ware dat ghy hem zijn ooghen bespoeydet met uwen urijne. Laet u altijdt voor jaghen, want zijn pooten doen hem noch wee, die ghy hem dedet villen om daer handtschoenen af te hebben. Ende siet ghy dat hy eens besich is om de urijne wt de oogen te vagen, so bijtten, nijpten, ende doet hem al tquaet dat ghy condt. Gaet nu een weynich rusten, ghy sulter morghen beter af te moede wesen om te campen: Wy sullen u in tijdts ghenoech wecken, twelck Reynaert dede, hy ginc hem te ruste stellen onder eenen boom int gras. Des morghens quam hem den Otter wecken, ende bracht hem eenen Eendtvogel, segghende: Reynaert staet op tis tijt, ic brenge u hier eenen goeden Eendtvoghel tot uwen ontbijte, ick hebbe desen nacht zoo langhe geloopen, eer ic hem [fol. E5v, p. 74] hebbe connen gevangen. Doen leyde hem de Apinne de handt opt hooft, ende sprack dese woorden: Blarde, scay, alphemo, rasburgorsons, albufrio. Neve Reynaert: Godt gheve u goede avontuere, ghy zijt nu beschermt voor alle ongeluck ende misval. Lieve Moeye sprack Reynaert: Jck dancke u grootelick, want sint dier tijt dat ghy my de heylige woorden geseyt hebt, so gevoele ick een cracht ende een groote stouticheyt in mijnen moet. Daer na ontbeten hebbende ende den Otter ghedanckt, die hem den ontbijt gebracht hadde, dranc hy vier groote teughen aen een fonteyne, ende ginck alzoo ten campe waert. |
Den wreeden strijdt tusschen Jsegrim ende
Reynaert. |
| REynaert is voor den Coninck ghecomen, hem doende reverentie. De Coninc siende dat hy so besmeert was, beghonster seer om te lachen. Daer na is Reynaert te percke gegaen, ende alle zijn Magen hielden hem gheselschap: Diesgelijcx oock Jsegrim isser gecomen. Ende na dat een yegelick zijnen eedt ghedaen hadde, de Coninck ordineerde dat de Lupaert ende de Losse den camp bewaren souden, twelc terstont ghedaen werdt, een yeghelick scheydde wt den percke, ende lietender de twee Campioenen. Doen dede Isegrim eenen grooten spronck na Reynaert, maer Reynaert was hem veel te cloeck, hy ginc achterwaert, ende piste op zijnen steert (gelijc zijn Moeye hem geleert hadde) ende sloecher Jsegrim mede voor d’ooghen, so dat hy meynde blint te worden. Daer na ginc hy tegen den wint, ende werp met zijn voeten so veel stofs na Jsegrim, dat hy hem niet min leedts en dede, dan hy te voren met zijn urijne ghedaen hadde. Ende dewijle Isegrim zijn ooghen vaechde, Reynaert bestormde hem van alle canten, so dat Jsegrim den moedt bycans verloren gaf. Ten lesten gaf Reynaert Jsegrim dry groote wonden int voorhooft, ende vilde hem alle de huyt over zijn oogen, so dat Jsegrim nauwelijcks ghesien en conde, ende seyde hem: Nu wel compere, wat seght ghy nu? hebben u de vlieghen ghebeten? Jck versekere u wel, dat ghy nu ghevonden hebt, tghene dat ghy langhe ghesocht hebt. Jck sals u wel meer geven eer wy vander plaetsen scheyden. Jsegrim hoorende dese woorden, werter seer gram om, ende dachte in hem selven, hoe hys op hem soude connen ghewreken. Hy hief zijnen grooten poot op, ende gaffer Reynaert [fol. E6r, p. 75] eenen sulcken slach mede op thooft, dat hy hem ter aerden wierp. Daer na vlooch hy hem op, ende meynde hem ghevanghen te nemen, maer Reynaert was hem te loos, hy stont ras op, ende maecte hem weder aent loopen. Daer beghonst eenen wreeden strijt die langhen tijt duerde. De Wolf en dede niet dan springen, ende Reynaert maecte hem altijt aent voorloopen, ende telcken als hy zijnen slach sach, so piste hy op zijnen steert, ende bespoeyder alsoo Jsegrims ooghen mede, in sulcker voeghen dat Jsegrim meynde blindt te worden: D’een vocht met crachte, ende d’ander met loosheit, zijn gevilde voeten deden hem noch wee, anders hadde hy den camp wel ghewonnen. Ten lesten seyde hy in hem selven: Wel aen, ick wils gaen een eynde maken. Met dien sloech hy Reynaert eenen sulcken