I. Elck zy met zijn staet te vreden. |
 Lck moet zich met zijn lot ghenoegen, en God daer over danckbaer zijn. Armoede is wel een quae’ webbe, om wit te bleycken, maer noch heeftze haren rijckdom. Een arme stand, geeft rijck verstand.
Ben ick niet geroepen, om ganzen te hoeden, laet het ganzekens wezen.
BEloften en gunstighe toe-zegginghen zijn goede koop, maer de dierte light in ’t vol-brenghen. Die room-wafels belooft hebben, meenen dickwils veel te doen, als-ze boeckwey-koecken backen. ’t gaet dickwils verder: men belooft met de mond, en men betaalt met de voet.
III. De deughd en komt op gheen spronck. |
DIe van zijn eerste naghels af, niet geweyckt en is in de looghe van deught en vroomheyt, hoe sal hy de verwe van Godzaligheyd aen-nemen? Die zulcks begeert en verwacht, die zoeckt heet water onder kout ijs.
[p. 2]
EEn man, die heusch en oprecht is, moet een Koningh van zijn woord zijn. Liever breken, als zijn woord ontbreken. ’t Moet wel een losse webbe van een mensch wezen, die ’s nachts ontweeft, dat hy daeghs te voren aengeslaghen heeft. Men bint de Ossen by de hoornen, maar een Man by zijn tonge.
t’ ZYn lichte voghels, die licht van lucht en land veranderen. Een vriend die eens een streke gezet heeft, moet daer naer zijn zeylen maecken, en niet kreunen, al loopt de Zee wat hol, en dat de pomp gheduyrigh gaen moet. De beste keure daer van, leert het spreeck-woort: Prijst een Vriend te voet, en een Vyand te peerde. Dat is: hout dat voor een vaste vriend, die niet schielicken op een bot, uw vriendschap aen-neemt, maer die met voordaght, en voorgaende preuve, daer toe komt. Aen d’ander zijde is weynigh te vreesen de vyandschap van een, die haestigh en op een spronck, van vriendschap verandert: want soo lichtveerdigh, als hy daer uytspringht, soo geringh sal hy wederom een ander verlaten.
VI. Ongelijckheyd vande Mensch. |
DAer zijn luyden de Castagnje gelijck, die een zoete en voedzame kern heeft, en een ruygh en stekeligh huysjen: andere slachten de perze, die een rauwe en keyige steen berght, onder een fluweelen [p. 3] en zachten rock. ’t Is dan veel beter een Castagnje dan een Perze te wezen.
VII. Veranderingh van de Mensch. |
JEune Angelot, viel Diablot: Een jongh Engeltjen, een oud Duyveltjen; zeght het Fransche spreeckwoord. ’t Is een helsche veranderingh, daer zulcks gebeurt, en die niet en geschiet, als door een rechtveerdigh oordeel. Maer in verstanden heeft zulcks ghemenelick plaetse. De gauste in hare kindsheyd ziin dickwils de slechste in haren ouderdom. Wroegh rijp, wroegh rot, Wroegh wijs, out zot. Dat zeght de Spaignaert in zijn tale: Mas vale el moro, que Almendro. ’t is beter een Moer-bezy-boom, als een Amandel-boom te wezen.
’t IS quaet, op een quade naem te komen: men laet-er altijt dye of vleughel: men leeft dan immers op ghenade van helsche tongen. Een mans goede naem is als een melck-witten bal, die al slaende, of ketsende, vuyligheyt vergadert en zwart wert.
IX. Niet koopachtigh zijn. |
VArro zeght, dat een zuynig Hoevenaer niet koopachtigh, maer verkoopachtigh moet wezen. Hy moet een reede mond, voor een rijpe keerze, hebben: gheen ghelegentheyt van voordeel verzuymen. ’t Is zeker: Zy koopen goe koop, die niet t’huys en bringhen.
DE eenen Appel doet d’ ander wrotten, en d’ eene [p. 4] Druyf de ander schimmelen. Zoo doet ’t Ghezelschap dolen.
Die vry wilt zijn van vlasch en vlock,
En gae niet tusschen wiel en rock.
GRoote Rijckdommen zijn als de Schepen tot zinckens toe geladen: het minste onweder doet die ghevaer loopen. Gheluckigh dan zijn de menschen, dien middelbaer goed een vernoeght gemoet gheeft. Het lichte kurckje boven staet, daer ’t net geloot te gronde gaet. De zee-lien weten wel te zegghen: Het kleyne zeyl Gheeft rust en heyl. en dat, De neer-gedaelde spriet, de storm en buy ontvliet.
GRoote Ampten, groote zorghen en bitsighe bekommernissen, die pijnelijcke dagen en moeyelicke nachten maecken: die het leven korten, en alle vermaeck schorten. Leeghe staecken staen langhst. Een vergheten Burger isser dickwils best aen.
Die in ’t stil vergeten leeft, Veel gemack en zoetheyd heeft.
XIII. De jaren melden haer zelven. |
MEn magh zich met ghekocht hayr paruycken, blancketten en rozetten, Het vel en is niet mal, Het weet wanneer het rimpelen zal. De beesten zelfs maecken al zwijgende hare jaren bekent.
De ringhen en de horens-krappen,
De jaren van de Koe beklappen.
Aen de taye muyl van ’tVercken, Is zijn ouderdom te mercken.
Kam en sporen vanden Haen Doen zijn ouderdom verstaen.
[p. 5]
Taeye ooren van ’t Conijn Thoonen dat het out moet zijn.
Zoo teyckenen de Peerden de tanden; en de Menschen niet alleen, by haer rimpels en grijze-hayren, maer oock by haren gangh en geboghen rugghe. Daerom zy oock by de Latijnen Silicernia, dat is Steen-kijckers genoemt zijn.
Het blaeuw-geneust oud wijf Zoeckt d’ aerde voor haer lijf.
MEn zeght, dat van werck en leemen noyt goed hemd en quam; noch van duyn-land schoone beemden. Even-wel thoonen goede huys-houders, dat het al visch is, dat in een goe vissers net komt, dat het al prijs is, dat gauwe ooghen zien. ’t Zijn konstige Disch-meesters, die ruym weten te schaffen, daer weynigh gekoockt is. Maer ’t is alleen Profeten werck, van een kleyn Oly-kruycke veel vaten te vollen.
HOe meer goet vergaert, te meer moeyt ghebaert. De rijckdom is haer zelf een last, en druckt, hun die haer bezitten. Goed gewonnen is rust verloren. De Gheyte schrafelt zoo langh, dat zy qualick light.
AL dat waggelt, en valt niet. ’t Is niet al quyt, Dat prijckel lijt. Het lichaem van staet schudt en drilt menichmael, in gevaer en schijn van neer te storten, maer daer zijn verborgen stutten, die het schoren; dat politijck gebind hout meer als aen een nagel. Het steunt, en houdt zich zelfs dickwils aen [p. 6] zijne oudheyd: even als de oude gestichten, daer de jaren de voet en het basement wegh-genomen hebben; daer men onder door ziet; die zigh in haer eygen wichte houden. Maer ’t principaelste ziet op den Hemel.
Dat God wilt stellen, Wie kan het vellen?
Dat God wilt bouwen, Wie kan ’t benouwen?
DIe op de Menagie scherp gezet, en in de zuynigheijd geconfijt zijn, hebben geleert, ten profijte van haer beurze, dat de spraecke waer is:
’t En beroude noyt man, dat hy turfde voor Sint Ian.
Ende daer by is noch gekomen:
Vroegh op de Vis-mart, laet op de Vleesch-mart.
Of dit woord, in Italjen geboren, oock hier zijn nuttigheyd en gebruyck heeft, laet ik ’t geslachte oordeelen, dat de zwackheyd tot haer deel en lot heeft: en dat dickwils nieuwe lepels, uyt het hout van een oud vervallen huys, kan maecken.
ME Vrouw d’ Antragues gevraeght zijnde, door Henrick de vierde, Koninck van Vranckrijck, hoe-men in haer kamer konde komen; gaf deze aerdige antwoorde, door de Kerke, Sire. Ware dit, allesints gepleegt en naer gevolght, men vond zoo veel ontschakers niet: maer nu weten selfs de gheyle Bock-voeten van boeren te zeggen:
Trouwen in ’t hoy, Is wonder moy,
Maer inde Kerck is ’t eeuwigh werck.
[p. 7]
ADvocaets tongen moeten met goud gesmeert worden: zy zijn met een heete lever ghequelt, die de palm van haer handen zoo euvel doet branden, datter gheen middel is, om die te verkoelen, of men moet-ze met goede munt-olij wrijven. ’t Gheld is het recht gevoelen van de zaecke, ende ware openingh des verstands: ’t gheld is het eerste beweeg-rad, daer op alle d’ andere omme-draeyen. Dat is de naghel, die men slaen moet.
XX. De Berisper zy onberispelijck. |
DIe zelfs op een zijde valt, hoe kan die wel een hincke-poot belacchen? Medecijn gheneest u zelven, eer ghy een ander wat in-gheeft. ’t Is onrecht, dat de balck de splinter berispe; en den oven de schoor-steen verwijte, dat hy zwart is.
XXI. Datmen t’huys heeft, buyten zoecken. |
’t IS een vuylen aerd van Dronckerts, die t’ huys goede wijn hebben, en erger in de Herbergen zoecken. Zy hebben liever, als de hoenders, die gheerst en brood genoegh t’huys hebben, in andere mis-hoopen te wentelen en te wroeten, om met alle onreynigheyd geaest te werden, en daer zy veeltijts niet vuyls en vinden, met schrafelen stanck te maecken.
XXII. Wulpsch bedrijf Breeckt het lijf. |
’t EN is niet vremd, dat de dertele jeughd een gebroken lichaem den ouderdom over-levert. [p. 8] Zulcken hout gheeft zulken asschen. Van vuyren hout en konnen gheen eycken spaenders komen.
XXIII. Het dreyght, dat vallen zal. |
DE Donder rolt en rommelt, eer hy neer-slaet: een muyr buckt en buyckt, eer dat hy valt: alzoo en hebben de Staeten en Rijcken niet alleenelijck haer vallen en ruijnen, maer oock haer hellinghen en overhangen. Alle grootheyd des weerelds is op welzand gebouwt, en heeft ’t verderf tot zijn eynde.
Een zwacke grond bedrieght het werck;
Al schijnt het noch zoo vast en sterck.
XXIV. ’t Basiliscus in zijn ey dooden. |
HEt heet, by tijts toe te zien, en het rijsjen te buygen, de wijl het noch teer is. Die het aersjen niet en castijdt, hoe zal hy den aers gheesselen? ’t Quaet moet in ’t botten geweert werden, eer dat het tackt, en vruchten gheeft: de rupsen dienen in de pop gedoodt.
XXV. De Mensch is zijn zelf een Wolf. |
WY en konnen in gheen zorgelijcker handen wezen, als van ons eygene. Daer koesteren en bakeren wy onze gebreken, en steken die den aersdoeck op. Daer spannen wy een kleyne vierschaer, om onze feylen, de recredentie en ’t bezit der deughden toe te wijsen, verwijzende alles dat niet van onze mond en smaeck is. De reden is dan buyten de klinck. Guarde me Dios de mi. God beware my, van mijn eyghen zelven.
XXVI. Exempel van andere. |
DE menschen zondigen veel-tijts op trouwe van [p. 9] andere. Elck is belust en gezint naer de lucht, dien hy aessemt, en volght den treyn van leven, van yegelijck gevolght: zijn as en wielen zijn gemaeckt nae de spore, die op de ghemeene bane light. ’t Is maer ry-aen; niemant en seght, ho la!
XXVII. ’t Gheld wil by gheld zijn. |
WErpt een deuytjen inde beurze, daer een ander in light, het vindt terstont zijn broertjen, en maecken t’ saem een oortjen. d’ Een mijt op d’ ander bout het huys. Allenghskens wat, Dat wert een schat.
DIe haer maghe niet te veel uyt en recken, noch haer herssens te veel met Bacchus damp beroocken, dwingen de gezontheyd by haer te blyven; en weten zoo haer kasse te verschoonen, zonder schoon te maecken. Dat heet, Met de tanden gheld winnen.
DAt met ruyten en rooven gewonnen, en met haeck-vingers wegh-gelegt wert, magh somtijts wat hoopen, maer ten zal niet knoopen. Dat goed krijght vroegh of laet, een goed paspoort tot de reyze vande Helle. ’t Meel van den Duyvel gaet heel in gruys wegh.
XXX. Het Teycken wijst de Zaeck. |
DIe op een Dochter gluyr-ooght, en drijvende blicken schiet, ’t is wonder zoo hy niet broedsch en een bedriegelick stal-licht is, om als een verleyd-sterre, den wegh tot den val te wijzen. De Kat, die [p. 10] ’t spit leckt, en moet-men ’t gebraed niet vertrouwen. Den Haes heeft al te leckere bouten.
XXXI. Alles ter deghe doen. |
DOet niet ten halven aerze: noch en zit niet tusschen twee stoelen in d’ asschen. Stelt het geheel te wercke, zonder een deel te sparen. Slappe handen maecken quae banden: en slappe bogen zijn valsch en krachteloos. Denck vryelijck, dat kleyne wijnen licht verschalen en bederven.
’t IS een Sot die licht inde hand klapt, en zich tot borge stelt, zeght Salomon.
Wiltje zorghe, Stelt u borghe.
Ghelooft dat vrij: een borge geeft de sleutels van zijn comptoir over, en blijft gemeenelijck in de pekel: zoo dat de schuld-eyscher op zijn duym magh kloppen, als hy wilt. Spreeckt dan niet licht van borgen: Houd uw stem Buyten klem.
In ’t inschieten wert het brood scheef.
XXXIII. Trouwe van Schrijvers. |
HOe veel menschen werden-der uyt-ghestreken door de snoodheyt en quade trouwe van die gene, welcke by de pen en den inct leven. Voorwaer vrienden, Die sich met den inct-pot gheneert, moet de koker aen de rechte zijde hangen.
DE Jonckheid woelt en draeft altijd naer volle vrijheyt, en eygen-zelfheid. Haere jaren, hoe [p. 11] snel die zijn, loopen noch te traegh, om vijf-en-twintigh te worden. Zy willen met de handen in ’t deegh, en zien, wat sterckte zy hebben. Maer, Vroeg Meester, laet knecht. Die de spaer-pot licht aen scherven slaet, is zijn pennincksken quijt, eer hy ’t kent. De krijgh is dan zijn voor-land, en moet dan naer het kalfs-vel hooren.
XXXV. Losheyd van Weerelds Vreughd. |
AL wat de weereld gheeft Noyt vaste wortel heeft.
’t verhuyst soo licht als ’t quam.
Naer blijde dagen, Komt wee en klagen.
Jae uyt een vrolicken avond, werden dickwils duysend bedroefde nachten geboren. De wellust wert aen een swerm van ellende verwisselt.
XXXVI. By tijts op zijn Hoede. |
LEt op uw jeughd, eer dat de boose-dagen komen. Men moet daer naer met banck-gheld, en Keuls-gewicht betalen, wat men in zijn jonckheyd geborght heeft: en watmen met vreughd, op de kerfstock, heeft laten zetten, moetmen met smerten wederom uyt keeren.
XXXVII. Valscheyd en Bedrogh. |
DAer zijn monsters van menschen, die een schaep in ’t hooft, en een vos in ’t herte dragen; die wolligh van herssens, en zacht van tonge zijnde, op een nest van adders zitten, om alle linckernyen uyt te broeden. Zulcke zijn weerdigh, zoo wel naer ’t leven geschildert te werden, als zy verw hebben, die tot het schilderen nut is. Een Pauw kan haer af- [p. 12] beelden: die een Engels wieck, een Duyvels stem heeft. Deze mogen wel onder de boeven van de Kaert des weerelds uytgedeelt werden.
XXXVIII. Zorgelickheyd van kloecke Geesten. |
HOe de Glazen fijnder en edelder zijn, hoe die lichter breken. De gauste Geesten, werden dickwils de grofste beesten. Hoe zeer hebben dan de Ouders te letten op die teere spruytjens, eer zy loof en vruchten geven. Als de zieckte in ’t bloed en mergh is, komt den dranck te kort. Zulcke boeven tot twee kruyssen gecomen zijnde, zouden eer een vilte-klocke hooren, daer de klepel een vosse-steert is, als de stemme van een goede vermaninge. men roepe dan, dat de tonge berste, en de kele heesch werde, ’t is te vergheefsch gheklopt, daer de doofheyd t’ huys is.
GIerigheyd en schrobberye zijn de voornaemste zonde-streken van ’s weerelds Compas, daer meest alle menschen, op zeylen, om haer hooghte te krijgen: daer toe alle steenen in ’t werck gestelt, en groen en droogh ghebruyckt wert. Want als de gheld-dorst ’t herte bedrilt en gaende maeckt, zoo loopt men onbesuyst met een volle gallop, van d’ eene kromme gangh naer d’ ander.
Ghierigh zijn Maeckt vierigh zijn.
’t Is altijts, plus outre.
Hoe grooten goed of eer, Noch zoecktmen altijd meer.
[p. 13]
EEn Wraet en was noyt dick en vet; nochtans steeckt hy zijn geld in zijn buyk, gelijck de Gierighaerd zyn buyck in zijn beurze.
’t IS lichter een zack vol vloyen, dagelicks in de wey te bringen, en ’s avonts op te vangen, en by een te verzamelen, als een Wreckaerd zijn taeyen aerd af te nemen. Alle middelen zouden daer toe zoo veel helpen, als of men met stroo-stoppels op een yzeren anbeeld sloegh. Dat in de Wol geverwt is, zal altijd zijn couleur behouden.
ALle Ampten mogen elck een even nae, maer niet even-nuttigh wezen. Een Verckens rugh en past de zadel niet, noch de ploegh-line de Vos. De rugh moet naer het pack, en het harnas naer den man wezen. ’t Is spottelick, ’t roer van een groot Schip aen een Schuytjen te binden.
XLIII. ’t Verstand slijt met de jaren. |
WAt willen wy veel roemen van opgetogen herssens, en diep-gaende verstanden. Onzen geest verroest en verwoest met de jaren. Zulcks dat wy allenghskens, kinderen met grijze baerden werden.
XLIV. Elck draeght naer zijn schouders. |
ELck mete zich naer zijn eygen voeten; maer niet naer de schoenen, die nu de voeten voor-by loopen. Ziet ghy yemant op zijn pantoffels gaen, en [p. 14] een kostelijcke tafel-houden, hy zal mischien haest van hondert kroonen viere, en ghy allenghskens van een mijt een stuyver maecken. Of hy sal meenen eyers te hebben, en ’t zullen maer schalen zijn. Misschien oock dat een anders rijckdom dwaesheyt kan lijden, en uw gelegentheyd spaerzaemheyd gebiet.
’t Mes moet zijn naer de schee, En ’t Schip naer de zee.
XLV. Slackers gedijen noijt. |
ZOmmige luyden, slack van bedrijf, en versnotert van herssens, leggen haer zelven wonderlicke dinghen toe; daer zy met gekruyste armen of met de handen op den riem ledigh, en al geeuwende zitten en gapen, of gerustelijck slapen; laetende ’t water naer de leeghte gaen. Zulcke menschen willen ’t laecken hebben, en het gheld behouden.
XLVI. Moeyelicke Beuzelingen. |
HOe jammerlick werden de jonge herssens in de hooge Scholen getengelt en gerabraeckt, met moeyelicke en subtyle beuzelingen, daer toe die teere zielen, gelijck als om wolle gaen, en zelfs gheschoren t’huys komen. Dat zijn dingen, die de Kreeften slachten, daer aen meer te pluysen als te eten is.
XLVII. ’t Uyterlijck is bedrieghlijck. |
EEn schoon Lichaem belooft wel een schoone Ziele; maer het aenghezicht belieght oock wel het herte. Zulcks dat oock eertijts gezeght is, dat schoonheyd en eerbaerheyd niet wel over een en komen, noch t’ samen konnen woonen: gelijck oock [p. 15] schoonheyd en boosheyd dickwils onder een laken liggen. Sulcke menschen vervalschen en verraden de goede belofte, die de natuyre op haer voor-hooft geplant heeft.
XLVIII. ’t Is al gelijck men ’t neemt. |
AL wat in de weereld is, heeft verscheyden averechten en omslagen: ’t is een brood van aengezichten, gelijck Gods woord van de thoon-brooden spreekt: een medalie, daer van het recht van ’t averecht, kruys en munte, dapper verschilt. ’t Is een pot met twee ooren, zeght Epictetus: maer beter wiert gezeght, een pot met veel ooren.
GOud-smeer en zilver-smout zijn krachtige kruyden; die de gheel-zucht heeft, (en wie en heeft-ze niet) wert-er door ghenezen. Men poeyert nu zijn hayr, dat wel eertijts met vijlsel van goud bestroyt wiert: maer nu wort het herte van binnen vergult, en de mensch met de gheel overloopen.
VOorspoed baert dickwils godloosheyd. Nella felicita gl’ altari non fumano. In voorspoed en roocken d’ Autaren niet. En daerom wert-er vereyscht, In geluck voorzichtigheyd, in ongeluck geduldigheyd.
LI. Eenigheyd van Kercke en Politije. |
’t IS zorgelijck, de maght van de scepter teghen Arons borst-lap te ghebruycken: die steenen schetteren te veel, en verbijsteren de oogen. Het [p. 16] beste is, dat Moses en Aaron broeders zijn: maer niet als Jacob en Esau voor haer geboorte waren.
HUys-wijven, in de konst van zuynigheyd ervaren, en die de reyze naer Hongeryen, door spaerzaemheyt, beletten, hoe deun het oock met haer gestelt is, hebben onder andere aen-merckingen, oock dit geleert:
Een huys, dat by den Backer leeft
De kost aen Backers kinders geeft.
’t Is niet te gelooven, hoe groot een kleyntjen metter tijt wert. ’t Jaer duyrt langer als de saucijssen. Een draedjen daeghs gesponnen maeckt een hemde mouken ’s jaers. Gewisselijck,
Die met den Backer eet, Wat ’t kost niet veel en weet.
EEn Dochter kan haer jae-woord wel te veel over loven, en haer deughd te hooge zetten. ’t Is haer best, het zeyltjen zoo te vieren, dat zy de schoot niet en laet slippen. Schept zy een hoovaerdigh vermaek in ’t blancke-rood van haer wel-gemaeckt aengesicht, dat couleur kan haest versterven, en een schielicke toe-val kan haer mond tot de ooren toe openen. De fraeyste schoen wert een sloffe; en de schoonste rooze, wert een rosse krevel-knop.
LIV. Losheyd van de Fortuyne. |
DIe hare Fortuyne op ongerechticheyt gesticht hebben, die hebben op afgronden gebout, en [p. 17] wind gezaeyt, om tempeesten te maeyen. Haere hope is eyndelick geborsten, gelijck de wolcken die van de aerdsche dampen gezwollen zijn; en haer geluck hangende in de lucht, aen een wrotte kabel, heeft haer overstolpt en gesmoort. Even eens is het hun bejegent, die, gelijck de Profeet spreeckt, Autaren en tafereelen aen de fortune opgerecht hebben, bouwende een opper-heerschappij op menschelijcke regels: want zulcke stichten fantasijen van grootheyd, op quick-zilver en rul-zand, die nergens toe gedient en hebben, als om haren val te meten.
Maer daer de deughd het werck beleyt,
Daer is fortuyn de dienstbaer meydt.
LV. De groote zijn wet-brekers. |
DE wetten zijn spinne-webben, daer de horssels door breken, en de vlieghjes in blijven hangen. ’t Moet al voor de groote de vlagge strijcken: die en konnen, noch en willen op gheen enge leest schoeyen. Chi â buona cappa, facilmente scappa,
zeght de Italiaen. En wy,
’t Fluweele kleed kent straf, noch leet.
Zoo ziet-men, dat de wet-maeckers zelfs de eerste wet-brekers zijn. Maer als ’t wel zou gaen, zy moesten voor-gaen, en de ander’ trecken.
Chi fa la legge, Guardar la degge.
Die de wetten gheeft, Dat hy-z’ eerst beleeft.
MEn zeght dat de gramschap de wetsteen van de kloeckhyd is. Daer mede wert die zonde ge- [p. 18] lieflockt en gevleybeckt: hier op laet men zijn paerdeken lustigh draven, met den toom op de necke, en de voeten in de lucht. Dien regel leght de grimmert de handen op ’t hooft: en zoo wert den toorn gewijed, en op den hoogen Autaer gezet, om aengebeden te werden.
Het is een zoete melck-zop, Die niet en heeft een gram-kop.
’t IS tijd, dat een over-jarigh wijf, die ’t niet meer en gaet, naer den aerd der vrouwen, wel ter degen overlegge haer onvruchtbaerheyd, tot voortteelinge van kinderen des lichts, ’t welck zijn de goede wercken, die ons den wegh baenen ter eeuwiger heerlickheyd. Maer, God beter ’t,
Hoe hooger van jaren, Hoe trager van baren.
DE kalmten werden gemeenelick onthaelt en gevolght van tempeesten. Voorspoed moet ons verdaght en zeer bedenckelijck wezen. Die ’t wel gaet, dickwils naer de hel gaet.
STudenten suffen en muffen dickwils in moeyelicke beuzelingen, die t’ eynde van al de verloren tijt, de herssens met wind gemeubelt laten. Het onderzoeck van de eerste stoffe, materia prima genoemt, heeft somtijts een jaer verquist, en niet anders als een pedant gemaeckt. ’t Is loffelick, van alles wat te weten; maer men moet-er niet in wrotten ende [p. 19] sterven. Men magh daer wel een eytjen legghen, maer niet broeyen.
DIe met andere veel spreken, spreken weynighst met haer zelven, dewijl zy noyt t’huys en zijn: en by gebreck van gemeynschap met haer zelven, mis-rekenen zy haer, verthoonende het geselschap een zot, daer zy wanen de wijste te wezen. Zeggery is de fistel, of fontanelle vande Ziele, altijt loopende en dragende, daer een boone in ghewassen, en daerom ongeneeslick is. Zulcke pratelaers zyn vaten onbequaem ten gebruycke: want haren bodem is deurboort of gescheurt.
VErmetenheyd is een welle, die niet als vuyl en stinckend water op-werpt. Eygen lof stinckt, hoe-wel het blinckt. ’t Is een wied, dat op de missingh groeyt: het houdt de goorheyd van de grond, daer uyt het rijst, en zijn hooght, en wijdte krijght. Laet-dunckenheyd, zeght een, gaet strijcken en prijcken, als een peerd met een nieuw gorreel. Zy slacht de muys, die haer zelven in ’t meel vindende, meende, dat zy zelfs de meulenaer was. Jae zy waent ajuyn te zijn, daer zy naulicks biesloock of schaluyn is.
LXII. In ’t begin toe-zien. |
DAt in ’t begin maer een beke was, wert eyndelick een riviere, die haer vermeerdert door de lenghte van haren loop, en door aen-was vande wa- [p. 20] ter-vloeden, die haer komen kussen en met haer vereenigen. Zoo gaet het met de zonde, wanneer die in haren oorsprongh niet gestickt, en haren loop toe-gedampt en wert. Een mugge wert een olyfant; een luys een schild-padde; een mostert-zaedjen een grooten boom. Dat zonde-kiecken moet in den dop gedoot werden, eer dat de schale door-gepickt is.
LXIII. ’t Wijckt al voor de groote. |
DAer meerder man komt, moet minder wijcken. Die ’t dunste kleed aen heeft, moet met den rugh tegen ’t gat van de deure zitten.
Men zoeckt gheen lamp, als de Zonne op is.
LXIV. Onnutte wetenschap. |
ZOmmige blijven muffen en verduffen in de schaduw en kercker van haer comptoir. ’t Is ghenoegh, dat zy haer zelven vernoegen en streelen in een vermufte kennisse van dingen, die niet meer vruchten geven, als een oude muyl-ezel of verstorven cypres-boom. Waer toe dient een konst, die tot de meel-ton niet en brenght; of een baeck, die geen speck tot de worsten gheeft?
GOede ghelegentheyd, die ons met schijnelick voordeel toe-lacht, en dient niet verwaerloost te werden. Te veel kiesheyd doet by wijlen keur-boom in vuyl-boom veranderen. Ouders die manbaere kinders hebben, mogen wel toe-zien, dat haer tarwe niet liggerigh en werde.
Men hoeft de roos op de steel niet te laten verwelckeren.
[p. 21]
HY doet qualick, die den toorn; maer wel, die den toornigen plaetse geeft. Die den vergramden wijckt, die windt en overwindt hem. Maer die hem de tanden biedt, gaept tegen een oven, en doet den roock noch hooger op gaen. Daer de Zonne haer weerschijn heeft, brand-ze aller-meest.
DE vrouwe is het huys en de keucken bevolen; die heerschappy en lijdt gheen maetschappy. Hoe geleert de meyt in de kokery is, haren schoof moet voor die vande vrouwe buygen. Letter op,
Twee katten aen een muys, Twee vrouwen in een huys.
En twee honden aen een been, Komen zelden over een.
LXVIII. Elck zijn behooren. |
KOken moet kosten: en die deught van zijn spijze wilt hebben, moet oock haer hebbingh geven. Een dwergh schoen en past de reuze niet.
Van kort en weynigh laken, Is gheen langen rock te maken.
MEn moet den mensch niet af-meten, by de diepte van zijn beurze, of by de lenghte van zijn rijckdom, maer by de elle van ’t verstand. Het gheld doet wel zijn meester eeren; maer ’t is een schoon tapijt, dat dickwils vuyle en beroockte muyren bedeckt. Heeft de rijckaert een beter kleed aen; den arm man heeft een rijcker Ziele. Wy zijn zoo zaligh in vodde-baey, als in goud of zilver laecken.
[p. 22]
VEle verouden en slijten, in ’t lezen en doorsnuffelen, van oud’ en nieuwe schriften; en doen als de motten en schieters, die de beste boecken verslinden, en zich vet maecken, met den arbeyd van de uyt-muntende Auteuren, zonder nochtans van nature te veranderen of te beteren. Zy dienen zich alleen van de boecken, gelijck de hoer-lustige met geleende vrouwen, daer van zy alleen ’t ghenot van haer duyvelsche begeerte willen hebben, zonder eenige vrucht van haer onkuysche omhelzinghen voort te brengen. ’t En baet niet de memorie met veel huys-raed van kennis gemeubelt te hebben, zoo de Ziele niet gestoffeert en wert, met dingen van een heylzame pracktijcke. Een leere beurs en zal gheen zijde werden, al doet men daer veel gheld in.
LXXI. Fransch en Duytsch-man. |
GHelijck een Fransch-man te licht, zoo is een Hooghduytsch te zwaer: maer menght het fransch quickzilver, met het hooghduytsch loot, ghy zult een recht volkomen man vinden.
t’ EN was niet vremd tot een botterick gezeght, dat zoo-men hem in de verssenen vliemde, datter meer herssens uyt-loopen zouden, als in zijn hooft waren. Men vint groote lichamen, uyt Plompardijen, zoo grof als boon-stroo, die niet een greyntjen zouts en hebben; en kleyne lijven, die niet als zout-steen en levendigh quickzilver zijn.
[p. 23]
DIe magerlick leven, en van haer ambacht koussen en schoenen moeten, hebben dickwils meerder deel aen de vrolickheyd, als die tot de ooren toe, in over-vloed drijven en baden. Een rijckert is somtijts gram op zijn eygen beten, hy kies-kauwt met een gerimpelt voorhooft, of laet zijn tanden met raegh bewassen; daer den ambachtsman, al zingende, van zijn werck komende, met een grage lust, in een boteram bijt, als in taerten en pasteyen.
DE landsman, die al zijn goedjen ter zee gewaegt en verloren hadde, naer dat hy weer wat bekomen was, en ziende, van de duynen, de kalmte van een effen zee, schoot haer toe deze woorden: Neen vriendinne, neen, ghy en zult my niet meer hebben of bedriegen. Die wel bezint is, speelt altijd op het zekerst.
HY bejegende den rijcken wreckaert wonder wel, die hem hoorende roemen en stoffen op zijn goed, dit in zijn aenzight dreef, dat hy was een vergulde fonteyne, maer die gheen water en gaf.
DE welsprekers willen heeten de Vaders der Gheesten, de scheppers van schoone gedachten, de Koningen van het letter-rijck, de kittelaers en ketenaers van ’s menschen ooren. Maer ’t zijn domme quackels, die op het ydel gheluyt van een [p. 24] enckel beentjen hittelick toe-vliegen, en zich ghevangen geven.
DE Nijdighaerd vergadert speck, in anders ongemack en magerheyd. Zoo zeyde een van die snoode slagh, ziende een ander mans huys af-branden: gheen beter vuijr, als van groot hout. Gelijck een ander van dien aerd, hoorende spreken en klagen, over de groote sterfte, die in zekere stad was, bestond te zeggen: daer zijn veel brood-eters: ’t is goed ougsten voor de dood. En verhaelt zijnde van een man, die zijn een ooge verloren hadde, zeyde een van die soorte, spotsche-wijs; wel dat is wonder wel: die vriend en zal maer de helft van den quaden tijd zien.
LXXVIII. Spaer-Vader, Quist-kind. |
HOe dickwils ziet-men de waerheyd van dat spreeck-woord?
Au pere gardien, Fils garde-rien.
Het zoonken verteert, Wat de vader vergeert.
Wat baet het dan, veel korens te meulen te brengen, zoo de molen, gebroken zijnde, het zelve niet wel breken kan? Zoodanigh is menigh witte-broods kind: het welck met gruys opgebracht zijnde, wittebrood hadde konnen winnen, en behouden zijn: daer het nu wat de vader al waeckende gewonnen heeft, al slapende verquist, en zijn zelven zoo een bast draeyt, om daer aen gehangen te werden.
[p. 25]
DIen het ongeluck van een lage en spaerzame opvoeding bejegent is, gelijck zy houvasten zijn, en de handen zeer hard tot ontsluyting hebben, zoo zijn oock veel-tijts haer herten voor vriendschap gesloten.
Wreck te zijn, en vriend te zijn,
Dat en heeft gheen waerheyds schijn.
DAt wijf was noch wijs, die het gezelschap mijde, om zoo veel oogen niet te hebben, tot getuygen van haere leelickheyd. Maer dat zijn zottinnen, die met een valsche spiegel te rade gaende, haer zelven doen gelooven, dat haer schotsche peerl orientael is.
DE nuttigheyd is het siment en soudeerssel van de huydendaeghsche vriendschap. Eyghen intrest is gelijck het vijfde Euangelij van ’t verbasterde Christendom: het is de moeder der Heydensche Goden, jae de groote God des weerelds, aen wien milioenen van Zielen hulde en manschap doen. Wanneer eygen voordeel gheen voordeel meer en ziet, adieu vriendschap, ’t is met u uyt. Want vrienden lijcken de water-bellen, die als het regent, op het water geboren werden, en met het ophouden van dien regen, niet meer en zijn.
HOfsche gunsten en hebben niet meer vastigheyd, als de wind in de mey, die uyt en in loopt; [p. 26] of als de zee in een groote kalmte. ’t Is
Huyden Hovelingh, Morghen verschovelingh.
En die noch in gunste blijven, en zijn niet veel geluckiger, als Angoolsche slaven, die, om gheld, aen de meestbiedende gheveylt werden. Zy staen als deurwaerders, ontrent de poorten en toeganghen van de Prins, lettende geduyrigh op de ployen van zijn voorhooft, om de bejegeninge van zijne goede uyren, en de heldere tusschen-tijden van zijnen geest te vinden. Onweerdigh leven, voor een edel en welgeboren Ziele. Prijst doch gheen boeyen, al warens’ oock van goud gemaeckt.
DE Vrouwe is gelijck een moote of krippe vande eerste man: zy is een delicaet ribbe-stuck, dat met de liefde-mond gebruyckt moet werden.
DE Zorge holt de oogen, verschrimpelt de huyd, en ont-merght de beenen. En wie wert daer door gebetert? Een pont daer van en kan gheen once schuld betalen. Maer dat meer is;
De zorghen verworghen.
LXXXV. Veranderingh in de mensch. |
IN ons lichaem wert somtijts een winter in de lente, ende een lente in de winter. Zoo zijnder oock grijze verstanden by ongebaerde kinnen, en groene zielen, onder besneeuwde hooft-schedels. Henrick de IV. heeft in zijn winter-jaren gezeght; [p. 27] dat hy heel grijs van buyten, maer heel gheel-rood van binnen was.
WAt zijnder veranderingen in de drachten, wat dertelheyd in de huydendaeghsche fatsoenen! De kleeren van zommige vrouws-persoonen openen de poorten aen een zond-vloed van quade begeerlickheden. De moden, die men ghebruyckt, strecken by velen, om de eerbaerheyd de kele af te snijden. Denck, die hier mede besmet zijt, Dat een gouden toom gheen beter paerd en maeckt.
EErbaerheyd en schoonheyd willen zelden by een zijn, of t’samen een logijs hebben. De eene is ordinairlick het bannissement van d’ ander: maer als die te zamen trouwen, geen krachtiger toovery, om menschen herten te belezen. De schoonheyd zonder deughd, is anders niet als verwaeyde wijn, die by geleerde tongen noch smaeck, noch aengenaemheyd en vindt: zy bedeckt, onder een weynigh wit vels, groote vuyligheden.
LXXXVIII. De woorden geven den man te kennen. |
’t IS wel aen de kous te zien, waer het been ghequetst is. De uytterlicke teyckenen geven genoech te kennen, wat van een zaecke is, en watter van te verwachten zy. Spreeckt zeyde Socrates, tegen een jonghman, op dat ick u zien magh. Een kleyn woord kan ons dickwils openen de ghestalte van geheel het herte. Da piccol pertugio, si puo veder gi- [p. 28] orna. Uyt een kleyn gat, zeght de Italiaen, kan men oock den dagh zien.
LXXXIX. Ongelijck verkroppen. |
MEn vint menschen, die haer zelven op-eten, in ’t kauwen en erkauwen van eenigh ongemack, dat haer inde krop steeckt, en dat zy niet en konnen verzwelgen. Zulcke zijn dwaze scherprechters, die de hand aen haer eyghen zelven legghen. Onthoud dit, die u zelven lief hebt; dat-er gheen beter hulp tegen ongelijk is, als ’t zelve te vergeten.
XC. In ’t eerste toe-zien. |
EEn quaed opent dickwils de poorte van vele quaden. Het eerste schaep moet voor ’t hecken geschut werden, of zy raeckender alle over. Ziet dat ghy dan verzint, eer ghy wat begint. In ’t inschieten wort het broot scheef. En zoo de schoen in ’t eerst niet wel aengedaen wert, hy zal kack-hielen.
INdien de vrouwe heet, ghebakert is, en weynigh vuyrs van doen heeft, om in de zo’ te raecken, een dienst-meyd moet daer water by doen, en ’t verdragen tegen ’t bulderen stellen. Een groot tempeest en duyrt niet langh.
XCII. De zwackste moeten ’t bekoopen. |
MEn ziet altijt de touwe breken, daer zy dunst en zwackst is.
d’ Onnozel moet ’t gelagh betalen,
Al moest hy ’t uyt de Lombaerd halen.
[p. 29]
Die de zwackste schouders heeft, moet het zwaerste pack dragen.
DIe ’t al door de billen lapt, moet zijn quistingh in armoede bevasten. ’t Is jammer en spottelick, daer de achter-poort het huys bederft.
XCIV. ’t Werck prijst den man. |
’t GAet dickwils al wel, zoo langh de noot niet aende man en gaet. De beste stierlien zijn aen land: maer de preuve is te geven, daer een holle zee gaet, en de kraeck in nood is, om te kraecken en te bersten. Het eynde moet de last dragen. De staert is quaetst om villen.
DIe van was is, en moet by ’t vuyr niet komen; en die barvoets gaet, en moet gheen doornen zaeyen. Elck kenne zyn zelven. Hebt ghy een water-herte, ghy en moet gheen stael aen uw zijde dragen: maer laten de krijgh de stoute bevolen.
’t WAs wel aen een trotse puyst besteed, wiens arm te stijf was, om zijn hooft t’ ontdecken; doen een gauwert zeyde, dat hem den hoed niet licht uyt de handen vallen zoude.
Traegh ter beurs, en rasch ter hoed,
Doet den mensche deughd en goed.
Een hoed meer in ’t jaer, onderhoudt veel vriendschap: want beleeftheyd is de moeder van ghenegentheyd.
[p. 30]
MEn moet in de lucht niet slaen, noch by den taste gaen, maer eerst door ’t gat kijcken, eer-men zigh daer in steeckt. Een wijs man en zal ’t op gheen meenen laten aenkomen. Want meenen doet dickwils weenen.
Meenen dat bedroogh de vrouw’,
Wevend’ met een vremd ghetouw.
HEt goud doet meer geweld, als den blixem: het slaet en brijzelt al watter voor komt: gheen metale poorten, gheen stale muyren, daer het niet door en dringht. Gheen bergh zoo steyl of hoogh, daer een ezel met goud geladen niet op en klimt.
’t Goud dat schoon in d’ oogh is, Velt alles, wat dat hoogh is.
De brillen, daer men de zaecken des weerelts door ziet, en zijn van gheen glas, maer van goud gemaeckt, om datze vermaeckelicker voor ’t gesichte, en voordeeliger in de beurze zijn.
GElijcker luyden zijn, die al spelende, en gelijck wat anders doende, groote zaecken verrichten: zoo zijnder zommige, in kleyne dingen zoo verlegen, dat zy haer den hals af-loopen, en in een druppel waters verdrincken. Ellendige menschen! Die haer met een koorde-wagen laten over-rijden.
EEn schoone bruyd is haest gepareert. Een goede zaeck en hoeft niet veel woorden. Glad en ef- [p. 31] fen is haest geslepen. Hoe de kraey haer meer wascht, hoe zy zwarter wert. En hoe zigh yemand meer ontschuldight, hoe hy zich meer beschuldight.
Qui s’ excuse, il s’ accuse.
TRage verstanden, die langhsaem aenkomen, gaen ghewis en zeker, als zy de traegheyd met neerstigheyd boeten. Zy raecken verder, en leggen, met de schildpadde, meer weghs af, als den Haze. Daerom zeght de Spaignaerd: Mas vale el moro, que almendro. De moerbezy-boom is meer weerd, als den amandel-boom: de eene spade, en d’ander vroegh komende. Spade oost duyrt langhe: daer ’t vroeghe wrot en bederft.
MEn moet niet te veel in een kansse wagen, noch al zijn goed op een schip ver-reeden. Die al zijn eyers onder een hinne leght, zal die somtijds alle stinck-vuyl vinden. ’t Is goet twee pijlen tot zijn boogh, twee anckers tot zijn schip te hebben.
Een landsman, die maer terwe zaeyt,
Zijn ougst is dickwils heel bekaeyt.
CIII. Exempel van voorgangers. |
ZOo Caesar was, zoo waren oock de Caesarianen. Dionysius een by-gezicht hebbende, bootsten alle hovelingen dat gebreck naer: d’ eene liep een pot, en d’ ander een kan om-verre; om dat zy niet anders en zouden schijnen te zijn, als haer heer en was. Daer den Doctor toeback drinckt, mogen [p. 32] zijn patienten wel smoocken. En als den Abt teerlingen draeght, moghen de monnicken wel dobbelen.
SPaer-mond koopt smeer-mond zijn huys en land af. Gheen grooter tol, gheen meerder in-komen als van spaerzaemheyd. De quister buyelt zijn meel in de wind, en zend de vracht, daer ’t schip van daen quam. ’t Gaet met hem: laet den hond zorgen, die heeft vier schoenen van doen. Maer de spaerder weet blomme uyt het gruys te ziften, en van een grootjen vijf te maecken.
DIe Ampt-bedelaers moeten een hongerighe ooge hebben, om te zoecken; een houten neuze, om te eysschen, en een vleyende tonge om te begheeren. Dan helpt het hun noch somtijts, dat zy een gouden vliesch op d’ oogen, en een lecker-beetken op de tonge leggen. Maer noch en zijn-ze daerom niet heel verzekert, dewijl haer teghen-vrijers het zelve konstjen spelen. Ongheleyde Eyers zijn onzekere kieckens.
VLeyery en rechte vriendschap en konnen niet wel t’ samen woonen. De geboorte van d’ een is de dood van d’ andere. Dat uw liefde dan te meerder wasse, als een vriend uw hooft komt wasschen. ’t Zijn de beste vrienden, die hardst kussen.
’t IS vremd, wat konstjes niet ghebruyckt en wer- [p. 33] den, tot koste en perijckel van een goed ghewisse. Men belooft een vriend te verhoogen, en men onttreckt hem de ladder, om daer toe te geraken: men wilt hem, als-kacks, voordeel toe brengen; en men zoeckt in zijn fuycke te vissen. Eer en trouw is in nobis-kroegh verzopen.
ELck wilt een ander het voordeel af-zien. Men zoeckt het gheld uyt een anders beurze te trecken, gelijck de kreeft de visch uyt de oesters haelt; met steentjes daer in te werpen, wanneer zy by gebreck van water in de zonne liggen en gapen. Daer zijnder die weten van een ossen-huyd hane-kammen te snijden, en met koe-dermen, saffraen te vermeeren: mengende oock wel muscus met gebrande koe-lever; amber, met zeep en zavel; en civette met smeer of vuyle boter: zoo listigh is de baet-zucht, om al het water, aen haer meulen te leyden.
T en moet niet al witte-brood, en korsten van pasteyen zijn, die men eet. Een roggen boteramtjen tusschen beyden zal de smaeck verbeteren, en de stoppingh van dat fijn gheback wegh-nemen. Te veel wijsheyd op een gehoopt, en over al ontijdigh in ghestampt, neemt de vrucht en de vreugd wegh. Men moet met de hand, en niet met de gansche zack zaeyen.
CX. Eerlijcke vrolickheyd. |
MEn mach wel vroylick zijn, maer niet hollen [p. 34] buyten de palen van redelick jock. De stanck van wrotte woorden moet ons ysselick en verfoeyelick zijn. Tis waer, De vreughd verjeught: maer,
By bly en zoet, Zijt wijs en vroed.
CXI. Woord en daed zy een. |
ONze beloften moeten op geen schroeven staen, noch de stegel-reepen lijcken, die men langt en kort, naer ons gemack en wel-gevallen. Woord en daed en moet by ons maer een zaecke zijn.
Wiens werck zijn eygen tongh belieght:
Is waerdigh, dat men hem bedrieght.
’t IS vergeefsch gepoft en geblazen, over ’t ghene dat men eertijts roemelick en prijzelick gedaen heeft.
De zelve zijn en blijven, Kan yemant doen beklijven.
De molen en gaet niet om, met wind of water dat voorby is.
CXIII. Gelijck Houwelick. |
DIe gezint is, de eenzaemheyd van zijn bedde levendigh en vruchtbaer te maecken, dat hy met zijn gedachten niet te hoogh en steyghere, of Dedalus drift inneme.
Of arm, of rijck, Elck zijns gelijck.
’t Is van ouds wel gezegt; Gelijcke paerden trecken best.
CXIV. Keurigheyd der Vrijers. |
DE paerde-vliegh, naer dat zy langhe, om end om gevlogen, en veel winds gebroken heeft, valt eyndelick op een vuylen dreck. Zoo gaet het [p. 35] met veel vrijers, die keur-boom voor by gaende, zich daer naer met vuyl-boom genoegen moeten. En dan raecken zulcke noch dickwils in de zorgh-hoeck; voornementlick, als zy met het hooft-juweel der bocken, door een geriefelicke, ghekroont werden.
CXV. Vorderingh van onbequame. |
VErwondert u niet, dat men de zwaerste packen op de ezels leght: en de grootste ampten de grootste dick-vellen toe-betrout. De vuylste zeughe komt den grootsten dreck toe. En of schoon een gauwrick naer het kussen dinght, het raeckt gemeenelick onder botricks aers. De kap-stock moet den tabbert draghen.
DE spin-draed en is niet over al even effen. Hoe konstigh den duym geleckt, en de rock af-gehaelt wert, daer komen al knobbels en drommen tusschen beyde. Zoo gaet het met de fortuyne, die de zonne gelijck is, noyt middagh hebbende, of daer volght een avond en onder-gangh op. Fortuyn verandert als de maen, nu frisch en schoon, dan onghedaen.
CXVII. Ongestadigheyd der vrouwen. |
VEle vrous-persoonen, passeren lichtelick van d’ een uyterste tot het ander; als die gedreven en vervoert werden, op de vlercken van ongestadigheyd, die haer de natuyre in haer gheboorte verleent heeft: zijnde van ’t humeur der fortune, [p. 36] die haer gunste gemeenelick uyt-deelt, aen die ghene, die-ze minst zoecken. Zulcke vrouwen zijn een krone weerdigh; maer die uyt de munte komt.
MEn moet een zaecke wel kauwen en erkauwen, eer men die in ’t werck legt. De magen, die zoo haest haer kokingh doen, en maecken zoo goeden gijl niet, als die ghene, welcke met een matighe warmte getempert zijn.
Alle hastige besluyten, Zeer weynigh sluyten.
DE poësy en lacht noyt zoeter, dan als zy van de liefde spreeckt. Haer veerzen zijn dan vergult, als uyt een rijcke hand, en weelderige herssens voort komende. Maer hoe leelick wert die schoone maegt gheschonden en ontschaeckt! Poëtery is nu pottery geworden: en zy die Gods eere trouwen moeste, en tot een bazune van zijn glorie strecken, wert nu misbruyckt, tot het trompet van onkuysheyd, en tot een roffiane vande teere-jeught. ’t Is nu een bagghe, die haren diamant verloren heeft.
’t GAet nu zoo in de weereld: gheen meerder zonde, als arm te zijn. Aen de armoede wilt elck een de schoen vagen. Die daer mede bezocht wert, zijn plaets is achter de deure.
De arme lien Zijn ongezien.
’t Schijnt dat het goed, en deugd, eene zaecke is.
Hadd’ ick maer gheld, ’k Wier vroom getelt.
[p. 37]
Het recht is altijts aen de zijde van de rijcke.
Arm lien zonder tegen-zeggen,
Moeten altijd onrecht hebben.
Zoo veel vermagh die groote Mammon.
Gheld is de beste waer, Die ’t maer en heeft; is klaer.
CXXI. De wegh tot zonde op-dammen. |
HEt verckens-kot van ’t menschelicke herte dient dickwils op-geschommelt, en gereinight. De duyvel behaeght zich, in vuyle plaetsen te woonen, en zijnen throon daer te zetten. Vint hy maer de toe-gangen on-gezuyvert, ’t is licht voor het listigh serpent te gissen, hoe het van binnen gestelt is. En die de voet in de steghel krijght, zal lichtelick in de zael geraecken.
ELck een maeckt zeyl, naer dat de wind van den tijd waeyt.
Raeckt yemant in het onderspit,
Hy wert beveesten en bedrit.
Zijn vrienden die hem plachten aen te bidden, zien hem over schouder aen.
GRamschap wert nu gedoopt met den naem van vierigen yver: ’t was beter, gloeyenden oven. Een bewijs zonder colere, wert niet beter gehouden, als een ey zonder zout. Un argument sans colere c’ est un oeuf sans sel. Men geve dat zuyr aengezicht een masker zoo men wil: by my is de kolere den dons, en de fijnste blomme van de zotheyd.
[p. 38]
EEn mensch die nu visch dan vleesch; huyden rozijn, en morghen vijgh is, is weerdigh een Camelion te wezen, en alleen met lucht en wind ghevoedt te werden. Gheen losser man, als die op twee stoelen zit.
Die aen twee zijden hinckt,
Voor al de weereld stinckt.
NIet te haestigh in ’t vervolgen. Een uyre zal zomtijds gheven, dat zeven jaeren geweygert hebben. Die lijdt en zwijght, Zijn wil noch krijght.
WAt u niet en brant, en lescht niet: en wat u niet aen en gaet, dat op zijn zelven laet. Want aengeboden dienst is onweerd. ’t Is zorgelick zijn zelven tusschen twee degens te werpen: of de hand tusschen deur en wand te steken.
Die zijn dienst wilt wel besteden,
Rade niemant dan ghebeden.
CXXVII. Onnozelheyd is vrijmoedigh. |
VErstoort u niet, als men u yet ten onrecht opleght. Denck dat schoone handen ghenoegh gewasschen zijn. En die zijn vinger heel bindt, kan z’ oock heel ontbinden.
CXXVIII. Oogh van anders brieven. |
’t IS een stout gebreck, zijn blicken op een anders brief te slaen, en de woorden uyt te zien, die aen, of voor u, niet geschreven zijn. Onthoud dat [p. 39] vrienden: Noch oogh op een anders papier, noch hand in een anders burze.
TE hove kust men de handen, die men wel wenschte af te bijten. ’t Gaet grof In ’t hof. Die ’t ambacht van slaverny niet geleert en heeft, of immers wiens ooren traegh zijn, om naer ’t duymknippen te luysteren, mogen daer wel buyten blijven. ’t Is een on-eerlicke eer-gierigheyd, zijn aengeboren vrijheyt te veylen en op te draghen. Die slaef-heeren zijnder erger aen, als hare dienaers; die maer knechts en zijn van monster en vertoogh, daer ’t hare meesters in der daed en waerheyd zijn: die met roock gespijst, en met vuyr van anghst en zorghen gebraden werden.
Voor d’ hoofsche kleyne lust, Veel moeyt en weynigh rust.
LEuy en lecker gheen dingh isser gecker. Want,
Die een goeden beet wilt smaecken
Arbeyd moet den eet-lust maecken.
Men zeght, dat gekoppelde schapen licht verdrincken: dat kan op de paringhe van luyheyd en leckerheyd juyst gepast werden.
Leuyheyd met een lecker beck, Is de sleutel van gebreck.
CXXXI. Drinck-zucht van oude wijven. |
’t IS wonder, hoe dat zommighe bestjens zoo gheern kanne-varen. Haer neuzen leken van snot, en haer maeghjes zijn altijd droogh en vocht- [p. 40] gierigh. ’t Heeft eertijts occasie gegeven, dat men gezegt heeft:
Als ’t oude wijf niet meer kan drincken,
Zoo mach zy op haer graf wel dincken.
ALle dingen hebben een oly in, waer door zy bestaen en beklijven. Maer die is quaed uyt een slijp-steen te trecken: die is daer zoo weynigh te vinden, als saucijssen in een honde-kot. By een gierigaert is oock wel oly van kruyd, dat men goud noemt; maer wie heeft den alembijck, of het scheyd-water, om dat uyt zijn taeye huyd te puyren?
Die aen de wolf een bode stiert,
Die wachte vlees van dood gediert.
DAer zijn menschen, die zich in haer verhael en sprekery zoo behagen, dat zy daer in schijnen te woonen, zonder daer uyt te konnen raecken. Maer zoo zeer, als zy haer zelven kittelen, en lacchelick vermaeck scheppen, zoo zeer breken zy ’t hooft van de aenhoorders. Want langh gespreck is een pijn-banck voor de oore, en stelt de wijze in zweet, en van haer zelven. Niet dat ons meer vermoeyt, als de zagingh van ons ooren; wanneer de woorden klateren en klappen, als losse vensters in de wind. Een snaterige tonge is een stijf ghespannen trommel, die een wijs man uyt zijn zinnen slaet.
GHeen grouwelicker verdervingh, als daer de [p. 41] justitie gekneust en geknot wert: waer door de eenvuldigh schuldigh, en de schuldighe vry verklaert wert. ’t Is droevigh, dat men zeggen moet,
Die met goude wapens vecht Heeft altijd het beste recht.
Maer de onnozelheyd voor een tijd ghedruckt,
En blijft niet eeuwigh onder-druckt.
’t Komt metter tijd al voor den dagh,
Dat onder ’t sneeuw verborgen lagh.
DIe ’t qualick gaet, en heeft gheen vrienden: en die hy te vooren hadde zijn monsterlick van stal verandert: de necke staet haer dan, daer ’t voorhoofd was; en de handen zijn in drooge vuysten gekrompen. ’t Gaet zoo toe: Die de fortuyn een klinck gheeft, krijght van yder een de schop.
DEs weerelds goed, Ontrust ’t gemoed en steelt ons allenghskens wegh niet alleenlick van ons zelven, maer van alle deught en vermaeck. De armoed in tegen-deel is kommerloos, als die niet draghende, oock niet ontvallen kan. En wie fleuyter vrolicker als een lands-man met de ploegh-lijn in de hand? Wie zinghter blijder, als de lapper in zijn pot-huys?
VErmetenheyd is een wrotte ladder, die ons de necke breken zal, zoo wy by tijts niet toe en zien. Als wy ons zelven te veel aen-matigen, en al te wel van ons zelven dincken, schieten wy over ’t wit: [p. 42] maer ont-nemen wy ons zelven oock te veel, en dincken wy niet wel ghenoegh, zoo schieten wy te kort. ’t Is beyde een foute: maer als ick keur van beyde hadde, ick zou den over-schieter laten over-schieten, en beneden ’t wit blijven.
WEest niet te heet of gereed, in ’t naer-vorsschen van rugge-klap en valsche beschuldingen. De tijd is de voorspraeck en ont-decker der onnozelheyd. Vertroost u daer mede, dat de vuyr-pijlen van de tongh van zelfs uyt-gaen. Maer die te vroegh het laster-vuyr wilt dempen, doet even als de smit, die zijn kolen besprenght, om dat zy meerder hitte gheven zouden.
HY moet de neuze wel vol snots, en de herssens vol fluymen hebben, die in de politijcke weereld verkeerende, niet riecken en kan, dat eyghen voordeel meest weeght en overdraeght. ’t Is een diamant in een mist-put gevonden, die van die zieckte niet besmet en is: ’t is een zwarte zwaen; een witte kraeye.
CXL. Goed qualick verkreghen. |
DIe verkeerde wegen in-slaet, om zijn beurze te doen zwellen, het kan hem gelucken, dat de steen in de moortel, en de koe op de rechte zijde valt, maer ten zal gheen eeuwen duyren. ’t Magh hoopen, maer ten zal niet knoopen.
Dat van vloe’ komt, gaet van ebbe wegh.
[p. 43]
ALle ondeughden verouden, behalven gierigheyd, die altijd jonck blijft: ’t is het reeuw-hemde, dat eerst naer de dood uyt-getrocken wert. Daer zulck een inte eens aen de mensch begint te vatten, zy overwint terstont de heele schorsse, en verandert den heelen boom in zijn natuyre. Maer arme wreckert! wat is ’t al, als ghy al veel goeds vergadert hebt? Ghy slacht dan het koren, dat door de groote veylheyd liggerigh wort, of wel de boomen die, door ’t gewichte van te veel ooft, splijten. Dat vuyr der begeerte ontsteeckt maer te meer, zoo wanneer daer veel houts toe-gebracht werdt: het verslint zijn eygen meester. Even als den arend, die een stuck vleesch van den autaer gestolen hebbende, daer een kole vuyrs aan-hingh, daer mede zijn eygen nest in brand stack.
EEn fransch Capiteyn, dien de wegh door zijn vyand gekruyst wiert, tusschen den hamer en den anbeeld zijnde, en willende zijn soldaten een hert onder den riem steken, ghebruyckte die woorden, couragie! goede spits-broeders, laet ons ons-zelven God en mevrouwe slaet-toe bevelen. ’t Was wel de tonge van een woest soldaet, maer niet van een goed Christen. Beter waert gezeght, laet ons ons-zelven God, en wijsheyds dochter, ziet-toe, bevelen.
[p. 44]
CXLIII. De tijd vererghert. |
ALle dingen vervallen en verergeren metter tijd. De Gods-dienst zelf is by ons als een uyrwerck, dat af-loopt en stille staet, zoo het niet ondertusschen opetrocken wert. Daerom zeyde zeker Abt tegen een Gereformeerde, daer mede hy te woorde was, laet u pan, zoo langh als onze ketel, te vuyr geweest zijn, ick verzekere u, datze oock zoo wel zal aen-gebrant wezen.
CXLIV. Couragie in druck. |
MEn moet de keten naer de put-eemer, noch de byle naer de steel werpen. ’t Is beter een ghebroken been, als gheen; en een slechte muts te hebben, als bloots-hoofts te slapen. Die wat kan uytstaen, zijn quaed sal licht vergaen, of niet zoo zeer belaen.
Voorzichtigheyd in druck Is moeder van ’t geluck.
CXLV. Overlegh van zaecken. |
LAet u niet met schijn bedodden; of een klabbeeck voor een diamant in d’ handen steken. Dat past den havick best, die zich laet blindhocken en huyven. Men magh de oor wel leenen, maer ’t herte moet zijn vrijheyd en overlegh hebben.
Die zigh te haest laet raen, Die laet zich haest ver-raen.
’t GEmoet door-speckt met de lardeer-priem van gierigheyd, hoe vet het is, moet noch altijts gedroopt werden, met Peruysche boter, of anders kan-men daer gheen deughd van hebben. De eerste [p. 45] ghifte is baer-moeder vande tweede, en die van de derde, en zoovoorts. ’t Is het recht eringium in onze tale genoemt eyndelooze.
MEn vindt in de regeringh zachte boters, die zich by de neuze laten leyden, als de ronckers by het draedjen van de kinders; en welckers advijsen niet anders en spelen, als door de veren van haer mede-zitters: die als zoete-melck-zoppen zich laten lepelen en eten, naer de lust van haer kussen-genooten. De staet is voorwaer met zulcke arme zielen weynigh gekuyst en ghebetert. Maer noch zijn die ydele water-bellen nuttiger, als die trotse hooft-pannen, die ’t alles naer haer caprijsse willen draeyen, en de groote meester scheeren. Zoo de duyven een koningh te kiezen hadden, zy zouden noch liever een stock-beeld hebben, dan een sparwer. Het zoud’ oock met de puyen beter gaen, zoo zy by haren block gebleven, en gheen oyvaer tot voocht gekregen hadden.
DAer de waerheyd is, al waer ’t oock in een Turk of Tarter, daer moet zy ghelieft, en op haer schonsten dagh gestelt werden. Veel teere zieltjes zijn schouw van een paeps of arminiaens boeck te handelen: maer in die leeme en verachte hutjens, woonen oock Goden: gelijck de Philosoof sprack. Dat onze passien niemand onbesuyst op ’t lijf en [p. 46] loopen: maer laet ons de honigh-rate zoecken, tot binnen in de kele van de leeuw.
ELck een kent zijns gelijck; de een gevaere d’ander. Die dan een boer plagen wilt, en een Ieud bedriegen, moet een boer en Ieude mede-brengen: en die weten wilt, wat in de worst gekapt is, moet een pens-wijf de worm uyt de neus halen: en die een boeven-huyd wilt kennen, moet daer mede over-trocken zijn. Den Abt, die een munninck geweest is, weet best, watter in ’t convent omme-gaet.
CL. Grootheyd van lichaem. |
NIemant en roeme zich in zijn groot en op-gejaeght lichaem. De grove hoppe doet men in groote balen, en de fijnste speceryen in kleyne doozjes. En grand fordeau n’est pas l’acquest. By ’t grootste pack, en is de grootste winste niet.
ZY en zijn niet al bly’, die danssen. Het voor-hooft belieght dickwils het herte: hoe-wel het zwaer valt, vreughde te veynzen, met een droef gemoet. Een bruylofts kleet is wel ghevoert, met zwarten baey en rouwe.
DIogenes zeyde, dat het goud bleeck was uyt schrick: om datter zoo veel menschen uyt zijn, om dat te vangen en te kerckeren. ’t Gheld is de borst, daer elck aen zuyght, zonder oyt gespeent te [p. 47] werden. Men strijd met beck en klauwen, wie eerst en meest dien tepel zal vatten: maer niemant werter vet en wel-gedaen af. Hoe vetter beurs, hoe magherder kaecken. Want, die mager wilt zijn, moet gierigh werden.
EEn koude of bevrozen slange is wel te handelen en te vatten: maer leght-ze voor ’t vuyr, en roertse dan eens aen, ziet of-ze die adder gelijck zal wezen, die Paulus onverzeert van zijn hand afschudde. Zoo gaet het met veel menschen, die onnoozel en onbesprekelick leven, zoo langhe zy van verre en om leegh de hooghte aenschouwen; maer raeckt den aers maer eens het kussen, Kees is Heer Cornelius geworden, en steeckt zijn granen op, gelijck een kater, die op een proy loert. Hy telt zich dan onder ayuijn, die gheen schalongie of bies-loock weerd is.
WAt is ’t van af-komste? die zeght weynigh, daer de deught niet en spreeckt. Van vuyle verckens borstelen werden wel schoone bezemen ghemaeckt.
’t En is de schoonste bruyd niet, die meest op-gesmeuckt is.
PEdanten van ’t geessel-ambacht, die met school-stof gepoeyert, tusschen haer bende van ordonnantie, met de roed of placke wandelen, gelooven, dat zy met Dionysius, een rijck-scepter dragen, en zoo hoogh-biedelick heerschen, als de getuyl-banden heer, of de groot-vorst van ’t Noorden.
[p. 48]
MEn dient nu meest om de zoppe en de penssen. Elck een is uyt om arm en darm te verzorgen, en gheen brood voor vrienden te sparen, daer van zy haer zelven de eerste en de naeste zijn. Het gaet zoo in de weereld: die ’t kruys in de hand heeft, zegent eerst hem zelven.
CLVII. De schuld op een ander legghen. |
DE reyger die niet en konde zwemmen, beschuldighde het water, dat het onbequaem en onzwembaer was. Zoo is de bijle altijd bot, voor yemant die niet disselen en kan. Elck haertjen verhindert een quaed schrijver.
CLVIII. Den hecht inde hand houden. |
HOud altijd den hecht in de hand; zonder u te ontkleeden, voor dat ghy te bedde gaet. ’t Is een droef bescheyt, dat de ouders by de kinders te pot en te vuyre moeten komen. Wat isser droever gezight, als dat een vader, in ’t hoeckjen van den heyrt, zit en druylt en sluymert, wachtende op de genade van ’t ghene het vuyr koken zal. De gierigheyd is over al verfoeyelick: maer hier mogen de oude-lien wel taeye tanden en vaste vuysten hebben. Men moet noyt achter zijn eygen bal loopen.
DE zenuwen van ontucht zijn, gelijck die van d’ oorloghe, het gheld. Men zeght, dat Venus, zonder Bacchus en Ceres, koud is: zoo is oock de weelde flauw en vuydigh, zonder de hulpe van [p. 49] Pluto, die de God van dat hoogh-geachte metael is. Ziet dan wel toe, ghy Ouders, dat uw kinders met dat zorghelick mes niet te vroegh en spelen: maer dood het kiecken, eer het den dop deur-ghepickt heeft.
HEt spel is de bezigheyd van leuye menschen, die de prijs en weerde van den tijd niet en konnen begrijpen. Netels en maecken gheen goede sausse: maer deze ledighaerts hebben die wel van doen, al wierden die oock door haer achter-deure getrocken.
En wat komter doch van ’t spel?
Anders niet, dan twist en hel.
En op het zachste gezeyt: het spel en is de keers niet weert.
MEn moet een vriend te wille wezen, en zijn voordeel met alle yver betrachten, maer niet ten koste van onze huyd of beurze. Ian is my lief, en Pieter met, maer ick moet wezen voor-gezet. Men mete zijn genegentheyd tot een ander, met een elle van een spiesse, ’t is al contrefeytsel-werck, dat zich niet en zoude gaen voor dich. ’t Is een zot, die van zijn vuyst een kegge maeckt.
CLXII. Arme lien vermaeck. |
SMeer-buycken met vette balgen, zijn by-wijlen ontsticht, dat geringe luydjes vande penninck-hoeck, haer hertjen somtijds eens op-halen, en een gheboterde panne-koeck met haer vrienden eten. [p. 50] Men rieckt dien reuck terstont van verre; en die lucht valt die kemel-zwelghers al te bangh. Maer denck, goede vriend, dat een koe meer op een dagh kackt, als een musch’ in een jaer.
CLXIII. Kinders, ouders vermaeck. |
’t IS heugelick, dat een vader zegghen kan; mijn ouderdom, lieve kind, beghint in uwe jeughd te herbloeyen, en mijn dood zal in uw leven sterven. Maer hoe menigh vader en moet-er niet, met snijdende zuchten, en heete tranen, de verquistingh van zijn kinders bevasten, en haer dertel leven, met verstijfde leden, betreuren en besterven?
Een zuynigh vaer, een quistigh kint;
Een zaecke die men dickwils vint.
DAer zijn vrouwen, die altijd van honck en in de rote willen wezen: die haer huys tot een kercker, en een vremde lucht tot een paradijs streckt: die noyt yet wel en smaeckt, als dat in een vremde keucken gekoockt is. Daer een goed huyswijf zeggen moet: eygen vuyr en heyrt koockt best: en niemant lichter beter, als t’huys in zijn eygen bedde.
ZYn gramschap over-winnen,
Is ’t werck van stercke zinnen.
Maer narren werden haest uyt de wiegh gesmackt. Zulcke kiecken-herssens krijgen terstont de pip, en willen terstont met de kop boven uyt; ghelijck de [p. 51] quackels nieuws in een kevy gezet, die haer zelven ’t hooft in stucken springen.
AL hebben de lands-lien een quaden ougst, zy en laten daerom niet te zayen: haer moed ontvalt hun niet, zy zijn al weder toekomende jaer rijck; immers zy hopen, dat het geluck haeren ougst be-aessemen zal, en alle heunigh-dauw af-blazen. En om de waerheyd te zegghen, Goede moed is halver leed. Zoo yemant zich zwaer laedt, hy moet oock zwaer draghen.
CLXVII. Gheen uyren zonder vrucht. |
GHeen uyren moeten ons on-nuttigh zijn: onze ledigheyd zelfs moet haer vruchten draghen: even als de natuyre, al spelende, de bloemen voortbrenght. ’t Is al prijs, wat schepen dat de ooghen van wel-gheboren menschen aenschouwen: ’t is al vis, wat in haer netten komt.
CLXVIII. Met zachtheyd gaen. |
MEn moet niemant te hard op de teen trappen: hy mocht zoo licht bijten als krijten. In ’t zouten van uw woorden houd mate; maer van boter kan men niet te veel daer in doen: De wagen wel gesmeert, is half gereden.
MEn zeght gemeenlick, Laet-duncken maeckt den dans goed. Dat gaet zoo henen: maer die-er wel op let, daer behoort meer tot den dans, als een nieuw paer schoenen. Die hans meent te wezen in alle straten, [p. 52] wert wel door een hansken uyt de zael gheworpen, en land-meter gemaeckt. In ’t uyt-vaeghen, vind-men wat in ’t huys gelegen heeft.
CLXX: Onghelijck huwelick. |
DE tyran Mezentius heeft eertijts de levendighe op de doode gebonden, en zoo in ’t bosch geworpen, laten jammerlick vergaen. ’t En is niet veel beter, zoo wanneer een jonghe klick-spille van vijfthien jaer en half, met een grijzen baerd gepaert wert. ’t Is zeker, lams-vleesch en rund-vleesch en zieden niet wel t’ samen.
HOovaerdy is haest gheleert, maer zy kost veel. Die met die nevel omhangen zijn, steken niet alleen haer goed, maer oock haer bloed de keel af. De-wijl zy altijd het hooghste land bezeylen willen, raecken zy eyndelick tusschen de klippen van armoede. Dan zietmen dat de hooghste vloeden de leeghste ebben hebben: en dat een trots hart, en bedelaers beurs quaed gezelschap maecken.
CLXXII. Rond-uyt spreken. |
DAer zijn luyden, die de pot rondom schuyren, maer zy en raecken het binnenste niet: die van de boot spreken, en meenen het schip, daer zy gheern in waren. Een wacker fransch-man zoodanighen zweef-sterre ont-moetende, die niet en dorst joffer uyt de mond spreken, zeyde hem, met een fier gemoed: kaert uyt, wiltje winnen: of anders snoert uw muyl-beurs.
[p. 53]
DEn willighen is ’t licht te wincken; die gheern danssen, licht te pijpen: maer den moed-willigen doverick naer wat goeds te doen luysteren, daer is werck, daer is moeyt aen vast. ’t Is al verloren, datmen in een gebroken pot, of in een zifte giet.
NIes-vrienden, die God zegen u zeggen, zijnder over al ghenoegh te vinden; maer Davids en Jonathans liefde is nu t’ zoecke geworden. De rechte vriendschap, het zout en de zonne van de weereld, is gesmolten en verdwenen: die haer op aerde naerspoort, zoeckt Platoos gemeente, en Ciceroos volmaeckten orateur. Men vindt nu maer vrienden by gerief. Als men een dief van doen heeft, men snijt hem van de galge; heeftm’ hem niet meer van noode, men hanght hem weer daer aen. Zoo leeft-men huydens-daeghs. ’t Is nu nae-buyr over den thuyn; dan nae-buyr over stoepe. Van vrienden in de noot, gaender veel in een loot: zoo dun en licht zijn-ze. Geluckigh paer! dat zeggen kan, ick ben uw ander ghy, ghy zijt mijn ander ick.
VAn ’t middel opwaerts en is ’t niet al gheoorlooft. De mond magh wel zijn smaeck, en oock zijn vermaeck hebben, maer niet tot last van ’t geheele lichaem, veel min van de ziele. De vuyle balgh-slaven ghebruyken de kele, tot een doorslagh, om haer leckernyen te verzijgen, en deur te [p. 54] jagen. Maer wie heeft hun die macht-brief ghegeven, om die voochdy te gebruycken? Gulzigheyd en over-aete is van de natuyre zelfs verboden; zoberheyd en eet-mate, is ons ten besten opgeleyt en bevolen. ’t Is oock het beste heel-kruyd, en ’t sterckste drijf-quaed, dat voor de menschen gevonden wert.
CLXXVI. De schuld op yet anders te werpen. |
QUae schrijvers steken ’t op de penne: gelijck de reyger die niet zwemmen en konde, de schuld op ’t water leyde. Zoo vinden leuyaerts en bottericks altijds een ditjen of datjen, om haer gebreck te mommen. Matroozen hebben dat oock zelve, in haer schip-bedrijf, met een spreeck-woord bezeghelt, als zy zegghen: Die keur-boom wilt, die leuy-boomt gheern.
HEt was zeer wel bejeghent van dien Edel-man; welcke aen tafel, een onbesnoeyde tonghe veel vuyligheyd hoorende uyt-werpen, en daer van wars zijnde, zeyde eyndelick: die man moet dreck gezogen hebben, dewijl hy zoo vuylen mond heeft.
CLXXVIII. Gelijck by gelijck. |
VUyle eyeren en stinckende boter willen wel te zamen.
Dat ergens gezeght werdende van een broeck en keurs, van gelijcke stoffe, voeghde een ander daer by, dat zulck een stopselken voor zulk een flesse paste, en dat het volghen moeste, dat die met hoeren geploeght hadden, met vodden egghen moeste.
[p. 55]
OM eyers te koken, isser een zot van doen: want die is ongheduyrigh in ’t verwachten. een groot gebreck in vele luyden, die altijds een backte of een tydingh ten achteren zijn. Zulcke menschen kijcken inde ander weke, en deze en is noch niet om.
GHeen onnutter volck, als die altoos uyt-stel nemen, en op morghen laten aen-komen; verzuymende alzoo de aen-lacchende stond, die zelden weder komt. Zeker staets-man met zulck een vriend gescheept, beet hem dat toe: goede vriend, troost u daer mede, dat het morghen daelders reghenen zal: maer voorwaer de hemel ziet te klaer daer toe.
MEn vint steen-lichters, en glas-droogers met goe wijn-looghe gewassen, die met den zonnen op-gangh de kanne konnen op-heffen, en met den ondergangh neder zetten: jae die noch een donckertjen daer by knoopen, op dat men ’s anderen daeghs niet zeggen en zoude, dat zy noch rispen en stincken vanden dranck van gister. Menschen, tot den buyck, en datter by is, geboren: die oock niet anders te verwachten hebben, als door den buyck der Helle verzwolgen te werden.
DE deughd plaght haer eygen zelven, een prijs en eer te wezen: maer nu en isser niemant vroom om niet: niemant doet-er deughd, als om [p. 56] deughd te genieten. ’t Is al, Vriend wascht ghy my, zoo wasch ick dy, Zoo zijn wy beyde schoon en bly. Dat drucken de spaignaerts uyt: scheert my den baerd, ick scheer u ’t kuyfjen.
WAer het geluck zich zet, daer regent het geluck. Men ziet oock, dat de kappoen-eters kappoenen t’huys krijghen; en dat die wijn drincken, de wijn beschoren wert. Te meer men op de plante giet, Te meer oock dat zy groeyt en schiet. En daer het immers druypt, en zal het nimmers drooghen. Zulcke mensen schijnen het gheluck in pacht te hebben, of op rente te bezitten. En werpen zy oock een stuyver op het dack, daer komt een schellinck weder af.
CLXXXIV. Slechtaerds om goed te garen. |
DAer zijn zulcke slechtaerds, dat al wierden zy in ’t vet gesteken, zy en zouden-der niet vet, maer wel besmet van worden: slachtende de lampen of keers-wiecken, die veel oly verslinden, en dor’ en magher uyt-sterven. Vele zijnder op een gouden bergh, maer zy en konnender geen loot uyt puyren: gauwricken zullen, uyt den dreck, goude-berghen maecken.
CLXXXV. De kleyne boeten de zotheyd der groote. |
PRinssen en oversten vechten ghemeenelick ten koste en verderf van hare onderdanen. Wat zy verzotten en verdullen, dat moeten de geringe boeten. Men ziet het deurgaens: Als de Heeren malcander [p. 57] pluck-hayren, moet den armen man zijn hayr leenen.
DE droefheyd heeft dat goed in haer zelven, dat zy geen ouderdom kan lijden, noch oock jeughdigh blijven. Andere zieckten des gemoets werden van den dagh gevoet en vermeerdert; deze gheeyndight en wegh-genomen. Droefheyd is een vyand, die zijn zelven niet en kan staende houden, en die van zelf bezwijckt, zoo hy gheen geweld ontmoet. Maer dat de natuyre op dagh en tijd belooft, gheeft de reden ghereed, in baren ghelde.
DAer en is niet buyten ’t rijcke des doods, zelfs niet de elementen, jae oock niet de hemelen zelve: want die zullen oock vergaen, en als een kleed verouden. Waer toe dan gedonghen, en zoo heftigh gedrongen, naer dat verganckelicke goed, dat niet alleen ons, maer oock zijn zelven zal verlaten en verliezen?
CLXXXVIII. Onbequaemheyd tot een ampt. |
KOnincklicke kroonen verliezen haer luyster op hoofden zonder herssens, en op voor-hoofden zonder majesteyt. Haer lijf is te kleyn, naer zulcke wiecken, en haer vinghers te dun, om zulcke ringen te dragen. Hy moet van goede stoffe op-geleght zijn, die een rijck-staf wel zwayen kan.
CLXXXIX. Ongeduyrigheyd der menschen. |
DE menschen zijn gekneet van zonne-zierkens, die gheduyrigh door malkander roeren en spe- [p. 58] len; hebbende een gestadigh jeucksel van nieuwigheyd, altijds dorstigh, en met de mond open, naer het toe-komende: zy hooren alle uyren slaen, behalven die van haer ruste: slachtende het quick-zilver, dat altijd vloeyt en drilt, tot dat het goud ghevonden heeft, om zich te vereenigen. Geheel haer leven en is anders niet als een rustelooze pols-ader, die geduyrigh klopt en springht: al haer bedrijf zijn steuyten en vluchten, ebbe en vloed, aen-komsten van vuyr en ys, tot dat het eyndelick zich met God vereenighe.
EEn geregelt leven, dat ghezet is, en op compas gaet, is een ongemeen gezichte. Wy springhen gemeenlick, gelijck de vogeltjes, van tack tot tack, gheen zwaerder pack hebbende, als ons eygen zelven. Wy schijnen meest van kraecke-beentjes gemaeckt te wezen, die de gelijckenis van been, maer gansch gheen vastigheyd en hebben. ’t Is al weeck, en broos dat by ons is. Wy zijn gelijck een rollende steen, die noyt met most begroeyt en wert, maer altijds blood en kael blijft. Maer zoo de hinne haer eyers niet en broedt, hoe zal-ze kieckens voortbrenghen?
CXCI. Valscheyd en leughen. |
DE ooren zijn te hove met ghemuskeerde woorden ghestopt, en met valsche lof en ydelheyd onderhouden: de waerheyd en vind daer gheen toegangh of plaetze: en zoo-ze die al vindt, haer taele [p. 59] zijn daer stekels en doornen, die de huyd scheuren, en ’t herte bangh maecken. De vogelaers vanghen de voghels, om haer de vrijheyd te benemen; maer de vader der leugenen vat de tongen, om haer een valsche vrijheyd te gheven, om alles te zegghen en te lieghen.
TWee duyvels blazen en onsteken ghemeenlick de lasteringhe; daer van de eene op de tonge, en de ander in de oore van den toe-hoorder, geplant is. Deze malkander den bal toe-kettssende maecken een schrickelick spel in de weereld. Zy slachten de vorsschen, die Aarons staf over Egypten dede komen, die zoo-wel op fluweele ledekanten, en het goude vaet-werck van Pharo, als in de kleyne hutjens van harders kropen: haer fenijn spreyt zich uyt, over alle soorten van persoonen, zoo wel over ghepeerlde kroonen, als over de pyen, en bolck-vangers van arme visschers: een wormstekigh herte, dat wrot is in ’t geloove, is veeltijds met een laster-tonge verghezelschapt: die zoo zeer niet en dient benijt, als erbermt; want zy vindt haer schavot en gloeyend yzer in haer zelven.
ELck let met ghevoelen, op zijn eygen voordeel. Daer yemants huyd gheraeckt wert, zal het vleesch oock zijn gebuyrschap betuygen. Maer die ’t niet zeer en doet, mach nu vrijelick villen en snijden.
