| Reynaert de Vos, een seer ghenoechlijcke ende vermakelijcke historie. Amsterdam, Broer Jansz., ca. 1635. Uitgegeven door drs. P. Koning. Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden. Facsimile bij Ursicula Door een defect op de titelpagina is het jaar van uitgave niet te lezen, maar op grond van het adres van de uitgever is het tamelijk nauwkeurig te bepalen. In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk. De naam Ruwaert, 34 keer gebruikt voor Kuwaert hebben wij niet verbeterd. |
 |
Reynaert de Vos, |
De Personagien. |
De Historie |
| De Leeuw als Coninck aller Dieren, doet eenen vasten Vrede vercondighen alle sijn Landen door, ghebiedende alle Dieren t’sijnen Hove ende Feest te comen. |
| HEt geschiede ontrent Pincxteren als alle Bosschen schoon ende playsant staen, verciert met alderley bloemen, schoone Kruydekens, ende Vogelensanck, dat de Coninck van alle Dieren om des hooghtijdts wille van Pincxteren een groote feest houden wilde, tot dewelcke hy dede roepen alle Dieren van sijnen Lande, hun expresselijck bevelende, dat hun niemandt so stout en maeckte, hy en compareerde tot sijnen Hove. Terstont quamender alle Dieren, groot ende cleyn, van wat staet oft conditie dat hy was, uytghenomen alleenlijck mijn Heer de Vos, want hy kende hem selven breuckigh teghen menich Dier, soo dat hy noyt en dorste bestaen metten anderen te komen. Alsser dan een yegelijc te Hove gecomen was, so en wasser niemant hy en klaechde grootelijcx teghen Reynaert, alleenlijck uytgenomen den Das, die nae sijn vermoghen Reynaert verschoonde. |
| Hoe Reynaert beschuldicht wordt voor den Coninck van den Wolf ende veel ander Dieren. |
| Het eerste Capittel. |
ISegrim met alle sijn Vrienden ende Magen ginck voor den Coninck, ende sprack in deser manieren: lieve ende genadige Coninck, doet recht door u groote mogentheydt, ende door u groote ghenade wilt mijn ontfarmen, straffende de groote misdaedt, ende onredelijckheydt die Reynaert my ende mijnen Wijve ghedaen heeft. Hy is nu onlancks geleden tot mijnen huyse [fol. A2v] ghecomen, met fortse ende gheweldt, alwaer hy mijn Kinderen ghevonden heeft, die hy met sijn urijne alsoo besprenght heeft, dat syer allegader af blint gheworden zijn. Daerenboven ghedaecht zijnde tot sijnen verantwoorde, ende om sijn onschult te doen, siende dat sijn valscheyt eenen yeghelijcken soude ontdeckt worden, en heeft hy noyt willen compareren, maer is des niet tegenstaende in sijn hol blijven sitten, gelijckt alle den geenen wel kennelijck is, die hier in uwen Hove zijn: lieve Heer ende Moghende Coninck, ten waer niet wel moghelijck alle de injurien ende vileynicheden te vertellen die hy my ghedaen heeft, welcke ick nu (op dat ick u niet moeyelijck zijn en soude) verswijge: maer de schande ende oneere die hy mijnen Wijve ghedaen heeft, en wil ick gheensints verswijghen noch ongewroken laten, hy en salt my beteren. |
| De klaghte van Courtoys. |
| Gheduerende de voorseyde woorden, stondt daer een Hondeken geheeten Courtoys, het welcke klaechde ooc desgelijcks over den schalcken Reynaert, segghende dat hy eens op eenen winter soo nae uytgheteert was, dat hem maer een arm Worste overghebleven en was, de welcke hem Reynaert oock ontweldicht hadde, soo dat [fol. A3r] hy daer nae grooten hongher moste lijden. Morael. Men siet gemeenlijck in des Princen Hof, dat de groote Heeren altijt over de slechte Edelen te klagen hebben, ende soo haest alsser yemant van desen klachtigh valt, so klaghen ooc lichtelijck met hem alle ander Heeren, van hoe lagen state ofte conditie sy ooc zijn, maer ’tis seer goet ende oorbaerlijck eenen vrient int Hof te hebben, die sijnen vriendt in absentie verantwoordt. |
| De klaghte van Tybaert. |
| DAer nae is ghecomen Tybaert de Kater, dewelcke toornigh zijnde, begonst te spreecken, segghende: Heer Coninc, ick hoore hier van eenen yegelijcken groote klachten over Reynaert. ’t Ghene dat Courtoys hier nu allegeert vande Worste, en is gheen saecke die korts gheschiet is, maer over sommighe jaren, ende al en heb icker mijn klacht niet af gemaeckt, de Worste was mijne, ende ick hadse by nachte op een Meulen ghehaelt, dewijle den Mulder lach en sliep: hadde Courtoys hier eenich deel in, dat was voor my, daerom hy hier af wel behoort te swijghen. Doen antwoorde Panther, ende seyde: Tybaert mijn vriendt dunckt u datmen sulcken saecke behoort te swijghen? Reynaert en is anders niet (om de waerheyt te seggen) dan een roover, een moordenaer ende een dief, niemandt en bemindt hy, selfs niet onsen Heere de Coninck, noch yemandt ter wereldt, wie hy oock sy: hy waer wel te vreden dat onsen Coninck alle sijn goet verloore, ten minsten dat hyer een boutken van eenen Capuyn aen winnen mochte. Jck sal u segghen wat rancken hy gisteren aen Ruwaert bedreven heeft, die hier oock in des Conincks presentie is: hy beloofde Ruwaert dat hy hem sijnen Credo leeren soude, ende dat hyer een goedt Cappellaen af maecken wilde, daerom hy hem tusschen de beenen dede sitten: ende hiel hem daer wel vast. Sy begosten t’samen te leesen ende te singhen, roepende met luyder stemmen: Credo, Credo. Mijnen wech lach voorby Reynaerts hol, soo dat ick al hun spel aenhoorde, ende trat wat naerder. Daer vont ick Reynaert, die alreede sijn lieden gheeynt hadde, ende bedreef sijn ghewoonlijcke kuerckens: hy hadde den armen [fol. A3v] Ruwaert by der kele gevat, ende en hadde ick hem niet overcomen, hy soude hem ’tleven benomen hebben, ghelijckt noch aen sijn wonden wel blijckende is. Sonder twijfel Heer Koninck, laet ghy dit alsoo onghestraft lijden, sonder daer recht over te doen nae uytwijsinghe uwer mannen, ’tsal uwe Kinderen ten eeuwighen daghe een verwijt ende groote verachtinghe wesen. Hier op antwoorde Jsegrim: Heer Panther ghy seght seer wel, ’t waer goet recht, of ten is niemant mogelijck rustelijck ende vredelijck in sijn Landt te leven. |
| Grimbaert de Das verantwoort Reynaerts saken voor den Coninck, wroeghende den Wolf van sekere misdaden, ende sommighe kuerkens die hy Reynaert gedaen hadde. |
| Het II. Capittel. |
| DOen seyde Grimbaert de Das, die Reynaerts neve was, met eenen grammen moet: Heer Jsegrim dat is al te qualijck gesproken, men seyt gemeenlijc, vyants mont spreeckt luttel goets. Wat wilt ghy Reynaert mijnen Oom verwijten, ick wilde dat onse Heer Koninc een sulcke sententie gegeven hadde, dat so wie van u beyden d’een d’ander meest misdaen hadde, aen eenen boom gehangen werde, al en komt hy hier niet so seer clagen als [fol. A4r] ghy doet, maer waert dat hy so wel in des Konincx gratie stont als ghy doet, ten soude u ten besten niet vergaen. En weet ghy niet dat ghy mijnen Oom so dickwils met uwe tanden genepen hebt datter claer bloet na volchde? Nu wil ick sommige puncten verhalen, die ick wel doen blijcken sal alst pas gheven sal. Jnden eersten, het is u kennelijck genoech hoe dat ghy hem zijn deel van den pladijs niet en gaeft, die hy vander karren wierp, maer na dat ghyer den vis al af gegeten hat en liet ghy hem niet dan de bloote graet, die ghy selve niet en mocht. Aldus dedet ghy ooc vanden specke, dat ghy alleen adt, ende en wildet noyt sijn aendeel gheven, maer antwoorde: seggende: verbeyt een luttel, ick sal u mede deelen, maer anders en kreech hy niet, nochtans had hyt speck in groot perijckel sijns lijfs ghewonnen, want den Boer wierp hem in eenen Sack, so dat hyer by nae sijn leven liet. Morael. Ten sy dat de Rechter beyde de partijen hoort, so en behoort hy geen vonnis te geven, want dickwils is dien soo wel te beschuldigen die eenen anderen accuseert, als dien gheaccuseert wordt. Noch mijn Heeren so verhaelt hier Jsegrim, dat mijn Oom sijn Wijf misdaen heeft, maer dat is ten minsten 7. jaer geleden eer hyse te Wijve nam. Ende ofter Reynaert doen sijnen wille mede bedreef, om haer een vrientschap ofte heusheydt daer mede te bewijsen, is daer soo grooten quaet in gelegen? Waer Jsegrim so wijs als ic wel gemeynt hadde, hy soude hier af geswegen hebben, want hy hem selven ende sijn wijf daer een groote oneere mede doet. Ten kan haer ooc geen groot leet geweest hebben, anders soude sy selfs wel geklaecht hebben. Morael. So wie sijnder Huysvrouwen oneere ontdeckt, die doet hem selven een groote schande daer mede. Ende men sal daer mede de Vrouwen niet goet maken, want der vrouwen deucht is schaemte, de welcke eens gebroken zijnde, so valtse lichtelijck in dwalinghe. |
| Grimbaert de Das verantwoordt Reynaert op de klachten van Ruwaert. |
| Het III. Capittel. |
NOch hoorde ick dat Ruwaert oock wat klaghen wil, maer ten zijn niet dan Beuselen die hy by [fol. A4v] brenght, aenghesien hy sijn lesse niet recht en konde, en wast niet wel een reden dat hy van sijnen Meester ghestraft wiert? Soudemen de Discipulen niet straffen alsse onachtsaem int leeren zijn, sy en souden niet goets bedrijven. Oock klaecht hier Courtoys dat hy de Worste met grooten arbeyt ghecregen hadde inden winter, als de kost quaet te winnen was, maer met alder eere hadde hy beter daer af gheswegen, want hy hadse gestolen, ende gemeynlijck sietmen ’tghene dat qualijck gecregen is, wederom qualijck verloren gaet. Wie soude nu Reynaert connen misgunnen dat hy wat ghestolen goets te hemwaert name? Ende ’t is wel reden, soo wie hem de Rechten wel verstaet, datmen ghestolen goet vanght: ja al hadde mijnen Oom, die van Edelder afcomste is, Courtoys by der Keelen ghehangen, hy en hadde daer niet grootelijcks aen misdaen, dan alleenlijck teghen de Croone, mitsdien dat hy buyten Recht ghejusticeert soude hebben: Maer hy hevet gelaten den Coninck ter eeren, al weet ment hem luttel dancks. Wat can Reynaert nu gedeeren al ’tgene gy hem hier oplegget, mitsdien hy een deuchdelijck Man is, gheen onrecht lijdende,*het quaet hatende, ende niet doende dan by raedt ende [fol. A5r] consent van sijn over-hooft. Ende sint der tijdt dat den Coninck sijne vrede heeft laten verkondighen, en dacht hy noyt yemandt quaet te doen: hy en eedt maer eens daeghs, hy leeft seer strengelijc, hy castijt sijn Lichaem, ende draecht een hayren kleet. Het is geleden meer dan een jaer dat hy gheen vlees en at, als ick verstaen hebbe van den genen die dagelijcx met hem verkeeren: hy heeft sijn Casteel Malperduys gantsch begheven, en begeert anders niet dan deuchdelijc te leven, ende sijn leven te beteren. |
| Het IIII. Capittel. |
| DUerende den tijdt dat Grimbaert sijnen Oom aldus verantwoorde, saghen sy neder ten dalewaert, dat de Haen Cantecleer metten sijnen quamen met eender Baren, daer inne een doode Hinne was, gheheeten Koppe, dewelcke Reynaert ’thooft af gebeten hadde, ende quamen also hun clachten doen. Cantecleer troc voor ende sloech jammerlijck sijn handen ende vleugelen: aen elcke zijde vande bare gingen twee Hanen inden rouwe, d’een hiet Cantaert, den anderen goeden Kraeyaert, twee de schoonste Hanen diemen tusschen Antwerpen ende Roomen hadde moghen vinden: dese twee droeghen elck een barnende keersse, ende waren broeders van de Koppe die [fol. A5v] doot inder baren lach, en bedreven so grooten droefheyt, dattet deerlijc om hooren was. De bare wert gedragen van 2. cleyne Hoenderen, die ooc om hun moeders doot groote clachten bedreven. In deser manieren quamen sy voor den Coninck, seggende aldus: O ghenadichste Coninck wilt onse clachten hooren, hebt medelijden over ’t gene Reynaert my ende mijn kinderen gedaen heeft. Jn dese lestleden maent van April alst schoonste vanden jare aencomt, was ick noch in grooter vreuchde ende blijschap, ende glorieerde grootelijc in mijn schoon geslachte: want ick hadde doen ter tijt 8. Sonen ende 9. Dochteren die alle vet ende welvarende waren: sy hadden een seer schoone ende stercke plaetse daerse dagelijcx gingen spaceren: Dese plaetse was ombeloken met eenen schoonen Muer, ende daer was een schuer in, inde welcke waren seven groote Honden, tot haerder beschermenissen, soo datse sonder eenighe vreese woonen mochten. Reynaert siende datse so wel beschermt waren, ende dat hyer geensints aen geraken en mochte, begost hyse grootelijcx te benijden, ende dede menigen keer om de Muer, neerstelijck bespiende hoe hyer een in sijn clauwen crijghen mochte. Maer de honden vlogen hem t’elcken toe, so dat hy sijn dieverije niet volbrenghen en konde. Een reyse onder d’ander bespronghen hem de Honden in sulcker voegen, dat hem sijn dieverije eensdeels vergolden werdt, want ick sach dat hyer een deel van sijnen ghevoerden Tabbaert liet, maer hy ontquam den Honden noch, ’twelck ons ende noch veel Beesten groot jammer was. |
| Het V. Capittel. |
DOen werden wy een wijl tijts verlost vanden schalcken Reynaert: daer na is hy weder tot my gecomen inde gedaente van eenen Heremijt, ende bracht my eenen brief besegelt met des Conincx Segel, inde welcke gheschreven stont, hoe de Coninck alle sijn Rijck door hadde doen uytroepen eenen vasten Vrede. Oock seyde hy my dat hy hem begeven hadde tot een strengh leven, ende dat hy anders niet en begeerde dan wel te doen, ende sijn on- [fol. A6r] geregelt leven te beteren. Hy toonde my een hayren cleet dat hy op sijn naeckte huyt droech, ende voorts alle ander cleederen eenen Heremijt toebehoorende; Doen seyde hy my in deser manieren: Heer Cantecleer nu voortaen moget ghy u wel houden vry ende versekert van mijnen persoon, want ick en ete geen vleesch, maer ic ben so out dat ick voortaen penitentie wil gaen doen, ende peysen om mijn Ziele, dus wil ick u der gratien Gods bevelen, die u een goet lanc leven wil verleenen. Doen vertroc Reynaert van daer, ende ginc hem achter een hage bergen. Doen was ick seer blijde ende onvervaert, ick ginc tot mijn Kinderen, ende die te mywaerts nemende, leydese spaceren tot buyten de mueren, daer my groot quaet door gheschiede: want Reynaert die achter de Haghe de wake hielt, quam terstont uytgesprongen, ende greep een van mijn kinderen by den halse, ende leydet in sijn male, ’t welc ons al te ongeluckigen beginsel was, want na dat hyer een geten hadde, en kost ons noyt Jager noch hont beschermen noch bewaren, nacht ende dach lach hy op zijn luymkens, ende heeft my so seer ’tgetal mijner kinderen gemindert, dat ic van 15. kinderen die ick hadde, nu maer 4. meer en hebbe, sulcken schade heefter my dien dief in ghedaen, qua- [fol. A6v] der doot moet hy sterven. Noch gisteren ten daghe hebben hem de honden ontnomen mijn dochter Koppe, die ghy hier siet leggen op de Bare. Hierom Heer Coninck ben ick hier voor uwe Majesteyt gecomen, seer ootmoedelijck biddende, dat u believe deernisse te hebben over de groote schade die my ende mijn gheslachte gheschiet is. Morael. Men behoort gheen vyandt te gelooven in hoe schoonen schijnsel dat hy comt: men sal oock geen lieden vertrouwen die in H. cleederen, of onder decksel van heylicheyt comen, sprekende ende hun beroemende van heylicheyt, want daer niet dan bedroch in gelegen en is. Ten anderen, so wanneer een Dief ofte Moorder sijn tanden bebloet heeft, dat is te seggen, als hy daer sijn geneuchte in ghenomen heeft, so en isser gheen groote hope van beteringhe in gheleghen. |
| Den Coninck beraet hem met sijne Heeren ende Baroenen, hoe ende in wat manieren hy Justitie doen sal over den fellen Reynaert. Men doet de uytvaert van Coppe. |
| Het VI. Capittel. |
| DE Coninck alle dese woorden ghehoort hebbende, doen begost hy te spreken in deser manieren: hoort ghy wel mijn Heer de Dasse, hoe hem uwen Oom begeven heeft om sijn leven te beteren, ende voortaen wel ende deuchdelick te leven? Verstaet ghy nu wel hoe hy vast ende ophout van vleesch te eten? Ick sweere by mijnder Croonen, mach ic noch een jaer leven, hy salt becoopen. Nu hoort Cantecleer, het is genoech geclaecht, u Dochter die hier doot leyt sullen wy eerlijcken doen begraven, alst behoorlijck is, ende alsdan sullen wy ons beraden met dese Heeren, hoe wy in dese saken te wercke gaen sullen. Terstondt dede de Coninck eenen yeghelijcken bevelen dat Koppe eerlijcken te grave gedaen werde, ende op haer graf wert gheleyt eenen schoonen claren Marmersteen, met een dusdanich opschrift: hier leyt de schoone Koppe, Cantecleers Dochter, die Reynaert deerlijcken vermoort heeft, hebt haer in ghedachten, wantse onnooselijcken in haer doot ghecomen is. Daer nae ontboot de Coninc alle sijn Raetsheeren ende Wijsen van sijnen lande, om te hooren advijs opt feyt van den schalcken ende quaden Reynaert. Doen sloten de Wijsen in hunnen raet datmen Reynaert ontbieden soude, om te compareren voor [fol. A7r] den Coninc, ende dat Bruyn de bootschap doen soude, dit behaechde den Coninck wel, ende seyde tot Bruyn aldus: Heer Bruyn ick wil dat ghy de bootschap doet, maer hoet u wel voor sijn schalckheyt, want Reynaert is fel ende quaet, soo vol quader treken ende verraets, dat ick duchte dat hy u bedriegen sal. Bruyn antwoorde: Heer Coninc ter goeder uren ist dat hy my bedriecht, de schande sal mijn wesen. Jck sal hem uytrechten in sulcker voegen, dat hy noch seggen sal, dat Bruyn sijnen Bassus wel geleert heeft. Aldus is Bruyn vanden Coninck ghescheyden, wel blijde ende vrolic zijnde, maer ’tis grootelijck te beduchten dat hy niet soo blijde wederom comen en sal. Morael. Al ist dat de Rechter somtijt clachten hoort over eenige van sijne Ondersaten, nochtans en sal hyer gheen haestighe wraecke over doen, maer sal hem regeeren nae den raet ende seggen van sijne Wijsen ende goede Raetslieden, roepende den misdadigen t’sijnen verantwoorden ende defentien. |