slach opt hooft, dat hy hem weder ter aerden wierp. Daer ginc hy hem met beyde zijn pooten douwen, ende hielt hem daer gevangen. Doen begonst Reynaert ende alle zijn Magen seer te vreesen, ende Jsegrims vrienden seer te verblijden. Reynaert weerde hem met zijn clauwen, maer ten baette hem al niet. Ten laetsten als hy sach dat hy bedwongen was, so tracteerde hy Jsegrim met beyde zijnen nagelen, dat hy hem d’een ooge wt den hoofde troc. Doen begonst Jsegrim seer te huylen ende te crijten, hy vaechde zijn ooghen. Reynaert wert blijde, ende spranc op de beenen, maer Jsegrim vinc hem weder, ende doude hem zo tusschen zijn armen, dat hy hem bycans de darmen wt den buycke dede gaen, ende dat hem het archste was, Jsegrim creegh Reynaerts poot in zijn kele. Doen seyde hy: Gheeft u ghevanghen arch verradere, alle u loosheden hebben nu een eynde, nu is den tijt gecomen dat ick u verghelden sal alle tquaet dat ghy my oyt dedet. Lieve Heer oom seyde hy, ick wil gheerne u man wesen, ic sal voor u gaen in Pelgrimagie, ick sal u al u Aflaten gaen halen, die te Roomen ende S. Jacobs te verdienen zijn, voor u ende voor u Ouders ziele. Jc sal u altijt dienen met alle mijn Maghen,*ende wat Gansen, Sneppen, Patrijsen, Phasianen, Hinnen oft Kieckenen, die ick sal moghen vangen, tsal al voor u wesen, voor u Wijf ende voor u Kinderen. Jck sal u altijt bystaen met mijnen wijsen raedt. Ghy zijt sterck, ende ic schalck, so dat ons niemant en sal moghen hinderen, also langhe als wy tsamen zijn. Oock bestaen wy malcanderen so na, dat wy d’een den anderen niet en behooren te schadighen. Jck en soude den camp tegen u niet begonnen hebben, en hadt ghy [fol. E6v, p. 76] my daer eerst niet toe verwect. Ende had ick nijdich op u gheweest, ghy en soudes so goedt niet ghehadt hebben teghen my, maer ic heb u altijt gespaert. Dat u een ooghe wt is, dat is my leet, maer het sal u een bate wesen, want als d’ander twee vensters te sluyten sullen hebben, ghy sulter maer een te sluyten hebben. Jc sal u voor den Coninck belijden alle tquaet dat ic u oyt dede: ooc en soude ghy gheen groote eere hebben ter doodt te brengen een beeste die verwonnen is. Jsegrim seyde: o dief, hoe geerne waerdy verlost, maer waert ghy wt mijn handen, ghy en soudt my niet wenschen eenen verrotten appel, want ic kenne u veel te wel, meynt ghy dat ic u zoo lichtelick gelooven sal, ghy arch verrader? Ende weet ghy niet dat ghy my zoo veel wonden in mijn huyt ghegheven hebt? Dewijle dat Jsegrim zoo veel snaterens hadde, Reynaert stac al properlick zijn een handt onder Jsegrims buyck, ende grepen met zijn gemachte, ende nepen zo seere, dat hyen van pijnen dede pissen ende bloet spouwen, ja dat meer is, dat hy hem van pijnen dede schijten. |
Reynaert wint den strijdt teghen Jsegrim, die
veel stercker is dan hy. |
VAn desen slach creech Jsegrim zoo groote pijne, dat hyer af in onmachte ter aerden viel. Twelck siende Reynaert, spronc hem haestelic opt lijf, ende grijpende hem byden ooren, sleypten hem tot buyten tperck, aldaer hy hem seer sloech ende beet. Waer af alle Jsegrims vrienden seer droeve waren, ende ghinghen al crijtende totten Coninc, hem biddende, dat hy wilde doen opnemen den camp. De Coninck consenteerdet. Doen ginghen de Crijchwaerders tot Reynaert, ende seyden: Tis ghenoech Reynaert, de Coninck ende alle zijn Heeren gheven u den prijs, daerom tis tijdt dat ghy twerck laet. Jc bens te vreden, seyde Reynaert, ick en begheere niet beter dan gewonnen: maer doet my mijn vrienden comen, ick wil my met hunlieden beraden. Men dede terstont comen Grimbaert de Das met zijn Huysvrouwe, mijn Vrouwe de Meyrkatte met haren sone Bijteluys, de Wezel ende alle d’ander Reynaerts vrienden. Ja oock die hem te voren teghen gheweest hadden, zijnder oock ghecomen, om dat hem de fortuyne mede wilde.