[p. 60]
ELck moet in zijn gelidt en lot ghekent werden. Gheen haertjen zoo kleen, of het gheeft zijn schaduw; en de onder-gaende-zonne heeft de grootste. Al is het muysken kleyn, het kan metter tijd een kabel door-byten. Men verachte zoo men wil: gheen zoo kleynen Sant, of hy wilt zijn keersse hebben.
’t IS onmogelijck, dat yemant elck end een behaghen zoude. De verscheydentheyd van gevoelen is zoo natuyrlijck, als het verschil van aenghezichten. En te willen, dat het ghene, welck ons behaeght of mishaeght, alle de weereld behaghe of mishage, dat is de palen te buyten gaen, daer God zelve schijnt zijn almoghentheyd binnen ghestelt te hebben. Men zeght wel, dat het niemant voor elck kan passen, als die ’t koren doet wassen. Maer die alle schepsels gemaeckt heeft, en kan de zelve in alles niet van passe doen. Wat wonder dan, datter nacht-uylen gevonden werden, aen wien eens anders licht de ooghen zeer doet? ’t Gaet met het alghemeen behagen, als met het vierkant van de circkel, met het eeuwigh beweghen, en met de filosoophsche steen: al de weereld zoeckt die, en niemant heeft-ze tot noch toe gevonden.
WEl te oordeelen, is een ambacht, dat al de weereld niet en verstaet. Daer toe is niet alleen wetenschap, maer oock een gewisse noodigh: twee [p. 61] dingen, die zelden in een persoon ontmoeten. De zaecke van een vriend is by na altijds goed; die van een vyand by na altijd quaed. Men schoeyt altijd de vremde op minder steken, als de bekende. ’t Zijn stercke zielen, die de ballance strack houden, en aen ’t zwaerste eynde laten over-gaen.
ONze lichamen met zes of zeven kruyssen geteykent zijnde, en werden niet anders als oude huyzen, die geduyrigh hermaeckingh en vernieuwingh van noode hebben. Wy en hebben dan ghemeenlick geen andere ghetuygenisse van in leven te zijn, als door ’t ghevoelen van onze ellenden. Wy konnen qualick eenighen dienst meer doen, of wy moeten die koopen van de gierigheyd der Doctoren. Het moet dan van de konst verzocht werden, het gheene de natuyr ons weygert. Wy moeten dan het voedsel uyt de handen van aptekers ontfangen, die ons van te voren, door die van de kocks of keucken-meyts bereyt wierden. Zulcks dat wy dan voor doode levenaers aengezien, en voor kermis-poppen gekeurt werden, die op een tafel, door raderen en veren beweeght en omgevoert werden.
HEt volck heeft deurgaens zeer vremde en veranderlicke zinnen: zy misprijzen des avonds, dat zy ’s morgens verheven en aen-gebeden hadden. Zoo wierden Barnabas en Paulus te Lystren voor Goden aen-gezien, en voor Jupiter en Mercurius [p. 62] gehouden, dien de scharen met gekranste ossen wilden offeren: maer korts daer naer, door eenighe Joden om-ghezet zijnde, wert Paulus ghesteenight, en over-dood buyten de stad ghesleept. wel te recht dan, wert het volck by de zee vergeleecken, welcke stil en kalm zijnde, doet te gronde gaen de zelve dingen, die zy boven ’t water verheven hadde, doen zy onstuymigh en ontroert was.
’t EN is niet wel doenlick, op d’ aerde te leven, zonder deel aen de aerde te hebben. De mane zelfs, zoo veel duyzent mylen van hier zijnde, schijnt daer van de aerdsche vlecken te dragen. Hoe zou dan yemand te hove leven, en van dat duyvels peck niet eens besmet werden?
DE smaet is de menschen zoo onverdraghelijck, als de nacht-merry. Dat druckt haer, en licht op ’t herte, als een zwaren molen steen: dat doet haer kracht en aessem verliezen, en de pols zonder bewegingh laten. Die daer aen vast is, en kan niet beter doen als te dencken, dat van alle de schulden de verachtingh gemackelickst is, om te betalen. Om dat ongemack en zullen wy gheen banckeroete spelen, noch het land hoeven te ruymen. Zijn wy de zommighe niet naer hare smaeck, zy en zijn oock niet naer onze tonge. Gheven zy ons ajuyn te eten, wy konnen haer met loock vertoeven. En daer mede gelijck en effen.
[p. 63]
HOoghe staten, die de wind van voorspoed met volle zeylen ontfangen, brengen van zelfs voort een oneyndelickheyd van troebel en onruste, ghelijck zijnde die landen, daer de doornen en distelen van natuyre voort-komen. Die daer in gestelt, en op dien top verheven zijn, doen zomtijds goed, en gheven ruste aen een ander, die zy haer eygen gheest niet geven en konnen: even als die hofsche Jonckers, die het parfuym of reuck werck dat zy dragen, niet en riecken, hoe wel zy dat aen andere mede-deelen. Het is onmogelick, in hoogheyd en luyster te leven, en vry van onrust en bekommeringh te wezen. Kleyne scheepjes en schuyten werden zonder moeyt en konst in rivieren en kreken bequamelick ghevoert: maer op groote zeen en wateren moeten de winden waer-genomen, de gronden gepeylt, en de hooghte van de sterren genomen werden. Ghewisselick, daer is meer zoetheyd en genoeghzaemheyd, in slechte hutten, als in hoovaerdighe en kostelicke paleyzen te vinden.
CCII. Accord van reden en passien. |
WY moeten altijd vrede met onze passien zien te houden, en niet overmeestert werden. Gheen grooter bezit, als dat van zijn eygen zelven. Die de reden met de zinnen in een verbond kan doen treden, heeft een grooter meester-stuck begaen, dan of hy muyren beklommen, en kasteelen in asschen geleght hadde. Daer uyt ontstaet een zalige [p. 64] ruste des gemoeds, die vreughd en vernoegen voortbrenght. Maer die in de hel is, weet weynigh wat van den hemel zy.
DE mutsert, eerst ontsteken zijnde, gheeft een dapperen roock; maer zoo haest de vlamme het opper heeft, en ’t hout beghint te laeyen, den roock verdwijnt, en den heyrt is klaer en helder. Zoo gaet het oock met die, welcke tot een hooghe staet verheven werden; elck schiet en schampt in ’t beghin, alle vileinyen uyt-stroyende: maer als dat eerste hoeckjen te boven ghezeylt is, en dat de monden moede zijn van schobben en schabbeeuwen, de nijd en vindt gheen boogh noch pijlen meer, om u aen te ranssen of te quetssen; haer schooven buygen voor den uwen; en de laster zelve zal bersten, als zy de weerlichten van uwe goede diensten in d’ ooghen krijght. Men zeght, dat den azijn tot de glans en schetter van ghesteenten dient, zoo wanneer haer spel en luyster bedeemstert en doof geworden is: zo isser een prickeltjen, of wat bitter-heylige van noode, om u kloeckheyd dagh te gheven en uw deughd te doen zonne-schijnen.
CCIV. ’t Heeft al zijn voorspraeck. |
DAer en is niet zoo ongherijmt, of ’t heeft zijn verdedigers: gheen zaecke zoo onrechtveerdigh, of zy vindt haer voor-spraken. Die ghene welcke ghezeght hebben, dat het sneeuw zwart is, hebben haer naer-komelingen gelaten; die, of zy [p. 65] schoon de zelve ongerijmtheyd niet voor en staen, zullen-er andere drijven, die niet van beter gangh en uyt-gheef en zijn. Elck is konstigh in ’t berispen, niemant in ’t verbeteren. Zelfs de puyen en de padden Beten, zoo zy tanden hadden.
’t IS een ongeruste zotheyd, alle dingen naer zijn zin te willen hebben. Die dat begheert, heeft een on-eyndigh werck tot zijn taeck genomen. Nu heeft hy de dwaesheyd van een onwetelingh te beantwoorden; dan de boosheyd van een nydighaerd te bevechten; sulx wederom hoogh-dracht en ydelheyd van een blaes-kaecke teghen te gaen; en wat van zulcken slagh meer is. De kortste wegh is, met d’ een en d’ ander te lacchen. Men moet de ezels de kaerden laten, en gheen wolle daer van eysschen.
CCVI. Verschil van ziel en lichaem. |
DE mensch bestaet uyt twee deelen, ziele en lichaem: maer die zoo veel verschillen als de eeuwigheyd en verganckelickheyd. De eene onsterffelick zijnde, steygert naer den hemel; het ander wert met aerde bedeckt, en van de wormen verteert. De eene wert niet af-gemaelt, als door de zeden; het ander wert door de schilders op een panneel verthoont. De eene heeft al haer schoonheyd van binnen in ’t verborgen; het ander van buyten in ’t opper-vlies, ’t welck af-ghetogen een slijmigh en bloedig vleesch doet zien; dat noch de kasse is van [p. 66] onreyne stoffe, die niet, als met verlof, ghenoemt kan werden.
De ziel is een om-vleeschten Enghel;
Het lijf is een on-reyn gemenghel.
CCVII. Onghestadigheyd des ghelucks. |
DE menschen laeten zich lichtelick bedrieghen door het gluyren en toe-lacchen van de fortuyne, gelijck men die zoo noemt: die haer meeste tyrannie en gewelt gebruyckt, als zy ons vriendelick onthaelt, en de meeste siere aen-doet. Hare kussen zijn altijd smettelick, en de vruchten die zy gheeft, en ons gezichte betooveren, brengen een schoot-vol van fenijn mede. Voorspoed is niet te betrouwen, veel min als de kalmte van een lacchende zee. De genuchten leven weynigh tijds; haer gheboorte en haer eynde en hebben maer een kleyne stond: de zelve uyre heeft keyzers ghezien op haren throonen verheven, en in het stof neder-geworpen. De onghelucken nemen haren oorspronck uyt de wel-lusten; en dickwils is oock een quade fortune de dochter van een goede moeder. Zoo wy de gheleerde fabelen willen plaetze geven, de Goden die van droefheyd en blijdschap gheen een lichaem en konden maecken, stelden die vervolgens d’ een na d’ ander. In voeghen, dat een stil weder ons storm voorzegt; en een volmaeckte gezontheyd is een voor-spoock van een groote zieckte.
[p. 67]
CCVIII. Ghierighaerd en verquister. |
DE ghierighaerd en verquister zijn ten naesten by gelijck: de een en heeft niet, en de tweede en zal niet hebben: Maer noch is de quiste-keers beter daer aen; hy leeft uyt den treuren, en heeft altijd wat goeds gehad: daer de grezelaer zijn zelven verkniest, en zijn beenen ont-margt heeft. Doch alle beyde en zijn-ze te zamen niet een wrotte mispel weerdt.
ZAchte boters, en melck-zoppen en zijn de beste luyden niet. Haer lijdzaemheyd is dickwils meer een domheyd en onghevoeligheyd, als een deughd, die niet zonder worstelingh en is. Men vinter, die men al slapende, de tanden zou uyt-rucken, zonder die wacker te maecken. En gelijck de gans ghepluymt wert, zonder schreeuwen, zoo en voelt een dijck-vel den elssen niet.
DE menschen zijn veel-tijds stom en belemmert, om yet goeds te zeggen, en wonder veerdigh en wel-spreeckende, om van een ander qualick te spreken. Men houdt in zommighe plaetzen avond-schoolen en open saletten van lasteringen. ’t Schijnt, dat de duyvel leven moet, want daer heeft hy neeringh, en daer wint hy zijn brood.
’t GEzelschap is uyter-maten aen-hangigh en klevende: ’t is een libbe die de gemoederen t’ sa- [p.68] men doet runnen, en van velen een maeckt. Die aen-merckinghe heeft dat Portugijsche spreeckwoord ghebaert: Antes con boos a furtar, que con maos a orar. Liver met de goede stelen, als met de quade bidden. Dit verstonden oock zoo die heydensche passagiers, die Jonas over boort zetteden, op dat zijn ghezelschap haer ghebeden niet vruchteloos maecken zoude.
DE gramschap maeckt de voorzichtigheyd zoo weynigh nuttigh als de vlercken aen verlijmde voghels. ’t Is een quade raed ghever, die den vergramden de ooghen sluyt, en hem zoo verbijstert, dat hy de reden niet en kan zien, veel min zich daer aen over-geven. Die met torn te rade gaet, en heeft zijn maete niet wel gekonnen: en de eene faute die daer door begaen wert, opent de pas tot d’ andere.
CCXIII. Afleggingh der zonde. |
QUade zeden en goede taerten moeten gebroken werden. Maer ’t en is niet genoegh, dat een goed geback ontgonnen wert, het moet oock behoorlick uyt-gesneden, en tot vermaeckelick voedsel van de gasten uyt-ghedeelt werden. Zoo en is ’t oock niet ghenoegh, dat de byle aende wortel vande zonde-boom gheleght werde, maer men moet oock niet rusten, tot dat hy teene-mael uyt-gheroeyt, en tot spijze van het vuyr op-gemaeckt werde.
[p. 69]
LEdigheyd is een miere-nest van allerley zonden. Het is een bedeckte klippe, daer aen vele schip-breuck geleden hebben, zonder haer verderf eenigsints te weten, voor dat het haer over-quam. Een quaed dat niet alleen de menschen, maer alle schepsselen vernielt en om-brenght. Indien het yzer zelfs reden spracke hadde, het zoude zeggen, dat het liever hadde, door kracht van arbeyd, versleten te werden, dan in een hoeck van een huys te verroesten, en tot niet te komen.
DEn ommegangh en verkeeringhe met de menschen is een dienstigh middel om de ziele voorzichtigheyd te leeren, en tot op-merckinghe te leyden. ’t Is een vijle en schave waer door de gheest gescherpt, en ontruyght wert. Het quaed gezelschap is wel te mijden, maer die oogen in zijn voor-hooft heeft, kan daer oock zijn voordeel mede doen. Wel-gemaeckte zielen trecken oock honigh uyt de steenrotssen.
CCXVI. Veranderingh van hope. |
DE ydele hope, die de lichtveerdigheyt in ’t begin gheeft, doet haer geheel van vuyr en hitte zijn; maer onder de hand, haer onmacht blijckende, ziet men zeer haest, haer vlamme in ys veranderen. Zoo gaet het veel tijts met de schoone hope, die zommige, op de almanacken van staet, zoo lichtelick innemen.
[p. 70]
HEt hof is de plaetse, daer het interest de principale stoel van zijn heerschappy houd. Razon d’ estado, of reden van staet, zet reden van conscientie aen d’ eene zijde: die is te slecht en te effen, om met de hofsche dobbelheyd, in concurentie of preferentie te treden.
CCXVIII. Ieloersheyd van staet. |
ALs de mane, gelijck jeloers van de zonne zijnde, tracht haer heldere stralen te verduysteren, en zich tusschen ons en haere glans-kloot stelt, zoo ontsteelt zy ons wel haer ghezicht, maer men ziet oock, dat zy haer zelven verdonckert, en dat zy haere klaerheyd begraeft in de schaduwe, daer in zy haer bedeckt. Zoo gaet het veel tijds, met de staet-gierige menschen, die door een anders val, haer fortuyne zoeckende te verheffen, haer zelven plotselick in Icarus zee neder-plotssen.
GHeen zoo stercke ziele, die niet eenighsins, door quaed ghezelschap besmeurt en begrimmelt wert. Daer steeckt een smettelick quaed in, dat zijn zelven voortzet, zoo verre als het raecken of reycken kan. ’t En komt maer de zonne toe, haer stralen op ruyen en modder-kuylen uyt te spreyden, zonder hare zuyverheyd te bederven, en de luyster van haer licht te verduysteren. Maer de mensch gehecht aen ’t vleesch, gelijck de kraeyen aen de krengen, en schijnt niet wel te konnen leven, dan met [p. 71] het ghene dat ghemenghelt is, en tusschen twee onrijpe, een rijpe en murwe gheeft.
CCXX Lasteringh tegen-gaen. |
’t EN is niet wel om doen, bloemkens en kusjens, voor lasteringen, te geven. De menschelicke zwackheyd en kan zoo hoogh niet stijgen, als, door een krachtigh mirakel, gesterckt zijnde. Ick mach dan wel mijn schild of beuckelaer stellen, tegen de keyen die yemant op my werpt; en quetst hem dan de weer-steuyt in ’t schoonste van zijn aenghezicht, dat hy dat zijn eygen zelfs wijte.
CCXXI. Bekommerlicke staet der koninghen. |
DIe eenmael de zoete ruste van een middelbaer leven gesmaeckt heeft, al vond hy een rijckstaf voor zijn voeten liggen, en daer van ’t gewichte en de zorghe kennende, hy en zoude zich niet verweerdigen, die op te rapen. De schepters zijn van glas, de kroonen van ghemuskeerde dorens, en de loop-banen der princen zijn gheheel van ys, met steylten en val-plaetsen allesints geboort.
CCXXII. Menschelicke wijsheyd. |
DE wijste verre-kijckers van menschen begaen somtijts de grootste fouten; nemende dickwils filozelle voor oprechte zijde. Zoo los en onzeker zijn de resorten ofte veren van ’t menschelick vernuft. Men prijze de voorzichtigheyd van dezen of ghenen, daer en isser gheen te vinden, die Gods oogen heeft. Zoo datmen altijds met ’t diep-loot in de hand moet gaen.
[p. 72]
GHeveynstheyd woont, deur aen deur, by de ware deughden: zy houden gelijcke winckel, dicht by den anderen. Een weynigh ghelaets wel voort-gedaen, verruckt de menschen in verbastheyd en verwonderinghe; doende haer by na autaren planten voor die gene, welcken God stroppen en galgen bereyt heeft. Wie kan hier die wolcken splissen, om dwars, door zoo veel schaduwen en duysternissen, Gods heymenissen te lezen?
CCXXIV. Nuttigheyd van reyzen. |
DE wateren, die altijd rollen en loopen, hebben beter geesten, en heylzamer krachten, als die stille en doot, in een poel om-sloten zijn. Zoo is het met de gheesten der ghene, die den heyrt en asschen verfoeyende, van land verandert en de weereld doorzien hebben. Maer dat moet met aendacht, en met oordeel geschieden. Want men vindter veel, die den heelen tour van de weereld gedaen, en niet anders gevoordert hebben, dan dat zy konnen zegghen, op vremde zeen, en in andere landen gheweest te zijn; slachtende hier in den Predicker van Nineve, die veel weghs, onder zee, af-leyde, en niet-metal en zagh, dat hy konde vertellen, om dat hy in ’t lichaem van een beeste was.
CCXXV. Ons leven is ghemenght. |
ONs leven is een menghsel van zout en zuycker: ’t is een bitter-zoet, dat te ghelijcke de tonghe streelt en terght. Wy zijn die oude waerheyd schul- [p. 73] digh, aen de op-merckinghe der keurighe Naturalisten, dat de zelve beweginghen van spieren en zenuwen doende weenen en lacchen, ghenuchten en misnoegen op het aengesichte marcken. Zoo is het met de mensch gestelt. En hoe-wel dat alle daghen broeders zijn, zoo zietmer weynighe die malkander gelijcken. Het zijn wateren, die geduyrigh loopen, maer altijds dijck en troubel zijn. Kruyden die vergift voort-brengen bloeyen alzoo wel, als heylzame planten. Daer en leeft niemant die zijn gheboorte niet beweent en heeft, en die niet al krijtende van de vroe-vrouw ontfanghen is. Alle de historien en spreecken maer van een mensch, dien-men heeft zien lacchen, in de weereld komende. ’t En is oock gheen ketter, die dat gheen geloof en gheeft.
DAer zijn van die al-bedrijfs, die altijd met de beenen in ’t vuyr zitten: die alles willen weten watter om-gaet; die onderzoecken, waer het sneeuw van ’t voorgaende jaer gebleven is, en wat de menschen aen d’ ander zijde van de middel-linie mogen doen. Zy leven en spreeken by den taste, keerende geduyrigh het hooft, gelijck een simme die pillen in zwelght. Maer elck heeft ghenoegh te doen met het zijne. Bunolero haz tus bunuelos. Pastey-backer moeyt u met uw gheback. Dat de schoen-maecker buyten zijn leest niet en spreecke.
[p. 74]
AL het gene ’t welck kan gezegt, kan oock betwist en veronzekert werden. Al dat gheschreven wert, is onderhavigh de pleyt-zucht van een ongenadige sophist, die altijd een pack-huys van valsche redenen heeft, en die gelijckelick meest redeneert, en de onredelijckste van alle woeste en onleerzame dieren is. Werden wy dan qualick berispt, laet ons met gezwijgh ons zelven wreken; of zegghen, met den Heere Quaed-kruyd, De verachtinge, die zulck een van my doet, doen ick even van zijn oordeel. Wie en weet niet, dat het licht is, de schoonste dinghen te besmetten; en dat het slick zoo veel niet en kost, als de couleuren? Dat-er gheen metselaer zoo onwetend is, die de schoonste marber-steen niet en kan in stucken smijten; noch zoo kattivijgen beuzelaer, die niet en zou konnen de brand-stichter van een goede stad zijn, daer van een groot monarch de grond-legger geweest is. Zoo het dan gebeurt, dat men ons te rechte blameert, hoe-wel het moeyelick valt, door verwijt van onze vyanden te leeren, het ghene wy in de vermaningen van onze vrienden behooren te vinden, laet ons echter dincken, dat het glorieuzer is, een berispinge wel te nemen, en daer van beter te werden, als het schandelick is fouten te hebben, en onverbetert te blijven. Dat groote personagien hare mis-grepen vryborstighlick erkent hebbende, een trap van eere en achtbaerheyd bekomen hebben, die zy niet en zouden al mijdende [p. 75] of verschoonende, gewonnen hebben. In allen gevalle, zoo is den dagh schoonder als de duysternissen, hoe-wel die ons met weerlichtingen aen-komt, en met donder-slagen vergezelschapt wert.
MEn vindt zelden een groote onnozelheyd met een groote macht gepaert. ’t Is quaed een middel-maet te houden in een staet, die gheen maet en heeft. Hoe wel het de hooghe machten des te min geoorlooft is te misdoen, om dat hen alle dinghen gheoorlooft zijn. Dat heeft yemant doen zegghen, dat alle de namen van goede princen in een ringh konden gesneden werden. ’t Is oock veel lichter, in een quade fortune, zich met geduld te dragen, als in een goede met zedigheyd te leven.
CCXXIX. Princen zorghelicke conditie. |
DE staet van groote princen is zeer ellendigh en gevaerlick. Het rampzaligh gebroed van loftuyters en flickefloyers maeckt haer conditie onverbeterlick en hopeloos. Zulcks dat de gelegentheyd van andere geluckiger is, als die van groote potentaten. Want zoo de kleyne feylen zy zijn terstond op-gerecht: maer wie isser zoo gehertight, dat hy de opper-machten durft berispen? Men heeft hun liever te verderven, als te mishaghen. Zy zijn ghequetst, niemant durft haer wonden raecken: zulcks dat zy haer zieckten niet en kennen, dan wanneer zy ongeneeslijck zijn, en dat het niet mogelick is, die te helen, of te heelen.
[p. 76]
WAt vintmen al van ellendighe slaef-zielen, in deze verdorven en laetste eeuwe! Die niet anders en weten, als zich te voeghen, naer de tyrannie van den tijd, en de vrijheyd, die de natuyre alle menschen vergunt heeft, schendelick te verraden, om een ander, ten dieren koste van ’t land, te behagen. Menschen, die haren mond dwinghen te zegghen, daer ’t herte tegen worstelt, en daer over ’t ghewisse (zooze die maer hebben) haer tot een beul en gheessel streckt. Maer liever gheen taerten, als die met schurfde handen ghemaeckt zijn. Een eedel hert en is met zulcke tonghen niet verkuyst.
CCXXXI. Onghestadigheyd der menschelicke dinghen. |
DE beginsselen van zaecken, die al te veel rozen hebben, moeten ons doen duchten, dat wy op ’t eynde veel doornen zullen ontmoeten. Zoo zorghvuldigh als de fortune, in ’t eerste, haer thoont, om ons te verheffen, tot zoo hooghen top, als wy konnen wenschen; zoo hertneckigh zal zy veel-licht vallen, om ons te vertreden en te pletten. Zoodanigh is de zwackheyd der menschelicke dingen, dat zoo haest die gerezen zijn, tot een zecker punt van hooghte, dat zy moeten dalen of neder-storten; en dat wel, met zulcken geweld in een oogenblick, als zy pijnelick in dertigh jaren hebben konnen steygheren: en daer zy schenen met zulcke diamant-spijckers ghehecht te zijn, dat het lichter schijnen zoude, een peerel met een avegheer te deur-boren, [p. 77] als die uyt haer zaete te lichten. maer
Die Cresus was, Wiert Irus ras.
VEle stoffen op groote memorien, en verheugen zich, dat haer herssens met vele meubelen gevult zijn; maer zy en zien niet, dat zy daer ongheschickt, en buyten haer plaetze liggen. De memorie is als de buyck der ziele, daer wel veel in komt, maer die dickwils met winden op-geblazen en ghespannen wert. Daer van niet anders en komt, als vuyl gekraeck, tot spijt van de neuze.
DE gheest van sommighe menschen is dickwils wel subtijl, maer even als de spinne-webben, die nerghens toe dienen, dan om vliegelen te vangen. Zoo werd een goed verstand menigh-mael verspilt in nietighe beuzelinghen, die de zack van de kool-man slachten, zwart en leelick van buyten, en ergher van binnen. Come costal de carbonero, malo de fuera, peor de dentro.
CCXXXIV. Sterckte van oprechtigheyd. |
DE groote en wel-ghezette zielen, zijn ghelijck de stercke rotssen, die de dulste buyen niet en konnen verzeeren of beweghen; dien de schuymighe en brandende golven niet anders en doen, dan met hare wateren te wasschen en schoon te maecken; tegen welckers vastigheyd de baren gebroken werden, en op welcke de vuyrige blixem zelf geen heerschappy en heeft. Men zeght, dat de arend al- [p. 78] leen onder alle vogelen bequaem is, om zijn zelven, boven de wolcken, buyen en tempeesten te verheffen: zijnde dit de reden, waerom de heydensche oudheyd verziert heeft, dat hem Jupiter de wacht en bewaringe van den blixem toe-betrout hadde. Zoo hebben de stercke zielen, de arenden gelijck zijnde, de macht en bequaemheyd alleen, van zich onbewegelijck en staende te houden, in alle bewegenissen, en quade geruchten, die teghen haer verweckt werden. Het zijn die zonnen, welcke door gheen nevel of wolcken en konnen verduysteren, dan voor wat tijts, naer de welcke zy die verstroyen, en te niete brenghen. Haere oprechtigheyd en onnozelheyd is haer zoo machtigen steunssel, tot haer glorie, dat zy de waerheyd sterckte geeft, om over de lasteringh te triomferen; lacchende met de onghelijcken en lasteringen; die viper met de vingher afschuddende, zonder eenigh naerdeel t’ ontfangen: de-wijle hun de goede trouwe dient, tot een ondeur-boorlick wapen, tegen de gestaelde en vuyrigh pijlen, daer mede zy ghedreyght en beschoten werden.
CCXXXV. Vorderingh van onbequame. |
HOe menigh wel-ghebouwt verstand, met alle deught en wetenschap deur-wrocht, moet op een ezel rijden, en zoo altijd te late komen, ziende met goede ooghen aen dat ezelighe langh-ooren te paerde zitten, en te poste naer hooge ampten loopen, en die verkrijghen. Het viel my onlanghs in, [p. 79] die eerste ongeluckige te vergelijcken, by dien geraeckten van ’t Euangelie, die menige jaren ontrent het bad-water Bethsaida gelegen hebbende, als den Engel zelve het placht te roeren, altijd van andere onderschept en voor-gekomen was. Maer men ziet oock daer nevens, dat een ooghenblijck gheeft, dat acht-en-dertigh jaren geweygert hebben.
DAer zijn luyden zoo licht-hertigh, dat zy oordeelen in kleyne gelegentheyd, rijck en weeldrigh te zijn, de wijle de hope haer niet en weygert; welcke als die schoone boomen zijnde, die gheen vrucht en dragen, ons met haer schaduw alleen vermaecken en vernoegen. Deze zijn gheluckiger, als die wrecke pins-penningen, die in gesmolten goud zwemmen, en een turf in tween klieven, uyt vreeze van noch eens armoede te lijden.
Homme chiche, Jamais riche.
Een gierigh mensch Heeft noyt zijn wensch.
GOdvruchtigh en een hovelinck te zijn, is een in-gebeeld houwelick van vuyr en water; daer d’ een zijn plaetse heeft, is d’ ander uyt-ghebannen. ’t Hof is een ander weereld, daer nieuwe sterren, en een heemel van peerlen en diamanten schettert: maer het gevoelen van deughd en ondeughd is daer zoodanigh, dat men oordeelen zoude, dat de wetten der conscientie voor de hovelinghen niet ghemaeckt en zijn; en dat zy een reden hebben, ghe- [p. 80] heel verschillende, van die van andere menschen. De zonde, die elders niet en treedt, als schoor-voetende en met vreeze, en die de schaemte altijd terzijden, en in duysternisse houdt, zoeckt hier haer licht, en de kennisse van gheheel den hofdrangh: in voegen, dat in die vaddige en laeghste slaverny, een merck alleen van vrijheyd is, te durven zegghen en uytroepen het quaed en de vuyligheyd, die-men begaet. De deughd in teghen-deel, zoo-er oock eenighe is, houd zich verborgen, als beschaemt zijnde, haer zelven te ontdecken, om de bien-seance, of wel-levendheyd niet te quetssen of te verbelghen.
CCXXXVIII. Preuve van de deughd. |
VEle roemen van groote sterckte en onbederffelicke zeden: maer het komt op de preuve en ondervindingh aen. Een vrouwe en kan niet eerbaer ghezeght werden, die de lief-kozery en minne-treken niet en heeft gheproeft en teghen-ghestaen. Een soldaet en verdient de naem van een kloeckert niet, die noyt gheen belegeringhen, of veld-slagen ghezien en heeft, als in schildery: ende een man ghebruyckt t’ onrechte de naem van wijze die in tegenspoed gheen preuve van een stercke ziele gegeven heeft. ’t Is licht, in een calmte, een schip te stieren, maer als de lucht en zee zich vereenight hebben, om dat te verderven; als-men aen alle zijden niet en speurt als gezichten van schrick en wanhope, dan wert de kloeckheyd van een stier-man [p. 81] ghetoont en bekent gemaeckt. Insgelijcks als alle dinghen ons toe-lacchen, zijn lichtelick remedien te bedencken, tegen ongemacken, die men niet en voelt: maer wanneer onze luyster verduystert is, en dat die, welcke ons ’s morgens aen-baden, een misdaed maecken, naer de middagh ons te begroeten, geven wy de wapenen onzen vyand over, dien wy te voren veracht en verspogen hadden.
CCXXXIX. Voorderingh der booze. |
DE onrechtveerdigheyd is de Gouvernante en meestersse dezer eeuwe. Eerlicke luyden en schijnen maer gemaeckt te zijn, om de fortune te mis-hagen, en een speel-tuygh en uyt-vaeghsel der weereld te zijn. Zy werden voor stoppels en hennep aenghezien, die wel dapper gebraeckt of ghezwingelt werden, maer daer van noyt goed hemde ghemaeckt en wert. ’t Is alleenlick de boeve-jacht die nu de voet inde stegel, of den aers in de zale krijgen.
CCXL. Vleeschelicke liefde. |
DE eerste zucht van vleeschelicke liefde, is de leste van die van wijsheyd. De beste naem die men haer oock geven kan, is die van zotheyd. De regels van reden strecken in Venus schole voor ketterijen, en uyt-werpsels van zwarte galle. De vrouwen zijnde voor de minnaers de schoonste helft van de weereld, haer gheduld, om een van die te winnen, doet mirakelen. Malherbe placht te zegghen, dat hy maer twee schoone dinghen in de weereld vond, de vrouwen en de roozen; en twee fraeye be- [p. 82] ten, de vrouwen en meloenen. Die meester heeft veel leerlingen naer-gelaten. Maer men verdrinckt zoo wel in de liefde, als in een riviere. Men moet dan eerst de grond zoo wel van d’ een, als van d’ ander peylen.
DAer zal liefde zijn, zoo langh alsser ooghen en schoonheyd in de weereld zijn zal. De wijze zelfs, die vande zelve stoffe, ghelijck die vande zotten, ghemaeckt zijn, en konnen de liefde uyt haer herte niet bannen. Dat vuyr vat oock aen palleyzen en kercken. En die wreede secte der stoïcisten, die ons de helft van ons zelven wilde wegh-nemen, ons van alle passien beroovende, in plaetze van een wijs man te baren en heeft niet anders, als een stockbeeld gemaeckt. Is ’t vremd, dat wy lief hebben? wy zijn van ’t geslachte van de eerste mensche.
EEn leelicke bruyd heeft veel pareersel van doen: maer zy wert eyndelick zoo toe-gemaeckt, dat zy wat lijckt, ten minsten, by een donckere keersse. De spaignaert zeght aerdighlick:
Compon un sapillo, Y parescera bonillo.
Versiert een paddeken, ’t zal goelick thoonen.
DE groote rijm-konst, is nu, by velen, een lijm-konst gheworden: om dat die heylighe wetenschap, door een hoop verneutelde rhijmerkens, die noyt de poorten van de musen begroet hebben, ont- [p. 83] heylight en ont-eert wert. Bedrieght u niet ghy kleynen adel. De Parnas is van de berghen, die niet gemaeckt en zijn, als voor de wiecken van voghelen: en noch en hebben die alle de sterckte niet, om zoo hoogh te vliegen. Het zijn alleen de Adelaers, die met haer vlucht zoo hoogh steygheren konnen.
’t IS een dobbel vermaeck, als de smaeck en ’t gezicht malcanderen kussen, en ’t een het ander niet en hoeft te benijden. De natuyr heeft een byzonder vermaeck in spijs en dranck gestelt, op dat de mensch zijn zelve niet en zoude verzuymen: maer als hy in ’t geniet van dien, een splinter in zijn oogh moet lijden, hoe kan hy daer aen ter-deghe lecker-tanden? daer zich de tongh vermaeckt, moet ’t oogh gheen honger lijden.
DIe haer lichaem sieren, als of ’t een tempel van Egypten waere, om daer binnen een ratte of een meer-katte te logeren, toonen dat zy de pauw gelijck zijn, met een kleyn hooft en weynigh herssens; met de schoone pluymagie, maer daer onder een bruyn of grauw vleesch steeckt. Zy en mercken niet, dat de kleeren de plaesters van de lit-teeckens der zonde zijn; dat het geleende stoffen en geoorloofde roveryen zijn, ghetuygenissen van onze bedelryen, die ons hulpe van alle schepselen doet bedelen, tot verschooninge en bedeckingh van onze schaemte.
[p. 84]
CCXLVI. Ydelheyd van namen. |
DE tijt isser geweest, dat de menschen de landen benoemden; maer nu benamen de landen de menschen. Men placht eer-tijts te zegghen, Haymans-land, Coppen meens block; maer nu is ’t al Heer van Block-land, of van Bock-land; Heer van Zotteghem, of van Bottegem, en zulcke titulen meer. Het zijn kittelinghen van zotte eere en aenzienelickheyd, die de holle herssens droncken maecken: die willen dan gehult en gehuyft zijn, met een lange naem van adelicke stucken, en geleende quartieren. Maer de mieren krijghen vlercken, op dat zy te eer vergaen zouden. Da dios alas a la hormiga, para que se pierde mas ayna.
DE lasteringh geeft toetsen en beeten met zwarte tanden, die met roest en maegh-dreck gheladen zijn. De wapenen die zy gebruyckt en zijn van gheen krijghs-gebruyck, maer met vergift en draken-spogh bestreken. Wee hen die haer steken onder-worpen zijn.
CCXLVIII. Deughd in alle menschen prijzelick. |
DAer de deughd is, al waer ’t oock in een Turck of Tarter, daer moet-ze ghe-eert en gheviert werden. Het bye-werck wert geacht en gheprezen, hoe-wel het niet, tusschen goud en diamanten, maer in een stroo of teene korf, met kley gestopt, ghemaeckt wert. God zelfs verklarende aen zijn volck, hoe hy wilde aengebeden werden, begeerde steenen [p. 85] autaren, zonder kunste en zonder fatsoen, en niet van jaspis, of ghepolystert marber. Zoo komt de grootheyt van yemants yver en ghenegentheyd met de leegheyd van zijn gedachten hem te stade.
CCXLIX. Groote lien, groote fauten. |
DE hooghste bergen hebben de leeghste hellingen en valleyen: zoo hebben de grootste verstanden dickwils de grootste fauten. ’t En is oock niet vremd, de wijle zy al haren raed van haer zelven leenen. Want dat yemant al gekauwt gegeven wert, ’t en is gheen wonder dat hy dat kan verdouwen: maer uyt eygen bewegingh een heet yzer aen te vatten, zonder zich te verbranden, dat is het werck van een vereelde hand, die van een edele ziele gesterckt wert.
GHelijck van alle andere passien, zoo zijn oock de eerste beweginghen van droefheyd, buyten onze macht, ende en schijnen gheen tol aende reden schuldigh te wezen. Maer al komen die ons aen, buyten onzen wille, zoo en is ’t ons niet geoorloft, die te volgen, wy moeten daer in gaen ghelijck die groote revieren, die haer zelven in de zee storten, en daer deur passeren, zonder zich daer mede te menghen: volghende daer in de vernuftige byetjes, die zoeten honigh uyt de bitterheyd van thym maecken. De droefheyd is een natuyrlicke zieckte, remedien en bate lijdende, die tot haer gesontheyd strecken: zy is oock zomtijds eer-gierigh en hoo- [p. 86] vaerdigh, zoeckende haer te verthoonen in een statighe rouw-sleep, met een doodsch en verstorven aenzicht. ’t Is een huys-vyand, zoo veel te zorgelijcker, als zy haer zelven aengenaem maeckt: een passie, die niet loffelick en is, als voor een tijt, en met zekere mate. ’t Is het doen van ghemeene zielen, het eynde van haer droefheyd te verwachten, maer ’t is het eyghen van groote couragien, die te stremmen en te steuyten.
DE ziele is zoo vry-geboren, en vyandigh van alle dwangh en ketenen, dat oock de wijste princen aen dien zack van vrijheyd niet en hebben durven heffen, of met de vinger daer aenraecken. Een stout en edel-moedigh hert dorst dien tyran van Syracusen, soo fierlick en vierlicken braveren, dat hy liever hadde naer de ticchel-ovens gezonden als tot die nood ghebracht te werden, van noch eens zijn quade veerzen te moeten prijsen.
WAnneer men de inbeeldinghe haer volle drijft en zwier gheeft, ’t is wonder wat zy niet en schildert en verdicht tot vergrootinghe en verwonderingh van ’t gene daer haer pinceel op speelt, en haer ooghen ghevest zijn. Zy maeckt als dan een dooden leeuw veel beter als een levendighen hond, verheffende de beenen en de asschen der ghene, die naer haer zinnelickheyd gheleeft hebben, tot de prijs en de waerdigheyd, om aengebeden te werden. [p. 87] Zoo dede de Grieck, die dry duyzent drachmen de lampe kochte, daer mede zich Epictetus in zijn waecken en studien ghedient hadde. Zoodanigh was oock de uyt-spoorigheyd van die prince, welcke om het tafel-boeckjen van de poëte Aeschylus menighte van talenten, of eenige duyzent kroonen gaf: en dien anderen oock, die de delfische priesters door giften vergiftighde, om uyt haer handen Orfeus lyre te trecken, daer aen hy noch hand noch vinger en konde zetten.
CCLIII. Kleynheyd van lichaem. |
GHelijck-men in de kleyne flesjes, de keurlickste uyt-trecksels sluyt zoo schijnt het, dat de natuyre zich behaeght, om in de kleynste lichamen de kostelickste zielen te stellen: en naer dat zy min of meer hemelsch zijn, zoo menght zy meer of min aerde daer onder. Zy kast en voeght de schetterighste gheesten, even als de gout-smits de kostelickste steenen in ’t werck stellen, daer in zy het minste goud gebruycken, dat moghelick is, en maer van passe zoo veel, als tot haer vestingh noodigh is.
DE waerheyd die den ghemeenen man ontkleed en naeckt wert voorghestelt, wert niet als bedeckt en gemaskeert de princen voor-ghedraghen. ’t Is al gezuyckert en geparfuymt dat voor haer ghestelt wert. Zoo heeft men eer-tijts ghezegt, dat de deughd de Caesars voor den tijd komt: dat zy het ghemeene oordeel bedriegen, en de menschelicke [p. 88] hope voor-by loopen: dat de ervarentheyd niet noodigh is als voor gemeene zielen: dat de kloeckheyd der helden door andere weghen voort komt: dat ze niet en gaet by trappen: en dat de werken des hemels, van ’t begin af, in haer volkomenheyd zijn.
’t IS somtijds de glorie van een goed verstand, met overlegh te konnen vinden, het ghene een beeste, door puyr geval, ghetroffen heeft, en dat het sich verghelijckt met de nyverheyd van de fortune, die zomtijts grooter is, als die van de vermaertste konstenaers: daer van ghetuygen zijn die twee pinçeelen, uyt gramschap tegen een doeck geworpen, die zeer wonderlick schilderden het schuym van een hond en peerd, ’t welck Protogenes en Nealces mishoopten te konnen volbrengen.
CCLVI. Nieuwigheyd en veranderinge. |
DE menschen zijn tot nieuwigheyd ghenegen; al haer vermaeck bestaet in onderwijlighe veranderinghen. Zelfs die in vermaeckelicke plaetsen en kostelicke paleyzen, langhen tijd, verblijven, haer ooghen en haren gheest werden vermoedt en onlustigh, van niet anders te zien, als de zelve gestichten, de zelve kamers en schilderyen, de zelve hoven, en fonteynen. Daer en is niet zoo bequaem, tot verhinderinghe van melanckolye, als den ommegangh van een eerlick man, met wien men aller uyre, kan aen-mercken de nieuwigheden in oude en duystere dingen. Jae niet bequamer (om als een [p. 89] Christen te spreken) dan zich te onderhouden, in dat hemelsch cabinet van Godes woord, uyt welckers schat, nieuwe en oude dingen voort-ghebracht werden.
CCLVII. Slaep en droomen. |
DE droomen van een frisch en gezond lichaem, en hebben dickwils niet alleenlick haer vermaeck, maer oock haer nuttige onder-richtinghe. De ziele is dan een konstighe schilder, die op het breyn-panneel wonderlicke dinghen af-maelt. De slaep wert by velen genoemt de broeder van de dood, maer ick houd hem voor de vader van het leven.
CCLVIII. Voorsprake en wel-sprekentheyd. |
WY en zijn nu niet meer in den tijd, daer de reden haer zelven beschermde en staende hield: zy heeft nu zoo wel voor-spraecke en wel-sprekenheyd van noode, als de justicie sterckte van doen heeft. Doen het recht en de reden zich zelven handhaefden, onder het scherm der onnoozelheyd, de spreeck-konste, en bloem-tale wierden ghestelt in ’t gelit en reke van zaecken, die meer tot genuchte, als tot nuttigheyd gemaeckt zijn. De naeckte waerheyd, die doen ghepreeckt wiert, hadde die stoutigheyd, om vrymoedelick in hoovaerdige palleyzen te kommen, en de op-gepronckte opinien van de groote Philosophen om-verre te werpen. Doen was-men wel-sprekende ghenoegh, als-men konde zeggen, dat Jesus Christus voor ons gestorven, en tot onze zaligheyd verheerlickt was.
[p. 90]
DE schoonheyd, een eygenschap der vrouwen, de mans te willen aen-placken, is Hercules te frizeren, en zijn gekrulde hayr te poeyeren: ’t is in de hand van Mars een waeyer te steken, in plaetze van een degen. Het mant veel beter voor een man, dat zijn kloecke leden bruyn-geverwt zijn, als dat hy vrouw-wit hebbe. Dat van de vrouwen gezegt wert, is van gheen mans te verstaen: dat een schoon aenzicht een schurfden aers verkoopt.
CCLX. Veranderingh van alle dinghen. |
DAer en is ter weereld niet vry van veranderingh en ondergangh, ’t vergaet en sterft al, wat leven en wezen ontfanghen heeft. Zelfs koninckrijcken en staten krijgen haren ouderdom, en daer naer de dood. Eenen dagh vernielt en werpt om verre een machtighe stad, daer van een heele eeuwe de fondamenten ghezien heeft, een ander de voortgangh, en een derde de voltreckingh. Een groot bosch, dat gewassen heeft, sedert de geboorte van de weereld, tot onzen tijt toe, wert met een ommezien, in asschen verandert, daer de wind meester van is, en over zeen en landen wegh voert.
GHezondheyd gaet boven alle goed en weelde van de weereld: ’t is het beste deel van ons zelven, en het schoonste present, dat de natuyre ons gheeft. Het is veel beter dat onze spieghel ons een goed aenzicht thoont, als de fortune met al haren [p. 91] rijckdom. Dat begheerlick metael, ’t welck oock de blinde aengenaem vinden, zonder ’t zelve te zien, en zal ons niet geluckigh maecken; als ons een quade maghe, of bedorven longher den oorloogh aendoet.
’t Verveelt de mensch al wat hy ziet,
Die zijn gezontheyd niet gheniet.
Al is ’t een koninck, die in een goude becken zijn fluymen lost, hy heeft zoo veel ongemacks, als die daer toe een scherf, of vodde ghebruycken.
De wan-lust of bedorven smaeck
Steeckt van de beste spijs den draeck.
CCLXII. Ziecken troosten. |
ALs wy gezond zijn, is het licht, den krancken goeden raet te geven en te troosten; gelijck het licht is, te spreken, voor de ghene die niet stom en zijn, en te oordeelen van de couleuren, voor hen die ’t ghezichte niet verloren en hebben. Maer zijn eygen ongemack, door stercken troost, te verlichten, dat is het werck en den arbeyt: daer is-men aen de gracht, om te thoonen dat wy springen konnen, en wat wy gheleert hebben. Maer dan staet-men dickwils camuys, t’ eynde van zijn koorde zijnde, dan is het schip aen de grond, en in perijckel van vergaen.
MEn zeght, dat geluckige zotten gheen wijsheyd van doen hebben. Zoo gaet het ghemeenlick in de weereld: een once geluck is daer beter als een [p. 92] pond wijsheyd. Al is yemant van verstant verzien, als een gans met een kam, of zoo wijs als een sneppe, en dat zijn hooft zoo hol is, als een ey zonder dop, heeft hy maer de fortune tot zijn moeder, hy heeft het gheluck tot zijn zuster, en de weereld tot zijn voedster.
ELck moet hebben dat hem toe-komt. Al is ’t zelfs een bedelaer, men mach hem die almosse niet onthouden, die God hem ghegeven en ons bevolen heeft. Gheen zoo kleynen Sant of hy wilt zijn keersse. Hoe-wel het spreeck-woord oock waer is : dat
Waer den autaer light gevelt, Wert geen keerse meer gestelt.
En daer-men in vreeze van schip-breuck zijnde, keerssen zoo groot als masten belooft, en behoudens aen lant komende, nauwlick een keersjen van derthien in een pond, offert.
Le fleuve passé, Sainct oublié.
Als ghevaer maer is ver-by, Staet de Sant geheel ter-zy.
CCLXV. Verghetenheyd van weldaden. |
DE menschen zijn gierigh en hitsigh tot wraecke, en geheel koud en flauw, tot erkentenisse van vriendschap, en ontfanghen gunste. Thomas Morus heeft eens wel gezeght: men schrijft de weldaden op het zand, en de onghelijcken op marmersteen.
[p. 93]
CCLXVI. Onghelijck oordeel. |
ZOo ongelijck en verscheyden als de smaeck van de mensch is, is oock zijn oordeel en begrijp. Dat de een behaeght, doet een ander braecken, en de walge steecken. Men vindt zelfs oogen, die op leep-oogen verlieven, en liever Lea als Rachel aenschouwen.
MEn vindt luyden, die geduyrigh de wijn langst de kinne zijpelt, en den beck altijds in ’t nat hebben; die nochtans meenen gaeuwe luyden te wezen, ende het wijngaerd nat, voor de slijp-steen des verstands nemen. Maer de over-mate heeft dat doen versmoren, en met het in-gaen van Bacchus zap, Minervas wijsheyd verdroncken, of wegh ghejaecht.
DE glory en wilt gheen ledige ruste, nocht loome traeghaerds lijden. Het is te schoone bloeme, om gheen doornen te hebben, en zich te laten plucken, zonder stecken en bloed-laten. De edele begheerte, om die te bekomen, en heeft Themistocles niet laten slapen; en heeft dien grooten Alexander jeloers gemaeckt over zijn vaders victorien. Maer die is nu verandert in een jammerlicke on-ruste en nijdigheyd, die zich kruyst en pijnight met een anders voorspoed, en niet bevredight en wert, als met een anders onder-gangh.
[p. 94]
MEn zeght, dat de volghers, en die een anders stijl of stoffe zoecken naer te drucken, de schaepen lijcken, die de treden van de voorgaende kudde naer-volghen. Maer die wijze van doen en is zoo slaefbaer niet, als zy uyt-gekreten wert: ’t en is niet al voor diefte te houden, dat men leent en hervormt. Die het wezen en de geesten uyt de specerijen of andere gewassen trecken, en laten daerom niet de meesters en maeckers te wezen. De byen maecken den honingh, hoe wel zy de stoffe uyt het zuycker en zoetheyd van de bloemen halen. Maer daer in moeten wy die kleyne diertjes oock naer volgen, die dat hemels-sap, zoo hier en daer af-lecken, dat-men niet mercken en kan, van waer het ghezogen of getrocken is. Hier in en moet men niet doen als de copyïesten die manneken naer manneken naer-drucken: als men maer behendigh genoegh is om te stelen, men zal het oordeel van de spartaensche richters vinden, om divery te vergheven en te prijzen.
CCLXX. Alle menschen zijn quaed en on-gemack onderworpen. |
DE geringhste luyden en hebben gheen quaed of onghemack, dat de koningen en groote dezes weerelds niet onderhavigh en zijn geworden, als de natuyre haer een lichaem gegeven heeft. De smettelickste zieckten en hebben geen Keyzers gespaert: en de goede reuck, die uyt het zweet van Alexander voort quam, en heeft hem niet onsterffelick ghe- [p. 95] maeckt. Zoo de deughd zelve een lichaem hadde, zy zoud oock zieckte en smerte onderworpen wezen. De weereld schijnt ghemaeckt te zijn met die voorwaerde, dat ons alle dingen, nu een goed, dan weder een quaed aenzichte thoonen zouden. De zee handelt van vrede met de schepen, als het tempeest over is: de nacht brenght ons den dagh toe: en de zieckte is ons een toe-gangh tot gezontheyd.
HOe ongeluckigh zijn de prinsen! Die dat schoone lichaem der waerheyd noyt naeckt en zien, maer altijds getabbert, en met donckere sleuyers om hangen. Dat doen de laege vuylicken, en die duyvelsche hof-pesten, die den gheest der vorsten be-eunjeren en vergiften. Ziet eens, wat die zeem-strijcker, by Athenaeus, doet: Hy zweert den grooten Alexander, dat de vlieghen een weynich van zijn bloet gesmaeckt hebbende, zoo sterck en moedigh wierden, dat zy veel dieper en pijnelicker steken gaven, als alle andere van haer soorte. Zoo was-er een, die een ongemeenen donder-slagh gehoort hebbende, wilde aen den zelven weereld-winner wijs maecken, dat Jupiter zijn vader zijnde, hem een onzichtbare blixem in de hand ghegeven hadde; niet anders konnende zijn, als dat die laetste slagh, die zoo schrickelick was, niet en konde voort-komen van een arm, die onstercker en van minder macht was, als den zijnen; merckt, hoe verre de lof- [p. 96] tuytery van die hofsche oor-tuyters gaet, en wat vergiftigh spogh zy haer aen-blazen.
DE stijle van deze eeuwe is ordinaerlick sponsij-achtigh en ghezwollen zeer ghelijck zijnde de water-zuchtighe buycken. Maer de wercken van ’t oordeel, even als de vruchten, die van de zomer gekoockt zijn, hebben weynich lichaems, maer veel substancie.
CCLXXIII. Eygen ghenegentheyd. |
ALs de keuze gevoeght is by de ghenegentheyd, ’t is eygentlijck wind en storm naer wensch te hebben, als men t’ zeyle gaet. Andersints en is ’t niet anders, als veel te wilen arbeyden, om weynigh te voorderen; en met kracht van armen te willen gaen, teghen den draet van een tochtighe riviere.
DE oude troepen, zeyde den Hertogh van Alve, zijn de zenuwen en de beenen, dat is de sterckte en vastigheyd van de leghers: maer de nieuwe, zeyd hy, zijn alleenlick het vleesch, dienende om haer uyt te reycken en poezelachtigh te maecken; maer die weynigh werckzaemheyd en sterckte konnen toe-brenghen.
CCLXXV. Woorden zonder wercken. |
GHebloemde woorden, en van weynigh vrucht, zaeyen wind-woorden, ende en verzamelen niet anders als damp en roock. Tot zulcke lippen die- [p. 97] nen oock zulcke zaladen. Het zijn oock ellendighe menschen, die de schaduwe om-helsen, en de wind met het net vangen.
CCLXXVI. Ondanckbaerheyd. |
DIe een ander verheft, wert zomtijts van de verheffelingh geleeght. De zonne ziet en lijdt, dat de wolcken, die zy, uyt het slijck der aerden, op-getrocken heeft, een droeven doeck voor haer aenzicht spant tot haer verduysteringh. Zoo weynigh moeten wy kreunen en verzet zijn, als onze weldaed verdonckert, en met ondanckbaerheyd bejegent wert. De proef van een beulongh is in ’t eten gelegen. Men kent geen menschen als by de preuve.
VEle menschen willen over de gracht springen, eer-ze daer by zijn. Het zijn volkomen Schippers, eer zy weten wat by-boord, en babboord is, en of-men te loefwaert, of te lywaert pissen moet. Van zulcke vermetelingen en is noyt yet goeds te wachten. Men kan gheen jacht-horen van een verckens-dreck, noch gheen rechte pijl van een zeughe-steert maecken.
DE onkuysche hebben altijd de ooghen op de jacht, en het herte in geduyrighe on-ruste. Zy zijn voor dagh in ’t veld, om gheen on-byt in plaetze van in-byt te vinden. Het af-wezen van ’t ghene dat ons lief is, doet de sponsie strijcken over [p. 98] onze lusten, hoe diep oock die in ons herte gedruckt zijn. By deze, is het af-zijn en moeylickheyd een wetsteen, en smis-water van hare vuyle lusten. Maer, dat zonderlick te beklagen is, het zijn veel-tijts gheesten van hoogh alloy, die in dat vuyle zuycker zwemmen willen! ’t Gaet zoo toe.
Het fijnste scheer-mes leght eerst-om,
En ’t teerste hout dat wert eerst krom.
CCLXXIX. Genoeghzaemheyd. |
KOnden wy het goed, dat ons den hemel schenkt wel gebruycken, en de mond openen, naer dat de beet is, wy zouden ons gheluckigh achten. ’t Is ghenoegh, hoe kleyn het zy, dat wy hebben, als onze begheerte niet te groot en is. Maer eylacy! Dien God het meel gheeft, neemt de duyvel de zack wegh.
CCLXXX. Veranderlickheyd van vrouwen. |
ALle menschen zijn zeer veranderlick van geneghentheyd, maer voornementlick, daer een vrouw voorstaet, die-men dan een vrouw-mensch noemt.
Een vrouwe liefd’ is flesse-wijn,
Die licht verandert in Azijn.
CCLXXXI. Groote staet en kleyn van middelen. |
HOe veel menschen zijn-der, die liever den roock, als ’t ghebraed hebben; die meer voor den arm als voor den darm zorghen: die gheen rust als in on-rust, en groot beslagh vinden. Zulcke Luyden zijn kleyn, en willen een groote schaduw [p. 99] maecken. Tout estat, Et rien au plat. Nochtans
Van kort en weynigh laecken,
En is geen lange rock te maecken.
CCLXXXII. Straffe van onkuysheyd. |
DIe een Venus knip ghekregen hebben, leeren de dierte van die vuyle koopmanschap kennen. Die plaghe dient haer zomtijts tot een heylzame medecijne. Die van de marct komen, weten de prijs.
MIs-trouwe is de moeder van gerustheyd. Om in ’t vuyr niet te vallen, moet-men zelfs den roock vreezen. Een geschoude katte heeft oock vreeze van koud water. Die op het ys niet vallen wilt, blijve op het land wandelen: op dat hy den ezel niet en slachte, die een been brack, willende van weelde, op het ys danssen.
DE nijd en is zoo haest niet geboren, of zy heeft haer galgen en beulen in haer gevolgh. Eens anders voorspoed is een lancie in haer zijde, een doorn in haer herte, een splinter in haer oogen. De nijd maeckt ons, als een ellendigen nacht-uyl, die den dagh van eens anders gheluck niet en kan verdraghen; als een ghier, die de goede reucken vliet, en de krenghen tot zijn aes soeckt; als een vlieghe die haer op de zeeren, ende etter puysten zet, en ’t gesonde vleysch voorby gaet.
[p. 100]
HEt zijn onbeleefde wyzerts gheweest, die gheacht hebben dat doove en uyt-ghebluschte asschen onbequaem was, om vuyr te houden en te bewaren: die daer willen, dat-men de vriendschappen in de zelve tombe begrave, daer de vrienden in-ghezet zijn: die over vele eeuwen gheschreven hebben, dat de graven gheen na-volgers of vrienden hebben. Neen vrienden, men moet niet altijds de ooghen nat, en de kaecken met traen-water begieten, over ’t verlies van een herte-vriend, maer zijn gheheugenis moet ons altijds heyligh en onvergetelick wezen.
DE kleederen, daer eens een klincke of scheure in komt, zijn altijd in gevaer, om aen elcke naghel of doorn ghescheurt te werden: en glazen die een borste of rete hebben, zijn met het minste stootjen gebroken; zoo is het herte, ’t welck eens door onkuysheyd geborsten, door die bresse de wel-lust in-ghelaten hebbende; op de minste occasie, zich plotselick in zijn verderf en ondergangh daer henen werpt.
DE gierighaert met een goud-hongher bezeten, maeckt zijn zelven mager en ongedaen, om zijn beurze vet en glad te maken. Hy leeft als in een belegerde stad, daer hy honger-becken en vasten moet. God zent haer wel de spijze, maer de duyvel koocktse.
[p. 101]
TE veel gelucks, en dat qualick gekookt, maeckt het minste ongelijck dapper ghevoeligh. Wy hebben een papiere maghe, die niet koken en kan, en die zoo droncken is van leckere zoetigheden des ghelucks, dat-ze met de minste on-smaeck zich om werpt. Nochtans, om in de weereld te leven, heeft men wel een struys-maeghe van doen, die yzer en stael verteere. Het zijn kattyvighe en teere zielen, die, als koppe-spinnen, zoo haest geraeckt en verzeert werden: die zoo haest de koorde van ’t punt van eere getoetst wert, ter stont geluyd geven; en op het minste woord van verachtinge, een onweer en tempeest binnen haer voelen. Zy slachten dat snood gedrochte van muyzen; zoeckende te bijten, die haer pooght te vatten, zich telckens in een glas waters smoorende. Houd dit voor zeker: alle ongelijcken zijn steenen in de lucht geworpen, die gheen slagh of hinder en geven, als men die niet en acht, en beneden zijn gramschap stelt.
EEn ongunst, of quade bejegeninge, maeckt ons dickwils, als een ont-pluymde voghel, beschaemt en verkoudt. Daer op hechten en spannen wy onze verstoorde gedachten: daer-men zijn vertreck behoort te nemen in zijn herte, en in de zoetigheden van een goed ghewisse: ’t welck als een schoon arsenael is, daer men de wapenen van de deughd glad en on-beroest bewaert, om op alle ge- [p. 102] legentheyd ghebruyckt te werden. Gheen vermaekelicker paradijs hier op de weereld; gheen plantagie zoo wellustigh en zoet, als dat palleys en tonneel van een onbewust en onbesmet gemoed. Daer ist, dat men zich onttreckende de zoute wateren des weerelds, van den dauw des hemels leeft: daer de ziele zich went en keert in haer eygen zelven, daer zy haer zelven begint te zuyghen, en als een zorghvuldighe bye, haer eyghen stock en honigh te maecken.
CCXC. De verwijter moet onberispelick zijn. |
EEn zacke-drager die inde kolen werckt, en hoeft de schouw-vager zijn zwartheyd niet te verwijten; noch een morsebel een ander vuyle te heeten. Snuyt eerst u eygen neus, eer ghy een ander het snot doet af-vaeghen: en heeft uw huys een glazen-kappe, en werpt gheen steenen op het dack van uw gebuyren. El que tiene tejados de vidro, no tire piedras al de zu vezino.
GEbruyck en ghewoonte is wonder quaed om te laten. Zoo men een kind te langh zijn slincker-hand laet gebruycken, het zal een slincke-poot blyven. Een kind dat stamelt en lispt, zal dat gebreck behouden, zoo het niet , door zurghvuldigheyd, verbetert wert.
Cabritilla que suele mamar, prule-le el paladar
Het gheytjen tot het zogh gewent,
En wert niet licht daer van gespent.
[p. 103]
GHierigheyd is een verfoeyelicke vuylicheyd, die voor God en menschen hatelick is. Maer de hemelsche wet en verbiet ons niet, met zorghvuldighe wijsheyd, onze tijdelicke middelen, met de meeste zekerheid, aen te leggen. Een schip dat achter-lastigh is, en al te diepe gaet, en zal ick met gheen meerder cargazoen overladen. Een man zwaermoedigh, en met de ooghen op de grond ghehecht, magh my wel-verdacht zijn, dat zijn zaecken ten besten niet en staen, en dat het daerom raedsaem is, gheen eyeren onder zijn hinne te legghen.
Die zijn gezicht op d’ aerde stelt,
Betrouwt hem niet uw goed of gheld.
De quien pone los ojos en el suelo, no fies tu dinero.
YDele beurzen maecken ydele zinnen. ’t Is wonder, waer de armoede den menschen niet toe en brenght, byzonderlick die ghene, welcke in weelde op-getrocken, niet gheleert en zijn, om gebreck te verdraghen. Zulcke luyden, terwijle dat Sodom brant, zoecken wel naer Zohar te vluchten, en ’t vier van armoede te ontgaen, maer zy kiezen slimme en verkeerde wegen. Die in schulden ghedompelt zijn, en haer zelven noch dieper daer in werpen, zoecken, met leughen en bedrogh haren ondergangh te verbergen, en meer andere daer in te trecken.
[p. 104]
Deudas tienes, y hazes mas? Si no mentiste, mentiras.
Die schuld heeft, en zich meer belast.
Op gheen bedrogh noch leugen past.
CCXCIV. Zulcken oorsprongh, zulcken water. |
MEn kan van een ruyghe pije, gheen schar-laken mantel maecken: gelijck de stoffe is, moet oock ’t ghemaeckte wezen. Van quaed laecken zal men noyt gheen goed kleed snijden: en die by nachte, in gheel-ghieters stoffe wercken, en konnen naer gheen muscus riecken. Zoo de man is, zoo is oock zijn arm en zijn sterckte. Een drabbighe modder-poel, en kan geen kristaelighen zuyver nat gheven; en van sneeuw en kan niet als water voort-komen. Zulcken bruyloft zulcke pasteyen.
DIe het roomsch geloove voor het beste keuren, zijn dickwils zeer zorghvuldigh, om de vasten tijd, met onthoudingh van visch en vleesch, te vieren. En gelijck de genegentheyd der menschen, door verboden, meer gheprickelt en ghescherpt werden, zoo en kan ’t oock niet wel anders zijn, of zy wenschen, t’ eynde van dien band en dwangh te wezen. Daer tegen hebben zy dien raed verzint, als zy gezeght hebben:
Blijft yet schuldigh teghen paesschen, en de vasten zal u kort vallen.
DIe in kleyne wateren vaert, of in een tobbe speelt, en zal in geen afgrond versmooren. De [p. 105] val is hard of zacht, naer dat zijn hooghte of leeghte is. De grand subida, grand cayda. Hoe hoogher bergh, hoe dieper valleyen. Vele luyden zouden gherust en zeker wandelen, zoo-ze met de ley-deckers, op gheen verheven torens en zaten, en in diepe leeghten zagen. Alle gezichten en zijn niet even sterck, om onbeweeghlijck, van groote hooghten, te konnen star-ooghen. ’t Is zekerst de kust te kiesen, en langhst de wal te varen.
’t EN is niet ghenoegh, een goede meyningh te hebben: het werck zelfs en de middelen moeten oock goed en eerlick wezen. Hoe troetelt en vleydt-er menigh mensch zijn zelven, met de opinie van een goed voor-nemen; wat wegen of ganghen dat hy oock in slaet! Bedrieght u niet ô mensch, die uwe vastigheyd op rul-zand vestight. De hel is vol van goede meeninghen.
CCXCVIII. Ondanckbaerheyd tegen wel-doenders. |
VOed een kraey op, zy zal uw kind wel de oogen uyt-picken: en warmt een koude slanghe in uwen boezem, als zy ont-stijft en warm geworden is, zy zal u den boezem door-bijten. De worm komt van ’t hout, die ’t verbrizelt en worm-stekigh maeckt. De liña vien la tiña. ’t komt van den bergh, daer hy van brandt. Zoo ghebeurt-’et veel-tijts, dat die ghene, welcke door anders schouders gedragen en verheven zijn, de zelve het beentjen over dwars [p. 106] zetten, en de ladder op-trecken, die haer om hoogh ghebracht heeft.
CCXCIX. ’t Kind lijckt de ouders. |
’t KInd heeft ghemeenlick een aertjen naer zijn vaertjen: en zoo ’t moertje is een hoertje, de dochter en zal niet beter wezen. ’t Wilt al aen de want pissen, dat reutjen heet; en ’t schrafelt al, wat van hinnen komt.
De casta le viene al galgo, De tener el rabo largo.
’t Komt de wind-hond uytter aert,
Dat hy draeght een langhe staert.
HOe driftigh en bekommerlick loopen de menschen, naer de hulpe van Doctoren, als haer de maghe wat verkout, en de lever wat verhit is! Zy zoecken op der aerden, dat alleenlick in den hemel te vinden is. De ghenees-konst en is niet te verachten, maer oock niet te veel te achten. ’t Is God, die geneest, en de medecijn treckt het gheld.
’t IS een gemeenen regel, en by meest alle natien aen-ghenomen, dat de wijn de kamenier of volgh-knecht van de melck moet zijn. De Spagnaerds zegghen, Dixo la leche al vino, bien seis venido, amigo. Dat is:
De melck seyd’ eertijds tot de wijn.
Kom, vriend, ghy zult my welkom zijn.
De fransche en andere talen voegen-der noch jet by:
[p. 107]
Vin sur laict, c’ est souhait: Mais laict sur vin, c’ est venin.
Wijn op melck is goed voor elck:
Maer melck op wijn, dat is fenijn.
De medecijns twisten onder malcander, of den azijn, die ons zoo ghemeen is, heet of koud is. Ick laet haer oock die melck-reghel bevolen: mits dat het gheen Doctoren zijn van de jonghsten druck, en van de leste broed.
DE eenen bedelaer benijt den anderen, dat hy zijn hand over een deure steeckt: zoo grolt den eenen hond, dat d’ ander in de keucken gaet. Het zelve ziet men onder de menschen. Een anders glans streckt haer tot een schaduwe en verduysteringh: gebuyren: hebben altijds beter neeringh, en maecken vetter zoppen: yder wenscht de boter op zijn brood alleen te hebben, en dat andere met drooghe korstjes te vreden waren.
Dizen las viejas, no te vistes de pellejas.
’t Is de tael van bestjes mond,
Gaet doch niet ghekleet in ’t bond.
CCCIII. Slordighe verquistingh. |
DE ydele hope doet-er vele naer-latigh en slordigh leven. ’t Is mischien, wat den spaden avond brenghen zal: een uyre zal lichtelick gheven dat zeven jaren geweyghert hebben: en zoo raeckt het goedjen henen, van daer het niet weder komen zal. Het moet oock haest t’ eynde gaen, daer-men [p. 108] gheduyrigh van neemt, en niet by en leght.
De do sacan, y no pon, Presto llegan al Hondon.
DAer de reviere diepst is, maeckt-ze minst gherucht: en daerom zijn oock de stille wateren de zorgelickste en meest verdacht. Wacht u daerom van menschen, die niet en spreken, en van honden die niet en bassen: die zullen gemeenelick toe-tasten, en onverhoedst verrassen.
En woont ontrent de zwijghert niet,
Op dat u niet wat quaets gheschiet.
De persona callada ariedra tu morada.
Men zeght, met reden; wacht u een weynigh tijds van den grammen, maer van de zwijghert al uw leven.
KOrzele luyden moeten teer ghehandelt, en met voorzichtigheyd bejegent werden: het zijn keyen, die gheen slagen en lijden, zonder vuyr te gheven: zy willen op een zacht bedde gheleght werden, eer-ze breken willen. Tot een harden aenbeeld dient een hamer van pluymen. Die een felle byle tot zulcke harde quasten brengen wilt, zal die breken en zijn handen quetssen. En daer men, in zulcke heyrd-steden, vuyr stoockt, moet een gheweldigen roock op-gaen.
CCCVI. Vergrootingh van middelen. |
’t IS met zommiger middelen, als met de blazen, daer de kinders mede spelen, die een grooten [p. 109] op-geblazen balgh hebben, en daer maer dry of vier erten in en zijn, die al ’t gedruys maecken. Zeeuwsche ponden schatten de Hollanders op veertigh groote: en zy raecken somtijts de nagel op ’t hooft. De spagnaerds spreken van hare natie wat zachter, als zy zeggen,
De dineros y bondad, quita siempre la mitad.
Van deughd en gheld, Ghelooft maer d’ hel’t.
CCCVII. Den eersten aerdt Blijft by het paerd. |
HEt broeyt vroegh dat nestelen zal; en ’t moet jonck krommen, dat een goeden haeck zal werden. De perten zelfs, die de kinders in de luyren hebben, en werden-der niet licht uyt-gewieght;
Lo que en la leche se mama, En la mortaja se derama.
Wat met de mam wort in-gezogen,
Wert eerst in ’t dood-kleed af-getogen.
’t Is daerom aen ’t kalfjen wel te zien, wat het voor een osse werden zal. De bueizillo haras, que buez haras. De onbequaemheyd, die de geboorte gheeft, en is niet wel heel wegh te nemen. Men maeckte noyt goede pijl van een verckens steert.
CCCVIII. De mensch is oorzaeck van zijn quaet. |
GOd gheeft ons wel de koe, maer wy en brengen-der de koorde niet toe: hy gheeft ons wel amandels, doch hy wilt, dat wy-ze zelve kraecken. Maer wat is ’t van ons? Het klaer-water dat ons den hemel gheeft, maecken wy zelfs dick en troebel, even als de peerden, die te water gheleyt werden. Wy zoecken een knoop in een effen bieze; en [p. 110] slachten de eghels, die het lijf vol scherpe stekels hebben, die wy zelfs gebroedt en voort-ghebracht hebben. De lijster kackt haer eygen quaed, een lijmachtigh mist, daer mede zy verstrickt wert. En de quackelen verraden haer zelven door haren beck. Zoo gaet het met de menschen.
CCCIX. Zich voeghen naer alle gelegentheyd. |
EEn voorzichtigh man moet bereyt en gewapent zijn, tegen allerley gevallen. Hy voorziet alle schichten, en verziet zich tegen alle steenen, die op zijn hooft vallen konnen. Hy leert by tijts zwemmen, eer hem het water tot de mond komt: en weet, als het regent, dat hagel en sneeuw bedorven is. Hy is met smits kinders, de voncken ghewoon, en kan oock als ’t nood is, met zijn hond, ontrent den anbeeld slapen, ter-wijl die zware hamers gaen. Hy heeft den bas en alto, den laegh, en hooghen zangh gheleert; en zoo de tijd speelt, zoo kan hy danssen.
EEn man die slack is en zonder bedrijf, is als een huys zonder dack, daer regen, hagel en sneeuw over-al in-slaet, en niet onbedorven laet.
Assi es el marido, sin hecho, Como la casa sin techo.
Het gaet daer eyndelick zoo toe, dat naer het schrabben, niet meer te scheeren valt: en datmen dan met de handen in ’t hayr zit, en met de ooghen op een kouden heirt ziet. Ten helpt dan niet, met berouw, achter om te zien. De molen en maelt niet met het wa- [p. 111] ter dat voor-by is. En als ’t Schip stoot, ’t is te laet in den Almanach ghezien, om ’t gety te rekenen. Hy moet, by tijts op-staen, die de moer met de jonghen vanghen zal.
GHeveynsde, die by haer zelven overtuyght zijn de beste niet te wezen, vertroosten zich met deze ghedaghten, dat zy oock de quaedste niet en zijn. Het uyterlick, meynen zy, is ten minsten goed en stichtelick: zy en zijn niet, gelijck vele andere, als een kool-zack, zwart van buyten, en zwarter van binnen. Maer zy bedriegen zoo wel haer zelven, als andere. Uyt een quaed bosch en quam noyt goeden doorn.
De mala mata, nunca buena çarça.
Weynigh galle maeckt veel honigh bitter: maer weynigh geveinstheyd maeckt al het werck on-deughende.
CCCXII. Een eerlick man wert zelden rijck. |
DIe zijn ghewisse quijt, en met een onbedorven ghemoed, voor God wandelt, zal zelden in zijn ampt gedijen of rijck werden. ’t Is waer, als ’t God gelieft, zoo regen-’et met alle winden: maer wie heeft-’et oyt zien gheld reghenen?
Een reyn vercken en was noyt vet: en een reyne hand steeckt altijd in een maghere beurze.
CCCXIII. Niemant verbelghen. |
WAt hoeft-men yemant, zonder reden, op den hals te halen, of men schoon een goed en aerdigh woord verliest, dat scherpe tanden heeft. Zoo [p. 112] yemant een harde bejegeningh verdient heeft, laet het liever van een ander geschieden. Denck met de Portugijs, A cada porco ven seu saon Martinho. Elck vercken heeft zijn Sinte Maerten. ’t Is dan de tijd, dat de Joden-haet geslachtet wert. En ’t is oock best, in allen gevalle, dat men met de goede om-gaet, en wel met de quade staet.
CCCXIV. Schulden leeren lieghen. |
MEn ziet over al veel teeckenen van on-godistery, en van een ongheloovigh leven. Als de mensch met teghenspoed, en verlies van goederen bezocht wert, in plaetse van tot de waerheyd en het leven te gaen, zoo loopt men tot de schole van de vader der leughenen. Heeft men van te vooren onervaren geweest in bedrogh en linckerny, daer leert men de konst van liegen en bedriegen.
Die met schulden is belast: Weynigh op een leugen past.
Deudas tienes, y hazes mas, Si no mentiste, mentiras.
ARmoede is een scherpe bezoeckinghe, en een harde preuve van lijdzaemheyd en standvastigheyd: voornementlijck by die ghene, welcke van de goede gekomen, haer weelde in gebreck verandert zien, De nood is haer byzonderlick een scherpe schicht en harde pijl. ’t Welck die ghetaende natie, en halve mooren heeft doen zegghen;
Todos duelos con pan son buenos.
Droefheyd met brood en heeft gheen nood.
De rijckdom is zulcke luyden haer hooghste goed, [p. 113] die daer durven uyt-spouwen; O rico, o pinjado. Of rijck of ghehanghen. ’t Gaet by haer,
Gheen smaecke boven zout, Gheen waerde boven gout.
GHeld-zucht en is gheen smelt-zucht: zy blijft versteent, en zoo hard aen de ziele gesoudeert, dat-ze door gheen scheyd-water af te nemen is. ’t Is het leste hembde, dat wy af-doen, en het dood laecken, daer in wy geleght, en in ’t graf gedragen werden. Hoe ouder de menschen werden, hoe dat quaed stegher en stijver wert; ’t is een spijse, die zoo hard aen de pot brandt, dat-ze niet en is af te scrabben: ’t is een stael zoo sterck getempert, dat het noyt af en gaet, of om en leght: Hoe ouder de voghel is, hoe qualicker de pluymen uyt willen. Zoo gaet het oock met den ouden wreckaerd.
CCCXVII. Veranderingh in de weereld. |
DE weereld is gemaeckt met trappen, daer met beurte, d’ eene op-klimt, en d’ ander af-komt; daer de leeghste op ’t hooghste steyghert, en die om hoogh is, zijn plaets met hem verwisselt. Die heden was een ridder, wert morgen wel een bidder: en die huyden was in waerde, raeckt morgen onder d’ aerde. Zoo wert een koop-man een loop-man, een heer zonder eer, een graef een slaef; en die ghister de loef hadde, moet het huyden op de ly smijten, en den roock van zijn vyand in d’ oogen krijgen. De fock heeft somtijds voor middagh gevat; en als de zon over ’t zuyden is, is de boe-lijn met hem over de ree.
[p. 114]
CCCXVIII. Middelbare staet. |
DIe in een middelbare gheleghentheyd, zonder eenigh beslagh, aen een kleyn zout-vaetjen zijn eyghen brood eet, is veel gheluckigher, als die met veel ghedruys, twaelf kalkoenen in een schotel en vijf-en-twintigh kieckens, op een goud schavotjen ziet. ’t Is beter in stilte gedreven, als van harde wind by-geleght. Die ’t zoo hoogh in den top zetten, moeten van de gyb wachten. ’t Is te laet, als ’t schip steuyt, het loot te werpen. Men ziet het gemeen’lick gebeuren, dat hoogh ghestevent, laegh ghezeylt is.
CCCXIX. Naer veel verdriet, Een vreughdigh liedt. |
DE weereld is een bare en holle zee, daer in de menschen, met een leck schip, hobben en sobben, somtijts tot aen het zwergh rijzende, dan weder in de barninghen overstort werdende. Isser by wijlen een kalmte van ander-halven-dagh, daer volght een vlieghende storm van drie daghen, of een horcaen van een weke. Zoo raecken Gods kinders allenghskens, door veel suckelingen, op die hemelsche ree, en zoo voorts inde haven der gheluckzaligheyd. Naer veel by-legghens, zeylt-men het begheerde land aen boord.
CCCXX. Verliestje goed, Verliest gheen moed. |
AL loopt de kans een goed schipper teghen, en dat zijn compas verdraeyt is, hy zal daerom de moet niet verloren gheven, maer staegh lul en fock by-zetten, en al wat helpen kan; zoo veel als mast en kiel lijden magh; en zoo langh als hy drifts genoegh heeft, het schip midden waters houden, en by nood, [p. 115] de beste kabel te betingh brenghen, eer het stoot en op zijn kerck-hof raeckt. Zoo doet een rechtschapen Coop-man: al krijght hy somtijts een harde smete, dat hem de beenen trillen, hy houdt het hooft op, en denckt dat elders een goede winst zijn verlies zal boeten; dat men gheen Coop-man vint, die altijd wint. Zoo is de land-man altijd toe-komende jaer rijck: al mis-slaet den oegst, hy ploeght en zaeyt ghelijck voor henen.
CCCXXI. Couragie van regenten. |
’t EN gaet niet altijd voor wind, en even effen: daer loopt zomtijds wel een holle zee over ’t schip henen. Hy moet wel gheluckigh varen, die nimmermeer een rack in de wind heeft. ’t En was oock noyt zoo goede vrede, of een Enghelsman taecte wel een Flemmingh. Zoo wayender zomtijds dulle winden uyt het noorden, die den staet doen schudden en daveren: oproer en onrust van binnen, dreygementen en aen-vallen van buyten: maer goede Regenten, die dan aen ’t stier zitten, en ter preuve gestelt werden, blijven onbewegelick, als een vaste rotse, die de golven breeckt, en tegen haer eyghen zelven te rugge zendt. Matroos placht te zeggen,
Een stier-man is zoo goed als vier man:
maer voeghter by,
Als hy kloeck is en wat weet, Anders is ’t maer een die eet.
CCCXXII. Lijdzaemheyd niet te veel verghen. |
MEn moet yemants goedheyd niet te veel vergen, of yemants geduldigheyd tergen, op dat [p. 116] zy gheen dulheyd en werde. Een oven te heet ghestoockt, helpt de heele backery in brand; en een yzer langh gewreven of geslagen, gheeft op ’t leste vuyr. Een goet man kan wel een treed op zijn teenen lijden, hoe wel hy gheen harde schop tegen zijn schenen kan verdragen. Ick magh wel grutten, zeght matroos, maer gheen heele backen vol.
DIe zijn gheld aen natte waeren leght, om niet te verbranden, en zoo daghelicks verzopen t’ huys komt, is weerdigh, met dien Enghelschen Prins, in een tonne malle-vesey versmoort te werden. Zulcke buys-vaerders (huys-vaerders en zijn-ze niet) werdender gevonden, die al haer goed aen de wand verpissende, vrouw en kinders van honger laten zwanger gaen, en van koude verstijven: Het rauwe zee-volck zelf heeft deze kermezijne kannelichters, met een spottelick spreeck-woord geteyckent, wanneer zy zegghen, Hy nat in top, hy zal Schippers dochter hebben. ’t Is met zulcke altijd te langh gesponnen, zonder nat te maecken.
CCCXXIV. Niet te precijs. |
AL te scherp maeckt schaerden; en al te scherp gezien maeckt quade oogen. Te harde wetten het quaed meer wetten. ’t Is waer en redelick, dat mis-grepen tegen de order van ’t land gaende, verhindert en ghestraft werden; maer daer zijn voorvallen, en zaecken die ’t gewisse en de zeden niet en raecken, daer met een politijcke voorzichtigheyd, [p. 117] indulgentien of toe-gevingen plaetse hebben, daer van men zeggen kan; Het zijn nauwe netten daer niet een visjen door de mazen kan.