| Hoe Bruyn den Beyr tot Reynaert ghesonden wort met een mandament, om hem voor den Coninc te dagen, ende hoe hy van Reynaert bedrogen wordt. |
| Het VII. Capittel. |
| NU is Bruyn wech gegaen, hebbende eenen stouten moedt, ende was seer ghestoort, om dies wille datmen meynde dat hem Reynaert bedriegen soude. Na [fol. A7v] dat hy een wijl tijts gereyst hadde, is hy ten lesten ghecomen in een doncker Wout, daer Reynaert ghewoon was ter Jachte te gane. Niet verre van daer lach eenen seer hoogen Berch, daer Bruyn over passeeren moste, om tot Malperduys te komen. Reynaert hadde veel wooninghen, maer boven al was dit Casteel het beste dat hy hadde, want hy hielder hem altijt als hy in noot was. Bruyn comende voor de poorte van desen Casteele, ginck op sijnen steert sitten, roepende met luyder stemmen: Reynaert zijdy t’huys? Jck ben Bruyn, die den Coninck tot u ghesonden heeft, u ghebiedende dat ghy terstont t’sijnen Hove comt, oft anders hy heeft gesworen sijnen God, dat hy u doen hanghen sal oft raeybraken. Daerom mijne vriendt Reynaert wilt ghy wijsselijck doen, comt met my voor den Coninck: Reynaert lach binnen sijnder poorten inde hitte der Sonnen, ende hoorende dat Bruyn uytten Hove ghecomen was, vertrock hy in een secreet-camer: want in dit Casteel hadde hy veel hollekens ende Schuylhoecken, de sommige breet, d’ander smal, d’ander crom, d’ander recht, soo dat hy niet licht om vinden en was, als hy yet gestolen, oft eenige rancken bedreven hadde. Dus dacht Reynaert hoe hy Bruyn bedrieghen mochte, die hem soo rouwelijck ende soo straffelijcken quam dreyghen. Morael. Sulck een meynt wel wijs te zijn ende wel ervaren, die noch in ’t eynde van eenen anderen uytghericht ende bedroghen wordt, als ghy vanden Beyr hooren sult. |
| Reynaert heet Bruyn seer willecome, ende onthaelt hem feestelijcken. |
| Het VIII. Capittel. |
| DAer nae is Reynaert voort ghecomen, ende seyde: Bruyn Oom willecome moet ghy zijn, ick heb u wel hooren roepen, maer ick hadde wat sonderlinckx te doen: Lieve Oom, hy en heeft u gheenen grooten dienst ghedaen, oock weet ickx hem luttel dancx die u desen soo moeyelijcken Bergh heeft doen climmen, want ick sie dat ghy seer moede zijt, het sweet loopt u lancks het [fol. A8r] aensicht neder, daert nochtans van gheenen nood en was, want ick soude doch morgen te Hove gecomen hebben, al en waert ghy niet gecomen: maer nu sal icker sonder vreese gaen, want uwen wijsen raet sal my profijtelijck wesen by den Coninc. En hadde de Coninc geenen minderen Bode om herwaerts te seynden dan u? Dit is wel wat vreemts: Want naest den Coninck zijt ghy d’Edelste ende meeste gheacht van sijnen lande. Jck wilde wel dat ick alreede te Hove ware, maer ick vreese dat ic niet wel en sal connen ghegaen, mitsdien dat ick soo wel gegeten hebbe. Doen seyde de Beyr: Seght my doch Reynaert, wat hebt ghy ghegeten daer ghy noch sat af zijt? Reynaert antwoorde: lieve Oom, wat wilt ghy dat ick u segge, arme lieden en waren noyt rijck, ’twelck ghy aen my sien meucht, ick moet dickwils eten ’tghene ick niet geerne en ete. By gebreke van ander spijse hebbe ick al Honichraten geten, die my den buyck soo hebben doen swellen, dat ick my niet verroeren en kan. Waer op Bruyn terstondt antwoorde: Wat seght ghy Reynaert, acht ghy den Honich soo luttel? hy wort van eenen yeghelijcken seer geacht, ende ghehouden in grooter weerden boven alle ander spijse. Mijnen vrient Reynaert, doet my een luttel Honichs hebben, ick sal u een ghetrouwe Vrient wesen so lange als ick leve. Morael. De dwase en can men niet beter bedriegen dan met prijsen, ende sulcke giften gheven een flatteren als sy geerne hebben, oft daerse meest genoechten in hebben. Den hooveerdigen verleytmen met tijtlijcke glorie, den gulsigen met spijse ende dranck, den gierigen met Gout ende Silver, den luxurieusen met schoone Vrouwen, etc. |
| Reynaert leydt Bruyn daer hy Honich vinden soude, ’t welck hem qualijcken bequam. |
| Het IX. Capittel. |
BRuyn Oom, (seyde Reynaert) ick gheloove dat ghy met my spot: So helpt my God antwoorde Bruyn, ick en soude niet geerne met u spotten. Doen seyde hem Reynaert: Maer in goeder trouwen Oom, ist waer dat ghy den Honich soo geerne eet? Ick sals u so vele doen hebben als ghy met u thienen soudt connen op eten, [fol. A8v] can ick u daer vrientschap mede doen? Mijnder thienen Reynaert Neve sprack Bruyn, al hadde ick al den Honich die tusschen Antwerpen ende Portegael is, ic aten wel alleen op. Reynaert sprack: wat wilt ghy segghen Oom? Hier naest woont een Huysman genoemt Lantfreyt, die heves soo vele als ghy soudt konnen eten in seven jaren. Ende alle desen Honich sal ic in uwer macht geven, wilt ghy my helpen teghen mijn vyanden in des Conincx Hof. Doen beloofde hem Bruyn, wilde hy hem eens met Honich versaden, hy soude hem een ghetrou vrient wesen tegen alle die hem quaet wilde. Doen begost de schalcke Reynaert te lachen, ende seyde: niet alleenlijck Honich, maer wat ghy begheert ick sal’t u doen hebben overvloedelijck. Dese woorden behaechden Bruyn seer wel, ende bestont so seer te lachen dat hy nauwelijcx mocht blijven staen. Doen seyde hem Reynaert: Nu wel Oom ter goeder uren, ick sal u gaen leyden daer ghy met volder kelen lachen sult. Hoewel dat ic qualijcken ghegaen kan, nochtans om de groote liefde die ick tot u drage, wil ic u gaen leyden, ende de trouwe bewijsen die ick oyt t’uwaerts gehat hebbe. Jc en weet niemant onder alle mijn magen, daer ick so veel voor doen soude als [fol. B1r] voor u.*Bruyn dancte hem seer, ende hem verdroot dat hy so lange toefde. Nu wel aen Oom sprack Reynaert, laet ons gaen, ick sal u de Honich so sat maken als ghys sult mogen dragen, Reynout wilde seggen van groote stocslaghen, maer den armen groovaert en verstondts noch meer noch min dan eenen blinden die hem inden put laet leyden, also volchde hy Reynaert, sy zijn so lange gegaen datse ten lesten by Lantfreyts Tuyn quamen, waer af Bruyn seer blijde was. Landtfreyd was een Timmerman, ende hadde in sijnen Hof een groote Eycke die hy des anderen daechs wilde klieven, ende so men gewoon is te doen, hy hadde daer twee ofte drie Beytels in ghesteken, so dat de klove so groot was datter wel een hooft in konde, het welcke Reynaert siende, wiert daer seer blijde om, want het was juyst daer hy om ghewenschet hadde. Ende hy seyde tot Bruyn al lachende: siet wel nauwe toe, want in desen Boom is Honich in groote overvloedicheydt, proeft oft ghyer u hooft in soudt connen krijghen: Maer siet wel toe dat ghys niet te veel en eet, op dat ghyer niet sieck af en wordt, want my waer leedt dat u yet quaets aenquame. Bruyn antwoorde hem, en vreest niet Reynaert Neve, meynt ghy dat ick soo sot ben? Jck weet wel dat in alle dinghen een sekere mate is. Dit seggende, spranck hy met beyde sijn voorste voeten inden Boom, ende stacker sijn hooft oock totten halse toe in. Terwijlen liep Reynaert treckende de Beytels uytten Boom, soo datter sijns Ooms hooft in geclemt bleef. Doen en quam hem niet te bate, kracht, ghewelt, noch geenderhande conste. Morael. Leckernye doet menich mensche dickwils vallen in dangier. Ende so wie den quaden gelooft, hy vinter hem dickwils af bedrogen. |
| Bruyn inde Eycke ghesloten zijnde, wordt deerlijcken ghehandelt van den gheenen die op de Hoven woonen. |
| Het X. Capittel. |
ALs Reynaert sach dat sijnen Oom soo wel uytgherecht was, begost hy al lachende te segghen in deser manieren: hoe hebt ghy u Bruyn-oom, is den honich [fol. B1v] goet? en etes niet te vele, datter u geen quaet af en come wy en souden niet te Hove connen gaen. Als ghy uwen buyc vol gegeten sult hebben, comt weder tot my, ick sal u eens te drincken geven, so en salt u inde Kele geen quaet doen. Dewijle maeckte Bruyn sulcken getier metten achtersten voeten, dattet Landtfreyt hoorde, dewelcke terstondt uyt quam om te sien watter in sijnen Hof schuylde. Ende siende dat de Beyr gevangen was, ginck hy’t alle sijn gebueren seggen, dewelcke haestelijc quamen geloopen, d’een met eenen stocke, d’ander met een vorcke, de derde met eenen Vlegel. Oock quamender toegeloopen veel oude Quenen met hun Spinrocken, ende also voeren sy den Beyr in alsulcker voegen toe, dat hy hem niet en wist waer laten. Jnt laetste dede hy sulcke Fortse in’t trecken, dat hyer sijn hooft uyt kreech, maer niet sonder sijnen Huyt ende beyde d’Ooren gelaten te hebben: noyt en saecht ghy deerlijcker Creatuere. Ende dewijle hy noch neerstigheyt dede om sijn voorste voeten uyt te trecken, so laden hem de Boeren met slagen so sy best mochten. Daer quam een van Lantfreyts broeders met een loyen Kolve, ende gaffer Bruyn eenen sulcken slach mede op sijn hooft, dat hy t’eenemael beswijmelde. Ende weder tot [fol. B2r] hem selven comende, spronck hy tusschen der Hagen ende der Rivieren, in eenen hoop oude Wijven, ende wierper een deel inde Riviere, die wel breet ende diep was, terstont liep een ygelijc van hun om de vrouwen te salveren, die int water lagen, ’twelc siende Bruyn, spronc hy haestelic inde Riviere, ende bestont te swemmen so hy best mochte, ende was seer blijde dat hy’t so ontcomen was. Hy vervloeckte den Honichboom, ende Reynaert, dier hem toe gebrocht hadde. Nae dat hy ontrent een mijle geswommen hadde, hy wert so moede ende t’eynde adem, dat hy te lande comen moste. Hy ginck sitten claghen ende beschreyen sijn krancke avontuere, maer anders en creech hy geenen troost dan hy hem selven en gaf. Nu hoort wat Reynaert bedreef, eer hy van Landefreyts Hove scheyde, so stal hy daer een vette Hinne, die hy in sijn male stack, ende ginck alsoo zijnder vaerden, hem verblijdende, ende hoopende datter de Beyr blijven soude, ende seyde in hem selven, die mijnen meesten vyant by den Coninck was, isser nu ghebleven, ende sijn doot sal ooc wel verholen blijven, want daer niemant present gheweest en heeft die my by den Coninck accuseeren mochte. Mitsdien dat Reynaert noch aldus tot hem selven sprack, sach hy neder ter Rivieren waert, daer hy Bruyn den Beyr sach sitten. Doen was hem sijn droefheyt wel also groot als hem te voren sijn blijtschap gheweest hadde, ende sprack heel verstoort zijnde: o Lantfreyt groote dwaes, dat u Godt schende, ghy hebt u laten ontgaen een so goede ende vette spijse, die u nochtans te vooren gevangen was, had ghyse connen behouden, ghy en zijt niet weert een sulck Venesoen te eten: dit seggende is ter Rivieren gecomen, aldaer hy Bruyn deerlijcken ghewont vont, dies hy niemandt en dorste dancken dan alleenlijck sijnen Neve Reynaert, dewelcke noch met hem spottende geseyt heeft in deser manieren: Seght mijn Bruynken, hebt ghy yet vergeten tot Lantfreyts? Hebt ghy hem sijn Honichraten betaelt, die ghy in so grooten overvloedicheyt gegeten hebt? Hebt ghyse [fol. B2v] niet betaelt, ick wil geerne uwen Bode wesen. Maer in goeder trouwen, was den Honich goet? Ick weets noch ghenoech tot dien prijse, lieve Oom in wat oorden wilt ghy gaen, dat ghy een sulcke kruyn hebt, ende eenen soo schoonen Caproen draecht, ic sie wel dat ghy’t te warm hadt aen u handen, want ghy uwe Hantschoenen uytghelaten hebt. Bruyn alle dese spottinghe hoorende, werter seer toornich om, ende om dat hy’t niet en konde ghewreecken, liet hy Reynout segghen wat hy wilde. Daer nae sloech hy weder inde Riviere, ende swom aen d’ander zijde. Hy was seer beducht hoe hy te Hove comen soude, want sijn voorste voeten waren hem ghevilt, hy hadder beyde sijn ooren gelaten, nochtans most hy de reyse aennemen, hoewel datse hem swaer viel. Hy ginck hem soo hy best mochte, rollen en wentelen lancx den wege, tot dat hy te Hove quam. Morael. Als een bedrieger sijn gewoonlijcke rancken bedreven heeft en weet hy anders niet te doen, dan te spotten metten geenen die hy bedrogen heeft. Maer die wijs is sal sijnen vyant laten seggen wat hy wil, ende al stil swijghende sal hy hem vertrecken. |
| Bruyn komt sijn klachten doen voor den Coninck. |
| Het XI. Capittel. |
| BRuyn aldus mismaeckt zijnde, is voor den Coninck gecomen, sprekende in deser manieren: O genadichste Coninck, uwe Majesteyt siet hoe ick getracteert ben, willende uwen dienst volbrenghen, wilt wrake nemen over Reynaert dat quade dier, door wiens bedroch ick in desen staet gecomen ben. Doen seyde de Coninck: Hoe heeft den Verrader dit derven bestaen? Ick sweer u by mijnder Croonen, ick salder wraecke over nemen dat ghy’s my grooten danck weten sult. Terstont dede hy alle de Wijsen van sijnen Lande ontbieden, henlieden Raet vraghende hoe men in dese saecke handelen soude. Doen werdt beslooten datmen Reynaert noch eens te Hove daghen soude, ende datmen om dit te doene seynden soude Tybaert de Kater, mits dat hy een seer wijs ende ervaren Ambassadeur was. Desen Raet docht [fol. B3r] den Coninck goet, ende geboot dat also ghedaen werde. |
| Tybaert de Kater wordt ghesonden tot Reynaert, om hem te dagen, te compareren voor den Coninck. |
| Het XII. Capittel. |
| LJon de Coninc sittende in sijne Majesteyt, heeft tot hem geroepen Tybaert de Kater, hem seggende in deser manieren: Heer Tybaert ghy sult gaen tot Reynaert, ende bevelen hem van mijnent weghen dat hy te Hove come, al is hy den anderen dieren so fel ende wreet, hy sal wel doen dat ghy hem raden sult. Ende segt hem vryelijc, ist dat hy niet en come, men sal over hem sulcke Justitie doen, dattet sijne Magen ten eeuwigen dagen een groote schande wesen sal. Tybaert antwoorde: lieve Heere die u desen raedt ghegheven hebben en zijn mijn vrienden niet, want ick ben cleyn ende kranck, soo dat hy om my niet doen oft laten en sal willen: dus soude ick u wel willen bidden dat u beliefde eenen anderen te seynden. Men heeft wel ghesien dat Bruyn, die soo groot ende machtigh is, door hem veel quaets ende torments geleden heeft, hoe sal ick’t dan derven bestaen? Neen Heer Tybaert sprack de Coninck, ghy zijt wijs ende wel gheleert, ’t welck in dese saecke meer doet dan eenighe kracht ofte gewelt. Doen antwoorde Tybaert: aengesien Heer Coninck dattet u belieft, ick wil geerne om uwent wille mijn selven inde avontuere stellen. Daer naer heeft hem Tybaert op de reyse ghemaeckt, om te gaen nae Malperduys, ende in sijnen weghe sach hy een S. Martens Voghel vlieghen, den welcken hy aenriep, maer de Vogel quam hem aen sijn slincker zijde sitten, ’twelck Tybaert voor een groot ongeluck achte, ende niet sonder reden, als ghy hier nae hooren sult. |
| Tybaert de Kater werdt bedroghen van Reynaert. |
| TYbaert tot Malperduys comende, vont Reynaert voor sijn deure sitten, den welcken hy groete in deser manieren, de Heere Almachtich gheve u een goet [fol. B3v] lanck leven. De Coninck ontbiet u door my, dat ghy terstont ten Hove komt, of hy sal u het leven benemen, waer op Reynaert antwoorde: o mijn beminde Neve weest willecome, ghy sult desen nacht by my blijven, wy moeten gaen goede cier maken, ende morghen willen wy t’samen ten Hove gaen. De verrader Bruyn is hier geweest, ende heeft my een so wreet gelaet ghetoont, ooc dochte hy my so sterck ende fel, dat ick om alle ’t goet van der Werelt met hem niet en hadde ghegaen. Maer nu ghy hier zijt, die ick boven alle mijn vrienden seer wel betrouwe, soo sal ick met u voor den Coninck gaen. Tybaert antwoorde: t’ Js beter dat wy metter nacht gaen, want de Mane sal al den nacht schijnen, noyt en saeght ghy schoonder weder. Lieve Neve seyde Reynaert, t’is nu te sorgelijc by nacht te gaen, laet ons beyden tot morgen. Maer Reynaert Neve, sprac Tybaert: wat sullen wy t’avont eten? Reynaert antwoorde hem: Alle dingen zijn nu dier ende quaet om crijgen, wy sullen ons moeten lijden met Honich eten. Hier en maecke ick geen groot werck af seyde Tybaert, ick hadde liever een vette Muys dan alle den Honich vanden Lande. Een vette Muys antwoorde Reynaert, hebt ghy daer sin toe? Hier by is een schuere daer so veel Muysen zijn, als ghyer in seven Jaer eten sout, alwaert ghy uwer sessen. Jck hebbe de lieden dickwils hooren klaghen, dat syer groote schade doen. Och Reynaert Neve leyt my daer sprac Tybaert, ick sal u bystaen met lijve ende met goet, in wat noot ghy sout moghen comen, jae al hadt ghy mijnen Vader ende Moeder gedoot. Want ick ete de Muysen liever dan eenighe Pasteye oft Venesoen dat ter werelt zy. Wel aen dan, sprack Reynaert, gaen wy, ick sal u ter plaetsen leyden eer ic van u scheyde. Tybaert antwoorde: Jck sal u volgen, alwaert oock tot Allegarben. Dus zijn sy gegaen aende voorsz. schuere, die met eenen leemen muer om beloken was: ende daer had Reynaert des daechs te voren een gat gemaeckt daer door hy eenen Haen vander recken ghehaelt hadde. Waerom dat [fol. B4r] de Meester van den huyse eenen strick ghemaeckt hadde int voorschreven gat, meynende Reynaert daer in te vanghen als hy weder quame. |