Morael. Alsoo vele wint de ghene die met loosheydt strijdt, als de ghene die groote cracht ghebruyckt: Als de for- [fol. E7r, p. 77] tuyne yemandt goet is, zoo spreeckt hem een yeghelick mede: maer die ongheluckich is, en crijcht gheen vrienden. |
Reynaert den strijdt ghewonnen hebbende,
comt voor den Coninc met grooter triumphen,
ende vertelt hem een exempel. |
REynaert vraechde zijne Maghen: hoe hy in dese sake handelen soude? Sy rieden hem alle dat hy met hun voor den Coninck soude comen, twelck Reynaert dede. Men speelde daer met alderhande instrumenten, men bedreef daer groote blijschap, om de victorie die Reynaert behaelt hadde. Ende voor den Coninc comende, hy viel hem te voete. De Coninck nam hem terstont op, ende seyde hem: Reynaert ghy hebt u vromelick ghehadt, ic quijte u gantschelick van alle tgheschil dat tusschen uwer beyden geweest is. Jc sal zo lange toeven dat Jsegrim al genesen is, ende alsdan sal ic doen na recht ende redene. Heer Coninck seyde Reynaert, ic houde my wel te vreden van uwen persoone, als ick eerst in u Hof quam, daer wasser veel die seer fel op my waren, om dat sy zaghen dat Jsegrim so sterck was, ende dat ick so cleyn van staturen was. Sy en dachten niet op tghene datter navolgen mochte. Maer ic wil u een exempel gaen vertellen, byden welcken ghy sult mogen bekennen, waer by dese te ghelijcken zijn: Daer waren op eenen tijdt veel Honden tsamen vergadert op eenen messinc, ende wachten daer datmen hun te eten gheven soude. Doen zaghen sy eenen hondt wt der keucken comen, die een groot stuck vleesch gevonden hadde eert verloren was. Maer het hadde hem eenen quaden vanck gheweest, want de Koc hadde hem een schotel vol warm waters opt lijf gegoten. Doen seyden hem de ander honden: Och hoe grooten vriendt is u de Koc geweest, die u een sulc stuc vleesch ghegeven heeft. De Hondt antwoorde: Ghy prijst my van voren, om dat ghy my dit vleesch siet brenghen, maer ghy en siet my van achter niet. Doen sy hem van achter sagen, dat hy so wel beschroeyt was, sy vreesden alle ter keuckenen te gaen, oock schouden sy zijn geselschap, om dat hy crancke avontuere bejaecht hadde. Alsoo gheschiedet noch dagelijcks Heer Coninck, die rijck ende machtich is, vercrijcht veel vrienden, sy worden van eenen yeghelijcken ontsien, alsoo langhe als sy het been inden mondt [fol. E7v, p. 78] hebben: Niemandt en begheert met hen te doen te hebben, sy schatten den eenen, ende sy scheeren den anderen, ende een yeghelick prijst al watse doen. Een yegelic begheert in hen gratie te stane, op dat hy een luttel min gheschat soude worden dan een ander, geensins siende na het eynde. Maer als de fortuyne verandert, zoo vallen dese van boven neder. Ende alsdan en heeft niemant medelijden met hen misval, dan seyt een yeghelijc, welc een dief, welc een schatter, ende welc een schalc-scheerder hevet in zijn leven geweest. Somma een yegelic trecter zijn hant af: Tselfde is my nu geschiet Heer Coninck: Alzoo lange als Jsegrim in zijnen fleur is geweest, so heb ic moeten thooft bieden. Jc heb van eenen yegelicken gehaet geweest, al en heb icker gheen sake in, maer noch int eynde heeftmen wel ghesien wie gelijc oft ongelijc ghehadt*heeft. Men heeft wel ghesien dat ic altijt mijnen Heere getrou gheweest hebbe, ende noch zal wesen alle de dagen mijns levens. Doen seyde de Coninck: Reynaert ick wil dat ghy voortaen altijt bereet staet tot mijnen dienste, tzy in raedt ofte in daedt: ende wacht u voort meer te misdoene. Jc stelle u weder in u eerste macht ende weerdicheyt, want ick sie wel dattet Hof u niet ontbeeren en mach, als ghyer u in besteden wilt. Want hier en is niemant die u te boven gaet in subtijle vonden ende lange memorie. Denct altijt op het exempel dat ghy my gheseyt hebt, ick wil my voortaen regieren na uwen raedt, niemant en sal u misdoen, ick en salt grootelijcks op hem wreken, ic stelle u tot mijnen Souvereyn, ende Stadthouder in alle mijn Landen. Als Reynaerts vrienden dit hoorden, dancten sy den Coninc grootelick. De Coninc seyde: Jck soude noch meer om zijnen wil doen dan ghy meynt: Maer vermaent hem dat hy altoos trou zy, twelck sy hem beloofden te doene. Reynaert danckte den Coninck seer, segghende: Heer Coninck, ic en ben der eeren niet weerdich die ghy my doet, ick sal u ghetrou zijn alle de daghen mijns levens. Doen ghinck een yeghelick na zijn huys. Jsegrim werdt oock tsijnen huyse ghedraghen op een Lettier van hoy. Men haelde hem Meesters alle de werelt door, om hem zijn wonden te ghenesen.
Morael. Als de fortuyne wilt, so can sy haestelick verheffen die te voren onsalich was, ende den ghenen verdrucken die in grooten staet gheweest is. |
Reynaert neemt oorlof aenden Coninc,
om te gaen na Malperduys, zijn wijf Armelijne
besoecken. | |
[fol. E8r, p. 79]
| DAer na nam Reynaert oorlof aenden Coninck ende de Coninginne, dewelcke hem baden dat hy haest weder keerde. Heer Coninck seyde Reynaert, ick sal doen uwe Majesteyt alle tghene dat my moghelick zijn sal, u en sal niet miscomen alzoo langhe als ickt eenichsins sal connen beletten. Ick ende alle mijn vrienden sullen u altijt gedienstich zijn na mijn vermoghen. Aldus scheydde Reynaert wten Hove, ende ginc na Malperduys zijn Casteel, aldaer hy vant zijn wijf Armelijne, dewelcke hy vertelde alle de avontueren die hy int Hof ghehadt hadde, waer of sy seer blijde was, van datse eenen sulcken Prince hebben soude voor eenen Man. Dit is al tghene dat ick u te segghen hadde beminde Leser van Reynaert, die noch op dit pas veel navolgers gelaten heeft. So wie dan meer van hem seyt, dan wy hier in desen Boeck ghedruct hebben, hout dat voor leughenen. Ende zoo wie niet en ghelooft tghene wy hier gheseyt hebben, hy en is daerom niet ongheloovich. Neemt dit voor een exempel des Menschelicken levens, ende weest Godt bevolen. |
 | |
De Tafel van desen Boecke. |
| REynaert wort vanden Coninck beschuldicht. | Cap. 1. |