IOnge luyden hebben veel tijds een af-keer van ’t geselschap der oude: zy zijn oock van een ander eeuw, en date. ’t Is zeker, dat koude en verstijfde leen niet wel gepaert en zijn, met jongh en dertele leden: dewijl het oud vleesch smelt, en ’t jongh vleesch swelt: maer dat is alleen te nemen van een onghelijck en een oud-maeckt-nieuwe houwelick. In een gemeen geselschap, is het nuttigh dat tusschen twee groene een rijpe zy. Entre dos verdes, una madura.
CCCXXVI. De nood voor-by, God staet ter zy. |
’t IS van ouds gezeght, dat die wilt leeren bidden, zich op zee begeven moet. Daer wert oock in nood en storm God aengeroepen, en groote beloften ghedaen: Maer wat volght-er op? Even als het gaet met ziecke menschen, die met gevaer en vreeze van sterven aen gevochten zijnde, in geval van op komen, keerssen masten-dick beloven, die nauwlicks op een solfer-steck uyt en vallen.
God en wert niet meer ghedacht.
Als-men is aen land ghebracht. En
Als de zieckte is ghedaen,
d’ Oude pad wert weer begaen.
VEel luyden, die de meeste schijn van Godzaligheyt hebben, en welckers uyterlicken wandel en omme-gangh, een hemelsche deughdsaemheyd [p. 118] belooft, vervallen dickwils zoo schandelick en ergerlick, datmen tot kleynighyd van de Gods-dienst, en verzwackinghe van teere leden, hooren moet; Dat aen ’t beste laecken ’t meeste bedrogh is: en dat het witste satijn alder eerst bevleckt is.
CCCXXVIII. Arm en lecker. |
MEn hoort van waschters en schuyrsters, die van haren arbeyd leven, en welckers handen rustende, haer tanden oock ledigh zijn, t’ huys met een korstjen brood, en met een teughjen water zich behelpende, wanneer zy ’t gheluck hebben, met de vuysten in de tobbe van een goed huys te danssen, dat de vrouwen nauwelicks en weten, hoe zy de leckerny van die arme tonghen zullen payen en ghenoegh doen. t’ Huys en hebben zy zoo veel niet als een schardeyn, en daer willen zy een vette kapoen en ghezuyckerden rijs-pap hebben.
En tu casa no tienes sardina, Y en la agena pides gallina.
DIe verre gereyst, en in veel sneeuw ghewatert heeft, magh onbeschroomt en zonder vreeze, zijn duymtjen roeren. Van langhe weghen, ruyme leughenen. Zulcke durven zegghen, dat een blinde een haes gezien, de lamme dien onderloopen, de naeckte dien in den boezem gesteken heeft; dat zy het gras hebben hooren wassen, de vloon hooren hoesten, en de luyzen, in een nieuw geploeght land, op stilten zien gaen. Die zwanger van lucht is, wat [p. 119] kan hy anders als wind baren? Een leughen en betaelt gheen tol.
EDel-luyden willen altijd de superius zinghen, en het hooghste woord voeren, al zijn-ze van die slagh, welcke in ’t bedde blijven ligghen, als men haer broeck vermaeckt; en die gereet betalen, als-ze gereed gheld gheven. ’t Schijnt dat zy gelooven, of andere doen ghelooven willen, dat zy van een ander metael gegoten, of van een ander stoffe opgeleght zijn; al zijn-ze oock van een verschen date, en zoo nieuw ghebacken, dat de korstjes daer van noch kraecken. Maer ellendighen adel! die haer zelven doen gelden, met het gene buyten haer, en gheen deel van haer zelven is. De schee schijnt wat te wezen, maer de lemmer en deughdt niet.
EEn boertigh boertjen, dat menighe voore gemaeckt, en veel mist putten in zijn leven uytgevoert hadde, zittende op een tijd, lodderende in de eerste zomer-zonne, ghevraeght zijnde, hoe veel oegsten hy wel gezien hadde, en of zijn tanden noch teyckenden, gaf tot antwoorde, lieve macker, het is tot mijnen ’t zoo gestelt, dat een speen-verckjen, van mijn jaren, niet goed en ware, om te braden.
CCCXXXII. Leelick en zwaer. |
HEt zelve ergh hackeneytjen, hebbende een leelicke en zware vrouwe, met een wel-gespeckte [p. 120] rugghe, en goede schoncken, hoorende eens kluchten, op het vuyl en lastigh pack van zijn dilt-houten, schoot een schimp-voghel dit toe: ick voele wel, al ben ick oud, dat ghy op mijn dack kaetst, en met mijn wijf bezigh zijt: ’t is waer, zy is de moyste niet, zy is even-wel by den doncker schoon, maer de dagh bederft het al: en zoo veel haer ghewichte belanght, zy en haelt zoo veel niet, als men roept: ick weet wel, dat-ze over vier eyers zoude gaen, zonder een half dozijne te breken.
CCCXXXIII. Veel gerel, maeckt veel spel. |
DAer een groot en ydel gedruys van woorden is, vind-men ghemeenelick een holligheyd en groote armoede van zaecken. Veel gheschreeuw, weynigh wolle; veel vlagghen weynigh boter. Daer zijn menschen die geheel tonge zijn, en die even zoo veel herssens in haer hielen, als in haer beckeneel hebben; doch die met een glad en slibberigh blad in de mond voorzien zijn. Waren ’t noch nachtegaeltjens, die zoete zinghen, zy hadden noch yet lof weerdigh; maer ’t zijn steen krijters, en heesche butoirs, die de ooren quetsen en scheuren.
Veel sprekers, Wind-brekers.
Die men meest ziet rellen, Zijn domme gezellen.
Weynigh spreken is goud; veel spreken is houd.
CCCXXXIV. Van quaed tot ergher. |
OM het kleyne quaed te schouwen, zal-men somtijts meerder brouwen. De mensch is dickwils niet wijs genoegh, aen wat muyr te leunen, of aen [p. 121] wat spije zijn mantel te hanghen. Het sterckste zal ons dickwils eerst begheven, en de kraeckende wagen zal het gaende houden. ’t Ghebeurt-er vele, dat zy den donder ontloopen, en in den blixem vallen: dat zy, met de spieringh, uyt de panne springen, en in ’t vuyr geraecken. Dat noemt de schriftuyre, Den rijp ont-vlien, en in de sneeuw vervallen.
CCCXXXV. Occasie van zonden. |
VEele menschen waren behouden, zoo zy de occasie van zondighen konden mijden, en op haer hoede zijn. Het moeten stercke ooghen zijn, die een Bathseba, met in-ghebonden lusten, konnen aenschouwen; en die dorstigh, by een versche fonteyne zittende, niet en zouden drincken. En arca abierta, el justo peca.
Een vroom man zelfs zijn zelf verghist,
Wanneer hy ziet een open kist.
CCCXXXVI. Matighen arbeyd. |
MEn moet zijn zelven niet te veel verghen. Daer moet in alles een behoorlicke mate wezen, die ons den hola en de halte gheeft. Het laecken en de elle moeten ghelijck uyt-komen. Daer moet een luyt-jaer en een braeck-tijd wezen, wil men ghezegende oesten zien.
Het vruchtbaer land, dat niet en rust,
Zijn deughd en kracht wert uyt-ghebluscht.
El campo fertil no descansado, torna se esteril.
[p. 122]
’t GEzelschap is smettelick: het wrijft zijn aerd, aen alle die by haer zijn. Die met honden te bedde gaet, met vloyen op staet: en die met kreupele veel verkeert, leert hincken en krom gaen. Wijst mij, met wien dat ghy verkeert, zoo hebb’ ick uwen aerd geleert. In een honds nest is gheen civette te vinden; noch by vuyl ghezelschap goeden reuck te halen. De smit en zijn gheld, ’t is al zwart. El herrero y su dinero, todo es negro.
CCCXXXVIII. Ghereede tafel. |
IN een vette keucken is men noyt verleghen, met onverwachte gasten: den haeck is daer altijd wel voorzien, en goed vuyr maeckt een snelle kock. Alle vleesch is daer venezoen, of de sausse maeckt het zoo; de panne-koecken zijn-der spritssen. Die het vercken heeft, maeckt beulinghen als hy wilt; en die schapen heeft, heeft vachten.
El que ha ovejas, Ha pellejas.
CCCXXXIX. Verdriet van dit leven. |
NAer dat Adam uyt het paradijs gezet is, moeten oock zijn kinders dien lust-hof derven. Het leven der stervelinghen is een dichte webbe van onlust en ellende: d’ eene golve van verdriet stoot d’ ander voort, ghelijck d’ eene naghel d’ ander uytdrijft. Het quaed komt ons toe met arm-vollen, en ’t gaet wegh met hand-vollen.
El mal entre a braçadas, Y sale al pulgaradas.
[p. 123]
DIe wel warm, in zijn bont, aen ’t vuyr zit, weet weynigh, dat het buyten vriest en koud is. De zatte zeughe weet weynigh, hoe de hongerighe te moed is. Elck oordeelt van de marckt, naer dat hy zich daer bevint, weynich acht ghevende, hoe dat zijn buyren varen.
Die verzaedt is, naer zijn wensch,
Zorght niet voor een hong’righ mensch.
El harto del ayuno, No tiene cuidado ninguno.
CCCXLI. Kruydjen roert my niet. |
DAer zijn van die spinne-koppen van menschen, die zoo ghevoeligh en kittelachtigh zijn, dat zy het minste raeckjen niet en konnen verdraghen. Elck woordeken, dat zy hooren, wert drie-mael gezift, en dan noch drie-maels gebuydelt: een naelde tickjen is een steke van een dagghe. Maer zy en weten niet, datter niet beters is, als door gezwijgh en verachtingh zich te wreken.
Lichte wonden en hoeven niet bezorcht te werden, naer de reghels van de konst; zy sluyten ghenoegh alleen, en werden van zelfs ghenezen.
CCCXLII. Regeringh van staet. |
EEn man, die den helm-stock van staet, in de hand heeft, en moet van een kleyne buye, zich niet kreunen: al wert hy zelfs uyt de lijck geslagen, hy en moet daerom gheen lijck werden, en zijn moed laten vallen: hy moet tegen ty en stroom, die [p. 124] al te hard vallen, met een huckend zeyltjen laveren. Die aen ’t stier zit, en moet gheen onbevaren man zijn, die noyt buyten duyns geweest is: hy moet ter deghe weten, waer oost en west leyt.
CCCXLIII. Nood zoeckt brood. |
NOod en verdruckingh gheeft verstand, en maeckt wacker handen. Vele zouden verkleunt, en buyten eenigh bedrijf, in ledigheyd verslenteren, ten ware zy by ghebreck, ontlaeten en werckzaem gemaeckt wierden. Die de fortune toelacht, werden zot en leuy ghebroedt: zy willen vlas en gheen werck hebben. Haer zegghen komt hier op aen; Laet-ze pompen, die koud hebben, ick hebb’ mijn rocksken aen. Maer als-er met zulcke een rack in de wind komt, zoo en zal-er gheen man te roer wezen. ’t Is al met hun; ick zeyl liever, dat ick koud werde, dan ick roeyen zoude, dat ick zweete.
CCCXLIV. Onghelijcke fortunen. |
OP zommighe menschen reghent-’et onghelucken, zonder eenigh verzet, als van gheduld; en op andere vallen de vlaghen van goude-druppelen met roos-water gemenght. De een vaert altijd, met een leck schip, tegen wind en stroom, en zijn pomp is meesten-deel onklaer; de ander zeylt in een Joffer-zee, zonder eenigh rackjen in de wind te hebben. De een drijft altijds als een bern-houdt overdwars; en hoe ’t magh vloeyen en ebben, hy zal nerghens yet hebben; hy valt gheduyrigh op leeger wal. De ander heeft altijd een back-staghen wind, [p. 125] en blijft gheduyrigh aen ’t opper. ’t Gaet met de mensch, ghelijck de hemel-schijven draeyen, en de in-vloeyinghen van die groote nacht-toorsen, of de aerdsche dinghen, wercken. Hy valt bekaeyt, die een vremd vuyr na stuyrt, zonder te weten, wat land dat-er voor steven is: Maer die op de peyl van de Goddelicke noort-sterre gaet, zal altijd een behouden reyze doen.
CCCXLV. Onghewoonelicke beleeftheyd. |
WAcht u voor de menschen, die met een op-ghetoghen zeyl, veel-tijds ghebuldert en getempeest hebben, en die u daer naer, met een stille kalmte, in alle vriendelicheyd ont-moeten. Zulcken stillen zee en belooft niet anders als hoogh we’er, en vreesselicke buyen. Die u meer eer bewijst, als hy placht, die wilt u bedrieghen, of hy heeft u bedroghen. Als de kinders stil zijn, hebbenz’ eenigh quaed ghedaen.
MEn moet de droefheyt somtijds bot gheven, en vieren de kabel, zoo veel het lijden kan. Een ghedwonghen vuyr zal deur en vensters verslinden; een ghepraemde katte zal dwars door de vensters vlieghen, om ruymte te hebben. ’t Schijnt dat het herte verlicht door tranen, en zoo een open krijght. En verwondert u niet, een ghebroken zack en houdt gheen graen.
[p. 126]
CCCXLVII. Onnutte ghevoordert. |
MEn dringht zomtijds de ezels ter plaetze, daer alleen Apollo en Apollinisten behooren te zitten: die de harpe van den staet zoo weten te stellen en te temperen, dat-ze een oor-zoet gheluyt gheeft, en de herten der menschen, door een konstighe harmonie, kan roeren en stillen. Maer ’t is velen ghenoegh, dat daer yemand zit en stamelt, die wijs is op credijt, en zot comptant: savio a credenza, e matto a contanti: die uytterlick wat schijnen te beloven, maer ’t is al gheloghen. Daer geldt het zijn, en niet de schijn. Daer en moeten gheen luyden zijn, die hoofden hebben, als boeyen, en harssenen als garnael; maer die ghevijlt en gheslepen in kennisse van zaecken, haer mate wel weten te nemen, en met standvastigheyd uyt-voeren. Maer wat isser te verwachten van breynelooze schedels? met een woord; een leghe zack en kan niet staen.
DIe over ’t zuyvel gaen, maecken ’t dickwils zoo, dat zy op alle putten visch hebben, en van yders leer riemen snijden. ’t Is al visch watter in haer net komt: de taerten die-der backen, en waerom den oven gheheet wort, zijn voor haer, of immers ten meeren deele. Het zijn al ydele ghebeden, die met ydele handen voorghedraghen werden: De waghen en wilt niet gaen, als hy van te vooren niet wel gesmeert is.
[p. 127]
CCCXLIX. Die lijt, die krijt. |
VErwondert u niet, dat arme lien van gebreck, ziecken van ongemack klaghen: de tonghe gaet, daer de tand zeer doet; en de hand wilt altijds by de wonde wezen. Daerom zeght men;
Liefde, gheld, en zware pijn Konnen niet verborgen zijn.
’t Is soo natuyrlick, dat men in droefheyd weent, als dat men in vreughde lacht.
De katerolle piept en krijt,
En ’t is om ’t quaed het gheen’ zy lijdt.
Habla roldan, y habla por su mal.
GOed loon is aen beyde zijden schoon: het baet den heer, en ’t maeckt ghezonde werck-lien. Harden arbeyd wert-er door verzacht, en ’t gheeft de werck-man lust en kracht. Niemant die zoo dier doet wercken, als de schrale ghierighaerts; haer goede koop maeckt een diere koop: dewijle zy de armen doen verstijven, en de handen verkleunen? ’t Is verloren ghekalt; Sluyt de hinne de hand, zy zal haren aers sluyten. Adieu dan eyers.
GHelijck het veld moet zwacker zijn, als den boer, zoo hy deughd wilt hebben; zoo moet oock een amptenaer stercker zijn als zijn ampt, en ’t zelve meester wezen. Maer hoe wert-er nu ter tijd gheleeft? Men beveelt den haes het vendel; men gheeft den ezel de harpe; men zet de exter nevens de nachtegael, om te zinghen; men doet een kind [p. 128] Hercules schoenen aen. En wil je in kort een groot mirakel hooren: de zack draeght hier den ezel.
VEle menschen zijnder, die yemant zeer lichtelick een kladde aen wrijven, daer zy mede veyl gaen, en voor al de weereld stincken. Zy zoecken een narre, maer zoo-ze in een spieghel zaghen, zy zouden-der een vinden. Zulcke luyden moghen afzetsels zijn van goede ouders, maer de kinders en deughen niet: men vint gheen leughen in haere mond, wanneer-ze niet en spreken: zy zijn daer van vyanden, want zy spouwen-der met menighte uyt.
DIe een diep-gaende schip hebben, en zeer achterlastigh van schulden zijn, ’t is wonder, wat-ze niet en verzinnen, om maenders af te wijzen. De een heeft gheld in een slijp-steen genaeyt, daer een hond mede deur is; de ander heeft een konst ghevonden, om elpen-been met inct wit te maecken: een derde is zoo verzekert van zijn gheluck en rijcdom, dat hy durf zweeren, het rat van de fortune te zullen vernaghelen, en alzoo staende houden. Gheen kramer die zijn spellen weet beter te prijzen. En hoe-wel zijn fijnste voor-stellen tegen de wolle, en den draed van ’t menschelick verstand gaet, hy wilt-ze even-wel voor ghereed gheld uyt-gheven. Daer en werden noyt zoo veel figuyren in een ghebroken spiegel ghezien, als-er vremde voorslaghen [p. 129] uyt haer gedachten rijzen. En dat alles, om in de zack te houden, dat een anders beurze toe komt. Maer die maer een half oogh en heeft, kan ghenoeghsaem mercken, dat thien kroonen en zulck een noyt t’ samen door de zelve poorte gaen.
ALs wind en gety met yemant is, en dat de zuyde wind over hem blaest, stroyende roozen en violetten, het dunckt hem dan, terwijl de zonne schijnt, dat hy naer gheen maen’ en heeft te vragen. Hy en kan hem dan in zijn huyd niet houden; ’t is een werckende most, die van hoepen en duyghen meester wert. Ah, hoe zorghelijck is het met zulcke zielen ghestelt! By ghebreck van drincken krijghen de hoenders de pip: maer by gebreck van gebreck vergaet-er menigh in weelde.
MEn zeght, dat de wijn onbeschaemt is, en zonder broeck of hemde gaet; dat hy klaer en naeckt thoont, dat de natuyr en reden wilt verborghen houden; dat hy een open mond heeft, en korten aessem, die uyt vreeze van sticken, de borst dadelick moet ruymen, zonder yet binnen te houden. ’t Is zeker, als de wijn neder-zinckt, de woorden zwemmen boven; en wat de nuchtere dunckt, dat spreeckt de dronckaerd. De wijn en heeft gheen schrijn, hy wilt de volle lucht hebben.
[p. 130]
LEuyheyd is de sleutel van armoede; en de leuyaerd een voester-heer van zijn gebreck. ’t Is met hem alle daegh, heyligh dagh; en zoo verslijt hy zijn leven, en verslint hy zijn by-leven. Hy wenscht wel ghewin te doen, en zijn armoede te voor-komen: maer met gheern te winnen, en wert men niet rijck. Die gheernheyd kan een loome tijck-slijter hebben, en zijn handen binnen de mouw, en op zijn gordel houden.
Om wenschen, blazen, en om nijzen,
Hoeft niemant uyt het bed te rijzen.
PEdanten hebben de memory vol van anders wetenschappen, en zy en hebben niet eyghen, of van haer selfs ghewas. Haer verstand slinckt en smelt, en haer memory rust en zwelt. Een volle zack recht de ooren; zoo doen de boeck-eters, die haer memory met veel gheleende kennissen op-gepropt hebben, en gheen ghebruyck daer van en weten te maecken. Maer die zeght, dat hy weet, en gheeft dat hy heeft, en is niet aen yet meer ghehouden. Zoeckt gheen braed-worsten of amber-grijs in een honde stal: want ’t en isser niet.
CCCLVIII. Die rijckdom heeft, Om niemant gheeft. |
DE lands-man, die kley aen de kloet, en schapen aen den dijck heeft, past weynigh op ’t ghene zijne arme buyren van hem zeggen, die ghenoodzaeckt zijn, hem te helpen, en haer brood, [p. 131] met arbeyd, by hem te zoecken. ’t Zijn al molenaers vrienden, als zy maer by hem ter molen komen. Esso es mi amigo, el que muele en mi molinillo. ’t Is een groot geluck, op zijn eyghen’ voeten te konnen rusten, en een ander over ’t hooft te zien: dat men die spreuck gebruycken kan; De mi digan, y a mi pidan.
Dat elck zegghe quaed of goed,
Als hy van my bidden moet.
CCCLIX. Accord van zwaghers. |
ZWaghers en snaren schijnen dickwils aen malkander gheschakelt, en als een kleed zonder naed: de onderlinghe vriendschap is uyt haer aengezicht te lezen. Maer wilt ghy weten, wat de elle daer van weerdigh is; wacht maer, tot dat haer gemeene erffenis open valt, en dat zy goed te deelen hebben: dan zult ghy bevinden, dat het gemaelde bloemen zonder reuck zijn: dat zy gheaccordeert hebben, als de simmen, die gelijck van liefde spartelen, en naer malcander water-tanden: maer werpt maer een enckel note in de grabbel, zy werden helsch en dul op malcander.
CCCLX. Vette lien zijn noyt beklaeght. |
WEl ghelijfde bedelaers zijn ongheluckigh, en onbequaem tot mede-lijden te bewegen: haer vleesch doet het brood haer weygeren, en onbarmhertighe woorden hooren; daer de schrepele en dorre beenen vleesch en brood te zamen krijghen. Nochtans woont den hongher zoo wel onder een ghevleeschte huyd, als onder een magher en ghe- [p. 132] rimpelt vel. De water-hond, die wel ghevlockt is, sterft daerom dickwils van hongher, en niemant heeft-et ghemerckt. El perro lanudo muere de hambre, y no lo vee ninguno.
HEt vuyr en maeckt gheen vuyrighe of wackere menschen, maer traghe en koude leuyaerds; die als loome zout-zacken aen den heyrt ghenagelt zitten; daer in onghelijck, dat zy gheen zout en hebben, en al de pekel haer ontloopen is. Het bedde is van ghelijcke kracht, ten aenzien van die vadsighe slaep-ratten. Een leuyen aers en een warm bedde zijn zulcke mackers, dat-ze by naer onscheydbaer zijn. De Spaignaerts voegen-der de liefde of minne by, als zy zegghen,
El fuego, el letto, y el amor, No dizen, ve te a tu labor.
Vuyr, bedd’ en liefde trecken sterck,
Gheen van die zeght, gaet naer uw werck.
EEn doove comptoir kennisse, die de lucht en den aessem van menschen niet verdraghen en kan, waer toe is die nuttigh in de weereld? ’t Is maer een hoovaerdighe mufferye van boeck-zotten, die haer hooghste vermaeck scheppen, in ’t weten wat zy weten, en die als afgodisten, haer eyghen netten roocken, om dat zy meenen arenden in de locht te zijn, en op andere van boven af te star-ooghen. Een wijs man en hanght zijn kennisse aen een spye of naghel niet.
El cuerdo no ata el saber al estaca.
[p. 133]
CCCLXIII. Gierighe boeren. |
MEn moet de koe, in ’t melcken, zoo zeer niet trecken, dat men den elder t’ huys brenght. Ghierigheyd breeckt dickwils de zack, als-men daer te veel wilt in-stouwen. De land-man bederft zijn land en zijn eyghen zelven, als hy de kost en moeyt ontziet, van braken en misten. Ghelooft het vry kattyvighe boertjes; De dreck en is gheen Sant, maer waer hy valt, daer doet hy mirakel. Mist dan, of mist dan. Want hy mist den ougst, die zijn land niet mist.
PRonckers met ghepoeyerde peruycken en zijn van ’t hout niet, die goede pijlen beloven, of daer men een goede Mercurius kan uyt-houwen. Een neerstighe naerlatigheyd betaemt een deftigh jongh-man veel beter, als dat wijvelick moyen en toyen. ’t Landt, daer de Koningh woont, die zich roemt, dat de zonne noyt in zijne heerschappyen onder-gaet, zeght-men, dat de zone wel gevoedt en qualick gekleedt, de dochter hongerigh en wel opghesmuckt moet wezen. El hyo harto y rompido, la hya hambrienta y vestida.
CCCLXV. Gheen zuyver gheluck op aerden. |
HOe gheluckigh de mensch op aerden is, en hoe zeer hy van de fortune mede-ghedeelt is, daer schort hem altijds yet, dat zijn voorspoed kastijdt, en zijn weelde tempert. Gheen pad zonder modder; gheen wegh, of hy heeft zijn quae’ slaghen. En cada sendero ay su atolladero. De een heeft amandels, en hy [p. 134] en heeft gheen tanden, om te kraecken; een ander heeft rauwe spijze, en gheen pot om te koken.
De weereld is vol druck en pijn,
Daer brood is, daer en is gheen wijn.
En este mundo mesquino,
Quando ay para pan, no ay para vino.
CCCLXVI. Niet al te zacht. |
MEn hoeft zijn zelven niet al te dweegh en papzacht aen te stellen: een zuyr-sausjen is dickwils al zoo goed, en zoo smaeckelick als een melck-zoppe. Lauw water doet walghen, daer het koude de maghe doet gloeyen, en den eet-lust verwecken. Die zijn zelve in den draf mengelt, eten de zeugen; en die zijn zelven honigh maeckt, wert van de byen op-gheëten. Die zich als een kiecken of duyve aen-stelt, zal vroegh of laet van den havick wech-gherucht en verslonden werden. Het macker schaep wert van alle lammers ghezoghen.
CCCLXVII. ’t Beghin is ’t halve-werck. |
DE toe-rustingh en den aenvanck is de helft van ’t heele werck. Die den eersten dagh, van zijn huys, tot de poorte voordert, heeft een groot gedeelte van een verre reyze af-gheleght.
Wel begonnen, is half ghewonnen.
De naeld’ en draed is d’ halve naed.
Hilo y aguja, media vestidura.
CCCLXVIII. Goed tuygh, goed meester. |
GElijck-men zeght, dat de reyger het water beschuldighde, vermits hy niet zwemmen en kon- [p. 135] de; zoo light het oock dickwils aen de penne van de schrijver, dat hy ’t papier onnuttelick bekladt, en met onleesbare letteren bezabbert. ’t Moet wel een goed metselaer wezen, die met een bedorven trouweel, allerley steenen in zijn werck kan voeghen. Men zegh wat men wilt: Goed ghereetschap maeckt een goed werck-man. El buen aparejo haze el buen artifice.
CCCLXIX. Houwelicken van oude lieden. |
’t ZYn vremde zinnen van ghedaeghe luyden, die de dertelheyd van de jeughd deurworstelt hebbende, met hare grijze jaren, blonde ghedachten krijghen: die dan in de weereld willen komen, als het beghint tijd te werden om die te verlaten. Oude lien moghen ’t wiegh-snoer trecken, maer ’t is jonge-lien werck. Met een bril op de neus zijn Grammatica te leeren, en met een kind in den rock op een bed-stock te rijden, en schilt niet meer als achtien en twee-mael neghen. En wat is hier van te verwachten?
Een ouden ram, een jonghe oy’,
’t Zijn jaerlicks lammers in de koy.
Maer dat is niet ghenoegh: die spade vruchten zijn als het ooft te late voort-ghekomen, die eer-ze rijp zijn, van de winter verrast werden. Een spade zone een vroeghe weeze. Hyo tardano, Huerfano temprano.
CCCLXX. Toegevingh aen kinders of boden. |
TE zachten aerd van ouders maeckt dickwils harde kinders. Oly met azijn ghemenght [p. 136] maeckt de beste sausse: doet-er dan noch zout by, om een goede kinder-salae te maecken. Hebt zoo die teere panden lief, dat-z’ het niet of weynigh mercken. Te meer zy inghevolght en gheliefkoost werden, te meer zy de hielen en de necke thoonen. Ghelijcke voorzichtigheyd moet-er oock ontrent de boden en dienaers ghebruyckt werden.
Wil-je deughd van knecht of kind,
Datj’ haer niet te veel bemind.
Hyos y criados no lo haz de regalar, si los quieres gozar.
DE eere is hoovaerdigh en groot van herten: zy wilt diere ghekocht, en met zwaer ghelt betaelt werden. Zy en is op ’t geluyd van een koper becken niet te krijgen, ghelijckmen een swarm byen by een verzamelt: daer moet zweet en bloed besteet werden, zoo-men die kostelicke prijs beloopen zal: gheld en rijckdom zouden in die ren-bane verre te kort komen: dat ghezelschap is haer verfoeyelick en onlijdelick; zy en konnen t’ samen gheen huys houden, of onder een dack woonen.
Daer profijt is in de zack,
Noyt gheen eer daer by en stack.
Honra y provecho no caben en un saco.
DE win-zucht is een krachtighe wind, die oock stucken van menschen oplicht, en als een blixem voort drijft. Daer gheldt is te winnen, zijn swarmen van menschen te vinden, zoo wel van de [p. 137] steeghste als van de sneeghste. Dan zal een leuyaerd ’t gebraed niet verslapen, maer elcke handt zal hem zes vinghers weerd zijn.
De mensch loopt te post, om te hebben de kost.
Anda el hombre al trote, por ganar el capote.
DE mensch wilt dickwils vlieghen, als hy noch padde-bloot, en nauwelicks uytghekipt en is. Daer is een schurft en jeucksel van vermetelheyd, dat in de herssens van Adams kinders gewortelt is, ’t welck haer geduyrigh zoo kittelt, dat zy met vermaeck ghelooven kieckens te wezen, daer zy noch ongheleghde eyers zijn: willende den hane spelen, eer-ze uyt den dop zijn, en niezen, eer-ze gheboren zijn. Zoo wilt een leer-jonghen, die noch niet naeyen en kan, een kleed snijden; en die noch gheen moortel maecken en kan, wilt metselen en ’t trouweel ghebruycken.
DE heden-daeghsche vriendschappen zijn duyvels-brood of campernoelien, die statelick met een groot hooft, op eenen nacht, te voorschijn komen, maer die op een zwack en dunne stele rusten, en zoo licht vergaen, als zy ontstaen zijn. De oude hebben kies-vrienden ghepresen, en zoo zijn-ze huyden noch, maer benaemt van de kiezen, die de beten kauwen, andersins tand-vrienden ghenoemt. Als de vriendschap nu een jaer haelt, zy beghint met de wijn te varenen. Die my ’t jarent ’t voorhoofd boodt, vereert my nu met de necke. En los nidos de [p. 138] antaño, no ay paxaros de ogaño. In de nest van ’t voor-leden jaer, en zijn gheen mussen van dit jaer. Elck jaer wilt zijn nest, en zijn eyghen jonghen hebben.
DE sluymerighe domheyd, die de geboorte gheeft, en is niet lichtelick te verdunnen, en door den helm van groote studien te subtilizeren. Die een ezel gheboren is, behoudt zijn ooren, en bethoont zijne danckbaerheyd, met veesten en schoppen. Zend een ezel naer Parijs, hy komt t’ huys al even wijs. Daer en valt niet van te zegghen: De botten blijven plat-visch. Een miere zou eer een koe voortbrenghen, als dat-men vuyr, uyt zulcke pompoenen slaen zoude.
CCCLXXVI. Vremde affectien. |
ELk een waer hy mint, zeyd’ de boer en hy kuste zijn koe; daer een ander de merry onder de steert leckte, daer zijn vrijster op gereden hadde. Zoo vind-men huydendaeghs zulcke ooghen, die op leepheyd en druyp-neuzen verslinghert zijn. Hoe zou dan yemand yder een behaghen, daer de begeerten zoo vremd loopen, en de humeuren zoo vremde spronghen doen?
CCCLXXVII. Delicate ooren. |
DE ooren hebben oock haer tonghen, zoo wel als de mond: en die zijn huydendaeghs zoo lecker, dat zy met gheen simpele spijze, van woorden te paeyen zijn; daer moet muscus en ambre-grijs mede gemenght wezen. ’t Is een verdorven smaeck. [p. 139] Goede maghen en hebben gheen oraigne-zap, noch zuyr-sausjes van doen.
CCCLXXVIII. Oordeelen uyt ’t geheel. |
DE Koningh der Moabiten ziende, dat Balaam het gansche leger der Israeliten aenmerckende, het zelve zeghende, wilde hem aen een ander kant leyden, daer hy maer een deel en zoude zien, om alzoo dien zeghen in vloeck te doen veranderen. ’t Welck alle Richters leeren moet, om uyt een stuck, van ’t heel proces niet te oordeelen, of uyt het op-schrift van de zack, een zaecke te vonnissen. De stucken moeten ’t recht wijzen, maer niet stucksche-wijze.
CCCLXXIX. De mensch is weereldsch. |
HEt herte verwert en verweereldt in deze tijdelicke dinghen, is daer zoo vast aen-ghelijmt, en ghesoudeert, dat het ghelijck een lichaem t’ samen maeckt. Wy blijven daer op zitten, ghelijck Rachel op de afgoden, die zy haer vader ontstal, en onder het tuygh van de kemelen berghde. Niemant van een vrouw gheboren, en zal oyt, ghelijck d’ Apostelen deden, zijn netten verlaten, ten zy de stercke wind van Gods Gheest hem krachtelick voort-drijve.
EEn diamant van een dochter wert wel een glas van een vrouwe. Het vrijsterlicke leven, ’t welck haer een in-ghetoghen schaemte op-leght, in een [p. 140] houwelicksche vrijheydt verwisselt zijnde, verstout haer somtijds tot veranderingh van ghedachten. Maer als-ment wel inziet, ’t is een gloeyende kole, die onder de bedrieghelicke asschen van het dochterschap gherekent gheweest is, en nu ghereutelt en ontdeckt zijnde, haer hitte en gheysteren uyt-geeft. Zulcke vrouwen zijn de fortune ghelijck, die zoo onghestadigh van voeten is, dat zy wielen heeft voor muylen.
CCCLXXXI. Hongherigh mensch. |
’t WAs kluchtigh van een hongerigh huys-man, welcke van de Jacht ’t huys komende, en aen den heyrt een goede pot hoorende preutelen, zeyde tot zijn wijf, oh! wat een zoete melodije gheeft die pot, op wiens gheluyd dat mijn darmen danssen. Ick weet wel, dat mijn maghe denckt; dat yemandt my de tanden uyt de mond gheslaghen heeft, om dat zy niet en malen.
MEn kan wel met een quispel twee muyren witten, maer met een dochter gheen twee zwaghers maecken. ’t En is gheen goed, dat ghekavelt en verdeylt kan werden. Daerom zeyde die vader wel, tot een van zijn dochters vrijers, die zijn gunste ten houwelick verzocht: vriend, mijn dochter en is gheen schaep, dat-men met quartieren verkoopt en wegh-draeght. Houd u gherust, en hand van de banck: zy en is niet meer mijne.
[p. 141]
CCCLXXXIII. Berispers onberispelick. |
HOe veel menschen vind-men, die ruygh en ongheheghent zijn, en een ander willen scheeren en roskammen: maer zy vinden dickwils de waerd t’ huys. Zekerlick, die barvoets wilt gaen, en moet gheen doornen zaeyen. En die een glazen dack heeft, en moet op een anders huys gheen steenen werpen.
CCCLXXXIV. Verzoende vrienden. |
ALs de vriendschap eens verkoudt, en in vyandschap verandert is, zelden dat die breucke ter deghen gheheelt wert? ’t Hooft af, is een doodwonde: zoo ist daer oock. Wacht u, zeght de Spaignaert, van een wintersche zonne; van een wind, die door een splete blaest; en van een verzoende vriend. ’t Ghebeurt wel anders onder eerlicke zielen: maer dat zijn witte kraeyen, en zwarte zwanen. Dat gaet vast: Verwarmt water vriest licht.
CCCLXXXV. Valsche beloften. |
HOe leyd-men malkander om den thuyn, zonder in den hof te brenghen! men strijckt den heunigh om de lippen, en men spaert de mond, die-men wenscht vol galle. Maer aen ’t op-breken van de marct, kent-men de kooplien. Aen ’t lammeren ziet-men, wat oyen vol gheweest zijn.
WYze lieden hebben haer mond in haer herte, en zotten hebben haer herte in de mond. De tonghe der wijzen en spreeckt niet, zonder verlof [p. 142] aen ’t herte te vraghen: en daer werden alle dingen ghekoockt, eer-ze opghedischt werden. ’t Is al zoet en smaeckelick, wat uyt die keucken komt: en ’t is al rauw en wrangh, wat de mond der dwazen uyt-gheeft. En die gal in de mond heeft, hoe zal hy heunigh spouwen?
CCCLXXXVII. Teeringh naer neeringh. |
GOe winste maeckt vette zoppen. Bon gaignage faict bon potage. Een winnende hand magh oock wel een milde hand wezen. Want van groote blocken houwt-men groote spaenders. Doch die het kostjen maer van passe rapen kan, dat hy juyn, in plaets van Cappoenen ete. Elck moet hem aenstellen naer de staet, daer in hy zich bevindt. Die gheen kalck en heeft, moet met kley of leem metzelen.
CCCLXXXVIII. Zelfs kennisse. |
MEn vindt luyden, zoo onkundigh van haer eyghen zelven, dat zy klaerder zien in eens anders huys, als zy kennis hebben van haer eyghen. Hier door komt ’et, dat de eenen ezel den anderen zackedragher heet; en dat de eenen hond den anderen verwijt, dat hy vloon heeft.
CCCXLXXXIX. Kleyn ghewin. |
LIchte winste maeckt zware burzen: zoo ziet-men, dat de hinne, graentjen by graentjen, de krop vol krijght: en dat een mijte deurgaens by d’ ander gheleght, een stuyver, en daer naer een gulden wert. ’t Goed, dat men allenghskens met de tanden [p. 143] wint, ghedijt beter en streckt verder, als dat zelden, en in een groote masse teffens komt. Een kleyne hinne leght alle daghe, daer een struys maer eens ’s jaers en leght.
CCCXC. ’t Quaed is uyt ons zelven. |
WY en hoeven ons quaed op een ander niet te schuyven: ons verderf komt uyt ons eygen zelven. Indien wy onze weghen wel overweghen, wy en zullen niet struyckelen, dan om meerder wegh te voorderen. Die middelen heeft, leght die somtijds aen in natte waren, op datz’ hem niet en verbranden; maer hy drinckt en verdrinckt zijn zelven daer in. Wy slachten de arenden, die haer veren uyt trecken, daer zy mede gheschoten werden. Zoo maeckt-men houte keggen uyt het zelve hout, datmen klieven wilt.
CCCXCI. Zommighe loopt alles teghen. |
DE gheleghentheydt worstelt dickwils teghen yemandts gheneghentheyd, hy woude zich wel quijten, en van alle hout kolen of pijlen maecken, maer de wegh wert hem opghedolven, of de zenuwen afghesneden. Stevent hy oostwaert aen, zijn schip wert op de westkust ghedreven. Gheen wind die hem in ’t zeyl waeyt, als om het zelve te scheuren. Hy moet evenwel gheduldigh wezen: Want die noch peerd noch kar en heeft, en laedt niet als hy wilt.
MEn vind veel domme herssenbeckens, die veel letters geëten, en veel roet of oly verquist hebben: die wanneer zy op een staet-kussen ghewor- [p. 144] pen zijn, haer school-schimmel laeten riecken, en haer boeck-suffery ten thoone stellen. ’t En baet gheen diepe study: de jaren weten meer, als de boecken. Met tijd en stroo, werden de mispels zacht. En wilje dat yet wel ghedijdt, gheeft het over aen den tijdt.
ONgeduldigheyd doet dickwils een goede zaecke verbrodden en verbosten. ’t Is zeker, die te veel haest, komt dickwils te spade: en daerom en dient gheen haestigh mensch op een ezel te rijden. En breeckt dan gheen nisch ey, of maeckt dat uw brood te vooren ghereed is.
Draeyt uw naelde, eer ghy naeyt,
Anders is de steeck bekaeyt.
CCCXCIV. Bijstere meesters. |
DIe zijn huys-zaecken laet verloopen, en den droes in zijn reckenboeck beghint te zien, die werpt dan de pluym in de wind, en laet of maeckt een rijcken oegst voor zijn dienaers en klercken. ’t Is van ouds niet te vergheefs ghezeyd: Beroyde meesters maecken rijcke knechten.
CCCXCV. ’t Volck boet, dat de Prins misdoet. |
DE feylen van de groote moeten ghemeenelick de kleyne boeten, en dickwils met de huyd betalen.
Princen d’ een den ander plaghen,
Maer de straf moet ’t volckjen draghen.
Wy zegghen; wat de zeughe misdoet, moeten de bigghen ontghelden. En de Hoogh-duydschen, met [p. 145] een hooger tale: als de jonckers blindroussen, moeten de boeren hayr laten.
CCCXCVI. Anders leet doet ons goed. |
DAer yemand in een gracht valt, zal hy haest in ’t onderspit gheraken. Zoo gaet het gemeenlick: den hond die onder-leydt, wert van allen ghebeten. Daer het medelijden behoorde te heerschen, neemt de onbarmhertigheyd den hooghen stoel in. Een anders lijden doet ons verblijden: een anders goed deert ons ghemoed. De beesten en zijn van dien euvel oock niet vry:
Vlieghen bijten magher peerden,
Zelden dat zy vette deerden.
CCCXCVII. Veel kleyntjes maken een groot. |
QUackschulden werden ’t eynde van ’t jaer packschulden. Als-men langhe op-kerft, zoo moet-men eens rekenen: en dan bevindmen, dat kleyne reghentjes door-dringhen en groote plassen maken. Dat leeren die wel weten, die in de schaduw van de tappen en wijn-kranen haer leven slijten. Pintjes maecken quaed ghelach.
CCCXCVIII. Te veel doet quaed. |
TE veel te verghen, en is maer terghen. Die de palingh te veel druckt, wert-ze quijt. Ontijdighe en moeyelicke staet-vryers wenden dickwils ’t ghebraed in d’ asschen; en door te veel het vuyr te stoken, steken ze dickwils de schouw in brand. De voerlien raecken meest het willigh peerd, maer ’t is [p. 146] met een tickjen: willen zy verder gaen, de waghen raeckt op hollen. De middel-maet houdt staet. De spijze die te veel koockt, verliest haer smaeck: en daer men langh aen koockt, wert ghemeenelick verkoockt.
CCCXCIX. Dat veel kost, duyrt langh. |
DAer zijn huyshouders, die meer voordeel aen den dracht van zijde, als van sajette koussens vinden. ’t En schijnt oock van reden niet ontbloodt te zijn. Want behalven dat die wormstoffe een taeyigheyd in heeft, zoo komt-er dat noch by, dat al wat kostelick is, meer ghemijt wert. ’t Is van ouds ghezeght: Diere waere streckt verre.
HOe gaet het huyden met de jonghe wulpen van Studentjes? zy loopen met de zeughe door een schole; en naer dat zy eenigh schoolstof in-gesnuyft, en de herssens met weynighe letteren gheteyckent hebben, en hebben-ze gheen duyr meer, tot dat zy Academische kalvers, en zwarte nacht-schroevers gheworden zijn. Dan willen-ze rijden, eer-ze een peerd hebben: en waer heen doch? Om een nest te vinden, dat zy broeyen mochten, dewijle zy gheen eyers hebben. Zy weten oock wel zoo vele, dat ongeleyde eyers onzekere kieckens zijn.
CDI. Verkeerde uytlegghers. |
’t IS een droeve slagh van menschen, die alles verkeerdelick op-nemen, en ’t ghene met de rechterhand gegheven werd, met de slincke ontfangen. Zulcke herten moeten met galle ghekneet, en in [p. 147] azijn op-gheleght zijn. ’t Verzuyrt alles, wat in zulcke ziel-vaten ghegoten wert, die niet ter deghen schoon ghemaeckt en uytgheboent zijn.
En vaisseau mal lavé,
Bon vin mal gardé.
Als ’t vat niet wel en wert gheschuyrt,
De wijn wert vaetsch, of hy verzuyrt.
CDII. Elck in zijn kunst. |
DAt een schoen-maecker van de leest, een snijder van de schaere spreke, dat gaet wel en ghelijckformigh de reden: maer dat een klerck of schooljonghen van de wapenen, een schipper van het stal, een boer van de boelijn en van de focke groot verslagh maeckt, is de gheessel en de roede weerdigh: Wiltje spot en hoon ont-gaen, treckt geen anders dingen aen. Den ezel en moet zich niet met de luyt, noch de blinde met de spieghel moeyen.
Hebt ghy gheen pijlen, die je schiet,
En menght u met de schutters niet.
EEn trotsse puyst, die met op-gezette knevels, en ander-half voet buycks, elck een in zeker gezelschap braveerde, en de kruyne van den hoofde sprack, wiert niet on-aerdelick bejeghent, als hem yemand met een koele zoetigheyd zeyde; Goede vriend, zoo de hoovaerdy wel rieckt, zoo zijt ghy enckel muscus; en zoo die een kunste waere, zoo waert ghy een goeden Doctor; doch zoo het oock een kranckheyd waere, ghy en zoud niet langhe le- [p. 148] ven: maer ick wil liever oordeelen, dat ghy een vette erffenisse ghedeelt hebt.
CDIV. Eerbaerheyd der vrouwen. |
EEn vrouwes eer is wonder teer: en daerom moet zy op hare weghen wel acht gheven, om niet alleen van onkuysheyd, maer oock van alle argh-waen vry te wezen. Al haer bedrijf en uyterlick ghelaet, moet met zedigheyd gezult, en met voorzichtigheyd gheconfijt wezen. Die zich anders draeght, zal ander gleuzers vinden. Het spreeckwoord zeght;
’t Wijf dat met d’ oogen gluyrt, en met haer gangen draeyt,
’t Is wonder, zoo-ze niet met anders garen naeyt.
CDV. Eerst sterven, dan erven. |
MEn moet zijn oude schoen niet wegh werpen, voor datmen nieuwe heeft; noch oock zijn zelven ontkleeden, voor datmen te bedde gaet. Hoe zottelick en berouwelick hebben zommige Vorsten haer heerschappien verlaten, eer zy van ’t leven verlaten wierden! hoe dwaezelick gaen die ouders te wercke, welcke haere kinders, by levende lijve, in al haer goed ervende, met de hoenders uyt haer hand picken, en op haer ghenade levende, met barmhertigheyd gheloont werden! een verre-kijcker, en die niet heel van de le’en zijns verstands en is, en zal, wel staende, zich niet roeren.
’t Is een zot, zonder pit, die wel zit en verzit.
CDVI. De rofiaen is voor de hoer. |
MEn twist onder de goede verstanden, wie-’er eerst gheweest is, de hoere of de rofiaen: ghe- [p. 149] lijck onder de Heydenen, die Gods Woord niet en kenden, in krackeel gebracht wiert, of de hinne voor het ey, of het ey, voor de hinne, gheweest zy. De Spaignaert zeght, primero fu puta, que rufian. Maer ist niet beter, het averecht van die schoone medalie te nemen, en te zegghen, waren-der gheen heelders, daer en waren gheen steelders? ’t Is zeker, dat in eenighe van dat zwacke maecksel een gheyle paerzucht is; maer die wert ghebreydelt en in-gehouden, door vreeze van schande. Zulcks datmen wel zegghen magh;
Vond-men gheene mackerellen,
Men zouw weynigh hoeren tellen.
GHeen leelicker ghezicht, als de pijlicke dertelheyd van een grijzen baerd. Bejaertheyd vereyscht bedaertheyd: en ’t oud gherimpelt vel, en voeght de minn’ niet wel. Evenwel werden-der monsters van Susannisten ghevonden, den ajuyn gelijck zijnde, wit van bolle, en groen van stele, die onder witte asschen, gloeyende kolen berghen: een zorgelijcke lampe, met vuyle olye ghevult, daer van het stervende lemmet niet anders als stanck en gruwelicken damp naer en laet. En wanneer oock het vuyr in zulck een oud stroo eens ghevat heeft, daer is gheen blusschen aen, het moet zijn ganck houden, tot dat het t’ eenemael verteert is. El paja viejo, quando se enciende, es malo de apagar.
[p. 150]
CDVIII. De oude, d’ Ongetroude. |
EEn oude weduw en verwondere zich niet, dat zy maer twee beenen in haer bedd’ en vindt: zy heeft haren tijt gehadt, en dat uyr-glas is uyt gheloopen. Haer voor-hooft eertijts glad, wert nu met rimpels door-ploegt, en haer peerl-tanden zijn in zwarte stompjes verandert. Zy verliest haer kalanten, die niet meer te venten heeft. Esse pierde venta, que no tien que vende.
CDIX. Geluck baert vrienden. |
’t GEluck is de zomer en den ougst van vrienden, gelijck het ongeluck de winter is: in de zoeten tijd komen de zwaluwen met de vrienden over, en voor de vorst en sneeuw vliegenze weder wegh. De duyven komen naer de witte daken, en daerom werden oock hare keeten gewit: zoo gaen oock de vrienden de hutten ver-by, daer den derringh roockt en stinct, en zoecken de heldere schoorsteenen, die met de waessem van ’t ghebraed gheparfumeert zijn. Zoo haest den Autaer ghebroken en gevelt licht, niemant zetter meer keerssen op: de Godsdienst en devotie heeft dan haer werck ghedaen. A saincte foire chandelle de merde: de kack-heylige komt een keersse van dreck toe.
CDX. Wachtingh, naer eens anders dood. |
HY treckt aen een lange koorde, die op eens anders dood wacht. Hy verdient oock wel, laet in de nach te eten, die op hope van een anders avontmael, met lege tanden gaet. Zulcke gieren die op [p. 151] de krenghen loeren, moghen wel ter deghe uyt-vasten, en met hongher verzadight werden. Die naer eens anders schoenen wacht, moet langhe barvoets gaen.
CDXI. Tydigh bericht tot deughd. |
DE ouders moghen wel by tijds, de kuysheyd en zedigheyd hare kinders in-prenten, en buygen het zachte was, in een vorm en gedaente, die naer den Hemel zweemt, en Gode behaeghelick is. Want behalven dat de verdorventheyd van de eeuwe behaeghelijck en gansch smettelick is, zoo brenght de eerste jeughd een gheyl en dertel bloed mede, ’t welck al bobbelende in de herssens rijzende, niet alleenelick onkuyssche ghedachten verweckt, maer oock onhebbelike droomen schildert.
Als de vrijster wert gheborst,
Krijght zy dickwils mannen-dorst.
CDXII. Men koopt goe waren wel te duyr. |
MEn vint menschen, die een keersse verslinden, om een spelle te vinden; en die haer peerd verkoopen, om haver te bekommen. Om de gunst van een prins te verkrijgen, zijn zommige haer eyghen zelven quijt gheworden; en om een adelick parkement naer te laten, hebben zommighe haer rentebrieven willen missen, om zoo haer kinders naer hongheryen te zenden. Een over-malle ydelheyd, en holle herssens waerdigh. Ghezonde zinnen konnen wel oordeelen, dat hy den heunigh dier koopt, die hem van de doornen lecken moet.
[p. 152]
OOst-Indien en is in een reyze niet bezeylt; die vaert heeft dickwils moeten hervat werden, eer men de kaep konde doubleren, en dien hoeck te boven komen. Een druppel en holt de steen niet, noch eene slagh en velt de eycke niet: maer een draedjen daeghs maeckt een hemde-mouken ’s jaers, gelijck de neerstige spinster zeyde.
Met verduyren en vol-herden
Zal ons alle dingh ghewerden.
La perseverança toda cosa alcança.
CDXIV. Gheveynsde zwijghers. |
CAesar en hadde gheen vreeze van de volle kaecken, en gladde voor-hoofden, maer van die gefronste zwijghers, die met een kleyne vingher de neck van achter krauwen. Stille wateren zijn zorgelijck en bedrieghelijck; zoo zijn oock die effene en ghevijlde sluypers, die met ghezuyckerde woorden fleempotten, en ondertusschen nijpen, zonder lacchen. De Castiliaen heeft daerom durven zegghen; d’ El agua mansa me guarde Dios, que de la brava me guardare. God beware my van ’t stille water; want van ’t woeste en rauwe zal ick mijn zelven bewaren.
’t IS noch eenighsins lijdelijck, dat elck zijn zelven zoeckt, en tracht al het water tot zijn molen te leyden; want dat doet hem noch deughd en voordeel: maer dat yemant onbegheerigh of onbequaem zijnde tot eenigh ghenot, een block in de [p. 153] wegh leght, of een bare voor de poorte schiet, om yder den toegangh te beletten, dat is het werck van een mensch die onmenscht is, en onder beesten getelt moet werden.
Zulcken aerd is in den hond van den hovenier, die gheen koolen en eet, en een ander daer van afbijt. El perro d’ el hortelano, que no come las berças ny las dexa comer a otros.
Den hond noyt mael van hoy en deed:
En wilt niet, dat ’t een ander eet.
CDXVI. Ghierighe pleyters. |
DIe schaersselick pleyt, verliest rijckelick. ’t En is oock het doen van gierigarts niet, met advocaten om te gaen: daerom is voor haer beter een magher accord dan een vette sententie. De gierigheyd breeckt de pleyt-zack, en doet de stucken verliezen: zoo wert oock door wreckheyd de zack gescheurt, als men daer in te veel wil stouwen. La codicia rompe el saco.
DAer zijn menschen, die van haer zelven een heylighdom, en van een ander niet meer wercks en maecken, als van een wrotten appel, of een bedorven castagnje: die een kramer om een kam, een koecke-backer om een panne-koeck dooden zouden: die als zy maer warm aen ’t vuyr en zitten, weynigh bekommert zijn, of arme lien van koude bevriezen, en van ongemack vergaen: die niet beschaemt en zijn te zeggen,
[p. 154]
De schuyte drijf of zinck, Als ik maer niet verdrinck.
DE hardigheyd verbrodt en bederft veel goede dingen; daer een zoete ontmoetinghe alle zwarigheyd verlicht, en alle moeyelick gheweld, met zachte handen neder-leght. Een macker kalfjen zuyght de uyder van alle koeyen: bezerilla mansa todas las vacas mama. De zand-wegh en de zachte weghen laeten slaep en ruste toe; daer de harde straten het lichaem schocken, en ’t graveel of steen, in de nieren gaende maecken. ’t Is beter te lecken, dan te bijten. Major lamer, que morder.
En, hard strijcken op de veel, En maeckt de klanck niet eel.
IN Spaignen werden de vrouwen zeer engh en strengh ghehouden, en nochtans wert-er veel van booze wijven gehoort. Hare spreeck-woorden zeggen, Dat een vrouwe goed is, alsse slechts niet ergher en wert. ’t Welck een in-gheboren boosheyd te kennen gheeft. Dat een vrouwe dan goed is, als zy klaer en opentlick quaed is. Entonces la muger es bona, quando claramente es mala. En diergelicke spreucken werden-der meer gevonden. Zou dat niet wel de reden zijn, dat die nauwen dwangh haer galle doet verhitten, en haer herssen in vuyr en vlamme stellen? Men ziet dat in de honden, die aen een korten band gheleght zijn, dat-ze wreed en half dol werden. ’t Is zeker, dat wie zijn vrouwe zuyckert, die zal een zoete vrouwe vinden.
[p. 155]
’t SChijnt, dat het in de weereld al om ’t gheld te doen is. Het gheld dat gheldt. ’t Gheld doet gheweld. Een man zonder gheld verdwijnt en versmelt. Het gheld is een heldt, die ’t al neder-velt. Maer dat moet gezondelick verstaen werden, niet van de gheslaghen munte, maer van middelen en goede gheleghentheyd. Andersints, als de spaignaerds yemand een vloeck toe-wenschen, ’t is met die woorden, dat al haer goed in gereed gheld verandert werde. En dineros sea el caudal, de aquel que quereis mal.
Dien ghy wenscht te zijn ghequelt,
Wenscht hem al zijn goed in gheld.
CDXXI. Onderscheyd van wijs en dwaes. |
EEn dwaes doet dickwils, dat de wijze doet, maer ’t en is op de selve wijze, noch op de zelve tijd niet. De vorme en maniere gheeft de zaecke haer wezen. De schilders hebben aengemerckt, dat in een lacchende en krijtende tronie, de zelve linien en rimpels gespeurt werden, en dat alleen ’t fatsoen van d’ ooghen het onderscheyd maeckt. Zoo rijt een zot op de zaele der wijzen: maer hy doet ghenoeghsaem blijcken, dat als hy zijn peerd bestelt, twee beesten by den anderen zijn. Doch het meeste onderscheyd bestaet hier in, Dat de sot op ’t leste doet, ’t gheen’ de wijze in den aen-vangh doet. Lo que haze el loco a la postre, haze el sabio al principio. En terwijl de wij- [p. 156] ze zich bedenckt, zoo is de zot in ’t werck. Mientras piensa el cuerdo, obra el loco.
CDXXII. De oorzaecke wegh te nemen. |
MEn dooft en doodt zeer licht de pijne van jicht; maer ’t verstand staet stille, om de oorzaecke wegh te nemen: daer moeten de Doctoren bekennen, dat zy t’ eynde van haer latijn, en buyten alle roye zijn. ’t Is licht een doeckjen met spinne-raegh teghen ’t bloeyen te leggen: maer de oorsprongh van een bloed-loop te stoppen, daer is het mergh van Hypocrates wijsheyd, en de voor-loop van Galenus kunste van noode. Dood my de merry, en ick zal u het veulen dooden. Matame la yegua, y matar te he el potro.
DE linckernyen van de weereld werden zoo fijn gesponnen, dat de scherpste ooghe den draet verliest. ’t Schijnt, dat men zich liever den armen tot den elbogh zoude op-eten, als de minste weldaed vergheten; en men trapt de grootste onder de voeten, om zijn zelven, door duyvelsche middelen, groot te maecken. Este mundo es golfo redondo, y quien no sabe nadar, va se a la hondo.
De weereld is een golvigh rond,
Die niet kan zwemmen, gaet te grond.
CDXXIV. Op anders arbeyt rusten. |
DE ezels draghen den haver, en de peerden eten-ze. Zoo zijn-der in alle collegien eerlicke slaven, die al het werck doen, en de voor-zitters pronc- [p. 157] ken der mede. De eene leyt de zael op het peerd, en d’ ander zitter op: de kock maeckt de spijze gaer; en den heer krijght-z’ op ’t tafel.
Het grootste peerd van ’t stal,
Werckt veel-tijts minst van al.
CDXXV. Verdoet, naer u goed. |
DAt van vloe’ komt, gaet dickwils van ebbe wegh. De fleuyte neemt, dat den trommel gheeft. En als-men dan niet meer te freuyten heeft, de panne raeckt wegh, en den hongher blijft in plaetze. ’t Waere goed, dat vele zulcks in tijds bedachten, en hare kele maer en openden, naer de bete, die haer van boven gesneden is. De wracken in zee konnen haer ghenoeghsaem van schip-breucke waerschouwen. Men ziet het dagelicks,
Naer groot beslagh, Een droef ghelagh.
De grand trein, Sur l’ estrein.
Van grooten treyn, Zoo wort men kleyn.
Die ’t kostlick maeckt, Op ’t stroo geraeckt.
Jae zoo verre, dat men tot de bedel-korf geraeckt, en ghedwongen is te zegghen;
Todos los duelos Con pan son buenos.
Droefheyd met brood En heeft gheen nood.
ZOmmighe luyden stellen haer zelven in den rangh van ajuyn, die gheen schalongie weerd en zijn: die zoo droncken zijn van haer eyghen flesse, en van eyghen liefde zoo bezeten, dat zy haer laten voor-staen, in hare tale of schriften te wezen [p. 158] die uytnemende Venus, die Appelles in zijn tafereelen blies, en ’t ghene de Spaignaerts in schoone aenzichten noemen el-no-se-que, het ick en weet niet wat. Daer zy alle andere zeer magerlick, en ghelijck d’ Italjanen spreken, a bocca secca, met een drooghe mond prijsen. Maer indien de zulcke naer haer voeten zaghen, zy zouden haest haer gheooghde steert laten vallen.
CDXXVII. Traegh tot spreken. |
NIet beter, als dat de tonghe noyt en spreeckt, voor dat zy ’t herte ghevraeght heeft. Een haestigh woord heeft-er menighe den neck ghebroken, en haer wel-varen ghekost. De tonghe is nochtans ghenoegh verzekert: zy heeft stercke been-palissaden, en een dobbel contrescherp van lippen. Elck zy maer op zijn hoede, dat zijn tonghe niet verrast, of van de galle verraden werde. Want ’t is te laet, te zegghen, stae-vast, als de pijl uyt de boge is.
CDXXVIII. Veel kleyntjes maecken een groot. |
GHelijck veel mijten een schellinck, en veel maljen een pantsier maecken, zoo maecken oock veel maeltijden allenghskens kael-tijden; daer uyt dan ledighe kassen, en ydele zinnen ontstaen. Elck mael schijnt weynigh ghewichte daer toe te brenghen; maer t’ eynden ’t jaer ziet-men, dat veel nayens den draed kort.
’t VOlck is een monster, daer van alle de deelen niet en zijn als tonghen: ’t en heeft niet als [p. 159] den beck; en die en wilt gheen zacht ghebit lijden. Wanneer ’t verbaest is, macht-men ’t met de voeten op den buyck springhen; en wanneer ’t oock stout is, en moetm’ het niet, als de stock en de gheessel thoonen: het zal dan strackx kort op de borst, en kleyn van pols werden.
Want met hun veel te spreken,
Is in de woestijne preken.
Hablar con ellos, es bozear en desierto. Tot een harden ezel, dient een harde prickel, en tot een boozen hond, een stijven band. Maer naer gheleghentheyd van tijd, moetmen oock het jock van ’t volck in oly laten weycken.
DIe in een quaed gheruchte komt, is half ghehanghen en verdoemt. Dat eens ghevat zijnde, loopt gheduyrigh voort, als een viertjen, daer buskruyt ghestroyt is. Zoo moeten dan by tijds alle occasien gheschout werden, die daer toe aenleydingh gheven. Want hoe schoon zich yemant wasschen magh, daer blijft altijd een vleckjen of een smeurtjen, dat hem aen-hanght. Zulcken wonde en zal noyt zonder roove heelen.
CDXXXI. Te veel omslaghs. |
HOud u zelven altijd bezich, maer wacht u van te veel omslaghs. Te veel beslommert, te veel bekommert: byzonderlijck die zulcke zwacke beenen en herssens hebben, dat zy met een korde-waghen over-reden, en in een plas verdroncken werden. Te veel hoys over hoop ghehaelt doet het broeyen.
[p. 160]
CDXXXII. Arme lien wijsheyd. |
ARme lien wijsheyd gaet gemeenelick verloren; de wijle zy niet ghekent, en daerom niet gheacht en wert. Wanneer zy maer de mond en openen, men zeght terstont spotsche wijze, dat hun niet en ontbreeckt als koolen, als zy maer vet en hadden: dat de pot by haer omghekeert is, en dat-ze niet meer te zieden of te stoven en hebben: en alsser erghens yet ware, dat het om haer niet en is, dat den oven heet, en gestoockt wert. Maer de rijcke schijnen de wijsheyd gepacht te hebben: haere hinnen legghen altijd eyers met twee doyers.
’t Is quaed, wat d’ arme doet of dinckt,
Daer dreck van heeren noyt en stinckt.
CDXXXIII. Gheringh mael van groote luyden. |
GRoote heeren doen somtijds een lustigh mael, met een schotel mossels, of met een hutspot van rund-vleysch en pruymen: en meenen dan, dat geringhe of schamele luyden, die zulcks kan gebeuren, gheen reden en hebben, om haer fortune te benijden, of te verheffen. Maer zy en dencken niet, dat het goet is te voet te gaen, als men ’t peerd by den toom heeft, of dat men langhst de waghen gaet.
VEle zijn-der zulcke slaven van memory, dat zy gheen ghebruyck van oordeel en hebben: zy hebben marber en porfijr-steen ghenoegh, om een kostelijck paleys te bouwen, maer de fabrijck-meester ontbreeckt-er. Haer herssens zijn ghemeubelt [p. 161] en ghebygareert met velerley stoffe, over hoop gheworpen, maer de konst van onderscheyd en gebruyck en isser niet. ’t Is beter een goed oordeel, daer weynighe beelden van zaecken in gheschildert zijn, als een stercke heugenisse, met veel onnutten huysraed verrijckt.
CDXXXV. Godvruchtigheyd is blij-gheestigh. |
ZOmmighe meenen, datter gheen vroomheyd of onnoozelheyd is, als daer zy ghemelickheyd en melancolye zien: oordeelende dat de deughd altijd moet weenen, en met somberheyd, als met een bedeckte lucht, overtogen zijn. Zulcke leggen haere devotie op de pijn-banck, om haer droeve grimmaetsen te doen maecken: ghelijck of men niet en konde zaligh werden, zonder ghefronst en schroomelick te wezen. Die de kern en de keest van de rechte Godvruchtigheyd gesmaeckt hebben zijn van een ander voelen en ghevoelen. ’t Gaet zeker, als Gods genade in de ziele is; het aenghezicht zweemt naer zoetigheyd en vriendelickheyd: ’t en draeght gheen trecken of couleuren der verdoemde, of der duyvelen; maer een Enghels wezen, en een sneeuw-wit kleed, dat die hemelsche Gheesten past. Doch ghelijck het zomtijds reghent, als de zonne schijnt, zoo doet de Godzaligheyd wel tranen vallen op lacchende aengezichten.
WAt vind men al moyaerts en teute-bellen, die niet en dencken of en spreken, dan van kragen [p. 162] en hongerlinghen a la mode. De kleeren van ouden date zijn by haer bespottelick: zy weten oock reden te gheven waerom de gramgaten en boffen buyten ghebruyck gheraeckt zijn, en waerom de Joffers nu’ van achter gherijght werden. Socrates dede de wijsheyd uyt den hemel op de aerde dalen; en deze doen de zotheyd uyt der aerde tot den hemel rijzen. Men zeght van de simmen, dat-ze noyt meer beesten en zijn, dan al-ze vermomt werden, onder kleeren van menschen. En deze modisten en zijn de apen noyt meer ghelijck, dan wanneer-ze met de nieuwe snuf komen uytstrijcken, en andere den ouden draght verwijten.
MElancholy is het element der goede verstanden, en de moeder der wijsheyd; maer zomtijds oock van uytsporigheyd, en quade spronghen. Als dat zwart humeur eens beghint te rijzen, en als gezuyrdeessemt, in arbeyd te raecken, ’t is wonder, wat ghebobbelde en vreesselijcke tochten daer uyt niet voort en komen. De serpenten werden in slapende wateren gheteelt, en veel snoode en onghereghelde ghedachten in melancholijcke humeuren. Als de roest zich eens in een uyr-werck zet, daer en is gheen reghel meer in haer bewegingh, noch zekerheyd in haer wijzer. En zoo haest die zwarten droessem, zich overtolligh in onze gedachten menght, de gheest is vol van woelighe onruste en het aenzicht vol grimmaetsen. Wat licht of reden [p. 163] kan daer oock dan wezen, daer niet als zwarte roocken, en nevelighe dompen naer de herssens klimmen? Even als de duyvels zich menghen onder de buyen en tempeesten, om menschen te dooden, of tempels te branden; zoo dienen zy zich mede, met dat somber humeur, om in de ziele wanhope te onderhouden, en ysselicke dinghen voort te zetten. Caesar vreesde, met reden, die droeve hoofden meer, die, met den tip van haer vinghers, de necke krauwen, ghelijck Brutus daer van een was, als die lustighe en lichtsinnighe herten, van welcke slagh Dolabella was.
DAer zijn droef-zuchtighe humeuren, wien de lichthertigheyd niet min mishaeght, als den dagh de uylen: die met donckere nevelen bedeckt zijnde, eer konnen opgheweckt, als wacker ghemaeckt werden. ’t Zijn ziecken, die-men, door binden, snijden en kerven byna moet doen sterven, om haer te leeren dat-ze niet dood en zijn. Zulcke menschen een last van der aerde, en van haer zelven, zijn levendigh begraven, en stincken eer zy wrot zijn.
CDXXXIX. Standvastigheyd. |
STercke winden en buyen konnen somtijds een schip van zijn haven af-keeren, maer niet de naelde van de pool-sterre: al breeckt de mast, al scheuren de zeylen, en dat het roer uyt zijn haecken ghelicht wert, de naelde ziet altijd recht naer ’t [p. 164] Noorden. Zoo moet een kloeck stantvastigh hert zich niet kreunen of verslaen, als dien oceaen der menschelicke zaecken hol en hoogh gaet, en t’ schip van staet, met een haestighen onderganck, schijnt te dreyghen: dan moet het byzonderlick thoonen, dat een goeden anbeeld de slagh van den hamer niet en vreest. De sterckte van de herssens blijckt in ’t klimmen en ’t gaen, op hooge en steyle plaetsen, zonder val te vreezen: die van den gheest wert betuyght, in ’t zien van ghevaer zonder ontsteltenisse.
DAt blinckende klater-goud, dat ontrent de Princen en andere hoogheden in de ooghen schettert, en is soo heerlick en vermaeckelick niet, als het pijnelick en zorghelick is. Een schip wel gheladen lijt, voor wind, minder schaden. Maer hier is een backstaghen-wind vol ghevaer, en daer-men byzonderlick op de gyb moet letten. Gheen bergh zoo hoogh, of zijn dal was zoo laagh. Men ziet hoe schielick een koningh wert ontkoninght, en als een ballinck, op ghenade en onghenade, in de weereld omzweeft. Die langhst der aerden kruypt, en is gheen hooghen val onderhavigh. Gheluckigh zijn dan de onder-zaten, die gherustelick, met de ooghen van de Prince, slapen.
DE groote Schepper des weerelds heeft zijn almoghentheyd, door dat onmetelick ghebouw, bekent ghemaeckt, en over al, ghelijck met klock- [p. 165] slagh doen af-kondighen. De menschen schijnen hier van jeloers te zijn, ghelijck onze eerste vader nijdigh van Gods kennisse was: dreyghende den hemel met haer kostelicke ghevels en op-gaende spitsen; en benauwende de wateren, met een prachtigh timmer-werck. Die bouw-lust moet gestreelt en voldaen werden, al zou-men de penninghen op intrest lichten, ghelijck dickwils gheschiet, en zoo op credijt ghehuyst, en contant arm wezen. Daerom zeght den Italiaen wel, dat het timmeren een zoet verarmen is. Il fabricar é un dolce impoverire.
CDXLII. Mensches ellende. |
’t GHeluck schenckt zom-tijds een pintjen wijns, maer korts daer naer, wert dat bezuyrt met een stoop azijns. Het quaed komt met ponden, en ’t gaet wegh met oncen. Ons deegh is ghekneed met koud water en galle; rijst het een weynigh, het slaet dadelick neer, en ’t maeckt zwaer en heef-korstigh brood. Hebben wy een gat of open ghevonden, de duyvel vindter strecks een spye toe. Wy werden met verdriet ghelardeert, veel dichter als een haes in een pastye. Ons leven is een webbe, daer de keten druck, en den inslagh moeyte is.
d’ OCcasie is moedigh en hoovaerdigh; zy en veylt haer zelven niet, naer yders wensch en begeerte: als zy haer aenzicht thoont, en een goeden aessem gheeft, dan wilt-ze gheviert en waerghenomen werden. Die dat verzuymt, verliest zijn ghe- [p. 166] luck, en voordert zijn verderffenis. Terwijl den hond pist, ontloopt den haes; en terwijl de wolf kackt, ontsnapt het schaep.
CDXLIV. Ongheschickte woorden. |
VOor zotte woorden, dove ooren: zoo en wert de ziele niet verghiftight of met vuyligheyd besmet. Daer en quam noyt vlieghe in een besloten mond: en die zijn herte wel gebolwerckt en begracht heeft, is verzekert, dat hy van de zonde niet en zal verrast werden. Men ziet noyt dat een snoeperighe kat aen een ziedende pot zal komen: en die van Gods Gheest verwarmt is, en hoeft de klauwen van de nicker niet te vreezen.
DE hope is het brood der ellendighe: daer mede werden-ze ghespijst en onderhouden. Die maeckt den land-bouwer teghen het toekomende jaer rijck; en doet het sweet van den arbeyd vriendelick riecken. De grooten Alexander, nae de veroveringe van Asien, en van de heele weereld treckende, terwijl hy besigh was, om de Provincien en landschappen van Macedonien uyt te deelen, wierd hy gevraeght, wat hy voor zijn zelven behoude; antwoorde, de hope: wel die, zeyd’ de vragher, wil ick mede deelachtigh wezen: en verlatende alzoo zijn milde ghifte, trad mede op de waghen van hope, en verwachtingh van een grooter fortune. Zulcke luyden troetelen zich met zulcke zotte ghedachten, dat zy haer zelven in-beelden, dat het gheluck haer stee- [p. 167] nen in brood veranderen zal, en dat haer ossen zelf kalven zullen.
CDXLVI. Natuyr is onveranderlick. |
MEn hoeft de luys in de oude pels niet te zetten, noch de katten te leeren klaveren, dat komt van zelfs ghenoegh. Het ware vremder, een oude pels luyzeloos te houden, en de kat het klouteren te ontwennen, of verhinderen. Slaet een reutjen zoo dickwils als-je wilt, ’t zal altijd zijn beentjen lichten, en aen de muyr pissen: knipt een vlieghe thienmael van de hand, zy zal-er weer na toe. Zoo yemant de natuyre met een vorcke drijft, zy zal staegh weder-keeren: die haer verschricken wilde, moeste vry wel luyde schreeuwen. Die dat pooght te doen, steeckt brood in een kouden oven; en wilt de mieren met blazen in haer nest doen blijven.
CDXLVII. Mensches bedorven aerd. |
WY zijn van natuyren, als wilde on-geïnte boomen, die niet als stekels en wranghe vruchten voort-brengen: die in-ghewatert en verkanckert zijnde, met vercken-mist omtoghen, verdorde toppen en bedorven hout verthoonen. Wy moeten by tijts gegreffyt en wel-gepopt werden, zouden wy yet goeds beloven. ’t En worden gheen kabuys-koolen als die verplant werden; zoo blijven wy slooren, en ondeughende planten, zoo wy uyt de ziltighe grond des weerelds, in Gods acker niet over-ghestelt en werden.
[p. 168]
DEn hongher kost weynigh, maer hy verdriet velen, zegt den Italiaen. Zegt veel liever, den honger is kostelick, en hy vermaeckt velen. Want een vasten-dagh maeckt dry gulzighe mael-tijden, die dan met veel vermaeck en smaeck ghenoten werden. Wanneer wy oock van ’t ghebruyck der zonde vasten, en spenen ons van ’t tijdelijck ghenot der weerldsche plaisieren, zoo legghen wy op een schat van gheestelijck vermaeck, dat ons dient, tot een voorsmaeck van die vreughdighe feest daer boven in den hemel.
CDXLIX. Een kleyne zaecke baert zom-tijts een groot quaed. |
NIetighe beuzelinghen, die gheen hand-keer waerdigh en zijn, baren zomtijts berghen van on-eenigheyd, en onderlingh verderf van vrienden en gheslachten. Het spel is dickwils de keerse niet weerd. Als die eerste sprinckelen eens maer en vatten, zy krijghen terstond voedsel, en breken deur. Kleyne tacken ontsteken het vuyr, en groot onderhouden ’t. Zoo valt-men van de koortse in een peste, of in een teeringh: en dan vind-men niet te heet, noch te zwaer om aen te tasten, als het maer tot wraecke dienen kan. Ah,
Arme katijven, Die om luttel kijven!
ZWanghere vrouwen en konnen zomtijds zekere schilderijen niet aenzien, zonder eenighe teec- [p. 169] kenen van dat ghezichte hare kinders mede te deelen. Die zich verheughen in de lessen van ontughtighe schrijvers, ontmoet veeltijts het zelve: haer ziele neemt de verw aen van ’t ghene haer ghezichte beooght heeft. Verghifte spijzen aenghenaem van smaeck, in die schriften op-ghedischt, deurdringhen haer aders en zenuwen, en prenten zulck een ghedaente in ’t herte, dat de mensch daer door begocchelt en verheven wert. En weynighe hebben de hitte en sterckte van Mithridaets mage, om zich met vergift te voeden, en om te leven, daer ander van sterven. Zoo dient men zich met stal-lichten, of sterren in een tafereel gemaelt, in plaetse van die ghene, welcke de hemel aen ons gezichte ont-deckt.
CDLI. Zoo voor-gepepen, zoo naer-gespeelt. |
HEt klim hecht zich van natuyre, zoo wel aen ’t ghene dat hol en bol is, als dat vast en stijf is; zoo wel aen drooghe als aen groene boomen. Zoo omhelst ons verdorven natureel het quaed zoo wel als het goed, de deughd als de ondeughd. En ghelijck de voghels quamen picken op de druyven, die Zeuxis gheschildert hadde, zoo ontsteken zich onze passien aen verzierde en wezen-looze dingen: het ghezichte van een treur of vreughde-spel zal ons zomtijds verrucken, en buyten ons zelven vervoeren. Een Roman, of verzierde history maeckt de kaecken van Joffers en teere zielen nat en drooge. De menschen zijn meest van lijm ghemaeckt, en te Kleef [p. 170] gheboren. Het hanght haer alles aen, waer zy ontrent komen.
DE klock-hinne, die maer een kiecken heeft, gaet daer mede proncken, zoo wel vernoeght, als een ander die-er achte heeft. En waer toe is ons dienstigh de veelheyd en overvloed van weerldsche dinghen? Weest te vreden met het ghene den hemel u beschaft heeft, ghy zult die gheluckighe hinne wezen, die u goed, met een stil en rustigh ghemoed, gheheughelick onder u vleughels zult konnen decken.
CDLIII. Niet te heet, noch te koud. |
MElancoly is een gheraecktheyd, die stercke ooghen, maer zwacke handen heeft: die zich van zelfs niet wel roeren en kan, als door een ander humeur gaende ghemaeckt zijnde. Dat ziet-men voornementlick in ’t beleyd van de zaecken der weereld. De regenten, die met een zwarte en taye galle overdeckt zijn, zien zoo diep, in de zwarigheyd van alle voorvallende zaecken, dat zy niet en durven yet aen-raecken of beghinnen: daer de aders der ghene, door welcke de gheele galle speelt, wackere en sneghe gheesten maeckt, die hare gedachten in daden spoedelick veranderen. ’t Is best, een mensch aen ’t roer te zien, die een slecke, in raed; een voghel, in daed is.
[p. 171]
CDLIV. Een deughd alleen. |
DE peerels en laten niet kostelick en schoon van gezicht te zijn, al zijn-ze ontsnoert, en op een tafel van malkander ghescheyden: zoo is een deughd wel çierlick en op haren dagh ghezet, wanneer die met andere geschakelt en vereenight is: maer noch en laet-ze niet prijs-weerdigh te wezen, als zy in haer maeghdelicke staet, en onghetrouwt ghezien wert. Maer de wijze, die deze stoffe scherper nemen, oordeelen, dat de deughd ghetrouwt ter weereld komt, en noyt alleen ghevonden is.
VEle menschen zijn als de doode zee, daer alles boven drijft, en niet te gronde gaet; die zelfs haer eyghen ghedachten noyt en zien, dan wanneer zy haer ontslipt zijn. Bodem-looze manden en gegate teelen, die zoo vele en zoo haest deur-laten, als zy in-laten. Numa richtede, wel te rechte, een autaer voor de thiende Muse, die hy Tacita of zwijgheresse noemde: en men magh wel zegghen, met dien wijzen koningh der Romeynen, dat de negen Musen haer gheheelen luyster niet en hebben, zonder die thiende. ’t Ghezwijgh gheeft een aengename gracy aen de sprake, ghelijck de schaduwen aen de couleuren in de schilderijen, en ghelijck de tusschen-poozen in de musijcke.
CDLVI. Gunste van groote heeren. |
GRoote heeren zijn dickwils zeer openhertigh en milde van toe-gangh: maer haer gunste, die [p. 172] van kristal is, en moet niet te ruygh ghehandelt werden. Te veel zorghe, zeght-men, breeckt het glas; maer deze glazighe gunste moet, door zorge en groote voorzichtigheyd, behouden werden. Naest Jupiter, naest den blixem. Al te naer Is met gevaer. Men moet van verre dat vuyr zien gloeyen, of anders quetst-men zijn ooghen. En hy warmt hem te naer, die zijn zelven brandt.
CDLVII. Zulcken moeder zulcken dochter. |
ALs ’t hemd vande moeder de dochter past, men ziet, dat-ze gemeenlick den zelven ganck heeft. Men speurt aen haer schortjen den aert van haer mortjen. ’t Wilt al scrafelen, dat van de hinne komt; ’t wilt al aen de wand pissen, wat reutjen heet. Een zwarte hinne leght witte eyers: maer zelden dat een gheyle moeder gheen veyle dochter heeft. Het veulen vand’ hackeney gaet gheern een telle.
CDLVIII. Alles op zijn tijd. |
ALle dingh moet op zijn tijd ghedaen werden: die is de mate en de reghel van alle werck. De beste dinghen ontijdelijck ghebruyckt, zijn niet alleenelick vergheefsch, maer oock schadelick en spottelick. Zoo hingh die zotte keucken-meyt de visch over, eer het vuyr gemaeckt was: en zoo wou de boer het koren snijden, dat met sneeuw bedeckt lagh. Nood gheen gasten op het gheytjen, eer de gheyte gheworpen heeft. Ongheleyde eyers zijn onzekere kieckens: en onghezayt koren maeckt een onghewissen oegst.