| Tybaert wort van Reynaert bedrogen, ende door sijn loosheyt wort hy inden strick ghebracht. |
| Het XIII. Capittel. |
| REynaert was vanden strick gheadverteert, ende sprack tot sijn Neve. Tybaert Neve wilt ghy nu Muysen vangen, so cruypt hier in dit gat, ende als ghy wel sat zijt, so comt hier weder, ick sal u vertoeven, want wy willen ons wel vroech op de reyse maken. Ghy spreeckt wel antwoorde Tybaert, maer de Man is soo schalck ende loos, dat ick wel noode met hem te doen hebbe. Reynaert sprack: ghy en waert noyt vervaert, hoe comt dat ghy nu dus vreest? Met dese woorden spronck Tybaert int gat, ende eer hy’t wiste was hy in den strick ghevanghen. Morael. Die is sot, die hem laet leyden in een onbekende plaetse, daer de leytsman niet voor gaen en wil. |
| Het XIIII. Capittel. |
| ALs Tybaert den strick ghewaer wiert, maeckte hy hem aen tieren, ende groot gheschal te maken, [fol. B4v] ’tWelck Reynaert verstaende, die van buyten voor’t gat stondt, werdt hyer seer wel in te vreden, ende sprack tot Tybaert in deser manieren: Wat seghdy nu Tybaert, zijn de muysen goet? Wistet de weert vanden huyse, hy is soo beleeft dat hy u een sausse brenghen soude. Hoe Neve, ghy singht al etende, plachmen also te Hove te doen? Och waer Jsegrim daer by u in ghelijcke vreuchde, soo waren alle mijn wonden ghesalft, want hy heeft my soo menich schamper stuck ghedaen. Tybaert en liet niet af van crijten, hy en hadde den Man vanden huyse gheweckt, dewelcke begonst te segghen: nu ter goeder uren heeft mijnen strick ghestaen, want den Hoender-eter isser in gevangen, wel op mijn Wijf, laet ons hem den Haen doen ontgelden. Met dese woorden weckte de Man alle sijn Huysghesin, roepende met luyder stemmen: De Vos is ghevanghen, terstondt quam een yeghelijck geloopen, groetende Tybaert met stock-slaghen, de Vrouwe was soo seer vertoornt dat sy Tybaert sijn ooghe uytten hoofde sloegh. Tybaert siende in wiens handen hy ghelevert was, spronck den Man nae de keele, ende beet hem de Neuse vanden aenghesichte. De Man van grooter pijnen viel in onmachte ter Aerden: De Vrouwe riep ick wilde dat my ghecost ware al mijn Hoenderen, ende dat u Tybaert soo niet mismaeckt en hadde, den Duyvel riet u gheloove ick den strick te legghen, meynende daer mede Reynaert te vangen, die door sijn verraderije Tybaert daer in gesonden heeft, ende isser buyten ghebleven. Reynaert was van buyten voort gat, hoorende alle dese woorden, en conde hem niet ghehouden van lachen, ende seyde al spottende: swijcht Vrouwe, en heeft uwen Man geenen neuse, soo en sal hy niet riecken als ghy u achter-poorte open doet. Met dese woorden is hy weder na sijn borcht gegaen, latende Tybaert in grooten noot, dewelcke bestont sijnen strick te bijten ende te knagen tot dat hy hem in twee stucken hadde. Ende verlost zijnde was hy seer blijde, ende ginck spanceren tot aen des Conincx Hof. |
| Tybaert comt sijn klachte doen voor den Coninc, vant groot quaet dat hem Reynaert gedaen heeft: Grimbaert wort gesonden om Reynaert ten Hove te halen. |
| Het XV. Capittel. |
| DEs morghens ter Sonnen opganck is Tybaert voor den Coninck ghecomen, dewelcke siende hoe Tybaert ghestelt was, te weten: dat hyer sijn een ooghe ghelaten hadde, wert hyer seer toornich om, ende dreychde den Vos dat hy’t hem wel dier soude doen becoopen. Terstondt dede hy alle sijn Heeren ende Baroenen vergaderen, om te beraden wat men desen quaden ende fellen Dief doen soude. Dese sloten in hunnen raet datmen desen quaden Verrader met gheweldt te Hove doen komen soude. Doen vervorderde hem Grimbaert de Dasse, ende seyde: mijn Heeren ghy en kent gheenen vrijen man veroordeelen, ghy en hebt hem driemael voor recht ontboden, om sijn saecken te verantwoorden, ende ist dat hy alsdan niet compareert, soo is hy in alle die dinghen schuldich die hem voor den Coninck opgheleyt sijn. Doen antwoorde de Coninck: wie wilt ghy dat icker seynde, wie isser die sal willen avontueren sijn ooren, oogen, ende sijn leven, ende al om dese valsche creatuere? Jc en dencke niet datter yemant so sot wesen sal. Grimbaert sprack, ist dat ghyt my ghebiedt, ick sal dese bootschap selve wel doen: Wel aen antwoorde de Coninck, ’tbelieft my wel, maer siet wel toe dat u niet en gheschiet ghelijck den anderen, Grimbaert sprack: kan ick my voor hem niet ghewachten, ick wil dat men my voor eenen geck houde. Met dese woorden nam hy sijnen wech nae Malperduys, ende daer komende, vondt hy Reynaert t’sijnen Huyse met Vrouw Armelijne sijn Wijf, dewelcke in een Haghedochte haer vijf kleyne Kinderen sooghde. Ende gegroet hebbende sijnen Oom ende Moeye, heeft hy sijn bootschap ghedaen in deser manieren: wel beminde Oom, u saecke en heeft haer niet al te wel te Hove, men heeft soo veel over u gheklaecht, dat u ’t komen profijtelijcker is dan ’t vertrec- [fol. B5v] ken, want mitsdien dattet nu de derde werf is dat ghy gedaecht zijt, ist dat ghy met my niet en komt, zijt versekert dat de Coninck u huys morghen sal doen beleggen, ende sal u doen sterven met alle u Huysgesin. Daerom komt met my, uwen loosen raet sal u by avontueren wel uyt alle quaet helpen: Ghy hebt wel eertijts grooter feyt bedreven dan dat wesen soude. |
| Reynaert neemt oorlof aen sijn Huys-vrouwe Armelijne, ende gaet met Grimbaert ten Hove waert. Hy Biecht hem op den wech, ende Grimbaert geeft hem d’absolutie. |
| Het XVI. Capittel. |
NU wel Grimbaert Neve sprack Reynout, dunckt u goet dat ick met u gae, ick salder my gheerne toe begeven, ick hope kan ick den Coninck eens ter sprake ghekomen, dat hy my genade doen sal, want daghelijcx heeft hy mijns raedts grootelijcx van doene. Jck weet datter veel te Hove zijn, die my niet veel goets en wenschen, maer noch heb ick liever met u te Hove te gaen, ende mijn sake selve te beschermen, dan mijn Wijf ende kinderen in laste te brenghen. Daer nae is hy ghegaen tot Vrou Armelijne, nemende oorlof aen haer in deser manieren: Adieu mijn lieve Armelijne, wilt de kinderen wel gade slaen, ende boven al Reyntjen mijnen jongsten [fol. B6r] sone, want hy gelijckt my seer wel, ende ic hope dat hy my ooc na volgen sal in wijsheyt ende manieren van leven. Oock isser Roesselken een al te schoonen Diefken: Dese twee heb ick also lief als een Vader sijne Kinderen kan hebben. Dit was Armelijne een droef wech gaen, want sy wist wel dat als de besorgher van Malperduys wech soude wesen, dat men dan geenen al te goede ciere maken soude. Aldus hebben hun dese twee op de reyse ghemaeckt, ende als sy een wijl tijts t’samen ghegaen hadden, begost Reynaert seer te versuchten, ende seyde: Lieve Neve, mitsdien ick so veel ghesondicht hebbe ben ick in grooten ancxt, ende van conscientie seer ongerust, waer ick van mijne sonden verlost, ick soude des te beter varen, daerom wilt my hooren, ick sal u hier gaen belijden alle ’tghene dat ick oyt yemandt misdede. Grimbaert antwoorde hem: wel Oom, maer wilt ghy vergiffenisse uwer sonden hebben, soo moet ghy eerstmael verloochenen steelens ende roovens. Dat weet ick wel seyde Reynaert: Nu hoort my, Confiteor tibi, dat ick allen dieren misdaen hebbe, ’twelck my grootelijcken leet is. Grimbaert sprack: wilt ghy u Biechten, soo spreeckt u Moeders tale, oft anders en verstae ickt niet. Rey- [fol. B6v] naert sprack: ick belijde dat ick gesondicht hebbe teghen alle Dieren, ende principalijck tegen mijn Oom Bruyn, dien ick de kruyne heel heb doen villen, ick hebber hem beyde sijn ooren doen laten, ende hebbe hem verraden, Jck leerde Tybaert Muysen vanghen, ick sont hem in eenen strick, daer hy wel gheslagen wert, ende lieter sijn een ooge: ooc hebbe ic Cantecleer grootelijck vertoornt, want ick heb hem schier alle sijn Kinderen verslonden. Morael. Jnden noot en isser gheenen beteren middel noch remedie dan leetwesen ende belijdinghe der sonden, om van Godt barmhertigheyt te vercrijghen. |
| Reynaert vervolght sijn Biechte, belijdende hoe hy den Wolf bedrogen heeft. |
| Het XVII. Capittel. |
| NOch heb ick (seyde Reynaert) boven maten Isegrim bedroghen, meer dan ick wel soude konnen geseggen, ick maeckte hem Monnick tot Quaetbestier, tot welcken Clooster ick my oock begeven hadde, daer leerde ick hem de maniere van luyen: ick bondt hem de voorste voeten aent Clock-zeel, daer bestont hy soo wel te luyen, datter alle de lieden vanden Dorpe toe quamen geloopen, ende eer hy een woort konde spreken, wert hyer [fol. B7r] seer deerlijcken geslagen. Jc dede hem sijn hayr verbranden so na den lijve, datter alle sijn huyt af kromp, daer na leerde ick hem visschen, ick leyde hem in een spinde, daer hy so veel specx at, dat hy niet weder keeren en conde door’t selve gat daer hy deur in gegaen was. Doen liep ick daer de Man vanden huyse ter tafelen geseten was, daer greep ick eenen Capoen vande tafel, ende liep na de spinde daer Jsegrim noch was, de weert terstont my na loopende, sach ter spinde inne, ende sacher den Wolf in, die om sijnen grooten buyc niet uyt comen en konde. Doen begonst hy te roepen, de Wolf is inde spinne gheraeckt, komt helpt my hem vanghen. Daer wert den armen Jsegrim deerlijcken ghetracteert, gheslagen, ghesleept, ende ten lesten voort in een gracht gheworpen. Morael. Niemant en behoort hem t’onderwinden te doen ’tghene dat sijne Officie niet en is, ghelijck de Wolf, die de Klocken wilde trecken. Oock wort hier den gierigen Hovelinck geleert, dat hy niet soo veel en rape, dat hyer deur in een alsulcken laste komt, daer men niet lichtelijck uyt geraecken en kan. |
| Reynaert vertelt hoe hy Jsegrim ghebracht heeft noch in een ander verdriet. |
| Het XVIII. Capittel. |
| EEn luttel tijts daer nae beloofde ick hem dat ic hem versaden soude met goede vette Capuynen, op sulcke conditien, dat hy mijn vriendt soude wesen in alle mijn avontueren. Jck leyde hem in een Dorp op eenen Solder, ende seyde hem dat hy ter zijden deur een gat tasten moeste, dat ick hem wees. Ende mitsdien dat hy taste herwaerts ende derwaerts, om Capuynen te vinden, so stiet ick hem van boven neder doort gat: daer maeckte hy sulck een getier int vallen, datse alle die in’t huys waren daer af ontwaeckten. Ende als sy wilden gaen besien watter ghevallen was, soo vonden sy daer den Wolf. Nu laet ick u geraden hoe so hem handelden, eer hy uyt hunne handen ontkomen mochte. |
| Grimbaert ghehoort hebbende Reynaerts Biechte, stelt hem de penitentie, ende gheeft hem d’absolutie. |
| Dat XIX. Capittel. |
| NA dat Reynaert aldus sijn Biechte geeynt hadde, bat hy Grimbaert dat hy hem de penitentie settede, ende d’absolutie gheven wilde (soo’t scheen) dat hyer groot berou af hadde. Doen nam Grimbaert een Roeyken van der haghen, ende gaft Reynaert in sijn handt, segghende: Neemt dit Roedeken ende slater u driemael wel hart mede op uwen rugge, daer naer legghet opter aerden, ende springhter driemael over, sonder de knien te buygen, ende nemende ten lesten in u handt, sult ghy’t vriendelijcken kussen, in teecken van goeder ghehoorsaemheyt.*Dit is de penitentie die ick u sette, ende dit doende, zijt ghy verlost van allen sonden ende misdaet, die ghy tot desen daghe gedaen hebt. Hier was Reynaert seer blijde om. Doen seyde hem Grimbaert: Nu moet ghy u leven beteren, ghy moet u rooven ende stelen laten. Dit beloofde hem Reynaert alsoo te doene. Daer nae zijnse te samen ten Hove gegaen. |
| Grimbaert ende Reynken gaen t’samen ten Hove, al gaende kan Reynken qualijc sijn gewoonlijc leven laten. |
| [Dat XX. Capittel.] |
| GRimbaert ende Reynken vonden op hunnen wege een Nonne Abdije, daer Reynaert van gewoonte [fol. B8r] hadde somtijdts een vette Hinne te halen, ofte eenighe goede Gansen, om die te draghen sijnder Huysvrouwen Armelijne. Doen Reynaert sijnen slach sach, dede hy eenen spronck nae eenen Haen, die van den anderen gegaen was, soo dat hem de pluymen inden muyl bleven: twelck siende Grimbaert, heeft hem berispt, seggende: Hoe mijn Oom, wilt ghy om een Hoen weder keeren tot u quaet leven? Reynaert sprack: Ick hadt vergeten Neve, ick en salt niet meer doen. Maer wat hy beloofde, hy en mocht niet wel sijn oude gewoonte laten. Morael. Wie quaet is van natueren, die kan qualijck gewachten vant quaet te doene, wat men hem preeckt of vermaent. |
| Reynaert komt voor den Coninck, den welcken hy eerlijcken groet. Ende vinter een yeghelijck over hem claghende. |
| Het XXI. Capittel. |
| ALs Reynaert begonste te ghenaecken des Conincx Hof, creech hy vreese, want hy wist wel datmen luttel goedts van hem gheseyt hadde, nochtans gheliet hy hem als oft hy niet quaets gheweten en hadde, ende ginck hem presenteren wel gemoedelijck voor den Coninck, met sijnen Neve Dasse, hem groetende in de- [fol. B8v] ser manieren: d’Almoghende Godt die’t al gheschapen heeft, wil den Coninck bewaren, ende voor alle quaet beschermen: Jck weet wel o goedertierenste Coninck, datter veel zijn die (niet tegenstaende de groote liefde ende ghetrouwicheyt, die ick dagelijcx den Coninck bewijse) soo wel in wercken als in woorden, veel quaets van my geseyt hebben. Ten is noch van heden noch van gisteren niet, dat de loose ende schalcke leugenaren meer voordeels hebben in der Princen Hoven, dan deuchdelijcke lieden: Maer Godt sal eens nederwaerts sien, ende sal eenen yegelijcken loonen naer sijn wercken. De Coninck antwoorde hem: neen Reynaert, ick kenne veel te wel u valsch ghelaet ende bedriegelijcke woorden, ghy hebt my soo wel ghedient, dat ick u terstont loonen sal. Cantecleer en konde niet langer geswijghen, maer is voor den Coninck gekomen, seggende: och wat heeft my dese verrader al schande gedaen? Swijcht ghy Cantecleer sprack de Coninck, ick weet wel wat ick te doen heb. Daer nae de Coninc hem keerende tot Reynaert, seyde: de liefde die ghy my draecht, hebt ghy wel bewesen aen mijn Boden die ick t’uwaert ghesonden hebbe. Och Ghodt sprack Reynaert, om dat d’een Honich heeft willen eten, ende is daerom gheslaghen gheweest, dat Tybaert by nachte heeft willen gaen steelen buyten mijnen wille, ende heefter sijn een Ooghe om verlooren, sal ick dat moeten ontgelden soo ben ick dan wel ter quader uren ghebooren. Nochtans ’t is in uwer macht gelegen, dat ghy met my nae uwen wille meucht doen, al ist oock dat mijn saecke goedt sy, ghy meucht my ’t leven benemen, duncket u goet. |
| De Coninck gheeft de Sententie dat men Reynaert gevangen neemt, ende dat hy gehangen worde aen een boom. |
| Het XXII. Capittel. |
| TErstont wert daer een Parlement ghehouden, een yeghelijck bracht by alle ’tghene dat hy tegen Reynaert wiste. Maer Reynaert weerde hem so cloecke- [fol. C1r] lijcken dattet wonder was.*De Coninc int midden van sijne Heeren, hoorde de ghetuygen tegen Reynaert, ende de onschulden die hyer dede: ende soo men ghemeynlijck seydt, Godt helpt de sterckste. Den armen Reynaert wiert daer verwonnen, ende veroordeelt ghehangen te worden by der keelen, dus en mochten hem geensints profijteren sijne schoone woorden, de Sententie die teghen hem gegaen was, moste ter executie ghestelt wesen. Grimbaert de Das met noch sommighe van Reynaerts Vrienden, scheyden uytten Hove, om dat sy sulck verdriet aan hem niet sien en souden. ’tWelck siende de Coninck, en werter niet seer blijde om, want hy wiste wel dat Reynaert veel goede ende machtige vrienden hadde: Ende al was het quaet in eender manieren, hy dede den Hove in een ander maniere wel soo veel deughden ende profijts met sijnen schalcken raet. |
| Reynaert wort ter Galghen gheleydt, aldaer hy noch grooten list tot schalckheden toont. |
| Het XXIII. Capittel. |
| NAe dat Reynaert ter doodt verwesen was, gelijck voorschreven is, begonsten sy hun te beraden, hoe men over hem Justitie doen soude, want men vonter gheen Galge bereyt, noch gheenen strop. Reynaert die lange geswegen hadde, seyde tot Jsegrim: ick hadde veel liever dat ghy mijn pijne kortede, dan hier so lange quellende gebonden te worden. Eyscht Tybaert eenen strop, hy heeft den selven noch aenden hals, die hy vercreghen heeft als hy wilde gaen Muysen eten. Oock is hy in klimmen seer behendigh, laet hem gaen de koorde vesten, als ick immers sterven moet, soo heb ickt liever kortelinge dan lange in desen angst te blijven. Jck sach doen mijnen Vader sterf, dattet haest met hem gedaen was: daerom en begeere ick niet dat ghy my langher in dit gequel hout. Tybaert dese woorden hoorende, werter seer toornich om, ende sprack totten anderen: en hoort ghy niet dat hy met my spot? Wel aen ick salt hem verghelden. Met dese woorden voorderde hy [fol. C1v] hem, ende nam den strop van sijnen halse, dien hy met eenen grammen moede Reynaert om den hals dede, roepende tot den anderen: siet wel toe Heeren dat hy u niet en ontgae, want ’tis een schalck verrader, siet hier den tijt dat wy hem sullen doen bekoopen sijn treken. Morael. Als yemant in noot is vint hyer gemeenlijc meer die hem met strafheyt overvallen, dan vrienden die hem in woorden ofte in wercken eenich onderstant willen doen. |