| De Dasse verantwoort Reynaert. | 2.3. |
| De claghe van Cantecleer. | 4.5. |
| De wtvaert van Coppe. | 6. |
| Bruyn wort tot Reynaert ghesonden. | 7. |
| Bruyn comt by Reynaert. | 8. |
| Bruyn inde eycke ghesloten. | 9. |
| Bruyn wort gheslaghen van de Boeren. | 10. |
| Bruyn comt voor den Coninck claghen.* | 11. |
| Tybaert wort ghesonden tot Reynaert. | 12. |
| Tybaert wort inden strick ghevanghen. | 13. |
| Tybaert comt voor den Coninck claghen. | 14. |
| Grimbaert comt tot Reynaert. | 15. |
| Reynaert biecht hem teghen Grimbaert. | 16. |
| Den Wolf leert de clocken luyden. | 17. |
| [fol. E8v, p. 80] |
| Grimbaert gheeft Reynaert de absolutie. | 18. |
| Reynaert comt voor den Coninck. | 19. |
| Reynaert verwesen ghehanghen te worden. | 20.21. |
| Reynaert biecht hem op de leeder. | 22.23.24. |
| Reynaert comt vande leeder. | 25.26.27.28. |
| De Koninck vergheeft Reynaert zijn misdaet. | 29. |
| Jsegrim ende Bruyn worden ghevanghen. | 30. |
| Jsegrim ende zijn Wijf worden ontschoeyt. | 31. |
| Bellijn gheeft Reynaert de Male. | 32.33. |
| Kuwaert wort van Reynaert vermoort. | 34. |
| Bellijn brengt Kuwaerts hooft te Hove. | 35.36. |
| Jsegrim ende Bruyn worden beyde verlost. | 37.38. |
| De clachte van Tyselijn. | 39. |
| De clachte van Lampreel. | 40. |
| Grimbaert gaet weder tot Reynaert. | 41.42. |
| Jsegrim wort gheslaghen vander Merrien. | 43. |
| Reynaert comt weder totten Coninck. | 44.45. |
| Reynaert ontschuldicht hem van Lampreel. | 46. |
| Reynaert ontschuldicht hem van Tyselijn. | 47. |
| De Meyrkatte spreeckt voor Reynaert. | 48.49.50.51. |
| Van t Serpent ende den Man. | 52.53.54.55.56.57. |
Reynaert vertelt de cracht ende weerde van zijnen
juweelen. | 58. |
| Reynaert de oude een Medecijn. | 59. |
| Reynaert ende Jsegrim deylen den Coninck. | 60. |
De Coninck zent Reynaert om te soecken zijn
juweelen. | 61. |
| Jsegrims Wijf leert visschen. | 62. |
| Jsegrims Wijf inden bornput. | 63. |
| Jsegrim besoect de Meyrcatte in haer hol. | 64. |
| Jsegrim beroept Reynaert te campen. | 65. |
| Den strijdt tusschen Jsegrim ende Reynaert. | 66. |
| Reynaert wint den strijt. | 67. |
| Reynaert comt triumpheren voor den Coninck. | 68. |
| Reynaert keert weder tot Malperduys. | 69. |
Eynde deses Tafels. |
|
fol. A7r profijtelick er staat: proftelick
Op fol. A8r en B1r en op B8r en C1v is dezelfde houtsnede gebruikt
fol. B1r riviere er staat: rivierie
fol. C2r grootelijck er staat: rootelijck
fol. C4r Reynaert weynich er staat: Reynich weynich
fol. C5v strotte er staat: stroote
fol. D2v Coninc er staat: Couinc
ibid. Coninck er staat: Couinck
fol. D3r ic er staat: is
ibid. bedroghen er staat: bedraghen
fol. D7v daer in sach er staat: daer in
fol. D8r eenen er staat: eeden
ibid. dienen er staat: diemen
fol. E5r bespoeydet en E6r bespoeyder sic, zie WNT s.v. bespoeien.
Ed.-1635 ca. heeft besproeydet resp. besproeyder
fol. E7v ghehadt er staat: hehadt
fol. E8r Coninck er staat: Coniack |
|