[p. 173]
ARmoede en hovaerdye zijn twee groote plaghen; voornementlick als die te zamen ghetrouwt zijn. Het smaeckt oock naer een uytmuntende godloosheyd, dat als God yemand door gebreck vernedert, dat hy hem zelven, in spijt van den hemel, wil verheffen. Hare leeghten zijn diepe valeyen, en zy willen die voor hooghe berghen uyt-gheven. ’t Schijnt aen haer zegghen, dat zy groote schatten vergaeren, en grooten rijckdom voor haer kinders op legghen, en ’t eynde van ’t jaer, en isser niet een been voor een hond verspaert.
Hoovaerdye zonder goed, Is een lichaem zonder voet.
MEn vindt een slagh van schimmen, onder de menschen, die gheen ander ambacht en doen, dan haer herte te knaghen en een anders wel-vaerd doovelick en roovelick te onder-mijnen: die niet meer menschs en hebben, als-er van noode is, om tot voedsel van ’t eeuwighe vuyr te dienen. En wat hebben zulcke anders te verwachten, welckers herte bloedt en flauw wert, als zy van een anders deughd hooren; en verquickt op ’t ghehoor van yemands ongheval? Slachtende de ghieren, die van de krenghen ghevoedt, en van parfuym ghedoodt werden.
EEn zoete antwoorde doet dickwils de wortel van gramschap t’ eenemael verdroogen. Zet [p. 174] een aerde wal tegen een harde koghel, hy zal-er in versmoren; maer die van harde steen is, zal van een yzere kloot vergruyst, en gansch vernielt werden. De zee is dickwils zeer onstuymigh en dol; maer daer en hoeft maer wat zands om haer te weerhouden, en in te toomen: naer dat zy langh ghedreyght heeft, om de weereld, zoo het schijnt, te verslinden, zy treckt dan zachtjes wegh, zich alleenelick vernoeghende, met wat schuym en schelpen naer te laten. Zoo wert de heete galle best verkoelt, wanneer men zoet water daer over ghiet.
CDLXII. Goed met quaed loonen. |
QUaed met quaed te beloonen, hoe wel het ghemeen is, zoo gaet het echter rechts-draeds, teghen de wetten van het Christendom: maer het goed met quaed te bejegenen, gaet tegen den regel, die zelfs de beesten onderhouden. Zoo dede Saul wanneer hy, luysterende naer de uytspronghen van zijnen boozen gheest, pooghde David aen de wand te hechten, en zijn galle in dat onnoozel bloed te doen zwemmen, doen hy met de harpe speelde, om hem te vermaecken. Maer hy wierp een steen om hoogh, die hem daer naer op de kop ghevallen is. Hy meynde zich te kruyssen en te zegenen, maer hy stack zijn zelven de ooghen uyt.
CDLXIII. ’t Ghebruyck te volghen. |
DAer zijn vele woorden en manieren van spreken, welcke in ’t beghin, door een overtollige beleeftheyd, op zekere occasien, ghebruyckt zijn- [p. 175] de, allenghskens ganghbaer en ghemeen gheworden zijn: die nu oock zonder onbeleeftheyd niet en konnen naergelaten werden. Zoo zijn voor-dezen haer Hoogh Moghende, met de af-ghestorven tijtel van Ed. Mo. vereert gheweest; en de Heeren Staten van Zeeland, ghelijck mede die van andere Provincien, met het op-schrift van eerzame, discrete, vernoeght gheweest. Die dan nu zoo neus-wijzen antiquist wilde zijn, en te rugghe gaende, die oudheyd zocht wederom op te halen, mochte zoo wel ’t ghebruyck van den ouden tijd in-voeren, doen men de neus aen de mouwe snoot, zonder het snot in de zack te steken. ’t Ghebruyck is een heerschende souverain, die gheen reden van zijn doen en gheeft; en die zoo weynigh standvastigheyd heeft, ten aenzien van woorden, als de mode ten op-zichte van de kleeren.
CDLXIV. Men ziet op ’t uytterlick. |
MIdas stelde het boersch-gheluyd van Pans fleuyte, voor de zoete thoonen van Apollos luyte, ghevende zijn stemme aen ’t ghene, dat het meeste gheluyd gaf. Zoo achten vele de dinghen naer haer couleur en uyterlick ghelaet: en, zoo werden in collegien de dringhers en hoogh-sprekers meest gezien en ontzien. Maer die zulcke fortsighe hoofden vieren, en in haer onbesuystheyd stijven, zijn weerdigh, als Midas, langhe ooren te draghen, tot een merck en teecken van haer schandelijcke domheyd en herteloosheyd.
[p. 176]
ZEdigheyd is een machtighe toovery, om oogen en herten te winnen: zonder welcke zelfs de schoonheyd gheen ziel en heeft. Thoont my een schoone troonje, daer een vuyle tonghe in-geplant is, en aen welckers ooren de weerde van dry of vier huyzen hanght, niemant zal my weer-houden, om te ghelooven, dat haer eere veyl, en goe koop te krijghen is. Caesar Augustus, zijn dochter Julia te kostelick ghepareert ziende, thoonde daer over zijn mishaghen. Des anderen daeghs haer in een zedigh habijt ziende, zeyde hy; dat kleed staet beter voor een dochter van Augustus: daer op zy antwoorde, ghister was ick voor mijn man gekleed, heden ben ick ’t voor mijn vader. Maer ’t zy voor man, of wie hy zy, Gheen beter cieraed, Als een zedigh ghewaet.
ONkuysheyd is een vuyr der helle, die blindheyd tot roock, schandael tot licht, onfaemheyd en schaemte tot asschen heeft. ’t Is een vuyr, dat zich onderhout met alle soorten van stoffe, zelfs tot branden in het water; verstaet van zaecken, die schrick, haet, en alle teghenheyd weerdigh zijn. De lichamen zijn in gevaer van zieckte, als zy te veel sterckte, en kloeckheyd hebben: zoo is het met dat dertel en ziedende bloed gheleghen, dat al te weelderigh, door de aderen van ghezonde menschen vloeyt. Hier op volght dickwils een Venus-koortse. Zulcks dat een pijlicke weduwe die noch nauw- [p. 177] lick wijfs waerd en was, van goed en overvloedigh bloed ghesponnen zijnde, heeft durven zegghen, dat zoo zy haer exempel en voor beeld van de voghels moeste nemen, dat-ze liever de mosschen, als de tortel-duyven naer-volghen zoude. Maer de tijd deed haer die dertele beten, met schrickelicke benautheyd uyt-spouwen.
WY zijn altijd ghebuyren van de dood: zy omringht en bezet ons gheduyrigh, houdende ons staegh onder haer baniere. Haeren standaert streckt zoo wel over gekroonde hoofden, als arme bedelaers die tot den brood-korf verdoemt zijn. Hoe behooren wy op dien buyr-man te letten, die de sleutels van ons aerdsche huys draeght, om dat niet alleenelick te openen, maer oock af te rucken, van een nader ghebuyre, die met het lichaem een maeckt.
DE dooden, welckers ooghen ghesloten werden, doen de ooghen der levende open. Dan zien de kinders eerst, wat de ouders op-gheleght hebben, wanneer-ze af-gheleght werden. Maer ongheluckighen erfghenaem, die dat ghezichte aenghenaem is! Zy zijn weerdigh eeuwelick bloodsvoets te gaen, die naer de schoenen van haer voorzaten wachten. Maer wat is ’t? Den hond; die ’t been knaeght heft zijn steert op, en kent gheen [p. 178] vrienden. Zy spelen, dat-men ’t huys heeft, en derft-men niet verre te zoecken.
’t EN is niet vremd, dat de jeloerze magher zijn: want hare dulle passy en wert niet ghevoedt als van schimmen en schaduwen. ’t Is een teerende zieckte, die niet en vat, dan op krancke dwergh-zielen. Zy is het klim ghelijck, dat ghemeenelick maer en groeyt aen oude muyr-stucken, zwacke ghebouwen, en dorre boomen. Andere planten en hebben gheen wortel, dan om laegh in d’ aerde; het klim heeft die over al, en zelfs meer als blaren. Zoo wortelt de jaloerzie van dagh tot dagh, maeckt zich onscheydelick van de ziele, even als het klim van boomen en muyren. Die eens van dat quaed getroffen, en levendigh gheraeckt is, daer is weynigh hope van zijn bekomminghe.
CDLXX. Langhzaem werck duyrt langh. |
ZEuxis antwoorde zeer aertelick den ghenen, welcke hem de langhzaemheyd van zijn werck verweten, ick ben, zeyd hy, ’t is waer, wel langen tijd bezigh om te schilderen, maer ick schildere, voor langhen tijd. ’t En is gheen konst, veel overhoop te halen, en dozijn-werck daer van te maecken: dat langhe leven moet, moet traegh geboren werden.
VLeyers hebben zalven voor alle soorten van wonden; en blancketsel voor alle ghedaenten [p. 179] van aenghezichten. Wanneer zy schijnen te willen berispen, maken zy haer zelven de tooneel-knodsen ghelijck, die hol zijn, en niet dan van papier en gheschildert doeck gemaeckt, welcke slaen en raecken, zonder zich te doen gevoelen. Zy werden, wel te recht, by de schaduwen gheleken, die gheduyrende het licht, rondom een lichaem zijn: beweeght hem dat, zy werden vervoert met de zelve bewegingh. Zy blijven by ons, gheduyrende de zonneschijn, en schoone daghen, maer vlieden, als passagy-voghels, als ons de winter naedert. En nochtans zijn dit behagelinghen, van al de weereld ghewilt en ghekoestert. Antipater wilde van ter zijden gheschildert zijn, om dat hy scheel was: en Alexander hielt zijn vingher op een wratte van zijn aenghezicht, doen hy gheconterfeyt wiert: zoo willen wy oock, dat onze feylen bedeckt en verzweeghen werden: Achab hier in ghelijck zijnde, die niet als behaghelicke Propheten hooren wilde: hatende, ghelijck Jezabel de Eliassen, die ons van onze ghebreken berispen; even als de simmen, die de spieghels willen breken, om dat zy haer leelickheyd verthoonen.
DE droefheyd is een langhe dood, de dood een korte droefheyd: zy verzwackt allenghskens de leden, en zomtijts oock de reden. Maer ghelijck de wormen veel eer en meer uyt weecke als vaste stoffe gheteelt werden, zoo ontstaet de droefheyd [p. 180] veel lichter, in een vrouwelick, dan in een mannelijck herte. Laet dan dat teer gheslacht de bitterheyd ten ooghen uyt druppen, of door klachten uyt-wazemen: de tranen, ghelijck de wateren, hebben recht van passagie: men moet het gebruyck daer van matigen, maer niet gheheel verbieden; zelfs niet in de mannen, die stercker zijn. De passien te willen wegh-nemen, is van de mensch een God of rots te willen maecken, stellende hem te zeer boven, of te zeer beneden de menscheyd.
CDLXXIII. Ons leven is vol van verdriet. |
DE Poëten verzinnen, dat als Prometheus de stoffe zoude temperen, daer van hy de menschen maecken zoude, de zelve weyckte en besloegh met traen-water. Waer mede de heydenen wijzelick hebben te kennen ghegeven; dat het menschelicke leven in bitterheyd gheconfijt, in moeyt en arbeyd in-gheleght zijnde, de mensch gheen staet en moet maecken, op roozen en wel-rickende bloemen te treden, maer op doornen en distelen te wandelen.
CDLXXIV. De kracht van ’t ghezicht. |
DE ooghen beweghen de innerlicke sinnen met veel meerder kracht en naer-druck, als de ooren doen. Alexander zijn bloed ziende, leerde beter, en ghevoelicker, dat hy sterflick was, dan Philippus van zijn pagie, die ghelast was, alle daghe, hem opweckende, te roepen, ghedenckt, dat ghy een mensche zijt. De ooren strijcken het vlies van de [p. 181] herssens, maer de ooghen raecken het breyn, en deur-booren het blaesken van het herte.
DE menschen slachten de hyenen, of hazen, die-men zeght, gheen zeker sexe of kunde te hebben, zijnde zomtijts mannekens, en zomtijds wijfkens. Zy hebben altijd de voet op de kloot der ongestadigheyd, zoo wel als de fortune, ghereet om te rollen, en het opperste neder, en ’t laeghste om hooghe te keeren. Wy slachten jae de voghels, die, geduyrende het tempeest, op ’t water drijven, rijzende en zackende met de vloet, die haer wegh draeght.
CDLXXVI. Gheleende fraeyheyd. |
EEn leelick wijf, wel gheblancket, doet den hemel lacchen en de aerde weenen, zeyde eertijds Protagoras. Zulcke en hebben niet fraeys, als het ghene inde winckels ghevonden wert, maeckende glory en eere van een goed, ’t welck haer vremd en buyten haer is. Zy en zijn niet anders als schilderyen, tot bedrogh van de ooghen gemaeckt; of als die oude vergulde beelden, die van binnen van de hout-worm geëten, en vol van wrottinghe zijn. Aristagoras nam zoo veel moeyte, om den jentaert en pronckaert te spelen, dat-men hem eyndelick Ma-dame, noemde. Zulcke toyers en moyers schijnen de heylighe schrift te willen belieghen, thoonende jae, dat-men een hayr kan wit of zwart maecken.
[p. 182]
EEn bloeme is soo teer en delicaet, dat zy oock, zonder aen-gheraeckt te werden, haren val en haere zwackheyd vindt. Zoo gaet het mede met de lichamelicke schoonheyd: wert-ze niet mis-maeckt door zieckte, vallinghen en andere onghemacken, de jaren maecken vooren in haer huyd, en veranderen de versche druyve in een gherimpelde rozijne.
Schoonheyd zonder deughd, Is een korte vreughd.
De valsche sterren, naer dat-ze onse ooghen bedroghen hebben, thoonen door haren val, dat wy een damp voor een sterre ghenomen hebben. Zoo werden-der vele uyt-ghestreken, door dat uytterlick schoon, en dat zoo verre, dat een geleert man durft zegghen, zoo wanneer de Justitie haer blind-doeck wat licht, de schoone en konnen gheen quaed proces hebben.
CDLXXVIII. Aen-hoorders van leughenen. |
DIe zijn ooren aen leughenaers en quaed sprekers leent, zal zoo licht haer oock zijn tonghe veylen. Dat door de ooren in-komt, gaet licht door den mond uyt. De onbescheydenheyt en weyghert niet meer de poorte voor de leughen, ter uytgangh, als ter in-gangh. Die veel in-brenght, of veel in-laet, draeght ghemeenlick oock veel uyt. En dan haghelt ’et gemeenelick op de peterselye: de zwackste, al zijn ’t de onnoozelste, moeten deurgaens aenhouden. De wolf heeft altijds d’ oogh op ’t schaep. In allen gevalle zijn de ooren der ghene, die de leu- [p. 183] ghen of lasteringh ghelooven, niet min schuldigh, als de tonghe van de andere: en zoo de lasteringh een beleefde moord is, zoo is de luysteraer daer van met-ghenoot. Die wel wilt leven, moet de lasteringh zijn gheloove ont-zegghen.
CDLXXIX. Niet al te mild. |
DE vrouwtjes, die haer gebuyren te ruym van water gherieven, ontrieven haer zelven, en verliezen zoo dickwils haer waschte. Men moet de mildigheyd zoo ghebruycken, dat-men daer in kan volherden. De pot die te veel ziet, verliest zijn smaeck; en de vliet, die te veel teffens uyt-gheeft, wert schielick uyt-ghedrooght. Quien come y dexa, dos vezes pone mesa. Die wat eet, en wat laet, kan twee mael zijn tafel decken.
DE eenigheyd van de boden is dickwils de schade van de huys-houdingh. Haer eendracht veroorzaeckt dickwils uyt-dracht en vuyle smockelrye; byzonderlick daer een voor en achter-deure aen een huys is. Maer als de bottelier en de kock kijven, dan weet de schipper, waer de boter blijft.
CDLXXXI. Meesterschap in collegien. |
DIe de pan by de steel heeft, keert-ze zoo hy wilt, en daerom en scheydt hy-er niet geern van. Zoo ziet-men, dat de voor-zitters in collegien, en die de meeste stemmen aen haere tonghen gheketent en gheschaeckelt hebben, dapper daer op letten, dat niemant haer de loef af en zie, en boven winde ko- [p. 184] me. Valt-er dan een ledigh kussen te bekleeden, hy zal wel toe zien, dat het niemant bezitte, als dien hy zelfs kan bezitten. Hy denckt dan, liever een ezel die my draeght, als een peerd, dat my om-werpt. Want ’t is hem beter een hooft van een ratte, dan de steert van een leeuw te wezen. Mas vale ser cabeça de raton, que cola de leon.
CDLXXXII. Elck zijns ghelijck. |
ELck wilde wel, dat een ander hem ghelijck waere. Is hy erghens aen schuldigh, hy zoeckt gezelschap, die zijn vreeze en zijn lijden helpt troosten: daer vindt hy gemack en verlichtingh by. Is hy oock deughdsaem, hy weet, dat het beste goed is, dat zijn zelve meest mede-deelt; en daerom wenscht hy wel, dat de deughd in alle redelicke zielen ghehuysvest ware. Een vercken dat beslickt is, zoeckt oock andere beslickt te maken. Un puerco encenegado procura encenegar otro.
HOe vremd en zelsaem wert-er met de houwelicken gemaeckelaert en ghedonghen. ’t Is niet als uytterlick, dat de prijs en de waerde maeckt. De eene is een vergulde poppe, die niet als leem en kley van binnen is: de andere heeft vrienden, die met een onweerdighen aers het staet-kussen bezitten: een derde is besneden van tronje, en onbesneden van ziele. De deughd staet koud en onbekent achter de deure. Zoo verkoopen zommighe haer gruys veel dierder, als andere haer blomme. Nochtans die [p. 185] danssen wilt, moet wel toe-zien, wie hy by de hand neme.
EEn kleed te veel aen ’t lijf, een vrouw te veel gezien, zijn beyde niet te veel gezien. Daer dient ten minsten een scherm tusschen de doecken en vremde broecken. Want men vindt zulcke honigh-vrouwen, datter wel een gheduyrighe wayer van noode is, om de vlieghen af te keeren. Men zou beter, de kaes van de katte, de kriecken van de mussen, en het zuycker van de mieren, als zommighe vrouwen van dieftighe ooghen bewaren.
CDLXXXV. Veranderingh van liefde. |
Gheen zoo volmaeckte echt of ee,
Die niet ghemenghelt is met wee.
’t SChijnt, dat de menschelicke zwackheyd ’t geluck van een eenparighe zoetheyd niet lijden kan. Een tusschen-kommende verbelgingh is de sausse van de liefde: en ghelijck de konstighe aerdigheyd vande muysijcke in de pausen bestaet, zoo kommender somtijds poozen, in een vreedsaem houwelick, die, door een kleyne zerpheyd, de laffe ghenegentheyd smaeckelicker maecken: even als de schaduwen de luyster van een tafereel verheffen, tot meer vernoegingh vande ooghen.
DAer de zieckte in de kamer is, moet-men ’t daer voor houden, dat de dood aen de deur is. [p. 186] Wy moeten ons dan byzonderlick ghereed houden, om niet verbaest te zijn, wanneer zy ons op de schouders klopt, en onze packagie beveelt te maken. Daer valt dan gheen uyt-stel: want zy brenght een wissel-brief, te betalen op sicht.
’t EN kan in een houwelick niet wel gaen, of de man moet het hooft, en de vrouw den hals wezen, die het draghen en verdraghen kan. Zy zijn wel collateralen, als zy twee paer beenen by den anderen legghen, maer dat en heeft gheen zijd-ghenootschap in ’t bestier van de huys-houdinghe. Indien zon en mane twee ooghen van den hemel waren, den hemel zoude scheluw zijn. Zoo zoud’ het houwelick een bedorven kasse wezen, zoo twee gelijcke heylighen daer in gheviert werden.
HY kent eerst de weerde van een daelder, die-ze van een ander leenen moet. Daerom is ’t een groote wensch, by de Spaignaerts, als zy zegghen, Nunca te falten dineros. Dat u noyt gheld ontbreeck. Gelijck oock by haer, El metal amarillo es un notable tentation: het ghele metael is een merckelicke bekoringh. Maer die wijselick op den overvloed ghelet hebben, oordeelen het gheld een mes te wezen, ’t welck dood en levendigh maeckt, dat zoo wel onze vingher, als onze spijze door snijt. Ende in allen ghevalle, wat kan het een gheld-zack baten, dat hy met een longher-zucht, in een gouden becken bloed [p. 187] spuyght? Dat noemen zy, Escuper sangre en bacin d’ oro.
HY bejeghende dien vuyl-spreker wel, die hem vraeghde, of hy van zijn voester dreck ghezoghen hadde, dewijle zijn mond niet anders als mist en stanck uyt en gaf. Zulcken modder dringhter uyt zulcke mond-goten. A cul de foirard tousjours abonde merde. Het hinderste van een petteraer is altijds bedrit.
CDXC. Veel woorden, weynigh bescheyd. |
DIe de meeste snap hebben, en het hooghste woord voeren, zijn gemeenlick de holste herssen-beckens en erbarmlickste zielen. Ydele vaten bommen meest, daer de volle doof zijn, en zonder geluyd. De ervarentheyd heeft de boerinnen zelfs geleert, dat Hennen die veel kaeckelen, weynigh eyers leggen.
CDXCI. De man dood, zijn dienst vergheten. |
ZOo langh als de man leeft, wert zijn nuttighen dienst ghebruyckt en geprezen: maer zoo haest die goeden bezem, verkeirt en gesleten zijnde, met kerck-aerde bedeckt is, men laet hem daer gerustelick wrotten, zonder verder acht te gheven, op de panden en banden, die hy achter laet. Als de pot gebroken is, maeckt men weynigh wercks van de stucken.
CDXCII. Houwelick van profijt. |
EEn jonghe deerne aen een rijcke beste-vaer ghezekert zijnde, doen een van de vrienden haer [p. 188] zeyde, dat-ze de klim slachten zoude, die groen en jeughdigh oude muyren omhelst, om die om-verre te halen; gaf tot antwoorde, dat ghelijcke gedachten haer de koopmanschap hadde doen aen-gaen: en dat-ze aen den heyrt ghezien hadde, Dat oud vleysch vette zoppen maeckt.
CDXCIII. De booze werden gheviert. |
GEweldighaerds en booze herssen-beckens werden ontzien, hoe dom en onbesuyst zy oock te wercke gaen. De mensches-ooren zijn te teer om het bulderen en de slaghen van den donder te verdragen. Men zendt haer kappoenen, die kappoenen eten; en die vijf vierendeelen uyt een elle willen hebben, wert noch het zeste toe-ghegeven. De luyden, dincken by haer zelven, dat die van den hond zijn compere maeckt, gheen stock en hoeft te draghen.
NAerlatigheyd is de baer-moeder van ghebreck, en de deure van allerley onheyl en schade. Als de kat is van huys, dan danssen de muyzen, om de meel tonne: en de meester uyt de schole zijnde, weet men ghenoegh, wat perten daer omme-gaen. ’t Is van ouds wel ghezecht, Daer den herder slaept, kackt de wolf wolle. A mol pasteur le loup chie laine. Die altijds met den laetsten oven backen, ’t is zelden dat zy goed brood t’ huys krijghen.
MEn vint van die wijf-beulen, die van gemalen steen ghekneet en op-gheleght zijn: by wien [p. 189] de vrouwe en de stock-vis van de zelve natuyre en conditie zijn. Even als of het wijf niet murruw of smaeckelick en konde wezen, als door ongebrande asschen, en door scherpe mostart ghestreken. En wanneer zulcke benghels haer Eva ten grave ghebracht hebben, durven zy noch wel zegghen: Die zijn vrouwe verliest, en vijf-groot, ’t is jammer van het gheld.
CDXCVI. Accord van hert en tongh. |
DE tonghe is de tolck en de Echo van de ziele: zoo als die van binnen mompelt, zal oock de tonghe prevelen: het stil geluyd van ’t herte gheeft een ghelijcke weer-klanck in ’t gehemelte. Zoo de fonteyn is, zoo zijn oock de wateren, die daer uyt-vloeyen. Quand un four est bien chaud, la gueule s’ en ressent. Als den oven heet is, de mond wert het gewaer.
CDXCVII. Elck praet van zijn bedrijf. |
DE vrouwtjes, die niet veel en lezen, en weynigh weten, wat in de weereld omme-gaet, is ’t vremd, dat zy veel-tijts van de luyr-korf, en van de waschte kouten? De schipper verwarmt zijn tongh met de praet van de winden: de land-bouwer spreeckt geduyrigh van zijn ploegh en peerden; een soldaet van zijn zweerd en wonden; een herder van de wolf en zijn kudde. Niemant en verwondert zich daer over. Qui a formage pour tous mets, il le doict couper bien espez. Die voor alle gherichten maer kaes en heeft, die magh hem wel dicke snijden.
[p. 190]
CDXCVIII. Vriendschap om profijt. |
DE korven zijn, in de wijn ougst, dier, en van grooter weerde, maer die over zijnde, zoo werdenze erghens in een hoeck van een kelder of zolder wegh-gheworpen. Zoo is ’t met de vriendschap geleghen, zoo langhe vrienden malkander van doen hebben, ’t isser al compere en ghevaere: maer ’t en isser zoo fijn niet, of den draed van die bedriegelicke webbe wert ghenoeghsaem ghezien. Kondje my den baerd niet meer scheeren, ick en scheer uw kuyfjen niet. Als ’t al ghezeght is: Hy en heeft met de panne niet te doen, die niet meer te freuyten heeft.
IN ’t in-schieten, wert het brood scheef: ’t hanght alles aen een goed beghin. En daerom die wat in ’t zin heeft, moet in ’t eerste veerdigh toe-zien en niet versluymeren. Hy en moet met den boer niet wachten, tot dat de riviere afgeloopen is: maer ’t ghebraed nu aen ’t spit legghen, terwijl het vuyr brandt.
Bofeton amagado, nunca bien dado.
Ghedreyghde dreven Noyt wel ghegheven.
Eerst gheslaghen, half ghewonnen.
Weynigh te weten, en veel te zegghen;
Veel te verteeren, en weynigh te hebben;
Veel te poffen, en weynigh vermoghen;
Zijn zes dinghen, die niet en doghen.
[p. 191]
DI. d’ Onbequaemste werden ghevordert. |
’t IS somtijds een oorzaeck, van een ampt ontzet te werden, en dat niet te verkrijgen, om dat-men ’t zelve best verdient, en daer toe bequaemst is. Niemant ziet gheern zijn licht betimmeren, en zijn kamers verduysteren: elck wilt zijn zuyder-zonne behouden, en van die kant niet beplant wezen.
De quaedste hond krijght ’t beste been:
De besten hond heeft veel-tijds gheen.
DE spaerzaemheyd komt te laet, als de boter tot den bodem is. Hy moet vroegh oud werden, die lange wilt oud wezen: zoo moet hy oock vroegh zunigh zijn, die zijn stucken langh by een wilt houden, en die vermeerderen.
Die weynigh wint, en veel verteert,
Die vindt op ’t lest een blooten heyrt.
DIII. Wel-sprekentheyd der vrouwen. |
DE wel-sprekentheyd en is aen een mans tonghe niet gheketent. De vrouwen hebben oock haer deel daer aen. ’t Is waer daer zijnder vele, die dat onghetoomde peerd niet wel en konnen berijden, en die het zoo te poste heen laten loopen; zulcks dat-ze in het dorp zijn, en gheen huyzen en zien; maer daer zijnder oock, die niet aleenlick de mans in die konst niet en wijcken, maer oock zelfs te boven gaen. Zulcks dat het een dol en zot zeggen van de Spaignaerts is, dat een vrouwe niet en moet spreken, dan als de hoenders pissen. Hoe wel-er ghenoegh zijn, [p. 192] die door te veel praet, haer kele niet en laten begroeyen, noch haer tonghe niet en bemossen.
MEn moet de vriendschap, met veel bescheydenheid, koesteren en onderhouden. Te langh van een doet vriendschap scheen. Het af-wezen is de tombe van affectien, en een koude asschen, die de heldere vlammen en het vuyr verdooft. Maer aen d’ander zijde, en moet-men niet te veel, in een vriends asschen reutelen. Men moet hem by den rock en de slippen, maer niet by de huyd vast houden.
Tot onderhoudingh van een vriend,
Niet al te veel ghemeenschap dient.
DE beste remedie, die de Phylosophye ghevonden heeft, teghen den hongher, is wel te eten. Maer die wijsheyd is van groven draed, en bol ghesponnen. Want die zoo koud van beurze, als heet van maghe is, waer zal hy de waer-mede halen? Nerghens anders, als in de bede van ons daghelicksch brood.
HOe menigh kussen moet-er den aers lijden van een dreck op een spaendjen! die haer zelven noch wijs maecken, wijzer als Bartholus en Baldus te wezen: daer zy een kleed zonder naed zijn, en gemaeckt als een pannekoeck, die noch recht noch averecht en heeft, aen beyde zijden even schoon zijnde. Maer ’t en ware, dat zulcke zoete koeck en [p. 193] zachte boters de scherpheyd vande peper braecken, de collegien zouden dickwils van mist en roock versticken.
DE Joden besteden hare kinderen ten houwelick, als zy noch besnot zijn, en nauwelicks de quijl-babbe af-gheleght hebben: om alzoo voor te komen de gheyle ghedachten, en tochtighe lusten, die ontrent de zaed-jaeren zich op-doen. Maer de wijze Spaignaerts willen, dat de barbiers by hare zonen eerst gheld verdienen, in ’t scrabben van haer kinnen, en ’t op-zetten van hare knevels; en die alzoo preuven van bedaerde zinnen ghegheven hebben.
Al moço amañado, la muger al lado.
Een jongh-man eerst bezet, En dan een vrouw in ’t bedt.
’t Is noodigh, dat hy een goede men-roe hebbe, die de koetse van een vrouw zal stieren.
DE ghierigheyt en heeft gheen kanten of belenden: zy en is niet om-schrijvelick, maer onbepaelt en on-eyndelick. ’t Is het leste hemde dat wy draghen, en niet, als door de dood uyt-ghetrocken wert.
CLeanthes, die groote wijzaerd, leefde eertijds gherustelick van zijn handen en daghelickschen arbeyd. En waerom zou dit voorbeeld ons niet tot naervolginghe konnen strecken? ’t Is zoo weynigh [p. 194] voorwaer, ’t ghene wy van noode hebben, dat het door zijn kleynheyd, de grepe en de nepe van de fortune ontsnapt, als onvatbaer zijnde.
EEn tochtighe begheerte (zelfs in spel, en dinghen van niet) werpt den gheest en de leden in onbescheydenheyd en mis-order. Men verbijstert daer en verbastert zijn ziele. Maer die zich in winst en verlies matelick draeght, is altijds t’huys en by zijn zelven.
DEn overvloed, bederft ’t ghemoed. En vraeght ghy, waerom dat het veel luyden qualick gaet? De reden is; dat het hun wel gaet. Vis dicam, male sit cur tibi, Tucca? bene est.
Wilt ghy, goede Tucca weten,
Waerom dat ghy qualick slaet?
Zulcks is licht’lick af te meten;
’t Is om dat het wel u gaet.
MEn moet by tijds, op zijn hoede zijn. Het harnas wert te laet gheghespt, als het zweert uyt de scheede is. ’t Is een sobere kock, die de lepel zoeckt, als de pot over-ziet.
DXIII. Elck op zijn tijd. |
WAt voordeel is ’t, teghen een oven te gapen? light yemant op zijn heve, of raecken zijn herssens in arbeyt, laet die wercken, tot dat zy klaer werden. Die met een bedelaer vecht, en wint niet dan [p. 195] luyzen. En die met een gheel-ghieter worstelt, en kan-er niet als bedodt afkomen.
DXIV. Gemack en onghemack. |
’t GEmack en laet zijn zoetheyd zoo niet beseffen, als het ongemack ons leet doet.
Men voelt dat deert,
En niet dat smeert.
Men voelt zoo niet de schaed,
Ghelijckmen doet de baet.
Het zuchten en stenen van die bedde-vaste liggelinghen kan daer van ghenoeghzame ghetuyghenisse gheven.
Zieckte druckt ons met verdriet,
Maer ghezondtheyd voeltmen niet.
ELlendighe menschen! die zich ont-eygenen, en aen andere in huyre gheven of verkoopen. Ick wil mijn zelven aen mijn vriend wel leenen, maer niet wegh gheven; my aen hem hechten, maer niet in-lijven.
Die zijn eyghen zelf vergeet,
Is een zot die weynigh weet.
MEn moet in een groot werck niet verflauwen, al wertmen door veel moeyten en moeylickheden over-dwerst. Die niet en zoeckt en vindt niet, die niet en waeght en windt niet. En of al schoon de uytkomste de hope bedrieght; zo moetmen dincken, [p. 196] dat het in zulcke loterijen niet altijd prijs en is; dat de nieten oock haer plaetse, jae verre de grootste hebben.
Al is de schutter knap,
Hy schiet niet altijds lap.
En Alle die wat groots bestaen,
Hebben met de wil voldaen.
PRincen werden altijd ghevleyt, en vleyden oock haer-selven. Haer lof stijght alle prijs voor-bij; en haere feylen zijn ghezuyckert en gekandelizeert. Koninghs kaf, is ander-mans koren weerdigh.
DXVIII. Voorderingh van onbequame. |
HOe gaet het in de weereldt? die een verrotte longher, en pockighe kele heeft, wert de uytnemende boven-zangh in de musijcke ghegeven: en aen een slechte kinckel, die alleen bequaem is, om peerden te bestellen, en de mist-waghen te laeden, wert dickwils de toom van regieringe toe betrouwt.
HEt meeste deel der menschen, tot staet verheven, zwellen en rijzen haer ziele, jae selfs hun natuyrelijcke tale, naar de hooghte van haer meesterlicke stoel, en kussen. Zy veranderen in zoo veel nieuwe figuyren, en nieuwe wezens, als zy ampten komen te bekleeden. Zy raecken dadelick in arbeyd, en werden, gelijck als wijn, verlaten, zelfs tot de lever en inghewanden. Zy werden dan oock met [p. 197] ander ooghen aenghezien. En waerom doch? men maeckt gheen onderscheyd, tusschen de huyd, en tusschen ’t hemde: veel min tusschen de huyd, en tusschen de ziele.
DXX. Kinders bederf door toe-ghevingh. |
TE veel oogh-luyckingh, en toe-ghevingh is ’t verderf van de kinders. Het werden dan kappoenen die overkropt, en door te groote pillen ghestickt werden. Gheeft een kind, als ’t eyscht, en een hond, als hy quispelsteert; ghy sult een quaed kind, en een goeden hond hebben.
DAer zijn luyden, die zich laten voor-staen, dat al haer eyers kuyckens, en al haer ganzen zwanen zijn. Maer dat en zijn de potten niet, die op haer eyghen pickels staen.
Een poffer hoogh van praet,
En was noyt goed soldaet.
VEr ghehaelt, en dier ghekocht, Wert by Joffers meest ghezocht. ’t En schijnt niet goed te wezen, dat ten goeden prijze verkreghen wert.
De goede koop, heeft weynigh loop.
Jae, Goe koop verkreghen, staet elck een teghen.
’t GAet zommighe al teghen stroom, wat zy by de hand nemen. Dat baent-er vele den wegh tot wanhope en zorgheloosheyd. Zulcks dat zy dur- [p. 198] ven zegghen: Die gheboren is onder een deuyt-planeet, en zal noyt meester van een oortjen worden.
VEranderingh van weyde maeckt vette beesten: ghelijck oock het vernieuwen de koeyen goed is. Maer anders gaet het onder de menschen: Daer is waer, die blijft beklijft. Een loop-man, quaed koop-man. ’t Zijn quade hinnen, die verre van huys legghen.
’t IS met de welsprekenheyd, als met het water; ’t welck best is, als het zuyver, licht en minst smaecke heeft? ’t Is een subtijle konst, gheen konst te ghebruycken.
ELlendighe menschen, die zich aen de ydele eere verhanghen, en het wezen van zaecken verwaerloozen! ’t is niet anders, als zich voeden met taback en met den roock zijn herssens droncken maecken.
DXXVII. Wel-doen zonder omme-zien. |
DOet wel, en vertroost u met den uytslagh, hoedanigh die oock zoude moghen wezen. De uytkomsten van zaecken zijn buyten onze jurisdictie; of, om duytsch te spreken, buyten onzen ban en rechtsplegingh.
DXXVIII. Zoet spreken en helpt niet. |
’t EN baet gheen zeem van woorden, of heunigh-bollen van een zoete taele. Een rechtschapen verstandt en zal niet als reden in betalingh nemen.
[p. 199]
DXXIX. Zijn feylen verschoonen. |
HOe wijd oock yemandt, buyten de hanghen of duymen van zijn behoorlicke plicht, mocht springhen, noch vindt hy altijdts ceruyse of blancketsel, om zijn roode zeeren te bedecken. Zoo zijn de kinders dezer eeuwe, en der duysternisse veel snooder, als de kinders van het licht.
’t IS zoo zorgelick als on-voorzichtigh, zijn passien te vieren en veel toe te gheven. Denck altijdts op veranderinghe. Die zijn kinders niet kinderlick en troetelt, en zijn eere niet slavelick en koestert, en laet niet, naer haer verlies, ghemackelick en zuchteloos te leven.
DXXXI. Deughd is haer self een prijs. |
’t VErveelt velen, deughd om niet te doen. Zy oordeelen, dat goede dinghen geen wezen en hebben, als in ’t ghezicht van menschen-ooghen: en datmen de deughd niet en kan verstaen, als by ’t gheluyd van trompetten. Zoo de daken daer van niet en waghen, ’t is vergheefs daer nae te vraghen. Kattijve dwergh-zieltjens! het ghene zoo gedaen wert, en heeft noch lijf noch leven.
DXXXII. Opghesmuckten ouderdom. |
HOe veel oude aenzichten ziet-men nu voor jonghe aen! het hayr van doode menschen schijnt haer een nieuw leven te gheven.
Aen oude huyzen nieuwe deuren,
Zoo zijn-ze noch voor moy te keuren.
[p. 200]
DXXXIII. Wijckt de gramschap. |
DAer gramschap blijckt, vertoeft en wijckt. De rattevanghers hebben die wijsheyd wel.
Want of een kat is vol couragie,
Noyt komt zy aen een heet’ pottagie.
DXXXIV. Overlegh van te vooren. |
WErpt u nerghens onbesuystelick in, zonder alvoorens de zaecke wel erkauwt en ghekoockt te hebben.
Eerst wel verzint,
En dan beghint.
Want Eerst ghedaen, en naer verstaen,
Zelden is het wel vergaen.
MEn vindt naentjes, die reuzen willen wezen: menschkens van ander-halve voet, die zich voor Enakims uyt-gheven: ghelijck of Hysoop Ceders wilden zijn: die als berghen zwangher zijnde eyndelick een muysken baren: die rond uyt begheeren, datmen ’t gras zal hooren wassen, en een vloo hooren hoesten: die op een daedjen stoffen, dat ooghen en ooren ontvliet, als onzienlick en onhoorlick zijnde: immers daer van ’t gheruchte in d’ eerste mond verdwijnt, en niet en wandelt, als van d’ eene kruys-straete, tot de andere. Goede vriendekens, dewijle ghy van elders niet en kont voldaen werden, betaelt u-zelven, uyt uw eyghen beurze; en maeckt u droncken van uw eyghen flesse.
DXXXVI. Prijst vrijborstigheyd. |
EEn goed en vryborstigh natureel zucht onder de menighte van benauwde reghels. Het sterft, ghelijck dien ouden Keyzer, van te veel medecijns te hebben: het vergaet, ghelijck de reuzen van de fabel, onder zoo veel op-ghetaste berghen: en gelijck de zwaerte van Sauls wapenen, de victorie aen David zoude benomen hebben, die hy met een slechte slingher verkreegh, zoo bederftmen dickwils de natuyr, door fortse en gheweld van konste. En wat is doch de konste, als een ghestudeerde en ghemaeckte natuyre?
[p. 201]
DXXXVII. Uyt de jeughd kent-men den man. |
MEn kan de hope van de jeughd in de bloem of in de bot wel zien. ’t Is veeltijds het beste veulen, dat zijn halter breeckt, en gheen banden en wilt lijden. En ’t zijn ghemeenlick de gauwste verstanden, die met nijd en jalourzy ontsteken zijn.
Dat peerd en dient ter wed-loop niet,
Dat gheern een ander voor hem ziet.
DXXXVIII. Occasie waer te nemen. |
’t EN is niet altijd hoy-tijd, als ’t goed weder maeckt. Men moet de heule legghen en mennen, als de zonne schijnt, en hoy-maend is. Elck pass’ op ’t vincke-slagh, eer ’t vlughjen wegh zijn magh. Die gheleghentheyd moet oock waer-ghenomen werden, ten tijde, als schijnelicke voordeelen den mensch in de mond loopen. Want, die zijnen tijd verzit, zelfs op het leste bidt. ’t Welck oock in materie [p. 202] van houwlick niet en moet verzuymt werden.
Ghebruyck uw tijd en jaeren,
Die wel nae wensch kond paeren.
DE vriendschap en kan niet een-zijdigh wezen. De bal wilt zijn keer, en de zonne haer weerslagh hebben. ’t Een voor ’t ander manghelt wel.
DXL. Te laet doet gheen baet. |
Op gedane dinghen komt berouw te spade. ’t Is anders medecijne, naer dat de krancke overleden is. ’t Is te laet den dagh van ghisteren te herroepen; ende een maeghd in haer geheel te stellen, die ont-bloemt is.
DXLI. Gheen vrouw te wijs. |
DE wijste vrouwen en zijn de beste huys-vrouwen niet. Haer zorge en kennisse moet binnen de muyren van haer woonste bepaelt blijven: haer jurisdictie, of recht-ghezegh en gaet buyten de stoepe niet. Den Enghels-man zeght, dat een vrouwe wijs ghenoegh is, die maer verstand en heeft te schuylen, als het reghent.
DXLII. Een goed ghewisse. |
DIe wel doet, om zijn eyghen voldoeninghe, en tot verheugingh van zijn ghewisse, ont-zet zich weynigh, al ziet hy de menschen van zijn wercken verkeerdelick oordeelen, teghen haer verdiensten. Een half once van gheduld kan al dat onghemack verzachten en ghenezen.
[p. 203]
TE veel hitte en hevigheyd, in den aenvangh, verbrodt en vernielt een zaecke. ’t Is veel beter zachtjes en koeltjes te beghinnen, zijn aessem en tochten bewarende, tot dat de nood aen de man gaet. Een koud begin, de beste zin. Een hond die te vele haest, brenght blinde jonghen voort.
DE oprechtigheyd magh vrijelick haer hooft oprechten, en vastelick op hooghe schoenen treden. Niet zoo laegh en verachtelick, als linckernijen trouwen, en valscheyd te hulpe roepen. Al kan uw woord of werck een ander uyt-legh lijden: uw eyghen zin en meeninge moet de rechten tolck en gloozer zijn; wat het u oock mocht komen te kosten. Men spreeckt uw trouwe en gewisse aen; die niet en kan vermomt of verblomt werden. Laet de aefsche uyt-vluchten voor die ghene, welcke het schuym van de ketel zijn, daer de nicker in ghekoockt is.
GHelijck de planten, door te veel vochtigheyd, en de lampen door te veel oly gestickt werden, zoo bederft te veel ghemacks en weelde niet alleen de lichamen, maer voornemelick de zielen. Hoe vele waeren-der eerlicke luyden geweest, zoo zy in overvloed niet ghezwommen hadden, ende in dien af-grond niet verdroncken waren!
[p. 204]
DEnck niet, dat de snorckers de stoutste luyden zijn, of dat stampende dreyghers veel quaedts zullen doen. De ganzen blazen wel, maer zy en byten niet.
DXLVII. Die verliezen kan is een geluckigh man. |
’t EN is gheen konst te konnen winnen, maer wel te konnen verliezen. De winste is buyten ons, en hanght veel-tijds aen weerelds gheluck. Maer te konnen verliezen, is zijn zelven te konnen winnen. Zulck een zeght by zijn zelven:
Gheen koopmans kind, dat altijds wint.
DXLVIII. Natuyrlick fraey. |
DE voghels in een kevie ghekipt en op-ghevoet, en hebben noyt zoo aerdighen zangh, als die ghene, welcke buyten ghevanghenis, en yzer-draed zijnde, door konste geleert werden. De overmate van çieraed verstickt de natuyrlicke schoonheyd. Jezabel maeckte haer zelven leelick, om dat zy haer te schoon maeckte.
DXLIX. Woorden zijn vrouwen, daden zijn mannen. |
VErgulde en ghezuyckerde woorden moeten altijds verdacht zijn. Een once van wel-doen is van grooter prijs, als hondert ponden van zoete beloften en wel-sprekenheyd. ’t Is waer: schoone woorden konnen ghewichte aen den roock gheven, ghelijck dien ouden zeyde: de onvruchtbaerste dinghen vinden by haer groote vruchtbaerheyd. Maer wat anders is ’t geschreuw, wat anders is ’t de wolle.
[p. 205]
DL. Door de vinghers zien. |
’t EN wilt niet altijts gezien werden, datmen ziet. Men moet somtijds de hand voor de ooghen legghen, en door de vinghers kijcken. Dat is, dat de fransche zegghen, faire la canne, de ende scheeren: duycken, en d’ ooghen luycken.
DLI. Gheluck met ongheluck ghemenght. |
’t GHeluck en heeft niet altijd de boven-zangh: ’t ongheluck neemt dickwils ’t hoogh eynde. Zoo is oock zelfs het leven der princen met goed en quaed gheschackeert en ghemenghelt. Dat van Caesar heeft ghedeelt van ’t een en ’t ander. Augustus is dickwils ghedwonghen gheweest zijn fortune van die ghene af te smeecken, welcke daer naer, en oock te vooren, tot een groote glorie gheacht zouden hebben, die van hem te houden.
Zoo is ’t al onghewis, wat dat op aerden is.
Ons leven is ghemerckt, ghelijck de reghels van de musijck, met witt’ en zwarte noten.
EEn leeghen staet met ghenoeghsaemheyd bezeten, is wenschelicker als een groot gewoel met veel beslagh. Ongetwijfelt is het beter, aen een kleyn vuyr te warmen, als aen een groot te branden.
DLIII. Nieuwigheyd verleydt. |
DE menschen zijn ongeduyrighe schepselen. ’t Is altijds wat nieuws, en op wat anders. Zoo verliezen zy dickwils het vleesch, om de schaduw; als dien hond van Aesopus dede. Maer vrienden let hier [p. 206] op: neemt het gezoden niet wegh, eer het gebraed komt. Noch
En verwerpt gheen oude schoen,
Eer ghy nieuw’ hebt aen te doen.
HEvigheyd maeckt dickwils bekaeyt werck, en verbittert meer als verbetert: daer een goed woord een goede stede wint, en steen rotsen in water kan doen smelten. En wat kan dat schaden?
Goede woorden niemant moorden.
Leert van de brouwers, en die dat ambacht verstaen: Zacht vier maeckt zoet mout.
DAer is een zonderlicke wijsheyd zoo wel in raedsaemheyd en spaerzaemheyd, als in mildigheyd van noode: om niet te springen uyt de fryt-panne in het vuyr. Vele zijn-der, volghens het oude woord, penninck-wijs en pond-zot.
DLVI. Een vrouw moet weynigh spreken. |
HEt vrouw-volck en moeten gheen ratel of klater-spaen tusschen de tanden hebben; maer met een heusche zedigheyd, de lippen tot een schof en dam voor de tongh gebruycken. Dochters moeten wel gezien, maer niet ghehoort werden.
DE boosheyd ontglanst de luyster van een vrouwe. Maer in vergelijckingh van min en meerder quaed:
[p. 207]
Beter een leeuw van een wijf, als een schaep van bedrijf.
Beter een helle-vaeghe, als een slonsse tot een plaeghe.
Maer die het ongheluck heeft, van de beste niet te hebben, maer met een peste gescheept te zijn, moet die veel noch vieren en bot geven, om niet te meer gebot te werden. ’t En is zoo licht niet, als-men waent, dat in het been is, uyt het vleesch te snijden. Elck kan een boos wijf temmen, uytgezondert alleen, die-ze heeft.
DLVIII. Noch te hard, noch te zacht. |
NIet al te strengh, niet al te straf, Niet al te weeck, niet al te laf. Middel-maet houdt staet, On-maet vergaet. De feylen zelfs en ghebreken en moeten niet teffens, maer met trappen, en noest gaende, gebetert werden. A petit chien, petit lien. Een kleynen hond, een kleynen band. Maer aen d’ ander zijde oock, A rude chien, un dur lien.
Tot wolfs vleesch moet-men honde-saus gebruycken.
VEel eerlicke zielen zouden met danckbaerheyd erkennen het goed en weldaden aen haer bewezen, zoo haer de middelen niet ontbraken. Maer wat is ’t?
Die noch waghen heeft noch peerd,
Kan niet laen als hy begheert.
MEn moet een vriend niet te veel verghen; noch zijn dienaers te veel op-leggen. Te veel drucken, maeckt het peerd tegen-sporigh. Et en trop pres- [p. 208] sant, l’ anguille se perd. De palingh ontslipt, als hy te veel geperst wert.
DLXI. Vriende-kost is haest gereedt. |
’t EN is aen groote kost niet gheleghen. Het herte vande weerd is half de feeste weerd. ’t Gaet droevigh, als men zegghen moet: Belle chere, & coeur arriere. Daer is goede sier gheschiet, maer het hert en was-er niet. En als-men ’t al wel in-ziet:
Wat is ’t van al de goede sier?
Daer ’t herte brandt van vinnigh vier.
DLXII. ’t Vat gheeft uyt, dat ’t in heeft. |
WAt wilje van domme herssens hebben, en uyt een puym-steen oly trecken? Uyt een kool-zack en komt niet als zwart stof. Denckt, dat alle vleesch gheen venizoen en is. En laet de ezels de distels bevolen. Want zulcke lippen passen zulcke zaladen.
MEn vindt ruysschers, die niet te heet of te zwaer en vinden; en die alles schijnen te willen kelen, wat zy zien, en eten al wat zy kelen: die over al een hoogh zeyl voeren, en met breede vlercken vlieghen. Maer wanneer ’t gevaer voor de deure is, slaen zy den trommel met de tanden, en de vreeze schoeyt haer wiecken aen de beenen.
DE Enghelander zeght, Gluttony breeds poverty. Een lecker beck, die broeyt ghebreck. Behalven dat, zoo baert oock gulzigheyd kranckheyd en kort-le- [p. 209] vendheyd. Maer een matigh mond maeckt ’t lijf ghezond. Doet hier by:
’t Gat by de neus wel open doen,
Maeckt dat-men draeght ghescheurde schoen.
DLXV. Ghemeenzaemheyd van vrienden. |
’t IS wel lijdelick en gebruyckelick, dat gemeenzaeme vrienden met malkander schertssen en boerten; als een by een, en d’ eene baerd by d’ ander is: maer dat moet zijn buyten getuygenisse van andere ooren. Men zeght wel Coppen binnens huys, maer dat moet Jacob zijn op straet.
EEn Raedsheer, of liever baedsheer, verzoght tot gunstighe voorderingh van een zaecke, daer van hy Rapporteur was, dorst wel, met een deur-wreven voor-hooft zegghen,
De waghen dient gesmeert, Eer dat hy loopt of keert.
DIe het eynde wil bereycken, moet de middelen niet verzuymen. Wie raeckter op den duyn, zonder ruckaerzen en blaezen? Wie in de maerse, zonder touw-trappen en klimmen?
Men vanght gheen snoecken, Met drooghe broecken.
EN belght u niet, al wert ghy somtijds beneden uwen rangh en verdiensten ghestelt. Hebt liever mede-lijden met de domme onwetenheyd der ghene, die gheen verstand en hebben, om wel te konnen oordeelen, wat elck een weegt en toekomt. [p. 210] ’t En zal daerom te min drooghen of diepen.
Een reuzen-beeld behoud zijn groot’,
Al zetm’ het in een diepe sloot.
VEle willen al de boter op haer koeck alleene hebben, en laeten een ander haer broodjen droogh eten. Vele die een anders hulpe zoecken, om haer eer-ladder op te richten, maer als zy daer langhs om hooghe gheklommen zijn, trecken zy de leere naer hun. Wel zegghen de oude Schotten,
Whiles thou, whiles I,
Zo goes the bailleri.
Zomwijlen ick, en zomtijds ghy,
Zoo gaet het met de kuypery.
MEn ziet, dat elck de rijve ghebruyckt, om naer zich te schrafelen, maer niet de schoppe, om yemant veel toe te werpen. Een broeder magh wel lijden, dat zijn mede-broeder rijck is, maer wilde wel eenighe erfgenaem wezen. Dat is, ’t welck de Italianen in haer tale zegghen: Hy wilde wel zijn oxhooft vol, en zijn gasten droncken zien.
OP een heeten oven en kan gheen gras wassen! Zoo en komt-er niet veel wijsheyd van de mensch, die met een heete galle ontsteken is. Zulck een kan wel doen zieden, maer niet doen koken.
[p. 211]
DAer en vliegen gheen ghebrade snippen in een leuyaerds mond. Die keerzen wilt eten, moet-ze plucken, of gheld gheven. Ledigheyd is een onnutte bezigheyt. Maer die de handen uyt de mouwe steeckt, krijght ringhen aen de vinghers.
De neerstigheyd met druck
Is moeder van ’t gheluck.
DLXXIII. Teghen moey-als. |
DIens pap niet heet en is, en hoeft-ze niet te koelen. En die zich gesterckt vindt, teghen de tochten van ’t verdorven vleesch, waer toe zal hy zijn vrijheyd verpanden en wegh geven? Aen zulcke (zoo-er immers ghevonden werden) magh dat Italiaens woord wel ghezeght werden: Prijst een vrouw, maer houd u jongh-man. Of wel; Prijst de zee, maer houd u aen land.
DLXXIV. ’t Ampt nae den man. |
VEler zwackheyd ware onbekent, zoo zy niet tot staet verheven waren. Zoo en weet-men niet, dat den aers van een aep bloot is, zoo langh hy op een block zit: maer zoo haest hy op een boom klimt, ziet-men, hoe zijn achterste ghestelt is. Is ’t niet beter, dat-men niet en hoeft te zegghen? de zael en past den ezel niet.
’t IS een goeden af-leggher voor de wijn-zuypers, als-men haer raedt, dat zy de put en de kelder [p. 212] zouden t’ samen trowen, of water met wijn menghen, wanneer zy zegghen:
’t Water doet de palen rotten:
Die ’t dan drincken, zijn maer zotten.
Dat laten zy voor de kijck-vorsschen, welckers geluck zy niet en benijden, dat zy drincken, zoo veel, en wanneer zy willen.
DIe met gekruyste armen zitten en gapen, en de steenen van de stoepe tellen, zonder de kneuckels in ’t deegh te zetten, zijn weerdigh broodeloos te verhongheren, en by de fonteyne van dorst te sticken. Zulcke vindt-mer vele, die arme-lien zijn, maer gheen arm-lien en willen wezen: en die ’t nochtans aen ’t wenschen van een beter niet en ontbreekt.
Maer wenschers en wouders zijn arm huys-houders.
DLXXVII. Met groote niet te veel verkeeren. |
DIe van een geringh lot en zobere ghelegentheyt zijn, en moeten de groote niet al te veel, noch dickwils naerderen. Gewisselick, Hy heeft een lange lepel van doen, die met de nicker pap zal eten.
DLXXVIII. ’t Werck wijst den man. |
WIlt ghy van yemant oordeelen? let alleenelick op zijn handel en wandel. Uyt de wercken, is ’t te mercken, hoe zeer het binnenste verholen is:
Het werck betuyght Waer ’t hert naer buyght.
WAt slimme streken en treken en kuypery van ampten hedens-daeghs ghebruyckt werden, [p. 213] weten alle die maer al te wel, die over ’t zuyvel gaen. Schoone beloften aen d’ eene partye, en gunstighe toe-zeggingh aen d’ ander, kussen malkander met de zelve lippen. Men houdet met den haes, en men loopt met de Wind-hond. Elck speurt, aen welcke zijde zijn brood best ghebotert zal werden.
DLXXX. Onbequaeme niet te voorderen. |
MEn moet de zeuge gheen goude huyve aen doen, noch den aep in ’t purper kleeden. Zoo en moet-men niemant op den stoel van eere zetten, die gheen zet en heeft. ’t wert by de schotten wel ghezeght: Dat hy niet wel fleuyten kan, die gheen opper-lip en heeft.
DLXXXI. Verkeerde lusten. |
ZOmmige menschen zijn zoo vernickert op yet, ’t welck zy beminnen, dat zy oock haer zinnen aen het quaet leggen, dat daet ontrent of in is. Men eet den dreck van snippen, veel liever dan de snippe zelfs: den hoornighen beck, in ’t zwartsel van de keerse gebraden, passeert alle leckernyen. De pockdalen van een vrijster werden voor mousches ghehouden, die het aenzicht verfraeyen, en de schoonheyd op haren dagh hanghen. Hy heeft het schape vleesch wel lief, die zijn brood met de wolle spreyt. Of ghelijck wy zegghen,
Hy moet wel lust hebben tot zoppen,
Die zijn brood in de goot’ wilt doppen.
MEn vindt ouders zoo zachte boters, en slack van aerd, dat zy liever hebben, met die Coninck [p. 214] van Persien, het wambaes te gheesselen, als de wamme; de kleederen als de voeringhe, en ’t ghene daer in steeckt. Den aep doodt zijn jongh, door al te groote liefde, en omhelzinghen. Zulcke slackaerds en doen niet min noch beter. En zulcke kinders werden beter gevoedt, als op-ghevoedt. Better fed, then taught. Beter vet gemaeckt, als net ghemaeckt.
DLXXXIII. Beter yet, dan niet. |
DIe zijn pap ghestort heeft, en kan die niet al op-scheppen: nochtans kan de lepel noch wat geven. Een verloren schuld wert noch eenighsints gheboet, die in plaets van gheld, met boon-stroo vermindert wert. Daerom zey’ die zoete man: Beter een luys in de pot, als gheen vleesch met allen. Een half broot is beter als gheen.
DLXXXIV. d’ Onbezochte d’ Onbedochte. |
EEn man, dien de zwarten os op de voet noch niet en heeft ghetreden, meynt dat hy schoot-vry is, en hart tegen ’t stael. ’t Is over al een man van ’t ambacht, of van ’t cabinet, die oock zien kan, wat aen d’ ander zijde van den bergh bedreven wert. Had hy een vrouw, men vond gheen zedigher; had hy kinders, gheen beter gemaniert. Maer zoo gaet het: het wijf van een jongh-man en de kinders van een maeght zijn altijds wel onder-wezen. Of behaeght u den rijm beter:
Een jongh-mans vrouw, een vrijsters kind:
’t Is wonder zoo-men beter vindt.
[p. 215]
DLXXXV. Eyghen brood kost weynighst. |
GHeen dierder mael, als dat-men buytens huys, en op een anders kost doet. Die eerlick is, en de bruyloft, als nae-vriend by-ghewoont heeft, is aen de weer-feest ghehouden. Eyghen kost is best koop. Eetje t’ huys een beulingh, den hond heeft-er ’t vel af.
’t ZYn zorghelijcke en on-betrouwelicke luyden, die tusschen twee waters zwemmen, en de mantel naer de wind hanghen: die zich niet aen en trecken ’t gelijck of onghelijck, dat in de weereld ghepleeght wert; maer laten onbekommert Gods water over Gods acker loopen. ’t Is een quaed laecken, dat gheen verw wilt aen-nemen.
DLXXXVII. Voorderinghe van onnutte. |
ZEker heer, wiens gunste ghespaert, en stemme niet verzocht en was, tot voorderingh van een bloed, die gheen bloed achter d’ oor en hadde, gevraeght zijnde, waerom hy hem gheen boon en had ghegheven, andwoorde, daer toe niet verzocht te zijn; en dat het wel een slechten hond moet wezen, die het fleuyten niet weerd en is: maer dat hy, in allen gevalle gheen man en was, om een pijl van een verckens staert te maken, Dat oock, uyt alle hout, gheen beeld van Mercurius en konde gesneden werden.
DLXXXVIII. Gauwe lien minst bedien. |
DE gauwste luyden zal de fortune dickwils de necke thoonen, ghelijck zy aen slechte bollen [p. 216] de voor-blesse aen-biedt. ’t En baet gheen verstand, als de boter aen ’t brood niet klijven en wilt.
DLXXXIX. Het ampt gheeft gheen verstand. |
MEn kan wel een kind in de zadel zetten, dat niet toom-wijs en is; en een man op ’t kussen, die gheen harde bancke weerd en is. Zoo brenght-men wel licht een peerd te water, maer men kan ’t niet doen drincken, als-men wilt.
DXC. Vierigheyd in alle zaecken. |
EEn man, die inde netels ghepist, en peper inde neus ghenomen hadde, stelde zich in zulck een galligh humeur, dat een vriend hem zeyde:
Niet al te heet, Of ’t doet u leet.
Daer op hy weder antwoorde, Een woord zonder gal, is een ey zonder zout.
DXCI. Veranderingh der menschen. |
DE mensche rolt van d’ een ghedacht in d’ ander. Dat hem heden behaeght, mis-haeght hem morghen.
Zijn avond, en zijn morghen-zangh,
En gheven niet de zelve klanck.
DXCII. Eyghen goet-ghevoelen. |
DAer zijn luyden zoo vermeten, dat zy haer deuten voor goed zilver, haere goud-guldens voor rooze-nobels durven rekenen: daer van men zegghen magh,
Great boast, Small roast.
Veel ghelaet, Weynigh ghebraed.
[p. 217]
DXCIII. Elck lief zijn eyghen aert. |
NAer dat den aerd der menschen is, zijn oock zijn driften en beweginghen.
Een dronckert droomt altijd van kannen,
Een dertel wijf van fraeye mannen.
Robyn dinckt altijd op zijn fluyten,
De veer-lien op haer vracht en schuyten.
’t IS al onzeker en veranderlick, wat in de weereld is. Berghen veranderen in valleyen, en deze wederom in gheberghten.
De mensch lacht in de morghen,
Die ’s avonds weent vol zorghen.
DXCV. De Vrouwen zijn van eenen aert. |
ALle vrouwen ghelijcken malkander. Die Lysje kent, die kent oock Trijn.
Uyt eene kan-men leeren,
Wat dat zy al begheeren.
De vrouwen zijn van eene malle,
Die eene kent die kent-ze alle.
DXCVI. Verschil van vrouwen. |
WAt schilt het eene wijf van ’t ander! De eene vrouw is goud, De ander wormigh hout.
DXCVII. By tijds voor-zien. |
LAet u dinghen niet te verre verloopen. By tijds een zaeck voorzien, Is ’t werck van wijze lien. ’t Is beter van de kant, als uyt de grond te trecken.
[p. 218]
LEdigheyd maeckt een leuyen buyck, en traghe tanden. Moeyte en arbeyd prickelt de maegh, en kittelt de tanden. Die de armen wel oeffenen, en zullen niet babbelen, en kieskauwen, maer doen de mond-beenen lustigh danssen en springhen. Bittere boonen, al zijn ’t luypijnen, zijn haer zoet. Want zoete spijs wilt zuyre sausse hebben. Men ziet het zelfs oock onder andere dieren. Hongherighe honden eten beslickte worsten.
MEn zeght met reden: wat Venus paert, dat scheyt de kluppel. Te veel hitte verbrant en bederft de vlaede. Een matighe stokinghe maeckt het beste mout. ’t Is wel gezeght: mint my niet veel, maer mint my langh. heete liefde is haest koud.
WEldaden van groote verbintenissen werden dickwils en lichtelick vergheten, als de nood van de ghedruckte en bedruckte over is. Behoud een dief van de galgh, en hy zal u eerst den hals breken.
DCI. De booze dient weynigh macht. |
HOe wel gaet het inde weereld, als quade menschen met weynigh macht bekleedt werden? ’t Is nuttigh en noodigh, dat een booze koe, korte horens heeft.
’t IS beter zijn tonghe te kort, als te langhe uyt-ghesteken. Een ruym-kleed kan wel lichter ge- [p. 219] nauwt, als een engh uytgheleght werden: maer anders gaet het in het tonghen-ambacht. Weynigh ghezeyt is haest ghebetert.
EEn middelbaer lot is het zekerste leven. Te veel versmoort, te weynigh vermoort. Plenty is not dainty. Of om duytsch te spreken,
Te weynigh is onzoet, Te veel is oock niet goed.
DCIV. Allenghskens rijck. |
GHeen luyden werden meer bedroghen, als die teffens en door schrobbery willen rijck werden. Greyntjen by greyntjen maeckt allenghs een grooten hoop: en lichte winst maeckt zwaere beurzen.
DCV. Verstand door moeyt verkreghen. |
DIe zijn verstand zijn geboorte schuldigh is, heeft een groot voordeel, en six cincq voor uyt, als hy dat talent wel aen-leyt. Maer hoe dickwils ghebeurt het, dat de gangh van de schild-padde den loop van de haze overtreft, en voorkomt. Daer op ziet het Enghelsch spreeck-woord; Bought witte is best. Ghekocht verstand is best.
DCVI. De schuldighe kent best de schuld. |
ZOmmighe bestraffen de feylen met zoodanigh bescheyt, of beter onbescheyd, dat zy wel thoonen, gevoelige kennis daer van te hebben. De moeder en zocht noyt haer dochter in den oven, of zy heeft-er zelf in gheweest.
[p. 220]
DCVII. Elck mete zich naer zijn voet. |
DE puyd met den os in de zelve weyde gaende, wilde hem in alles ghelijck wezen; en daerom zijn stemme zoo hooghe willende doen klincken, als het gheblaer vanden os, heeft zich te bersten geschreeuwt. Zoo werden veel menschen bedroghen. Een man moet zijn kleed naer zijn laecken snijden: en zijn voeten niet verder uyt-strecken als zijn bedde lanck is! Dat is even ’t zelve, dat de Enghels man zeght Steeck uw hand niet verder uyt, als uw mouw kan reycken.
DCVIII. Gheen occasie verzuymen. |
ALs de occasie ons toe-laght, en moeten wy niet zuyr en amper zien, maer die met een vriendelicke kus bejeghenen. Het aengheboden voordeel moet ons wacker en wakende houden. Let dan op uw stuck:
Treckt, als het visje bijt, Of anders wertj’ het quijt.
DCIX. Eerst beraen, dan bestaen. |
DIe een huys wilt bouwen, moet de grond van zijn beurze peylen, en zien aen ’t loot of-er goud-grond is. Bedrieght u zelven niet:
Tot werck hoort over-slagh, Of zulks de beurs vermagh.
MEn moet het noyt op dencken laten aen-komen. Een zaeck moet van te vooren wel ghekaut en erkaut werden, eer dat-men die de maghe verght.
Gheen botter dingh, gheen zotter klacht,
Als ’t zegghen, ’k hadd’ het noyt ghedacht.
[p. 221]
Maer men moet oock niet te langhe suffen en dubben.
Al is ’t overdencken wel, ’t Overdencken maeckt verstel.
’t Is wel en waer ghezeght:
Hy ziet zijn zelven blind, Die al te langh verzint.
DCXI. Hert en tongh moeten accorderen. |
’t IS een valsch geluyd, daer de klocke van de tongh niet over een en komt, met het uyr-werck of de wijzer van het herte. Het galm-gat van de mond gheeft dickwils zulcken toon van buyten die gansch strijdigh is met de slach van binnen. Zoo vind-men schapen van voor-hoofd, die wolven van herte zijn: die met haer zelven accorderen, ghelijck een arends veder met een duyve schacht. Maer de valscheyt kijckt eyndelick uyt. Ghemaelde bloemen riecken niet.
DCXII. De Man moet meester zijn. |
EEn man moet de man zijn, al waer hy maer een voet hoogh, en dat het wijf den toren uytdaeghde. Een onder-keurschen broeck mach haer voeghen, maer de boven-broeck en past haer niet. ’t Is zeker wel een slechte kudde, daer de oye de belle draeght. En, hy isser ellendigh aen, die om zijn wijf een korten broeck moet draghen.
DCXIII. Met zijn staet te vreden zijn. |
ELck moet zich met zijn lot ghenoeghen, en daer over danckbaer zijn. Armoede is wel een quae’ webbe, om wit te bleecken, maer noch heeft-ze haren rijckdom:
Een arme stand Gheef rijck verstand.
[p. 222]
Ben ik niet gheroepen om schapen te hoeden, laet het lammers wezen.
VRyagien moeten met zedigheyt in-gheleght en gezult werden. Woeste dertelheyd daer ontrent terght den hemel, en streelt de helle. ’t Is Goddelooslick ghezegt: Wafels en vrijsters moeten heet ghehandelt en gheëten werden.
DCXV. Jongh-mans moeten buytens huys verzoecken. |
MEn moet een jongh-man niet altijds t’huys en op den heyrt houden. Heeft hem zijn moeders schoot altijd warm ghekoestert, laet hy oock eens weten, wat wind datter buyten waeyt. Koolen en bollen niet, dan als zy verplant werden.
SChrale luyden zijn ghemeenlick graghe deur-jagers: doch haer ziele woont in ’t drooge, zonder veel te natten of te netten. Rechte drincke-broers en hebben nauwelicks tanden van doen, of molter te betalen. Want ghelijck de zode brood spaert, zoo zeghtm’ oock, Mout spaert meel.
DCXVII. Een daed en maeck gheen deughd. |
EEn zwaluw en maeckt gheen lente, noch een oyvaer de zomer. Een boer of warmoesier ontvalt wel een goed woord, al heeft hy besnotte herssens, en beroockte gheesten.
Wat voordeel kan het doen of baet,
Dat ’t leuye wijf eens vroegh op staet.
[p. 223]
DIe ooghen in zijn voorhooft heeft, zal voorspoed altijd verdacht, en in zijn macht houden. Hoe hoogher dack, hoe leegher val. Groote berghen hebben altijd diepe valleyen. ’t is wel by de Schotten gezeght; When the cup is fullest, bear it evenist. Als de kelck vol is, moet-men die stilst en effen draghen.
Als ’t glas is vol tot aen den rand,
Zoo houd het in een effen stand.
DCXIX. Al-te is altijd quaed. |
TE veel en te langh, hoe zoet en hoe goed het mochte wezen, doet ons de lust op ’t lest verliezen. Den overvloed Beneemt het zoet. En gelijck d’ ervarentheyd leert, Te langh vermaeck, Beneemt de smaeck. Al te veel is nerghens toe goed. En,
Al te blijd, Duyrt gheen tijd.
Al te schoon, Komt tot hoon.
DCXX. Wijsheyd op zijn tijd. |
WAer toe dient hem veel wetenschap, die gheen of weynigh herssens heeft? alle dinghen op zijnen tijd en plaetse: anders is ’t mostart naer den eten. ’t Is zelfs een onghelijck of ongonste van de fortune, ons gaven aen te bieden, die ons met spijt vervullen, dat zy ons ter rechter uyre ontbroken hebben.
DCXXI. ’t Ghelaet bedrieght. |
ZOmmighe weten de boecken, die zy durven het licht betrouwen, zulcken çieraed voor ’t hooft [p. 224] te binden, en zulcken boote voor te hanghen, datter Goden en Godinnen schijnen in te woonen: maer binnen kommende, en vind-men niemant t’huys, ’t en zy misschien een aep of een ghezwolle padde. Deze magh-men wel de guyze zetten, en de vyghe gheven, als die weerdigh zijn bejeghent te werden, ghelijck eertijds die oude man, uyt het eyland Ceos, tot de Lacedemoniers, tot voorstellinge van ghewichtighe zaecken, af-ghezonden; welcke zijn grijze hayren, door konste schoon gheverwt, of met gheleend hayr t’ eenemael verandert hadde, om jonck te schijnen. Dit leughenachtigh bedrogh by den Coninck Archidamus gemerckt zijnde, wat zoude, zeyde hy, deze man yets goeds ons toe-brenghen, die met zijn valsch en leughenachtigh hooft ghenoeghsaem bethoont, zoodanigh herte in zijn boezem te draghen. En daer mede hadde die fraey en gheperruyckte af-ghezant zijn bescheyd, en met eenen zijn afscheyt.
WAt helpt den adel, die niet door eygen deughd ghebaert is? Niet meer als een blinde man, dat zijn ouders een goed ghezicht ghehadt hebben; of een stamelaer, dat zijn groot-vader met wel-sprekenheyd begaeft was. ’t Is maer een droom, en ydele inbeeldinge: ghelijck oock niet beter is den adel in parkement, met klaer gheld, of gebedelde gunste af-ghekocht. Maer de persoonelen Edeldom, die niet uyt het bloed ghezackt, maer uyt den gheest [p. 225] en verdiensten gheboren is, die is alleen den bezitter eyghen, eerlick en heerlick.
Die eeldom door zijn deughd verwerft,
Passeert hem, die het heeft gheerft.
De gheerfden adel wert dickwils door de hoirs zoo bezoedelt of besmeurt, dat zy haer voorzaeten zoo wel ghelijcken, als een mugghe een olyfant.
Beter zich in eer te zetten, Als gheerfde eer te smetten.
Houd dit voor een vasten reghel:
Gheen deughd en deught, Als eyghen deughd.
’t GHebruyck stelt over al de wet, en gheeft oock zelfs, de waerde aende woorden, ghelijck de Prins aen de munte doet. Die de subtijlste tale, en onghemeene woorden gebruycken, en zijn de welsprekenste niet, maer die-ze best naer tijd en stoffe, konnen voeghen. Slechte en volckerighe woorden, uyt rijcke ghedachten voort-komende, houden ons veel meer in aessem, als die doornighe en ghebroken stocken van een ghezochte tale. Die een keersse uyt-blaest, met te stercken aessem, doetze maer stincken, en blaest-ze weder aen: en die te veel ghevoedt wert, stickt in zijn eyghen vet. Zoo gaet het met die op-ghepronckte en verr’ ghehaelde manieren van spreken. Al te scherp maeckt schaerden: en al te vies maeckt walghelicke maghen.
DCXXIV. Zyn tijd waer te nemen. |
DE tijd is aen gheen pael ghebonden, maer is gelijck een schip, dat nerghens anckert of ver- [p. 226] teuyt wert: ’t schiet altijds voort met een backstaghe wind, zonder te krenghen of laveren. Terwijl ick dan aen boort ben, wil ick zorghe draghen voor een goe ree, en zeker landingh. Wel ghestevent doet wel havenen.
RYckdom is veel tijds een stief-moeder van de deughd, die haer troetel-kinders koestert en aenlockt, om hun te over-aezen, en te vergheven. Hoe grooter goed, hoe meerder brand-hout, dat wy in d’ helle brenghen. Die kemels-bulte bant ons uyt den hemel, en verhindert ons, dat wy, door de ooge van een naelde, niet en konnen gaen, hoe zeer wy ons wringhen. De verckens komt den draf en vuyligheyd toe: zoo wert de rijckdom, als een beurze in een privaet, en als dreck, in een gote gheworpen, tot ondergangh der ghene, die haer herten altijd in de gheld-zack, en goud-mijnen hebben.
GHeen meerder onbedachtsaemheyd, als ontijdighe beleeftheyd. ’t Is een groot deel van wijsheyd, tijd en stond wel te beramen en waer te nemen. Suetonius verhaelt, dat die van Troyen eenighe ghezanten aen den Keyzer Tiberius af-ghezonden hebbende, om den dood van zijn zone Drusus te beklagen, die nu al over langhe, onder de schimmen vand’ ander weereld verkeert hadde, met een ghelijck en ghevoeligh compliment bejeghent wierden: want naer dat zy haer aen-sprake geeyndight, [p. 227] en haren last af-geleght hadden, heeft hy haer een weer-wijlighe rouw-klaghe gedaen, over het droevigh af-sterven van dien braven Hector, die zy al over duyzent jaren verloren hadden. Zoo veel isser aen gelegen, zijn tijd en tye wel te konnen kavelen.
DCXXVII. Oordeel naer haet of liefde. |
ELck een weet zeer wel, wat het te zegghen is;
’t Is al goed, wat hy doet, die-men bemint:
’t Is al quaed, die-men haet, wat hy verzint.
Dat bleeck ghenoeghsaem in de persoon van dien hatelicken Vatinius, die de vloeck en de schrick van gheheel het Roomsche volck was. Deze op zekeren tijd, eenige worstelaers, in de schouw-plaetse doende vechten, wiert met steenen begoyt, en schandelick uyt-ghekreten: by welcke occasie, een ordonnantie uyt-gegeven zijnde, dat-men naer dezen, in de vecht-bane, niet anders als appelen werpen zouden; wiert een groot Rechts-geleerde, Casellius genoemt, van eenighe ghevraeght, of onder de naem van appelen, in het placcaet uyt-gedruckt, de pijn-note niet begrepen was; waer op hy tot antwoorde gaf, dat jae de pijn-note een pijn-appel was, als die maer naer het hooft van Vatinius gheworpen wierde. Zoo is den droessem goede wijn, die van een lieve hand voort komt: en de fijnste blomme wert gruys gheheeten, die van een hatelingh ghebuyelt wert.
[p. 228]
DCXXVIII. Kort-sprekentheyd. |
KOrt-sprekentheyd betuyght een majesteyt, en past zeer wel de mond van alle bevel-hebbers: die noemt Tacitus Imperatoriam brevitatem, een heerschende kortheyd: en zoo wert-er van Phocion gezeght, dat hy hadde prostatikeen brachulogiam, de kortheyd van een Veld-heer, of Generael van ’t legher. Daerom heeft-er een zeer-wel gezegt, dat een meester zijn dienaers niet en moet gebieden of toe-spreken, als met een-sylbighe woorden. Lange woorden betamen best langhe slippen, en die keurzen draghen. Die oock kort van handen zijn, zijn oock ghemeenlick langh van tonghe. De woorden zelfs werden vrouwen ghenaemt, de daden mannen. Paroles sont femmes, faicts sont hommes.
’t EN is gheen minder deughd, by wijlen wel te zwijghen, als te weten wel te spreken. Cicero aen Atticum schrijvende, zeght ergens, dat hy wat van zijne welsprekentheyd ghenomen hadde; en dat was zwijghen. In veelheyd van woorden, is veeltijds weynigh zins. Theocritus zeght van eenen, Anaximenes, dat hy hadde een riviere van woorden maer niet een druppel verstands. ’t Is zeer aertigh van Salomon ghezeght, dat een zot schijnt wijs te wezen, als hy maer weet te zwijghen. ’t Is ten naesten by, ghelijck het met een kreupelen ghestelt is, als hy neer-ghezeten is: want dan en ziet-men niet, dat hy hinckt, of quade beenen heeft. Maer gelijc- [p. 229] ker is een stomme wel-sprekentheyd, zoo isser oock een domme stilzwijghentheyd: zoo als-er was in die jonghelinck van Theophrastus, die in een vrolicke feest zijnde, zijn mond niet en opende, dan om te eten.
POëten, en die zich met dichten moeyen, moeten boven de aerde, en buyten het ghemeen gezicht rijzen, zouden zy haren rangh en gelit behouden. Daer en moet niet middelmatigh in wezen, of dat van ordinaire smaeck is. Zy moeten altijds te peerde spreken, gelijck de Orateurs te voete: en dan hebben zy noch een heylige dronckenschap van noode, ghelijck van Vader Ennius ghetuyght wert: want nuchter zijnde, en schijnen zy maer op bidets te zitten, en langhst de aerde te loopen. Maer dan zijn-ze op haer groote peerden gezet, wanneer zy haer inghewand met Bacchus nat ghewasschen, en haer herssens met damp van most gheparfumeert hebben. ’t Is niet vremd, dat die Leydsche voerman een professoor scheldende, op ’t leste, en voor het hooghste woord, hem een poeet noemde. De wijn is dan ’t groote peerd van de Poëten, maer dat veeltijds on-temmelick is, en zijn meester ter aerden werpt.
DCXXXI. Elck wilt het zijne. |
DE Targumisten zeggen, dat den Over-priester der Joden, biddende voor de vruchten des velds, van God verzocht, dat hy zijn ooren wilde af-wen- [p. 230] den van de ghebeden der reyzende lieden. En hoedanigh zijn die? dat het moy en droogh weder moghte wezen. Welcke strijden met de ghebeden der planten, en andere aerd-ghewassen, die by de Poëten, Jupiter aen-roepen, onder de naem van reghen-ghever: pluvio supplicat herba Jovi. In die zin is het oock, dat God den hemel wilt verhooren, en die zal de aerde verhooren; en de aerde zal het koren verhooren, midsgaders den most en de olye. Maer de wenschen en beden der menschen gaen zelden uyt-waerts en naer een ander: zy nemen ghemeenlick een weer-keer, of weer-slagh op haer eyghen zelven. Elck wilt, dat hem behaeght: in de zelve weyde zoeckt den osse gras, en de wind-hond een haze, den oyvaer een egghediss’ of kick-vorsch. Wy leenen ons wel aen een ander, maer wy gheven ons alleen aen ons zelven.
GHeen zoo helsche nucken, of slimme treken, die-men niet en gebruyckt, als-er maer voordeel mede te doen is: en voornamentlick onder die, welcke de naem van Goden dragen. Polybius verklaert, dat de Ambassadeurs van Locren in Sicilien ghezonden zijnde, om van een vrede te handelen, dat zy een weynigh aerde van haer land, in hare schoenen, en eenighe bollen van ajuyn, op hare schouders bedecktelick leyden; waer op zy zwoeren, dat verbond en eenigheyd vast en onverbrekelick te zullen houden, zoo langh de aerde, daer zy op stonden, in haer plaetse zoude blijven; en zoo langhe [p. 231] zy de hoofden, die-ze op haer schouders hadden, behouden zouden. En niet verre van haer gescheyden zijnde, wierpen zy die schoen-aerde, en schouder-bollen verre van haer wegh: en verrasten alzoo de Sicilianen, die valschelick met louter geweld aentastende. Niet veel beter en was den treck van Louys XI. die hy gebruyckte tegen Louys van Luxenburgh, Constabel van Vranckrijck. Hy schreef hem, in die geleghentheyd van tijd, een hooft van doen te hebben, gelijck het zijne was. ’t Welck by de Constabel op-genomen zijnde, als of de Koningh zijn raed en herssens daer mede verstond, heeft hy zijn veerdige gehoorzaemheyd met den halze moeten betalen. Dat zijn de koten en de steenen, daer mede de groote spelen, die lange handen hebben, maer den hemel noyt bereicken konnen.