| Reynaert op de leder zijnde, doet daer openbare Biechte van alle sijne sonden. |
| Het XXIV. Capittel. |
ALs sy quamen met Reynaert ter plaetsen daer men gewoon is de misdadige te dooden, Reynaert siende dat Nobel de Coninck daer oock was, begonst te dencken hoe hy hem vander doot verlossen mochte, ende stellen de drie in perijckel, die so seer sijn doot begeerden, soeckende in alle manieren eenighe leugen-tale, om den Coninck te trecken tot sijnder begeerten, hy dacht in hem selven, al ist saecke dat ick soo veel quaets ghedaen hebbe, ick hoope noch dat ick van des Coninghs beste vrienden zijn sal, mach ick hem eens ter spraecke komen. Tybaert maeckte hem aent klimmen op de leeder, houdende den strop in sijn handt, om te gaen Reynaert verworghen. Doen seyde Reynaert: nu is mijn herte vol van grooten anghste, want ick sie de doodt voor mijn oogen, dewelcke ick gheensints ontgaen en mach, daerom soude ick wel willen bidden den Coninck, alle sijn Heeren ende Baroenen, dat my gheconsenteert mocht worden, openbaerlijck mijn Biecht te spreecken*eer ick sterve, op datter niemant meer in laste en kome naer mijn doot, door mijn verraderije, ende op dat mijn Ziel daer af gheheel ontslegen zy. Dit hoorende alle de omstanders, kregen medelijden, ende baden alle den Coninc dat hy hem de bede gehengen wilde, wantse kleyn was, ’t welck den Coninck dede. Doen was Reynaert blijde, ende hoopte dat haer sijn sake beter hebben soude dan men meende. Doen sprack hy met luyder [fol. C2r] stemme: ick en sie hier noch niemandt, ick en hebbe grootelijck teghen hem misdaen, nochtans was ick een het beste kint eer ick ghespent was, datmen hadde mogen vinden.* Jck ginc dagelijcx mette Schapen, om dat ick ’t ghebleet geerne hoorde, ende ten lesten greep icker een by der keelen, ende at het. Doen ic mijn tanden bloedich gemaeckt hadde, en was ick geensints van dieren te trecken, ick doode Geyten, Vogelen, Hoenderen, ende al wat my goedt dochte: ick werdt soo wreet dat ick’t al verscheurde wat my teghen quam. Ende den lesten Winter quam ick eens by Jsegrim, dewelcke my seyde dat hy mijnen Oom was, ende van dien tijdt af werden wy gesellen, het welck my nu wel mach berouwen. Wy beloofden trouwe d’een d’ander. Wy ginghen te samen steelen, hy’t groot ende ick’t kleyne, ende hoewel hy my belooft hadde de helft te laten, hy en dedes niet, want nauwelijcx en liet hy my ’tvierendeel, so gierich was hy. |
| Reynaert met sijn schoone woorden, doet soo veel by den Coninck ende Coninginne, dat hy vander leeder ghebracht wort om met den Coninck te spreken. |
| Het XXV. Capittel. |
| DIt was noch al een kleyne saecke seyde Reynaert, maer als hy eenen Os ofte Koe ghestoolen hadde, soo quam daer terstont sijn Wijf, met noch seven Kinderen, ende deden daer so wel hun devoir, dat icker nauwelijcks een Ribbe af en kreech, ende noch hadden sy dat vleesch wel afgeknaecht, niet dat ick des behoefde, want ick weet noch (Godt danck) eenen sulcken hoop Gouts ende Silvers, datmens niet en soude konnen getrecken met seven peerden. Als de Coninck den schat hoorde noemen, vraechde hy hem van waer hy hem gecomen was? Doen antwoorde Reynaert: Heer Coninck alle dit Gout ende Silver was gestoolen, ende en hadde des niet gheweest, groote verraderije ende moort soude daer door gecomen hebben, ende dat aen uwen Edelen persoone. Als de Coninginne dese woorden hoorde, seyde sy: Reynaert wilt ons de waerheyt daer af segghen, sonder een woort te verswijgen, dat bid ick u. Terstondt dede men Reynaert van den Leder dalen, om den Coninck ende de Coninginne te komen spreken. Morael. De schalcke ondert schijnsel van goeder conscientie, bedriegen dickwils de Princen, ende verleydense vande gerechtigheyt. Ooc en isser geenen beteren middel om eenen Prince te vermorwen, dan hem van Gout en van Silver te spreken. |
| Reynaert by den Coninck komende, ghelaet hem als oft hy seer droevich ware. |
| Het XXVI. Capittel. |
| ALs Reynaert in des Conincks presentie quam, begonst hy te spreken met een droeven ghelate in deser manieren: al waert saecke o Edele Coninginne dat ghy my niet bevolen en hadt, in alsulcken staet als ick nu ben, soo en soude ick niet versweghen hebben sulcken grooten quaet dat den Coninck naeckende was, ten hadde gheweest dat icker een belet in gheweest hadde. Het is wel waer datter van mijn naeste vrienden zijn die dese Moordt onder henlieden geslooten hadden teghen den Coninck, oock soud’ ickse wel noode bedraghen, ten [fol. C3r] waer dat ick vreesde de pijne der Hellen ende de verdoemenisse mijnder Zielen. Doen gheliet hy hem als seer beducht te zijn, ende seer bedroeft. De Coninginne kregher deernisse mede, ende badt den Coninck dat hy Reynaert ghenade dede, om te schouwen meerder quaet ende ongherief. De Coninck geboot dat een yeghelijck silencie dede, om te hooren wat dinck Reynaert segghen soude. Reynaert soo verre ghecomen zijnde, dachte in hem selven dattet al wel vergaen soude, ende riep met luyder stemmen: swijght allegader mijn Heeren, naedien dattet de Coninck alsoo belieft sal ick hier de verraderije ontdecken, sonder yemant daer in te sparen, die icker in schuldich kenne. Morael. Als de valsche Hovelingen eenich geloove by den Prince verkreghen hebben, sy en vreesen niet eenige groote leugenen te spreken, om tot haerder meyninghe te comen. |
| Reynaert wroecht sijnen Vader ende noch sommige van sijne vrienden, om oock ten dansse te brengen de gene die hem by den Coninck geaccuseert hadden. |
| Het XXVII. Capittel. |
| REynaert op datmen hem te beter ghelooven soude in sijn saecke, begonst aen sijnen Vader ende aen sijnen Neve, segghende in deser manieren: Heer Coninck [fol. C3v] mijn Vader hadde ghevonden den schat vanden Coninc Noscorqui, die verborghen lach in eenen diepen kuyl. Met dit ghelt werdt hy soo vermaert ende hooverdigh dat hem nauwelijcx yemant gespreken mochte. Hy sont Tybaert de Kater int Lant van Ardennen, tot Bruyn den Beyr, hem ontbiedende, wilde hy Coninck wesen, dat hy terstont in Vlaenderen quame. Waer af Bruyn seer blijde was, want langen tijt hadde hy begeert Coninck te zijn, ende uwe Majesteyt te verdrijven uyt den lande. Terstondt voer hy heenen nae Vlaenderen, ende daer dede mijn Vader comen den Wijsen Grimbaert, den ouden Jsegrim, ende Tybaert de Kater. Daer wert eenen Raet gehouden, ende swoeren al op Jsegrims kruyne, datse Bruyn Coninc maken souden, ende waer daer yemandt van des Conincks vrienden die’t beletten wilde, dien soude mijn Vader uytten Lande verdrijven met sijnen schat. Daer na ist gheschiet dat Grimbaert wel by drancke zijnde, vertelde al dese dingen sijnen wijve, haer bevelende dat zijt niemandt segghen en soude: Maer sy vergat hare beloften, ende seydet in Biechte mijnen Wijve, wandelende met haer op een Heyde, op sulcker conditien, nochtans dat zijt niemant ter werelt seggen en soude. Mijn Wijf sweech juyst also langhe tot dat sy by my quam. Als ick haer hoorde vertellen dese redenen, terstont begost hem mijn hayr te rechten, ende van grooter verbaestheydt werdt ick heel bleeck, denckende op dese gelijckenisse vanden voorleden tijdt: De Vorssen hier voormaels in Vryheyt zijnde (aengesien dat gheen gemeynte wel geregeert kan wesen sonder eenen Coninc ofte Leytsman) baden sy den Goden datse hun eenen Regeerder seynden wilden: hun ghebedt wert verhoort, Godt sondt hun eenen Oyevaer, diese al doode ende destrueerde. Doen begonsten zijt eenen yegelijcken te klagen, maer het was te spade. Daerse te vooren vry waren zijnse nu in bedwanck. Dit nam ick tot exempel. Morael. Een logenaer op dat hy gheloove hebbe by den Prince, en spaert hy niet. De Vrouwen verheelen alleenlijck ’tghene daer sy onwetende af zijn. |
| Reynaert vervolght sijn Relaes. |
| IN deser manieren Heer Coninck heb ick sorghe voor u ghedragen, hoewel dat ghy’t my luttel danck weet. Jck kenne Bruyn so schalck ende soo quaet, dat wy alle verlooren souden geweest hebben, waert dat hy onsen Coninck geweest hadde. Dus was mijn herte in grooten anghste, ick dachte in alder voegen hoe ick beletten soude moghen mijns Vaders valsche ende quade verraderije, die van eenen dorpen ende erghen dief eenen Coninck maken wilde. Jck badt Godt dat hy beschermen wilde mijnen Coninc, van alle sijne Vyanden ende verraders. Jck dacht dickwils by my selven waer sijnen schat leggen mochte. Ende op eenen tijt was ic ter aerden gelegen, ende sach mijn Vader uyt een hol comen, dewelcke rontsom hem siende oft hem niemant en sach, deckte sijnen inganc met aerde, ende daer zijn voetspooren waren sleypte hy sijnen steert over, op dat mense niet sien en soude. Alle dese treken leerde ic daer van mijn Vader. Ende na dat hy van daer gegaen was, ginc ic al heymelijcken totten hole,*ic deder d’aerde af, ende kroper in, daer van ick so grooten schat gouts ende silvers, als yemant gesien mach hebben, dat weet ic wel, doen nam ic mijn huysvrou Armelijne te hulpe, dewelcke my holp dragen dagh ende nacht, so lange dat wy wech gedragen hadden alle desen grooten schat onder een hagedocht, daer ic een diepen ende verborgen kuyl gegraven hadde. Dewijle dat ic ende mijn huysvrouwe dus besich waren, mijn Vader was gegaen totten genen die den Coninck verraden wouden. Bruyn ende Jsegrim sonden brieven in alle Landen ende contreyen, ontbiedende over al, soo wie soldije winnen wilde, quame tot Bruyn den Beyr, men soude hem op de hant gheven voor 3. ofte 4. Maenden. Jn deser manieren vergaderden sy een groote menichte van Knechten, die tot hunnen dienste quamen. Maer ten lesten als mijn Vader wilde komen tot sijnen schat, meynende te gheven den Soldaten soo’t gheseyt was, soo wasser een groote droefheyt, want hyer niet een mijte in en vondt, [fol. C4v] so na hadde ickt wech ghedragen. Doen dede hy ’tgene dat my noch langhen tijt tot schande wesen sal, hy hinck hem selven by den halse: maer noch heb ick dat liever dan of de Conincklijcker Majesteyt yet quaets geschiet ware. |
| De Coninck ende Coninginne spreecken met Reynaert bysonder, ende bidden hem dat hy hun dien schat wijsen wil. |
| Het XXVIII. Capittel. |
| DE Coninck ende de Coninginne sonder yemandts raet, deden terstondt Reynaert by hun komen, hoopende dat sy door sijn hulpe eenen grooten schat vinden souden, maer sy waren wel verdoolt. Och Reynaert seyden sy, wilt ons den schat wijsen, ick waer dan wel berooft van sinnen seyde Reynaert, waert dat ick mijnen schat wijsden den gheenen die my hanghen willen, ende dat ter begheerte van sommighe verraders ende Moorders. Doen seyde de Coninginne: neen Reynaert, gheen quaet en sal u gheschien, maer wilt ghy nu voortaen u leven beteren, ende den Coninck ghetrouwelijcken dienen, hy sal u vergheven alle u misdaden. Reynaert antwoorde: ist dat my den Coninck dat belooven wil, ende wil hy my beschermen van alle mijn Vyanden, noyt Coninck en was soo rijck als ick hem maecken sal. De Coninck sprack: en wilt Reynaert niet gelooven, want al songhe hy wel sijn artijckelen des gheloofs, ick en soude hem niet ghelooven, soo wel kenne ick sijn loghenen. Neen Heer Coninck antwoorde de Coninginne, al was hy van te vooren quaet en fel, hy heeft hem heel ghebetert, ghy hebt doch ghehoort dat hy bedroghen*heeft sijn eyghen Vader, niet willende van de waerheyt wijcken. De Coninck seyde: al wist ick datter my quaet af komen soude, aenghesien dattet u alsoo belieft, ick salt doen. Maer ick sweere hem by mijnder Croonen, begint hy eens weder te keeren tot sijne ghewoonlijcke quaetheyt, ick salt over hem wreecken, ende over sijn Kinderen, tot int neghende lidt. Daer na nam den Coninck een stroo op vander Aerden, ende vergaf [fol. C5r] Reynaert alle sijn misdaedt. Morael. Als de vrouwen wat int hooft komt soo moetet gheschien, het komer af wat wil. Als Reynaert hem heel verlost gevoelde vande handen der ghener die sijn doodt vyanden waren, ende oock vander Galgen, so was hyer seer blijde om, ende dancter den Coninck grootelijcken af, hem doende groote beloften. Maer de Coninck met gheen woorden te vreden zijnde, wilde weten waer desen schat lach. Reynaert noemde hem een groote woestijne, inde welcke (soo hy seyde) een water lach, geheeten verholen-dal. By’t voorghenoemde Water seyde hy, zijn twee Bercken Boomen, ende onder desen heb ick begraven desen grooten rijckelijcken schat. Jck verstae u wel seyde de Coninck, maer ghy moet met mijn comen, so sal ickt des te beter vinden. Reynaert antwoorde: ick soudet geerne doen Heer Coninck, maer ’twaer uwer Majesteyt een groote oneere dat ick in u geselschap gevonden worde. Jc hebbe so veel misdaen teghen alle Dieren, datse my gheheel inden ban ghedaen hebben: daeromme wil ick my soo gaen beteren, dat ick inde gratie van eenen yeghelijcken weder gecomen sal wesen, ende alsdan sal ick wel onbegrepen met u ende met alle Dieren moghen handelen. Heer Reynaert sprack de Coninck, ghy seght seer wel, doet alsoo, ende ghy sult wijsselijck doen. Morael. Noyt en wert gevonden soo wreeden Rechter, eenen loosen ende schalcken Vos en heeft hem wel konnen vermorwen, ende t’zijnder bede ghecreghen.* |
| De Coninck vergeeft openbaerlijcken Reynaert alle sijn misdaden, ende ghebiedt dat een yegelijck hem eere aen doe, ende oock alle sijn vrienden ende maghen. |
| Het XXIX. Capittel. |
DAer nae ginck de Coninc staen op een hooge stellagie, die van steen gemaeckt was, ende dede al d’ander Dieren sitten int gras, ghebiedende dat een yeghelijck sweghe, om te hooren sijn ghebodt, ’twelck hy begost in deser manieren: Ghy Heeren die hier teghenwoor- [fol. C5v] dich zijt, soo wel Edel als onedele, eenen ygelijcken van u lieden sy kennelijck dat Reinaert soo veel deughden mijnen persoon ghedaen heeft, ende mijn Huys-vrouwe de Coninginne heeft my soo seer voor hem ghebeden, dat wy om sekere reden ons daer toe porrende, hem alle sijn misdaden vergheven, bevelende een yeghelijcken van u lieden, dat ghy hem in eeren hebt met sijn Huys-vrouwe ende Kinderen, sonder in eeniger manieren hem te schaden oft leet te doen, wantet ons also belieft. Jsegrim, Tybaert ende Bruyn dese woorden hoorende, werdender seer om bedroeft, ende dachten wel datter hun quaet af comen soude, van datse Reynaert by den Coninck beschuldicht hadden. Morael. Als eenen schalcken Vos weder in des Princen gratie ghecomen is, soo beginnen te vreesen alle de gene die te vooren van hem misseyt hebben. |
| De Wolf ende den Beyr worden gevangen, terstondt als Reynaert vergiffenisse vercreghen heeft van den Coninck. |
| Het XXX. Capittel. |
| ISegrim ende Bruyn (niet tegenstaende des Conincx Mandament) en conden hunnen toorn niet verswij- [fol. C6r] ghen, maer quamen voor den Coninck, segghende dat Reynaert maer een Verrader ende valschen Hypocrijt en ware: Waerom datse de Coninck terstont dede vanghen, ende dedese vast binden, datse noch handen noch voeten gheroeren en conden. Reynaert denckende hoe hy hunder ghewreecken mocht, dede soo veel by der Coninginne, datse hem consenteerde al wat hy begeerde. Hy sprack totter Coninginne in deser manieren: uwe Majesteyt is kennelijck mijn Vrouwe, dat ick te doen heb een groote Pelgrimagie, om dewelcke te volbrenghen, ick grootelijck van doen hebbe twee paer schoenen. Ende want hier niemandt en is die beter schoenen heeft, dan mijnen Oom Jsegrim, ende mijn Moeye sijn Huys-vrouwe, ick soude wel willen bidden dat syer my elck een paer gaven. Ende want ick tot mijnder reysen grootelijck van doen hebbe een Caproen: ick bid u dat Bruyn my een stuck van sijn huyt geve, om daer een af te maken. De Coninginne antwoorde Reynaert: ’t sal u gheschien, want ghy en moghes niet ontbeeren. Och mijn Vrouwe seyde Reynaert, ick sal Godt Almachtich bidden voor u Ziel, ende in mijn Pelgrimagie sal ick der gener gedachtich zijn die my deucht ghedaen sullen hebben. |
| Jsegrim ende sijn Wijf worden ontschoeyt, ende men snijt Bruyn een stuc van sijnder huyt tot Reynaerts gebruyck. |
| Het XXXI. Capittel. |
TErstondt gheboodt de Coninginne dat men ontschoeyen soude Jsegrim de voorste voeten, ende sijn Huys-vrouwe d’achterste voeten. Nu isset goedt te weten hoe blijde datse waren, als men hun de voeten aldus vilde, om te schoenen hunnen doodt vyant. Daer deden sy Bruyn snijden een stuck van sijnder huyt, om Reynaert eenen Caproen te maken. Reynaert siende alle sijn vyanden inden noot, werter seer blijde om, ende seyde tot sijnder Moeyen in deser manieren: mijn liefste Moeye, [fol. C6v] ter eeren van u sal ick dese goede schoenen draghen, ghy sult oock mede deelachtich zijn van dees Aflaet die icker mede verdienen sal. Ende alsoo haest als ick volbracht sal hebben mijn Pelgrimagie, so sal ick u vergelden nae mijn vermoghen de vrientschap die ghy my gedaen hebt. Gaet heenen seyde sy, quaden verrader, de Duyvel moet u soo verre gheleyden, dat ghy nimmermeer weder keeren en moet. |
| Reynaert neemt oorlof aenden Coninck, om te gaen doen sijn Pelgrimagie. De Coninck gebiet Bellijn dat hy Reynaert gheve eenen Palster ende een Male, om sijn Pelgrimagie te volbrenghen. |
| Het XXXII. Capittel. |
| DEs anderen daechs wel vroech dede Reynaert sijn schoenen smeeren, ende is tot den Coninc ende Coninginne gegaen om oorlof te nemen, ende seyde in deser manieren: Heer Coninck nu wil ick gaen volvoeren mijn Pelgrimagie. U sal believen te ghebieden Bellijn den Ram, den welcken ghy door u hooge macht Priester ghemaeckt hebt, dat hy my geve een Male, een Palster, ende sijn H. Benedictie, op dat ick mach gaen volbrenghen mijn Pelgrimagie als eenen goeden [fol. C7r] Pelgrim toebehoort. De Coninck ontboot Bellijn, ende beval hem dat hy Reynaert gave de Benedictie. Bellijn antwoorde de Coninck dat hy’t niet wel doen dorste om dat Reynaert inden Ban was: maer de Coninck seyde hem, dat aenghesien het goedt voornemen dat Reynaert hadde hem te beteren, hoe grootelijck hy met sonden belast ware, men behoordet hem al te vergheven. Bellijn liet hem geseggen, ende begonst te singhen ende te lesen over Reynaert ’t ghene dat hem goet dochte. Waer op dat Reynaert weynich achte, maer hy glorieerde inde schoone eere die men hem dede. |
| Bellijn den Ram geeft Reynaert eenen Palster ende een Male om den hals. |
| Het XXXIII. Capittel. |
 BEllijn sijnen schoonen dienst ghedaen hebbende, gaf Reynaert eenen Palster in sijn hant, ende hinck hem de Male om den hals, Reynaert aldus opgerust zijnde, sach om na den Coninck, ende voort op alle die daer waren, ende met gheveynsde tranen heeft hy ghebeden dat een yeghelijck voor hem bidden wilde. De Coninck seyde tot Reynaert: My is seer leet dat ghy soo grooten haeste hebt te vertrecken, maer alst zijn moet soo en wil [fol. C7v] ick der goeder wercken geen belet geven. Terstont gheboot hy dat hem een yeghelijck bereyde om Reynaert te gheleyden, sonder Bruyn ende Jsegrim, die noch wel vast ghebonden waren. Morael. Al glorieert hem eenen schalcken Vos, nochtans can hy hem wel ghelaten als wel droevich te zijn. Aldus is Reynaert van daer gescheyden met alle die ghene die hem uyt geleyden, ende sprack tot Ruwaert de Hase ende tot Bellijn den Ram met soete woorden: ick hebt altoos bevonden, dat ghy twee altijt geweest hebt goederhande, liefgetal, gespraecksaem, ende wel geneuchlijck op de reyse: Ghy zijt beyde van goede zeden, ende van heyliger conversatien, ghy leeft gheheelijck gelijck ick dede doen ick Kluysenaer was. Daerom soude ick u wel willen bidden, waert dattet u niet te moeyelijck en ware, dat ghy my noch wat geselschap hielt. Met dese ende dierghelijcke woorden onderhielt hyse, tot datse quamen voor Malperduys. Morael. Als eenen schalcken den simpelen bedriegen wil, so prijst hy sijn manieren van leven, ende geeft hem schoone woorden, tot dat hy hem t’sijnen wille heeft. |
| Ruwaert de Hase gheleyt Reynaert tot in sijn Huys, ’twelck hem qualijck becomt. |
| Het XXXIV. Capittel. |
ALs Reynaert quam tot Malperduys voor de poorte, soo sprack hy tot Bellijn den Ram: Neve ghy sult hier buyten wat blijven, Ruwaert ende ick sullen binnen gaen, daerom wilt hem bidden, dat hy my wil helpen troosten Armelijne mijn Huys-vrouwe, de welcke seer droevich wesen sal van mijn wegh reysen. ’t Welck Bellijn geerne dede, ende Ruwaert en ontseyde hem niet sijn bede. Ruwaert is met Reynaert in huys ghegaen, daer vont hy sijn Moeye Armelijne legghende ter aerden met haer jongen, dewelcke grootelijcx vreesde dat eenich quaet Reynken haren Man aenghecomen ware. Ende siende dat hy aldus met de Male ende met [fol. C8r] den Palster quam wert syer seer af verwondert, ende seyde: Mijnen lieven vrient Reynaert, wat avontuere hebt ghy te Hove ghehadt? Reynaert antwoorde: Jck hebber ghevangen gheweest, maer de Coninc heeft my verlost, op sulcker conditien, dat ick moet voor hem een Pelgrimagie doen, ende heeft ons Ruwaert gantsch overghegheven, om onsen wille daer mede te doen. De Coninck bekende selve dat Ruwaert de principaelste was die my verraden hadden, dunckt u dan dat ick onrecht hebbe, my grootelijcken op hem te vergrammen? Ruwaert hoorende dese woorden, kreech groote vreese, ende dachte wel wat dinck Reynaert inden sin hadde. Hy begonst te vlieden, maer eer hy konste ghecomen tot aende Poorte, Reynaert greep hem by den halse, soo dat Ruwaert bedwonghen wert te roepen: Och Bellijn, Bellijn, waer zijt ghy nu? Dese Pelgrim wil my vermoorden. Ende eer hy meer segghen konde, hadde hem Reynaert de strotte afghebeeten. Doen seyde Reynaert tot sijnen Wijve: wel aen mijn lief, maeckt goede chiere met u kinderen, van desen vetten hase: doen quamender alle de kleyne Voskens toegheloopen, ende meynden wel te Bruyloft te wesen, om der goede ciere wil diese maeckten: [fol. C8v] Morael. Van eenen boosen mensch geselschapt te houden en konde noyt niet dan quaet af gekomen, gelijckt wel blijct by Ruwaert. |
| Reynaert vertelt sijnen Wijve alle sijn avontueren die hy int Hof ghehadt heeft. |
| Het XXXV. Capittel. |
| SEght my doch Reynaert seyde Armelijne, hoe hebt ghy met uwe saken ghevaren? Reynaert antwoorde: Jck hebbe den Coninck ende Coninginne so veel schoone woorden ghegheven, ende soo veel beloften ghedaen, datse my hebben laten gaen: maer als hy nu bevonden sal hebben dattet loghenen zijn, soo sal hy my vervolgen, ende sal my willen hanghen by der kelen. Daerom wil ick van hier vertrecken, ende gaen daer hy mijn in seven jaer niet vinden en sal, daer is planteyt van goede Sneppen, Patrijsen, ende alles goedts. Oock zijnder soete Rivieren ende Fonteynen, een aenghename locht, ende alle weelden der Werelt, want op sulcke conditien heeft my de Coninck laten gaen, als dat ick hem wijsen soude eenen grooten ende machtigen schat, daer ick self niet af weet te spreken. Als hy dan allesins wel ghesocht sal hebben, ende niet vinden en sal, sonder twijffel hy sal my vervolghen totten uytersten toe. Doen seyde Armelijne: Reynaert mijnen vrient, ic en soude u geensins raden dat ghy van hier scheydet, want ons huys heeft so veel secrete Cameren, so veel verborghen plaetsen, ende soo veel doolhoven, dat ons de Coninck niet vinden en sal, al socht hy wel totten daghe des oordeels: maer ghy hebt ghesworen te gaen in Pelgrimagie over de Zee. Reynaert antwoorde: bedwonghen eedt en is van gheender waerden, nu ick hier ben, ick salder my houden, aengesien ghy’t my raet. Dewijle sy dus t’samen spraken, begonst Bellijn te roepen van voor de poorte: Ruwaert waer blijft ghy? Haest u, wy moeten wederkeeren ten Hove, doen spronck Reynaert aen de poorte, ende seyde, Bellijn mijn Neve weest te vreden, Ruwaert vertroost sijn Moeye, dewelcke haer seer bedroeft van mijn wech gaen, ghy meucht wat voor gaen, [fol. D1r] want hy moet hier noch wat blijven om sekere affairen. Doen seyde Bellijn: Reynaert Neve wat misquam Ruwaert? Want nae mijn duncken ick heb hem hooren roepen nae mijn hulpe. Reynaert antwoorde hem: als mijn Wijf hoorde seggen dat ick van hier trecken soude, werdt sy soo droevigh datse in onmacht viel, ende doen riep Ruwaert: helpt Bellijn, comt helpt my troosten mijn Moeye. Bellijn sprack: ick meende dat hem eenich quaet aengecomen was, ende dat hy daerom mijn hulpe begheerde. Neen seyde Reynaert, ick hadde liever dat my ende mijn Kinderen quaet gheschiede, dan dat hem misquame in mijn Huys. Maer lieve Neve en ghedenckt u niet dat my de Coninck gisteren beval te schrijven twee brieven, eer ick scheyden soude uytten lande, sy zijn nu al gereet, ick soude wel willen bidden dat ghyse draghen wildet totten Coninck, ende segt vry dat ghyse hebt helpen dichten, ghy sulter af behalen groote eere, ende groote vermaertheydt in des Conincx Hof. Mijn Neve seyde Bellijn, ick dancke u vande groote eere die ghy my doen wilt, ende soude gheerne u bootschap doen hadde ick yet daer ick de brieven in steken mocht. Daer weet ick goeden raet toe antwoorde Reynaert, ick sal u wel leenen mijn Male, welcke ghy aen den hals hangen sult, ende daer in sal ick de brieven steken. Desen raedt behaechde Bellijn wel, ende beloofde Reynaert hem sijn bootschap te doen. |
| Reynaert geeft Bellijn sijn Male, inde welcke hy gesteken heeft ’t hooft van Ruwaert de Hase, ghevende hem te verstaen datter zijn twee brieven, die hy den Coninck seynt. |
| Het XXXVI. Capittel. |
| NAe dat Reynaert Bellijn de Male aenden hals gehangen hadde, nam hy oorlof aen hem, segghende: Bellijn mijn vrient gaet al schoonkens voren, Ruwaert sal u terstont nae volghen, ick hebbe hem noch te segghen sommige verborgentheden. Doen liep Bellijn soo rasch met sijn Male, dat hy noch voor middagh te [fol. D1v] Hove quam. Daer vondt hy den Coninck sittende int midden van sijne Heeren ende Baroenen, dewelcke was seer verwondert van dat hy met de Male weder quam, ende seyde: Bellijn van waer comt ghy, waer hebdy Reynaert gelaten, hoe comt dat hy de Male selve niet en draecht? Heer Koninck antwoorde Bellijn, hy heeft my hier tot u ghesonden met twee Brieven, dewelcke door mijnen raet ende subtijlheydt ghedicht zijn, noyt en hoorde noch en saeght ghy beter dicht dan ghy hier terstont hooren sult. Doen dede de Coninck comen Bockaert sijnen Klerck, wiens offitie was de Brieven te leesen die te Hove ghebracht werden, want hy verstont alle talen, ende beval hem dat hy de Brieven lase. Morael. Als yemant eenige bootschap aenneemt te doen, behoort hy wel gade te slaen watter hem af comen mach. |
| Ruwaerts hooft wordt ghetrocken uytter Male, inde tegenwoordigheyt vanden Coninck, ’t welck den armen Bellijn qualijcken bequam. |
| Het XXXVII. Capittel. |
| BOckert de Klerck ontdede de Male, ende ghevoelende ’thooft datter Reynaert inghesteecken hadde, Och Godt seyde hy, welcke letteren zijn dit? Siet hier [fol. D2r] ’thooft van onsen vrient Ruwaert, dewelcke deerlijcken vermoort is. De Coninck dit siende, drever om grooten rouwe, hy maeckte een soo grooten ghetier, datter alle ’t Bosch af waechde. Terstondt vorderde hem Fierappel de Luypaert, ende begonst den Coninck te troosten in deser manieren: Heer Coninck, laet varen dese droefheyt, want ’t is in uwe macht, wel te moghen wraecke nemen van alle uwe Vyanden. De Coninck antwoorde: Heer Fierappel, hoe soude ick konnen gelaten mijn droefheydt, aenghesien dat my dien schelm alsoo bedroghen heeft? Ick heb hem meer gheloofs ghegeven dan mijn beste Heeren die ick in mijn Hoff hadde, dewelcke ick groote schande aengedaen heb, ende hebbe dien verrader laten gaen, quade doot moet hy sterven. Ende alle dit quaet is gecomen by den raet van mijnder Vrouwen, waer af my grootelijcken berouwet, al ist te late. Neen Heer Coninck antwoorde Fierappel: Ick weet wat wy doen sullen: Bellijn belijt selve dat hy raet ghegheven heeft tot Ruwaerts doodt, dus sullen wy hem overleveren aen Bruyn ende Jsegrim om hunnen wille daer mede te doen. Ende alsdan sullen wy Reynaert gaen bestormen metter gheheelder macht, ende nae dat wy hem ghevangen sullen hebben, wy sullen hem hanghen aen den eersten Boom, sonder eenige ghenade. Ende soo sal’t alles in vrede wesen. |
| Jsegrim ende Bruyn verlost zijnde uytter gevanckenisse, ende gheeft hun in hun ghewelt Bellijn den Ram, met alle sijne Vrienden ende Maghen. |
| Het XXXVIII. Capittel. |
| DOen gheboot de Coninck Fierappel, dat hy totten gevangenen ginge, ende dat hyse ontbinden soude, ’t welck alsoo ghedaen werdt. Ende nae datse Fierappel verlost hadde, sprack hy tot hun in deser manieren: Mijn Heeren, ’t is den Coninck seer leet, dat ghy door eenen valschen verrader so deerlijck ghehandelt geweest hebt, en in teecken van berou seyndt hy hier Bellijn, [fol. D2v] om uwen wille daer mede te doen. Ende geef u lieden de macht, te moghen voortaen verbijten ende aen alle sijn vrienden ende magen, in wat plaetse datse u te gemoedt comen sullen, sonder in eenigher manieren te misdoen. Oock geeft hy u volle macht te moghen molesteren, jaghen, vervolghen ende tormenteren Reynaert ende alle sijn vrienden ende maghen. Ende noch wil de Coninck dat ghy ghebruycken sult dese privilegie ten eeuwighen daghe. Ter quader uren werdt dit ghesloten, want tot wat plaetsen dat Jsegrims Vrienden Bellijn vinden, ofte eenighe van sijne naecomelinghen, so nemen sy hun de rocken, ende knaghense totten beenen, noch noyt en mocht den pays tusschen hun ghemaeckt worden. Morael. Men siet gemeynlijc alsser een quade gewoonte ofte privilegie opghecomen is, dat mense wel qualijc afgebreken kan. Ende wat tot profijt der Heeren comt, blijft bycans ten eeuwighen dage. |
| Tysselijn de Rave ende Lampreel het Conijn comen voor den Coninck clagen over Reynaert. |
| Het XXXIX. Capittel. |
| S’Anderdaeghs quam voor den Coninck Tysellijn de Rave, ende dede haer klachten in deser manieren: Noyt en wiert ghehoort ghenadige Heer Coninck [fol. D3r] van meerder Moort noch verraderije van Reynaert uwen Pelgrim (Godt wouts) daghelijcx en doet, jae oock onder alle u meeste vrienden. Gisteren morghen ginck ick spanceren met mijn Huys-vrouwe, ende komende over een Heyde, vonden wy daer den schalcken Reynaert gheleghen opter aerden, als oft hy doot geweest hadde, sijn Tonghe was hem heel lanck uyt sijnen mont, ende sijn keele was hem wijt opgheloocken, ick ende mijn Wijf sonder eenighe vreese te hebben, quamen heel by hem, ende tasten oft hy noch leven in hem hadde. Mijn Huys-vrouwe ginck luysteren aen sijnen Muyl, oft hy noch asemde, ende den fellen Reynaert siende sijnen toer, greepse by den halse, ende beet haer ’t Hooft af. Doen begonst ick te bedrijven groot misbaer, als men wel dencken mach, maer hy maeckte oock na my eenen spronck, soo dat ick’t qualijck ontkomen mochte. Jck vlooch op eenen Boom, ende sach hoe hy mijn Wijf handelde, hy atse soo nae op dat hyer niet af en liet dan alleen de pluymen. Ende soo ’tscheen aen sijn wesen, hy hadder noch wel gegeten een half dozijn, so verhongert was hy. Ende nae dat hy sijn feyt gedaen hadde, daelde ick vanden Boom, ende vergaderde de pluymen, de welcke ick u hier gebracht hebbe, u biddende ootmoedelijck dat ghy mijns ontfermen wilt, ende wraecke nemen over dese Moort, oft anders en salt niet mogelijck zijn door’t Landt te reysen, dan in grooter vreesen zijn leven te verliesen. |
| Lampreel het Conijn komt oock voor den Coninck sijn klachten doen over Reynaert. |
| Het XL. Capittel. |
| OP deselve uyre is oock ghekomen Lampreel het Conijn, die desghelijcx sijn klachten ghedaen heeft voor den Coninck in deser manieren: Heer Coninck, ten zijn niet al heyllghe Lieden die ondert decksel van Heyligheyt comen, als ick gisteren wel bevonden hebbe [fol. D3v] aenden quaden ende arghen verrader Reynaert. Alsoo ick gisteren passeerde door Malperduys, om tot uwen Hove te komen, op gheen quaet ter Werelt denckende, vondt ick Reynaert, dewelcke lesende sijnen Pater noster, hadde gerecht sijnen wech tot my waert, ende meynende dat hy my wat goets seggen wilde, quam ick tot hem, ende groete hem vriendelijcken, maer hy inde stede van groeten, greep my by den hoofde, ende dede my drie groote wonden met sijne nagelen, als ghy hier sien meucht: maer noch ten lesten ontquam ick’t (Godt danc) sijne handen, nochtans niet sonder mijn oore daer ghelaten te hebben. Believet uwe Conincklijcke Majesteyt remedie hier inne te soecken, want souden de passagien soo periculeus blijven door eenen sulcken verrader, het soude voor de Kroone een groote oneere wesen. |
| De Coninck seer vertoornt wesende van de groote klachten die over Reynaert wederom ghedaen worden, neemt voor hem Malperduys te distrueren, ende Reynaert aen eenen Boom te hangen. |
| Het XLI. Capittel. |
| DE Coninc hoorende alle dese klachten, so en mocht hy van toornicheyt niet een woordt ghespreecken: ’t welck de Coninginne siende, begost aldus te spreken: mijnen lieven Man en weest niet te lichtveerdigh in’t ghelooven noch in’t sweeren, want men seyt somtijdts veel quaedts van yemandt, waer hy selve in presentie men souder wel af swijghen, daerom wildy wijsselijck doen, so hoort oock d’ander partije: de menighe klaecht, die nochtans selve meest misdaen heeft. Doet hem eerst voor u ontbieden, om te hooren sijn onschult, want in geender manieren en mach hy ontgaen uwe gramschap. Alst u belieft ghy meucht verstooren Malperduys sijn Casteel, ende destrueren hem met alle sijn geslachte. Doen seyde Fierappel de Luypaert: Heer Coninck mijn Vrouwe heeft seer wel gheseyt, doet na haren raet, ende bevintmen waerachtich te zijn ’tgene datmen van hem [fol. D4r] seydt, so sullen wy hem doen sterven een so schandelijcken doodt, datter een yeghelijck sijn exempel aen nemen sal. Van dese klachten waren Bruyn ende Jsegrim seer verblijt, ende hoopten wel haest gewroken te wesen van hunnen vyandt. Doen dede de Coninck ghebieden dat hem een yegelijck soude oprusten ende hem gereet vinden binnen ses daghen naestkomende, soo te voete als te Peerde, een yegelijck nae sijnen staet, om te gaen bestormen het Casteel van Malperduys. |