’t IS een spreeck-woord by de Turcken, dat een mensch zoo veel menschen weerdigh is, als hy talen weet. ’t Welck zeer wel over een komt met het ghevoelen van den ouden Ennius, die zich roemde, drie herten te hebben, om dat hy dry talen spreken konde. Naer die rekeninghe, moest Mithridates wel ter deghen van herten voorzien zijn, die twee-en-twintigh talen geleert hadde. Wat my belanght, ick hebbe mijne memorie, met eenighe talen, ghemeubelt en behanghen; maer die eenighe met my ruylen, en zaecken voor woorden gheven wilde, hy zoude haest een wisselaer vinden.
[p. 232]
DCXXIV. Dertele maeltijden. |
DE Keyzer Geta was zoo dertel van tonghe, dat hy wilde genoot wezen, op zoo veel gerichten, als-er letteren in den A. B. C. waren; en dat vervolghens elcke schotel voor-zien wierde met spijze, daer van de eerste naem-letter de zelve van den A. B. C. was. Het eerste ghericht, by exempel, slaende op de A. moesten Artichocken wezen; het tweede, van een bock of beyte; het derde, van een calf; en zoo voorts, tot de Z. toe. Die zich heden op de goede beten verstaen, al hebben-ze gheen keyzerlicke tanden, zy thoonen echter wel zoo hoovaerdighen tonghe te hebben, en dien Keyzer niet te wijcken: als die vijftigh kieckens uyt den dop ghepelt, tot stoffeersel van een schotel laten dienen: daer de beste saussen te gheringhe zijn, als-ze niet gemuskeert en gheambergrijst op-ghedischt werden. Zulcke menschen zijn liefhebbers niet van den hemel, maer van ’t gehemelte. ’t En is haer niet ghenoegh, dat de keel vernuftigh en rijck-vondigh is, zy moet oock godloos wezen.
LAmpridius verhaelt ons, dat de Keyzer Heliogabalus, de leckernyen op zoo hooghen prijs stelde, en zoo zeer behertighde, dat hy zijn gasten een onghemeene smaeck, of nieuwe sausse voor een theme of taeck van haer onthael en bedenckinghe stelde. Zoo dan hare vond gheprezen, en aenghenaem bevonden wiert, zy waren met een byzonder [p. 233] en kostelick present vereert, als van een zijden of goude-laecken rock, of yet ander van grooter weerde. Maer indien-ze den naghel mis-gheslagen, en yet bedacht hadden, dat de leckere kele af-keurde, en tegen de man was, zoo wiert den uyt-vinder verwezen, het zelve gheduyrigh te moeten eten, tot dat hy yet beters, en dat de keure uyt-staen mochte, ghevonden hadde. Was dat niet loon en straffe, naer even-redenheyd ghebruycken! Zulcke wanschepsels zijn weerdigh meeren en sausijssen te eten, maer ghevult zijnde met zulcken spijze, als zy ghelooft hebben, doen zy noch in levende dieren waren.
DE groote luyden onder de Heydenen en hebben niet alleen ghetracht een eeuwighe heughenisse met haer leven te verdienen, maer hebben oock ghewilt, dat haere dood doodeloos zoude zijn, en zelfs tot hare onsterffelickheyd dienen; dat het daer mede gaen zoude, ghelijck met de deelen van het tooneel, daer van, als ’t wel gaet, het leste bedrijf het beste wezen moet. Zoo wenscht Aeneas, by Virgilius, dat hy in de Iliaensche velden hadde moghen sterven; roepende die voor drie en viermael geluckigh uyt, welcke gheen duystere of slacke dood onderworpen zijn. Quisquis ad Trojam jacet, foelix vocatur, zeght die grooten Seneca.
’t Is een zeer gheluckigh helt,
Die voor Troyen is ghevelt.
Zijn dat ghedachten van heydenen geweest, om een [p. 234] ydele schim van een vermaerde naem te hebben, wat en behooren Christenen niet te doen, om loffelick en Goddelick van hier scheydende, een eeuwighe en eyndelooze gheluckzaligheyd daer boven in den hemel te bezitten.
DCXXXVII. Woont by u zelven. |
’t WAs een ongheluckighen man, tot wien Horacius zeyde, Non horam tecum esse potes; ghy en kont niet een uyr by u zelven zijn. Zoo zijn die oock zeer ellendigh, die met de Spaignaerds zeggen moeten, Guarde me Dios de mi; God bewaer my van mijn zelven. Maer die zich bevindt in een gherustheyd des ghemoeds, die Pindarus gehonight noemt, zal van die eenzaemheyd zegghen, dat zy in zuycker geconfijt; en met hypocras overgoten is. Luyden, die met haer eyghen zelven gheen kennisse en houden, en noyt of zelden t’huys zijn, daer-ze hooren, zijn dadelick van haer eyghen onderhoud vermoeyt of verschrickt: ghedruysch en gewoel is haer ruste, en ’t voedsel waer by zy leven. Zoodanigh was die heel-slete van neghentigh jaer, daer van Seneca zeght, dat hy, door den Keyzer, van een zeer moeyelick ampt ontlast zijnde, die ruste niet en konde dragen of verdouwen; dat hy daerom te bedde gingh ligghen, zijn huys-gezin bevelende, dat zy hem als een dooden beweenen en betreuren zouden. Hy en heeft oock van die rust-klaghe niet gheviert of gherust, tot dat hy in zijn eerste on-rust herstelt, en zijn eyghen zelven weer ont-trocken is. Van zulcke mocht [p. 235] wel ghezeght werden, dat-ze weynigh voor God doen zouden, zoo de duyvel dood ware. Maer ’t eynde prijst het leven, ghelijck den avond den dagh doet.
DCXXXVIII. Voorderingh van vrienden. |
EEn zeker Athener tot een eerlick ampt gevoordert, eer hy dat bekleeden wilde, heeft hy alle zijne vrienden by een gheroepen, en met een strack gelaet, hare vriendschap op-gezeght en af-gheleght. Dat schijnt wat wonders te zijn, en naer een on-bederfelick humeur te smaecken: Maer het zweemt, mijns oordeels, veel meer naer een domme onwetenheyd van een schijn-deughd, die gheen onderscheyd van zaecken en zaecken weet te maecken. Een hooghe staet en sluyt de vriendschap niet uyt, maer doet die des te meer groeyen en toe-nemen. Daer zijn verscheyden vriend-ghevallen, die een staet-man verplichten, zijn vrienden en magen het voor-hooft, en vremde moeyte-makers de necke-put te thoonen. Dat kan met een on-besproken gemoed ghedaen, en noch een deughd geheeten werden. ’t Is alleen in vuyle grond, daer veel reghens het wied doet uyt-loopen; maer waer het land zuyver en wel-ghebouwt is, brenght het schoon en gave vruchten voort. Doch daer ghesproken wert van het reght te schenden, de reden en redelickheyd, ten koste van het land, teghen te gaen, daer moet-men een schrick en af-keer thoonen; niet min als die goede Keyzer, welcke dickwils zeyde, dat hy altijd een vingher ghereed hadde, om een quaden [p. 236] richter de oogen uyt te steken. Vorst en on-recht hebben altijd een vuyl eynde.
DCXXXIX. Ghelijckheyd in vriendschap. |
ZOo de ghelegentheyd van ons ampt, of huyzelicke zaecken vereyscht, dat wy zomtijds ’t ghezelschap van booze of ongeschickte menschen niet wel en konnen mijden, wy en moeten ons daerom niet te schouw of af-keerigh thoonen. Maer wy moeten ons zoo aen-stellen, dat zy onder ons, maer niet met ons, en de onze zijn: of immers, zoo zy met ons, dat wy ten minsten haere niet en zijn. Wy moeten gunste en vriendschap van zulcken slagh van menschen ontfanghen, niet als weldaden, die weder-vriendschap tot erkentenisse van ons eysschen, maer als leeninghen, die ghelijcke weerde tot voldoeninghe van noode hebbe. Als wy gheld gheleent hebben, wy zijn ghehouden de zelve prijs, maer niet de zelve specien weder te gheven. Insgelijcks, hoe-wel ons yemant, uyt goede ghenegentheyd en gunste, vriendschap bethoont, in dien hy van een ander humeur en inzichten is, de reden en ghebiet ons niet, dat wy vriendschap en ghemeenschap met hem zullen bouwen en onderhouden; maer zy wilt alleenelick, dat wy hen goed willen en dienst doen, naer ons vermoghen, en van goeder herten. Indien dan onze staet en zaecken zich zoo toe-draghen, dat wy dickwils haer ooghen moeten zien, zoo moeten wy met haer om-gaen, ghelijck de Doctoors by de ziecken verkeeren; niet [p. 237] om van hare zwackheyd mede te deelen, maer om hare kranckheyd te genezen. Onze konste en ons herte moet haer helpen, maer wy en moeten haer smetten niet behalen, noch met haer gemeenschap bevuylt en bespoghen werden.
DCXL. De oudheyd wert gheprezen. |
DE deughd en al wat prijzelick is, wert gerekent by de jaren en de almanacken. Hoe wonderlick en hoe wel yet verzint en voor-ghestelt wert, is het met gheen ouden stempel ghemerckt, ’t wert van de hand ghewezen, en voor een wraeckbaer goed ghehouden. Even als of wy de zeve of de buyel slachteden, die alleen het gruys behouden, en de blomme van ons wegh gheworpen hadden. ’t Was een aerdigh op-zet van Michael Angelo, een treffelick en vermaert Schilder van deze eeuwe, welck een stuck, naer de oude konste gheschildert, en erghens in een hoeck of grotte versteken hebbende, daer hy wiste, dat het zoude ontdeckt werden, naer dat het van een liefhebber ghevonden was, die het voor een antijck en Apelles werck keurde, en Angelo daer op ontboden zijnde, om die wonderlicke vreughd mede deelachtigh te wezen, is het bekent gheworden, door een duyster teycken van Angelos naem, dat het van zijn konste was, waer door het oock zijn prijs en verwonderingh verloren heeft.
Hi sunt invidiae nimirum Regule mores,
Praeferat antiquis semper ut illa novis.
[p. 238]
Dat is:
Dit is den aerd en wijze van de nijd,
Die niet en prijst, als dat van ouden tijd.
Zoo werden wy nu ghehouden het refuys en ghespuys, de droessem en den dreck des weerelds: een langh-gheoorde eeuwe, daer in de lampe des verstands en geleerdheyd uyt-gegaen is: maer die den tijd wederom zal doen branden.
DCXLI. Menschelicke Vrijheyd. |
DE mensch en wil niet ghefommelt en gesleuyrt, maer gestreelt en geleyt werden. Gheweld en dwangh en kan met de menschelicke vrijheyd gheen kennis maecken, Quien paxaro ha de tomar, no ha de ochear.
Wie een voghel wilt verstricken,
Die en moet hem niet verschricken.
’t Is quaed hazen met trommelen te vangen: hoe-wel zy daer op leeren spelen. Die een schouw peerd in een wey wilt vanghen, moet een maetjen havers hebben: en die een harde kop wilt verzachten, moet gheolyde woorden gebruycken.
EEn verquister, zeght Seneca, is op zijn gheld vergramt. ’t Schijnt, dat hy ’t in zijn gezichte niet en kan verdraghen. Hy kan ’t wel verdoen en wegh werpen, maer niet geven, en daer van vrienden maecken. Daerom voeght Horatius een zot en een deur-slagher by malkander, zoo wel als een goed en een wijs-man. Prodigus & stultus. Vir bonus & sapiens. [p. 239] ’t Is oock een domme onwetenheyd, zoo goede dinghen, als goud en zilver, zoo onnuttelick, als een pluym in de wind, te werpen, en zoo een wegh tot armoede banen. Dat heet, zijn zelven met zijn eyghen mes snijden, en ’t vleesch om ’t been verliezen. Al dat hun van vloe toe-gekomen is, gaet van ebbe weder wegh. ’t En verschoont haer niet, dat zy met waerheyd zegghen,
Ten jonghsten dagh zal goud en slijck
Het een den ander zijn ghelijck.
Want zoo zal meester Fy-fy, die ’t verguld werck by nachte vindt, van de beste van ’t land, in dien tijd verschillen. Is ’t daerom niet beter een Burgemeester als een gheel-kuysser te wezen? La bocca & l’ano sono fratelli: maer daer is een groot verschil.
DCXLlII. De wapens met gheleertheyd paren. |
QUintilianus zeght van Caesar, dat hy sprack met zulck een lucht en couragie, als hy vocht: dat zijne redenen zoo sterck en onwinbaer, als zijn wapenen waren. ’t Was de studie en gheleertheyd, die zulcken man de Romeynen gemaeckt en ghelevert hadde. En ghewisselick, ghelijck in de bloeyende eeuwe van die Republijcke, de aerde, door een rijcke en lacchende vruchtbaerheyd, hare blijdschap te kennen gaf, van dat zy door Burghemeesters en ghelaurierde Generaels van leghers gebouwt wiert; zoo verheughen en roemen zich de wetenschappen, wanneer zy, door groote en verheven persoonagien ghe-eert en gheviert werden. Men ziet oock [p. 240] daghelicks, dat de vruchten, die in ’t doncker en in de schaduw wassen, van zoo hoogh en goeden smaeck niet en zijn, als die inde open lucht en zonne groeyen. Zoo gaet het mede met de vruchten van de Gheest: die van doorluchtighe en wel-gheboren herssens voort-komen, hebben yet van een ander lucht, of kracht; als die in ’t school-stof uyt-gemuft, en in de schaduw van een duyster boeck-vertreck uyt-ghesteent, en voort-ghezet werden. ’t Is een ronde O. zilver en is gheen goud weerd: en licht-mugghen en zijn gheen lanteernen. Een taelje van een haes is een elle van een kat waerd.
DIe ’t allen tijde, en van alle zaecken, willen reden hebben, en zijn de redelickste menschen niet. Die daer te veel en scherp op staen, konnen ghezeght werden, onredelick met reden te wezen: cum ratione insanire. Daer zijn dickwils ghemelicke en onverdraghelicke hoofden, die een zoet ghezelschap t’ eenemael bederven, met haer neus-wijze waerommen; die alles teghen-spreken en controlleren; met welcke noyt vrede of bestand te maken is; zijnde dien scholier van Romen ghelijck, die opentlick deze theses, of twist-zaecke voor-ghestelt hadde: Van wat ghevoelen dat ghy zijt, ick zal van d’ ander wezen: gaet ghy ter rechter, ick zal ter slinckerhand gaen. Zoo was-er een te Parijs, die aen beyde zijden, by jae, of neen, ter keur van partye, verdedighde, dat duyzend duyvelen, op de spitse van een [p. 241] naelde, danssen konnen. Zulcke lieden meenen, dat haer muyze-keutels peper, en haer roos-wied roozen zijn: al haer deuytjens zijn stuyvers weerd: en haer hardneckigheyd moet den naem van wijsheyd draghen.
’t EN is de beste timmer-man niet, die de meeste spaenders, noch de beste snijder, die de meeste snippelinghe maeckt. Aen ’t wel over-legghen hanght het werck, en daer in is al het voordeel gheleghen. Wie van goede zinnen kan die Predikant prijzen, die een kleynen text in zoo veel ghedeelten splist, en dan noch twee of dry-maels klieft, maeckende alzoo van elck ghedeeltjen een reessem van zoo veel sermoenen. ’t Was wel ghezeght van een gheleerd Predicker, die ghevraeght zijnde, hoe dat hy, buyten ghewoonte, zoo langhe ghepredickt hadde, tot antwoorde gaf, dat hy gheen tijd ghenoegh ghehadt en hadde, om kort te wezen.
DE Italianen noemen een gierighaert misero, en de gierigheydt, misertá: ghelijck oock de Latijnen haer woort miser, ordinairlick daer toe ghebruycken. En dat heeft voorwaer zijn merckelicke reden: want indien de rechte ellende bestaet, in ’t missen van alle gemack en zoetheyd des levens, en dat die in de armoede niet te vinden zijn, volght nootwendelick, dat de wreckaerd, zijnde de armste van alle menschen, oock de aller ellendighste [p. 242] zy. De bedelaers zelfs, die van de almosse leven, en zijn niet behoeftigh, als van dinghen, die haer ontbreken. Maer de gierighaerd ontbreeckt zoo wel het ghene hy bezit, als ’t ghene dat hy niet en heeft: de wijl hy van zijn overvloed gheen ghebruyck en heeft. Arme kattiven, die aen een rijcken disch, met een graghen hongher zitten, en niet en durven eten: en dat meer is, die in een vette keucken, van hongher sterven. En daerom en isser gheen meerder vloeck, als dat-men den vreckaerd een langh leven toe-wenscht: die naer het zegghen van Bernardus, zijn eyghen moordenaer is: die oock dan allenelick goed doet, als hy sterft.
DCXLVIl. Zulcke zaecken, zulcke woorden. |
DE glans van zaecken gheeft luyster aen de tale, en fraye ghedachten volght keur van woorden. Als goede dinghen den gheest vervult hebben, de woorden zullen die stracks om-helzen. Zy volghen dadelick, even als een groote schaduwe een groot lichaem doet. Zoo de wol is, is het laecken: en goed kley gheeft goede potten: maer quaed vleesch en gaf noyt goede zode.
DCXLVIII. Groote verstanden. |
ARistoteles zeght, dat alle vernuftighe lieden melancholijck, of de zwarte galle onderhavigh zijn. Waer op Cicero zijn gedachten hebbende laten spelen, bedanckte zich ten hooghsten, dat hy zoo gheestigh niet en was, om zoo ghistigh en droeve niet te wezen: hebbende liever een once van [p. 243] een vrolick humeur, als een pond van een zwaer en groot verstand. Die gheen tangh of moezel uyt een luyt en kent, is altijds goeds moeds, en zonder zorghen: daer een diep-zinnigh verstand, door bekommerlicke spieghelingh, de zoetheyd van ’t leven verraedt, en zijn zelven t’ eenemael verliest. Want naer de mate, dat hooghe ghedachten vol en dicht zijn, zoo zijn die oock zwaer en moeyelick. ’t Geschiet by wijlen, dat zulcke hoogh-dravers een keers verquisten, om een spel te vinden. Subtijle herssens zoecken veel, maer vinden weynigh; en dat schijnt haer dan den neck te breken. ’t En is in de spieghel niet, dat zy daer in zien; hoe wel zy ’t daer willen hebben. God gheeft haer wel de spijze, maer de duyvel is de kock. Die distels zaeyt, zal stekels maeyen. ’t Is dan wel zoo goed, zijn milte te ontlasten, als zijn gheest te vullen.
GHelijckheyd is ghemeenelick de knoop en de maeckelaer van een rechte vriendschap: zy is gelijck de libbe, die de ghemoederen te zaem doet runnen. Maer ’t ghebeurt oock wel, dat zy is de fackel en zulfer steck van vinnighen haet en jaloerzije. De eene pot-backer haet den anderen: den eenen bedelaer benijt dat d’ ander aen een deur staet: en ghemeenelick ziet-men, dat alle werck-lien van ’t zelve ambacht, malkander met leepe oogen aenzien, en met lippighe woorden bejeghenen. Maer die de deughd voor zijn matresse gekoren heeft, ver- [p. 244] heught zich in de veelheyd van haer vriers en serviteurs. Noyt is hy meer vernoeght, dan als hy veel min-ghenooten en mede-vrijers nevens hem heeft: wel wetende, dat hy-ze niet min gheheel en volkomentlick bezitten zal, hoe-wel oock andere deel daer aen hebben: even ghelijck een keersse, die-er vele ontsteeckt, of veel menschen klaerheyd gheeft, haer eyghen licht niet en verzwackt, of te meer verliest. Het spreeck-woord zeght;
Een maeghd is onghezien, Die dickwils wert ghezien.
Maer die deze niet geduyrigh in de ooghen draeght, en zal-ze noyt deelachtigh werden. De deughd en heeft gheen ander eer-zucht, als dat-ze steeds bezocht en gheviert wilt werden. De staghe jagher vanght hier het wilt.
IN wat wijck of winckel van de weereld isser nu oprechte vriendschap te vinden? Men ontmoet wel vele nies-vrienden, die God zeghen’ u zeggen, maer zoo weynigh hert-vrienden, als-er witte kraeyen , of zwarte zwanen zijn. De vrienden werden nu alleen ghezocht, om den wegh te banen, tot uyt-werckingh van het oogh-merck, dat yemand zigh voor-stelt; om hem te dienen tot sporten en trappen, die hem tot de hooghte van ’t wiel der fortune brenghen mochten. De beentjens van de vlieghen zouden eer vastigheyd vinden, op het glas van een spieghel, eer-men zich van een vriend zoude konnen verzekeren; dewijl het herte-venstertjen, [p. 245] dat Momus begheerde, noch niet ghestelt, of gheopent is. En daerom blijfter altijd een mis-trouwe, die nu genoemt wert de moeder der gerustheyd. Het model van die hooge en volmaeckte vriendschap is daer boven, in den hemel, onder de heylighe en de Enghelen. Als het goud reghent, en de hinnen voorwaerts scharren, zal-men die hier op aerden vinden.
TRouwen en testament maken moeten beyde met goede zinnen, en met een vrye wille gheschieden. De liefde, die tot een houwelick vereyscht wert, is een kind van keure, en niet van dwangh. Zich te hechten aen een lichaem, daer van een ander de ziele bezit, is niet min ongherijmt, als de passie van die minnaer, welcke op een ziel-loos beeld verliefde. Laet een vrijester zulcke ooghen van vangh, en zulcken tonge van conquesten hebben, als oyt bedacht kan werden, ’t is vergheefs gegluyrt, en ghezuycker-mondt, als de vis aen ’t aes gheen smaeck en vindt, en daerom niet bijten en wilt. Men moet een vrijster zoo hard aen de mond niet kussen, dat het haer herte zeer doet. En die een onwillighe met appels vrijt, wert met klock-huyzen beloont. ’t Is dan beter aerzelen, dan qualick springen.
DE beste daden, hoe hoogh die stygen, en konnen de scheuten van nijdighe en booze tonghen [p. 246] niet ontvlien. De fortune, een ghezwooren vyandinne van de deughd, is daer oock een stief-moer van. De schele weereld ziet die over-dwarsch aen; en ghelijk een ander Balaam, en ziet de benden van Israëls God niet, als van ter zijden, en met een helsch ghezichte. Men vindt zulcke monden, die de stralen van de zonne, over haer duysterheyd beschuldighen. Aen een oud Philosoof ghezeght zijnde, dat-er eenighe qualick van hem spraken; ick zal, antwoorde hy, zoo wel trachten te leven, dat ick haer of doen zwijghen, of doen lieghen zal. Maer die zoo leeft, en is noch niet gheboren. In alle landen bijten de honden, en lasteren de monden. Is dat vremd, daer zoo veel gal-zuchtighe menschen over al zijn? Die gal in de mond heeft, en kan gheen honigh spouwen.
MEn zegt, dat een schoone vrouw moet hebben een Neerlands lijf, een Enghelands aenghezicht, een Brabands tongh, en een Hollands hert. Maer gelijcker gheen zonne zonder schaduw, gheen roozen zonder doornen zijn, zoo en vind-men in een lichaem niet, dat in vele verspreyt is: ’t en ware mischien in schilderye: gelijck Apelles de schoonheyd van zijn Venus over al, en uyt de deelen van allerley fraeye vrouwen ontleent hadde. Gheen zoo schoonen schip, of ’t heeft een pompe. Gheen zoo ghezonden lichaem, of zijn zweet en af-gangh zal [p. 247] stincken. Maer die op de schoonheyd wel let, zal bevinden dat die in een vrijers ooghe light.
De liefd’ maeckt schoon en fris,
Het gheen dat leelick is.
Maer die aen die marct niet en wilt bedroghen zijn, gae die korste van ’t lijf voor-by, en zie wat in de pasteye light: hy doe, ghelijck het byetjen, dat zich hecht aen de gheest van de bloeme, om daer van zijn honigh en raten te maken. Anders zal-men lichtilick zegghen, dat zoet ghedroncken zuyr betaelt wert.
DCLIV. Lust tot gheleertheyd. |
HEt beste onderhoud en gezelschap, dat een wel-ghemaeckte ziele kan hebben, is haer eyghen zelven: daer is zy in haer element, ghelijck de vissen in de zee, en de voghels inde lucht. Het naeste vermaeck en voordeel daer aen, is den ommegangh met levende en met doode: hier door wert de gheest ghelijckt en ghepolijstert, ghelijck een rouwe diamant door een konstighe slijper. Maer de eeuwe is nu zoo verhart en verbijstert, dat de goud-zucht alle verstanden bezigh houdende, de boeck-lust een pedantsche muffery gherekent wert, van onkundighe simplicianen, die de weereld en ’t ghebruyck van dien niet en kennen. Men laet zeer gheern den roem aen de lief-hebbers der wijsheyd, dat zy weten, niet met allen te weten: en dat zy haer zelven dit veersjen toe-zinghen;
[p. 248]
Die weet, dat hy gansch niet en weet,
Heeft wel zijn moeyt’ en tijd besteet.
Maer wat verstand heeft een koe van saffraen te eten: of wat lust heeft een ezel anders, als om kaerden en distels af te weyden? En om zulcke dieren ’t hooft te wassen, en is niet als zeep en looghe te verliezen. Van een butoor en is gheen arend, noch van een uyl een valck te maecken.
DE waerheyd is de oudste dochter van den hemel, dewijle God daer van de vader is: maer zy light zomtijds, als een greyntjen gouds, onder veel slegghe en dreck verborgen: zy wert somtijds ghelijck in vooghdije van weyfelaers en fleemers gestelt. Hier door gebeurt-et dickwils, dat, gelijck het water verandert, naer de aders en de aerde, waer door het passeert, de waerheyd insghelicks, gaende door de zielen en de monden van veylbaere en slaevige menschen, by-nae niet en behoudt van de zuyverheyd van haren eersten oorsprongh. Zoo werden de ooren van de Princen ghesmeert en uyt-ghestreken, die niet als ghezeemde en gheparfumeerde woorden gewent zijn te hooren. Daerom en gaet-er niet de vryheyd van het peerd te boven, ’t welck zoo quaeden courtizaen is, dat het zoo wel een Prince, als een lackay ter aerden werpt.
ELck een benijt de voorderingh van een ander; meenende dat een anders steygheringh, haer [p. 249] zackingh en dalingh is. De jeloersheyd, welcke een quade dochter is, maer van goeden huyze (als uyt liefde en eere geboren) verdeelt de rijcken, en scheurt de staten in veel ghedeelten; hebbende zoo leepe ooghen, dat zy de minste strale van een anders deughd of voorspoed niet en kan verdraghen. En zoo wert het gouden aenzichte van staet in een looden troonje verandert.
DE rijckdommen slachten de mis-put, die stanck en quade dampen gheeft, wanneer hy lange op een ghetast, van de zonne beschenen wert; en die de landen blijde en vet maeckt, als hy daer op ghespreyt en verdeelt wert. Die met gheld overkropt en gheladen werden, vermuffen en verdoffen, onder dat onnuttigh ghewichte, zonder gebruyck, en zonder voordeel, alsser niemant van deelachtigh wert. Wy roeren hemel en aerde, om de armoede te vlieden, en wy vinden die in den rijckdom. Want de groote en vergulde fortuynen zijn zoo verhonghert, en hebben zoo veel pijne, om zich te stutten en te stijven, datter niet zoo bedelachtigh is, als de staet van de rijcke.
DCLVIII. Gunste van ’t hof. |
TE hove vind-men gunsten van pluymen, en ongunsten van loodt: ghene, met een om-keer van de weer-haen, vlieghen en stuyven daer henen; daer deze ghehecht en ghelijck vernaghelt blijven. Men verkoopt daer zijn slaep, zijn leven , en zijn [p. 250] trouw, om een in-ghebeelde spoock van een vluchtigh geluck, dat niet langher duyrt als een nacht-droom: en dickwils ghebeurt het, dat het noyt geboren wert.
DCLIX. Jonck en deghelick. |
’t EN komt maer groote berghen toe, sneeuw en groente, op den zelven tijd te draghen; en ’t is oock maer stercke zielen eygen, een heylighe jeughd, met een ziedende bloed, in de meesten drift van dertele bekoringen, te behouden. Maer ’t is vry een wonder, dat ys onder heet water, en een ghewichtigh herte, onder lichte en zwemmende oogen gevonden wert.
ZOmmighe vrouwen willen goed schijnen, op dat zy beter middel hadden, om quaed te wezen. Zulcke willen, onder dien schijn, de costuymen van Sparte doen weder op-staen, daer de vrouwen de mans geboden. Maer ghelijcker vele boos zijn, zoo zijn dit de puyckjes, en den hooghen autaer weerdigh. Pythagoras gaf zijn dochter aen een van zijn grootste vyanden; ghevende voor reden, dat hy hem niet meer quaeds doen en konde, of yet erghers geven, als een vrouwe. Socrates zeyde aen zijn vrienden, dat ghehadt hebbende dry quaden, om te bestrijden, de letter-konst, de armoede, en een vrouwe; dat de studie hem uyt het eerste quaed getrocken hadde; de goede fortune uyt het tweede; maer dat het houwelick hem noch aen ’t derde vast [p. 251] hielt. Het houwelick is een zorghelicke coopmanschap, daer vry wat meer, als twee paer beenen, in een bedde van doen zijn. Men ziet dickwils, een Abigaels houwelick, met Nabal; dat is, een zot met een wijze vrouw gepaert; maer men vindt zoo wel het teghen-deel; immers datter over-al, zijde met florette ghemenghelt is.
EEn vrouwe, zeght Plutarchus, die haren man ghehoorzaemt en lief heeft, is als een spieghel, die wel naer ’t leven verthoont, wat voor hem staet: zoo ghy voor zijn glas spreeckt, uw beeld verroert daer zijn lippen; wert ghy bleeck of rood, ’t verandert van couleur; en gaet gy wegh, zoo verdwijnt het. Eveleens moet zich een wijze vrouwe naer den man voeghen, en een weerschijn of weerklanck van hem wezen. Of schoon een spieghel met elpen-been, peerlen of andere kostelick gesteenten, verrijckt is, en niet wel uyt en beelt, dat voor hem komt, hy verliest zijn weerde en zijn gebruyck. Zoo gaet het mede met een vrouwe: laet-ze noch zoo kostelick behangen wezen, en hondert morghen lands, aen een oore, dragen; zoo zy haer mans humeur en zin niet uyt en beeldt, zy magh den naem van veel-rouwe, maer van gheen vrouwe voeren. Ick en wil daerom gheen wijf hebben, die in dezen deele volmaeckt zy: die en wasser noyt gheschildert of gevonden. Diamanten hebben palien, schoone aenghezichten vlecken: ’t moest dan wel een gheme- [p. 252] licke grimert wezen, die een ee-gae zonder weer-gae begheeren zouden.
’t GElaet is het levendigh beeld van het innerlicke, en ghelijck den roock van ’t vuyr, dat ons van binnen verbrandt. De persoon moet eyndelick daer uyt-schijnen, spijt alle gheveynstheyd, die men ghebruycken magh. En gelijck, die gheen ghedult en hebben, dat het uyr-werck slae, maer en hoeven op de wijzer te zien, om de uyre te weten; alzoo oock, die onze ghenegentheyd en opstel niet en konnen ontdecken, als wy niet en spreken, en hebben maer de ooghen op ons aenghezicht te werpen, en ons ghelaet aen te mercken: daer zal-men onze gedachten zien, zoo klaer, als de uyren van den dagh aen de wijzer. ’t Is verloren gewaeckt, als ’t kasteel van binnen verraden is.
DE moden en zijn zo haest niet geboren, of zy zijn oud, en met ’t eene been in ’t graf. Haer oosten is dicht by haer westen. ’t Is wonder, zoo de maene ondertusschen dry-maels haer hoornen kan ronden en vol maecken. Elck saysoen, van de vier in ’t jaer, heeft zijn beurte, om een nieuwe snof te zien op-komen en vergaen. En dit is het leven en opperste goed van de mojards en proncksters, die liever ongheschicktheyd in haer ziele, als disorder in haer paruycke zien: meer zorghende voor de schoonheyd, als voor de gezondheyd; meer voor de kasse [p. 253] des lichaems, als voor ’t juweel, dat daer binnen is: die ’t beste deel van den dagh, tusschen de kam en de spieghel passeren. Zulcke zijn weerdigh, dat haer bejeghene het ghene Jehu teghen Jesabel dede, welcke die schandelicke toyster ten venster uytsmeet.
CLeopatra, koninginne van Egypten, met Anthonius ghewedt hebbende, wie van beyden het kostelickste bancket gheven zoude, dede in azijn smelten een peerel van twee hondert duyzent kroonen, om die in te drincken; zich aenstellende, om even zoo veel van de tweede te doen, die zy aen haer ander oore droegh, zoo Lucius Plancus, die scheydsman was van die schoone weddingh, niet over-luyd geroepen hadde, ghy hebt ghewonnen. Oh, offer huydens-daeghs gheen Cleopatras meer ghevonden en wierden! Men smelt nu wel gheen oor-peerlen, maer men smelt half zijn middelen, om een overdadighe en dertele bruyd te behanghen, weerdiger om ghehanghen, en door de krayen, de oogen uyt-gepickt te werden.
DCLXV. Het quaed is de sausse van het goed. |
DIe met de beurze om den hals geboren werden, ghelijck-ze niet en weten, wat het goud weerdigh is, zoo hebben-ze oock weynigh vermaeck daer van. Het licht is zijn luyster schuldigh aen de schaduw: de nacht treckt zijn klaerheyd van den dagh: ’t is door de duysternissen, dat de zonne de glans van [p. 254] hare stralen doet kennen: ’t is de strengheyd van de winter, die de vriendelicke zoetheyd van de lente vermeerdert: en om te verkorten, het zijn de onghelucken, die de ghelucken haer weerde en vermaeck gheven: zijnde waerachtigh, dat die gheen quaed geleden heeft, de plaizieren niet en kent: want den welcken de ghevoelighste ghenuchten niet een zucht ghekost en hebben, noch een enckele trane doen storten, ghebruycken die, zonder de zelve te ghenieten; zijnde rijck, zonder dat z’ het weten; hebbende schatten, zonder die te kennen; hebbende leckere spijzen zonder daer van te eten: zoo dat haren overvloed niet anders als een rechte armoede is. Men moet in diepe valeyen zijn, om te oordeelen van de hooghte der berghen: zoo en heeft oock niemant de zoetheyd van ’t gheluck gheproeft, dan die de bitterheyd van ellende gesmaeckt heeft.
DCLXVI. Letteren en taelen. |
DIe niet anders en weet, als letteren en taelen, is door de zelve bezeten, en daer in begraven, even als een dood lichaem, in een tombe. Die zoo met boeck-staven gevaest en op-gevult zijn, strecken de talen voor een schorsse, die de reghels van de deughd bedeckt en versmoort; de voghels ghelijck zijnde, die hare pluymelooze jonghen in den beck brenghen, al wat zy krijghen, en zelfs niet en houden: zettende alzoo een voedsel over, dat haer zelfs, tot gheen voedsel, verstreckt en heeft. Zoo kan een botte slijpsteen een mes snede en scherpte gheven; [p. 255] een zot het verstand van een wijze oeffenen, en leeringh gheven, meer als een wijze den zot kan leeren. Het water, dat van den hemel valt, door den donder verwarmt zijnde, en gheest van die hitte ontfanghen hebbende, doet de kruyden en planten zwellen en groeyen; daer het water, uyt een put ghetrocken, of uyt een gracht ghehaelt, niet anders en doet, als de natuyrlicke getemperheyd der aerde verkouden en versnoteren. Zoo gaet het met de leeringhen, die uyt de memory van een pedant ghetrocken, of rauwelick uyt de boecken gheput werden; zy loopen lichtelick daer henen over den gheest, zonder in te dringhen, of eenighe vrucht en vruchtbaerheyd de ziele toe te brengen.
GHeen nootzaeckelicker ambacht, als de landbouw, zoo voor menschen als voor vee: gheen oock dat eenvoudigher en onbedriegelicker is, als alleen aen Gods zeghen ghehecht zijnde. De Bisscop zeyde eertijds, ick bidde voor u; de Keyzer, ick vechte voor u; de Raeds-heer, ick richte voor u; de boer zeyde daer op,
Of ghy bidt, of vecht, of reght,
’k Ben de man, die d’ eyers leght.
DIen het geluck toe-lacht, belacht het oock: het is, byzonderlick voor zwacke zielen, ’t ghene het vuur voor ’t was, de zonne voor ’t sneeuw is. ’t Moeten stercke beenen zijn, die ’t ghewichte van [p. 256] voorspoed draghen konnen. Teghenspoed is een veel lichter last, die-er maer zijn schouders naer zetten kan: het is oock van meerder vrucht, en vaster vreughd. Een leven zonder kruys is een doode zee, die niet als dorheyd en stanck en baert. Die Job zaghen, in zijn onghemack, twijffelden of het was een mensch verandert in een missingh, of een missingh in een mensch: maer die op ’t eynde merckt, magh vrijelick zegghen, dat-men noyt de zoetheyd van het goed en kent, zonder ervarentheyd van het quaed. Het zaed des ghelucks is dickwils verborghen, onder ’t schijnsel van ongheluck. En die noyt quaed en heeft, is wel te beklaghen, dat hy zoo weynigh menschs is.
DCLXIX. Kleyne dinghen doen zich meest gevoelen. |
ZWare slagen en ontstellen ons dickwils zoo zeer niet, als lichte stooten en zachte horten. ’t En zijn maer kleyne zwarigheden, die zich zoo zeer laeten beweenen, en die zoo veel ghedruys en beslach maecken; even als de beken, die dwars over de keyen rollen: daer de groote en diepe rivieren haere wateren, met een stille majesteyt, daer henen leyden. ’t Is weecke vroutjes werck, over ’t vallen van een glas, of ’t breken van een pot, een huys over eynde te zetten. Een groot en wel-ghemoedt man zal zijn huys, met sterke en starrende ooghen zien branden, en met eenen, Gods voorzienigheyd aenbidden.
[p. 257]
DE menschen en hebben dickwils gheen ander ambacht, dan om te eten, en malcander op te eten. Zommighe zijn van zoo godzalighe bedenckinghen, dat zy alleenlick eten, om te leven; andere zoo vol van weerldlicke in-zichten, en zwijnsche ghenuchten, dat zy leven om te eten. Maer gheen slimmer monsters, als van menschen eters, die oock, onder den tel van Christenen, gevonden werden: welcke ghevoet en in dit leven ghehouden werden, met vleesch en bloed van haer even naesten. Weynighe, die het ander leven aenzien, met een ooghe, die door de stralen des gheloofs gezuyvert en gheheldert is.
DE begheerte is een wonderlick land, daer ’t koren altijd groen is, de wijngaerden altijd botten, de boomen altijd bloeyen, en de voghels altijd in schaele en ongekipt zijn: ’t is een droom zonder slaep, daer-men noyt zonder koorts, en verscherpingh van hit en is: ’t is ’t land van de verloren zone, daer altijd hongher is: een geduyrighe jacht, daer staegh geloopen en noyt ghevangen wert. Heel de weereld en is maer een beet, voor de mond van ’t menschelicke herte, mids dat de begheerten oneyndelick zijn: en hoe-men zich in de oneyndelickheyd schickt, men is, en blijft altijds in ’t eerste beghin.
[p. 258]
DCLXXII. Ellende van de mensch. |
DE mensch in de weereld komende, groet het licht met tranen, hebbende den mond tot ghekrijsch en hongher gheopent; en zijnde dan vele jaren de beesten en onredelicke dieren ghelijck. Zijn gheboorte maeckt hem cijnsbaer aen allerley ramp en ongheluck, dat hem gheduyrigh over ’t hooft hanght. ’t Schijnt dat wy gheen ander ambacht op de weereld hebben, dan om te lijden: en als of elcken dagh gheen verdriet ghenoegh aen zijn zelven hadde, wy pijnighen ons over het toekomende, en zetten alzoo de voet, op een domeyn, dat ons niet toe en hoort: wy gaen zorghen oesten in een veld, daer in wy niet zaeyen en moghen. ’t Is zoo met ons ghestelt, dat indien wy zonder moeyten wilden leven, dat wy een weereld apart moesten hebben, ons niet vernoegende met de ellementen, daer onze vaders zich mede ghedient hebben. En noch willen de menschen het delicaetjen spelen, en voor een donselingh haer uyt-gheven.
DCLXXIII. Standvastigh van gemoed. |
DAer zijn jaren van grooten arbeyd, en kleynen oegst: maer daer komt dan zomtijds een, dat alle voorgaende onvruchtbaerheyd boet, en ons de vrucht, met volle handen en manden in de schoot werpt. Al heeft de lands-man een quade jaer-schare, hy en laet daerom niet te zaeyen: zoo en moeten wy oock niet meenen, dat-er voor ons gheen leven is, zoo ’t gheluck niet altijds voor onze deure [p. 259] staet. Laet ons dan de moed noyt laten ont-vallen: en zoo onze gedachten niet zoo hoogh en zijn, als de glory van ’t paradijs, dat-ze zich oock niet en verleeghen tot de helle toe. Laet ons liever de boomen ghelijck zijn, die ghenuchte schijnen te scheppen, om zich door de winden te laten wieghen: al werden wy zomtijds wat beweeght en gheschut, wy zullen des te stercker werden, als wy maer schrap en pal staen. Dat ons dan gheen moeyte en verdriete. Saul zoeckende ezelinnen, vond een koninckrijck, doen hy Samuel ont-moete.
ALle dieren brenghen jonghen voort, maer de voghels maer de hope, ’t welck zijn de eyers. Wy zijn rechte voghels zoo langh wy in dit onzeker leven zijn: wy broeden zwacke hopen, ghelijck als eyers, die ons beloven wonderen te zullen baren, en die niet als wind te voorschijn brenghen. De hope is een wonderlick ey, daer eenighe de schale van eten, en andere het wit, maer weynighe die den doyer vinden. De reden daer van is, dat de menschen fymelen en vlicchelen ontrent nietigh beuzelwerck, haer zelven ontweyende, en haer ingewand met de spinne, uyt-treckende, om vlieghen en mugghen te vanghen: daer zy de zijde-wormen behooren naer te volghen, die kostelicke draden uytschieten, daer van zy een rijck kasjen maecken, om in te slapen; en waer uyt zy niet en konnen, als om vlercken aen te nemen, en in de lucht te vlieghen.
[p. 260]
SToutheyd en wilt gheen psalmen lezen, noch kroonen op het hooft lijden, als in ’t veld, dat heel met zweet en bloed besproeyt is: zy en wilt gheen roozen, als die dicht met doorns bezet zijn, gheen gulden vlies, als onder de draken. Nochtans en zijn de moedighe niet t’ eenemael buyten de grepe van vreeze. Daer is een fiducia pallens, ghelijck Statius spreeckt, dat is, eene bleecke kloeckmoedigheyd: om dat het vleesch de couragie gelijck ontziet, als niet twijffelende, of ’t zal daer door in ’t yzelickste ghevaer vervoert werden.
GRamschap ont-aerdt de zonden, die in ’t herte begraven laghen: waer door het bedorven vleesch een opstandinghe en nieuw leven krijght. Daer die passy heerscht, en weet-men niet, wat tale de reden spreeckt: want zy en wert niet meer gehoort, als het hoesten van een vloo, ontrent het bajaerden van de klocken. ’t Is dan te vergheefs, op Davids harpe te spelen, om dien Duyvel van Saul te verjaghen, die zoo doof als dom en onbesuyst is. En dan veel te willen zeggen, is te meer het vuyr in ’t drooghe hout steken: ’t is niet ghenoegh dat die bezetene rooken, maer gelijck zommighe berghen doen, zy werpen haer in-ghewanden al brandende uyt.
MEn moet nu harde en dicke ooren hebben, met een kleyn gheloove, in een tijd daer de tongen [p. 261] zoo zacht en vloeyende, met overloop van lasteringhen zijn: die ghelijck een Phaëton des weerelds, alles in vuyr en vlamme stellen: en dat noch met zulcken voor-hoede, en vriendelick couleur, als of de onnoozelheyd in ’t herte woonde. Men gaet hier in te werck, ghelijck de spijen van ’t beloofde land deden; zy verhaelen eerst haer schoonheyd en goedheyd, eer zy van haer verslindinghe en stercke reuzen spreken; zy lecken eerst, eer zy den tand-slagh geven. In de steert leght het fenijn, en ’t eynde bederft het al.
DCLXXVIII. Zoetheyd heeft de meeste sterckte. |
’t EN zijn de kraeckende en bluysterende vlammen niet, die ’t metael doen smelten, maer een stille en gloeyende hitte, welcke die harde stoffe gaende maeckt. Zoo doen de zoetste invloeyingen de meeste kracht, op de menschelicke natuyre. De warmte doet meer gheweld in stilte, om ons te ontkleeden, en den mantel af te werpen, als de noordewind met al zijn bulderen, en hevigh ghedruysch. Die de mensch wilt breken, moet hem op een zacht bedde leggen, en een pluym-hamer ghebruycken; hy is te weeck en te donsigh, om een yzere roe te verdraghen, of een tonge, die met vuyr en stael gewapent is.
JAloerzie is een fenijnigh zweerd, dat schrickelicke verwoestinghen in ’t herte maeckt. Die van die slanghe gebeten is, maeckt van een spaentjen [p. 262] een balck, van een splinter, een heele sommer, en leeft alzoo, ghelijck als op een rad, of pijn-banck ligghende. Hy zoeckt, dat hy vreest te vinden: en als hy ’t vindt, wert zijn herte ontsteken, en doorsteken; en vindt hy ’t niet, berst hy van spijt, dat zijn slach ghemist is, en wert des te meer ontvlamt, om scherper onderzoeck te doen. Zijn ooren zijn vergiftight met een voor-oordeel. Alle verschooninghen zijn hem verdacht, en strecken maer tot een blaesbalck van zijn zwarte zorghen. Hy en wilt zich niet laten ontwringhen, dat hy eens in zijn boezem op-geknoopt heeft: en dewijl hy de naem heeft, van te zijn in ’t ghilde van de ghehoornde, zoeckt hy oock de daet te hebben. Zoo raeckt hy van de roock in ’t vuyr; van de plas in een gracht; als uyt de staet van goede zinnen geworpen zijnde.
ZYn zelven by tijds te kennen, eer de pekel ons t’ eenemael ontloopt, daer is de wijsheyd in geleghen, en onze welvaert aen geleghen. ’t Is te vergheefs, zijn overslagh te gaen maecken, als de boter tot den bodem, en ’t goedjen verdaen is. ’t Is al te laet, het vat te verkuypen, als ’t bier in de kelder zwemt. ’t Is zottelick ghedaen, het stal te willen sluyten, als de koe wegh ghehaelt is.
DCLXXXI. Veranderingh van gheluck. |
ALs ons ’t geluck aen ’t ebben raeckt, en al dwerrelende, haer slibberende voet, op een lossen bol zet, zo moetmen toe-zien, om zijn staet te schragen, [p. 263] en zijn val te stremmen. Toe-zien is gelucks broeder. Wanneer de voorspoed ons hoogh in ’t top gevoert heeft, dan moeten wy meest doen blijcken, dat ons verstand niet laegh en light, en alle onze krachten te koste hangen, om dezen roem te strijcken, dat wy sterck van breyn, en vast van beenen zijn; die noyt en hoeven te zegghen, ick en had-et niet ghemeent.
GHeen mensch zoo uyt-gheleeft, en ’t eynde van zijn perck gekomen, die niet en denckt, noch eenighe jaren in ’t lijf te hebben, zoo langh hy Mathusalem voor heen ziet. En zoo bekruypt ons de dood, ghelijck de vyand een schild-wacht doet, die sluymerigh of zorgeloos is. Dan light-men daer onverhoeds overvallen, met een beklemt en benepen herte, en met bitter wroegingh van een gequetst en verzeert gemoed, dat tegen ons zelven pleyt en recht wijst. Want op de leste rolle van de dood, en isser niet meer te veynzen, daer moet men duydsch spreken, en thoonen, watter goed of net in de grond van de pot is. Geluckigh man! die zijn rekeningh by tijds maeckt.
DCLXXXIII. Altijd hoogher. |
DE menschen, als op een hooghen bergh klimmende, zien altijd opwaerts, naer de ghene, die voor haer gaen, zonder oyt den hals te keeren, en de ooghen te wenden, naer de verre-volghers, die in de laeghte zijn. Niemant isser met zijn staet te vreden, en is hy noch zoo groot, hy wilt noch groo- [p. 264] ter zijn, al moest hy tot de poorten van de helle gaen. Men vindt meer vermaeck, van een kleyne staet, tot een meerder te groeyen, dan in de grootste stille te staen. ’t Schijnt, dat-men uyt de lijck geworpen en mis-deelt wert, als alle wolcken gheen reghen op haer landen gheven, en dat alle ampten voor haer niet open-staen.
Noyt is ’t gheluck volmaeckt,
Hoe hoogh oock dat het raeckt.
DCLXXXIV. Achter-klapper. |
HEbt noyt gheen deel of gadingh, in de duyvels ware van klap-zucht of rugge-praet. Een achter-klapper is stads-riolen ghelijck, nemende alle vuyligheyd in de mond, die hy weder hier en daer uyt-braeckt. De pluym-strijcker leght wit op zwart, maer de achter-klapper leght zwart op wit: het ghene blanck en zuyver is, daer maeckt hy roock en schouw-roet van. Gheen exter, of zy heeft wat wits, gheen mensch, of hy heeft wat goeds: maer een achter-klapper vind-et al zwart, wat zijn tonge raeckt. Is dat vremd? Al wat-men in een vuyl vat doet, dat zuyrt haest.
DE heerschappy van de opinie is zoo groot en machtigh, dat zy alles in de weerelt regiert, en de hooghste wet stelt: ten minsten is ’t waerachtigh, dat de deughd zelf gheen ghezagh of bevel en heeft, zonder dat van haer te ontleenen. Hier door gheschiet het, dat zoo menigh rijck en staet teghen die [p. 265] zorgelicke klippe van opinie schip-braecke lijdt; en dat zoo weynigh staet van alle staet te maecken is. Want zoo los en veranderlick de opinien zijn, zoo onzeker vlotten en drijven alle regieringhen.
DCLXXXVI. Gaen by trappen. |
’t IS on-natuyrlick, dat yemant van de laeghste tot de hooghste sporte springht, zonder de middelste te raecken. Zoo is ’t oock onbehoorlick, dat yemant op de derde stagie van eere gheslinghert wert, die de eerste noch niet begroet en heeft. De natuyre gaet anders in hare wercken te wercke, doende by trappen, het keestjen uyt het graen voort-komen, het spruytjen uyt de keest, den boom uyt de spruyte, den bloessem uyt den boom, die eyndelick de vrucht voort-brenght.
DCLXXXVII. Slaefheyd der hovelighen. |
WAt voor een ellendigh leven leyden de groote van ’t hof! zy slachten de brand-spiegels, die gheen hitte en gheven, als door de weer-slagh van de zonne-stralen, blijvende in een ledighe en doode koude van haer glas, zoo zy daer van af-ghekeert zijn. De Princen zijn gelijck hare ziele, en de roer-schijve van al haer doen: ghelijck zy op-toonen en spelen, daer naer moeten zy danssen. De Romeynen, en voornementlick de groote, aen de regieringhe deel hebbende, ziende, te tijde van Nero, hare stad branden, en dorsten niet bestaen, om het vuyr te blussen, vreezende den Keyzer te verbelghen, om dat zy zaghen, dat vele van zijn huys-ghe- [p. 266] nooten stoffe toe-brachten, tot vermeerderingh van den brand, om zijn vermaeck, ’t welck hy in dat droef gezichte schepte, dies te meer te streelen en op te wecken.
DE beste stier-lien zijn aen land: daer en konnen zy gheen preuve van haer konste, maer wel roem van haer vermetenheyd gheven. Zoo gaet het met de pronck-soldaten, die zeven man met een keerse, en dry-mael zeven met een kandelaer, om hals willen brenghen: braveerders, die voor ’t gevecht, en verre van de vyand, berghen in stucken houwen, en yzere waghens op-eten: maer als de noot aen de man gaet, en konnen zy gheen reyne broecken houden.
’t LEven van de mensch is de wijn gelijck; ’t wert zuyr en verwayt, als het af-gaet; de smaeck daer van is on-vriendelick en mishaeghelick: daer en blijft niet alleen weynigh van in de grond van ’t vat, maer het slechste en on-smaeckelickste. Als het voor-hooft met rimpels gheploeght wert, het mist zelden, of de ziele wert mede ghefronst en ingetrocken. ’t Is al vry wat wonders, als een hooft met grijze vlocken besneeuwt, een jeughdige groente bedeckt, en in de winter een zoete lente van violetten thoont. Den ouderdom is deurgaens kneuterigh en ghemelick, maeckende een koud en straf wezen, hebbende gelijck een ampere droefheyd in ’t [p. 267] aenghezicht gheschildert, klaghende gheduyrigh, is ’t niet door de tale van de mond, ’t is ten minsten door die van de ooghen.
DCXC. Wispeltuyrigheyd der vrouwen. |
d’ AFfectie van de vrouwen meer gehecht aen de uytterlicke zinnen, als aen de reden, is zeer licht veranderlick: als haer ooghen ontbreeckt het voor-werp van haer liefde, is haer de memorie een ontrouwe dienst-maeght, om die haer in-dachtigh te maecken: die haer ghezichte niet teghenwoordigh zijn, verwijderen licht van hare goedwilligheyd. Daer zy eenighen tijd te vooren, bekers van gunste en gheneghentheyd toegeschoncken, en ghebracht hadden, daer spuyghen zy flus hare dulheyd met eemers teghen. De middel-maet is een zeldsame deughd in een vrouwe.
DCXCI. Verlies van kinders. |
DE ouders werden in hare kinders her-boren, en ghenoeghzaem eeuwigh gemaeckt. Hare dood is een wreede schip-braecke gelijck, daer de vrucht en de bloem teffens verdelght en ghesmoort wert. Wat isser dan droevigher, als dat de vaders de oogen van hare kinders moeten sluyten, en dat de dood, aen een yvallighen ouderdom, de stutten van hare zwackheyd ontsteelt? Maer ’t is een stercken en gemeenen troost, dat de dood ons leven niet en neemt, maer alleen wat schort en onderschept.
[p. 268]
MEn zeght, dat de honden noyt zoo zeer tegen de maene en bassen, als wanneer dat zy vol is, en met haer schetterighe glans overtoghen: zoo zijn oock de glorieuste daden de lasteringhe meest onderworpen. Maer ghelijck het licht, dat over de nacht heerscht, niet naer en laet haren loop te vervolghen, zonder zich te kreunen van al het ghene, dat onder haer grolt en grommelt, zoo moet een eerlick man zich niet ont-zien, noch laten verbijsteren, over de nepen en beten van helsche monden en quade tonghen. ’t Is het ongheluck van de grootste en beste van den staet, haer goede diensten met lasteringhen betaelt te zien. Maer gelijck muscus en civette een zoeter en aengenamer reuck, in de missingh en onreyne vuyligheyd krijghen; en dat, door ghelijcke tegenstand, het vuyr in de winter zijn hitte verdobbelt, door de strengheyd van de koude ghedruckt en in ghetoghen zijnde: zoo is ’t oock met de lasteringhen, die teghen de deughd uytghespoghen werden: zy dienen een eerlick man, tot vermeerderingh van de goeden reuck van zijn vernaemde faem, die zijne diensten hem verkreghen hebben.
DCXCIII. ’t Quaed in zijn gheboorte dooden. |
DE meeste buyen en tempeesten beginnen, door een kleyn gheblaes van een windeken; en de dickste duysternissen van de lucht, trecken haer geboorte van een zwacke en dunne wolcke: alzoo ziet- [p. 269] men dat uyt kleyne beghinselen de grootste twisten en on-eenigheyden rijzen, die dickwils, niet alleen de beste familien, maer oock steden en landen, in vuyr en vlamme stellen. Het basiliscus dient in den dop ghedoodt, eer het door de schale bijt, en uyt-ghekipt wert.
DE welsprekentheyd schijnt nu meest en alleen in de predick-stoelen te woonen. ’t En is oock niet vremd, dewijle rijcke woorden met hooghe stoffe en ghedachten gepaert zijn; en datter niet zoo welsprekende en is, als de waerheyd: die leyt ons niet alleenelick, maer zy sleept ons wegh, en heerscht onder ons, een geweldigh rijck in ons herte vestighende. Maer die daer zijn lippen bestaet te roeren, moet al vorens goede voor-raed van kennisse op-legghen, zonder welcke zijn tale maer wind en verloren gheluyd is. Het beeld van Memnon in Egypten begon eerst te spreken, wanneer de stralen van de zonne de mond daer van raeckten: zoo moet een Goddelick orateur met een hemelsche hitte van kennisse verwarmt, en voornamentlick met stichtelicke zeden bekleet zijn. Al wat hy anders zeght, zijn ydele water-bellen, en wolcken die gheen reghen gheven: hy vecht in de lucht, en schermt teghen den wind.
GHelijck de welsprekentheyd het roer der zielen is, zoo is den orateur de heyl-meester der ghee- [p. 270] sten: welcken toe-komt te doen, ghelijck Theophrastus zeyde, de bete van de vypers, door den zangh of fleuyte te genezen; dat is, de lasteringhe der booze, door de zoete harmonie van de reden: hy dient te kennen de toonen der zielen, en wat geluyd zy over al gheven, daer zy gheraeckt werden. Hy moet dickwils eerst de passien aen-trecken, die hy de necke breken wilt, en den slagh in zijn zelven ontfanghen, daer mede hy hun wilt raecken, die hem aen-hooren; ghelijck Brasidas, uyt zijn eyghen wonde de schicht trock, daer mede hy zijn vyand doode. Want de rechte wel-sprekers en schilderen niet alleenlick haere manieren in de taeffelen onzer herten, maer zy drucken oock daer in, als met een vuyr-schildery, de levendighste affectien, die daer in ontfanckelick zijn.
VEle zijn de mieren ghelijck, die vlercken krijghen, tot haer verderf en ondergangh: als hare staet by voeten op-rijst, zoo groeyt haer trotsheyd met vademen en pijcken; en dan steunende op de gunste en toe-lagh van haer fortune, hanghen zy aen een ys-gladde steylte, zijnde in duyzent ghevaer van den hals te breken, ghelijck zy dickwils doen. Hooghe spronghen zijn ghebuyren van leeghe vallen: die langhst der aerde kruypen zijn vry daer van.
DCXCVII. ’t Uyterlick bedrieght. |
DE uytterlicke luyster verbijstert ons ghezicht, en betoovert onze zinnen: wy vergapen ons [p. 271] aen ’t koleur van ’t laecken, weynigh lettende op de stoffe, daer van ’t gemaeckt is. Hoe menigh schoon aenghezicht bedeckter een leelicke ziele? Hoe vele zijn-der, die een looden zweerd, in een yvooren scheede draghen? Vele menschen en zijn niet anders dan een opper-vlies, dat naer de ghedaente van een mensche gereckt is: (ghelijck-men nu de lere mutskens doet, om die juyst naer ’t hooft te passen) maer ziet eens het ghestel van binnen; men vindt daer niet als dreck en darmen, een stinckende ziel-kamer, met raegh en vuyligheyd behanghen.
DCXCVIII. De mensch vergroot zijn quaed. |
ELck dunckt, dat zijn onghemack meest weeght en druckt. ’t Is daerom, om dat wy ons quaed zien, door een vergroot-glas, en ons goed, door een verkleyn bril. Dat doet onze tegenwoordighe zoetigheyd zoo verzuyren, dat een kleyn wolckxken, in onze ziel-hemel op-gaende, zoo groot zich uyt-spreydt, dat wy, als van een zond-vloed, overstolpt werden. Het water, dat ons den hemel klaer gheeft, maecken wy, ghelijck de peerden die drincken zullen, met de voeten dick en duyster.
HOoghe stoffers blazen groote dingen, en rechten weynigh uyt: haer onghezouten herssens smeden gheduyrighe hopen, maer die onder den hamer ontvallen, en te bersten springhen: als haer bedrijf is maer een ghekraeck van bramen en laurier-blaren, onder een pot; een lichte vlamme, die in ’t [p. 272] stroo blaeckert en t’ effens uyt-gaet: zy zijn van een olyfant zwangher, en brenghen een vlieghe voort: zy snorcken van een goud ledekant, en zy baren een wrotte vuyren-houte koetse.
DCC. ’t Gheluck is bedrieghelick. |
ALs de zonne meest blakert en steeckt, is de reghen veerdighst, om neer te storten: en als ’t geluck zich op ’t minnelickste aenstelt, en de vriendelijckste lach gheeft, dan is de val voor handen. ’t Geluck is licht-zinnigh en bedrieghelick; ’t heeft zijn losse zomer-vlaghen; het streelt met d’ eene hand, en nijpt met d’ ander: als het zich in blanck ghewaedt verthoont, dan is de zwarte rouw-mantel ghereed, om u op de schouders te hanghen: ’t is de keers gelijck, die meest schettert en flickert, als haeren uytgangh na by is.
DCCI. Het gheld dat gheldt. |
DEughd heeft weynigh aen-ziens en ghezagh, maer die gheld heeft, krijght den droes te vriend, en alle hoeden tot zijn devotie.
Die veel roode vossen heeft,
In de meeste eere leeft.
De pije-broeck vint zelden kussen voor zijn aers: de fluweelen vind-ze over al gheschut en ghereedt.
Gheen deughd, gheen kunst,
Maer ’t gheld heeft gunst.
Die dat ontbreeckt, magh zijn hooft wel in stucken klouwen, en door stovingh van ghedult, zijn pijne smydigen. Hy en hoeft zich ondertusschen niet [p. 273] te kruyssen, dat hy met de necke-put aenghezien wert, en over al houten aenghezichten vindt. Het gaet zoo in de weereld:
De volle buydel vindt ghehoor,
De leegh’ en klinckt niet in de oor.
Is ’t dan vremd onder aerdsche menschen, dat, de weereld vroet, om gheld en goed. Men ziet daerom, als ’t aen ’t gheld gaet, dat de liefste vrienden van malcander scheuren: en datter menighe, naer langhe draven en laven, zich aen den gouden strick verhanghen.
DCCII. ’t Recht drijft boven. |
HEt recht is veel tijds zieck, maer ’t en sterft niet: want al wert het dickwils met gheweld, t’ onderghehouden, het dringht en drijft eyndelick weder boven. ’t Is waer, dat de beste zaecke noch een goeden advocaet van doen heeft, en dat het recht wel ghesoudeert en ghetrast dient te werden: maer dat gheschiet, door valsche menghelingh van kaerten, en door veranderingh van ’t heldere licht in zwarte duysternisse; dat even-wel tot zijnder tijd, door alle wolcken en nevelen uyt-berst, een donckeren eclypsis, in een klare zonne-schijn, veranderende.
DE teerlingh van de wapenen valt zeer onzeker, en loopt met vremde botten.
Op krijgh en oorlogh-zaecken
En is gheen staet te maecken.
[p. 274]
De morgen-lach verwisselt dickwils in een nacht geklagh: en die de oost-zonne moedigh en trotsch ghezien heeft, die heeft wel de wester-zonne, met de mond op d’ aerde lighende, aengeschouwt.
Krijghs-zaecken wiss’len alle dagh,
Die ghister gaf, krijght nu de slagh.
En tusschen hoogh en laegh fortuyn,
En light-er maer een stroyen thuyn.
’t Verandert zomtijds in een uyr, dat zeven jaer vast gestelt heeft: ’t verlies van een stad is by wijlen den ondergangh van een staet. En
De uyt-komst van een slagh te veld,
Hanght aen ’t geval, niet aen ’t gheweld.
Jae, zeght veel liever,
De uyt-komst van het oorlooghs lot
Hanght aen de Heere Sebaoth.
DCCIV. Quaed ey, quaed kiecken. |
MEn kent den heer by zijn ghezind, gelijck den vader by het kind. Een raef en zal gheen sijsken voort-brenghen, noch een duyf een aerend uyt-broeden: want ghelijck de voghel is, zoo leght hy eyers: en die op een banck gheteelt is, en light-er niet gheern onder. Daerom zeght-men, dat een bastaerd naer zijn bast aerdt, en zelden tot deughd geprickelt wert. Maer gheen zoo vasten reghel, of hy heeft zijn uyt-steecksel, en bepalingh.
EEn konst of ambacht is een goede reys-penninck, men draeght-er zich niet moede van. ’t Is [p. 275] een Heyster (beter als dien Euanghelischen vijgheboom) die ’t heel jaer deur zijn vruchten gheeft: ’t en lieght maer aen de man, dat hy zijn handen uyt de mouwe steeckt. Een hand-werck heeft ghewisselick een gouden bodem; die maer diep en tast, hy vindt een goud-myne. Maer hy moet-er een zweetjen om halen. En waerom dat ont-zien?
’t Is het liefst en meest gheroemt,
Dat van zweet en arbeyd komt.
IN ’t qualick in-schieten wert het brood scheef: zo hanght het al aen een goed beghin.
Een zaeck begonnen, Is half gewonnen:
Een dinck bestaen, Is half ghedaen.
In den oorlogh zeght-men, dat wel aen-gerent, half ghevochten is. Maer dat-men metter yl en wel doen wilt, moet-men langhe overlegghen; eerst wel kauwen, en dan lustigh in-zwelghen. In allen ghevalle, moet het eynde voor-gaen, eer ’t beghin geboren wert: men moet door ’t gat zien, eer-men zijn hooft daer in steeckt: en dan is ’t tijd, om deur te booren.
Liever ’t draedjen niet beghinnen,
Als den rock niet af te spinnen.
Dan en dient-men niet te sluyeren of te sluymeren, noch den huyden in een morghen veranderen.
Die altijd morghen morghen zeght,
Noyt yets ter deghen uyt en recht.
[p. 276]
’t Vuyr moet gestoockt werden, ter-wijl de pot over hanght.
Van al dat ghy beghint, Ziet dat ghy ’t eynde vindt.
Beter niet begonnen, als ter halver weghe blijven.
Beghint gheen huys te bouwen,
Of wilt het eynd aenschouwen:
En neemt gheen dinck ter hand,
Of brenght het in zijn stand.
DCCVII. Zijn woord ghestand doen. |
ALs ’t woord van de tongh is, is de man gebonden: ’t en baet dan gheen berouw, om achterwaerts te treden.
Woorden zijn gheen water-plas,
Die-men op-dweylt op zijn pas.
Ghezeght, dat blijft ghezeght,
’t En kan niet zijn verleght.
Liever breken, als zijn woord ont-breken, en zijn trouw belieghen.
Ghesproken is ghesproken,
’t En kan niet zijn ghebroken.
DCCVIII. ’t Quaed dient gheheel gheweert. |
MEn moet een quaed zeer niet ten halven genezen; maer is ’t hart-neckigh, en weynigh naer de konste luysterende, men dient-er het vuyr en ’t viem toe te brenghen. Dat uyt is, en zweert niet: eyers in de pan, zoo komen-der gheen quae’ kieckens van. Een rottingh zal qualick een bitsighen hond goed maecken: maer doode honden en bijten niet. ’t Is oock dickwils beter, dat een mensche [p. 277] sterve, als dat het gansche volck verderve, zeyde eertijds Cayphas, hoe-wel hy dat uyt zijn zelven niet en sprack.
DCCIX. Haest ghewassen, haest vergaen. |
DAt allenghskens aen-komt, dyet veel beter, als dat schielick en teffens uyt-wast. Spade ooft duyrt langh; daer ’t vroeghe zoo kort van leven, als van wasdom is. Wat haest aen-slaet, oock haest vergaet. Dus ziet-men, dat een wilghe poot, die zoo willigh en ghereet op-schiet, een vroeghen ouderdom en korte jaren heeft, daer de eyck zoo traegh en steegh in ’t groeyen, een mensches eeuwe drie of vier-mael overtreft.
WIe kan de exter het hippelen ontleeren; en de hoenders het schraefelen verbieden? Drijft de natuyre met een vorck uyt, zy komt al weder in uw huyd: even als de vlieghen, die van het vleesch of zuycker af-gejaeght zijnde, des te dicker en dichter zich daer op zetten. De wolf sterft in zijn huyd, ten zy dat hy levendigh ghevilt werde.
De munninck light zijn kap wel af,
Maer houdt zijn zinnen op het graf.
Een vorsch wilt altijd naer de poel,
Al zat hy op een goude stoel.
Zoo en heeft oock de ouderdom teghen de zoetheyd niet, als die eens ter deghen ghevat heeft.
Een kraeye vlieght wel over ’t meer,
Maer ziet, zy komt een kraeye weer.
[p. 278]
Die den in-geboren aert pooght te ont-aerden en uyt te roeyen, wilt de zee uyt-branden, en sneeuw in den oven backen.
Voert een stier, naer Mompelier,
Al komt hy weer, hy blijft een stier.
En die een nar uyt-zendt, krijght een zot weder.
GHeld doet mirakel meer als thriakel: ’t geneest de geel-zucht en de beurs-peste, daer al de kruys-heeren ghestorven zijn. In alle handelingen wert op het lieve gheld ghezien: dat goud-smeer maeckt smijdige huyden, en doet de steghe wagen dapper voort-gaen. ’t Is alles veyl om gheld, zelfs vrije menschen: ’t is de maeckelaer van de houwelicken, en de prijs van yders waerde. ’t Is voor al, hoe veel gheld, en daer naer hoe vroom.
Eerst naer het gheld ghevraeght,
En dan van deughd ghewaeght.
Die de sleutel vande zilver-kas verloren, of zijn geld in een slijp-steen genaeyt heeft, magh wel loock en juyn eten, en zijn oogen uyt weenen. De deughd, zeght-men, en gheeft gheen speck in de worsten; gheen zuycker in den rijs; gheen meel in de zack. Maer ’t gheld is den al-ghever.
DCCXII. Vermaeck der Prinsen. |
EEn prinselick leven is een ellendighe, hoe wel vergulde slaverny: ’t is al gemaeckt en gedwonghen werck, wat daer ontrent is. Als groote vorsten haer herten willen op-haelen, en een rechte [p. 279] vreughd smaecken, moeten zy haer zelven het leeghste volckjen gelijck maken. Frederick, tweede koningh der Denen van dien name, zich by wylen met zijn edel-lien vermaeckende, leyde de mantel af, zegghende; laet ons vrolick zijn, en boetsen bedrijven, ter wijl de koningh wegh is: maer als ’t speeltjen op zijn beste was, greep hy zijn mantel op, zegghende; hola! ’t is ghenoegh, de koningh is weer-gekomen.
DCCXIII. Aengenaemheyd der Prinsen. |
’t WAs een zot en vermetelick zegghen van die Keyzer, welke aen-gheraden zijnde, dat hy zich aen de ghemeente lieftalligh en aenghenaem behoorde te maken, deze woorden uyt-spoogh, Dat-ze my haten, al-ze my maer en vreezen. Die den rijck-staf gheluckelick wilt zwaeyen, moet het zoo maecken, dat zijn treden ghekust, en zijn naem gezeghent werde. De grootste Prins heeft aen eenen vyand te veel, en aen duyzent vrienden te weynigh.
DCCXIV. Weerelds vermaeck. |
KRoegh-teeckens zijn dwael-lichten, die de luyden op den vollen dagh verleyden, en voor de midder-nacht niet weer naer huys en brengen, daer-ze dan versmoort en in de wijn begraven ligghen. Dat magh wel vry van aerdsche genuchten gezeght werden, die de wormighe zwackelinghen van menschen, van den heylighen wegh af-wijzen, en tot haer eeuwigh verderf doen struyckelen en neer vallen. En twijffelt-er niet aen: ’s weerelds ver- [p. 280] maeck is als een keerse, helder en vermaeckelick, zoo langh de vlamme duyrt, maer smoockerigh en stinckende, wanneer-ze uyt-gaet.
Op vrolickheyd Volght dat-men schreyt.
Gheen vreughd of lust, Die niet ontrust.
En op zachte bedden light-men hardst.
OOrloogh is een ysselick monster, met een ghezeyssent backhuys, altijd van menschen bloed bequylt, en nochtans zijn-der, die dat minnen en kussen; ghelijck dat maer te veel, onder de groote machten der weereld ghespeurt wert. Een dolle en helsche dwaesheyd, die nochtans met de naem van een edel-moedighe wijsheyd gedoopt wert. Gheen oorlogh is wettigh, als die de vrede tot een doelwit heeft.
Wijze heern voeren krijghen,
Om de vrede eens te krijghen.
En wie dien droeven oughst van vermoorde menschen met ghezonde ooghen aen-ziet, is ghenootzaeckt te zegghen;
Gheen krijgh en dient-er aenghenomen,
Dan om de vrede te bekomen.
De vrede, zelfs wanneer-ze schaedt,
Is beter dan het oorlooghs quaed.
Elck (dan) met al zijn macht,
Naer de vrede tracht. Jae zelfs,
Als het al naer wenschen gaet,
Even dan naer vrede staet.
[p. 281]
DCCXVI. Gheveynsde dinghen. |
DInghen, die in aller ooghen, en by ’t licht van de zonne, met klaerheyd ghedaen werden, hebben zoo yet momachtigh, en dat naer de grijn smaeckt; zulcks dat het niet kenbaer is, watter van binnen, of onder de huyd schuylt: maer die verre van de hand, zonder faem-zucht, of bekoringh van ydele eere of voordeel, en daerom zonder blancket ghedaen werden, die bewijzen den man, en wat hy in der daed is. De ware deughd en wilt gheen oogh-ghetuyghen: een goed ghewisse is haer tooneel, en de schouburgh van alle hare wercken.
DCCXVII. Verderf des weerelds. |
EEnighe hebben ghezeght, dat de weereld op wielen, andere, dat-ze op krucken gheloopen heeft: maer men bevindt, dat-ze nu heel kreupel en lam is: want de weereldlinghen, hebben door ’t rollen in de weereld, met Diogenes tuymel-tonne, de deughd en eerbaerheyd armen en beenen gebroken. De godloosheyd is de vroomheyd over ’t hooft ghewassen, en de weereld is een hoer-huys der zonden geworden: zy is een oud wijf ghelijck, die met haer jaren in zotheyd toe neemt, en in leelickheyd haer zelven te boven gaet.
DCCXVIII. Valsche beloften. |
HOe mildelick ontsluyten zich de bree-monden, alsser voordeel te begapen, of eyghen bate in te zwelgen is. Alle woorden zijn te zwack en te kleen, om de sterckte van hare ghenegentheyd, en de toe- [p. 282] zeggingh van hare danckbaerheyd uyt te drucken. Zy spelen dan God en Enghel, daer-ze wolven en duyvels zijn: zy openen van verre een milde-hand, die-ze korts daer naer, in een vuyst verandert: zy beloven met de mond, en betalen met de voet: zy verthoonen haer als de volle maene, met een ronde en rijcke aenzienelickheyd, maer die haestelick slinckt, en in scherpe hoornen verdwijnt. Al haer doen is anders niet, als ydele eer-schoten met loos kruyd, lichte dampen en waessemen, die gheen geduyrigh wezen noch hitte, maer alleenelick maertsche buyen en maen-zuchtighe grepen by haer hebben. Zy beloven berghen en valleyen, met zulck een zekerheyd, als-er een zonne in den hemel is: maer als zy haer rekeningh gevonden hebben, zy en dencken-der niet meer aen, als aen haer eerste hemde; en weten-der dan zoo veel van, als ’t kind, dat noch ongheboren is.
ONze wercken en deughen niet, zoo die niet met deughd gebalsemt en werden: die moet oock de ballast onzer ziele wezen, op dat de woeste golven vande weereld het schip des levens niet en overloopen en doen zincken. Maer de menschen duncken, van die voor-raed ghenoegh voor-zien te wezen, daer van zy ydelder zijn, als de ydelheyd zelve. Elck dunckt zijn uyl een valck te wezen, en maeckt van een kruymtjen een geheel brood; van een gheystertjens deughds, een groote stave. Maer die haer [p. 283] voor-hooft zoo meenen te zeghenen en te kruyssen, steken haer zelven de ooghen uyt.
MEn wilt, in rouwe, de stoffe van droefheyd altijd voor ooghen hebben, op dat den oorsprongh van tranen altijd open blijve. Men begeert, dat het mes gheduyrigh in de wonde blijve steken, uyt vreeze, dat-ze niet toe en sluyte. Waer toe dient anders al dat ghehangh van rouw-baey, van welckers banghe lucht en reuck een yeder klaeght, hoewel het elck een naer-volcht, zonder mijn zelven uyt te sluyten. Gelijck-er zomtijds een wel-lust in ’t weenen is, zoo isser oock een ydelheyd in. Men stelt een hoovaerdy en glorie, onwinbaer voor de reden, en winbaer voor de droefheyd te wezen.
DCCXXI. Deughd dient gheoeffent. |
DE deughd verroest en slijt, als-ze niet vervolght en ghepijnt wert: de bezoeckingh is den oven, daer in zy wert gepuyrt en ghezuyvert: een stercke wind doet haer byzonderlick wortelen en vastheyd krijghen, naer de mate dat hy-ze schudt, en gheweld daer op doet. De vrome slachten de specery en andere droguen, die gheen reuck en hebben, dan ghestamt en ghewreven zijnde. De key en gheeft gheen vuyr, of ’t moet-er uyt-gheslaghen werden: de druyf en gheeft gheen zap, dan gheperst of gebeten zijnde: eveleens gaet het met de mensch, hy vermuft en wrot als hy onbezocht, gelijck een doode zee, gelaten wert.
[p. 284]
Ontneemt de deughd de strijt en pijn,
De deughd en zal gheen deughd meer zijn.
DCCXXII. Die tot staet gheboren zijn. |
DIe op een stond, uyt een leeghe plaetse, op den oppersten top van een bergh, (verstaet oock van eere) verheven werden, het hooft suyselt en draeyt haer om, en zy en kennen haer eyghen zelven niet. Maer die vergult en gheampt gheboren werden, en die een stoel ghekussent vinden, eer den aers het zitten gheleert heeft, en weten van gheen zwijmen; denckende, datter niet boven haer en is, dan den hemel, en dat haer staet een deel van haer wezen is: dat-men haer niet heeft konnen onthouden, als by roof van de natuyre. Maer tusschen hun en een redelick dier, is dickwils groot verschil: hoe-wel hare feylen veel-tijds ghezeghent, en hare zotheden ghekroont werden. Want weynigh verstands, en veel autoriteyts, regiert ghemeenelick de weereld. Die groote stucken, welcke op de weereld ghespeelt werden, zijn in den hemel gemaeckt gheweest: ’t is even-eens, wie dat-ze speelt. In de handen vande Goddelicke voorzienigheyd, is alles blixem, alles zond-vloed; yder man een Alexander of Caesar: zy kan doen door een kind of dwergh, dat zy door reuzen, helden en on-ghemeene mannen, uyt-gewrocht heeft.
DCCXXIII. Tweede houwelicken. |
’t ZYn slechte bollen van vrouwen, die een gouden hooft verliezen, en een van kley in plaet- [p. 285] se zetten: die een peerel van een man verloren hebben, en zich daer naer met een van glas vernoegen. ’t Waer goed, dat deze vuylen van deux-aes, noch wat zinnen in de koffer hadden, om zich daer mede te dienen, de wijl haere eyghene op de loop zijn; om dat zy de eere van haer eerste man verraden hebben. En aen zulcken mal vleysch koopt-men noch altijd te dier.
DAer zijn menschen, die het lichaem voor de ziel, en de ziel voor het lichaem nemen: die de zelf-kant meer achten dan het laecken; en den gouden-band van den bybel, meer dan het testament, dat daer in gheschreven is. Het lichaem en is maer een teghen-ghewichte van ’t uyr-werck des gheests, ’t welck neder-daelt, naer de mate, dat de gheest rijst en voordert. De verkleyninge dan van het lichaem, is de vergrootinghe van de ziele: en hoe-men die gheest van de ghist en onzuyverheyd des lichaems en der aerde zuyverder heeft, te meer Goddelick en hemelsch dat hy is. Maer men vindt, tot verfoeyingh van ons adelick schepsel, dat de gheest van velen in bloed ghesmoort, en in vleesch begraven is.
EDel of on-edel, yders bloed is van een couleur; en zo-er eenigh verschil is, dat komt van zieckte of gezondheyd. Alexander zijn bloed uyt de wonde ziende loopen, ontgaf hem terstond, dat hy een zone van Jupiter Ammon was. ’t En gheeft gheen [p. 286] voordeel, van adelick gheslachte te wezen, als dat zijn zelven belieght en onweerdigh maeckt. Die van een treffelicke gheboorte zijn, moeten den adel van de deughd, by die van het bloed voeghen. Wat heeft het Cham gebaet, dat hy van Noë geboren was; en wat heeft het Abraham gheschaedt, dat hy een kind van Thara was. ’t Is belacchelick, dat een dwerghjen roemt, van een reus gheboren te zijn. Van een gouden hooft, daelt-men wel tot voeten van kley of slijck. Men ziet oock, dat groote rivieren, uyt een kleynen oorsprongh komen, en groote personaedjen van een laeghe af-komste. Wat groote feest of staet isser van een bloed-adel te maken? De oude droeghen maenen aen haer schoenen, om haer adel te betuyghen. Zoo men de plaetse daer van aen-merckt, men kan wel oordeelen van de achtingh, die zy daer van hadden. Laet ons dan, door deughd ons zelven veredelen; en is onze wieghe niet doorluchtigh, dat het onze tombe zy.