| Grimbaert de Das gaet haestelijck tot Reynaert om hem te waerschouwen, ende te raden, dat hy terstondt te Hove komt, om sijn ontschult te doen. |
| Het XLII. Capittel. |
| GRimbaert de Das hoorende al ’t gene datmen van sijnen Oom seyde, en wasser niet seer blijde om, hy maeckte hem op de reyse, om te gaen naer Malperduys: ende aldaer komende vont hy sijnen Oom voor de Poorte staen, die ghevanghen hadde twee jonge Duyfkens. Als Reynaert den Das ghesien hadde, verbeyde hy sijn komste, ende hiet hem grootelijcken willecome, hem vraghende wat hy nieus brachte? Grimbaert ant- [fol. D4v] woorde: Lieve Oom, ick heb medelijden met u, u sake staet soo qualijck, dat ick duchte dat ghy sult verlooren hebben Lyf ende Goet. De Coninck heeft gheswooren dat hy u sal doen hanghen sonder eenich respijdt noch barmhertigheydt, ende heeft alle sijn volck doen wapenen, om binnen ses daghen te komen bestormen u Casteel. Jsegrim ende Bruyn zijn in des Conincx gratie meer dan oyt te voren. Lampreel ende Tyselijn hebben grootelijcx over u gheklaecht. Reynaert antwoorde: Swijcht lieve Oom, en ist anders niet, laet my ghedoen: Jck sal noch maken dat ick sal verheven worden boven alle andere die te Hove zijn, maer comt binnen, ick wil u toeven als mijnen Vrient, ende Armelijne sal oock wel blijde wesen van uwer komsten, maer en seght van dese dinghen niet, sy soude daer te seer in beroert wesen, morgen sal ick met u gaen te Hove, ende verantwoorden my, soo datter veel hun Hooft om sullen krauwen. Daer na zijn sy gegaen binnen Malperduys daer sat Armelijne met haer kleyne kinderkens, dewelcke haestelijck op stondt, ende ontfinck Grimbaert seer eerlijck. Men bereyde daer Kieckenen, Capuynen, Patrijsen, ende de twee Duyfkens die Reynaert ghevanghen hadde. |
| Reynaert komt ten tweedemael met Grimbaert te Hove. Onderwegen Biecht hy hem weder, ende principalijck van’t ghene dat hy Bruyn ende Jsegrim ghedaen heeft. |
| Het XLIII. Capittel. |
| DEs morgens vroech nam Reynaert oorlof aen sijn Huys-vrouwe Armelijne ende sijn Kinderen, hun segghende aldus: Armeljne mijn Lief, ick moet met Grimbaert te Hove gaen, ende al vertoeve ick wat langhe en laet u niet verlanghen ende weest altijt licht van herten, want ick sal u haest weder sien: Maer boven alle dinck bewaert wel ons Kasteel. Ten lesten zijn sy onder hun beyden vertrocken van Malperduys om te gaen te Hove waert: Ende over een Heyde komende, [fol. D5r] seyde Reynaert tot Grimbaert, lieve Neve sint dat ick my lest Biechte teghens u heb ick noch veel quaets gedaen, wilt mijn Biechte hooren, ende absolutie gheven. Jck hebbe Bruyn doen snijden een stuck van sijn huyt, Jsegrim ende syn Wijf heb ick de voeten doen villen, om daer schoenen af te hebben. Jck hebbe gheaccuseert bykans alle mijn Vrienden voor den Coninck. Jck hebbe den Coninck wijs ghemaeckt, dat ick wiste eenen schat, ’t welck niet dan loghenen en waren. Jck hebbe Ruwaert ’t leven ghenomen, ende met sijn Hooft heb ick weder ghesonden Bellijn totten Coninck. Jck hebbe ghegeten de Huys-Vrouwe ende Tijsselijn de Rave,*ende hebbe Lampreel sijn een oore afghebeten, ende noch daer-en-boven so isser noch een sake die ick u d’ander reyse vergeten hebbe te seggen, te weten: dat ick eens ginck spanceren met den Wolf in een Weyde daer een roode Merrije stondt, dewelcke neffens haer hadde een swert Veulen, ende om dat de Wolf grooten honger hadde, bat hy my dat ick soude gaen vraghen der Merrijen oft sy verkoopen wilde haer Veulen. Jck ginck haestelijck totter Merrien, ende vraechdet haer: Sy seyde my dat zijt wel verkoopen wilde, ende dat zijt gheven soude om een somme gelts die gheschreven was in haren achtersten voet. Doen verstondt ick haest wat sy wilde, ende liept also verkondigen Jsegrim, seggende: Lieve Oom wilt ghy u sadt eten van dit Veulen, gaet terstondt totter Merrien, sy willet wel verkoopen om een sekere somme van Penninghen, die gheschreven staen in haren achtersten voet. Ende mitsdien dat ickt niet en heb connen gelesen, so en hebbe ickt niet moghen weten, maer cunt ghy lesen soo gaet haest tot haer, ghy sult lichtelijck accorderen vanden prijse. Soude ick niet connen lesen, sprack Jsegrim? Jck can spreecken Latijn, Griecx, Hebreeusch ende Chaldeeusch: Jck ben wel gheleert inde Rechten, ende hebbe dickwils den Coninck ghebaet door mijn gheleertheyt ende wijsen raet: Met dese woorden liep hy nae de Merrie, ende vraech- [fol. D5v] de haer of sy haer Veulen vercoopen wilde. De Merrije antwooorde ja, ende dat zijt geven soude om een somme gelts die gheschreven stont in haren achtersten voet. Jsegrim seyde dat hy’t wel sien wilde. Ende met dien hief de Merrie haren achtersten voet op, die al nieu beslagen was, ende so Jsegrim begonst te sien nae de letteren, gaf sy hem eenen sulcken slach voort voor-hooft, dat hyer af viel ter aerden, als oft hy doot geweest hadde, ende bleef so legghen meer dan een groot ure. Doen liep de Merrie met haer Veulen al wat sy mochte, ende liet daer Jsegrim alsoo desolaet. Daer naer quam ick tot hem, ende seyde hem: Heer Jsegrim, lieve Oom, wat smaec hadde het Veulen, hoe hebt ghy’t alleen connen eten? Conde ghy wel lesen ’tgene datter geschreven was inder Merrien voet? Doen antwoorde my Jsegrim. Ick bidde u Reynaert laet uwe spottinghen staen, ick ben veel te deerlijcken ghestelt, de groote hoere hadde eenen yseren voet, ende ick heb ghemeynt dat de nagelen letteren waren. Sy heeft my ghegheven eenen sulcken slach aen mijn hooft, dat my dunckt dat zijt my ghespleten heeft. Och mijn Oom seyde ick, ick sie nu wel dattet waer is, datmen ghemeynlijck seyt, de sim- [fol. D6r] pele bedriegen somtijdts wel d’alderwijste. Aldus heb ick Jsegrim bedroghen, ende gebracht in grooten noodt sijns levens. Nu heb ick u beleden alle ’t ghene dat ick meyne ghedaen te hebben sindert de leste Biechte: ende bidde u dat u believe my te absolveren, want ick en wete niet hoe hem mijn saecke te Hove hebben sal. Nae dese woorden so leyde Grimbaert Reynaert de handt op’t hooft, ende gaf hem de benedictie, hem absolverende van alle sonden, hem segghende in deser manieren: lieve Oom het was al te qualijck ghedaen, dat ghy het hooft van Ruwaert te Hove ghesonden hebt, maer als de dingen ghedaen zijn, soo isser den raedt af gheslooten. |
| Reynaert komt met Grimbaert voor den Coninck. |
| Het XLIIII. Capittel. |
| TEn lesten is Reynaert met sijnen Biecht-vader te Hove gecomen, ende passeerende doort midden van alle de Heeren ende Baroenen die daer waren, ginck hy hem wel stoutelijck presenteren voor den Coninck, beginnende sijn uytspraecke in deser manieren: Godt die gheensins doolen en mach, ende wien alle macht is, in Hemel ende op Aerden, wil bewaren mijn Heere de Coninck, ende mijn Vrouwe de Coninginne, van alle quaet ongheval, ende geven hem wijsheydt, op dat hy mach bekennen die recht oft onrecht heeft, want ick sie hedensdaechs datter veel zijn, die hoewel sy van buyten goedt schijnen te wesen, wie ’therte saghe, hy soude al anders bevinden. My is kennelijc genoech genadige Coninck, datter veel siende de neersticheyt die ick altijdt doe om u te dienen, ende oock de groote liefde die ghy my draecht, my grooten nijdt draghen, maer het is eenen grooten troost, dat ghy beyde zijt ende hebt altijdt gheweest van sulcker wijsheydt ende discretien, dat de Loghenaers noch de pluymstrijckers by u in gheender weerden en zijn, ’twelck oock een goede saecke is om [fol. D6v] een Rijck in sijnen fleur ende in sijnen staet te houden. Daerom believe uwe Majesteyt alle dingen wel te overmercken, eenen yegelijcken nae recht te doene, ende nae redene, anders en begeere ick niet: wie hem schuldigh kent hebbe schaemte: maer eer ic uytten Hove gae, men sal wel sien wie ick ben. |
| De Coninck ende Reynaert houden langhe redenen, aengaende ’t ghene men geseyt hadde over Reynaert. |
| Het XLV. Capittel. |
| ALle dese woorden seyde Reynaert inde presentie van menich Dier dat voor den Coninck was, soo dat hem een yeghelijck seer verwonderde van dat Reynaert noch so stoutelijck sprack. Doen seyde de Coninc: Och Reynaert, hoe wel kunt ghy u redenen belegghen, hoe koenlijck kunt ghy spreken, als oft ghy gheen misdaet en bekendet. Maer u schoone woorden en sullen u niet veel baten: Want ick gheloove dat uwen hals haest vergelden sal de schoone feyten die ghy bedrijven kunt. Wat liefde ghy ons draghet hebdy bewesen aen Lampreel, ende aen de Huys-Vrouwe van Tyselijn, maer weest te vreden, ghy sulter u vergeldinghe af ontfaen. Van dese woorden was Reynaert heel verbaest, ende vreesde grootelijck dat men hem hanghen soude by den halse. Nochtans sprack hy noch stoutelijcker dan hy te vooren ghedaen hadde, ende seyde totten Coninck: Heer Coninck het waer wel reden dat men mijn woorden hoorde, want al waer ick verwesen totter doodt, noch soude ick segghen al wat ick te segghen hadde. U is kennelijck dat ick gegeven hebbe menigen wijsen ende subtijlen ende profijtelijcken raedt, ende hebbe u altijdt by ghestaen als d’ander u hebben verlaten. Hoe sullen my nu alle d’andere verraden met leughen-tale, sonder dat ick my sal mogen verweeren? So moet ick dan wel ongheluckigh wesen. Waert dat ick my schuldigh ghekent hadde, ick en waer hier niet gekomen: Maer aengesien ick my heel vry ghevoele, soo heb ick wel stoutelijcken [fol. D7r] derren komen, om te hooren watmen my op legghen wilde. Sonder twijffel Heer Coninck, ghy meucht wel dencken dattet my een droeve tijdinghe was, als my Grimbaert seyde dat ick also by u bedroghen was, sonder nochtans daer eenighe reden toe te hebben. Want ’tgeene datmen seyt van Lampreel, dat en zijn niet dan logenen. ’tJs geschiet gisteren morgen, so ick mijn ghetijden las voor de deure, dat tot my ghecomen is den voorseyden Lampreel, segghende dat hy te Hove ginck, ende mitsdien dat hy seer moede was, begeerde hy van my dat ick hem eens te eten geven soude. Jck kreegh medelijden met hem, ende sette hem voor Broodt ende Botter, want ’twas Woensdagh, inden welcken ic geen Vleesch en ete, om der penitentie die my gheset is van mijnen Biecht-Vader. Morael. Als eenen loosen Vos in noot is, soo vint hy wonderlijcke treken om hem te salveren. |
| Reynaert excuseert hem van’t ghene datmen seyde dat hy Lampreel ghedaen hadde. |
| Het XLVI. Capittel. |
| ALs hem nu Lampreel heel sat ghegeten hadde, soo quam Rosse mijn jonckste Sone, ende soo’t de maniere der Kinderen is dickwils te willen eten, hy wilde komen eten ’t ghene dat Lampreel overgebleven was. Ende so hy daer nae tastede, Lampreel sloech hem voor sijnen Muyl, dat hyer ’t bloedt dede uyt springhen. Dit siende Reynaerdijn mijn outsten Sone, so wilde hy sijnen Broeder gaen helpen, ende greep Lampreel soo by den hoofde, dat hy hem verscheurt soude hebben en hadde ick hem gheen secours ghedaen, ende nu komt hy u wijs maken dat ick hem hebbe willen vermoorden, siet doch welcke een leughene. |
| Reynaert ontschuldight hem van ’t ghene datmen hem opleyde, aengaende van Tyselijn de Rave,* ende vertelt den Coninck wat raet hem sijnen Oom Marten de Pape gegeven heeft. |
| Het XLVII. Capittel. |
| DAer na quam Tyselijn de Rave voor mijn poorte bedrijvende grooten rouwe, ende als ick hem vraechde om wat oorsake, hy antwoorde my dat sijn wijf hadde willen eten van een doode beeste, die so vol maeyen was, datse haer de kele dede splijten. Ende soo haest als hy my dit geseyt hadde, so vlooch hy op eenen boom, sonder my daer langher propoost af te willen houden. Ende nu comt hy hier seggen dat ickse ghedoot hebbe: hoe soude dat moghelijck zijn, aenghesien datse vliecht, ende ick en doe niet dan wandelen hier opter aerden? Sekerlijck alle dese loghen-talen hebben my ghesteken in een sulcke bangicheydt van herten, dat ick niet en wiste wat beginnen, ten hadde gheweest dat mijnen Oom Marten de Pape my ghetroost hadde, in deser manieren: Lieve Neve Reynaert, weest niet vertsaecht, al wat ick vermach, ’t zy met Lichaem oft met goede, ’t is al tot uwen ghebode. Jck sal remedie soecken om u te brenghen inden Hove, jae teghen den danck van alle die u benijden, want ick bender seer wel bekendt, ende hebber veel vrienden, ende onder desen Symon, de seer machtighe Heer, die gheerne eenen yeghelijcken helpt, als men hem de palmen vult. Ooc hebbe icker kennisse met Grijper al Luystert nauwe ende goede inventie. Ende op dat u niet en ghebreke, ick sal een groote somme penninghen met my draghen, want ’t is wel een onnut ghelt dat sijnen Man niet en helpt uyten noot. Morael. Alsoo langhe als Symon (dats Symonie) ende Grijper het Hof hanteren sullen soo salter al qualijck gaen. |
| Martijn de Pape geeft Reynaert noch eenen anderen raedt, om verlost te zijn van alle sijne vyanden. Het XLVIII. Capittel. |
| ENde op dat ick noch te bet versekert soude wesen, soo beloofde my noch mijnen Oom, dat hy te Romen gaen soude, ende soude so veel doen by den Paus dat ick soude hebben volle verlatenisse van alle sonden, ende [fol. D8r] dat ick ontslaghen soude wesen vanden Ban. Reynaert seyde hy, mijn lieve Neve gaet vryelijck te Hove, ick salt wel voor u solliciteren. Ende daer komende vraecht na mijn Huysvrouwe, sy is seer wel gheleert inde Rechten, segt haer uwe saken, ende sy sal u helpen, want al is u sake goet, sy heeft wel van doen een goede hulpe. Ende nu ghenadige Heer Coninck ben ick voor u alleen ghekomen, begheerende dat u believe mijn sake wel aen te mercken. Jck begheere dat sy proberen sullen ’t ghene dat sy geseyt hebben, oft anders datse aennemen te kampen tegen my lijf om lijf, ende alsdan salmen sien wie de verraderije ghebracht heeft voor den Coninck. Morael. Hoewel dat de sake goedt zy, heeft nochtans wel van doen een goede hulpe: Want men heeft wel dickwils ghesien, dat die goet recht hadde is berooft gheweest van sijnen rechte, by ghebreke van hulpe ende goede bewijsinghe. |
| Lampreel ende Tyselijn hoorende dat Reynaert kampen wilde, scheyden uytten Hove. |
| Het XLIX. Capittel. |
| LAmpreel ende Tyselijn dese woorden hoorende, seyden sy tot malcanderen, desen verrader is ons te loos, want niemant ter werelt en heeft gesien ’tquaet dat hy ons gedaen heeft, dan hy ende de Goden, soo dat wy gheen ghetuyghen en hebben, door dewelcke wy mochten proberen onse saecken, ende om dat hy dit wel weet, soo is hy stout voor den Coninck. Daer-en-boven hy begeert te kampen teghen ons, maer wat souden wy doen? Al waren wy onser vijven, hy soude ons al te sterck wesen, daerom ist beter dat wy verre van hier vertrecken. Jsegrim ende Bruyn siende dat dese twee uytten Hove scheyden, waerender seer droeve om, want sy hadden liever ghehadt dat Reynaert wat ghekastijt hadde gheweest. De Coninck siende dat Reynaert alleen voor hem bleef staen, vraechde hy waerse gebleven waren alle die Reynaert beschuldicht hadden, segghende: waer daer yemant die noch yet teghen Reynaert te [fol. D8v] te seggen hadde, dat hy nu voort quame, men soude hem hooren, maer ’twas al om niet, want niemant en spracker een woordt. Doen seyde Reynaert: Heer Coninck, de sulcke klaghet wel in absentie van eenen anderen, die voor sijn oogen niet en soude derren een woordt spreken, ende dat als sy met loghenen om gaen, ghelijckmen nu wel ghesien heeft aen Lampreel ende Tyselijn, dewelcke als boose verraders mijn verderffenisse sochten, ten hadde geweest dat ic my hadde konnen laten verweeren. Morael. Als de Vossen sien dat sy ’t Veldt alleen hebben, ende dat niemant meer en klaecht, soo spreken sy stoutelijck. |
| De Coninck verhaelt Reynaert sijn quade feyten, waer af hy beanghst is. |
| Het L. Capittel. |
| NU hier dan niemant en is seyde de Coninck, die u quaet wilt, soo heb ick u wat te segghen dat uwer eeren aengaet. Seght my ghy arch Hypocrijt, wat meerder leet mocht ghy my doen, dan my te senden het Hooft van mijnen specialen vrient Ruwaert? Hadt ghy alreede vergeten hoe groote eere ick u gedaen hadde, als ick u dede gheven eenen schoonen Palster ende een Male, ende gaf u mijn Edelen, om u uytgheley te doen? Zijt ghy so luttel ghedachtigh der grooter deucht die ick u dede, doen ick u alle u sonden vergaf? Jck segghe u voorwaer, hebt ghy’t vergeten so en doe ick niet, maer sullet metten lijve betalen, oft ’t sal my aen mijn recht oft aen mijn macht gebreken. Van dese woorden creech Reynaert so groote vreese, dat hy niet een woort spreken en konde. Hy sach al rontom hem seer deerlijcken, ofter yemandt van sijne Vrienden zijn soude, die hem hadde willen bystandt doen: Maer wat hy sach, niemandt en spracker een woordt, dan alleenlijck sijn Moeye de Meyrcatte. Dese was metter Coninginne seer ghemeynsaem, ende was so wel gheleert inde Rechten, datse haers ghelijck niet en hadde in des Conincks [fol. E1r] Hoff. Ende siende dat haren Neve inden noodt was, begonst sy te spreken in deser manieren. Morael. Hoe schalck dat yemant ghesien kan, nochtans voor den Rechter zijnde, als hy hoort datmen hem vanden lijve aen spreeckt, is hy wel bevreest.
Morael. So wie een Esel is, die stelle hem te vreden te eten distelen, ende te slapen op’t herde, want al wilde hy anders doen dan sijnen aert, ten soude hem niet voegen dan eenen Esel.
[fol. E6r]. der. Doen seyde de valsche Tijbaert: Reynaert ontbindt nu uwen konst-sack, want hy sal u wel te passe komen. Mijn Vader liet daer sijn Male, ende liep soo langhe dat hy ’teynde adem was. De Honden meynden hem te trecken by de Tabbaert, maer tot allen gelucke vont hy een out hol, int welcke hy kroop, ende ontquam also den Jagher ende de Honden. Morael. Een profijtelijck toerken dat sijnen Man inden noodt helpt, is te prijsen boven alle konsten der Werelt.
Morael. Het is den onbeleefden quaet deucht doen, want sy en wetens hun geenen danck die haer de deucht ghedaen hebben. [fol. E6v].
[fol. E7v] ons niet helpen. Jsegrim en antwoorde niet veel, hy maeckte hem aent wandelen, ende ick hiel hem gheselschap. Daer na vinghen wy een goedt vet Kalf, ’twelck wy oock brachten. Doen gaeft ghy my den last te deelen, om dat Jsegrim so wel gedeelt hadde t’ sijnen voordeele. Jck deelde het Kalf in tween, de een helft gaf ick u, ende voorts liet ick een vierendeel voor mijn Wijf, ende d’ander vierendeel voor Jsegrim, soo dat ick voor my niet en behiel dan een weynich van’t Jnghewandt. Doen vraechde ghy my, wie my soo heusselijchen hadde leeren deelen. Jck antwoorde u dat ick’t gheleert hadde van mijn Heer de Cappellaen, die daer teghenwoordigh was met sijnder ronder kruynen. Doen begonst ghy te lachen, ende verstondt seer wel mijn schimpen. ADHOC Morael. Altijt sijnder int Hof Gierwolven, die gheerne met de Princen deelen tot hunlieder voordeel: maer alst de Vossen ter herten nemen so vinden sy hun bedroghen. |
| Reynaert heeft soo veel ghedaen door sijn leugenen, dat hem de Coninck vry ende vranck seynt om te soecken sijn Juweelen. |
| Het LXI. Capittel. |
NOch daerenboven seyde Reynaert, u is kennelijck ghenoech beminde Heere, hoe veel profijts ick wel eertijts inden Hove gedaen hebbe, al weetmens my nu cleynen danck. Men plach gheenen soo secreten raet te houden, ick en wasser de principaelste in, ende doen wast Hof in fleur ende in voorspoet. Maer non force, alst Godt belieft, mijn fortuyne sal haest veranderen, want ten spijte van alle de achterclappers, de deucht sal altijt de overhandt houden. De Coninck hoorende dese woorden, Reynaert seyde hy, ghy kunt seer wel uwe saecken uytlegghen: als aengaende van de doodt van Ruwaert daer en is noch niemandt die my heeft konnen goet gedoen, wie daer oorsaecke toe hadde. Daer- [fol. E8r]. om ick absolvere u daer gheheelijcken af, als van uwe Juweelen, weest daer in te vreden, sy sullen noch ghevonden worden, believet Godt. Gaet heenen ende verneemt over al of ghyse noch nergens gevinden kunt. Seer geerne Heer Coninck antwoorde Reynaert: Maer waert dat ickse vonde, ende dat ickse met schoone woorden noch met krachte ghekrijghen mochte, en sult ghy my daer niet in bystaen? Jae in trouwen seyde de Coninck, als ghy in dese saecken mijns van doen sult hebben, ick sal u bystaen met al mijnder macht. Jck danck u Heer Coninck seyde Reynaert, van den grooten dienst ende vrientschap die ghy my presenteert, het staet my noch grootelijck te verdienen. Ende ick beloove u by mijnder trouwen, dat ick niet en sal aflaten voor ick hebse ghevonden, het coste dattet wil.
 ISegrim siende dat Reynaert alsoo ontquam, en wert hy daer niet seer blijde om, ende seyde totten Coninc: [fol. E8v]. My verwondert grootelijcx mogende Coninck, oft ghy wel so slecht sult wesen, als dat ghy ghelooven sult desen schalcken ende argen verrader, en weet ghy niet hoe hy sijn loghenen ghereet heeft? Jck wil u noch wel seggen een ander rancke die hy mijn Wijf eens dede: Hy maeckte haer eens wijs, dat hy soo veel visch wiste te vanghen als sy soude mogen dragen: ende om dit te doene bant hy haer eenen korf aenden steerdt. Daer na leyde hyse aen een water, ende dit gheschiede op eenen winter: Hy stack haer met den korf aende steert int water, ende geboot haer also te blijven tot dat hy’t haer seggen soude. Daer vroos haren korf soo vast int water, datmense niet uyt en soude ghetrocken hebben met seven Peerden, ’t welck den arghen dief siende, seyde hy haer dattet tijdt was op te trecken, ende datse wel besteden soude alle haer kracht. Maer sy hadde goedt trecken, de Duyvel en hadse niet konnen ghehelpen. Doen begonst mijn Wijf te huylen ende te krijten so seer, dat alle de Boeren quamen gheloopen ende sloeghen mijn Wijf soo, datse daer op stede meynde te blijven. Doen dede sy sulck ghewelt int trecken, dat sy daer een groot deel van haren steert metten korf int water liet. |
| Reynaert doet sijn onschult, ende de Huys- vrouwe van Jsegrim leydt hem een ander Feyt op. |
| Het LXIII. Capittel. |
| SJet Heer Coninck welck een logene, seyde Reynaert, men soudese metten vingheren wel tasten. T’ is wel waer dat ick haer ghewesen heb een plaetse daer veel Visch was, ende gaf haer den raet hoe sys genoech vangen soude, hadde sy willen optrecken alst tijt was. Maer sy was so gierich, datse beyden wilde tot dat haren korf vol gheweest hadde. Ende binnen desen tijde vervroos haren Steert metten korf. Doen stont de Huysvrouwe van Jsegrim op, ende seyde: Swijcht ghy valsche verrader, men kent u veel te wel: Ghy en sout niet konnen gheloochenen, dat ghy my noch onlancks gedaen hebt: [fol. F1r] ghy waert in eenen Eemer vande Bornputte, so na den Water, dat ghy daer meynde te sterven. Jck ginck daer voorby, ende hoorde u versuchten, waerom ick eens inden Put sach, ende vraeghde u wat ghy daer maeckte? Ghy seyde my dat ghy daer soo veel Visch ghegeten hadt, dat ghy meynde te bersten. Doen vraechde ick u in wat manieren dat ick by u komen mochte. Ghy antwoorde my, dat ick klimmen soude in den anderen Eemer, ’twelck ick dede, ende eer dat ick konde op mijn saecken ghepeynsen, soo was ick aent Water, ende ghy waert boven. Ende ghy seyde my dattet den staet des Wereldts was, dat den eenen klimt ende den anderen daelt. Dus spronght ghy uyt den Eemer, ende liet my den gantschen dagh beneden int water. Morael. Men en behoort niet lichtelijck te ghelooven, want een yegelijck wie dat hy sy soeckt altijt sijn eygen bate, ende sonderlinge zijnde in doots nooden. |
| Hier wordt noch verhaelt hoe Reynaert Isegrim gesonden hadde in den Put vande Meyrkatte. |
| Het LXIIII. Capittel. |
| NU hoort Heer Coninck seyde Jsegrim, wat ons Reynaert by brenght, ick soude noch vertellen hoe hy my sont inden Kuyl der Meyrkatten, maer ick heb liever dat hy’t segghe, wil hy my belooven dat hy daer niet aen lieghen en sal: want ick en soudet niet soo wel konnen vertellen, hy en soude my begrijpen. Doen seyde Reynaert: Nu ghy ’t van mijn gheseyt wilt hebben, soo sal ick u vertellen de waerachtighe Historie, sonder een woordt te missen. Jsegrim is op eenen tijdt tot my int Bosch gekomen, ende seyde my, dat hy van grooten honger storf. Jck had des medelijden, ende seyde hem, wilde hy met my komen ick soude hem helpen bejagen eenige goede proye. Daer na sochten wy eenen halven dach sonder yets te vinden, des hy seer begonst te krijten [fol. F1v] van hongher. Doen sach ick daer een groot hol onder een Haghe, ende hoorde daer binnen de stemmen van sommighe Dieren. Ick seyde hem, gaet daer binnen, ende besiet oft daer niet te halen en is: Ten is niet moghelijck, ghy en sulter yet vinden: Maer wat ick hem seyde, hy en wilder noyt ingaen, maer sonder my eerst in, om dat den inganck soo vervaerlijcken was. Noch was ick hem soo ghetrouwe, ick liet hem rusten by ’t hol onder eenen Boom, ende ginck ter Jacht voor ons beyden. Den inganck was doncker, lanck ende breedt, ende heel inden grondt was een groote Ape met twee jongen, sy hadde groote ooghen, een lange Muyl, langhe naghelen, ende een grouwelijck ghesichte, de welcke als sy my sach, dede sy haren Muyl op, ende toonde my haer tanden, soo dat ick wel ghewilt hadde om alle het goet vander Werelt dat icker uyt gheweest hadde. Ende hoewel dat haer jongen de leelijckste ende mismaeckste Creatueren waren diemen ter Wereldt hadde moghen vinden, ick ginckse nochtans groeten, heetende de Ape Moeye, hoewel datse my niet en bestont, ende seyde haer datter ter werelt gheen schoonder creatueren en waren dan haer Kinderen: lieve Moeye seyde ick, terstont als ick hoorde dat ghy gheleghen waert van twee schoone kinderen, ick en konde niet ghelaten ick moste u komen besoecken, ende my is seer leet dat ick’t niet eer gheweten en hebbe. Doen seyde my de Ape: Reynaert Neve willecome, ick hebbe u soo lange ghewacht, want onder alle de Dieren zijt ghy de wijste, ende best ter talen, ick soude u wel willen bidden, dattet u beliefde mijn Kinderen wat te leeren by den uwen, in alle heusheydt ende manieren van leven, op datse in een gheselschap komende, spreken konnen ghelijck andere. Seer geerne Moeye antwoorde ick haer, al wat in mijnder macht gelegen is, is al tot uwen dienste ende gebode. Het roock daer so natuerlijcken wel nae’t mest ende vuylicheyt van de kleyne Simmen, dat icker wel hadde willen uyt wesen. Daerom seyde ick haer, nu wel lieve Moeye ick [fol. F2r] wil u den Heere bevelen, ick moet na huys keeren, mijn Wijf meynt dat ick niet t’huys en ben, adieu tot wedersien. Neen Reynaert Neve seyde sy my, wy moeten eerst wat t’samen bancketteren eer ghy gaet. Doen leyde sy my in een ander hol, daer was soo grooten overvloedicheyt van spijsen, dattet wonder was. Daer moeste ick goede ciere maken, ende naer wel geten te hebben gaf sy my eenen goeden Hase om mijn Wijf te draghen. Als ick buyten den hole quam, was ick soo goedt noch dat ick Jsegrim den Hase gaf, die ick voor mijn Wijf gebracht hadde, mitsdien dat ick sach dat hy al verhongert was. Ende als Jsegrim desen Hase gegeten hadde, seyde hy my dat hy noch meerderen hongher hadde dan te vooren. Doen seyde ick hem dat hy oock ginghe in’t hol daer ick uytghecomen was, ende dat hy prijsen soude de leelijcke kinderen vande Meyrkatte, hy souder vinden ’t gene dat icker gevonden hadde: maer seyde hy de waerheyt, hy souder te lijden hebben. En was dit niet genoech gewaerschout? Daer na is hy int hol*ghegaen, ende komende by de Ape, benedictie seyde hy wat is dit? Wat kinderen hebt ghy? Het waer ghenoech om te doen vlieden alle de Duyvelen, gaen wy verdrincken dat grouwelijck gheselschap, alle mijn hayr staet over ende int aensien van dese kleyne Duyvelkens. De Meerkatte sprack: Heer Jsegrim wat hebt ghy daer mede te doen, ofse schoon zijn of leelijcken, sy en hebben u niet ghekost. Hier was nu onlancks een veel wijser ende discreter dan ghy, ende die seyde datse seer schoon waren, ende wel ghemaniert, wat wilt ghy ons dan hier by brenghen? Wie heeft u herwaerts tot my ghesonden? Doen seyde hy wel plompelijcken dat hy hongher hadde, ende dat hy te eten hebben wilde. Dit segghende keerde ’thooft nae de Keucken. Doen stondt de Meerkatte met haer jonghen op, ende sy quamen Jsegrim soo wel groeten met hun langhe naghelen, datse hem alle sijn aensicht scheurde: jae oock bykans alle sijnen sondaechschen tabbaert. Jn deser manieren quam [fol. F2v] hy weder tot my, al tierende ende huylende. Doen vraechde ick hem oft hy niet wel en hadde konnen liegen? Jck soude antwoorde hy den Duyvel lieghen, ick hebbe al juyst gheseyt soo ick’t vondt, te weten: een leelijcke ende grouwelijcke Duyvellinne met haer twee Kinderen, veel leelijcker dan de Moeder, neen seyde ick hem: Heer Jsegrim ghy behoort te seggen dat ghyer noyt schoonder noch playsanter ter werelt en saecht: hy seyde my, dat hyse liever al hadde sien hanghen aen eenen Tack, dan dat te seggen. Neen om dieswille Heer Coninck dat hy niet en heeft willen volghen mijnen raedt, soo heeft hyer oock af moeten verbeyden sijn avontuere: Waerom is hy soo plomp, als in een Huys te willen gaen sonder te weten wat hy behoort te segghen? Men moet somtijts wel wat liegen alst te passe comt, want grooter Heeren hebbent wel ghedaen dan wy zijn. Morael. Nergens en is de waerheyt willecom, ende hoe leelijck dat de Kinderen zijn, de Moeder houtse altijt voor de schoonste van de Werelt. Daerom wie wel met de Moeder staen wil, die moet de Kinderen prijsen. |
| Jsegrim siende dat hy in gheender manieren Reynaerts schalckheydt wederstaen en mach, presenteert hem den Hantschoen, om s’anderdaeghs teghen hem te kampen. |
| Het LXV. Capittel. |
NU wel ghy schalcken Dief sprack Jsegrim, ghy hebt my soo veel snaterens ghedaen, dat ick’t niet langher en soude konnen verdraghen. Jck heb altijdt gheseyt dat ghy een dief ende verrader zijt, ende hier wil ick by blijven totten eynde, wilt ghy nu daer teghen seggen, ick beroepe u morghen vroegh te kampen lijf om lijf, ende alsdan sal men sien in wien het ghebreck leydt, siet hier mijnen pant, dunckt u dat u saken goet zijn, soo komtse in eenen kamp beschermen mette krachten des Lichaems. Dese woorden en behaechden Reynaert niet seer wel, nochtans en liet hijs niet blijcken, maer [fol. F3r] nam eenen Hantschoen, segghende: dit ist dat ick langen tijt begeert hebbe, ick sal u bethoonen dat ghy ende alle u redenen valsch zijn. De Coninck ontfinc hunder beyder pant, ende begeerde daer borghen voor. Den Beyr ende de Kater bleven borge voor Jsegrim, ende Grimbaert ende Byteluys voor Reynaert. De Apinne vertrooste haren Neve Reynaert, ende seyde hem: Neve hebt goeden moedt, ick heb noch een ghebedt dat my ghegheven heeft den Abt van Bandela. Dit ghebedt is van sulcker krachten, dat soo wie het smorghens nuchteren leest, die en sal dien dach niet verwonnen worden van sijnen vyandt, ick sal u morghen het ghebedt over u hooft lesen, soo en derft ghy niemandt vreesen. Ende noch weet ick u goeden raedt ghenoech, ghy sult u doen scheeren vanden hoofde totten steerte, ende sult u doen smeeren met eenighe Olye oft vet, ende dan sult ghy soo gladt zijn datmen u nerghens by en sal connen ghegrijpen. Houdt u urijne tot dat ghy ten kampe komt, ende alst noodt gheeft soo pist op uwen steert, ende slaet hem die in sijn ooghen, hy salder soo af verblindt wesen dat hy niet en sal weten wat beginnen. Maeckt u altijt aent loopen teghen den wint, ende doet het stof wel vlieghen [fol. F3v] met uwe voeten, soo sult ghy hem oock verblinden metten stoffe. Maer houdt uwen steert altijt tusschen u beenen op dat ghy door dien niet ghevanghen en wort, ten ware dat gy hem sijn oogen besproeydet, met uwen urijne. Laet u altijdt voor jaghen, want sijn pooten doen hem noch wee, die ghy hem dedet villen, om daer hantschoenen af te hebben. Ende siet ghy dat hy eens besich is om d’urijne uyt d’ooghen te veghen, soo bijten, nijpten, ende doet hem al ’t quaet dat ghy kundt. Gaet nu een weynich rusten, ghy sulter morghen beter af te moede wesen om te kampen, wy sullen u in tijts genoech wecken: ’twelck Reynaert dede, hy ginck hem te ruste stellen onder eenen boom int gras. Des morgens quam hem een Otter wecken, ende bracht hem eenen Eyndtvogel, seggende: Reynaert staet op ’t is tijt, ick brenghe u hier eenen goeden Eyntvoghel tot uwen ontbijte, ick hebbe desen nacht soo langhe gheloopen eer ick hem hebbe konnen ghevanghen. Doen leyde hem de Apinne de handt opt hooft, ende sprack dese woorden, Blarde, schay, alphemo, rasburgorsons, abufrio, neve Reynaert Godt gheve u goede avontuere, ghy zijt nu beschermt voor alle ongheluck ende misval. Lieve Moeye sprack Reynaert, ick dancke u grootelijcx, want sint dier tijdt dat ghy my de Heylighe woorden gheseyt hebt, soo ghevoele ick een kracht ende een groote stoutigheydt in mijnen moet. Daer na ontbeten hebbende, ende den Otter ghedanckt, die hem den ontbijt gebracht hadde, dranck hy vier groote teughen aen een Fonteyne, ende ginck alsoo ten kampe waert. |