DCCXXVI. Moeyte baert lust. |
DE wel-lust is libertijns, en van de secte der vry-gheesten: het houwelick mishaeght haer, om datter banden zijn, die haer daer aen vast maecken. Cato beghint zijn wijf te beminnen, naer dat hy-ze verstooten hadde: hy acht haer meer, als vrijer, dan als man. Dat wettelick en gheoorlooft is, en heeft gheen treck noch prickel; dat onwettigh en verboden is, dat schijnt de lust te terghen en te scherpen. De vrijster, die quaed krijghs is, wilt elck een [p. 287] hebben; en dat dier gheveylt wert, is meest begeert;
Cherement tenu a demy vendu.
Kostelick ghehouden, is half verkocht.
DCCXXVII. Schijn-ghelaet. |
ZOmmighe vrouwen hebben het herte van een Furie, onder het aenghezichte van een Syrene; ’t gelaet van Lucretia, en het leven van Messalina; de zeden van een onkuysche, onder de ghedaente van een Santinne. Zy weten haer doen zoo wel te maskeren en te blancketten, als haer aenghezichten. Maer die de mans daer van verschoonen zoude, en heeft noyt een man ghekent. De keurs en is niet ergher, dan de broeck, ’t is al vuyl zout, vuyl boter.
HOe bezigh is de ledigheyd in haer onbedrief! zy leght veel fondamenten, maer en voltreckt gheen ghebouw; slachtende de struys-voghel of de zwaenen, die haer wiecken dickwils uyt-strecken, en die echter niet en vlieghen, zy en zeght niet, ick wil, maer ick woude: haer wille beeft gheduyrigh, met onghestadigheyd: zy en heeft eyghentlick gheen begheerten, maer wenschen; gheen recht uyt-gaende, maer çirckelsche bewegingh. Mids dat de leuyaerd van de morghen tot den avond leven magh, ’t is hem ghenoegh; ’t en raeckt hem niet, wat van de tijd werde, als hy die maer en passeert; die en schijnt hem noyt zoo kort te zijn, dan als hy dien verloren heeft. Maer dat de zulcke weerslagh maecken, en oogh-merck nemen op ’t ghevaer, dat daer [p. 288] in geleghen is. Aen ’t verlies van den tijd, hanght het verlies van de eeuwighe zaligheyd.
HEt rijcke der eerbaerheyd en heeft niet langher gheduyrt, als dat van de soberheyd. Het zijn tweelinghen die op eenen tijd, gheboren zijn, en daer van d’ eene d’ ander niet over-leven zal. De reynigheyd en kan zich in overdaed niet bewaeren: Venus moet van dat schuym ghevormt en onderhouden werden. De bloemen werden in verscheyd en koelte bewaert, maer verwelckeren by het vuyr, en in de hitte: zoo wert de kuysheyd in matigheyd en soberheyd behouden, en in de wellust gheslentert en verfoolt. Men zeght, dat de palm-boom niet beter en groeyt, dan in dorre en zandighe plaetsen: zoo is ’t oock met de eerbaerheyd, zy vat en maeckt beter wortel, in de doodinghe van aerdsche leden, als in de wulpsche plaisieren des weerelds. ’t Is een boom, die gheen voedsel en neemt, als van den dauw des hemels, en niet van de vetheyd der aerde.
DCCXXX. Nedrigheyd der vrouwen. |
EEn vrouw en is zoo ziltigh niet, als een man; maer gelijck-ze zachter van vleesch is, zoo isse oock zoeter van bloed, en daerom wert-se oock eer bedorven. ’t Is dan noodigh, wilt-ze van ’t verderf behouden zijn, dat zy in de zilte van een gebrokene nederigheyd in-gheleght werde. Die met het zout van ootmoedigheyd niet gewreven is, krijght een [p. 289] worm in ’t herte, die noyt ophouden zal, van te knaghen, en te eten.
DCCXXXI. Die veel haest, komt de laest. |
ALle dingh moet zijn tijd en rijpheyd hebben. Den haen en kan den haen niet spelen, voor dat hy uyt den dop is: de eyers moeten eerst gebroeyt en ghekipt zijn, zou de klock-hinne met haer kieckens gaen proncken. Non fit clericus cum saltu, zeggen de Canonisten; daer en wert niemandt meester met een sprongh. Men komt in ’t heylighdom niet als door ’t portael en den beuck van de kercke. ’t Ghebraedt, dat door hitte, te veel aen-ghejaeght wert, verkorst, eer ’t murruw wert, en verliest alzoo zijn jeughd en seve? ’t Is wel van de Spaignart ghezeght, Por mucho madrugar, no amenece mas ayna: met vroegh op-staen, en zal ’t niet vroegher daghen.
TEghen de koude is goeden raed: het ordinaere kleed van valsche profeten. Pellejo de oveja tiene la barva queda. De vacht van de kudden belet den baerd te schudden. Die daer van onvoorzien is, wert ’s winters een rent-heffer van snot-water (arrendador de la moquita) en is zijn neus niet dan drop en kegels schuldigh.
DCCXXXIII. Niet volmaeckt. |
ELck heeft zijn gaven en gebreken, d’een wat min, en d’ander wat meer. Niemant zoo schoon, of hy heeft yet leelicks; en niemandt zoo volmaeckt, of daer kleeft hem eenigh ghebreck aen. Zoo zijn- [p. 290] der spijzen, die yemandt keurt voor brood van Enghelen: daer van een ander zulcken af-keer heeft, dat hy een becken van doen heeft. Por esso se come toda la vaca; porque uno quiere pierna, y otro espalda: daerom wert de heele koe verkocht; om dat d’ een een bilstuck, en d’ ander een schouder wilt. Men vond noyt yet, dat op alle smaecken past, ten waere misschien het hemelsch manna, dat inde woestijne viel.
DCCXXXIV. Nieuwe-tijdinghen. |
WAt zijn-der al novellisten, of nieuwisten in de weereld! d’ een courante en is zoo haest niet gekomen, of-men water-beckt naer een ander. Als het post-berdeken uyt-hanght, het grimmelt en krielt daer, als mieren, die de nest ontdeckt wert. Isser dan yet goeds, men is zoo blijde, als de katte van een pens-wijf, of een rat in ’t stroo: maer loopt de kans heel averechts, en dat-men in plaets van wolle te krijghen, geschoren ’t huys komt, dan laet-men de ooren tot de schouders hangen, en raeckt-men zoo van daer, gelijck de honden, met de steert tusschen de beenen. Onthoud dat van de Castiliaen:
Por nuevas no peneys, hazer-se han viejas, y saber las heys.
Wilt om nieuws niet zijn in pijn,
Want ’t zal oud ten eersten zijn:
En dan zult ghy ’t zeker weten,
Als het valsch is af-ghesleten.
DCCXXXV. Aen-gheboren aert. |
DIe tot dievery genegen is, en kan niet ongesloten zien, al zoud hy zand aen den oever stelen. [p. 291] Diefsche handen zijn als gebraden hinne-pooten, zy haecken over al aen, wat zy maer en raecken. Die van zulcken aert zijn, konnen van hayr veranderen, maer niet van zeden: zy mogen haer oude schoen wegh-werpen, maer de voeten blijven altijd de zelve.
Als ’t quaed is in-gheboren, ’t En wert niet licht verloren.
Men zou eer een rave wit wassen, eer-men haer het krassen, en den hond het bassen beletten zoude.
WAt is van schoonheyd, daer niet anders by en is? men kan die inde schotel niet brocken, noch naeckte billen daer me’ broecken. Liever noch me-vrouw van leelicken-dam, die wat in de melck te brocken heeft, als ma-dame van Schoon-hoven, daer de kasse schoon en ledigh is. Tot een leelick-aert wel gezilvert en vergult zijnde, wierdt eertijds gezeght, stond uw aen-gezicht aen een keuckendeur, daer en quam noyt hond in; en stond het aen den hemel, men vond geen sterre-kijckers meer: waer op hy andwoorde:
Lieve man, ’k en zeggh’ niet meer;
Leelick zijn en doet gheen zeer.
U ghewerd’ een schoonen dis;
My, die wel gheschotelt is.
DCCXXXVII. Mensches ellende. |
HEt vercken en maeckt niet alleen goede siere, in stormen en tempeesten, als de menschen, met de meeste benautheyd, beden en beloften doen, [p. 292] maer ter zelver stond, dat het slaght-mes op zijn kele gezet wert, weet-et niet, of-men ’t kittelt, of dat-men ’t doodet. Zoo de mensch een ziele, in plaets van zout, gegeven ware, om in zijn leven niet te wrotten, hy waere gheluckigh, zoo hy met een zwijn-rock over-togen ware. Nu is hy ongeluckigh eer hy ’t is, zieck en schamel, by anticipatie, of voorkomingh. Het quaed komt vroegh ghenoegh, zonder dat-men ’t hoeft, by in-beeldingh, te gaen zoecken: gelijck het oock maer al te langh en duyrt, zonder dat het noodigh zy, het zelve by memory langer te houden. Een kleyntjen verstoort de ooge, maer noch een minder kleyntjen de ziele. ’t Is quaed, zeggen de Griecken, een kraeye dood te werpen, met een slinger zonder steen. Maer de mensche pijnight en dood zijn zelven met een ydel vreeze, jae met een enckel niet.
AL te nauwe rekeningh en baert geen vrienden. ’t Zijn scherp-richters, die altijd ’t sijstjen op zijn rijsjen willen hebben: want zoo werden zy ’t dickwils quijt. De Schotten zeggen zeer wel; over-fast, over louse; al te vast, al te los. ’t Is het zelve, dat wy zeggen; te veel breeckt de zack. Daer en zijn maer twee vuysten van noode, zeyd’ een Spaignaerd, om een wijf te stillen: maer doen hy-ze gebruyckte, brack hy zijn kneuckels. Een mes dat te scherp is, leght haest om.
Al te precijs, en was noyt wijs.
[p. 293]
DCCXXXIX. Tranen zijn bedrieghelick. |
VEle vrouwen hebben de tranen tot haer gebied, en doen met haer oogen, dat-ze willen.
Femme se plaint, femme se deult:
Larmoye & rit, quand elle veut.
Men zeght, dat de nature de zachte herten alleen tranen vergunt heeft: maer vele doen die spreucke liegen. ’t Zijn dickwils rotsen van menschen, die op het raecken van een roedjen, traen-beken uyt-guyzen.
Groote droefheyd staet verbaest;
Daer de kleyne krijt en raest.
Vande vrouwen zeght de minne-meester, dat zy haer oogen onder-wijzen, en leeren het ambacht van weenen en krijten. Die konste hebben by-zonderlick de gehuyrde lijck-huylsters geweten, die de uyt-vaerden, met haer gehuyl, en ysselicke grammatsen, schenen te heyligen: ghelijck oock die Comedie wel degelick gespeelt wert by die ghene, welcke met een vette erffenisse verschrickt werden, en die een wreede stijf-moer op het graf beweenen. Die dan een traen-gheloof heeft, zal-men oock lichtelick doen gelooven, dat wolcken kopere pannen zijn. En zulcken man is van Ezelghem, en zijn vaer was van Zotteghem.
DCCXL. Natuyrlijck verstand. |
NEerstigheyd is een heylzaem kruyd: ’t geneest of betert de zieckte, die-men domheyd noemt, en helpt alzoo den mensch uyt ’t gilde van de botte- [p. 294] ricken. En hoewel het zwart geen ander couleur en wilt; en dat die bot geboren is, gheen over-vliegher sterven zal; zoo leert nochtans d’ ervarentheyd, dat een legghende hinn’ beter is, dan een ligghende kroon: dat een werckend’ hoofd, al is het van de sneeghste niet, veel verder komt, als subtijle herssens, die ongeoeffent blijven. Beter een verstand gekocht, als twee om niet, zegghen de Schotten: maer haer spreeckwoord is oock waer, An ounce of mothers wit is worth a pound, of clergie: dat is; een pond [lees: een ons!] van ’s moeders verstand is beter, dan een pond van boeckwijsheyd.
DE geck behaeght zijn kolve: zoo doet elck een zijn zelven, en maeckt van zijn dwergh-deughden reuzen en hooghe berghen. Zijn mane schijnt klaerder, als een anders zonne; zijn af-gangh zijn confituyren; daer in hy de vorsten gelijck is. I principi confettano gli stronzi. Die van die zieckte zeer besmet zijn, hebben dat vermaeck, dat zy meenen rijck te zijn, als zijn-ze arm en bedelaers. Alle haer schellingen zijn derthien groote weerd.
DCCXLII. Zulcken man zulcken werck. |
’t IS quaed yet uyt te langhen, daer ’t niet en is. Zijtje met een zack vol wolven gelaen, zet hem vry op de marct neder, ghy en zult-er geen lammers uyt halen. ’t Vat gheeft uyt, dat het in heeft. ’t En heeft noch aers, noch el-boghe, dat yemandt wijn wilt tappen uyt een water-ligger. ’t Is niet wel mo- [p. 295] ghelick een blaes-horen te maecken van een vosse-zwans, noch een rechte pijl van een verckens steert. Als ’t doyt, ziet-men wat onder ’t sneeuw ghedoken was. ’t Komt al voor den dagh dat verborghen lagh.
DE vriendschap is een daghelicksch broodt, dat wel smaeckt, zoo langh het versch is, en de korstjens noch kraecken; maer als ’t door ouderdom, beghint te muffen, en te marbelen, wert het hoender-kost, of mestingh voor de verckens. Men placht te prijzen een vriend van hondert jaer; maer daer isser nu qualick een van hondert weken te vinden. Om d’ oude koe is weynigh rouw; en noch min om een verjaerde vriend, die geen vet meer en heeft, om den as te smeeren, en ’t wiel glad en wacker te doen gaen. Men zoeckt aen gheen krancke muyr te leunen, noch zijn mantel aen een zwacke spye te hangen. ’t Is verloren, van deughd en plicht te spreken: Als ’t diep verloopt, verzet-men de bakens.
DIe ’t al op de morghen laten aen-komen, en van huyden geen werck en maecken, slaen gemeenlick de handen op een bloot, en konnen zelden haer rekeningh vinden. Want die altijd vroegh genoegh komt, komt veel-tijds te laet. De dagh die morgen rijzen zal, en heeft maer XXIV. uyren, gelijck die van huyden: en die nu op een been springht, zal mischien morghen op twee krucken hanghen. Die zijn kans niet en wilt verkijcken, noch zijn ghety verzuymen, [p. 296] en moet geen back-stage wind verliggen. Staet maer een wijl, ghy verliest een mijl: En de pot die te lange koockt, verliest zijn smaeck.
SLecht en effen is haest gheslepen. Zoo en heeft de waerheyd gheen zeep van doen, om schoon gewassen te werden: zy brenght haer eyghen klaerheyd en luyster mede. ’t Is een zonne, die zomtijds wel bewolckt en benevelt wert, maer haer stralen breken eyndelick deur. Zy is een dochter van den tijd, maer die aen negen maenden niet gebonden is: elcken dagh kan haer gheboorte gheven. Of vroegh of laet, zy zal eyndelick uyt Democritus put voort-komen, en ghelijck een zonne de duystere wolcken doen verdwijnen.
DCCXLVI. Gheveynsde vrienden. |
LIever een openbaren vijand, als een vriend met twee aen-ghezichten, die op beyde schouders draeght, en tweederley pap in eene pot koockt. Geen verrachter noch leuzigher hoop, als die gheen open voor-hooft en durven uytsteken, en die met alle winden zeylende, koud en heet uyt eenen mond blazen: die vrienden onder d’ ooge, en vijanden achter rugghe zijn. Zulcke dobbel-hertighe en zijn geen dobbel-steen weerdigh.
EEn vollen buyck, daer een vrolick hooft op-staet, schuymt en pruyst ghemeenelick van vuyle wellust en on-eerbaerheyd. Zoo zegghen de Roo- [p. 297] meynen, dat Venus koud en versnotert is, zonder bystand van Ceres en Bacchus. Maer de noordsche gewesten schijnen dat ghezegh te belieghen, daer de volckeren tot brassery en zuypery meest gheneghen zijnde, zich met wellust min bezoedelen, als die van ’t zuyden, of oosten. Een natuyr-gheleerde zal daer op zegghen, dat de menschen in heete landen, gheprickelt en ontvlamt, door de brandende stralen van de zonne, haer bloed en zaed-vaten, tot vleesschelicke begheerten meer ontsteken werden; en dat ter contrarie de natuyrlicke hitte van de keucken des lichaems, door de brandige lucht, naer buyten ghetoghen, de maghe verkouwt of verflouwt zijnde, de mond gheen zonderlicke treck en voelt om spijs of dranck te begheeren. Maer ’t gaet ghelijck de menschen zijn; men vindt rakette en maenkop in alle landen; luyden die vrouw-dul zijn, en andere die gheen ooren hebben, om naer die stemme te luysteren, wascht en vermenighvuldight.
DCCXLVIII. Zotten en bottericks. |
DAer zijn veel ghecken zonder ghecks-kolven; en veel ezels die gheen zacken draghen. Een zot en heeft gheen bel van doen, hy laet hem ghenoegh hooren; niet alleen op marcten en kruys-straten, maer oock in zalen, die met tapijt bekleet, en eer-stoelen bezet zijn. Daer is het rechte tooneel, daer de zotheyd en botheyd moet uytspringen, en den armen bloed in ’t nette, of in zijn naeckte ghestelt werden. Zoo langh den aep op het winckel-bert blijft zitten, en ziet- [p. 298] men zijn naeckten aers niet; maer klimt hy naer om hoogh, hy valt van achter bekaeyt, en doet de kijckers, al lacchende, marteko bloot-gat roepen. ’t Was van een politijck niet onaerdigh ghezeght, gehoort hebbende een advijs, dat buyten spore liep, en de reden achter liet, Confrater, ghy zijt wel gheluckigh, dat ghy gheboren zijt: men maeckter nu gheen meer, die zoo zot zijn.
’t IS beter, taey en wreck van beloften, als te mild en quistigh te zijn. De grootste toe-zegghers zijn dickwils de meeste af-leggers, en die haer trouwe eerst verraden: blijvende by haer woord, gelijck de zonne by de boter. Die durven wel zegghen; beloven is adelick, maer houden is boerlick: dat-ze geen verstand en hebben, die de tonghe aen het herte knoopen, en aen een stroo-woord zich laten vast binden. Men ziet oock wel, als ’t lammer-tijd is, wat oyen dat-er vol zijn.
AL light-men zomtijds langh ten ancker, de wind komt eyndelick goed te werden. Waeyt u het stof in d’ ooghen, of zijt-je voor een wijle tijds beneden winds, houd even-wel ’t herte onder den riem; denck, dat aller dagen zonne noch niet onder is; en zeght by u-zelven,
[p. 299]
Wie weet hier op dit aerdsche dal,
Wat dat den avond brenghen zal?
Gaet het niet ten eersten wel,
Houd maer aen, ghy windt het spel.
Men kan niet altijd kaeck by koone gaen. Een ander heeft in ’t zelve Gast-huys kranck gheleghen, en hy is frisch en kloeck gheworden. Laet u dan geen ongeluck of kleynigheyd boven de knyen gaen.
DCCLI. Dienaer van staet. |
’t EN is gheen kleyn dingh, noch aller menschen werck, een goed dienaer van staet te wezen: alle zijne gedaghten moeten nerghens belenden, als aen ’t ghemeene beste; voor ’t welck hy meer leven moet, als voor zijn zelven: hy moet de zonne gelijck zijn, die niet en schijnt of warmt, als voor de menschen, en andere levendighe schepselen: zijn gheest moet altijd op-ghewonden en ghespannen zijn, tot welvaerd en eere van de staet, gheduyrigh de ronde doende, om dien te verzekeren en te stijven: en ghelijck de boomen, die in de winden en harde lucht ghegroeyt, bequaem zijn, tempeesten teghen te staen, dient hy oock een strack en onvervaert ghemoed te hebben, om alle buyen en roeringen van staet te steuyten en te slechten.
DCCLII. Vleesschelicke liefde. |
NAer dat de vleesschelicke liefde het lichaem versleten, en de herssens verbijstert heeft, maeckt zy menschen van quijl, damp en asschen. O ellendighe zaecke! zich te gaen roosten aen een [p. 300] blakende vuyr, en zoo verlorens een schoonheyd te lieven, die niet fraey en is, dan in de fantasy van een breyn, dat de koortse heeft; daer van de leckerste wormen zich eenmael niet en zullen verweerdigen, haer tot ghewey en aes te maecken. Zoo yemandt van hun het eynde van dat jammerlick spel gezondelick konde zien, hy zoude doen, als de Heydenen plaghten, die zich reys de huyd lieten schrabben, naer dat zy de schip-braecke ontkomen waren: zy en zouden niet een hayr willen behouden, van dat jong en domme hooft, dat zich van zoo dertel en zotte liefde heeft laten breydelen.
MEn moet geduyrig aenhouden, en van alle hout pijlen maecken, om een eerlick wit te beschieten. Want hoe-wel de uytkomste de kraght van onzen wensch en begheerte somtijds weyghert, zoo en moet-men even-wel niet verflauwen of aerzelen. Dat-men dencke, toutes heures ne sont pas meures; alle uyren en zijn niet rijp: en daer by voege, en peu d’ heure, Dieu labeure; Godt werckt zijn wil, in korte wijl: Een ooghen-blick gheeft zomtijds, dat vijftigh jaer ontzeyt heeft. Elcken dagh heeft zijn lief en leet: en hoe-wel het alle daegh jaegh-dagh is, zoo en is ’t niet altijd vangh-dagh.
DCCLIV. Officien en diensten. |
EEn goed peerd is zijn haver weerd; een goed dienaer eerlicke wedden. Maer die zijn dienst verleuyert, en meent, dat hem de leeuwercken al ge- [p. 301] braden in de mond zullen vallen, verdient met hongher beloont te werden; en datmen van hem zegge, hy is t’ zijnen t’huys rijcke, maer hy en weet zijn huys niet. Men leeft nu deurgaens, ghelijck het met de keerse gaet, die haer zelven verdoet, om andere te lichten: de weelderighe peerden eten den haver, die de goeden ezel, met moeyt en pijne gedraghen heeft. Zoo zietmen in alle staten en collegien, dat die den minsten dienst doen, de meeste eere en voordeel genieten. Men zeght, onder de Rooms-gesinde; Les chevaux courent les benefices, & les asnes les attrapent. De peerden beloopen de prebenden, en de ezels krijghen-ze. Elck woude wel een bisschop van houdt zijn, en een goude krotse hebben.
DCCLV. Armoede, moeder van konsten. |
MEn zeght, dat armoede de stijf-moeder van alle kunsten is: maer ’t is veel eer de rechte moeder, die de wetenschappen baert, en in de weereldt ghebraght heeft. Verdruckingh gheeft verstand, en wet onze zinnen tot overleggingh van middelen, die ons van de armoede wreken en bevrijden moghen. ’t Ghebreck heeft geleert, ’t vuyr uyt de key te slaen, en in het vonck te vatten. Vraeght yemand, wie dien Roomschen Papegay gheleert hadde, den Keyzer te begroeten, en veel ghelucks te wenschen? ’t Was de maghe, of ghebreck van den buyck, die ’t verstand verleende. Die ’t anders vat, moet kattoen in d’ ooren, en herssens hebben, die niet wel geleght [p. 302] en zijn. Maer als de zon onder is, zijn-der vry veel beesten in de schaduw.
DAer zijn menschen, die veel te schaffen hebben, daer weynigh haer bevolen is. Ontijdige moey-als, die’t alle willen beschoyen, en over al zich in-steken; meynende, datter gheen oven en kan geheet of pannekoeck gebacken werden, als haer aessem daer niet over-gaet. Haer tonghen gaen, als de klappen, en haer handen als de vlercken van een meulen. Zy hebben zich altijd dapper geweert met een emmer in den brand; en zonder haer, was een ganschen block van huyzen af-ghebrandt: Men kan niet t’ samen ter oven, en ter meulen zijn: En deze lien zijn over al de voor en achter-steve. Maer ’t en is niet anders, dan om met een anders aerde haer eyghen gracht te vollen.
DCCLVII. Slaven van andere. |
HY moet wel een zot van doen hebben, die zijn zelven tot een zot maeckt. En dat doen die ghene, welcke hare vryheyd veylen, en zich aen andere, om weereldsche en duyvelsche in-zichten, verslaven en eyghen maecken: die haer laten ghebruycken, als een post-zadel, die op alle peerden past, of als steghel-reepen, die-men kort en lenght, zoo als-men wilt. Zulcken slagh van menschen is weerdigh, met eyckels ghevoedt, of onder een drift van dieren gezonden te werden, die buffels of ezels werden genoemt.
[p. 303]
STercke zoomen zijn quaed om scheuren: zoo is oock yemandt qualijck af te rucken van een quade ghewoonte, daer hy aen vernaghelt en gehecht is: het steeckt hem dan in ’t vleesch, en niet in ’t hayr: anders zou-men ’t af-scheeren. ’t Is in ’t beghin te doen, als-men ’t quaed ziet bloeyen of botten: maer als het eens ghezet en ghesterckt is, ’t is water ghestampt, en keyen ghezaeyt, om dat te veranderen. ’t Is beter yemand uyt de kant, als uyt ’t midden van ’t diep te trecken.
DCCLIX. Een rechte kours houden. |
EEn rechtschapen Amptenaer moet een rechte kours of streke houden, zonder eenighsints te wraken of te wijcken. Den hanghel en vreest den roock niet; en de mane en past op ’t bassen van de honden niet: zoo moet hy mede doen, als hy naer conscientie gaet, en de rechtvaerdigheyd, tot zijn noord-sterre, heeft. Het been doet, dat de knye wilt; zoo moet de tongh ’t ghewisse vraghen, wat zy spreken zal. Hier en gheldt niet, dat het beter buyghen is, als bersten. Hier is het, beter sterven, als eer en goed te erven.
’t EN waeyt niet altijd eene wind; het zuyden wisselt dickwils met het noorden, en ’t oosten met het westen. Zoo gaet het met de gheleghentheyd van alle menschelicke zaecken. ’t Gheluck is somtijds vriendelick, en ’t lacht ons toe, met gluyrende [p. 304] ooghen: maer ’t laet ons wederom een spijtige necke, en een paer hielen zien, die ons met schoppen dreyghen. ’t Magh stormen en buyen, zoo het wilt, een eerlick man moet een rotse wezen, die alle hooge zee-en kan verdraghen, en holle golven onbeweeghlick af-kaetssen.
DE wrotte onkuyscheyd des vleeschs ontmenscht een mensche, en maeckt hem een beest-ghenood, en verzaecker van den eersten oorsprongh en ooghmerck van sijn scheppinghe. Zoo de menschen, die de ongheoorlofde ghedaghten en gheneghentheden toe en in-gangh verleenen, de droeve bitterheyd bemerckten, die daer op volght, zy zouden eer het herte met de naghels uyt-rucken, als zich met dertele vuyligheden bezoetelen. Daer de passy van onreyne liefde de voet zet, daer bant zy de deughtsaemheyd en gherustheyd uyt, die de twee kostelijckste peerlen zijn van ’s mensches wezen. Gheluckigh leven! ’t welck voor die vleesschelicke schoonheden, gheen ooghen en heeft, en dat geheel ooghen is, om zijn eyghen zelven wel te doorzien, en teghen alle aenvechtinghen op zijn hoede te wezen; zijn eyghen zelven niet sparende. Die grooten Augustinus heeft wel en gheluckelick ghezeght, dat die een onghereghelden gheest wel wilt temmen en besnoeyen, moet dien zijn eyghen handen over-gheven, om tot een schavot en beul te dienen.
[p. 305]
DCCLXII. Grootsheden des weerelds. |
’t IS een staet-reghel der groote op de weereld, dat die een grooten draeck werden wilt, veel kleyne serpenten verslinden moet: en dat om een groote stadt of Provincie te maecken, de andere kleyn ghemaeckt moeten werden, om die tot voedzel en weyde te doen verstrecken. Gods grootheyd is wel-doende, die van de weereld verdoende, en te niete maeckende: want zy eten en verteeren haer ghebuyren: even als de zuygh-boomen, welcke onghevoeligh trecken het zap van de plantsoenen, die by haer groeyen. ’t En is niet dienstigh, datter vele grootheden in de weereld zijn; zy zouden de rivieren uyt-drooghen, als Xerxes legher dede.
ZOo de weereld een harpe is, ghelijck Synesius zeght, de justitie spant de snaren op haer hoogte, en overloopt die met gheleerde vinghers, bezielende alzoo de lucht, en maeckende die zoete een-helligheyd. Is de weereld een musijck-boeck, bestaende uyt daghen en nachten, gelijck als uyt witte en zwarte noten, de justitie merckt en teyckent die. Is zy een ryngh, de justitie isser den diamant van. Is zy een ooge, de justitie isser den appel en straele van. Is de weereld een tempel, de justitie isser den autaer van. In somme, de weereld en waer gheen weereld, zoo de justitie haer niet en steunde, en staende hielt. Maer de richter zy verdacht, dat hy vonnissen op aerde ghevende, altijds een ooghe ende een oore in [p. 306] den hemel hebbe: zonder de processen te reycken, ghelijck de schoenmakers het leer met haer tanden doen.
’t IS niet wel moghelick, wijs en goed te zijn, in den op-roer en overloop van ongeketende passien; daer de mensch met een leeuw of geylen bock ghemenghelt is: en byzonder, als die tochten in jonghe jaren vallen. Want groen houdt maeckt heet vuyr. Men kan oock gheen naelden in zulcke zacken berghen, of zy kijcken uyt. De keerse moet daer aen beyde eynden branden.
DCCLXV. Scheldinghe van deughd. |
HEt draeght zich veeltijds zoo toe: om schuldigh te wezen, en voor een hypokrijt ghescholden te werden, moetmen zich maer een eerlick man maecken. Het uytsteecksel van deughd houdt, ontrent de booze oogen, de naem en den rangh van ondeugd en gheveynstheyd. Hy leeft by hun op zijn voschs, die zijn schuldighe plicht wel betraght. ’t Zijn nu de beste, die noch vis, noch vleesch, noch vijge noch rozijn en zijn.
DCCLXVI. Gods besluyt is vast. |
EEn hooft ghemaeckt om een kroone te vullen, hoe grouwelick en vinnigh dat het overdwerst, en teghen ghegaen wert, zy zal hem niet ont-zet of onderschept werden. Gheen peerd zoo snel, dat onze ooghen ontvoeren zal een mensch, wien Gods [p. 307] voorzienigheyd met een Koninckrijck in de handen volght.
DCCLXVII. Heerschappijen. |
HOewel-men in een Koninckdom, of hooghe heerschappy, meest by gebaer, ghelaet en roock leeft, datmen daer oock op doornen slaept, en gal en alssem eet, elck ziet het even-wel aen, voor een groot gheluck en zeghen: men houdt het voor een hemde, datmen noyt, dan met de huyd moet af-leggen. Een waen-wijze en kostelicke dwaesheyd. Maer zoo de Koninghen en Princen, met lichamen van wal-visschen gheboren wierden, ghenoodzaeckt zijnde, zoo veel stoffen tot kleedingh te hebben; en dat zy maghen hadden, die-men t’ aller uyre van den dagh, met menighte van goud voeden moeste, dan hadden zy billicke redenen, met Koninckrijcken ghedient te zijn. Andersins is hy naest den hemel, die minst bekommert is, in wat handen de aerde zy.
DCCLXVIII. Domme Christenen. |
DE domste herssen-becken meten zich ghemeenelick aen de grootste kennisse van hemelsche zaecken. Zy spreken zoo vertrouwelick van Christus en zijne verborghentheden, als of zy, met den heylighen Johannes, niet alleenlick in zijn schoot gheleghen, maer oock of zy in zijn herte en gheest ghewaeckt hadden. Maer de wercken verraden hare onwetenheyd, en on-gebouwt ghemoed, meer naer de aerde stuypende, als naer den hemel rijzende.
[p. 308]
’t IS een zwarte schand-vlecke, dat pleyters tonghen gheconfijt in snoodheyd, voor de meest-biedende veyl en te koope staen: die ghenoeghzaem winckel houden van lieghen en bedrieghen, van een leughen-aessem haer leven scheppende. Daer zy de waerheyd en rechtveerdigheyd den fackel behoorden voor te draghen, en die in duysternisse wandelen, de keersse toe te lichten. ’t En zijn oock maer zotten en hardneckighe, die haren toe-vlught tot zulcke Santen nemen. Necios y porfiados hazen ricos los letrados.
Zotheyd of een steghe pijck, Maeckt de Advocaten rijck.
DCCLXX. Gods voorzienigheyd. |
DAer zijn veel quaden zonder eenigh goed, maer gheen goed zonder menghsel van quaed. Doch een Gods-gheleerde ziele kan door een wijs ghebruyck, al wat haer over-komt, heylzaem en nuttigh maecken; en dat met het eenigh vertrouwen van Gods voorzienigheyd: welckers kennisse uyt yemands ghemoed wegh-ghenomen zijnde, magh hy wel besluyten, datmen leven magh als een wouw en ghier, gheen ander mate van deughd hebbende, dan de klauw en de kele.
DCCLXXI. Overvloed van rijckdom. |
DIe in alle weelde zwemmen, en tot de lippen toe in goude stroomen ghestelt zijn, ghelijcken de lichamen, die met te veel overvloed van bloed beladen zijn; welcke door een merckelicke overma- [p. 309] te, de dood in de schat des levens vinden.
DCCLXXII. Onbequaemheyd tot staet. |
HOoghe staten hebben die kraght, dat zy alle de hert-vlecken, op het voor-hooft uyt-drijven. Wat konste datmen daer teghen verzint, om zich te bedecken, ten helpt al niet; zy stellen den mensch niet alleen in ’t hemde, maer zy doen hem naeckt zien. Zoo dan yemand bewust is van zijn gheringheyd, of inwendighe vuyligheyd, dat hy van dat uytterlick toysel en pronck-beeld van staet, gheen staet en maecke, en in zijn schelpen blijve, op dat zijn stinckende vis niet ghespeurt of gheroken werde.
DCCLXXIII. Niemand onberispelijck. |
DAer de menschen zich roemen, de vlacken van de zonne te konnen zien, waer op en zullen-ze niet vinden, yets te zegghen? Krijght yemand eenigh ampt, door puyre verdiensten, men zeght, dat de vuylste zeughe ghemeenlick den grootsten dreck krijght; dat het leuyste vercken de beste eyckels in de muyl vallen; dat die ’t gheluck heeft, ghebraden enden in de mond vlieghen. Die daer pooght teghen te gaen, wilt brood in een kouden oven schieten, en de kreeften voorwaerts leeren gaen.
DCCLXXIV. Gheest van onderscheyd. |
DIe krystaele brillen ghebruycken, met faussetten, als een diamant ghesneden, zullen voor een pistool of rijder, die op tafel light, een groote menighte van goude stucken zien; in voeghen dat haer ooghen ghelijck met guychelrijen ghevult, haer [p. 310] hand (zoo zy ’t secreet niet en weten) in pijne en twijffelingh is, om dat ware stuck te vinden ’t welck zy zoecken. Dat gebeurt oock in den treyn des weerelds, daer de zaecken een on-eyndelickheyd van aenzichten hebben, die zich aen onze ghedaghten bieden, daer vele holle inbeeldinghen tusschen loopen. En hy is voorwaer een abel man, die de vinger op het punt van een zaecke legghen kan, om dat aen ’t goed eynde te grijpen.
DCCLXXV. Niet al te open. |
EEn heusche openhertigheyd en ghebiedt niet, datmen juyst de borst van glas of krystael moet hebben. De meeuwende katten en vanghen gheen ratten; en een mond die alles uyt-werpt, verraedt zijn meester. Daer zijn heymenissen in een staet: zoo moeten-er oock by menschen wezen, die by menschen verkeeren willen. Het aenzicht is het tafereel van de ziele, en de sprake de uytbeeldinghe der ghedaghten: maer dat en past op alle gheleghentheyd niet. Zoo de kraey haer krassen liet, zy zoude onghemoeyt haer proye alleen behouden.
DCCLXXVI. Uyterlick beslagh van kleedingh. |
DIe tot een hoogh bevel en heerschappy geroepen, en zoo van ’t ghemeene peupel, af-gezondert zijn, moghen wel een kleed draghen, dat af-steeckt en een sichtbaer onderscheyd maeckt tusschen haer, en die ghene, welcke de glorie van ghehoorzaemheyd en onderdanigheyd toe-komt. Het schijnt een kluchtige mommery, datmen de Ko- [p. 311] ninghen van Egypten alle daghe zagh, in een nieuw kleed, met teyckenen van wilde dieren, voghelen en vissen; maer ’t heeft zijn ghebruyck ghehadt, om alzoo een aenzienelicke schrick aen haer volck te geven, en door die Konincks-mercken tot een ontsachelicke eerbiedingh te beweghen. Een wijs man houdt dat voor poppe-goed, en fransche kramery; maer die laeghe en kruypende zinnen hebben, zijn met die vlagghen en wimpels in haere plicht te houden.
DCCLXXVII. Gheluckighe kinders. |
d’ ITalianen zegghen, dat de kinders gheluckigh zijn, wiens ouders in de helle branden: te kennen ghevende, dat de ouders die slincks en rechts, door kreuck en breuck, veel goeds by een gheroffelt hebben, vergulde lijf-panden naer laten. Een heylooze-spreuck van on-godisten, die noch hemel noch hel en kennen. Maer, ô gheluckighe kinders! wiens ouders den hemel, door Godzaligheyd, over-weldight en in-ghenomen hebben: hare naer-kommers zullen ghewisselick den goeden reuck van hare deughden ougsten.
LIeden van leegh alloy, die haere gedaghten leckerlick in wellust onderhouden, en haer lichamen die over-gheven, kussen de ketenen van haer slaverny, in plaetse van die te breken. Zy verdistilleren niet alleenelick de munt-slagh van haer beurze, maer oock het weynigh breyn, dat haer overigh is. [p. 312] ’t Is een deerlicke zaecke, een mensch in het ys te zien branden, en in het vuyr te klipper-tanden, die een grynigh aenghezicht, holle ooghen, dorre wanghen, een mijmer-gheest, een verdwaelde reden, en in het herte een brandighe koortse heeft; die daer sterft en weder verrijst; die in een afgrond stort, en weer den hemel met de vingher schijnt te raecken; maeckende meer metamorphosen in eenen dagh, als Ovidius in dry jaren ghedaen heeft.
DCCLXXIX. Onrechtveerdigheyd der Koningen. |
’t SChijnt dat de Koninghen gheen ander Godheyd en kennen als haer rapier: dat binden en bidden-ze aen, om haere grenzen by recht of onrecht uyt te breyden. Maer hy, van wien zy hier niet en weten, zal hem zelven een-mael bekent maecken, wanneer hy hun met een yzeren staf verpletteren, en als een pot-backers vat in stucken slaen zal. God en betaelt alle weke niet, maer hy betaelt eens op ’t eynde.
LUyden, die ter loops in ’t Latijnsche land gheweest zijn, en noyt de Griecksche kust ghezien en hebben, willen gemeenlick de bet-weters scheeren, en haer woorden met bloemtjes schilderen; daer zy de gheleerde ooren gheesselen, en de goede maghen doen omme-keeren. Wanneer zy Duytsch spreken, ’t is met onderscheyd van Casus: zulcks dat Dominum Cornelium, by hun, een fraeyen Heer is. Zegh my, goede vriend, op wat bergh hebt ghy ghe- [p. 313] slapen; van wat Laurier hebt ghy gheëten, daer zulck gheleerde nat u in-ghestort is?
DE schoonheyd is een hemels ghifte, die aenghenaem en prijzelick is, in alle schepzelen. Men verheught zich in ’t gezichte van een schoon peerd; een fraeyen hond, een Cypersche katte zal onze ooghen streelen: Hoe veel te meer een wel-gemaeckt lichaem van een mensch: maer daer by moet een bouketjen van bevalligheyd en wel-levendigheyd wezen. Een fraey Capiteyn met wel-ghebouwde leden is medelijdens waerdigh, indien hy van zoo quaed fatsoen is, datmen hem voor een van zijn dienaers, of voor een tros-boef neemt. De schoonheyd van een vrouw, die gheen gracie en heeft, is even als een lock-aes, dat op ’t water, zonder hoeck, drijft, niet om te vanghen, maer om gevangen te werden.
DAer zijn menschen, die haer ziele aen de eer-zucht veylen en verkoopen, en noch willen doen ghelooven, zoo verre van daer te wezen, als de zuyder van de noorder-pool. Doch zy vinden alleenlick ghehoor by die ghene, welcke de ooghen onder de hielen draghen, of die water-bellen voor lanternen aenzien. De Gheest der duysternisse en kan zich zoo niet verscheppen in een Enghel des lichts, of daer zal hem altijd een klauw, of ander merck-teecken openbaren.
[p. 314]
TEn helpt gheen onbesuyste stoutheyd, of dulle lichtveerdigheyd, die meer beestelick als menschelick is; een rechte couragie heeft haer wortel in de reden, haren wasdom in de Godvrughtigheyd, en hare krooninghe in de ware glory.
LEdigheyd is de motte van den gheest, en de roest van het lichaem. Als die eens beghint te knaghen, en met ons voedsel haer te spijzen, ’t is met ons uyt, en tijd dat wy uyt de weereld waren: jae wy zijn dan alreeds verslentert en levendigh begraven.
DCCLXXXV. Arme hoovaerdy. |
MEnigh joffer gaet-er langhs de straten, pralende en prijckende ghelijck een pauw, die zijn zelven in de ooghen van zijn steert spieghelt; die in de ployen van haer tabbaerts, het zweet en ’t bloed der winckeliers, en arme snijders draghen; die hare hoovaerdije met het mergh van brood-zuchtighe ambachts-lieden voeden: die schaemte behooren te hebben, van niet beschaemt te wezen: dewijle zy een goud-mijne van doen hebben, om hare schulden te quyten, daer zy niet een kruys in kas of boeck en hebben: komende nochtans met zulck een moyaerdije uyt-ghestreken, als of zy ’t gheberghte van Potosy bezaten, en de Spaensche Koningh haer chijnsbaer was. Zoodanighe zijn Esopus kraeyen, die te rechte verdienen, dat alle de voghelen verzamelen, [p. 315] om hare ontleende pluymen uyt te rucken, die zy, tot onderhoudinghe van haer wulpsche ydelheyd, gherooft hebben.
GRoote voorspoed en kan geen geveynstheyd in haer vaer-water lijden. Als de wind in ’t zeyl waeyt, moet de schoot geviert werden. Elck thoont daer, wat hy is, en wat hy in den boezem draeght. Schuylt daer een uyl van binnen, daer en zal gheen arend uyt-vliegen. Die met ’t ghetoyssel der fortune behanghen is, en het ware cierssel des deughds niet en heeft, hy magh by eenvuldighe en onschuldighe verschoont, of ongortigh ghekeurt werden, maer die oogen in ’t hooft hebben, en zal gheen speauter, voor goud van 24. Caraten, in de hand ghedouwt werden. In allen gevalle, en kan Gods gezichte niet bedrogen werden.
DAer zijn staet-zuchtige menschen, die zoo verhit zijn op haer schendighe kuypery, dat zy de elementen onder een roeren, en de sterren met het stof der aerde menghen zouden, om ’t eynde van haer vermeten te komen. En wanneer het lichaem van staet zoo zieck en ongheluckigh is, dat het naer zulck een slim beleyd, beghint te beven en te buyghen, ’t is zeker, dat het haest in zijn val en ondergangh zal verzwolghen werden. Zulcke pest-kolen en kanckers dienen uyt-ghebrand, en met gloeyende tanghen af-genepen te werden.
[p. 316]
DCCLXXXVIII. Woorden on-weerroepelick. |
ZWijghen en dencken kan niemand krencken: maer die wijdmondigh alles uyt-werpt, wat in de kaecken valt, die werpt zijn zelven verloren. Een gesproken woord is een uyt-geschoten pijl, die niet weer en keert. Palabra de boca, piedra de honda. Men zeght wel, dat de wind woorden en pluymen wegh draeght; maer dat verstaetmen van lichte praetjes en zaecken van kleyn belangh, die lichte koyen, en voghels van deux-aes in de grabbel werpen. Maer wat uyt de mond van een eerlick man komt, is aerd en naghel-vast.
DCCLXXXIX. Elck naer zijn kraght. |
ELck moet zich meten naer zijn voeten, maer niet naer de schoenen van de nieuwe mode. Men kan niet wel by de hand nemen, dat de hand niet vatten en bereycken kan. De beet moet wezen naer de mond, de kolve naer de hand van de slager. Een peerd, dat schouw en schrickigh is, en moet gheen trompetter dragen: en die weeck van herten is, en komme niet, daer de metaele monden donderen, en de koghels hagelen. Die ’t ambacht niet en kan, moet geen winckel op-zetten. Die gheen blanck en heeft, om zich te laten scheeren, en moet zijn knevels met geen pommade laten strijcken, of zijn hayr doen poeyeren. En weest geen backster, zoo gy een hooft van boter hebt. No seais hornera, si teneys la cabeça de manteca.
[p. 317]
DCCXC. Verminderen en vergrooten. |
Hoe licht wert dickwils een zwaere zaecke ghenomen? een olyfant is een mugghe, een peerd een krekel, als ’t maer zoo begheert en wert. ’t Is zoo doncker, zeght yemand, als in een oven, en ’t is zoo klaer, als of het met de stralen van de zonne geschreven was. Een ander schreeuwt, ’t is zoo klaer als de zon op de middagh, en ’t is zoo duyster, als den af-grond van de helle. Het ghepiste, zeght de Castiliaen, is niet met allen, en het gingh, door zeven matrassen. No es nada lo meado, y calava siete colchones.
DCCXCI. ’t Is al om voordeel. |
’t IS in de weereld meest om de zop en winst te doen. Daer voordeel ontbreeckt, en is gheen liefde of ghenegentheyd. Wiltje dat een hond u volge, werpt hem t’elckens een stuck broods toe. Quieres, que te siga el can? da le pan. En verwacht niet veel van de menschen, dien ghy het zeem om de mond strijckt, en weynigh daer in steeckt.
De hin en leght niet van de haen,
Maer van de krop of van het graen.
No pone la gallina del gallo, sino del papo.
DCCXCII. Ondanckbaerheyd. |
REynight een boer zijn hinderste, hy zal uw handen bevuylen; en wascht een gaeligh hooft, het zal u schurft maecken. Zoo gaet het met ondanckbaere menschen: zalft haer de handen, haer kneuckelen zijn des te veerdigher, om u een douw te gheven. Smeert de leerzen van een vuylick aen ’t vuyr, [p. 318] hy zeght, dat ghy-ze brandt. ’t Schijnt, dat zijn hooft ghetrempaneert geweest is, en dat zijn herssens verwaeyt of qualick geleght zijn; zoo verkeerdelick neemt hy alles op. Die yemand leert duyckelen, wert van zijn leerlingh versmoort: en die yemand van de galgh verlost, wert van hem op-gehangen.
DCCXCIII. Niet al te vies. |
MEn moet een mes niet al te scherp zetten, of anders leght het om. Die ’t al wilt hebben, krijght dickwils niet. Die ’t al om-vaemt, niet veel verzaemt. ’t Is best dan, de zonne-loop te houden, en dat niet rechts-streecks en kan bestevent werden, al laverende, met een schuynse kours te bezeylen.
Die alle dingh te fijn wilt weven,
Hoe kan hy wel in ruste leven.
Quien las cosas mucho apura, No vive vida segura.
DCCXCIV. Zich voeghen naer den tijd. |
MEn moet het gheruchte, voor eenigen tijd, wat toe-geven. Als elck een zeght, dat gy een vercken zijt, zoo knort: en als yder roept, dat ghy een ezel zijt, zoo ghygaeght. Als-men een aen-beeld is, moet-men verdraghen; en als-men een hamer is, moet-men slaen.
Wijckt voor den tijdt, wie dat ghy zijt;
En lijd zoo yemand steeckt of bijt.
Als ghy uw huys ziet branden,
Gaet en verwarmt uw handen.
[p. 319]
DCCXCV. De berisper zy onberispelick. |
EEn Predikant, die een ander wilt berispen, en zijn zonden voor-draghen, dient zelfs onberispelick, en zonder vlecke te wezen. Hy draeght wel de goude sleutel, die hem macht geeft, om over al, zonder vragen in te komen: maer is hy zelf bequijlt als een mostert-pot, of besabbert als een klad-schilders schorte, ’t is wonder, zoo hy yemand kan reynigheyd aen-predicken. Als den Abt met kaerten speelt, wat zullen de Monnicken doen?
DRaeght behoorlicke zorge, tot alles wat u aen-gaet; en komt u dan eenigh ongheluck over, denckt dat het van den hemel komt. De boer zeght tot het jonghe vercken, ghy moet sterven, daer is geen haver of spoelingh meer: zal dan die grooten souverain tot de menschen niet konnen zegghen? Leeft in armoed, of sterft in on-eere; want dat is mijn eer en wel-behagen. Gelieft het God, dat uw huys in brand staet, lijd het geduldigh en warmt u daer by. Een ervaren metselaer kan alle steenen te passe brengen, en een goed gebouw daer van maecken. Zoo moeten alle dingen hun ten goede dienen, die God lief-hebben.
DCCXCVII. Ten goede duyden. |
’t EN is maer ziel-verdriet, alle woorden nauw te ziften, en een hayr in zesse te klieven. Hy doet wijzelick, die oly op den azijn giet, en gallige woorden met honigh bedeckt: die de stercke wijn wat [p. 320] watert, en scherpe woorden een zoeten uyt-legh geeft. Zoo veel als ghy weet, en zult ghy niet zeggen; zoo veel als ghy hoort, niet weder-legghen; indien ghy rust en vre’ wilt hebben. Als ’t kind begint te tanden, ’t is dan dickwils in gevaer van zieckt’ of dood. Die oock over al scherpe tanden in-zet, zal die somtijds breken, of verliezen.
Quando la criatura dienta, muerte la tienta.
DCCXCVIII. Verre van ghevaer. |
VErre van ’t vuyr en brand de schenen niet; en verre van ’t water, is goed teghen ’t verdrincken. Hooge klimmers en diepe zwemmers zullen zelden oud werden. ’t Is beter van een duyn de schip-braeck aen te schouwen, als op een planck of luyck te drijven, op hope van aen land te komen. Ghevecht en schilderijen willen van verre ghezien zijn. La pintura y la pelea, desde lexos me la otea.
De roed is niet als bercken-rijs,
En ’t maeckt de kinders goed en wijs:
Wie al te veel dit tuyghjen spaert,
Die maeckt of laet een boozen aert.
HIer op hebben de ouders wel te letten, eer het quaed ver-eelt, en boven de cure ghewassen is. Die dan hulp en baete zoeckt, wilt een dranck of medecijne brenghen, naer dat de man gestorven is; en beckeneel zalven, als het hooft af is. Het rijsjen moet jongh gerecht zijn, zoud het recht groeyen. Die het aensien niet en kastijd, en zal den aers niet ghees- [p. 321] selen. Quien no castiga culito, no castiga culazo.
’t IS zeer heugelick, en nuttigh voor een man, dat hy een vrouw heeft, die herssens in ’t beckeneel, en ooghen in ’t hooft heeft; met wie dat hy redenen kan verwisselen, en ’t eene aenzicht ’t ander wetten. Maer ’t is oock een hert-braecke voor de man, dat zijn wijf de nestels hem bint en ontbint, en zijn broeck laet vergulden, als ’t haer hersse-becken alzoo gelieft. Die heerschappy vind-men dickwils in de sneeghste en steeghste vrouwen. La muger artera, el marido por delantera.
Een gauw wijf zet de man de wet,
En houd hem dickwils voor een slet.
EEn schoon wijf, een thoon-wijf. Elckers oogen vallen op haer, en haere, op elck en d’ een. Canaans hand was tegen een yeder, en yeders hand was teghen hem. Het gaet hier in tegen-deel: elckers genegentheyd is voor haer, en hare dickwils voor yder een. Die de zotheyd wilt af-maelen, en op een tafereel brengen, en hoeft maer een schoone vrouwe af te beelden.
La muger hermosa, ô loca, ô presumptuosa.
Een schoone vrouwe is trots of zot,
En heeft de weereld voor haer God.
Voeght hier by: Een schoon wijf, veel ghekijf. Een schoone vrouwe baert veel rouwe. ’t Is wel ghezeght van de Franssen, Beauté sans bonté, est comme vin esventé.
[p. 322]
Schoonheyd is verwaeyde wijn,
Daer gheen deughden by en zijn.
DCCCII. Houwelick van weduw of dochter. |
DE Spaignaerts zegghen, datmen een weduw moet vryen die noch rouwe draeght, en een dochter, die noch besnot is. La biuda con el lutico, y la moça con el moquito.
De weduw die noch rouwe draeght,
De dochter diem’ het snot af-vaeght.
Wy zouden hier te lande de medalie om-keeren, en zegghen;
En vrijdt gheen weduw in den rouw,
Noch met besnotte dochter trouw.
Het Spaensche woord moet even-wel zijn reden hebben. Laet ons die gissen: ’t is misschien, om dat de jonge weduw, de dertelheyd van haer eerste liefde, noch niet verkoockt hebbende, den eerst ghebroken band, (om niet te zeggen brand) lichtelick aen den tweeden koppelt: of wel, dat zy haer rouw-jaer over-leeft hebbende, die stille eenzaemheyd beghint gewent te werden, en alzoo haer eyghen zelfs wilt blijven. Dat zy nu een dochter prijzen, die noch bequijlt en besnot is, komt over een met het Fransche woord; Une maison faicte, & une femme à faire. Een huys ghemaeckt, een vrouw te maecken. Maer best van al is, een te nemen,
Die niet zoo oud is, dat-ze babbelt,
Noch zoo jongh dat-ze krabbelt:
Noch soo schoon, dat-ze verstrickt;
Noch soo leelick, dat-ze verschrickt.
[p. 323]
DCCCIII. Een huys-moeder. |
EEn goede huys-moeder moet liever zien den roock van haer huys, als ’t vuyr van een anders heyrt. Een vrouw en een ghebroken been moeten ’t huys bewaren. La muger en casa, y la pierna quebrada. Straet-joffers, die langhst de stad gaen slingher-slippen; of die gheeren de kermissen vieren, zijn van lichtveerdigheyd of van on-eere verdaght: en zoo-men-ze met haer paesch-name wilt bekleeden, zijn ghemeenlick lichte-koyen, zoo sterck van stoffe, als confiture of kamericks-doeck.
Een vrouwes eer is wonder teer,
Zy is van glas, ’t welck breeckt zeer ras.
Men zeght, dat een oude hinne vette zode maeckt: maer een ghedaeghde of wel ghesette menagiere maeckt, ’t eynde van ’t jaer, een vette beurze.
HEt voor-hooft bedrieght, en belieght menighmael het herte. De schilderijen en tapijten bedecken menige wrotte en beroockte muyren; ghelijck de schoone zercken doode beenen doen: zoo verkoopt een schoon aenzichte een vuylen aers; en zoo verberght een zedigh wezen een ongheschickte ziele. Vele gaender in een pelgrims rock, en slapen by de beesten in de schuyren, daer zy wenschen, by menschen van een ander kunde of sexe te liggen.
De spieghel lieght, de schijn bedrieght.
’t En zijn al gheen lansknechten, die lange spiessen dragen; noch de beste Christenen, die alles zoo [p. 324] nauw willen garbeleren, en op een ey te scheeren vinden. Vele zijnder, die het kruys op de borst, en de weereld in de borst draghen: die een Enghel van buyten af-maelen, en een legioen van duyvelen in ’t herte logeren. La cruz en los pechos, y el diablo en los hechos. Met zoo onghelijcke stucken hanght de mensch aen malkander, en zoo bedrieghelick is al zijn doen.
EEn trage haeste is een spoedige wijsheyd. Voorbarighe drijvers, die dadelick over al met de kop deur willen, verbrodden menighe goede zaecken: daer de fleghmatijcke hoofden, door wijze langhzaemheyd, quade dinghen ten goede keeren. ’t Is een wijs man, die waghten kan; en die met gemoede zoo weeght en overweeght tot dat hy ziet, dat het zwaerste meest weeght. Men moet niet terstont, met elck on-gemack, tot den medecijn, noch met elck krackeel tot den Advocaet loopen, noch met alle dorst tot het vat gaen. Ny con cada mal al physico; ny con cada pleyto, al letrado; ny con cada seti, al jarro.
Tijd ghewonnen, is winst ghesponnen.
DCCCVI. ’t Is al om winst. |
WAt zoud het van al den yver der menschen wezen, zoo-ze niet op eyghen voordeel en winste zaghen. Men zoeckt couleuren, om een schoon verschiet, en aenghenaem ghezicht te maecken; maer ’t is al Vernis op klad-schildery geleght. [p. 325] De Heydenen hebben eertijds gezeght, dat Astrea, de Goddinne der rechtveerdigheyd, de aerde verlaten hadde, en ten hemel op-ghevloghen was; maer men magh nu van de ghewisse wel zeggen, datze in de helle ghedaelt is, en niet meer onder menschen gevonden wert. Daer voordeel ontbreeckt, ontbreeckt het al. De zoppe is de poppe, daer elck om danst. En wie zoud-er herbergier willen wezen, ten waer hy participant aen die zoppe waere. Nadie seria mesonero, si no fuesse por el dinero.
DCCCVII. Gheen gheslaght zonder vleck. |
GHeslaghten slaghten de schoone aenzichten, die nerghens ghevonden werden, of zy hebben een sproetjen of een gaeltjen, dat een mousche van nooden heeft.
Gheen riviere zonder wadde,
Gheen gheslaghte zonder kladde.
Ny rio sin vado, ny linage sin malo.
Jae de beste familien zijn ghemeenelick dat quaed meest onderworpen.
Daer komt van den boer, noch pagie noch hoer.
Ny puta, ny paje, de baxo linaje.
DCCCVIII. Een dertel jeughd, een zwacken ouderdom. |
EEn jonghman, in zijn ghewisse over-tuyght van ontucht, en daer van de vrughten draghende, zeyde tot een oud man, die hem zijn lesse voorspelde, ick moet bekennen, dat uw ghebroken pot beter is, als mijnen heelen. Een matighe en wel geregelde jeughd levert den ouderdom, niet alleenlick [p. 326] een goed lichaem, maer oock een goede ziele over: daer een dertele en onghebonden jonckheyd een ghesleten en uyt-ghemergelt half-mensch de oude daghen toe-brenght: Een oude zack heeft veel lappens en stoppens van doen; maer des te meer, als hy te veel gheverght, en te stijf op de leest gezet wert. Oude vaten leken licht, en oude beurzen sluyten qualick; maer die-ze beyde wel ghebruyckt, zal haren duyr verder uyt-reycken, als nieuw tuygh, dat misbruyckt wert. De wijn is somtijds zoo goed niet als de moer.
VEel onghenucht maeckt veel ghezucht: Het opent de longer, en maeckt wijde kelen. ’t En is niet vremd: Te meer het vriest, te meer het kraeckt. Benauwtheyd moet lucht en aessem hebben, of ’t herte moet sticken en smooren: maer verdruckte lien verliezen altijd haer proces, en haer ongheluck gheeft hun altoos onghelijck.
DOet yder wel, maer met bescheyd en onderscheyd. Daer zijn menschen zoo onbeschaemt, dat als-men haer de hand biet, zy heel den arm nemen, en eyndelick op uw schouders komen zitten. Leght een vuylick in uw stroo, hy zal uw erf-ghenaem willen wezen. Mete el ruyn en tu pajar, y querer te ha heredar. Zulcke onbeschaemtheyd moet met onbeschaemtheyd bejeghent werden. De keersse die besnot is, moetmen de neus af-nijpen.
[p. 327]
DE kat is gheern, daer-men-ze streelt. Van zulcken aert zijn oock vele menschen: zy willen ghevlaebact en gheklouw-poort wezen, zouden-ze eenighe deughd bewijzen. Zulcke moezels moeten vol winds gheblazen wezen, eer-ze eenigh gheluyd gheven. Haer tonghe en heeft geen smaeck, als de spijze met zulcke streel-sausse niet toe-ghemaeckt en is. Maer die zijn weereld verstaet, voelt lichtelick waer ongewoonelicke beleeftheyd henen wilt.
Menea la cola el can, no por ti, si no por el pan.
Den hond die quispelt om uw schoot,
Doch niet om u, maer om uw broot.
DE Spaignaerds maecken ’t heel slecht met het weeck gheslaghte, dat de schoonste helft van de weereld maeckt. Een man van twee mijten, is by haer een vrouwe van vijf schellinghen waerd. Muger de cinco sueldos, marido de dos meajas. Ghelijck oock by de Franssen, een man van stroo, tegen een vrouwe van goud gherekent wert. Un homme de paille vaut une femme d’ or. Als een man sterft, zy meenen dan, dat de bye dood is, die den honigh en ’t was gaf. En wie zijn vrouwe verliest en vijf stuyvers, dat het jammer is van ’t geld. Zulcke vrouwe-smaders zijn onweerdigh van een vrouw gheboren te zijn; en weerdigh, dat zy een meer-katte tot een moeder hadden. ’t Is wel waer, dat de Franssen zeggen; Femme, argent & vin ont leur bien, & leur venin. Een vrouwe, [p. 328] gheld en wijn, Hebben haer deughd en haer fenijn. Maer even ’t zelve kan-men oock van de mans zegghen. ’t Is zeker; Femme de bien, vaut un grand bien: & femme bonne vaut une couronne: femme sage & de façon, de peu remplit sa maison.
Een vrouw van eeren is weerd te eeren.
Een vrouwe goed en schoon
Is weerd een Koninghs kroon.
Een vrouwe doet zoo veel met sparen,
Als eenigh man met goed te garen.
Een wijze vrouw is mans behouw.
VAn een eerlick man verhaelt zijnde, dat hy met droefheyd aen-merckte, dat het leughen-ambacht zoo groot en ghemeen gheworden was, wiert van een Staets-man daer op bejeghent en ghezeght; dunckt u, goede vriend, dat zoo vremd te wezen? De waerheyd is een kostelick dingh, zy slacht de beste kleeren: daerom wert-ze zoo spaerzaem, en niet dan op heylighe daghen ghebruyckt.
WAcht u voor ghezuyckerde lippen, en ghepeperde herten; die-er maer te veel in de weereld zijn, en voornementlick onder die ghene, welcke op ghewapende kussens zitten. Daer zeyde eens yemand, van een fraeye wel-ghebouwde stad. ’t Is wel een schoone kaes, maer ’t is jammer, dat-er zoo veel maden in zijn; verstaende zoo veel quade burghers: even het zelve kan-men zegghen van vele [p. 329] hooghe staten, dat-ze eerlick en heerlick zijn, maer dat het beklaeghelick is, dat die zoo veel bederf onderworpen zijn.
ELcke natie heeft een eygen zorgh-verdrijf, waer door zy alle bekommeringhen en zwarte ghedaghten van de hand schuyven. De Duydschen verdrincken de zorghen; de Franssen verzinghen-ze; de Spaignaerds verwaenen-ze; de Engelsse verdanssen-ze; de Italianen verslapen-ze; maer goede Christenen verbidden-ze.
DIe niet en doet, wandelt dood onder de levende: zulcke zijn on-nutte lasten der aerde, de doode zee ghelijck, die wel veel in-schockt, maer niet uyt en gheeft. De baet wackert den man: maer dat en gheld by haer niet: de traghe sluymer-zucht houd haer in slaep, en verstijft haer handen. ’t Is verloren ghepepen; botten blijven plat-visch; en traghers werden noyt goe jaghers.
DCCCXVII. Nieuwigheyd in staet. |
STaet-handighe Heeren, die de weereld ghezien en deur-wandelt hebben, haeten ghemeenelick alle nieuwigheyd, met wat glimp, en schijn van voor-deel die voor-ghestelt werden: maer de jonghelinghen, die eens-worps op het kussen geslingert zijn, ghelijck-ze nieuw van gheboorte en kennisse zijn, handelen den staet, als de snijder een oud kleed, zy tarnent, en snijden ’t aen-stucken, daer naer [p. 330] zetten-ze ’t achterste voor: zoo dat het naer langh keeren en weder-keeren, in flarzen en tot niet raeckt.
Vremde spijze deert de maegh;
Nieuwigheyd is ’t land een plaegh.
De veranderingh schijnt altijd wat goeds te beloven: De nouveau tout est beau. Maer zy is gantsch bedrieghelick. Let-er vry op: de nieuwigheyd bloeyt schoon, maer zy draeght quade vrughten.
DCCCXVIII. Elck een by ’t zijn’, om wel te zijn. |
ELck blijve by het zijne; de schoen-maecker by zijn leest, de schilder by zijn pinseel: die daer buyten gaet, verlaet zijn element, en wilt brood in een kouden oven backen. Archidamus zeyde eens tegen Periander, die een uyt-muntenden Doctor zijnde, erbarmelicke ghedichten maeckte; Vriend, wat gaet u over, dat ghy een goeden Doctor voor een kreupelen dichter ver-ruylen wilt?
PRijst de zee, maer houdet met het land: het koe-stal is beter dan de koe-brugge. ’t Is een vremd leven, dat van de dood maer de dickte van een plancke schilt. Een wijs man, die de weereld wel door-zocht hadde, hoorende yemand het groot ghezagh van een Amirael verheffen, schrolde daer over, zegghende; ’t is een kranck geluck, dat aen touwen geknoopt, en de onghestadigheyd der zee onderworpen is.
[p. 331]
God straft en wreeckt, daer trouw ontbreeckt.
’t IS wel waer, dat het hemelsch vuyr van hard hout ghemaeckt wert, en traeghlick aen brand raeckt; maer het brand oock des te heeter: Inzonderheyd, door den blaes-balck van een helsche trouwloosheyd, aen-ghesteken.
Yemand die gheen trouw en heeft,
Als een wilde beeste leeft.
Zou dan het vuyr niet uyt den hemel vallen, om zulcke monsters te verslinden? Het moet over al wagghelen en leuteren, daer de soudure van trouwe niet by en is.
Alle handel wert gheveldt,
Daer de trouwe niet en gheldt:
En ’t land dat staet on-vast,
Daer-m’ op gheen trouw en past.
TE hove gheeft-men vele handen, maer weynigh herten: men kuster veel vinghers, die-men wel wenscht af te bijten: en ghelijck-er is een ander weereld, zoo isser oock een ander hemel. Langh te hove, langh in d’ hel. Te verder de maen van de zon is, te klaerder licht-ze; de naeheyd neemt haer klaerheydt wegh. Zoo gaet het oock met de hof-ziecke menschen: hebben-ze eenigh graentjen zouds of deughds gehadt, ’t wert daer laf en smaeckeloos. Ghelijck-men dan in vergulde huyzen een yzer leven heeft; zoo verwisselt hy zijn goude [p. 332] vreughd in een metaeligh verdriet, die een kleyn en zoet leven, om een hofsche lucht verandert. Naest by Jupiter, naest by den blixem.
ALs-men de zeuge krauwt, zoo wentelt-ze haer zelven in den dreck: en die zijn boden te veel toe-gheeft, maeckt vaddighe lenteraers, en zwijnighe sletsen.
Men ziet dat vele knechten,
Door goedheyd veel verslechten,
En dat-ze beter leeren,
By hard’ en strenghe Heeren.
Het gaet zoo door den band, en meest in alle huyzen:
Een goede vrouw, een leuye meyt,
Die zelden doet, wat dat-m’ haer zeyt.
Men zeght, dat als de wijn in ’t vat te wild is, dat-men hem met de water-roe gheesselen moet: maer als de boden te waterigh en te leuzigh zijn, moet-men doen, gelijck Samson met de vossen handelde: men dient-ze wel een brandende schoof aen de steert te binden.
DCCCXXIII. Geboort-plaetse. |
ELck een wenscht, te aessemen en uyt te aessemen, daer hy zijn eersten oorsprongh ghetrocken heeft. De Lappen, Funnen, en Yslanders zijn zoo wel gedient, en vermaeckt van haer Vaderland, als die van Provenssen en Dauphine. Daerom zeght de Italiaen, Cattivo é l’ uccello, che si nasce in cattiva valle: [p. 333] ’t Is een katijvigh vogheltjen, dat in een arme valeye ghebroed is: Het wilt daer eyndelick wezen, zoo wel als de haze, daer hy gheworpen is. Die van de zee om-spoelt werden, en tusschen de golven en buyen, van haer wieghe af, gheherberght zijn, en zouden haren staet niet willen verwisselen, met de wellusten van Mesopotamien, of andere gewesten, die een specery-lucht of roozen en violetten blazen.
DCCCXXIV. Ontrouwe vrienden. |
’t IS een droeve herte-klem, als ’t gheluck ons de hielen thoont, dat de ghebuyren ons met de necke aen-zien: dat dozijn-vrienden, met wien wy morghen-spraeck en beurze-praet houden, de weer-haen-spelen: maer dat hert-genooten, in welckers schoot wy onzen boezem plachten uyt te storten, een houten aen-zicht ons voor de neuze werpen, is om de oogen in tranen te versmelten, en de herssens in water te doen uyt-leken. Wie dan danssen wilt, zie wel toe, wien hy by de hand neme: en wie vaste vriendschap bouwen wilt, dat hy tras en steenen neme, die de harde lucht verdraghen konnen; en ete voor al eenighe muddekens zouts met yemand, eer hy hem tot zijn vriend keurt, en zich aen hem verpandt.
DCCCXXV. Eyghen voordeel. |
EYghen in-zicht steeckt ons de ooghen uyt, en voert nu allesins de vlagghe. Men moet nu zien, dat de slimste verckens de beste eyckelen eten, en dat de domste herssens de beste staet-kussens bezit- [p. 334] ten. Men wilt het yzer met houte vijlen scherpen, en ’t yvoor met gheweyckte gal-noten wit-maecken. Als-men zich met voordeel dienen kan, zoo weet-men een blinden uyl, een arends ghezichte te maecken. Dat doen die looze Abners, die liever by Isboseth de tweede, als by David de derde willen wezen.
DCCCXXVI. Op-roer der onderdanen. |
ALs de aenzienelickheyd der Overheden, neffens de trouw der onderdanen (die ghelijck de spieren en de zenuwen van den staet zijn) beghinnen te dreunen en te leuteren, die regieringh wert de klem quijt, en het zweerd, de Opper-maghten van God betrouwt, wert de Onderdanen in de hand gegheven; waer door de onstuymigheden der ghemoederen meer rijzende, alles dat op dat neer ghekeert en ghetuymelt wert. Zulcke monsters moeten in haer gheboorte ghestickt en ghedood werden; maer als de kodde op straet, en het peerd aen ’t hollen is, dient de kabel wat gheviert, en eenigher mate gheooghluyckt te werden: want dan het hoogh ghezagh te waghen, en de stercke hand te hulpe roepen, is de gramme zee wetten stellen, en haere baren in een vuyst te willen sluyten, als zy haer tot de wolcken verheffen. In zoo grooten oceaen en is gheen land te vinden. Maer ghelijck-er maskers zijn tot allerley aen-zichten, zoo moeten-der oock boeyen zijn tot alle voeten.
[p. 335]
Wel-lust de stief-moeder der eerbaerheyd, en vind gheen schelm-stuck on-moghelick, om haer voor-nemen te bereycken. Dat vuyr eens in ’t ghebeente gheraeckt, en raeckter niet uyt, als met ’t ghezelschap van het leven. ’t Is een quade bloeme, die wel verwelckert, zoo haest die ontsluyt en gheopent wert; maer elcke neer-laghe is een trap tot een nieuwen op-stand. De grootste van de weereld, die van dat bern-kruyd ghenetelt zijn, en konnen zelfs zich niet spenen van dat on-gansch vleesch, dat door veel kocks gepalmoot, in veel schouwen geroockt, en in veel waters gheweyckt is. Het gheld oock by hun, dat alle water brand lescht, al wert het uyt een gote gheschept, of uyt de vate van een misput ghehaelt. De duyvel maeckt haer als valcken met kapjens, om dat-ze niet elders zien en zouden. Die aen den riem van die galeye vast zijn, moeten roeyen, tot dat zy haven of klippe ont-moeten.
SOberheyd maeckt niet alleen vlugge en behendighe verstanden, maer oock stercke lichamen, die de dood schuw maecken en af-keeren. ’t Is zeker, door matigheyd wert het leven uyt-ghereckt, en de gheest verhemelt en ver-enghelt: daer de onmatigheyd de dood verhaest, en ’t verstand bezwalckt, waer door ’t ghemoed, tot een slaef van ’t vleesch, dat is, tot een slaef van sijn slaef ghemaeckt wert. Die dan zijn keel den ruymen toom gheeft, die [p. 336] loopt te poste naer zijn graf, naer dat hy Zotteghem ghepasseert is. ’t Is wel ghezeght dat het over-schot van de tafel ons meer deught doet, dan ’t ghene wy ghenoten hebben. Het over-blijfzel van den dis, Helpt meer dan dat gheëten is. Die minst eet, eet meest.
Die veel wilt eten, moet weynigh wreten.
DCCCXXIX. Krijgh-zuchtighe. |
EEn natie, daer de kinders met den helm gheboren, en in de schild ghewieght werden, is van den oorlogh niet te spenen, als met ghevaer van ’t land. De in-landsche krijgh vind haer wieghe, in de pause en peysteringhe van de uyt-landsche.
Het volck tot krijgh ghewent,
Wert door de vré gheschent.
De ruste streckt hun tot onruste; en krijghs gewoel tot een zoete slaep: zy slachten de smidts honden, die als den hamer meest gaet, ontrent den ambeeld ligghen en roncken; en die wacker werden, zoo haest de smidts wat beghinnen te peuzelen.
’t Volck, dat tot oorlogh is gheneghen,
Is met zijn zelf in rust verleghen.
Dien aert schijnt een erf-zonde te wezen, en door voort-teelingh in natuyre verandert te zijn: die dood-feeste is haer een leven.
Wie tot de krijgh belust is,
Versmelt, daer vred’ en rust is.
Maer hoe, en waer het oock zy:
Liever krijgh, hoe zuyr die smaeckt,
Als de vreed’ die op-roer maeckt.
[p. 337]
DCCCXXX. Mild tot een anders kost. |
VEel menschen zijn over-mild, als ’t haer beurs niet af en gaet. Uyt een anders kasse is ’t licht gheld te tellen, en uyt een anders vat, wijn te tappen. Wat wonder is ’t, dat-men uyt anders keucken ruyme schotels op-discht, en dat-men gheern aenricht uyt ander lien potten? Voor een toe-ziender en gaet-er gheen spel te hoogh: ghelijck oock yder een met de tanden gheern ziet danssen, als ’t over zijn brood-korf niet en gaet. Een pins-penningh zelf ziet geern gasten, maer hy en leght niet geern zijn eyghen teljooren: ziende liever aen een anders tafel eten.
DCCCXXXI. ’t Ghevaer van de fortune. |
’t IS niet wel moghelick, voor een voghel, hoe sterck zijn wiecken zijn, zich ghelijckelick in de lucht te balanceren, zoo wanneer de winden heftigh blazen, en de buyen de over-hand hebben: alzoo en kan de menschelicke Gheest, hoe vast en zeker hy is, in een groote fortune, of in een zee van weelde, eene eenparighe matigheyd behouden. De ziele verdwijnt ghemeenlick in de smoock der ydelheyd, als ’t haer wel gaet. Is dan de baerd ghenet, hy moet gheschoren werden; is de rock ghesne’en, hy moet ghenaeyt wezen. Voorspoed en kent geen teghenstand: ’t moet alles voor haer wijcken.
Een man van groot fortuyn,
Past op gheen staeck of tuyn.
[p. 338]
Het vuyr op groen hout weydende, wert door de veelheyd der dampen, die daer uyt rijzen, versmoort; zoo wert oock het zaed van deughd en deghelickheyd, door veel geluck ghestickt, en door over-vloed, zijn wasdom benomen. De fortune en begunstight niemand, als met bedingh, van haer teenemael ghelijck en blind te wezen: zy en doet niemand goed, dan om wegh te nemen de kennis van zijn zelven: en wie die mist, zal stroo ontfanghen, en stoppelen baren; als Jesaias spreeckt, Cap. 23. 2. Dat dan de mensch by-tijds zijn staet en conditie over-legghe; welck is, ghelijck het spel van keghels, al-waer die over eynde staen, metter veerd om-gheworpen, en de ghevallene weder op-geraept werden. Zoo wert een mensch op een Konincklicken throon ghezien, die in een kercker en op een schavot geraeckt, en van den beul een dood-wonde ontfanght, die on-gheneeslick is.
DCCCXXXIII. Verschil, onder alle natien. |
GHelijck elck mensch zijn aerdt, zoo heeft oock elcke natie yet uyt-muntens, waer door zy van andere onderscheyden wert.
Een Spaignaerd die schijnt wijs, en ’t mist:
Den Italjaen schijnt wijs, en ist:
De Fransch-man die schijnt gheck, en ’t mist:
Een Portugijs schijnt gheck, en ist.
Den Italiaen hanght daer op zijn dagh, en heeft-et schoonste spel: ’t is oock gheen wonder, dat hy zijn [p. 339] hoornen op-heft; Want dat vier-dicht is van zijn maeckzel, zijnde alleenelick mijn over-zettingh. Zoo zeght-men oock, dat de Fransche-tale bequaemst is, om te kijven; de Spaensche, om te bidden; de Italiaensche om te minnen; de Enghelsche, om te wee-klaghen; de Hoogh-duydsche, om te zwetzen; de Neder-landsche van alles wat hebbende, en die daerom de katholijckste ghenaemt kan werden. Een Engelander hoorende yemand zeggen,
Tout François est courtois:
Tout Anglois est du bois:
Daer over verbelght zijnde, ver-oorloofde zich te zegghen, Such à tale pist à goose; Zulck een tale pist een gans: En deckte zoo de zeggers kaecke, met een goe platte hand: bethoonende daer mede, dat hy van gheen houdt of steen en was: en dat wie barvoets gaen wilt, gheen doornen zaeyen moet.
DCCCXXXIV. Droef-geestigh. |
MEn vind van die harde steen-zielen, welcke maer eens te maend en lacchen; en dat noch met een zulcke geconterfeyte tronie, dat-ze maer een slechte copije en schijnen, van een half verheught-man. De droefheyd woont op haer aen-gezichte: en haer ooghen dienen haer noyt met vermaeck. Andere hebben een ziele van zoo goeden zate, dat zy schijnen in vreughd te zwemmen, en de onghenuchte te confijten, jae de dood zelve zoo toe te maecken, dat-ze wonder zoet en smackelick is.
[p. 340]
Men vindt onbesuyst’ en onvertsaeghde benghels, van een quaed exter gebroeyt, die noch gheschrabde noch gheschoren’, noch recht noch onrecht en vreezen: die oock zoo sterck en steegh van halze zijn, datter neghen een galghe om verre zouden hanghen. Dat is oock eyndelick haer voorderinghe, naer dat hun tweemaels de rugghe ghevaeght, en stads wapen ver-eert is. Die zulcke ladders hebben, raecken licht in zulcke vensters. En als den dief veegh is, een kreupelen diender zal hem inloopen, en met papieren handen vast houden.
DCCCXXXVI. Langh en kort. |
EEn kortelingh met een langhelingh, door mond-ghemeenschap in krackeel raeckende, begraeuwde d’ een den anderen met de sneeghste scheld-woorden, die elck in zulcken hitte konde verdichten. Het dwerghje beschelde zijn weer-partye met de naem van langh-been, kranck-been; langh-lijf, hangh-lijf; langhe-loop, quade-koop; vaegh-stock, raegh-stock; water-scheute, langhen-reygher, avond-schaduw, over-muyr-kijcker, kijck-overt-hecken, en voorts wat hem meer in de kaecken vallen mochte. De ander niet slim by-spelende, wreeckte zich, met de by-namen van reuzen-duym, quart-man, vierendeels-persoon, geern-groot, knye-hooge, garnaert, kruypeling; kraen-held, die van passe op een tafel, of op een dry-voet in een pot kijcken konde; hoogh-hert op een leege stellinge: voegende [p. 341] daer by, dat-men van die slagh, neghen in een back-oven stellen zoude, om hoppe te dorschen; datter een dozijn van die in een spinne-webbe zouden blijven hanghen; datter zeven in eene pot met ballen kaetsen zouden. Dit en wat hy meer uyt de gaets halen konde, wierp hy het dwerghjen over dwers in zijn tronye. Dit mond-gevecht hielt de vrolickheyd van ’t ghezelschap, tot hoogh in de nacht slepende: daer van een zeyde; yder ghestalte heeft zijn gemack en onghemack.
Of langh of kort, elck een wat schort.
ERasmus lezende de brieven van de duystere mannen, is onder-wijlen in zulcken gelach uyt-geborsten, dat hy een zorgelick gezweer, staende om gevliemt te werden, heeft uyt en af-gelacchen. Zoo gebeurd’ het oock, dat een geleert man, van de zwarte galle dapper ghequelt, een ziecken student bezoeckende, die ghereed lagh, om een kroesken van rhabarber in te zwelghen, en van hem dit veersken hoorende,
In veteri cacabo, medico faciente, cacabo;
Dat is: ’k Zal ontsluyten ’t achter-slot,
In een oude kamer-pot.
Heeft, door een lach, zijn lever zoo gheschut, en zijn milte zoo gheopent, dat hy daer naer dien ziecken menighmael bedanckt heeft, over zijne verkregene ghezontheyd. De koghel was met hem uyt, eer hy zelfs ’t geluyt ghehoort hadde. Gheen heylzamer [p. 342] kruyd, als vrolickheyd. Een bly ghemoed, Doet ’t leven goed.