| Den wreeden strijdt tusschen Jsegrim ende Reynaert. |
| Het LXVI. Capittel. |
| REynaert is voor den Coninck gecomen, hem doende reverentie. De Coninck siende dat hy soo besmeert was, begonster seer om te lachen. Daer nae is [fol. F4r] Reynaert te percke ghegaen, ende alle*[ane] sijn maghen hielden hem gheselschap: Desghelijcx oock Jsegrim isser ghecomen: Ende nae dat een yegelick sijnen eedt ghedaen hadde, de Coninck ordineerde dat de Lupaert ende de Losse den kamp bewaren souden, het welck terstondt ghedaen wert, een yeghelijck scheyde uyten percke, ende lietender de twee kampioenen. Doen dede Isegrim eenen grooten spronck na Reynaert, maer Reynaert was hem veel te kloeck, hy ginck achterwaert ende piste op sijnen steert (ghelijck sijn Moeye hem gheleert hadde) ende sloegher Jsegrim mede voor d’ooghen, soo dat hy meende blindt te worden. Daer nae ginck hy tegen den wint, ende wierp met sijn voeten soo veel stofs nae Jsegrim, dat hy hem niet min leedts en dede, dan hy te voren met sijn urijn ghedaen hadde. Ende dewijle Isegrim sijn ooghen veechde, Reynaert bestormde hem van alle kanten, so dat Jsegrim den moedt bycans verloren gaf. Ten lesten gaf Reynaert Jsegrim dry groote wonden in’t voor-hooft, ende vilde hem alle de huydt over sijn ooghen, soo dat Jsegrim nauwelijcks ghesien en conde, ende seyde hem: Nu wel Compere, wat seght ghy nu? hebben u de Vlieghen ghebeten? Ick versekere u wel dat ghy nu ghevonden hebt ’t ghene dat ghy langhe ghesocht hebt: Ick sals u wel meer gheven eer wy vander plaetsen scheyden. Isegrim hoorende dese woorden, werter seer gram om, ende dachte in hem selven hoe hys op hem soude connen ghewreecken. Hy hief sijnen grooten poot op, ende gaffer Reynaert eenen sulcken slagh mede op’t Hooft, dat hy hem ter Aerden wierp. Daer na vlooch hy hem op, ende meynde hem ghevangen te nemen, maer Reynaert was hem te loos, hy stont ras op, ende maeckte hem weder aent loopen. Daer begonst eenen wreeden strijdt die langhen tijt duerde: De Wolf en dede niet dan springen, ende Reynaert maeckte hem altijt aent voorloopen, ende telcken als hy sijnen slach sach, soo piste hy op sijnen steert, ende besproeyder alsoo Jsegrims ooghen mede, in sulcker voeghen dat [fol. F4v] Jsegrim meende blindt te worden: D’een vocht met krachte, ende de ander met loosheydt, sijn ghevilde voeten deden hem noch wee, anders hadde hy den kamp wel ghewonnen. Ten lesten seyde hy in hem selven: Wel aen, ick wils een eynde gaen maecken. Met dien sloech hy Reynaert eenen sulcken slagh op’t hooft, dat hy hem weder ter aerden wierp. Daer ginck hy hem met beyde sijn poten douwen, ende hielt hem daer ghevanghen. Doen begonst Reynaert ende alle sijn Magen seer te vreesen, ende Jsegrims vrienden seer te verblijden. Reynaert weerde hem met sijn klauwen, maer ten bate hem al niet. Ten lesten als hy sach dat hy bedwongen was, so tracteerde hy Jsegrim met beyde sijne naghelen, dat hy hem d’een ooge uyten hoofde trock. Doen begonst Jsegrim seer te huylen ende te krijten, hy veechde sijn ooghen. Reynaert werdt blijde, ende spronck op de beenen, maer Jsegrim vinck hem weder, ende doude hem so tusschen sijn armen, dat hy hem bykans de darmen uyten buycke dede gaen, ende dat hem het archste was, Jsegrim kreegh Reynaerts poot in sijn keele. Doen seyde hy: Gheeft u ghevangen arch Verrader, alle u loosheden hebben nu een eynde, nu is den tijdt ghecomen, dat ick u verghelden sal alle ’t quaet dat ghy my oyt dedet. Lieve Heer Oom, seyde hy, ic wil geerne u man wesen, ic sal voor u gaen in pelgrimagie, ick sal u al u aflaten gaen halen, die te Romen ende S. Jacobs te verdienen zijn, voor u ende voor u Ouders zielen. Ick sal u altijt dienen met alle mijn Maghen, ende wat Gansen, Snippen, Patrijsen, Phasianen, Hinnen oft Kieckenen, die ick sal moghen vanghen, ’tsal al voor u wesen, voor u wijf ende voor u kinderen: Jck sal u altijdt bystaen met uwen wijsen raedt: Ghy zijt sterck, ende ick schalck, soo dat ons niemandt en sal moghen hinderen, alsoo langhe als wy te samen zijn. Oock bestaen wy malcanderen soo nae, dat wy d’een den anderen niet en behooren te schadigen. Jck en soude den Kamp tegen u niet begonnen hebben, en had [fol. F5r] ghy my daer eerst niet toe verweckt. Ende had ick nijdigh op u gheweest, ghy en soudes soo goet niet gehadt hebben teghen my, maer ick heb u altijdt ghespaert. Dat u een ooghe uyt is dat is my leet, maer ’t sal u een bate wesen, want als d’andere twee Vensters te sluyten sullen hebben, ghy sulter maer een te sluyten hebben. Ick sal u voor den Coninck belijden alle’t quaet dat ick u oyt dede, oock en soudt ghy gheen groote eere hebben ter doodt te brenghen een Beeste die verwonnen is. Jsegrim seyde: o Dief hoe gheerne waerdy verlost, maer waert ghy uyt mijn handen, ghy en soudt my niet wenschen eenen verrotten Appel, want ick kenne u veel te wel, meynt ghy dat ick u soo lichtelijck ghelooven sal, ghy arch verrader? En weet ghy niet dat ghy my soo veel wonden in mijn huydt ghegheven hebt? Dewijle dat Jsegrim soo veel snaterens hadde, Reynaert stack al properlijck zijn een handt onder Jsegrims buyck, ende grepen met sijn ghemachte, ende nepen soo seere, dat hyen van pijne dede pissen ende bloet spouwen, jae dat meer is, dat hyen van pijnen dede schijten. |
| Reynaert wint den strijt tegen Jsegrim, die veel stercker is dan hy. |
| Het LXVII. Capittel. |
| VAn desen slach kreech Jsegrim so groote pijne, dat hyer af in onmacht ter aerden viel. ’t Welck siende Reynaert, spronck hem haestelijck op’t Lijf, ende grijpende hem by den ooren, sleypte hem tot buytent perck, aldaer hy hem seer sloegh ende beet. Waer af alle Jsegrims Vrienden seer droevigh waren, ende ginghen al krijtende totten Coninck, hem biddende dat hy wilde doen opnemen den kamp: den Coninck consenteerdet. Doen ginghen de krijghwaerders tot Reynaert, ende seyden: t’Js ghenoech Reynaert,*de Coninck ende alle sijn Heeren gheven u den prijs, daerom t’is tijdt dat ghy’t werck laet. Ick bens te vreden seyde Reynaert, [fol. F5v] ick en begheere niet beter dan ghewonnen: maer doet my mijn Vrienden komen, ick wil mijn met hunlieden beraden. Men dede terstont komen Grimbaert de Das met sijn Huysvrouwe, mijn Vrouwe de Meyrkatte met haren Sone Byteluys, de Wesel ende alle d’ander Reynaerts vrienden: jae oock die hem te vooren tegen gheweest hadden zijnder oock ghekomen, om dat hem de fortuyne mede wilde. Morael. Also veel wint de gene die met loosheyt strijt, als de ghene die groote kracht gebruyckt. Als de Fortuyne yemant goet is, so spreeckt hem een yegelijck mede, maer die ongeluckich is, en krijcht gheen vrienden. |
| Reynaert den strijde ghewonnen hebbende, komt voor den Coninck met grooter triumphen, ende vertelt hem een exempel. |
| Het LXVIII. Capittel. |
| REynaert vraechde sijne Maghen hoe hy in dese saken handelen soude? Sy rieden hem alle dat hy met hun voor den Coninck soude komen, ’t welck Reynaert dede. Men speelde daer met alderhande instrumenten, men bedreef daer groote blijschap om de victorie die Reynaert behaelt hadde. Ende voor den Coninck komende, hy viel hem te voete. De Coninck nam hem terstondt op, ende seyde hem: Reynaert ghy hebt u vromelijck ghehadt, ick quite u gantschelijck van alle ’tgheschil dat tusschen uwer beyden gheweest is. Jck sal soo langhe toeven dat Jsegrim al ghenesen is, ende alsdan sal ick doen nae recht ende redene. Heer Coninck seyde Reynaert, ick houde my wel te vreden van uwen persoone: als ick eerst in u Hof quam, daer wasser veel die seer fel op my waren, om dat sy sagen dat Jsegrim soo sterck was, ende dat ick soo kleyn van statueren was. Sy en dachten niet op ’t ghene datter naevolghen mochte. Maer ick wil u een exempel gaen vertellen, by ’twelck ghy sult moghen bekennen, waer by dese te ghe- [fol. F6r] lijcken zijn: Daer waren op eenen tijt veel Honden t’samen vergadert op eenen messinck, ende wachten daer datmen hun te eten brenghen soude. Doen saghen sy eenen Hont uyt der keucken comen, die een stuck vleesch ghevonden hadde eert verlooren was. Maer het hadde hem eenen quaden vanck geweest, want de Kock hadde hem een schotel vol warm waters op’t lijf ghegoten. Doen seyden hem d’ander Honden: Och hoe grooten vrient is u de Kock geweest, die u een sulck stuck vleesch ghegheven heeft. De Hont antwoorde: Ghy prijst my van voren, om dat ghy my ’tvleesch siet brenghen, maer ghy en siet my van achter niet. Doen sy hem van achter saghen, dat hy soo wel verschroeyt was, sy vreesden alle ter keuckenen te gaen, oock schouden sy sijn gheselschap, om dat hy de krancke avontuere bejaecht hadde. Also gheschiedet noch dagelijcx, Heer Coninck, die rijck ende machtigh is verkrijcht veel vrienden, sy worden van eenen yeghelijchen ontsien alsoo langhe als sy het been inden mondt hebben: Niemandt en begheert met hun te doen te hebben, sy schatten den eenen, ende sy scheeren den anderen, ende een yeghelijck prijst al watse doen: Een yeghelijck begeert in hun gratie te staen, op dat hy een luttel min gheschat soude worden dan een ander, gheensins siende na het eynde. Maer als de fortuyne verandert, zoo vallen dese van boven neder. Ende alsdan en heeft niemant medelijden met hun misval, dan seyt een yeghelijck: Welck een dief, welck een schatter ende welck een schalck-scheerder hevet in zijn leven gheweest. Somma een yeghelijck treckter zijn hant af: Tselfde is my nu gheschiet Heer Coninck: Also langhe als Jsegrim in sijnen fleur is gheweest, soo heb ick moeten ’thooft bieden. Jck heb van eenen yegelijcken ghehaet gheweest, al en heb icker gheen saecke in, maer noch in’t eynde heeft men wel ghesien wie ghelijck oft ongelijck ghehadt heeft. Men heeft wel ghesien dat ick altijdt mijnen Heere ghetrou gheweest hebbe, ende noch sal wesen alle de daghen mijns levens. Doen seyde de [fol. F6v] Coninck: Reynaert ic wil wel dat ghy altijt bereyt staet tot mijnen dienste, ’tzy in raet ofte in daedt: ende wacht u voort meer te misdoene. Jck stelle u weder in u eerste macht ende weerdigheydt, want ick sie wel dattet Hoff u niet ontbeeren en mach, als ghyer u in besteden wilt. Want hier en is niemandt die u te boven gaet in subtijle vonden ende lange memorie. Denckt altijt op het exempel dat ghy gheseydt hebt, ick wil my voortaen regeren nae uwen raedt, niemandt en sal u misdoen, ick en salt grootelijcks op hem wreecken, ick stelle u tot mijnen Souvereyn ende Stadthouder in alle mijn Landen. Als Reynaerts vrienden dit hoorden, danckten sy den Coninck grootelijck. De Coninck seyde: ick soude noch meer om sijnen wille doen dan ghy meynt: Maer vermaendt hem dat hy altoos trouw sy, ’twelck sy hem beloofden te doene. Reynaert danckte den Coninck seer, segghende: Heer Coninck ick en ben der eeren niet weerdigh die ghy my doet, ick sal u getrou zijn alle de dagen mijns levens. Doen ginck een yeghelijck na sijn Huys. Jsegrim wert oock t’sijnen huyse ghedraghen op een littier van Hoy. Men haelde hem Meesters alle de wereldt door, om sijn wonden te ghenesen. Morael. Als de Fortuyne wilt, so can sy haestelijck verheffen die te vooren veracht was, ende den gheenen verdrucken die in grooten staet gheweest is. |
Reynaert neemt oorlof aen den Coninck, |
| Het LXIX. Capittel. |
| DAer naer nam Reynaert oorlof aen den Coninck ende de Coninginne, dewelcke hem baden dat hy haest weder keerde. Heer Coninck seyde Reynaert: ick sal doen uwe Majesteyt alle ’t ghene dat my moghelijck zijn sal, u en sal niet miscomen also langhe als ick’t sal konnen beletten. Ick ende alle mijn vrienden sullen u altijdt ghedienstigh zijn nae mijn vermoghen. Aldus [fol. F7r] scheyde Reynaert uytten Hove, ende ginck naer Malperduys sijn Casteel, aldaer hy vondt sijn wijf Armelijne, dewelcke hy vertelde alle de avontuere die hy in’t Hof ghehadt hadde, waer af sy seer blijde was, van dat sy eenen sulcken Prince hebben soude voor eenen Man. Dit is al ’t ghene dat ick u te segghen hadde, beminde Leser, van Reynaert, die noch op dit pas veel naevolgers gelaten heeft. So wie dan meer van hem seyt dan wy hier in desen Boeck gedruckt hebben, hout dat voor logenen. Ende so wie niet en ghelooft ’t ghene wy hier gheseyt hebben, hy en is daerom niet ongeloovigh. Neemt dit voor een exempel des Menschelijcken levens, ende weest Godt bevolen. |
| Eynde deses Boecks. |
|
De Tafel van desen Boeck. | |
| REynaert wordt van den Coninck beschuldight. | Capittel 1. |
| De Dasse verantwoordt Reynaert. | 2.3. |
| De klaghe van Cantekleer. | 4.5. |
| De uytvaert van Koppe. | 6. |
| Bruyn wort tot Reynaert ghesonden. | 7. |
| Bruyn komt by Reynaert. | 8. |
| Bruyn inde Eycke ghesloten. | 9. |
| Bruyn wort gheslagen vande Boeren. | 10. |
| Bruyn komt voor den Coninck klaghen. | 11. |
| Tybaert wort ghesonden tot Reynaert. | 12. |
| Tybaert wort inden strick ghevanghen. | 13. |
| Tybaert komt voor den Coninck klaghen. | 14. |
| Grimbaert komt tot Reynaert. | 15. |
| Reynaert Biecht hem tegen Grimbaert. | 16. |
| Den Wolf leert de Klocken luyen. | 17. |
| Grimbaert gheeft Reynaert d’absolutie. | 18. |
| Reynaert komt voor den Coninck. | 19. |
| Reynaert is verwesen ghehangen te worden. | 20.21. |
| Reynaert Biecht hem op de Leder. | 22.23.24. |
| Reynaert komt vande Leder. | 25.26.27.28. |
| De Coninck vergeeft Reynaert sijn misdaedt. | 29. |
| Jsegrim ende Bruyn worden ghevanghen. | 30. |
| Jsegrim ende sijn wijf worden ontschoeyt. | 31. |
| Bellijn gheeft Reynaert de Male. | 32.33. |
| Ruwaert wordt van Reynaert vermoort. | 34. |
| Bellijn brenght Ruwaerts hooft te Hove. | 35.36. |
| Jsegrim ende Bruyn worden beyde verlost. | 37.38. |
| De klachte van Tyselijn. | 39. |
| De klachte van Lampreel. | 40. |
| [fol. F8r] | |
| [De Coninck seer vertoornt.] | [41.] |
| Grimbaert gaet weder tot Reynaert. | [42.] |
| Jsegrim wordt gheslaghen vander Merrien. | [43.] |
| Reynaert komt weder totten Coninck. | 44. [45.] |
| Reynaert ontschuldicht hem van Lampreel. | 46. |
| Reynaert ontschuldicht hem van Tyselijn. | 47. |
| De Meyrkatte spreeckt voor Reynaert. | 48.49.50.51. |
| Vant Serpent ende den Man. | 52.53.54.55.56.57. |
| Reynaert vertelt de kracht ende weerde sijner Juweelen. | 58. |
| Reynaert de oude een Medicijn. | 59. |
| Reynaert ende Jsegrim deelen den Coninck. | 60. |
| De Coninck seynt Reynaert om te soecken sijn Juweelen. | 61. |
| Jsegrims Wijf leert Visschen. | 62. |
| Jsegrims Wyf inden Bornput. | 63. |
| Jsegrim besoeckt de Meyrkatte in haer Hol. | 64. |
| Jsegrim beroept Reynaert ten kampe. | 65. |
| Den strijt tusschen Jsegrim ende Reynaert. | 66. |
| Reynaert wint den strijt. | 67. |
| Reynaert komt triumpheren voor den Coninck. | 68. |
| Reynaert keert weder tot Malperduys. | 69. |
Eynde deses Tafels. | |
|
Tekstkritiek: |
| De haas Kuwaert heet in deze uitgave (evenals in die van 1651 en 1700) Ruwaert fol. A3r so er staat: sy fol. A4v lijdende er staat: lijden Op fol. A8v en B1v en C2r en C3r is dezelfde houtsnede gebruikt fol. B1r u. er staat: u, fol. B7v ghehoorsaemheyt er staat: ghehooorsaemheyt fol. C1r lijcken er staat: lijckende fol. C1v spreecken er staat: spreeecken fol. C2r grootelijck er staat: rootelijck fol. C4r hole er staat: hove fol. C4v bedroghen er staat: bedraghen fol. C5r heeft er staat: heefc fol. D5r Huys-Vrouwe ende Tysselijn de Rave bedoeld is: Huys-Vrouwe van Tysselijn de Rave fol. E3v primo verbo kouden er staat: konden ibid. ghedroncken er staat: ghedronghen fol. F2r hol er staat: hof fol. F5r Reynaert er staat: Reynaett In de tabel op fol. F8r ontbreekt ‘cap. 41’ evenals de nummers bij 42, 43 en 45 |