DCCCXXXVIII. Leelickheyd. |
LEelickheyd is profijtelick, zy en heeft gheen wachters van doen: zy is oock eerlick, als die haer eerbaerheyd langhe bewaert.
Difformitá segno di virginitá.
Leelick en krom, een teecken van maeghdom.
De minne-zangher vraeght, of zy kuys kan gheoordeelt werden, die on-ghevraeght leeft. Het kan zijn; maer het kan oock wel niet zijn: immers is zy vraegh-vry; zoo iss’ oock jaegh-vry. Gli infreddati non sentono gli odori. Die versnotert zijn, en riecken niet.
DCCCXXXIX. Beurze-snijder. |
EEn van de gasten, die speauter voor goud verkoopen, al zijn goedjen aen de want verpist hebbende, en nu met gheld gheladen, ghelijck een padde met veren, zettede het eyndelick op het ambacht van burs-snijden aen. Zijnde dan in een kermis geraeckt, daer hy een boer aen de zijde peuterde, kreegh hy een vlees-houders knip, met vier vinghers en een duym: waer over hy, on-verbaest; de moeyte nam, de kinckel een Veneetsche ceroone, alias vuyst-plaester, op zijn ooren te legghen. Een Edelman daer ontrent, een hort van by-staen krijghende, deed oock den burze-man de leest van zijn handschoen met de kaecken vatten. Hola! zey de zack-taster: en een kele van ander halven-voet openende, schreeud’ hy over-luyd, geen Hercules tegen [p. 343] twee: en nemende zijn achterst’ in zijn armen, won zoo metter-haest de sleutels van het veld. Hy was oock wel een ander weerdigh in ’t loopen: thoonende, op den adieu, dat hy gheen kack-hielen hadde.
ZEker kanne-vagher, die zoo veel gheslurpt en ghelick-pot hadde, dat hy van ’t hoogh water dapper ghequelt was, laverende naer huys, en het zelve niet konnende bezeylen, rocht achter een pot-huys, daer in een schoen-lapper quinckeleerde; alwaer hy begon het wijngaert-water af te laten, om door een ebbe quijt te worden, dat de vloed opghebraght hadde. De pot-huyzer, in een schoon weder, de rioole hoorende loopen, schiet uyt zijn motjen, en vraegende den water-man, wat hy dede, hoorde deze andwoorde; ick ontlade mijn vracht, die ick niet en weet t’ huys te brenghen, wat was-er anders van te verwachten? Quaed vleesch en gaf noyt goede zode.
DE Advocaeten eten zelden haer spijze zonder saussen en specerijen. Daer die ontbreken, is haer smaecke laf, en haer tonge zonder wackerheyd en bewegingh. Daerom zeyd’ oock een pleyter teghen zijn meester, die trager ter beurze, als ter hoede was:
Uw beurze moet eerst open gaen,
Mijn mond zal anders stille staen.
[p. 344]
DAer zijn meer en langher daghen, als worsten. Men moet den huts-pot niet laten aen-branden, en al zijn boter en meel op eenen avond verpanne-koecken. ’t Is beter, dat de braed-pan zelden by ons bedropen wert, dan al te dickwils. Want hoewel het beter is aen een vetten disch, als op een dorre hey te wezen; en dat het eten een medecijne is teghen de zieckte van den honger, zoo is het beter met reyntjes en kleyntjes te leven, zijn stucken by den anderen te houden,
Dan met ruym en veel te smeeren,
Al zijn goedjen te verteeren.
DCCCXLIII. Vrouwen tongh. |
EEn vrouw, zeght de Italiaen, en moet maer spreken, zoo langh de hinne pist. Maer de tongh is haer altijds zoo geladen, dat zy moet ontlast werden, of anders zou-ze bersten. Haer geduld is verloren; als zy gheen korte beurten hebben; en daerom onderscheppen, en stelen-ze ghemeenlick een ander de woorden uyt de mond. Zy hebben een jeucksel, dat door de woorden moet gekrauwt en gekittelt werden. Haer tonghe snijt en naeyt, en kout voor zeven. Die wel spreken wilt, moet eerst zijn hert om oorlof vraghen: maer een vrouwe-tongh is te snel, zy loopt het hert verby.
DCCCXLIV. Vrouwen-draght. |
DE wijven droeghen eertijds de vlieghers, tot dat-ze die in een pis-luyr, of zwachtel verwis- [p. 345] selden. Maer nu gheeft de Fransche zotheyd aen de vrouwen, vier tabberts in een jaer. Gheen fraeyer stoffe, als die eerst versleten is; geen schoonder couleur, als dat haest verschiet.
’t En helpt gheen praten van de mans,
Het wijf wilt aen den zotten dans.
Haer begrijp is in dezen verminckt: En een af-ghesneden neus en heeft gheen bril van doen.
DCCCXLV. Ontval van moed. |
ALs moet en couragie zijn stael verliest, en beghint om te legghen, ’t is met de man ghedaen: men ziet hem haest vervallen en ghekrompen, als de memmen van een oud wijf; of als een koe-blaze, die een heele winter in den roock ghehangen heeft. Die zulcken man meent op te rechten, wil veesten van een dooden ezel hebben.
ZEker boodschapper verhael doende van een droncke fun, die altijd met den beck in ’t nat was, zeyde, dat zijn mond een rechte trechter was; dat hy op den dronck verzot en versnot was; dat de dagh tot drincken hem te kort viel, en de nacht niet langh genoegh en was, om nuchter te worden; dat hy karigh en sparigh in alles was, behalven in zijn buyck op de leest te zetten. Die zoo over-hooft en ooren in de druyven stappen, maken dat de staeck den wijngaert doet vallen; en dat de buyck het hooft wegh-draeght. Wat ziet-men dan? Dat de wijn geen broeck en heeft.
[p. 346]
DE glas-blazers, of wijn-vagers, verzien zich eer en liever, met water, dan met kalck; doende anders dan de ruyters, die eerst voeyeren, eer zy drencken. Evenwel moet-er, tot maege-poeder een stuck van een kreeft met vier-voeten by-wezen, ’t welck de boeren rind of groen-vleesch noemen. Dat is oock beter, dan met drooge haringh-neuzen ghespijst te werden.
HEt wierdt die Grieck gheluckelick en met een lach af-ghenomen, die te gaste op een goede schotel visch ghenoodight zijnde, daer de boter in-gespaert was, zeyde met een effen-mond, Compere, ghy hebt een quistighe vrouwe, zy ghiet de boter in ’t vuyr, als ’t niet branden wilt: en daerom zie ick wel, dat wy nu gheen over-loop van galle, door te veel boter, onderhavigh zullen zijn.
DCCCXLIX. Wijze verdraeghzaemheyd. |
HEt was een couragieuse naer-latigheyd van zeker Edelman, welcken aen-ghedient zijnde, dat een luyzighe gorten-teller hem gelastert en ghezeght hadde, dat hy een goed en bloed-zuygher was, tot andtwoorde gaf; men moet somtijds vijf laten een paer wezen: men magh wel een beetjen over nood eten: heeft hy dat ghezeyt, ’t is wel: hadd’ het een deuyt gheweest, hy zou dien in zijn beurze ghesteken hebben. Een ander zoude misschien gezeght hebben, ick wilde, dat hy dat op zijn [p. 347] bedstroo eten, en door zijn hals uyt-stenen moeste.
’t ZYn lams-bollen van Regenten, die zoo zwack van voor-hooft zijn, dat-ze zich laten vermannen, en tot yet aen-raden, door on-hebbelick uyt-varen van gorlegoy van stout ghepeupelt, en oolick krombeent goed. Zulcke amenisten, die zich tusschen de deuren, het mergh zoo laten uyt-klemmen, zijn weerdigh, dat haer kussen, in plaetse van vederen, met stroo, en haer schoenen met hoy ghevult werden.
DIe ’t ambacht kan, die krijght de neeringh, zeyde de kleer-maecker, en hy kreegh een paer kaussen, in de paesch-weke, te lappen. Zoo meende den aep, een hout rapierken aen de zijde hebbende, dat hy don Diego de Salamanca was: en de muys, dat zy de molenaer was, doen zy toe-gangh tot de meel-tonne hadde: doch het schortte alleen daer aen, dat zy gheen zacken dragen konde.
DCCCLII. Kinders werden groot. |
’t WIert kluchtigh die moeder toe-gheschoten; welcke prijckende en strijckende langhst strate, met haere dochters, en ontmoetende een vriend van buyten, die zy in vele jaren niet ghezien en hadde, vallende op de grootheyd en huwbaerheyd van haere kinders, dit nauwlicks met haer ooren en konde verzwelghen; me-joffer het gaet zoo in de weereld: Bigghen werden oock zwijnen.
[p. 348]
Het schijnt de gansche weereld door, dat het wijf des mans lijf en leven moet wezen. ’t Is al; vrouwen kleeren decken wel. De vrouwen zijn des mans behouwen.
Ten waer ’t gheslaght der wijven,
Waer zoud het manschap blijven.
Als alle de merrien verginghen, zeght de groven Duyts, zoo beet elck peerd den anderen de steert af.
EEn vader ghevraeght zijnde, waerom zijn zone, zijnde een frisch jonghelingh, zoo langhe ongehuwt bleef, gaf tot andwoorde, dat zijn zone te kort van memorie was, want hy bleef gheduyrigh declineren, zonder dat hy tot conjugeren konde komen. Oock zeyd hy, dat hy zulcks wel moghte lijden, dewijl hy ghezien hadde, dat ghekoppelde schapen lichtelick verdrincken.
DIe zijn mantel op een anders schouder werpt, en alzoo een slave van zijn winck en drift wert, heeft zeer goed verstand van ghebrae’ wolle: want die stinckt al-ze genoegh is.
DCCCLVI. Wijfs heerschappy. |
Hy heeft een quae katte, om te villen, die met een quaed wijf ghekruyst is. ’t En komter niet op aen, dat hy de beest met twee rugghen spelen moet, en van zijn lans een spin-rock maecken; dat hy oock zich dickwils krauwen moet, daer ’t hem niet en juckt; hy moet den broeck verlaten, en met [p. 349] de keurs verwisselen, wilt hy andersins vrede hebben.
DCCCLVII. Een gedebaucheerde vuylick. |
MYn ooghen hadden eertijds dat ongeluck, dat zy een man zaghen, wiens gheld by hem noyt en vernachte: in wiens hutjen het goed danssen was; waer-men een mortier-stamper over al rollen konde, zonder ergens tegen te stooten: wiens huys-raed bestond in een gescheurden en ongeschuyrden pot; in een spit zonder punt; in een bedde dat op stucken van ghebroken pijcken lagh, en welckers bed-sponde een verroeste hellebaerde was: een door-hackelden innocent, was zijn deken, en een zack vol teerlinghen en kaert-spelen zijn oor-kussen. Hy zwoer gheduyrigh by ’t kruys van zijnen deghen: zijn rappier snapte over al deur, niet anders als deur vooze rapen: twee waren te weynigh voor het voedsel van zijn mes, als dat van alle vleesch een tryzel maeckte, en alle vellen deur-kerfde, als een brasem, met lange sneden. Wie dat die man geweest is, en van wat staet, geef ick yder een te raden, maer niet te weten.
DCCCLVIII. Voorderingh van onbequame. |
MEn verhooght zomwijlen onbequame bloeden, tot haer verkleyninge en meerder schande. ’t Is ghenoegh, dat zy op ’t kussen zitten. Maer ’t is oock ghelijcke veel, waer hy zit, die niet kacken en kan. Men doe, en rade zulcke, wat-men kan, ’t is water in een mortier stampen. Men kan van een duyf gheen sparwer, noch [p. 350] van een verckens oor een fluweele beurze maken.
TRaegh ter hand, traegh ter tand. d’ Eene leuyheyd volght d’ ander. Men speurt het zelf in de beesten: ’t zijn de beste peerden, die den haver van haer buyren eten.
’t Land wert niet wel ghebouwt,
Door ’t peerd, dat langhzaem knouwt.
Rep handen en voeten, ghy traeghaerds. Want die al zittende werckt, wert al stenende gheloont.
VEle raed-pleghen, gelijck de ratten van de fabel doen, om een belle aen den hals van de katte te hanghen. Die ratten-raed wierd van allen toe-ghestemt, en met ghejuygh aen-genomen: maer als het op de uyt-voeringh aen-quam, doen was ’t, wie zal de kat de bel aen-hanghen? Daer mede elck den rugghe keerde, en elck op de vlught teegh. Zoo gaet het onder de Regenten: men neemt wel goede en heylzame besluyten, maer de ziel ontbreeckter, om die wel in ’t werck te stellen. De stemmen zijn sterck en kloeck, maer de handen zijn slap, en zenuw-loos. Paroles sont femmes; faicts sont hommes.
ZEker Romeyn, ghenaemt Cydippas, nemende zijn ghenuchte, om een stier-ghevecht te zien, droomde en sufte daer op zoo zeer, den heelen nacht, dat hy ’s morgens, met hoornen op zijn voorhooft op-stond. De stercke inbeeldinghe dede hem [p. 351] dien quaden dienst, en druckte aen de kant van zijn slaep-mutse het ghene in zijn herssens ghegraveert was. Maer vele zijnder, die al slapende ghehornt werden, al en hebben-ze geen stieren zien vechten. Zulcke menschen zijn koeyen gheworden, die-men by de hoornen vat, ghelijck de menschen by haer woorden.
GHeen verfoeyelicker dingh, als een vuydighe traeghaerd, die leuyer dan mist en dreck, zijn eyghen zelven tot een last is. Al smolt hy wegh van hongher, noch zoud hy liever blijven gheeuwen, als een haes naer-loopen; en al wist hy spijze te bekomen, die tusschen vier plancken verzekert lagh, hy zoude noch te loom en vadsigh zijn, om daer deur te booren. Waere hout-zaghen een geestelicke order, daer en zouden niet veel monnicken in zijn; immers en waer hy geen daer van.
ZEker quiste-keers, die al zijne middelen aen natte waren besteedt hadde, op dat-z’ hem niet verbranden zoude; en wiens mage zoo wel koockte, dat-ze huys en hof verteert hadde; wierd van een vriend met deze woorden bejeghent; Compere, laet de naer-lezers oock wat vinden, om santen te maecken:
En denck oock aen den ouden man,
Die dickwils niet wel leven kan.
[p. 352]
’t WAs wel genepen van een gelettert man, die tot een botterick zeyde; zoo de wetenschap uyt de scholen ghestolen wierd, ick zal u een schriftelicke zekeringh geven, dat ghy-er onschuldigh in zijt. Tot een ander, die het liegen voor een dagelicks offer gebruyckte, zeyd’ hy, ghy zoud een quaed Heyden of Egyptenaer zijn, dewijl gy ongeluckigh’ in ’t waer-zeggen zijt. Tot een vloecker schoot hy deze woorden toe; ghy zoud lange vloecken, eer ghy een Vader-onze te zamen brenghen zoud. En tot een, die zijn vrijster hadde laten ont-vryen, loegh hy dit gilleken toe; dat en zou geen goe’ nicker zijn, wijl hy zich lijf en ziel laet ontvoeren.
DCCCLXV. Voor-raed tot het huys-ghezin. |
’t EN is niet qualick verzint, dat een huys-vader, tegen de winter, zijn gezin met vijf B. voor-zien moet, namentlick bedd’, bier, brood, boter, brand: en dat een deghelicke huys-vrouwe zorghe dragen moet over vijf K. kinders, kamer, kolen, kelder, kleeren.
DCCCLXVI. Onghelijck houwelick. |
Een man van 81 jaren trouwende met een jonge deerne van 18 jaren, wierd van hem ghezeght, dat de verkeerde achthiene, met de rechte achthiene gepaert was. Waer van oock niet onaerdigh geboert wierd, dat-men wel moght oud hout onder een ketel stoken, om jongh vleesch gaer te krijghen.
[p. 353]
DCCCLXVII. Veranderlickheyd van zaecken. |
Twee onderlingh hand-ghemeen gheworden zijnde, liet de een, een vuyst op des anders kaecke vallen, ghevende hem met eenen den rand van zijn naghels te proeven. Den ontfangher van die munte bedeest, en gelijck verblixemt zijnde, zet hem de knye-schijve in zijn lancken, maeckende hem land-meter, zonder eet te doen, en laet hem zoo, tot een preuve, de aerde meten, daer hy op stond. Zoo raecken, zeyd hy doen al lacchende, de zaecken ’t onderste boven; en die den hemel met de vinger rocht, gaet dickwils by Pluto huys-houden.
Die ghister lagh in ’t stof,
Is huyden Heer in ’t Hof.
DCCCLXVIII. Onnoozelheyd. |
ZEker een-voudelingh, die altijd ten dertighen uyt was, en in plaetse van een-en-dertigh, twintigh en elve telde, maeckende een praetjen van ’t ghebraden peerd, daer van hy niet gheproeft, maer het zelve wel bestelt, en schoppen in wisselingh gekreghen hadde, vertrooste zich hier mede, dat het meer lieden overkomen was: d’ ervarentheyd leerende, Que les battus payent l’ amende.
Die van ’t ghebraed niet heeft gheëten,
Wert dickwils met het spit ghesmeten.
’t Was wel verzint, zey’ brodder, en hy zette de lap ter zijden ’t gat.
[p. 354]
DCCCLXIX. Vuyl gheboefte heeft een vuyl eynde. |
ZEker persoon, die al te goed kroeghs, en niet al te goed kercks en was, gewoonelick van de Zondagh, zijn zond-dagh maeckende, in een mot-kasse van de Schout betrapt zijnde, sprongh op zijn koten, en steld-et op een draf aen: waer door hy meende, den dans ontsnapt te wezen. Maer de Schout gheen beenen ontbrekende, en die terstond de teenen op de voorloopers hielen hadde, greep hem by de tasseelen; en voorts hem by den taeyen halze voort-slepende, meende hem een kerckerlingh, of onderdaen van de cipieragie te maecken: maer hy deur-trocken en af-ghericht zijnde, in reddinghe van zulcke gheleghentheyd, ontdoock, en behoude zich in een vertreck, daer-men ’t recht van de verteerde kost betaelde. Zoo hebben vorst en boevery ghemeynlick een vuyl eynde.
EEn goede kluyver, die zijn plaizier nam, den dienst van zijn tanden, ten koste van een ander, te verhuyren, en daer over een schamp toe-geschoten zijnde, diende zich met deze andwoorde; laet de kievitten stippen, ick hebb’ de eyers in den hoet.
DCCCLXXI. Raed, om in reghen ghedeckt te zijn. |
ZEker man, die niet weynigh en hadde van ’t ghekruyste dier, daer van Arcadien koever placht te wezen, zijnde met eenighe vrienden op wegh, daer noch dack noch deck en was, om een buyighe stort-vlaghe te ontgaen, meende een aerti- [p. 355] ghe hulpe ghevonden te hebben, uyt-berstende met dit gheschal; vrienden, ick weet raed, laet ons gaen ligghen op den buyck, zoo zullen wy met ons hinderste ghedeckt wezen. Dan zal-m’ oock best zien, wat elck een is: want achter rugghe leert-men yemand best kennen.
DCCCLXXII. Onghelijck houwelick. |
EEn oud koppel nieuw ghetrouwde, die voor een goede schotel van verwarmde koolen konden strecken, gaende door een kermis, zoo trotsch en prat, als een nieuw ghewasschen luys, of als een ezel met een nieuwe pack-zadel; de man daer van ghevraeght zijnde, wat hem overgingh, een doode huyd, by een dood vel te legghen, behielp zich met deze andwoorde; dat hy weynigh tijd te leven hadde, en dat daerom de kortste zotheyd de beste was.
DCCCLXXIII. Een leelick wijf. |
TEeuwen zoeck-gheld al zijn vermogen te koste gheleght hebbende, om zeker rijck en leelick wijf, op zijn dam te krijghen, naer dat hy een ghekoppelt schaep gheworden was, moest hy zomtijds hooren, dat hy Schoon-hoven ghemist, en te Leelicken-dam gerocht was; dat hy daerom weerdigh was, zomtijds een muyl-peere te verkroppen: ’t welck hy altijd, met klughten, in de beste vouwen slaende, placht onder-wylen te zegghen, dat de leelickheyd vry haer ghemack hadde: dat een mismaeckt wijf een vleesch-houwers block is, die noyt ghestolen wert, al staet hy een gansche nacht voor [p. 356] de deure: dat het schoonste vleesch quaedst voor de vlieghen te bewaren is: dat schoone lien en ghescheurde schorte-kleen veel aenstoots hebben: dat fraeye wijfs en hoenders licht verdwalen, dat moye vrouwen de huys-zorghe aen de knyen binden, op dat-z’ het aenghezicht niet rimpeligh maecken zouden: ende in allen ghevalle, dat hy hadde, waer mede zich te troosten, dewijl het gheld, zonder klincken, niet en wilde verschoten zijn: dat hy oock in ’t trouwen, op ’t fatsoen niet gezien en hadde; maer dat hy zijn wijf, by ’t ghewighte en by de masse genomen hadde.
DCCCLXXIV. Schamp-scheutjen. |
EEn ghereformeert Predicker komende onder een deel Roomsch-gheestelicke, wierdt hem, al vraghende, toe-geschoten, wat doet Saul onder de Profeten: waer op hy veerdigh weder-botte; ick zoeck mijns vaders ezel, en verblijde my, dat ick hem, onder dezen hoop ghevonden hebbe: daer ick lippen van ezels zie, die zich met kaerden en distels verlustighen. Zoo zijn oock honden quaed, van vet leer te jaghen.
DCCCLXXV. Een Advocaet, een leugen-praet. |
WEl biechten, zeyd een boer, doet een goede absolutie bekomen: en daerom veel woorden tot walgens toe, ghebruyckende, om een Advocaet zijn zaecke ter deghen in te stampen, menghende wit en zwart, waerheyd en leughen onder een, zeyd hem den Advocaet, verhaelt de zaecke kort, mijn [p. 357] vriend, ick zal-er ghenoegh, als te pas komt, by lieghen. Zulcke pleyters meenen, dat zy haer ambacht niet en verstaen, of zy moeten zoo wel liegen konnen, als een hond een schotel lecken: durvende wel zegghen, dat de kat met ’t gloeyend yzer wegh geloopen is. Die daer best blaest, wint het trompet.
DCCCLXXVI. Onghelijck houwelick. |
EEn man met gheld ghedeckt, ghelijck een padde met pluymen, trouwende met een geld-zack van een wijf, liggende onder eenen deken, en konden zy noyt onder een dack ligghen, en over een plancke water draghen, d’ eene altijd wat anders, als d’ ander willende. Naer dat dit lieve paertjen langhen tijd een dobbelen arend ghemaeckt, en met de necke geduyvebeckt hadden, quam den goeden man te vooren, hoe geluckigh dat Cato was, welcke van zijn vrouwe sprekende, zeght, dat zy een middel gevonden hadde, om hem naer quaed we’er te doen wenschen: en dat hy oock noyt zoo geluckigh was, dan als Jupiter verbolghen was, en met den donder bulderde: want zy alsdoen verschrickt en verbaest zijnde, gheen ander toevlught en vond, dan in de schoot en armen van haren man. Maer dat gheluck en kond’ hem niet ghebeuren: want als dat vuyr door den hemel rolde, kaetste zy maer des meer, met haer vuyr-ballen, op het dack van dien over-wijfden suckelaer. Hy zach, och arm! te laet, dat hy een langhe lepel hebben moet, die met den droes pap eten zal.
[p. 358]
DCCCLXXVII. Geen quaed met quaed decken. |
REcht uyt te gaen, is best ghedaen. Maer als ’t immers ghebeurt, dat de voeten slibberen, of kromme ganghen gemaeckt hebben, zoo en moet-men gheen slijck met dreck willen decken. Eene vuyligheyd is ghenoegh, al wert zy niet verdobbelt. Die een ghescheurde broeck heeft, moet stille blyven zitten; en die gelapte mouwen heeft, moet zijn armen t’huys houden. Hoe de kraeye zich meer wascht, hoe-ze zwarter wert.
DCCCLXXVIII.Quade vrouwen. |
DE zee, die de weereld dreyght, van vier elementen, maer een te maecken, laet zich door duynen van kleyne zand-greyntjes stelpen en weder-houden, volghens de last, die zy van God ontfangen heeft. Maer als een weereldsche en gal-rijcke vrouwe den toom aen haere passie gegeven heeft, gheen wet die haren geest tot reden weder-roepen kan. Daer en zijn maer dry van zulcke van doen, om een volle marct, of ’t ghedruysch van een molen te maecken. ’t En zijn dan eyghentlick geen woorden, die uyt haren mond voortkomen, maer golven en schuym van een verbolghen zee. Socrates hielt het even-wel daer voor, dat-men de vrouwen verdraghen moeste, ghelijck-men de vuyligheyd van de duyven lijdt, die ons gheduld met hare vrughtbaerheyd betalen.
[p. 359]
DE gierigheyd is zoo houw-vast, als de beulingh stecken, die de gorte inhouden: zy sluyt haer inghewanden zoo sterck toe, dat-men eer honigh en manne uyt de keyen trecken zoude, als een weldaed uyt hare handen: zy is een flesse vol gelds, die niet en geeft, voor dat-ze gebroken is: ’t is een molen-rad, dat dapper arbeyd, en niet en voordert; een vercken, dat geen goed en doet, dan met zijn doodt: zy heeft altijd de zotheyd tot leydsman; de slavernye tot een duary; en de ellende tot belooningh.
EEn man, die gheduyrigh in de wissel is, altijd springhende van d’ een begheerte op d’ ander, ghelijck een voghel, van tack tot tack, is in een ghestadighe on-ruste, en quellinghe des ghemoeds: hy wilt, en hy en wilt niet, hy zeght en ontzeght, hy doet en ondoet, zich steeds in zijn gedaghten stootende: al wat hy doet, is met een loopende knoop vast, met een hand-draey, wert het verandert, en om verre gheworpen. Dat ghebreck is even zoo quaed, als de hals-starrigheyd der ghene, die zich krijghelick aen haer eyghen opinien vast hechten, en de reden niet meer en wijcken, als de rotssen de baren doen.
DCCCLXXXI.Kostelicke vrouwen. |
DElicate en kostelicke vrouwen schijnen geboren te zijn, om te doen zien, waer dat de begheerten van een onghereghelde natuyre konnen [p. 360] rijzen, zoo wanneer haer een groote fortune de schouders leent. Zulcke op-ghesmuckte proncksters en ontbreken onze eeuwe niet, die als poppen toe-ghemaeckt zijn, en zoo leckerlick op-getogen, dat-ze schijnen, met drinckbaer goud, tusschen kattoen en muscus, ghevoedt en ghemurwt te wezen. In voeghen, dat zoo Godt de zulcke, naer haren zin kastijden wilde, hy moest zijn roede met zijde binden, en met rooze-water besprengen.
GHeen houwelick of ’t heeft yet berouwelick. Men ziet-er zomtijds de nacht en de morgenstond in de zelve koetse: twee humeuren, zoo verschilligh van wezen en ghedaente, als de dood en het leven. De een drooght op zijn voeten, over yet, daer van d’ ander groeyt, en speck vergaert. Zoo werden de echt-genooten gemenght en onder-steken, ghelijck de kaerten, daer zomtijds een Koninghinne met een knape trouwt. Daer is altijds, in alle dingen, eenigh ramp, dat aen het meest lacchende geluck gehecht is; ’t welck zelden wijn geeft zonder moer en drabbe.
DCCCLXXXIII. Oprecht in woorden. |
DE beste schouwen slaen den minsten roock uyt. Zoo doet oock een eerlick man, die gheen roock-tongh en heeft, of ydel parfuym van woorden veylt, daer de menschen zoo weynigh nut van hebben, als Heliogabalus gasten van het gheschildert bancket, dat hy haer voor-stelde; maer die de daed [p. 361] met zijn woorden paert; wiens zegghen en wiens doen maer een en de zelve zaecke is.
DCCCLXXXIV. Valschen yver. |
NIet zoo zorghelick voor den mensch, noch zoo verfoeyelick voor God, dan wanneer een onbescheyden hitte, met hevigheyd gemenght, het masker van yver aenghenomen heeft, en dat een koortse van de reden, voor een deughd gaet, en geprezen wert. Dan wilt-men alle zijne ghedaghten vergoden, en alle zijne treden heylighen: en hoewel men voor God niet en doet, men zeght, dat alles voor hem is. Die aen dat geschildert vyer zich warmen, doen alle soorten van konsten spelen, om een goede opinie te winnen, op dat zy de weereld te beter bedrieghen zouden; maer zy bedrieghen meest haer zelven.
’t Is licht yet te laecken, Als beter yet te maecken.
’t HEeft weynigh moeyte in, de feylen aen te wijzen, en met scherp zout te wrijven, tot bloedens toe; maer zelfs yet onberispelick te doen, daer blijft elck een te kort. Zulcks dat veel menschen de lampe wel snuyten, maer zy en ghieten gheen oly daer in. En hoe zouden zy de oly daer toe doen, die geen en hebben, hoewel zy dat haer zelven doen gelooven: want haer feylen en zijn geen feylen: haer oxels riecken naer muscus en ambregrijs? ’t En is gheen dreck, maer den hond heeft het gekackt.
La non e merda, ma el cane la cagata.
[p. 362]
Een Prins van ’t Roomsch gevoelen, die zoo nauwen gewisse, als een hoppe-zack hadde, liet hem zomtijds ont-vallen, dat de weereld, met de Pater-noster in de hand, niet en was te regieren. ’t Is oock zoo; maer ’t is mede waer, dat zoo wie dat kostelick juweel van Onze-vader in ’t kabinet van zijn herte niet en hanght, zoo wel onbequaem, als onweerdigh is, om een gouden scepter te draghen; verdienende veel meer, met een yzeren staf gheplettert, en voor draf der zwijnen, op de mist-put gheworpen te werden.
DCCCLXXXVII. Quaede op-voedingh. |
’t IS een jammerlick werck om aen te zien, hoe het goed natureel der kinderen, hoe kleyn het zy, noch ghestickt en ghedoodt wert, door schandelicke fleemerijen, en slavelicke toe-ghevinge van de ouders; en dat onder de schaduwe van een zoete liefde. ’t Schijnt, dat-men niet als lompen en stucken vleeschs en teelt, die-men niet en moet dan lecken (ghelijck de beeren doen) om haer de rechte volmaecktheyd te geven: men overlaedt hun lichamen, met vet van de keucken, daer zy geheel schrepel en magher zijn van ziele. Zoo wascht de ondeughd en alle ghebreken met hun op, die alzoo in hare natuyre veranderen, dat die en zy maer een en zijn. En daerom als de dochters, uyt de handen van haer ouders scheyden, om in die van een echte man ghelevert te werden, zy komen wel van heerschap- [p. 363] pye te veranderen, maer niet van natuyre. Men zoude eer het yzer leeren zwemmen, en een slijpsteen mesten, dan een anderen aert daer in te scheppen.
DCCCLXXXVIII. Staet-verderf hoe te ghenezen. |
DE hals-sterrighe zieckten, die de Medecijns van binnen niet en konnen weeren, trecken zy naer buyten, in de opperheyd des lichaems, daer het quaed allenghskens uyt-dampt en verdwijnt: maer zoo en gaet het, in ’t lichaem van staet niet; daer de onghemacken en verderffenissen niet open geleght, maer in ’t verborghen dienen genezen te werden: men moet die helen, zou-men die heelen: ’t zijn uyt-geholde mijnen, die zoo haest begheckt als ont-deckt werden.
DCCCLXXXIX. De gemeente niet te veel belasten. |
EEn goeden herder en zal zijn kudde niet scheeren, als nae de wolle, die-ze heeft: hy magh-ze scheeren, maer niet schrabben en de huyd quetssen: hy moet oock tusschen-tijd gheven, om de wolle te laten aen-komen en groot werden. Zoo doet oock een wijs Regent, hy en laet de milte van de staet, ten koste van het bloed zijner onderzaten, niet vergroven en dick werden: hy en snuyt haer oock de keerse niet te nae, noch oock te dickwils. Strengheyd te veel gebruyckt, is als de kraght van een verjaerde drogue, die buyten haer jeughd en werckingh is; of als rhabarber te dickwils ingenomen, die op ’t leste, geen bewegingh meer en doet, of eenigh voordeel gheeft.
[p. 364]
PLato sprekende van de wijn met water ghemenght, zeght dat het was, een dolle God wijs maecken, en hem breken door een soberaer. Zulck een houwelick wiert by de oude geprezen, wanneer de wijn-kelder de water-put trouwde. ’t Welck by de Franssen is, Marier la cave & le puis. Maer hoe verre is onzen tijd van dien ouden af-gheweken! het druyve-zap en is nu niet sterck ghenoegh, om de herssens te verhitten; het vijfde wezen, en de fijnste gheesten werden-der, door konste uyt-ghetrocken, om de gheesten der menschen te smooren, en die in Gergeseensche zwijnen te veranderen.
DCCCXCI. Mignons van Koninghen. |
’t IS een erbarmlick dingh, als het Konincklick purpur al weenende, onweerdighe schouders deckt: dat de Princen gheen ooghen en hebben, als die in eens anders hooft staen, en den echo van haren artsch-dienaer zijn; die haer ghelijck met een men-roede zulcken pas doet gaen, als zijn kabrijsse mede-brenght. In dierghelijcken staet, leefde Attalus, Koningh van Asien, welcke door een laffe ledigheyd ont-zenuwt en ghebroken, van zijn gunstelingh Philopemen, teenemael gheregiert en gheringhelt wierdt: zulcks dat-men te Roomen vraeghde aen die ghene, welcke van Asien quamen, of de Koningh Attalus noch goed credijt, of gheloove, by Philopemen hadde. Die op een anders schotel wacht en eet niet, als hy wilt: Alzoo hanghen de Prinssen, als [p. 365] slaven, aen de mond van haer favoriten, of min-ghenooten: by de welcke zy zijn, als stomme letters, onder de klinckerts.
DCCCXCII. Begheerlickheyd. |
ONs begheerlick herte is als een vuyr, dat van zijnen wegh zijn roof maeckt, en zich voedt van zijn hongher: ’t is een wolcke, zeght Gregorius, die van dampen ghezwollen, door de winden ghedreven, en door de hitte verdreven wert. Het krijght alle daghe duyzent mis-gheboorten, ende alles meynende te hebben, bevindt het zich in een ydele nietigheyd.
DCCCXCIII. Wel-sprekentheyd der oude. |
DE rimpels in grijsheyd van het aen-gezicht der oudheyd behaeght de ooghen der wijze meer, dan al ons blancketsel en couleuren. De laegheyd van hare uytdruckinghe, is meer weerd, dan alle de grootsheyd en ghezwel van onze figuren. De ziele van die wijze Romeynen was wel-sprekende, eer zy spraeck-konstigh was; en zy waren wel-sprekende, om dat zy wijs waren. Als zy schreven, dopten zy haer penne in de zin en verstand. Men telde hare boeckstaven niet, maer men woegh de linien, die heel gheest en zenuwen waren, zonder mengelingh van drabbe, of over-vloed van vleesch. Nu vind-men schrijvers, die lasten van woorden op ’t papier storten, daer de zin te zoecken is. Maer wat is ’t? men gewent zich naer de smaecke van den tijd.
[p. 366]
DCCCXCIV. Verstandige maken minst beslagh. |
DIe groote gheesten ghelijcken de diepe rivieren, die met een stille majesteyt, zachtjes vloeyen, zonder yemandt met haer stroomen te ont-rusten: maer die kleyne onwetelinghen van ’t Latijnsche land, quetteren en snateren, als de snelle-beken, vermoeyende al de weereld, met haer ghesnap en ydelen roem. Hebben zy maer de minste verwe van letteren aenghenomen, zy laten hun voorstaen, dat-ze in de speloncke van een Sybille gheslapen hebben, om orakels en God-spraecken te uyten. Zy schijnen hoogher te vlieghen als de arenden, en niet op der aerden te brenghen, dan het ghene zy in den hemel zijn geweest halen. Maer die een van de zulcke komt te peylen, zal verbaest staen, wat een ydelheyd en ledigheyd in dat groote hooft schuylt. ’t Is een huys, zal hy zegghen, met vergulde portalen, maer daer de kamers met spinne-webben vervult zijn.
RAymond Lullus van zeker edelman zijn eenzaemheyd verweten zijnde, zeyde, neen goede vriend, maer ick was in een goed en groot ghezelschap, en zedert uwe komste, vind ick my alleen. Zoo placht Scipio te zeggen, dat hy noyt min alleen en was, dan als hy alleen was. Die gheleerde eenzaemheyd en past die luyden niet, die van haer zelven gheen zap of spijs en hebben, tot haer eyghen onderhoud: die van haer zelven verschrickt, met de [p. 367] Spaignaerts moeten zegghen, Guarda me Dios de mi; God bewaer my van mijn eyghen zelven.
PRocessen zijn kinders van ’t chaos en de nacht, van passien en aerdsche driften, van menschen, die op de wind van een ydel woord krackeel maecken. Maer een ghezet man en zal tot gheen pleyterye komen, als met loode en traghe treden, en pooghen met arends vleughelen daer uyt te komen: hy oordeelt beter te zijn, een magher accord te maecken, als een vette sententie te verwachten. Meglio é magro accordo, que grassa sententia. ’t Is zoo on-mogelick in die vuyle pekel te weycken, en versch te blijven van alle passien, als vuyr te voeden in het water.
DCCCXCVII. Veranderlickheyd. |
DE menschelicke dingen hier om leegh en hebben niet onbeweeghlicks, als haer eyghen beweeghlickheyd. ’t Staet al op schroeven en losse schijven, wat-er in de weereld om-gaet. Veranderingh is de koeyen goed, zeght den huys-man, en zoo ziet-men, dat elck een ghezint is. Men springht, gelijck de exters, van d’ eenen tack op d’ ander, geen ruste thoonende, als in de onruste. Door kraght van wenschen het toekomende, verliezen wy ’t plaisier van ’t tegenwoordighe. All’ onze begeerten zijn van wind geweven, die ’s morghens oost, en des avonds west waeyt.
DCCCXCVIII. Nieuws-gierigheyd. |
WY backen gemeenlick met den lesten oven, en komen dan te laet; of zijn altijds een backte [p. 368] ten achteren: de arentsteenen ghelijck zijnde, die altijds baren, en noyt yet voort en brenghen: menschen, die altijds ten ancker ligghen, en den wind wachten, zonder oyt te varen: als kinders, die altijds naer vacantien en speel-daghen verlanghen, en ondertusschen niet en leeren: die de zonne wel rascher zouden willen doen gaen, ghelijck-men met de uyrwercken doet: en als-men ’t al heeft, daer-men naer ghesteent en ghegaept heeft, men krijght den arbeyd, om een ander vrught te baren, die de eerste onghelijck is. Den dorst naer yet nieuws blijft ons altijds in de keel, en den hongher tusschen de tanden. Wy zijn ziecken in ghezondheyd, doode in het leven, die niet en weten, wat wy willen, en altijds wat anders willen: woonende alzoo in ’t land van quick-zilver, daer gheduyrighe aerd-bevingen zijn, en daer de winden van alle zijden waeyen.
’t EN is noch Christelick noch Politijck, datmen een man zonder reden, de voet over-dwars zet, en ont-kussent, die zijn ampt en zijn gemoed zoeckt te quijten. Maer ’t en is oock gheen wonder, dat-er zomtijds erten op de compagne ghestroyt werden, daer-men licht van rolt, en dat-er zoo een schipper te voet raeckt, die ’t daer naer ghemaeckt heeft. De weereld is een groot graf van veel kleyne Phaëtons, die de zonne en de uyren willen regieren, hoe-wel haer leven een gheduyrighe ongheregeltheyd is; en die daerom gheen ander eer en hebben, [p. 369] als van hooghe ghevallen te zijn, en meer lichtveerdigheyd tot den dienst, als bequaemheyd ghebraght te hebben. De mate van een mensch en van een Enghel is een, Apoc. 21. 17. Maer die en is niet aller menschen, of die de ghedaente daer van draghen.
CM. Niemandt zonder ghebreck. |
DE mensch thoont over al, dat hy een mensch, dat is broos en zwack is: en daerom wert hy oock Enosch, van zwackheyd, in Gods tale genoemt. De een is wel van beter metael ghegoten, en meer ghezuyvert als d’ ander, maer elck heeft zijn droessem en drabbe by hem.
Niemandt van zoo fijnen goud,
Die niet zoo wat loots behoud.
Niemandt van zoo goeden stand,
Of hy heeft een wolven tand.
Wy slachten de granaet-appel; gheen zoo gaef, of zoo schoon, of men vindter wel een quae’ korrel in: en gheen zoo schoonen schip, of ’t heeft zijn pompe. Elck heeft zijn feylen en ghebreken, maer ’t is de beste, die de minste heeft.
ONgheduyrigheyd is een helsche plaghe, die den mensch geduyrigh pijnight, en in allarm houdt. Zulcke luyden hebben altijd een ruygh of een blood; een jonck of een ey: hebben zy een klosjen af-ghesponnen, daer moet al weer nieuw vlasch aen den rocken. De steen moet rollen, of hy vergaert mosch en vuyligheyd. Daer en is by hun gheen ruste [p. 370] als in de onruste, gheen stadigheyd, als in de onghestadigheyd: Et tantum constans in levitate sua.
De armoe’ is een zware roe,
Zy sluyt ons alle deuren toe.
’t IS waer, een arm man moet ghemeenlick achter af staen; en die het bont aen heeft, wert met den rugh aen ’t vuyr ghezet: ’t is even-wel dickwils dienstigh en noodigh, met dat onghemack bezocht te werden.
Het goed maeckt moed,
Armoed demoed, en dat is goed.
Het goed, zeghtmen wilt twee schelmen hebben; eenen die ’t onrechtveerdelick vergaert, en eenen, die ’t Godloozelick verteert. Waer op eens een heylooze op-snapper spottelick zeyde; zoo magh ick wel in die monsteringh voor twee mannen passeren: want al wat ick winne, verteer ick zelve.
CMIII. Daer-men zich nae zet, gebeurt ons veel. |
WAer yemandt heen wilt, daer doet hem ’t gheluck de deur open. Wie kappoenen eet, en zijn huys-houden daer naer stelt, die krijght oock kappoenen. De zeugh vindt eer een dreck, als een stuck gouds.
Of mensch of zwijn, elck vindt het zijn.
Men krijght den staet, daer naer men staet.
Zoo zeght-men ghemeenlick, wie naer een gouden waghen staet, die krijghter af, of, asch of naghel.
[p. 371]
Kleyne menschen, kleyne wenschen:
En die kleynheyd blijft haer aen-kleven, tot ’t eynde van haer leven.
CMIV. Gheen onmoghelijckheyd aen-gaen. |
MEn moet gheen onmoghelicke dinghen willen of beghinnen. ’t Is goed, dwars door ’t gat te zien, eer-men zijn zelven daer in begheeft. Men moet een quastighen block, daer de bijl op-breeckt, onghekloven laten. En wie isser, die alle kromhout kan recht maecken? De tijd vereyscht zomtijds, dat-men dry moet laten paer zijn. Toe-gheven stilt veel twist, en weert veel onghemack.
Een weynigh wijcken, doet gramschap strijcken.
DEghelicke lien zijn dun ghezaeyt, en zitten wijd van malkander: zy hebben gheen of weynigh buyren: ’t zijn witte kraeyen, en zwarte zwanen, die voor mirakel aenghezien werden. Een eerlick man is een Daniel in Babylon; een Moses in Egypten; een Naaman in Syrien; een Loth in Sodom; en een Noach in de gansche weereld.
CMVI. ’t Ghebruyck van goed. |
Wat helpt een vat wijn, als ’t niet ontsteken en wert? En wat nut heeft het gheld, dat in een kist ghestapelt en ghekerckert is? Een rock die wilt ghedraghen zijn, daer komen anders motten in. Die zelfs gheen ghebruyck daer van hebben wilt, krijght een naer-volgher, die zijn verzuym lustigh boet en betert. Naer een spaerder komt een teerder: en die een [p. 372] vat vult, moet weder yemandt hebben, die ’t ledigh maeckt.
d’ Een tapt het wijntjen in de kan,
En d’ ander drinckt zijn meugh daer van.
WAer toe zich veel te moeyen met andere lien koeyen. Dat u niet en juckt, en krauwt niet; en dat u niet en brandt, en blaest niet. Zoeckt u zelven in uw eyghen huys, en kijckt daer in uw eygen potjen. Dat elck met een ander brockt, laetze dat te zamen eten. Ghy zult dan ghewaer werden, dat-men niet vergeefs en zeght,
Luttel onderwin’ brenght veel ruste in.
ALs ’t gheluck op-gaet, zoo sneeuwt het vrienden, en als het onder-gaet, zoo haghelt het vyanden. Vlieghen en vrienden komen in de zoeten tijd, en als ’t saysoen hart en zuyr wert, gaen-ze wegh. Zulcks dat het gheluck der vrienden zomer is, en het ongheluck aller vrienden winter. De menschen slachten de duyven, die de witte koyen beminnen, en daer-men kemp-zaet stroyt; verlatende de sombere en vuyle koten, daer-ze staegh om de kost vlieghen moeten.
DAt-men ter hand neemt, en moet-men niet ten halven doen: daer moet yver en moed toe-ghebraght werden. Courage faict l’ ouvrage. Dapper aen-grijpen, is half ghevochten. Men ziet ghemeenlick,
[p. 373]
Dat vertsaeghde lien noyt wel ghedien;
En dat-ze noyt ridder werden, die niet volherden.
Een moedighen ernst is de ziel van ’t werck.
En kont ghy op den bergh niet gaen,
Blijft echter in het dal niet staen.
Die niet en jaeght en vanght niet. Tast het werck dan, met kloecke handen aen.
Die stout is in het werck,
Die voert de bruyd te kerck.
Wel aen dan: Steeck-stijf en als ’t behoort,
Zoo gaet de karre voort.
Houd aen, en vat, zoo krijghtje wat.
Slaet handen aen, het zal wel gaen.
NEmen is een goed en nuttigh hand-werck, waer het maer een gheoorloft ghilde. ’t Is een winckel, daer vrienden ghemaeckt of behouden werden: daer elck die gheeft, zijn vrinden heeft. Smeeren maeckt een zachte huyd; zoo maeckt oock goud-smeer ghedweeghe herten, en handsaeme vrienden. Maer ’t zijn de ghiften, die verghiften, en zoo veel verderf in landen en steden maecken.
Gheen zoo sterck en hooghe wallen,
Die-men met gheen gheld doet vallen.
En hoe menighe tongh wert-er aen een gulden keten gheleght; hoe menigh zilver slot, aen den mond gheslaghen! Die met gulden spiessen vecht, is zeker van de victory.
Het looze gheld behoudt het veld.
[p. 374]
SChencken heeft gheen bodem: ’t is een zifte of gaten-teele, die gheen nat en houdt: ’t is een kele van de helle, die noyt en zeght, ’t is ghenoegh. Zoo dat een gevers beurze met porreye, of loock-blaren toe-gheknoopt moet zijn; en zijn gheld altijd in onrust leven.
Sluyt hy de handen toe, zijn’ vrienden zijn hem moe’.
Zoo langh de pot koockt, leeft de vriendschap, maer als de hond in de pot is, vlieden de vrienden.
Terwijl het speetjen gaet, geen vriend die ons verlaet.
DE nood vindt brood. Als ’t op de nijp-rock van gebreck aen-komt, men wert een profeet en waer-zeggher, van datter maghere tijden en honger-jaren volghen zullen. Wie en zou dan niet vernuftigh werden, om konsten uyt te vinden, tot stelpingh en voor-komingh van dat scherpe quaed.
Veel on-gheval laet niemandt mal.
Wien het gheluck te wel wilt, dien maeckt het tot een zot. Maer armoed is teghen zotheyd goed.
CMXIII. Smaeck van spijze. |
DE kock zou wel moeten koken, die ’t al de weereld van pas zou maecken, en de spijs zoo smaeckelick toe-bereyden, als een smids morghen-mael. De rechte specery daer van is den hongher en arbeyd: dat is de sausse, die van droogen-brood taerten en pasteyen maken kan; die een pekel-haringh in patrijs, een boteram in spritssen kan veranderen. [p. 375] Denck niet, dat pauwen en faisanten ’t gehemelte van de Prinssen, en haer leuye tanden, zoo aenghenamen smaeck gheven kan; als een stuck kaes en brood, de graeghe kiezen van een kloecken arbeyder, lecker en smaeckelick is. Van kleyne vischjes wert de snoeck groot; en van gheringe kost werden schamele lieden vet en glat.
DE wetenschap treckt ons uyt de dommigheyd, en uyt een rauw verwildert leven: zy ont-roest en raffineert de ziele; barende een welsprekentheyd, die de kraght der redenen, de zuyverheyd der woorden, de zoetheyd en aerdigheyd van de tale, de puntigheyd van de bejegheninghen, zeer wonderbaerlick maeckt: een wel-sprekentheyd die den mensch zoo zeer, boven andere menschen, verheft, als de spraecke den mensch boven andere dieren verhooght.
REchte Staets-lien moeten meer van de fluyme als van de galle hebben: zy dienen met loode voeten, en metale pantoffels te gaen, ghelijck eertijds de statighe Philosophen deden. Een van die, daghelicks ghevoelende, dat hy te milde van de galle bedeelt was, gevraeght zijnde, waerom hy zich met staet-zaecken niet en menghde of moeyde, andwoorde, ’t en is niet dat ick dat ampt vreeze, maer veel eer, dat ick mijn zelven vreeze. Hy was beducht, dat de hitte van zijn op-loopende humeur de vlam- [p. 376] me in den staet brenghen moghte. Hy wist oock wel, dat die het vuyr in een bosch ghesteken heeft, gheen vryheyd meer en heeft, om dat uyt te blusschen: d’ ontstekingh en blijft niet meer zijnen wille onderworpen, maer voordert van boom tot boom, tot dat het gansche foreest in asschen bekeert is.
MEn vindt luyden, die naer den aert van Cham, een groot plaisier scheppen, om alle naecktheden te ontdecken, en als een stil-ruymer of nacht-wercker, over al aen alle huyzen om te rijden, om ouden en nieuwen dreck by een te rapen, en dien dan (naer de wijze van hoeren en boeven) yder een in ’t aenzicht te werpen. Niemandt zoo scheut-vry, of hy moet by hun, of dye of vleughel, of ten minsten, van zijn veren laten. Dat zijn van die onreyne vlieghen, die altijds op puysten en zweeren zitten, daer van zy leven en ghevoedt werden.
CMXVII. Nietigheyd van de mensch. |
WAt is het van de mensch? zijn eerste wooningh is tusschen den vuylen af-gangh van spijs en dranck, een onreyn uytwerpsel der natuyre. Het voedsel, dat hy neemt in de lancken van een vrouwe, en is niet anders als onreynigheyd, ’t welck Gods tale nidda, dat is, wegh-doenssel noemt: levende daer ghelijck de schalbyter in den dreck: en als hy in het licht komt, is hy met slijm, en fluymigh bloed om-toghen: dan maeckt hy een verdragh met het [p. 377] verderf, en beghint te wrotten, zoo haest hy begint te leven: en wanneer hy van zijn vleesschelicken rock ontkleedt wert, en dat een eeuwighe slaep zijn ooghen toe-ghesloten heeft, blijft hy een tronck en aerden klomp, een hoop van slick en sleckigh stof; niet meer in ’t leven komende, tot dat de hemelen haren loop stremmen, en nevens andere dingen des weerelds, haer eynde vinden.
DE tongh met goud bedropen, zinght over al den boven-zangh, een yeghelick de loef af-stekende. Die zulcken klepel in de mond heeft, is preutsch en prat, sprekende niet een woord, of ’t is by hem, ten minsten, een ducaet weerdigh: des steeckt hy de borst uyt, als een kermis-gans, en doet het speck in den hangh daveren: hy meent dat het verstand in zijn hooft, ghelijck het gheld in zijn kasse, met hamers gheslaghen is.
Het roode goud, maeckt trotsch en stout.
En de stoutste wezels zuypen de eyers uyt.
CMXIX. Ongelijck in ’t beghin teghen-gaen. |
DOor ’t lijden van een oud ongelijck, nood-men een ander; en zoo roept den eenen afgrond den anderen toe. Die zich voor een mijte laet verongelijcken, gheeft oorzaecke, dat-men hem daer naer voor een daelder bedrieghe.
Die zich verzuymt, die wert ontpluymt.
Lijd yemand, dat-men hem een oorband gheve, hy zal flus daer aen, by den hayre ghetrocken werden: [p. 378] die zich een voet lands laet ont-nemen, zal haest een roe, en daer naer een ghemet verliezen. Lescht het vuyr, eer ’t ten daecken uyt-slaet: en laet de Nicker in de kercke niet komen, op dat hy op den autaer niet en gae zitten. Verdraeght ghy, dat u yemandt by den hals vatte, wijt het u zelven, dat hy u ter aerden werpt.
CMXX. Weest, wat God wilt. |
ELck zy met zijn lot vernoeght: want yders ghebreck wert met een tegen-wicht gheboet. Kleyne luyden hebben groot vuyr en couragie. En wat de natuyr de pauwen aen den kam onthoudt, gheeft zy haer weder aen de steert.
Hoe weynigher verstand, hoe gheluckigher hand.
Wy en konnen niet al even rijck en schoon zijn, noch op alle feesten ghebeden werden. Wy en moghen niet al Bisschoppen zijn, daer moeten oock Munnicken wezen. Kan ick op gheen schoone klepper, of witte hackenye rijden, een geringh bidetjen zal my even haest over wegh bringhen. Dat vry een ander premier noble zy, en d’ eerste stoel bekleede; ’t is my ghenoegh, en veel te veel, dat ick premier mobile ben; als on-weerdigh zijnde, naer Aristotelis leere, de laeghste hemel-schijve, jae het gheringhste draey-wiel, hier op aerden, te wezen.
CMXXI. Zelf doet, zelf boet. |
VErtrouwt gheen anders handen het ghene de uwe doen konnen.
Zelf is de man, die ’t best doen kan.
[p. 379]
Het by-wezen van een Prins, die noch in de wieghe waeuwde, heeft maghtighe veld-leghers op de vlucht ghebraght, en in d’ ander weereld gezonden.
Al is de rugghe sterck van kracht,
Het aen-ghezicht heeft meerder macht.
Graef Ego, zeght den Duytsch, bouwt best, en heeft de schoonste peerden: zijn voetstappen zijn vruchtbaerder, dan de grootste mistingh van het dorp.
Niet en vermach-er meer, als ’t voorhooft vanden Heer.
DE menschen kussen haer eyghen handen, en lief-koozen haer halve deughdekens, als of het Dianen van Ephesien waren. Elck meent, dat zijn koeckoeck fraeyer zinght, als een anders nachtegael; en laet zich voorstaen, dat hy yder luys haer schoen kan passen, en elcke vloo bequame stilten maecken. Hy weet wat de Koningh de Koninginne in d’ oore ghezeght heeft; en ghedenckt dry jaer langher, als hy oud is. Zoo willen muyze-keutels peper zijn, en Aptekers onder Doctoren gherekent werden. Wy appelen zwemmen, zey de peerde-strond, en dreef met oragnie-appelen, de rivier af.
CMXXIII. Ghemaeckte passien. |
DE vleyery is vernuftigher en vond-rijcker dan de waerheyd; de slaverny dan de vryheyd, en de vreeze dan de liefde. En daerom zoo wanneer zich yemandt pijnight, om eene passie, (neemt van droefheyd) te betuygen, die gheen of weynigh grond in ’t herte heeft, en kan hy niet geloven, dat hy zijn rolle [p. 380] ter deghen speelt, ten zy dat hy alles by-brenghe, wat een snoode valscheyd verzinnen kan. Maer die met een ware droefheyd ghetroffen en gequetst is, beeldt zich lichtelick in, dat om die te doen blijcken, hy gheen ghemaeckte mijnen of grammatsen van nood en heeft; vastelick gheloovende, dat-men hem in de grond van zijn heusche ziele zien kan. Maer ’t is zeker, dat ghemaelde kruyden, en geschilderde bloemen gheen reuck en gheven.
CMXXIV. Ghemeynschap van heerschappy. |
DAer en is niet, dat de on-moghelickheyd zoo na-by komt, als eenigheyd en ghemeynschap van heerschappy. Die even-grootheyd en maetschappye is by den anderen on-verdragelick. Broeders, die malkander in eenen buyck gheleden hebben, en kan een Rijcke niet te zamen vatten: gelijck die tweelinghen, die Roomen stichteden, genoeghzaem te kennen gheven. Die wreede wijsheyd bethoont dat befaemt en on-faem geslachte der Ottomannen, die gheen ruste en meenen te vinden, ten zy dat zy haer heerschappy met broeder-moord inwyen, en beghinnen. Men ont-leert en verzaeckt de nature, als-men zich de fortune over-ghegheven heeft. Gheen zoo vuyrighen passie, als die groote heersch-lust, die alle andere begheerten doet sterven en verdwijnen. Dat heeft dien grooten Henrick doen zegghen, (ghelijck-men zeght) dat het Lely-rijck wel een misse weerdigh was. Maer die qualick in den oven schiet, ’t is vremd, zoo hy recht brood uyt treckt.
[p. 381]
DE booscheyd is een ongheluckigh ambacht: zy drinckt altijd ten minsten, de volle helft van ’t vergift, dat zy voor andere gheweyckt en bereyt heeft. Heeft zy een zweerd, zy vindt oock een ander, die een deghen heeft: en zet zy yemand den voet over dwars, zy wert den rugghe met stocken gemeten. Is laster-klanck haer spijs en dranck, en dat zy in quaed-sprekentheyd wel-sprekende is; zy wert wederom met een scherpe bijt-looghe ghewreven: en vloecken zijn blaeren; die-ze zaeyt, zal-ze vergaren.
CMXXVI. Zoete bejegheninghen. |
IN de Roomeynsche vuyst-ghevechten, om plaisier en vermaeck aen-gherecht, was-men ghewent de handen, met ronde moffels, te verzorghen; op dat, wanneer de vechters zich quamen te verhitten, gheen ongheluck gebeuren mochte. Die voorzichtigheyd behoorden oock alle Christenen en Staets-persoonen te behertighen, wanneer zy in verschil en on-eenigheyd staen: op dat zy van alle bitterheyd en galligh humeur, ghezuyvert, met een heunighe en vriendelicke tale, malkander bejeghenen mochten. Een Christen moet dencken, dat yder een in de Schriftuyre, niet even belezen en gheoeffent is; en dat hy, die de sterckte heeft, om alles te eten, den zwacken draghen moet, die maer moes-kruyd en durft nutten: dat verschillen in religie geweert moeten werden, met het zweerd, dat uyt [p. 382] Gods mond voort-komt, en niet door zweerden, die uyt de scheeden ghetrocken werden. Een redelick politijck moet de losheyd van ’t menschelick verstand, en de onzekerheyd van weereldsche dinghen zich voor ooghen stellen, en by zijn zelven peynzen, dat onzen geest in bloed ghesmoort, ende in vleesch begraven, zelden zoo zuyver is, dat hy het beste, t’ allen tijde, kan uyt-keuren: dat de tijd zomtijds moet gheven, dat de zwacke reden weygert.
CMXXVII. Yverighe neerstigheyd. |
DE schilder Nicias was eertijds zoo yverigh, en tot zijn werck gheneghen, dat hy zomtijds zijn dienaers vraeghde, of hy oock ghenoenmaelt hadde. Alzoo was Archimedes aen zijn teycken-berd zoo ghehecht en vernaghelt, dat hem zijn jonghers, met gheweld, daer van moesten af-haelen, om hem ter tafel te leyden. Waer vond-men oyt zulcke yveraers in dat groote werck des Heeren, die haer zelven, of liever de weereld zoo vergaten, dat zy van den hemel niet en waren af te trecken?
CMXXVIII. ’t Beghin wil een eynde. |
’t IS een arme winckel, daer veel ghesneden, en weynigh ghenaeyt wert. Men moet niet beginnen, of ’t moet vol-trocken werden.
Die wat beghint, en niet vol-maeckt’,
’t Waer beter niet eens aen-gheraeckt.
Meet dry-maels, eer ghy af-snijt; maer als ’t oock ghemeten is, zoo moet-er de scheere in.
Eerst wel bedaght, en dan vol-braght.
[p. 383]
Groote stoffers zijn ghemeenelick doen-nieten, daer minst van te verwachten is.
Grands vanteurs, petits faiseurs.
Zegghen en doen, verschilt veel roen.
En die de weereld door-zien heeft, magh wel zegghen:
Groote stoffers, leughen-stoffers.
Groote rommers, ydel’ bommers.
Vele roemen, van steenen brood te konnen maken, die ’t zelfs van deegh niet doen en zouden. Zegghen is goed, maer doen is beter. ’t Ghebeurt maer al te veel, dat
Woorden en daden malkander verraden.
’t ZYn arme zielen, die naer een anders wincken leven moeten: die de ghezuyckerde spelen, en zoete ooghjes maecken moeten, daer zy met galle gheaest, en met schouw-bitter gevoedt werden. En dit gheschiedt veel, om zijn nest wel te vederen, of op hope van eenigh voordeel, dat noyt en zal geboren werden. Zulcke tellen haer kieckens, eer de eyers gheleght, of immers ghekipt zijn. Die wel-geboren, en een bescheyden hooft-stuck hebben, en konnen niet weyfelen, en zeyl met alle winden maken: zy zegghen tot haer zelven;
Doet, wat ghy moet, daer komme van,
Wat dat-er oock op volghen kan.
Maer die weynigh zout in haer breyn-kasse hebben, [p. 384] slachten de hongherighe dogghen, die wel worsten moghen, al zijn-ze beslijckt, en die wel pensen eten, al zijn-ze in gheen wijn ghekoockt. Zy zullen de schouders buyghen, als zy maer deel aen de taerte moghen hebben.
’t IS te vergheefs in ’t goud te zwemmen, als-men daer gheen nut van heeft. Een groote boeck-kamer, met allerley stoffe van wijsheyd op-gepropt, is maer een verwijt voor de bezitter, die het hooft van een garnaet, en de herssens van een pekel-haringh heeft.
Gheld en is gheen danck weert,
Als-men een ’t ghebruyck weert.
Wat doet den ezel met de zack-pijpe: en ’t vercken met een kostelicke boote.
MEn moet noyt te heftigh voor ’t scherpste recht dinghen: de billigheyd en barmhertigheyd moet allesins haer beurte ontstaen, en toe-gedraghen werden. Men zagh noyt zaken wel gedijen, die reuckeloos op ’t hardste voort-gheslaghen werden; daer van de scherpte met gheen ghenade ghesmijdight en ghegeurt wert. Recht moet recht zijn, en rechtelick uyt-ghevoert werden: maer ’t en is gheen recht, dat te scherp op de snede ghezet, en van oly on-bestreken is. Zulcken stael moet omleg- [p. 385] ghen of schuldigh werden. Een zoeten appel valt te laf; een zuyren al te wrangh: hy moet dan zuyr-zoet wezen.
CMXXXIII. Trotse verwaentheyd. |
MEn zeght van de Spaignaerts, dat de ydelheyd haer noord-sterre en zeyl-steen is, daer naer zy alle coursen zetten. Maer ’t is een losse waen, te dencken, dat alle ydelheyd op ghene zijde van de Pyreneeysche berghen gebleven is: daer passeert-er oock herwaerts by wissel-brieven. Ja men ziet hier daghelicks die tare zoo uyt-dyen, datmen haest den Castiljaen in Nederland zal schole legghen. Men schrijft in Italien, de Florentijners toe, dat zy het fijn uyt het grof trecken; en dat de Genuëzen het fijn uyt het fijn weten te halen. Maer de konst van ’t vijfde wezen, uyt de fijnste ydelheyd, naer d’ herssens op te jaghen, is nu Neerland eygen geworden. Dien balon, met wind ghevuldt, ziet-men nu allesins langhst de straten springen, en tot binnen in de huyzen botten. Dus wilt het mout boven ’t bier, de braed-pan boven ’t gebraed wezen. Dit kleeft ons aen, van dat gesijffel des serpents, Ghy zult als Goden wezen: ’t welck als onze eerste moeder hoorde, door die hope betoovert en begocchelt zijnde, ’t was uyt met ’t menschelick gheslacht: ’t ghewaende Godschap deed’ al haer zaet ter helle sleypen.
CMXXXIV. Losse regieringhen. |
’t IS wonder, hoe menigh land of rijck bestaet, op zijn eyghen zwackheyd drijvende, en met geen [p. 386] voet of zuyl gheschoort zijnde. ’t Is zeker, dat de grootste lichamen van staet meer aen malkander hanghen, door haecken en litsen, als door spieren en zenuwen. Men moet met verbaestheyd aen-zien, dat een deel greyntjens zands de schrickelicke woestheyd van den grooten Oceaen breydelen: maer noch zoo vremd is ’t, dat losse herssens van een hooft, daer een kroon op geplackt is, al waer ’t oock maer een kind of wieghelingh, de barninghen van zoo een onstuymigh volck, kan steuyten, en in order houden. Hy en is niet wel bedacht, die zijn mantel, aen een krancke spye hanght: maer elck leunt aen een bultighe muyr, die onder ’t bestier en ghezagh van menschen woont.
’t En waer, die groote hand van boven,
Gheen land, of ’t waer haest om-ghekomen.
CMXXXV. Wel-doen doet zwijghen. |
MEn zeyde eertijds aen een oud Philosoof, dat eenighe boos-wichten qualick van hem spraken: ick zal, andwoorde hy, zoo wel pooghen te leven, dat ick-ze of doen zwijghen, of doen lieghen zal. Een aertighe vond, om zijn zelven eerlick te wreken, en met eenen veel vrienden te maecken: ’t welck Titus zoo hoogh waerdeerde, dat hy meynde, den dagh verquist te zijn, als hy zich met gheen vriend-verrijckt en hadde. God, zeght de Profeet, stopt den mond der ghene, die onrechtveerdelick spreken. De deughd beneemt het fenijn van die Spaensche vlieghen, die de schoonste roozen doen [p. 387] verleppen en verdrooghen. In allen ghevalle, heeft yemand een harden hamer, zet-er een anbeeld van pluymen teghen. Steene-muyren werden door de koghel verbrijzelt; maer aerde-wallen worden daer door versterckt.
Bien faire faict taire.
Wel-doen verkrijght, dat elck een zwijght.
CMXXXVI. Christus in den hemel. |
HEt heeft zijn byzonder vermaeck, in de grond van ’t water te speuren, wat in de lucht passeert, en daer te zien zwemmen, al watter in den hemel vlieght. Maer als ghy daer uw ooghen, in die lustige water-beemden weydet, denckt dan eens op de lieffelicke bybel-beken, die ons in haer krystal verthoonen, wat de Heer Jezus daer boven ter rechterhand zijns Vaders doet.
DE zeldzaemheyd en onghemeenheyd geeft alle dingh zijn prijs en weerdigheyd. Men ziet het meeste deel der menschen, dat zy haer ooghen niet om hoogh en heffen, dan wanneer een eclipsis haer belet te zien, het ghene voor haer voeten licht: of, datter eenigh vremd lucht-teecken zich verthoont, dat eenighe nieuwigheyd in de nature brenght. Wie rijster ’s morgens op, om den on-metelicken brand-spieghel, de ooghe en ’t leven des weerelds, te zien rijzen? ’t Is al geringh, wat de ooghe dickwils ziet. Zoo wert Godts wijsheyd verzuymt, om dat die over al is, en in yders ooge valt. Zoo booren wy een [p. 388] schoonen fulpen rock met stroo: en ghelijck de Indianen doen, wy nemen een gheschildert beene-mesjen, voor een klompe gouds.
DE Spaignaerds houden, dat het huys, daer-men woont, voor een tweede huyd ons dient. Maer men kan, met meerder reden zeggen, dat de op-voedingh daer voor, gelijck oock voor een andere nature magh gerekent werden. Men zegghe, wat-men wil, van lucht, van land, en aert; het op-bringen is een tweede geboorte, die oock de natuyr een verwe gheeft, die niet licht en verschiet, dan als de mensch verschiet. Men hoeft zoo diep in de weereld niet gheweest te zijn, om dat te weten. Onze voeten, die maer wat tijds, over een anders dorpel gegaen hebben, brengen ons dat t’ huys: men kent den wijn by de hoepen niet; noch een Jode, by de voor-huyd: maer zeght my, by wat heyrt een dochter ghebakert is, of by wat vuyr een jonghman ghewarmt heeft; ick zal u zeggen, van wat stof of alloy zy beyde zijn.
CMXXXIX. Zacht van humeur. |
GHelijck de hardste en de koudste winden eenighsins ontlaeten, en verzoeten, als zy door zachte en getemperde gewesten passeren: zoo gaet het oock met de ghemelicke en gequaste zaecken van ’t land, die door zoete en vriendelicke humeuren beleyt werden: zy verliezen een groot deel van haer ruyghen en stekelingen aert. Zulcke wijze en [p. 389] zachte zielen zijn zoete amandels voor harde handen; en muskaet-noten voor een stercken aessem.
CMXL. Nieuws-ghierighe ghemeynte. |
MEn vindt nu een ghemeente zoo nieuws-gierigh, en onderzoeck-zieck, dat zy lucht en kundschap willen hebben, van alles wat in de heymraed van staet besloten, en wat aessem daer over gegaen is: hier uyt rijzen veel wolcken van argh-waen, en voor-spoken van kerck en land-verderf. Zy zijn oogheloos, en meynen door een dobbelen blind-doeck te zien, wat aen d’ ander zijde van een hemels hoogen bergh omme-gaet. Een toe-vloed van huys en handwerck-lien, uyt stallen en winckels op-gestommelt, durven een contreleeurschap uyt-maecken, om te ziften en te garbeleuren, wat de hooghe macht beraemt en bestemt heeft. Is dat, om zoo heen te laten sloeren, en dien brand zoo waterloos aen alle kanten te laten uyt-slaen? Hier toe dienen geen slap-lenden, of schimmen van Regenten, maer God-vruchtige en hard-vochtige zielen, die van vreeze niet en gridselen; en wetende, van wien zy gestelt zijn, aen ’t dreygen zich niet en keeren, noch aen ’t gevaer zich kreunen: die geen oogh-dienaers en fletse gunst-jagers zijnde, niet dan koel-drancken voor den dorst der ziecken voor-schrijven; maer die bittere drogen, vliem en fenijn durven gebruycken, om een brandige koorts geheel en teenemael te verdrijven; om alzoo den staet gaef en ghezond op de been te helpen. Een slecht man en zal [p. 390] geen amandels op zijn hooft laten kraken: veel min een Staets-man. Als ’t land op de knye light, moet een Regent recht over eynde staen.
’t EN zijn niet al Potkoben, die hoef-yzers op de neus in stucken konnen breken. Dat te heet is, moet-men laten ligghen. Hadde die Arabische katte zoo wijs geweest, die een gloeyende stave begonde te lecken, zy en zoud haer eyghen bloed niet in-gezogen hebben. Die de haven van zijn wensch, in den wind op, niet en ziet te bezeylen, moet het op een ander boeg omwerpen, en op ’t laveren aen-leggen. Men moet oock het uyterste niet eerst doen, en een op al zetten. Kraght is de laetste pijl, die een wijs man in zijn koker heeft. De harssenen, die met damp van wrevel en op-roer beroockt zijn, als zy haer wat te ruste leggen, moet-men die droncken-schap wat laten uyt-slapen. Maer als ’t hooft daer naer verstaet, wat de vuysten uyt-gherecht hebben, moet het lijden, dat-er stock-visch op gheklopt wert.
CMXLII. Gheen-zijdigheyd. |
GHelijck het is een klaer-blijck van een geraeckt verstand en vlotte herssenen, in twee-spalt van burgerlicke humeuren, aen beyde zijden te hincken, en op beyde schouders water te draghen, zoo is ’t oock een diep merck van een stijf-zinnigh hooft, tusschen water en wind te zweven, en zich alleen, als een enckel toe-kijcker te draghen. Wie kan den [p. 391] naem van een recht Vader-lander in zulck een lijden, die ledigh op een duyne het Staet-schip in de barninghen ziende stooten, en ghevaer van schipbreuck uyt-staen, zonder dat hy pijn of koortse daer over gevoelen zoude? Hy en kan zijn eere niet ghenoegh doen, die in zulcken splis-tijd, met de handen in den boezem zijn zelven in-treckt, en laet een ander ghissen, aen wat vuyr hy warmt: en of hem het herte bloed, gelijck de neus hem schijnt te bloeden. d’ Oprechtigheyd doet een rechtschapen ziel, met het hooft om hoogh, en met een open hert, zoo wel als met een open voorhooft, treden. Ben ick hoecks, zoo wil ick haecken: ben ick oock Cabeljaus, zoo zal ick thoonen, den hoeck te haten.
CHarron placht te zegghen, dat hy een zonne-man was, en dat de zonne zijn zienelicke God; ghelijck God zijn onzienelicke zonne was. Dat is oock even mijn humeur: die dadelick, en zoo haest een wolcke dat groote licht des hemels ontsteelt, een nevel over mijn herssens voele gaen; ghelijck ick wederom, op haer deur-breken; een heldere klaerheyd gewaer werde. Ick eere de zonne, als de Medecijn van de zwarte galle. Als zy haer met poozen, en tusschen-blicken thoont, schijn ick maer ten halven te leven. ’t Is oock een over-wonderlick lichaem, en van onbegrijpelicke werckingen: daer in wy eenighsins Gods schaduw en schildery aenmercken, en gelijck als uyt een af-schrift konnen af-ne- [p. 392] men, wat het eenighsins van ’t principael en oorsprongh zy. Het moeten wel holle en verminckte herssens zijn, die daer van niet een straeltjen ghewaer werden.
CMXLIV. Onnutte wetenschap. |
DE wetenschap is gelijck een beknocht verstand uyt vele hoofden by een vergadert; en gelijck een verkorte reden van vele wijzen t’ samen ghebraght. Maer zy is zomtijds zoo qualick gehuysvest, dat zy weent van den roock, die haer bijt, en af-zienelijck maeckt. Zoo vind-men geleerde letter-wijze, die hare gheleertheyd niet meer en gebruycken, als de gierigaerds haren rijckdom, en de bedelaers een goud-gewichte: die geduyrigh ontfangen en zwangher gaen, zonder oyt te baren, of vruchten voort te brenghen: die de middelen nemen voor het eynde, en den wegh voor de stadt, daer zy henen trecken: welckers redenen en verslagh niet anders en is, als een ghedruysch en ydel geluyd, de lucht slaende, maer niet in d’ ooren gaende: die pedanterien voor staetsche wijsheyd veylen, en muyze-keutels voor peper verkoopen. ’t Zijn visschers, die wel gevist hebben; maer ’t is jammer, dat zy maer garnet ghevanghen hebben. Dat zy noch tusschen twee groene een rijpe gaven, ick schold’ haer domheyd quijt. Maer daer ’t al hoy is, en wert het peerd van gheen haver vet.
[p. 393]
CMXLV. De deughd zy onbesmet. |
’t GHemeene beste werd zomtijds ghevoordert, door de schade van particuliere. De noorden wind zuyvert een verdorven lucht, maer hy keert oock schepen om, en velt de huyzen, rees der aerden. Men koopt wel zijn leven, door onthoudinghe van levens middelen: zijn zelven verzwackende, om sterck te werden. Door ’t verlies van een been of dye, houd-men lijf en ziel te zamen. Maer in materie van zeden, en moet-men ’t minste quaed niet doen, om ’t grootste goed te erven. Die wijn moet zonder moer, die kelck zonder grond-zop zijn.
Wilt maer in deughd vol-herden,
En laet dan God ghewerden.
CMXLVI. Mildheyd van Vorsten. |
EEn Prins moet ruym van gheest, en wijd van handen zijn. Gheen vuylder smet voor een Vorst, als een dorre karigheyd. Themistocles, zeyde zeer wel, dat goud of zilver te bewaren, het werck en lof, van een doffe koffer was, maer niet van een gheestigh Koningh. Vrecke Prinssen en zijn maer kamer-boden, en kist-waerders van ’t ghene zy bezitten. Zy drooghen op haer beenen, als zy haer handen niet steken en konnen, in lot-korven, die vol watten zijn.
DE schuld wert altijds behielt en bestapt, al is ’t van verre. Dat de straffe kreupel, en traegh van tredt zy, zy thoont eyndelick, datmen voetjen by [p. 394] voetjen verre gaen kan. Zy is op de nieuwe jacht gheleert, daer kleyne hondekens, op een zachten trand gheduyrigh aen-gaende, den snellen haes zoo dapper vermoeden, dat hy zich op ’t leste uyt-streckt, en zwijghende zeght, ghy hebt ghewonnen. Niemand bedrieghe zich: Die ’s Koningh gans eet, kackt de pluymen hondert jaer daer naer. Zoo gheniet hy alleenelick het voor-recht, ’t welck Polyphemus, uyt byzondere gunste, gaf, dat hy laetst of spade verslonden wert.
CMXLVIII. Haestighe spoed is zelden goed. |
EEn trage haest maeckt de meeste spoed, en ’t zekerste werck. Misura tre, e taglia uno. Meet drymaels over, eer ghy eens af-snijdt. Al heeft een goed kleermaecker zijn stoffe gekrijt, en af-gheteykent, noch zal hy eens over-legghen, of hy wel zal uyt-vallen. Men kan in een hand-draey een stringe garens licht verwarren, maer zoo licht niet redden, of klaer maecken. Een snijder zal, met een streeck van zijn schare, veel wercks te naeyen gheven, en al de jonghers van zijn winckel bezich houden: maer daer komt dickwils bedorven werck van. Die te ras toetast, omhelst een holle wolcke, in plaetse van een hemelsche Juno. Maggior fretta, minor atto. Hoe meerder haest, hoe minder werck.
CMXLIX. ’t Quaed verlaten. |
ARistippus gaende door een strate, daer een van zijn leerlinghen, uyt een kot, of kroegh quam; en ziende, dat hy uyt schaemte, of om zijn meesters [p. 395] ghezicht t’ ontvlieden, zijn zelven weder binnen trock; ah arme jonghelingh, zeyd’ hy, de schand en is niet in het uyt, maer in het in-gaen ghelegen. Die opentlick het quaed verlaet, bethoont, dat hy daer in niet t’ eenemael verzopen zijnde, de kin noch altijd boven water, en een touwtjen aen land gehouden heeft. ’t En is niet vremd, dat een moedigh veulen zijn halster breeckt, maer ’t is quaed, als ’t daer naer gheen toom zoude lijden willen. Daer moet dan beleyd, en lijdzaemheyd toe-ghebraght werden.
Men vanght het hoen, met tijt-tijt-tijten,
En niet met goyen en met smijten.
MEn moet gheen graen-zolders van dochters maecken: ’t en zijn gheen waren die lange op-gheleght dienen, om juyst de hooghste mart te treffen.
Als ’t rijpt, zoo grijpt.
C’ est un troupeau de mauvaise garde: ’t Is een kudde, die wachters en wakers van doen heeft. Denck dan, dat-ze in uw huys niet alleen als veel kommers, maer oock als veel comcommers zijn. De reden hebtje in dit veersjen:
Comcommers zijn van maeghden-aert,
Zy dienen niet te langh bewaert.
’t Gaet dan zeker: die dochters heeft, is altijds herder. En die hoefde wel door een molen-steen te kijcken, al waerd’ er gheen gat in. Hoe dat? Quae’ herders maecken vette wolven.
[p. 396]
CMLI. d’ Een mensch bederft den ander. |
HY weest zeer wel, wat de mensche was, die eertijds zeyde; zoo menighmael, als ick onder de menschen gheweest ben, zoo ben ick een min-mensch wederom-ghekomen. ’t Schijnt, dat de menschen malkanderen niet raecken konnen, of zy wrijven haer een schelfer van haere menschelickheyd af; ’t ware goed van hare vleeschelickheyd. Zoo is dan volgens ’t oude zegghen, d’ een mensch den anderen een wolf, en zijn zelven een duyvel. Waer heen is dan dat wonderlick hooft-schepsel geraeckt? ’t Is zeker een droevigh werck, dat-men hooren moet:
Die met menschen wilt verkeeren,
Laet-er telckens van zijn veren.
Het gaet zoo door den band. Weest maer erghens de vijf of seste aen een kleyn tafelken, en weegh uw ziele, als ghy t’ huys komt; ’t is wonder, zoo ghy niet en bevindt, dat-ze vijf of zes azen lichter is.
De mensch is als een pot, die aen den vuyre staet,
Daer uyt gheduyrigh vocht, en staghe wazem gaet.
Ghelijck dat zoo met ons lichaem ghebeurt; zoo gaet de ziel, die niet verhemelt is, de zelve gangh, als zy by een anders heyrt, te viere gaet.
WAt vorm-loos en wanschapen spoock de dwinghelandye zy, en is by niemand te bezinnen, als wiens ooghen dat yzelick schim ghezien hebben. Daer de galghen met gheworghde lijcken [p. 397] ghereessemt, de raders met ghekneusde leden, en flarzen van menschen omslinghert hanghen. Daer gheen eerlick mensch ghezien en wert, wiens hooft niet op den hals en wagghelt, en welckers bloed en gheest-aders niet en lillen: met welckers goed en leven min noch meer, als met leuren en prondzel-werck ghespeelt wert. Daer het woeden daghelicks aen-wackerende, de landen luydeloos in wildernissen bekeert, en met menschen-vet bedroopt en gemist werden. Zulck een yzelick ghezicht, dat niet t’ over te komen scheen, heeft voor de ooghen onzer Voor-ouderen ghezweeft en om-gedraeyt; maer ’t is ons al door-ghewaeyt: door de vryheyd en weelde daer op ghevolght, is ’t alles uyt-gheveeght en klaer vergheten.
Het ijs en sneeuw versmelt, door tijdt,
Zoo doet ’t al wat ons steeckt en snijdt.
Zy hebben doen, als goede Christenen, wel konnen zegghen:
Waerom ghevreest voor druck en pijn?
’t Quaed zelfs moet ons ten goede zijn.
Maer ons en onze nakomers dient het tot een eeuwighe lesse te wezen, dat daer eens water was, licht weerom water-komt; en dat het op een rijp ys haest weder vriest. Denck niet, dat die buy voor eens over is. Ghelijck-er meer zonnen, zoo zullen-der oock meer wolcken rijzen. De hope is een goeden inbijt, maer een quaed noenmael. Hope is a good breakfast, but an ill supper.
[p. 398]
DE Joden, ghelijck mede de Turcken eyndigen de heyligheyd van haren Sabbath, met ’t ghezichte van de sterren. Ick zal hier de Schriftuyrlicke heyligheyd, die hier volghen zal, met sterrekens beghinnen: om deze hooghe en Goddelicke stoffe af te zonderen van eenigh heusch vermaeck, dat hier vooren in zommighe oeffeninghen ghemenght is. * * * * * * * * * *
CMLIV. Troost teghen verlies van vrienden. |
DE menschen zijn abel en vernuftigh, om andere, in ’t verlies van vrienden en maghen, te troosten; maer dom en steen-hard, om die remedien aen te nemen. Vele hebben haer verstand, tot dat heylzaem werck, ghescherpt, en deftighe redenen voort-ghebraght. Maer onder andere, vond ick deze niet de minste; dat-men al zijnen troost by God alleen zoecken moet: ende om niet te verliezen, dat-men hem offert, al het ghene dat-men verliest, jae eer dat-men ’t quijt wert. Hier door wert zelfs de dood de macht benomen, om te konnen doen sterven: hier door, blijven wy bezitten, het ghene de weereld wert ont-trocken: en zoo wert die offerande een on-verliezelicke ghifte, dewyle zy hem toe-betrouwt wert, by wien alles te vinden is.
GOds liefde gheheel onvattelick, moet van een Christelicke ziele gheduyrigh omhelst, en beslaghen werden. ’t Is een grondelooze kolck, een afgrond die noyt te peylen is: ’t is het eenighe diep, [p. 399] dat de hooghste vreughd geeft, zich daer in te werpen en verliezen: dewyle zoodanigh verlies de grootste winste is, die nerghens meer te vinden is: alwaer de verliezer zijn eyghen zelven eerst ter deghe vindt. Gheen gheluckiger val, als wanneer-men van de aerde in den hemel valt: gheen verheffingen zoo hoogh, als zoodanighe neer-stortinghen. En dat gheschiedt, als-men zich, in dien grooten ocean van Gods liefde, plotselick verloren werpt.
WY moghen ons wel vermaecken, en zomtijds ons vertreck nemen, in de lustighe waranden van de Philosophie en weereldsche wijsheyd, en zoecken daer ghelijck Samson, den honigh in de kele van de leeuw zelf: maer wy moeten daer met onnoozele ende voorzichtighe ooghen wandelen, zonder ons te vergapen, aen dat liefelick ghewas, dat ons zoo vriendelick toe-lacht. Zelfs buyten ’t Paradijs zijn-der vrughten, die ons verboden zijn, aen te raecken, en die zonder ghevaer niet en konnen ghepluckt werden. De Philosophie kan ons strecken tot wettinghe van onze zinnen, en verrijckinge van onze kennisse; maer zy moet die hemelsche Theologie of Gods-geleertheyd dienen en ghehoorzaem zijn: zy magh in de kercke wel ghezien, maer niet op den autaer ghezet werden. Socrates, Plato, Aristoteles, en andere wijsgierighe moeten slaven en ghevanghene van de Heere Jesus wezen, en de wetten van hem ontfanghen: zy en moeten in zijn zeghe- [p. 400] koets niet zitten, maer van achter en ter zijde volghen: want zy zijn alleenlick van zijn treyn, en by-ganghers van zijn triomf-waghen.
CMLVII. Zijn verstand onder God buyghen. |
WAt hebb’ ick al stercke steeck-voghels ghespeurt, doen Leyden mijne jongheyd, in hare Academie, zagh, en dien vinnighen brand, over die bewuste vijf pointen, zoo hoogh ten dake uyt-vloogh. Daer waren Boanerges, donder-zonen (maer daer van Marcus niet en spreeckt) ter weder-zijden: en die het minste verstonden, waren de voor-danssers en bruyd-leyders van die ghevaerlicke feeste. Men konde niet verstaen, datter kennissen waren, die voor het toe-komende leven bewaert wierden; dat-men den voor-hangh des heylighdoms niet en mach lichten, om in Gods heymenissen te kijcken: datter beslotene en bezeghelde waerheyden zijn, die niet en zullen gheopent noch uyt-gheleght werden, als hier naer in den hemel, daer van God zelve het konstigh en on-uytvindelick cijfer bewaert. Ick hield’ het doen, ghelijck ick noch doen, voor de beste Christenen, welcke dien diepen rijckdom der wijsheyd, met een heylighe onwetentheyd, aenbidden, en hare zaligheyd, met vreezen en beven zoecken uyt te wercken.
GHelijck God niet ghedient en is met cieraed en pompe van woorden, zoo heeft hy noch min behaghen in de subtijlheyd van gheest, en hooghe [p. 401] dispuyten, over zaecken, daer hy de gordyne van den hemel voor-gheschoven heeft. Hy wilt een vrywillighe vernietingh van ons zelven, en dat wy, in een verschrickte eerbiedingh, met asch en stof bedeckt, zijne souverainiteyt hulde en manschap doen. ’t En zijn de vergulde horens van de offer beeste niet, noch de kranssen en bloemen, die het wezen van de offerande maecken; maer ’t is de dood en vernielinghe van het offer-dier: en dat is voornementlick een ghebroken en verbryzelden gheest. En wat aenghenamer offer kan de mensche God toe-brenghen, als zijn natuyrlicke reden, dat hooghmoedigh en vermeten deel, dat fier en hoovaerdigh dier, tot bevel en opper-ghezagh gheboren; dat altijd ryzen, en nimmermeer dalen wilt; dat niet en droomt, als om victorie, triomfen en kroonen, zeer verre van daen, om zich onder ’t jock te stellen, en zich in ghevanghenisse over te gheven. Zijn reden Gode op te offeren, ghelijck wy doen moeten, is yet meer, als van zijn eyghen zone een brand-offer te maecken; en Izaack en is zijn vader Abraham zoo dierbaer en aen-ghenaem niet gheweest, als ons onze eyghene opinien en ghevoelen zijn. Gheen kinders, die wy meer beminnen, als die van onzen gheest geboren, en daer van wy te ghelijcke vader en moeder zijn.
GOds Woord heeft zijn dagh en zijn nacht, zijn klaerheyd en zijn duysternisse. Hoe veel legioenen van uyt-legghers ghevonden zijn, en noch zou- [p. 402] den moghen voort-komen, zy en zullen alle donckerheyd zoo niet verlichten, of daer zal noch altijd een zwarte wolcke blijven. En ’t heeft oock zijn reden en bescheyd: God wilt altijd ons meester en leeraer zijn, en ons gheduyrigh in zijn schole, tot leerlinghen hebben. En daer moeten wy leeren, onze menschelicke ooghen uyt te trecken, om geestelicke in te zetten. Want daer en ziet-men niet, door zijn eyghen ghezichte; daer en onderscheyt-men niet, zonder een licht dat van boven komt: ’t welck alleen die ooghen en die lezers mede-gedeylt wert, die God daer toe verkoren heeft. Dat licht verlicht niet alleen de eenvoudigheyd en nedrigheyd des herten, maer het verblindt en verbystert oock, de ydelheyd en verheffingh van den geest. Gods stemme en roept daer niet alleen, wegh onghewyde, wegh! maer oock, wijckt van hier, vermetel dier. De kennisse des hemels, ghelijck mede van het Koninckrijck der hemelen, is het lot en erffenisse van die ghene, welcke in ’t Euangelie, arme van gheest ghenoemt werden. En om in die hooge schole te voorderen, is van noode, met nedrigheyd daer toe te naderen.
CMLX. Nedrigheyd der Christenen. |
DE nedrigheyd der Christenen is tot het heylighdom gheroepen, om dat zy, met een heylighe verslaghentheyd, aen de eerste trappen van de heym-galeryen blijft stille staen: de vermetelheyd der Philosophen wert van daer af-ghewezen, [p. 403] en uyt-ghestooten, om dat zy daer haer eyghen zelven, en zonder paspoort, wilt in-dringhen. En noch doet-men meer voorderingh, in Gods kennisse, door de oeffeningh van het ghebedt, als door de studie van Theologie. Te hove is een uyre van gunste meer weerd, als thien jaren van geduyrige aenhoudingh: zoo gaet het hier ins-ghelijcks. Ten baet niet, dat keurighe herssens heele nachten over waecken, dat zy laet te bedde gaen, en ’s morgens vroegh op staen; God gheeft zijn kennis en genade aen de zijne: en dat zijn die ghene, welcke de armoede van haren gheest belijden, en zich als onnoozele kinderen aen-stellen.
CMLXI. Gods Woord te eeren. |
GOds jeloersheyd, over zijne eere, ziet byzonderlick op de waerde en waerderingh van zijn woord: dat wilt hy ghe-eert en met een Gods-dienstighe aendacht, gekust en aen-ghebeden hebben. ’t Zijn Goddelooze spotters, die de woorden van dat heyligh boeck, in een andere zin trecken en misduyden, als die van Gods-geest voort-gebraght werden. Van die bende is geweest den Ambassadeur van Spaignien en Engheland: welcke buyten zijn verwachtinghe, een bezoeck van de Koningh Jacob in zijn huys ontfanghende, deze woorden van ’t Euangelie in de mond dorst nemen; Heere, ick en ben niet weerdigh, dat ghy onder mijn dack komt. Maer noch gingh die Prince van Britaignien verder, welcke om uyt te drucken de oudheyd en adel van zijn ghe- [p. 404] slachte, tot zijn devise nam, eer Abraham was, ben ick. Zulcke staeltjens zijnder vele. Maer wegh met zulcken dreck, die niet als stanck verweckt.
CMLXII. Instellingen van menschen. |
DE Joden maeckten eertijds meer conscientie, van de handen niet te wasschen, als van den Heere Jesum te verdoemen, en zijne onnoozelheyd on-menschelick te vervolghen. Zoo betuyghde de eerste vrouwe der weereld, meer vreeze te hebben aen ’t raecken der verboden vrucht, dan om die te eten. Droomen van koortsighe menschen werden ghe-eert; en de wetten der natuyre en Schriftuyre onder de voeten getreden. Men zijght een mugghe door den teems, en men zwelght een kemel door de kele.
CMLXIII. Heyligheyd des levens. |
JOsephus zeght, dat de Israeliten, door Moses bevel, de Goddelicke wetten wisten, eer zy haer namen kenden. O gheluckighe! die den hemel kennen, eer-ze van de aerde weten: die een Goddelicke devotie leeren, eer zy de ydelheyd gezien, en van wulpsheyd gehoort hebben. Maer het meerendeel der menschen doen, als Marcus Antonius, die een uyt-nemende schoonheyd binnen Roomen konde minnen en genieten, en gingh een minder binnen Egypten zoecken, die van passe zoo veel schoonheyd hadde, om niet leelick genoemt te werden. Wy hebben God en zijn Koninckrijck binnen ons, en wy zoecken godsen en afgoden buyten ons, die ziel [p. 405] en lichaem bederven en vernielen, maer dat meest te beklaghen is: gelijcker in Indien zommighe gewesten zijn (zoo Plinius verhaelt) daer het hayr in de jonckheyd wit, en in den ouderdom zwart is; zoo zijn-der menschen, die in haer jeughd zeer ingetoghen zijn, en tot vuyle ontucht in den ouderdom vervallen.
Jeune Angelot, vieil Diablot.
TEghen-spoed thoont ons den hemel, die voorspoed ons bedeckt: wert-er een verbetert, als ’t hem wel-gaet, thiene werden-der door verboost en vererghert. De fortune heeft twee handen: vallen-der duyzend aen de slincker-hand van verdriet, daer vallen-der thien duyzend aen de rechter-hand van voorspoed. En hoewel-men meer schip-braecke lijt in storm, als in kalmte; zoo gaet het hier heel anders. Teghenspoed in de weereld is de koets, en ’t ghespan, dat ons ten hemel voert; daer ons de weelde plotselick en verloren in de helle nederstort. En noch vind-men al zoet water inden oceaen van bitternissen, als onze tonge met Gods ghenade bedauwt is.
CMLXV. Christus soldaten. |
AChab, de Koningh Israels, zeyde eertijds, aen de gezanten van Benhadad, die zich aengordt, en beroeme zich niet, maer die zich los laet, en de wapenen afleght. Het gaet heel anders, onder de baniere van de Heere Jesus: een Christen is daer verzekert van [p. 406] overwinninghe, zoo hy maer de krijgh derft aen-vangen: gheen soldaet, die op die rolle staet, of hy magh roemen, als hy het harnas aen-doet: zich hier te wapenen, is over-winnen. Evenwel, zoo langh wy leven, moeten wy, onder dien Heere der heyrscharen, soldaten zijn, om te vechten: want wy en werden over de zeghe niet gekroont, tot dat wy komen in ’t heylighe der heylighen, welckers deuren, onder de wet, met palmtacken gegraveert waren. 1 Reg.6.32. ’t Welck een voor-beeld was van den hemel der hemelen.
GHelijck Gods liefde wilt herbergen, in de verachtingh van ons zelven, zoo begheert de liefde van ons zelven te logeren en te woonen, in Gods verachtingh. ’t Is zeker, die zich te veel bemindt, is zijns zelfs afgodist, en in plaetse van God te offeren, roockt hy zijn eyghen netten. Als-men dien droes van eyghen liefde in den tempel van ons herte laet komen, hy en rust niet, voor dat hy op den autaer zit. Dat monster dient dan ghedoodt in ’t ey, eer het uyt-gekipt, en een haen of basiliscus wert. Niet dat ons meer verheft, als ons eygen verleegingh. Doen Pompejus door Athenen passeerde, schreef-men tot zijne eere, dat hy zoo zeer, en der-mate God was, als hy zijn zelven achte mensch te wezen. Die haer zelven met laetdunckentheyd voeden, slachten Eresichton der Poëten, die zulck een over-matigen hongher hadde, dat hy eyndelick zijn eyghen zelven op-at.
[p. 407]
DE valsche vroomheyd bestaet geheel uyt monden, maer zy en heeft gheen handen: zy weet zeer wel van deughd te spreken, maer niet van die in ’t werck te stellen: zy leert alle middelen, van haer zelven en andere te gheluckzalighen, maer zy en neemt-er gheene aen, dan die tot haer verderf strecken: zy raeckt het kruys aen, maer zy en draeght het niet: zy stort wel tranen, maer zy en is gheen boetveerdighe. Haer hert en haer aengezicht is van een verscheyden religie: d’ een is devoot, daer d’ ander Godloos is; d’ eene weent, daer d’ ander springht en relt: d’ eene is met asch en stof bedeckt, en d’ ander is vol zucht van ydel glorie. Het voorhooft is gemeenlick het tafereel van de ziele; maer hier is ’t een naelde, die ’t zuyden wijst, in plaetse van het noorden. Schijn-heyligh leven, is in de helle gaen, langhst de wegh van ’t paradijs.
CMLXVIII. Ghezelschap doet dolen. |
MEn kan niet wel, in een besmette lucht, zijn ghezondheyd langh behouden; en veel min ruste ghenieten, onder het ghedruysch en af-treck van groot ghezelschap. Ghelijck-men zelden de vruchten van een boom, die op de kant van een wegh gheplant is, ziet rijpen, om dat de passanten die niet alleenelick en plucken voor ’t saysoen, maer zelfs de tacken daer van scheuren en af-rucken; zoo is ’t zeer moeyelick, ’t eynde van een Christelick voor-nemen te gheraecken, in den drangh en ghe- [p. 408] woel des weerelds, om datter zoo veel occasien zijn, die onze zwackheyd bekoren, en zoo veel kittelachtighe voor-werpselen, die ons ontschroeven, en van de rechte wegh af-leyden. Men ontfanghter zomtijds, maer men baert-er niet; ’t en zijn maer mis-vallen, en wan-gheboorten; de beste voornemens blijven onghedaen, en dickwils in haer geboorte versmoort. Die voor de middagh, een goede predicatie ghehoort hebben, gaen wel ’s achternoens in een herberghe, of in een tuysch-schole: die ’s morghens enghels waren, zijn des avonds duyvels.
DE Montagne hadde reden, om te zegghen, zoo hem ter keure ghestelt wierde, van altijds alleen, of noyt alleen te zijn, dat hy het eerste kiezen zoude. Maer gelijck de buyen en tempeesten niet in het hoogh noch oock in ’t laegh gheweste van de lucht, maer in de middel-wijck ghevormt werden; alzoo zijn de middelbare gheesten gheduyrigh in onruste en pijne; maer de groote zijn boven ’t ghewoel en verdriet, de kleyne daer onder.
DE weereldsche nedrigheyd en verlaeght zich niet, dan om verhooght te werden; zy en doet gheen eerbiedingh, dan om die des te meer te ontfanghen: zy leent de eere op woecker, en gheeft die uyt om winste: zy en vliedt niet voor de glory, dan op dat-ze des te meer naer haer loopen zoude. De [p. 409] oly met water, of andere vochtigheden gemenght, daelt wel eerst te gronde van het vat, maer zy komt stracks daer naer boven drijven. Zoo doet oock de geveynsde ootmoedigheyd: zy treedt achterwaerts, om te verder te springhen: zy keert den rugge voor de glory, als-ze die meest zoeckt.
CMLXXI. God straft en zalft. |
DEn Euangelischen Samaritaen wiesch de wonde van den ghequetsten, en verzachte die daer naer, met oly. Zoo doet de Heere God met zijne kinderen: naer dat hy het vliem ghebruyckt, en de etter-buylen der zonde deur-ghesteken heeft, dopt hy die, met gheolijt plucksel, en beleght die, met een zachte heel en heyl-plaester. In zijn arcke lagh de roede, maer daer was oock het manna bij.
CMLXXII. Groote beghinselen, slechte eynden. |
HEt beeld, dat Nebucadnezar in den droom zagh, hadd’ een hooft van goud, de borst en de armen van zilver, den buyck en de dyen van koper, de beenen van yzer, en de voeten van aerde of kley. Zoo lacchen de beghinsselen van groote dinghen, en doen zich zeer hoogh op, tot verwonderingh van al de weereld: maer hoe dickwils ziet-men, dat de sneeuw-bal, die al rollende ghegroeyt, en zoo groot gheworden is, door een schielicke stort-vlaghe, t’ effens wegh ghesmolten, en tot niet verdwenen is? zoo daelt dat gouden hooft, en eyndight in gheringhe leem-voeten.
[p. 410]
CMLXXIII. Menschen aerds-ghezint. |
ELck logeert en hecht zijne gheneghentheyd, daer hy zijn gheluck en welvaert hoopt. Hoe klaer is ’t dan te zien, hoe weynigh wercks de menschen van den hemel maecken, die met alle haere zinnen in deze aerde wroeten, en alle steenen verlegghen en omkeeren, om te vinden dat gheel metael, dat de natuyre in duysternissen verwezen en verdoemt heeft! Den hemel moet aen d’ een-zijde staen, en de aerde is de menschen tot een hemel geworden. Maer laet de zulcke, met de zeughe, in ’t slijck wroeten, en niet dan dreck en draf, voor honigh en zuycker eten. Zulcke lippen voeghen zulcke saladen.
CMLXXIV. Steunssel der menschen. |
DE menschen maecken zich een arm van stroy, en een schouder van hoy, daer op zy hun verlaten; zonder te willen rusten op den ghenen, die met dry vinghers van zijn macht, de gheheele ronde der aerde onderhoudt. Wat is dat anders, dan zijn mantel aen een zwacke spye hanghen, en tegen een bouw-vallighen muer steunen? Arme, verdwaelde schepsels! die den aerden pot voor den koperen nemen: die uyt riolen heylzaem water, en uyt de pot, daer de doot in is, het leven willen scheppen.
DAer is een ontelbaerheyd van zwarte en vernickerde zielen, gemerckt met Cains teyken, die al het ghene geseght wert, van den staet der toeko- [p. 411] mende weereld, met ooren van metael en diamant aenhooren; ghelijck of het eenigh in-ghebeeldt eyland was, datmen verzint hadde, ergens inden oceaen, onzichbaer te dryven, om de gheloofzame kinder-zieltjes zedigh en tuchtigh te houden, vervullende die met vermaeckelicke droomen, en kittelende gedachten. Zulcke luyden zijn pesten van ’t ware Christendom, en ’t bederf van alle goede zeden; die, gelijck zy niet en gelooven, dan op ’t getuyghenis van haer blinde ooghen, die niet en zien, als duysternisse, pooghen andere te doen gelooven dat de simpelheyd en majesteyd in Godes woord niet en konnen te zamen woonen: niet machtigh zijnde, te beseffen, dat een diamant in zijn zelven anders kan schoon zijn, dan als zijn luyster met foelye verheven wert. Die verpeste booswichten, en konnen niet beter ghekastijdt werden, dan als zy de straffe van haer eyghen gewisse overgelaten werden: en voelen zy bywylen dien gheessel niet, te ysselicker is haren staet, en te schrickelick haer verdoemenisse, die met een dief-treed haer verrast.
CMLXXVI. Welsprekentheyd voor God. |
’t GEzwygh van ’t heylighdom is beter, dan ’t gesnater van gheleerde Academien. God vernoeght hem met de welsprekentheyd van onze herten en innerlicke zuchten: de barbarismen en wantale van eerlicke luyden behaghen hem meer, als de geparfumeerde en gefrizeerde figueren der gheveynsde. Hy verstaet het gezwygh der gene die hem [p. 412] aenbidden, en dienvolgende, hoort hy hare teyckenen en gedachten. De bloemen en borduersel van de gefigureerde stijl, de pompe en beslag van hoogdravende woorden, in de Gods-dienst, quetssen de ooren van zijn Goddelicke majesteyt. De stomme met geheyligde gedachten, zijn de beste orateurs voor God, en die hem meest behaghen.
CMLXXVII. Gods voorzichtigheyd. |
DE arresten en besluyten van Gods voorzienigheyd, zijn de letteren ghelijck, welcke met citroen-zap geschreven werden; die niet ghelezen en werden, dan onder de gunste van het vyer. Dien dagh, wanneer God de weereld zal oordeelen, door het vyer, zal alles doen blyken en leesbaer maecken, dat de swackheyd van onzen geest niet begrijpen kan. Al schijnt die laetste uyre langhwijligh en traeg te wezen, hare treden en staen noyt stille, zy maeckt een geduyrigen voortgang, en zal de menschen eenmael, onvoorziens verassen. Elcken dagh heeft zijn avond: zoo zal oock de loopende zonne haer westen vinden. God is een wegh-leggher en bewaerder van alle onze wercken, die naer haere waerde, met een eeuwigh wel of qualick wesen, beloont en vergolden zullen werden.
CMLXXVIII. Gheluckighe armoede. |
MEn vint menschen, die gheen ander rijckdom, als haer handen hebben, en die in armoede, Godes lof zinghen, als een distel-vincke onder de doornen: welcke als zy de armoede verloren heb- [p. 413] ben, en dat hem de rijckdom boven ’t hooft gewassen is, de conscientie verliezen, en alle heerlickheyt, en stoffe naerlatigheyt begraven; waer door de handen aen alle hare deugden gebonden werden: die als-dan levende, onder ’t klinckant van goud en zijde, haer oude en laeghe fortuyne, in overdaed zoecken te smooren; even als de Romeynen eertijts deden, die met kracht van goud en zilver, de hutte van haer vader en stichter, die een herder was, pooghden te bedecken.
HEt morghen-ghebed opent de vensters van ’t cabinet onzer zielen, om de zonne der gherechtigheyd, in te laten; en het avond-gebed sluyt de deuren, voor de nachtsche wellusten, en duysternissen der helle; als doende ons wonen, in die smertelicke, doch voor ons, zoete wonden van de Heere Jesus. ’t Ghebed is het rechte vruchtbaere wye-water, dat door zijn besproeyinghe en ververschingh, de planten van onze begeerten, doet groeyen en bloeyen: dat ons van de aerde en alle aertsche dinghen speent, om dat Hemelsch en vaste voetsel der ziele te gebruycken: dat ons, die maer mieren en kleyne sprinckhanen zijn, met God vereenight, en in dien afgrond van onbedenckelicke wellusten doet baden, en verswolghen werden.
CMLXXX. Gods dienst met vleesch en bloed gemenght. |
DE onmenschelicke en barbaerste tyrannen, gelijck Mezentius was, en hebbende gheen meer- [p. 414] der wreetheyd gevonden, als een dood met een levent lichaem tsamen te binden, en zoo ghevetert daer heen te werpen. Dat doen de meeste menichte der menschen, in een afgrijselicke wyze, koppelende de doode en wrotte gedachten des weerelds en des vleeschs, met dien eeuwighen God, die niet als leven en wezen is: die midden inde Gods-dienst, en in ’t herte van haer gebeden, voor God gestreckt liggende, scheuten van ysselicke wel-lusten ontfangen, en fackels van wraeke in haer gemoed ontsteken, daer zy Gods wraeke meenen af te bidden, en zijn opgeheven hand te weder-houden. Maer gelijck een duyvelsche frenezie den oorsprongh daer van is, zoo kryghen zy ellende en eeuwigh verdriet, voor haer deel en erffenisse.
CMLXXXI. Ondanckbaerheyd teghen God. |
WY nemen van God zijne weldaden, ghelijck de zwijnen den eyckel, knorrende teghen den boom, die haer dien gheeft, zonder eens naer den hemel op te zien, en dien grooten uyt-deylder te erkennen. Wy gaen gebogen, aerd en naghel-vast, aen dit grof en lomp element, dat wy ghemenght en ghemeen met de beesten, dommelick en zonder opmerckingh van hoogher dinghen, drucken en betreden. Is het dan wonder dat de wegh smal, en de poorte enghe is, die tot het eeuwigh leven leydt, en dat-er weynigh zijn, die daer in komen.
CMLXXXII. ’s Menschen leven is moeyt’ en arbeyd. |
MEn moest van geen moeder voort gekomen zijn, om t’ ongaen het verdriet en ongemacken der [p. 415] weerelt: ’t welck een land is zoo eyghen en natuyrlick voor doornen en distelen, als het zeldzaem en onbequaem is, tot voorbrenginghe van ginoffels en violetten. Moeyte en arbeyd is zoo vast gehecht en gelijmt aen de menschen van een vrouw geboren, als het de vissen eyghen en aengeboren is, te zwemmen, en de voghels te vlieghen.
CMLXXXIII. Vrymoedigheyd der weder-gheboorne. |
ALs de mensch in zijn zelven gaet, en de hand leght op den staet, daer hy in steeckt, zoo en ist gheen wonder, dat zijn herte met een koude melancoly geknaeght, en met schrick bevanghen wert. Maer den weder-geborenen bestaet te zegghen, dat hy alleen magh wan-hopen, die zoo boos, als God goed is: dat Christus in den hemel voor hem pleyt, en dat met zoo veel monden, als zijne zonden hem wonden gheopent hebben: dat hy by ervarentheyd, de preuven van ons lyden uytgestaen heeft, tot zijn eyghen kost en rekeninghe; en daerom durft hy de helle uyt-daghen, en vraghen, waer dat haer verdoemenis is.
CMLXXXIV. Gheen heyl buyten God. |
WY gaen gheduyrigh naer ons graf, en dat even ras, als de zonne, die ons verlicht: gheen dagh, die ons gheen milioenen van mijlen, naer ons graf, doet spoedighen. Wat blijven wy dan zoo hou-vast en ghestopen aen de aerde, en zoo ghezet op het tijdelick voordeel, en weereldsche bate! Gheen ghe- [p. 416] luckigher man, dan die zijn winste ghemaeckt heeft van zijn verlies; zijn verzekertheyd van zijne onzekerheyd; zijn sterckte van zijne zwackheyd; zijn hope van zijne wanhope; en die niet meer en hoopt, als dat van God belooft is; zich niet anders konnende vernoeghen als in God, die alle begheerten verzadight, en een afgrond is van alle wellust en gheluckzaligheyd.
DIe God niet en vreest, en aenkleeft, en zal geen dagheraed hebben, om hem oyt in gunste aen te schouwen. Want als wy onze handen van God los laten, vallen wy in de klauwen van den duyvel. Zoo moeten wy dan zeer bezighlick alle onze leden verwackeren en gaende maecken, om voor dien vreezelicken God, met ontzagh en bevinghe, oprechtelick te wandelen; zijn heyligh woord kokende en bereydende in het stoof-vat van een ziedende en devoot herte. Daer moet in ons een roeringh des gheests wezen, gelijck over ’t bad-water van Bethesde quam, of wy zullen stinckende worden. Als wy op onzen droessem blijven ligghen, zal God ons komen te vergieten van ’t eene vat in ’t ander. God en heeft, noch en wilt onder de zijne, gheen ledigh-gangers; hy maeckt zijn dienaers vlammen vuyrs.
DE zonde is ghehecht en ghewortelt tot in ’t mergh van onze beenen, wassende en veroudende met ons, zoo langh de pols in onze aders [p. 417] slaet. De zee is meer vry van wind, en het bosch van blaren, als ons leven van de zonde: men ziet zoo veel zierkens in de zonne niet, als-er feylen in ons herte woonen: wy zijn daer mede tot boven ’t hooft bedeckt. Wat raed, wat baet hier teghen? God en eyscht niet anders van ons, dan dat wy wilden ghelukkigh wezen. Vraeghtje, hoe dat geschieden zal? Stelt u zelven levendigh voor ’t exempel van wel-leven, dat Christus, met gloeyende couleuren, in ’t tafereel zijns levens gheschildert heeft. En wat meer? ghelooft in hem.
CMLXXXVII. Gods al-ziende ooghe. |
DIe ooghe, welcke van de hooghte des hemels, tot de gronden der aerde door-dringht; dat licht, ’t welck in de holste afgronden, dagh maeckt, deur-boort oock de hoecken en schuyl-winckels der herten: gheen dinghen voor haer ghezichte on-zichtbaer zijnde. Hoe om-zichtelick en voor-dachtelick behooren wy dan te wandelen, die een glazen huys om-draghen, dat niet alleen broos, maer over al door-kijckelick is!
CMLXXXVIII. Bezoeckinghen. |
ONs quaed en is niet zonder oorzaeck; ’t en is gheen vrucht, die zonder zaeyen voort-komt. De vogels zijn geboren om te vlieghen, en de menschen om te lijden. Maer gheluckigh zijn-ze, die het lijden weten te heyligen, en zich daer in verblijden. Zoo u God dan raeckt, en verwerpt zijn hand niet, [p. 418] als vyandigh en onbarmhertigh, maer kust-ze liever, als die ghene, welcke uwe wonden vermaecken wilt: zijn slaghen en zijn maer, om te zuyveren de quade humeuren van onze gheesten; te reynighen den etter onzer conscientie; te ghenezen de aposteunen van onze gedaghten, daer duyzent vuyle en besmette begheerten zich vergaderen; welcke in onze zielen kruypende, niet alleenelick die verzeeren, maer oock verkanckeren. Gods ghenade en is gheen winckel qualick verzien, die door menighte van wonden en zeeren, uyt-gheput kan werden: zijn hand en is niet zwack, die zich vermoeyt, in ’t ploeghen en bearbeyden van onze ziele, tot een zalighe vrughtbaerheyd. Wat nood dan? Dat de bezoeckinghen op-ghehoopt werden, zoo dicht als zy konnen, jae dat-ze zevenmael d’ een naer d’ ander weder-keeren, zy en zullen maer slibberen over de vastigheyd van een vrome ziele, min noch meer, als oly of water over een spieghel loopt.
CMLXXXIX. Voor God gelt geen geveynstheyd. |
GHemaeckte zuchten tot God te werpen, en zich met een zwacke mantel van ghelaet, teghen Gods toorn te decken, is even als zijn zelven met een natten zack om-hanghen, om droogh te werden. God en wert met gheen mijne betaelt: zijn ooghen en zijn van gheen vleesch als d’ onze, om bedroghen te konnen werden: zy door-dringhen yzere muyren, en passeren zelfs dwars door de eeuwen, ghelijck de zonne-stralen door het glas.
[p. 419]
HEt leven en de dood zijn de twee asch-punten, daer alle menschen op draeyen. ’t Is een groote en zalighe konste, in beyden zich wel te quijten; niet alleenlick, om wel te leven, maer oock om wel te sterven. Dit laetste schouwen meest alle menschen, en hebben een af-keer, om dat by tijds te leeren, daer gheheel ons leven maer een gheduyrigh af-scheyd van de weereld moeste wezen. Nochtans zoo strecken de ellenden haer heerschappy, over ons, naer de mate, dat het klouwen van ons leven aengroeyt. Wy zijn hier, als de vis in de golven, altijds in ghevaer van het garen of den anghel: en om niet eenmael te vergaen, lijden wy alle dage schipbreucke: en des niet teghenstaende, behaeght ons dit leven, boven alles wat bedenckelick is; even als of de mensch zoo wel gheen onsterffelick dier, als eene onsterffelicke ellende waere.
CMXCI. Duysternisse voor Jesus komste. |
DE weereld, die zich, ten tijde van de Heere Jesus, meer als 3000. jaren, teghen de macht van de waerheyd, ghesterckt hadde, heeft eyndelick dat licht zien op-gaen, dat alle menschen verlicht in de weereld komende. De Heydenen voor dien tijd, hadden wel goede ooghen, maer zy wandelde in de nacht, aen de natuyr alleen ghehecht zijnde. Wat gheluck heeft haer doen, uyt den oosten ghedaeght! ’t Is waerlick een groot vermaeck, als wy [p. 420] naer een langhen winter, die ons met duysternisse bedeckt, en in het sneeuw begraven heeft, onder de gunste van de springh-tijd, een nieuwe weereld zien ontstaen, en vervolghens de daghen ghenieten, die door de zomer vergult en gheheldert werden. Maer dat was vry een ander lente, een ander zonne-schijn, daer de blinde ziende, de kreupele gaende, en de stomme wel-sprekende ghemaeckt wierden: daer Christus zijn dood in ’t leven ghebraght heeft, om onze dood te dooden, en ons een eeuwigh en hemelsch leven te verwerven.
CMXCII. Nietigheden des weerelds. |
WAt is ’t al van de beste dinghen des weerelds? De schoonheyd is een missingh met sneeuw bedeckt; een proye die veel honden achter haer heeft; een zorghelicke weerdinne in een broos en bouw-valligh huys; een klippe daer vele schipbreucke lijden. Zoo veel de heerschappijen belanght; alle scepters zijn van glas; de kroonen van roock en damp; de throonen van een nacht-ys; zy breken, verdwijnen, en smelten, onder den treed van den tijd, en onder d’ ooghe van Gods voorzienigheyd. Wat zal-men van de rijckdom zegghen? een exempel zal ’t u leeren. Zeker Cardinael zijn schatten aen een vriend ten thoone voor-legghende, en eyndelick vraghende, wat dunckt u mijn Heer, isser yet dat my ontbreeckt? Kreegh tot een scherpe andwoorde, niet anders, Heer Prelaet, dan een die voor u in d’ helle vaert. En wat voordeel gheven ons de [p. 421] gunsten van de weereld! Die en zijn niet anders als een fusee of vuyr-pijle, die in de lucht berst, en ons niet naer en laet, dan gebrand papier en roock: en zoo de hoven der groote eenighe goede vrughten hebben, het zijn de quade voghels, die-ze eten.
CMXCIII. De tongh moet zijn van God geleert, |
Eer dat zy wel haar schepper eert.
WY slaghten in eenighen deele, de beelden van Apollonius Thyaneeus, die eertijds spraken, naer de mate, dat haer de stralen van de zonne in de mond schenen. Wy en konnen de lippen niet openen, om weerdelick van God te spreken, zoo hy die-ze ghemaeckt heeft, haer niet en ontsluyt, en met een hemelsche hitte bestraelt. Niet zoo ghebreckigh, als de Gheest, die van God, buyten God, reden-kavelt. Heraclijt vereyschte tot de gheheymenissen der gheleertheyd, een drooghe ziele, om die bequaem te maecken tot de zuyverste gedaghten der menschelicke wijsheyd. Hoe veel meerder reynigheyd en drooghte heeft een Christelicke ziele noodigh, om zich in de groote verborghentheyd der Godzaligheyd te oeffenen?
CMXCIV. Vaste vriendschap. |
MEn moet niet ghelooven teghen een vriendschap, die van langher hand ghevat, en gewortelt is, ten zy dat de preuven met de zonne-stralen gheschreven zijn. Den aert van de Chamaeleons moet hier verre zijn, die alle couleuren zonder onderscheyd aen-nemen. De brieven van oprechte [p. 422] vriendschap en werden met gheen boter, maer met een diamant bezeghelt.
WEldaden zijn de wiecken van de vriendschap, en goude flitsen, die onghevoelick de herten deur-booren. Een olyfant die torens en kasteelen op zijn rugghe draeght, en kan gheen weldaed dragen, zonder die te erkennen. ’t Is een anghel, die-men altijds moet in ’t water houden en ghebruycken. Krijght uw vriend een eclips in zijn staet of middelen, dat daerom uw vriendschap niet en eclipsere, of wan-licht gheve. Maer vele zouden liever het bloed van haer aders, als dat van haer beurze gheven.
CMXCVI. Gods langhmoedigheyd. |
GHelijck God voeten van wolle heeft, zoo heeft hy oock armen van yzer: hy gaet zoet en zacht in al zijn doen, en als eene barmhertighe moeder, presenteert hy ons de borst, als wy tot hem krijten. Maer wanneer wy teghen zijne goedheyd pruylen, en hals-sterrighlick de necke hem bieden, gheen zwaerder hand, gheen schrickelicker roede. Wee hun! die daer van de slaghen en tormenten voelen.
CMXCVII. Boetveerdigheyd. |
ALs onze zonden zoo hoogh ghewassen zijn, dat zy ons hooft overschaduwen, en zoo den wegh tot God af-snijden, dan isser noch een heylzame remedie, wanneer wy den tap of krane van [p. 423] onze ooghen los maecken, en die niet en sluyten, of wy en hebben die, in onze tranen verafgrondt en verdroncken. Dan wilt God een looghe maecken van de asschen onzer zonden (verteert door het vuyr van zijne liefde) ghemenght met het traen-water der boetveerdigheyd, daer mede hy ons zal reynighen, en in de zonne zijner genade, ons oogh-water af-drooghen, om met een helder aenghezicht, voor hem te erschijnen, en dat aenghenaem gheluyd te hooren; Zone, zijt wel ghemoedt, uwe zonden zijn u vergheven.
CMXCVIII. Naer ’t zuyr komt ’t zoet. |
OM tot God te klimmen, moeten wy dalen, en ons zelven verleeghen; om aen den hemel te raecken, moeten wy langhst de aerde slepen, en in stof en asschen wentelen; om van God verstaen te werden, moeten wy zwijghen, en de hand op den mond legghen; om ghekroont te werden in zijn hemels Koninckrijck, moeten wy, in de weereld, gheslaghen en ghegheesselt werden. Al werden wy dan hier, met harde pekel, ghezult en ghewreven, wy en moeten ons niet bekreunen, of weeck-hartigh werden. A la fin si canta la gloria. Op ’t eynde wert Haleluïa ghezonghen.
GHelijck-men de schaduw van een lichaem allenghskens ziet ontgroeyen, en zoo verminderen, dat-ze op ’t leste, tot een kleyne strepe of punt [p. 424] ghebraght wert, naer de mate zich de zonne boven dat verheft: zoo is ’t oock met Gods gramschap geleghen; wanneer zy, langh gheterght, op ’t hooghste rijst, ’t moet alles voor dat verteerende vuyr smelten en vergaen, wat groot en verheven in de weereld is. En ghelijcker-wijs in de hitte van de zomer, als de vergulde ayre vol en wel-ghegraent, ghereed is om onder de picke, of zickel te vallen, en zoo de hope van de landman te vernoeghen, dat zomtijds een mistighen heunigh-dauw komt neer-zacken, die zich op het koren zet, en ’t graen tot het herte toe verbrant, waer door het, onder de molen komende, niet anders als zwart stof en vuyle asschen gheeft: zoo gaet het met de Goddelooze, als den hemel teghen haer ontsteken, zy door ellende vermorzelt werden, zoo vlieghen zy in stof en vuyligheyd daer henen, en werden zoo een spijze en voedsel van de helle.
DE booze rijckaerds, welckers zalen en zaletten, onder ’t werck van de zijde-worm lacchen, sterven eyndelick, als de zwaluwen, die niet naer en laten tot haer memory, dan een nest van kley en kaf, ghelijck de rijckdommen der aerde zijn. Maer de eerzuchtighe vergaen ghelijck de spinnen, met snoode en looze draedjens, daer eenige doode vlieghen in hanghen. Zoodanigh zijn de netten, de jachten en de bezigheden van deze eerzuchtighe eeuwe: ydele wind, en looze wild-vangh.
[p. 425]
ALle de ghenuchten van de weereld en dienen nerghens anders toe, dan om onzen dorst te verhitten, en onzen appetijt te tergen: zy en raecken maer het opper-vlies, zonder verder in te dringhen: ’t zijn die poelighe en kruypende wateren van Egypten, die maer brand in de aderen ontsteken, zonder eenighe koelte toe te brengen. Een wijn-ranck van Ephraïm is beter, als de gansche wijn-ougst van Abiezer. Iud.8.2. Zoo is het minste hemels plaizier meer te achten, als al het vermaeck van de heele weereld. Daer en is gheen rechte ververssinghe, dan in Bethlehems water-putten.
MEn vindt veel menschen in de weereld, als verstuyckte beenen in het lichaem, of die buyten ’t lit zijn: zy en willen in die staet niet wezen, daer Gods voorzienigheyd haer wilt hebben. De subtijlste gheesten verbranden zich in haer eyghen licht, en om een zalighe ghevanghenisse te mijden, onder Gods ghehoorzaemheyd smeden zy haer duyzend ketenen en boeyen. ’t En is gheen vlecke, maer de wensch van velen, wat beestigh en onghelatigh te wezen, om buyten bekommeringh en benauwtheyd, in ruste te leven; daer zy dan de grootste onruste, en de prickelen van een wroegende conscientie vinden. Haere schoonste daghen zijn met een zwarte damp gheschildert: al hare ghedaghten zijn [p. 426] vorcken die twee tanden hebben; raeckt de een niet, zoo steeckt de ander. Zulcke thoonen ghenoeghzaem, dat zy geduyrigh in een pijnelick vagevuyr zijn, of de heele helle op de schouders dragen.
DIe d’ ellenden van de weereld niet ghezien en hebben, als door schaduwen en wolcken, schijnen tusschen zijde en kattoen op-ghebraght, en met zuycker-pap ghevoedt te wezen. Deze hebben altijd een proces te maecken op de aen-ghezichten der ghene, die door zware en bekommerlicke ghedaghten, gherimpelt en ghetrocken zijn. Zy weten dan spottelick te zegghen, stond zulcken aenzicht aen den hemel, de schippers en zaghen noyt naer ’t zwerck. Maer gheen ongheluckigher zielen, als die niet anders, dan van gheluck en weten.
EEn vrouwe zonder Godvrughtigheyd, is een hommel zonder hangel, die noch honigh noch wasch en maeckt: ’t is een woeste beeste, die de natuyre in een fraey geschildert huys gelogeert heeft: ’t is een lade met ghesteenten ghedeckt, om mist en dreck te bewaren; ’t is een rechte Michal, van buyten ghekroont, en van binnen een slavinne van hare passien zijnde: ’t is een stuck vleeschs, half wrot en bedorven, dat niet een greyntjen zouts by hem heeft. ’t Is waer dat zulck een slagh de uyterlicke kerck-plichten en ceremonien zomtijds ghebruyc- [p. 427] ken, maer die en gaen niet verder als rees en langhst de huyd, om hare zonden te beter te saussen en te speceryen: thien jaren van zulcke devotien en hebben haer niet een hayr van ydelheyd uyt-gheruckt: want hoewel zy onderwylen met de mond het onsterffelick lam eten, zoo en zijn-ze t’ huys niet anders als leeuwinnen. En die noch eenigh ghevoelen van een ander leven hebben, beelden haer zelven noch in, buyten ’t getal der bocken te zullen blijven: als of met zulck een koopmanschap van uyterlicke mynen en grammatsen, het hemels paradijs te koopen ware: maer haer ydele hope zal de necke breken. ’t Is on-moghelick, dat netels lelyen voortbrenghen.
GHelijck de byekens noyt en zitten, op doode en verwelckerde bloemen, zoo en stellen Godzalighe vrouwen haer herte niet, op sterffelicke en verganckelicke dinghen: en ghelijck de zelve hare stocken of korven, met bittere kruyden van thijm, rosmarijn of alssem beplacken en strijcken, zoo gebruycken oock die heylighe zielen de doodinge des vleeschs, teghen het verghift der wellusten. Haer eenighe wellust is, in de wellusten der Godvruchtigheyd te leven; niet sterffelicks hebbende, dan dat zy sterffelick zijn; achtende des weerelds vreughd, voor holle, maghere en versnoterde ghenuchten, die met het ghebruyck vergaen, en met naer-berouw verdwijnen.
[p. 428]
IN de diepste nacht van ellende, en in ’t sterckste van groote droefheyd, ziet noch een Godvruchtighe ooghe, de stralen van Gods genade, met een herte, dat zijne voorzienigheyd aenbidt. Die door Gods gheest gheheylight is, al voelt hy scheer-messen en nijp-tanghen, in zijn in-ghewand; hy voelt oock lenitiven of zacht-plaesters, die zijn pijne lijdelick en troostelick maecken. Hy denckt dan, God zuyvert my in den oven van verdriet; hy ont-moddert my van de ghist des weerelds: die zwarte kolen zullen mijne ziele blanck en helder maecken, als sneeuw of wolle: en dewijl ick om den hemel dinge, en ghelijck in lof en bod stae; zoo wil ick alles willen, wat God wilt: ick wil hem hulde doen, en mijne zwackheyd zijne sterckte onderwerpen, mijne nietigheyd den ghenen, die een af-grond van wezen is: hoe het met my gaet, en wat ick lijden magh, het paradijs wert altijds goe koop verkocht.
WEynighe, die haer leven vol-trecken voor haer sterven: haer voor-nemen en eyndight met haer daghen niet, maer zijn altijd, hoe langhe zy gheleeft hebben, een eyndeken levens ten achteren. De meeste menschen en gaen naer het graf niet, maer werden ghesleept: zy en scheyden uyt dit leven niet, maer zy werden-der uyt-ghejaeght en ghedreven. Het zijn al meubelen die aerd en nagel- [p. 429] vast zijn; boomen, die zoo vast gewortelt zijn, dat-ze met ghewelt moeten uyt-ghehouwen werden.
ALs God ons doornen gheeft, en bittere droefheyd laet over-komen, dan gheeft hy ons een deel van Jesus dranck, als mede van zijn kroone. Hy wilt zijn sterckte in onze zwackheyd thoonen, zijn liefde in onze kastijdinghe. Gods ghenade schijnt, met een meerder luyster, in onze uyterste bezoeckingh, even als de sterren, die in de donckerste en on-ghemaente nachten, de grootste glans en gheschetter gheven. ’t Ghebouw der Christenen is contrarie van alle andere ghestichten: ’t en staet niet dan op een fondament, dat gheduyrigh beeft en schudt, hoewel het vast en onvelbaer is. De eerste en de leste lesse in Gods schole is; Werckt uwe zaligheyd met vreezen en met beven.
DAer de oyvaers niet anders, als slanghen en puyden, voor haer jonghen brenghen, moet-men zich niet verwonderen, dat zy het zelve voedsel zoecken, als zy ont-nest zijn, en vleughels hebben. De waerom is klaer, en de kinders zelfs bekent: zy zijn-der toe ghewent, zonder ander spijze te kennen. De Israelijten in de woestijne zijnde, hadden noch haer zinnen en gheneghentheyd in Egypten, zijnde zelfs haer leet, uyt het land van haer slaverny ghescheyden te wezen: zy hunckerden noch en wa- [p. 430] ter-tanden, naer ’t Egyptisch loock en ajuyn. Wy zijn van natuyre, en door ghewoonte aen de aerde ghehecht, en daer willen wy gewortelt blijven. Zoo wy om-ghekeerde boomen waren, ghelijck-men van ons zeght, onze wortels zouden aen de zijde des hemels wezen: maer wy zijn daer van veel eer de antipoden, of teghen-voeters. Wy zijn uyt de aerde ghekomen, en tot de aerde ghewent; daer willen wy, met de blinde mollen wroeten, tot dat ons God vleughels aen de hielen schoeyt, en zijn dienstbare Gheesten ghelijck maeckt, om hem eeuwelick te loven en te prijzen.
GHeen krachtigher water, als gedistilleerde tranen, om onze zondige onreynigheyd af te wasschen. De Jordaen en hadde zulcken sterckte niet, om Naaman van zijne melaetsheyd te zuyveren, als de riviere van boetveerdigh oogh-water: en dat moet-er zijn, zoo langh wy hier zijn. Het was, ten tyde van de wet bevolen, dat zoo yet onreyns in een aerden vat viel, dat het zelve besmet, en on-reyn bleef, tot dat het ghebroken wiert. Zoo is ’t oock met ons ghestelt: daer is in ons een smettelicke onreynigheyd, daer van wy noyt en zullen ghezuyvert zijn, tot dat onze aerdsche tabernakelen gebroken, ende in het stof neder-gheleght werden.
GHelijck de elementen noch zwaer noch licht en zijn, in haer natuyrlicke plaetse; alzoo en ghe- [p. 431] voelen wy de zwaerte der zonden niet, die in ons, als in haer eyghen element zijn, en die onze eyghen liefde bedeckt. Willen wy ghezondelick daer van oordeelen, zy moeten uyt het middel-punt van ons herte op-ghehaelt, en zoo voor onze ooghen gestelt werden. Zoo langhe den aker onder ’t water is, kan een kind dien beweghen; maer om die vol water daer uyt te trecken, is meer als kindsche kraght van doene. Zoo dient-er oock een gheestelicke sterckte, om onze lieve zonden, uyt den modder-poel van ons herte op te haelen; die alsdan dienen ont-leedt en ontweyt te werden.
EErzucht en wraecke sterven altijd van honger: men leght het hemde van die passien niet af, als stervende. De menschen zijn hier in min redelick, als de on-redelicke dieren. De monsters behouden de propheten, en de vrouwen door die schendelicke en schandelicke driften, doen haer sterven. Een walvisch behoudt Jonas, en Jesabel vervolght Elias. Daniel is verzekert by de leeuwen; en Johannes den Dooper is veroordeelt, op ’t vervolgh van een eer-gierighe courtizane. Athalia dood haer kinders, om te heerschen; en Agrappina lijdt, dat haer kinders haer dooden, als zy maer en regieren. Die passie is een aen-wasch van de ziele, die onscheydbaer is. Die wolf zal in zijn vel sterven, ’t en zy, dat hy levendigh ghevilt werde. Le loup mourra en sa peau, qui ne l’ escorchera vif.
[p. 432]
MXIII. De weereld verlaten. |
DIe de weereldsche feesten verlaten en verzaecken, om met de Heere Jesu te trouwen, veranderen het water in wijn; de tijdelicke en weereldsche in eeuwighe en hemelsche dinghen. Het schijnt nochtans de kinderen dezer eeuwe, dat zulcks is een veranderinghe van een roozen-bedde in een doornen bult-zack. Maer die God wilt straffen, blind-doeckt hy de ooghen, en verdickt hy de ooren, dat zy oordeelen het hoy beter als haver te wezen. Maer zoodanighe ontfanghen stroo, en zy baren stoppelen; ghelijck Jesaias spreeckt, Cap. 33.11.
MXIV. Ons zelven verzaecken. |
HOe dat wy ydelder, en meer ontledight zijn van ons zelven, hoe wy beter bereyt en gestelt zijn, om van God vervult te werden. Alle quade passien moeten met een geessel, ten ziel-tempel uyt gedreven werden. ’t Geweld is goed, dat alles wegh-ruckt, wat ons in de wege leght, en verhindert, om tot die enge poorte des hemels door te dringen. De natuyre te versticken, als zy haer teghen de ghenade stelt; het natuyrlick goed te verdrijven, om plaetse te maecken voor het eeuwighe, dat is een heylighe wreedheyd, die meer weerd is, als alle zedighe deughden op een ghestapelt.
MXV. Nedrigheyd van een Predicant. |
’t IS zeker, en een ghetrouw woord, dat het gheestelicke op-zienders ampt, een zeer voortreffe- [p. 433] lick werck behelst; maer hy moet oock onberispelick zijn, en voornementlick niet op-gheblazen, om in ’t oordeel des duyvels niet te vallen. Hier op heeft weynigh ghelet de Biecht-vader van de lest-voorgaende Koninck van Spaignien, welcke oordeelende, dat hy, in zeker ghezelschap, van den Hertoogh van Lerma, naer zijne weerdigheyd, niet bejeghent en wiert, dorste wel teghen hem zegghen, met wien meent ghy te doen te hebben? mijn gunste en is niet minder, by den Koninck, als de uwe. Weet, dat ghy een man aen-raeckt, die, alle daghe, God tusschen de handen, en eens ter weke, den Koninck aen zijn voeten heeft.
WY en hoeven niet alle Doctoren of Advocaten te wezen, noch oock de kennisse van vele konsten of ambachten te hebben; maer gheen mensch die leeft, of hy moet een Theologant of Gods-gheleerde zijn. Wy moeten alle de tale van den hemel leeren, ende in de kennisse van Jesus Testament gheoeffent zijn, zouden wy eens voor erfgenamen verklaert werden. Wy moeten Jesus voetstappen, en het leven van alle Heylighen naer-volghen, zoo wy haer ghetal vermeerderen willen: komen ons in ’t leeren van de Goddelicke Studie, eenighe zwarigheden voor, en zoo Gods Woord veel quasten en knobbels schijnt te hebben, en tegen de zinnen en de reden stooten, laet ons om die steenen en doornen niet verflauwen: maer laet ons springen [p. 434] in de plaetsen, daer wy, effens voets, niet door-gaen en konnen. Al gaet-er roock en wolcken, in Gods Heylighdom, op, laet ons het herte niet ont-zincken. Ghelijck wy het licht van de Schrift omhelzen, zoo moeten wy oock haere duysternissen aen-bidden. Dat wy daer in verstaen, moeten wy verwonderen; en dat wy niet en verstaen, met een grooter verwonderingh aen-bidden.
MXVII. Heyligh van zijn kindsheyd af. |
MEn moet zijn beste jaren, eer dat de quade aen-komen, Gode en zijnen dienst toe heylighen. Als ’t herte vereelt, en in ondeughden eens verstaelt is, ’t is qualick te smelten en weeck te maken. En hoe zou God de drooghe beenen aen-nemen, daer de duyvel het mergh uyt-ghezoghen heeft?
’t IS niet vergheefs van de Heere Jesus ghezeght, dat wy altijd bidden moeten, en niet vertraghen. ’t Ghebed moet zijn de sleutel van de dagh, en het slot van de nacht.
’t GHeloof wert door gheen pijn-banck uyt-geperst, noch door paleyen op-gehaelt: ’t heeft zijn wortel in den hemel, en zijn telgen op de aerde.
’t Gheloof komt door gheen dwangh,
Maer God heeft daer van danck.
[p. 435]
ONze daghen loopen daer heen, veel snelder als een wevers-spoel, jae als een pijl, door een stercke Reusen-hand gheschoten.
Des levens rolle-waghen,
Vlieght zonder oyt te traghen.
JUdas hielt zijn beurze vast, maer de beurze hielt hem noch vaster: hy was als een Sipier in zijn eyghen kercker, en als een ghevanghen van zijn eygen zelven: hy sloot het gheld in de ghevanghenisse van zijn gordel-riem, en ’t gheld sloot hem in de hechtenisse van zijn gierigheyd. Gheluckigh mensch! wien God den roest van zijn gierigh herte af-slijpt, met de wet-steen van bezoeckingh.
MXXII. Gods straf is traegh. |
AL malen Gods molens traegh, ’t wert noch ten laetsten ghebroken, al watter in-komt. Wie eens op de liggher raeckt, de looper en zal hem niet verschoonen. God is een Schuld-heer, die gheen dood-boeck en heeft noch quade schulden: niemant kan voor hem banckeroete spelen, noch tegen hem vry-gheleyde krijghen.
DAt uw slincke hand niet en wete, wat de rechte gheeft: dan zal u de ghifte tot een heve strecken, om uw goed te doen rijzen. d’ Aelmoessen die [p. 436] naer de hand riecken verliezen haer kraght en name.
MXXIV. God verlaet de zijne niet. |
DE schapen, die de groote herder onder zijne kudde ghestelt heeft, en zullen noyt verlaten, of uyt zijne hand gheruckt werden. God en ghelijckt de struys-voghels niet, die haer eyers op het zand werpen, zonder die te broen: maer hy zelve verghelijckt zich by de Euangelische hinne, die geduyrigh arbeyt en bezigh is, om haer broed te decken of hare jonghen te leyden en te voeden.
Gheeft, dat ick, heer, zy van uw broedt,
En door uw gheest en woord ghevoedt.
MXXV. Voortgangh der zonde. |
DE deughd leeft nu onder meer vervolghingh, als de hervormde Gods-dienst onder de Spaensche Inquisitie. Men stooft nu de zonden, en maeckt-ze gaer. Men speelt nu al, laet de keersse branden, tot dat-ze van zelfs uyt-gaet.
MXXVI. Zijn zelven reynighen. |
DIe zijn boezem wel gheruymt en ghereynight heeft, is vry van schimmel en bederf. ’t Schort meest aen ’t boenen van de tonne, dat het bier vaets wert. Wy dienen dan, naer Salomons Hoogh-lied, de vossen en de vosjes te vanghen, dat zy gheen in-breuck en doen, en stanck verwecken. Want die met vossen te doen heeft, moet zijn hoender-kot sluyten.
[p. 437]
MXXVII. Menschelicke lusten. |
’t ZYn onze lusten die ons ont-rusten, en als een water ontrent de speuyen en sluyzen, gheduyrigh in troebel en ghewoel houden; die ons den hemel uyt het herte, en de helle daer in brenghen. Den eenighen raed hier teghen is; dat wy de zuygelinghen en troetel-kinderen onzer begheerten, aen den rots-steen Christum verpletten en vergruyzen.
DEn uyt-gangh zal ghemeenlick den aen-vangh; de steert het hooft niet belieghen. Zulcken leven zulcken sterven. Het eynde van de wegh komt met de wegh over een. Verckens en zullen noyt gheen ermijnen teelen.
DE goede wercken zijn als het zaet der hemelsche glory, ’t welck wy op aerden zaeyen, om in het veld der eeuwigheyd ghemaeyt te werden. Hier ghenieten wy, by voor-komste, de bladinge van die hope der heerlickheyd, verwachtende den eyghendom en ’t bezit van dien, op ’t gheklanck van die leste bazuyne, als de Heere Jesus bocken en schapen zal onderscheyden. Denck dan, die die hope hebt:
Al valt het hier wat zuyr en zwaer
’t Zal des te beter zijn hier naer.
Wat hier heel groot geoordeelt wert, zal daer geen miertjen halen.
[p. 438]
Joseph stack eertijds het gheld in de zacken van zijn broeders: maer wy zijn meer ghenegen daer uyt te nemen, als daer in te steken: zoo dat d’ oprechtigheyd zoo beklaeghlick ghestorven is, zonder erfghenaem naer te laten, als die schadelick ghemist wert. Liefde en mild-dadigheyd loopt meer ghevaer van te vervriezen, als te verbranden. ’t Waere zaligh voor de menschen, dat zy alleen ghesloten vuysten hadden, om te houden, dat zy hebben, en gheen ghelijmde vingheren, om noch te nemen dat een ander toekomt. De faute bestaet hier in: Men mint nu meer den ghekruysten penningh, als den ghekruysten Christum.
MXXXI. Op zijn hoede zijn. |
WY moeten de deure onzer ziele wel ghesloten en gheboomt houden, teghen het listighe geweld van die helsche slanghe: want daer zy maer de tongh in krijght, daer volght het hooft en al de reste. ’t Is eer te ghelooven, dat de kreeften vlieghen, als dat het huys van binnen alsdan niet verraden en over-ghelevert wert. Als ’t hecken open is, zoo loopender de verckens in.
ALs wy ons zelven verheffen, ’t is tot koste van Gods hoogheyd. Onze vernederingh is Gods verhoogingh. Want die zijn zelven mynt, en by afslagh gaet, schijnt God yets toe te voegen. De Phariseer hief zijn wyngh-brauwen op, en de Tollenaer [p. 439] verleeghde zijn ghezichte: ghene verleeghde, en deze verhief God.
DE grootste luyden van de weereld en zijn de beste niet, noch de hooghste boomen de vrughtbaerste. De gheweldighe eycken van Basan draghen vrught voor de zwijnen. De kleyne wijnstock, en den abricot brenghen een zoete en vermaeckelick vrught voort, tot verquickingh van de menschen. De beste specerijen werden in kleyne doosjes en potjes ghevonden.
AL lacht ’t gheluck de Goddelooze toe, die lagh kan haest in een zuyr aen-ghezicht veranderen. De langhsten dagh heeft oock een avond.
MXXXV. De deughd komt al te boven. |
DE baren loopen somtijds hoogh, die teghen ’t schuytjen van Gods kudde stooten. Maer hoe hol en dol de zee gaet, hoe sterck de winden waeyen, Gods keurlinghen komen noch eyndelick met een ancker te lande.
Naer doncker weer, en groot ghevaer,
De zon breeckt deur, de lucht wert klaer.
MXXXVI. Gods kraght in zwackheyd. |
PAulus de schaf-meester van Gods verborgentheyd, die zijn penne in de ware wijsheyd ghedopt heeft, en by wien niet anders te vinden is, als [p. 440] een ambeeld van standvastigheyd, een hamer van neerstigheyd, en een vuyr der waerheyd, getuyght ergens, dat Gods kraght in zwackheyd volbraght wert; en daerom heeft hy een wel-behaghen in zwackheden gehadt en daer in gheroemt: verstaende daer mede kranckheden van vernederingh en bezoeckingh: en niet, gelijck dat spotters misduyden, menschelicke ghebreken. Want onze zwackheyd is machtigh ten quade, en onze sterckte is zwack ten goede. Die beyde zijn een grouwel voor God.
MXXXVII. Roeringhen der Godlooze. |
DE goede beweginghen der boozen zijn als de voncken van de vuyr-steen, die in ’t vonck of tintel vallende, een weynigh lichts gheven, maer haest wederom uyt-gaen. Dat is het Euangelisch zaet, dat op een steenachtighe grond vallende, terstond op-gaet, maer zoo haest oock vergaet.
MXXXVIII. God menght het quaed met goed. |
GOd de Heere, om ons de wegh tot zonde af te snijden; zaeyt doornen onder de plaisieren, waer door wy een af-smaeck van weereldsche wellust krijghen. Hy giet alssem en bitter zap, onder onze honigh-saussen, om onze dertelheyd en ontucht te overdwerssen. Maer hoe draghen wy ons in dit gheval? even als de kinders, als-men haer aenzicht wascht: wy wringhen ons hooft, en ont-trecken ons het wrijven van de sponsie.
[p. 441]
’t IS vremd, dat de dood zoo ysselick en afgrijsselick is: daer zy ons zoo natuyrlick is, als de gheboorte; zoo ghevoegelick en over-een-komende met de menschelicke conditie, als het voor de zon natuyrlick is, onder te gaen.
Gheen dagh die niet zijn avond heeft,
Het moet al sterven, datter leeft.
ARme heb-lust, die noyt en zijt te verzadighen! ghewis zijt ghy arm: want die veel begheert, veel ontbeert. En wat is ’t al, als ghy naer veel hygen en zweeten, in een volle geld-weel kont zwemmen en baden?
Wie wert ghevoedt van over-vloedt?
Nood-druft is noodigh en niet meer.
Die zoo veel heeft, Dat hy wel leeft,
Wat wilt hy meer, Van God de Heer.
De mate van onze goederen moeten gezet werden, by de koude, hitte, honger en dorst: als wy die voldoen konnen, daer valt niet meer te begeeren.
GHeen beter verquistingh, als zijn goed veraelmoessen. De hand der armen is Gods beurze. Hebben wy yet te koopen, laet ons daer ons gheld besteden. ’t En kan oock nerghens vaster geleght werden, als in Gods wissel-banck, die in de motjens en kotjens van de armen gehouden wert.
[p. 442]
’t IS wonder, hoe-men hier draeft en slaeft, om die geele kluyten te winnen, die de natuyre in duysternisse, en onder d’ aerde verdoemt heeft. Die den taux van ’s weerelds goederen wel maeckt, zal bevinden, dat die niet anders en zijn, als een goude kevy voor haer meesters, of een zilvere kercker, om haer reys en reys de aerde gesloten te houden, en haer de vryheyd wegh te nemen, om naer den hemel te aessemen en te stijghen. ’t Is water op de vleughels van een arend ghestort, op dat hy naer de zonne niet en vliege. ’t Is het scheyd-water dat den eenen broeder van den anderen ont-eenight, jae dat de vader van zijn kind af-zondert.
WIllen wy hier op aerden in den hemel zwemmen, laet ons ons-zelven werpen of laten draghen in ’t baed-water van Gods Woord. Daer ontsluyt hy ons de schat van zijne wijsheyd, en treckt ons de gordijne des hemels open, om, zoo veel onze zwackheyd draghen kan, God te zien, aengezicht aen aenghezicht.
HEt minste zierken, het kleynste zonne-veesken dient ons tot een schole van Gods-gheleerdheyd. ’t Is oock het werck van een nijver Christen, den oppersten werck-meester, zelfs in het angheltjen van een mugge, aen te schouwen. Hoe wonder- [p. 443] lick zijt ghy Heere? een by-God, een verre-God; binnen alles, en nergens in-gesloten; buyten alles, en nergens uyt-gesloten.
Het minste kruydjen van den hof
Vermelt Gods eer, vertelt zijn lof.
MXLV. Onghevoeligheyd in Goddelicke dinghen. |
ONze zielen zijn van natuyre in melaetsheyd gheconfijt en op-gheleght: zy zijn als een doof en verslaepen hout, zonder meyn, zonder gevoelen. Men magh-ze steken en prickelen, de slaep-zucht isser in gewortelt, en in ’t mergh gewassen. Hoe zouden wy dan, met een wackeren geest, ten hemel styghen, daer ons zware meulen-steenen aen de hielen hangen? De goede vermaningen gaen den menschen niet dieper in, als tot de kleeren en de huyd. De weereld en is in hun niet gekruyst, maer buyckvast gehuyst. Zy zijn aen de aerde zoo gehecht, dat zy den hemel uyt ’t gezicht verliezen.
DE liefde is een weerdigh en kostelick dingh. Maer wy misbruycken die veel-tijds, tot veroveringh van snoode en verfoeyelicke wan-schepselen: even als of yemand een gouden angel gebruyckte, om puyen te visschen, end’ een scepter, om hoy te laden. Om die liefde wel te plaetssen, moet-men die in Gods herte planten: daer zal-ze woeckeren, en tot een on-sterffelicken boom ghedijen.
[p. 444]
MXLVII. Weldadigheyd aen alle. |
DE zonne bekleet de lucht, de aerde, en de zee gelijckelick, met een goude webbe: zy deelt zoo wel haer licht, aen de kleyne ooghjes van een miere, als aen die van een groot Monarch: zy zaeyt warmte en vrughtbaerheyd over den ganschen aerd-bodem. Dat is het ghene de Heere Jesus zeght: Dat God zijn zonne, over booze ende goede doet op-gaen, en dat hy reghent, over rechtveerdighe en onrechtveerdighe.
Met wel te doen ons even-naest,
Zoo komen wy God aller-naest.
GOd is zoo gheheel voor ons, ghelijck als of de mensch, zijn Godheyds God ware, zeght de grooten Thomas. Hy heeft borsten van goedheyd, die hem steken, en zeer doen, zoo hy die over ons niet uyt en stort, en den tepel in de mond geeft. Laet ons niet verzuymen, daer aen te lellen, en die zoete onvervalschte melck tot een heylzaem voedsel, in te trecken.
MXLIX. Verdorventheyd des weerelds. |
HOe deerlick is ’t met de weereld, en haere kinderen ghestelt! men leefter allesins buyten reghel en compas. De disorder, een voghel van duyvels kipsel, wert meest gheviert en ghewyeroockt. Men ziet meer op de goelickheyd van ’t lijf, als op de goedheyd van de ziele. De zonden werden [p. 445] schoon ghecouleurt en vernist, de deughd een viziere van gheveynstheyd ghemaeckt. De Zondaghsche Gods-dienst wert ghebruyckt, als de zondagh-kleeren: als dien dagh over is, daer en wert de heele weke niet meer om ghedaght. En om, met korte woorden, veel te zegghen, de leugen van den duyvel wert meer, als Gods waerheyd ghelooft.
ML. Accoord van woorden en wercken. |
’t EN is niet ghenoegh, de deughd hemel-hoogh te verheffen, en met veel cieraed van woorden op te proncken: zy moet in ’t herte zoo ghehecht zijn, dat de leden daer van ghetuygenisse geven, op dat de wercken gheen controlleurs van de tongh en zijn.
De deughd is Martha en Mary,
Bedenckingh en bedrijf daer by.
Maer vele zijnder die Heylighen eten, en duyvels spuygen. Dat zeght de Italiaen: Mangiar santi, e sputar diavoli.
DE zonde is, van natuyre, ’t vergift der ziele, de angel des doods, en de stoke-brand van Gods toorne. Maer wie bekreunt zich hier over, en wie doet-er gheweld, om de klauwen van die moort-griffoen te stompen en t’ ontvlieden. Wy zijn de een wat meer, als d’ ander bedorven, maer alle ghezult, en in de pekel der zonde in-gheleght. Wy zijn ghelijck een gheerste-graentjen in ’t midden van dry [p. 446] hinnen, de duyvel, de weereld, en het vleesch, die door een eet-ghespan verknocht ons ghezamentlick zoecken te overvallen. Gheen heylzamer remedie hier teghen, als die vijf gheheylighde woorden van de Heere Jesus: Leyt ons niet in verzoeckingh.
DE liefde is een hoogh-nut ghereedschap en werck-tuygh der ziele, die als een hooft-deugh den rey van alle Christelicke deughden leydt en naer zich sleept. Zy is een onnoozele vlamme, die de menschen luyster gheeft, zonder schade toe te brenghen, even als het vuyr van den doorn-bosch, daer Moses van ghewaeght. De liefde is het eynde en volkomentheyd van de wet.
Vraeghtje wat dat God ghelieft?
Dit alleene, dat ghy lieft.
Maer die liefde en moet gheen ander palen hebben, als die van de eeuwigheyd.
MLIII. Dispuyten over de Predestinatie. |
DE twisten der hooghe scholen, over de verkiezinghe en verwerpingh der menschen, hebben meer krackeelders, als heelders van scheuren ghebaert. Men ziet en hoort, ghelijck mijn ooren oock ghetuyghen konnen, dat-er vele meer als menschen schijnen, in de artijckelen des Gheloofs, en die erger als verckens in haer leven zijn. Het koren des geloofs, wert in onkruyd van Godloosheyd verandert, als de wercken dat niet en beandwoorden.
[p. 447]
MLIV. Onheylighen ouderdom. |
MEn zeght dat het beste wyeroock van de oudste boomen komt: Zoo behooren de hooghste jaren de beste wercken voort te brenghen. Maer ’t Fransche spreeck-woord getuyght, dat het veeltijds anders gaet:
De jeune angelot, vieux diablot.
Een oud engheltjen, een oud duyveltjen.
MLV. Liefde tot de aerde. |
DE liefde van Gods huys heeft eertijds dien grooten held, en Koninck van Israel, gheheel verslonden. Maer het gaet nu by velen, op zulcken voet, dat de liefde van zijn eygen huys de liefde van Gods huys verslint, en wegh-neemt. De aerdelingen willen wel de aerde voor haer paradijs behouden, en God den hemel laten, zonder yets meer te hopen. ’t En is gheen wonder: haer ongeloof en heeft geen wiecken, die hun verder kan dragen. Een molensteen is qualijck ver te werpen.
GHelijck in alle dinghen, zoo zijn wy oock onmatigh in letter-lust, en weereldsche wetenschappen. ’t Is zoo waerlick als waerdelick van Augustinus gezeght: Vele verliezen den boom des levens, om den boom der kennisse.
ZIet, hoe vriendelick, dat Gods ghenade met de menschen handelt. Hoe zeer wy ons vergrij- [p. 448] pen, en zijne Majesteyt verbelgen, hy is terstont met een enckel berouw gepaeyt en wel te vreden.
De kraght en straf van zonden
Is door berouw verslonden.
WAt vreughde-berghen werpen wy op! als wy aen ons aerdsche Canaan ghedincken, en met de gedaghten in onze graen-hoopen en volle schuyren wroeten. Ellendighe pieren, en blinde mollen! die gheen hemel en kennen, als de aerdsche duysternissen, daer in de gheele en bleecke kluyten verborghen ligghen.
Rijckdom maeckt dom.
ALs wy met onghemack beklemt en benepen zijn, steken wy de handen naer om hoogh, en somtijds oock ons herte. Wy versmelten als ghegoten loot, en zoecken, met een dweegh ghemoet, de straffe af te bidden: maer wy slachten het yzer, al gloeyende uyt het vuyr ghenomen, zoo haest de straffe over is, keeren wy naer onze ghewoonelicke hardigheyd.
DE kortheyd van ’s mensches leven bestraft het langhe rack van zijne duyvelsche ghierigheyd. Elcke begeerte is als een zee-bare, daer d’ een d’ ander altijd slaet en voort-drijft. De gierighaerd en rust niet, tot dat hy eyndelick de mond vol aerde [p. 449] heeft. Al wat hy op-hoopt en verzamelt, het helpt hem zoo veel, als een ledigh glas, onder de dorstige. De zulcke en konnen noyt het rechte pit van haren arbeyd smaecken. Al zijn haer zacken vol, ’t schijnt dattet altijds ydelheyd, of spinne-webben in haer beurze woonen.
MLXI. Die God heeft, heeft het al. |
IS ’t niet beter, met gescheurde kleeren, door doornen en distelen, ten hemel in te streven, dan in zijde en fluweel, op roozen en violetten tredende, daer uyt gebannen te werden? David en achte geen dingen des weerelds, als hy maer God en hadde. En voorwaer, die ’t alles wel in-ziet;
Wat is ’t van al het goed der menschen?
Die God heeft, kan niet hoogher wenschen.
DE ziele weet wel, of immers behoorde wel te weten, dat zy een dochter is van goeden huyze; dat-er een ander plaetse is, die haer verwacht; een ander leven, dat haer noodight, en tot haer roept: zy ziet, zelfs in de grove masse van dit lichaem, een ander schetteringh van gheluck en wel-wezen. De vloed en ebbe van gheduyrighe on-rusten in deze weereld, bethoont ons tastelick, dat wy tot yet grooters gheboren zijn. Wy leeren hier ons gheluck, door gheduyrighe veranderinghe van onze ellenden; en onzen onverzadelicken lust, die in dit leven niet ghestelpt en wert, doet ons hand-grijpelick [p. 450] verstaen, dat-er yet buyten dit leven is, dat die grage begheerte beandwoorden en vervullen moet. Zoo hebben de Heydenen de waerheyd van een toekomstigh leven beooght, door de eenighe strale van ’t licht der natuyre.
MLXIII. Den hemel zoecken. |
DE tomben van Alexanders en Caesars, heel bezaeyt met leughenen, en vergult met ydele eer-tytelen, brenghen mede een: Hier leght begraven; maer het graf onzes Zalighmakers, Hy en is hier niet. Zoo zoeckt dan het ghene dat boven is, en niet dat op der aerden is.
ONze kennissen zijn hier kattijvigh en hongherigh, altijd snackende van ’t een naer ’t ander, zonder oyt de holte van de ziele te konnen vollen. Gheen zoo wetend mensch ter weereld, die teghen een droppel wetenschap, niet een tonne van onwetenheyd heeft. En de dwalinghe hecht zich aen onze kennisse, gelijck de worm aen ’t hout, en de motte aen het kleed.
Ick ben, zeyd Amos, gheen Profeet,
Maer herder die niet veel en weet.
MLXV. Wroeghen der ghewisse. |
DAt met ajuyn gheschreven wert, en is niet leesbaer als voor ’t vuyr: alzoo en zijn de quade feyten in ’t ghewisse niet beseffelick, als wanneer die ghestelt werden aen ’t vuyr van Gods wraecke. [p. 451] Als die Goddelicke hand haer zelven uyt-steeckt, die vinghers op de wand schrijven, dan verandert de glans des Konincks Belsazar, zijne ghedaghten verschricken hem, zijn lende-banden werden los, en zijne knyen knicken, en stooten tegen malkander.
MLXVI. Onder God buyghen. |
DIe tegen den hemel spuyght, het spuyghssel valt hem in zijn ooghen. De mensch moet buyghen voor die hooghe vierschare, en dien grooten richter aen-bidden. Wacht u, van God tot partije te nemen.
EEn recht-zinnigh herte is met een yver van vuyr ontsteken, als hy hoort, dat Gods eere, door laster-monden, gekrenckt of ghequetst wert. Voorwaer, die maer een kleyne ader van Christenheyd in ’t lijf heeft, en hoorde die hem niet te slaen en te springhen, op dat Goddeloos geluyd? Maer wat is ’t? men hoort met zachte en buyghsame ooren, van den hemel rellen, dat van alle eeuwen achterwaerts on-ghehoort was, en dat zelfs de duyvel niet en zoude bestaen te vertellen: want die siddert en beeft noch voor God.
’t EN is niet ghenoegh, van die hooghe verborgentheyd subtijllick te konnen zwetssen: Gods leere moet ghezeghelt werden, met het zegel van een heyligh leven. De Godzaligheyd is een spiegel, die de basilisken doodt, door de weer-slagh [p. 452] van haer eyghen fenijn. Alzoo berst de Godloosheyd op ’t ghezichte van de ware heyligheyd.
MLXIX. Goede in-vallen der boozen. |
GHeen mensch zoo over-gheven boos, die niet zomtijds een goeden in-val heeft: maer ’t en duyrt niet langher, als ’t verzet van d’ een been, tot het ander. De goede beweginghen der boozen, zijn als de voncken van het stael en de vuyr-steen, die in ’t vunsche tintel vallende, een schielick licht geven, maer teffens oock vergaen. Maer die de Mane maeckte, weet wel hoe oud zy is.
DE vaten klincken meest, die ’t minste nat in hebben. Hoe dickwils hebb’ ick dit, tot mijn hooghste droefheyd ghespeurt! oock zelfs ontrent die ghene, welcke voor-lichters gheacht wierden, maer in der daed niet anders dan stal-lichten waren: die over een hayrtjen van een middel-zaecke struyckelende, over een kabel van Goddeloosheyd sprongen. Dat zijn die geschilderde graven, die van buyten schoon; en van binnen vol stancks en doode beenders zijn.
MLXXI. Quade conscientie. |
HEt ritselen van een muys, en ’t ruysschen van een blad, kan een quaed ghewisse de dood op ’t lijf jaghen. Die met wroegh-stoffe gheladen is, zijn beenen zullen altijds lillen en drillen, tot dat hy eyndelick met de tanden om leegh, en met den rugh naer den hemel geleght wert.
[p. 453]
AL wat een wreckert heeft, en is maer moortel om kalck te maecken, en steenen, om hier op aerden, een toren te bouwen, daer toe hy even-wel noyt en gheraeckt; maer wert veel eer, door Gods blixem gheraeckt en neer-ghevelt. Wat kreegh de Gierigheyd van Gehasi, doen hy dat lecker beetjen op-snapte, anders dan een melaetsheyd? De Babylonische mantel van Achan broght hem de steenen om zijn ooren; en de dertigh zilvere penninghen bonden Judas den strop om den hals. Willen wy dat moord-verdriet voor-komen, wy moeten onze af-godische gheld-goden vermaelen en verasschenen, ghelijck Moses het goude kalf dede.
ZOecken wy eenmael in den hemel in-ghelaten te werden, wy moeten eerst hier onze ziel-kamer op-ruymen, en schicken, om God in te laten. Zoo God ons herte, hier op aerden, niet en bewoont, wy en zullen gheen huys-vestingh daer boven vinden. Heere Jesu, in uw Vaders huys zijn vele wooninghen; bereyd my daer het minste kamerken, voor een Deur-waerder genoegh; of gelijck die Sunamitische vrouwe, voor Elisa maeckte. Als ick u hebbe, en vraegh ick naer hemel, noch aerde.
MLXXIV. De mensch vol zonden. |
ZOo elck de pols van zijn herte wel onder-tast, hy zal bevinden, datter een mieren-nest van al- [p. 454] le zonden krielt en grimmelt. Dien aerd is ons aengheerft, by voort-teelinghe, en overzettinghe. Wy verwellen in ’t zand der Godloosheyd, zoo ons God de hand niet toe en reyckt, en dancks of ondancks, met gheweld daer uyt en treckt.
DE wel-lusten slachten de sprinckhanen van den Apocalips; die menschen-aenzichten hebben, maer van achter Scorpioen-steerten: of zijn de rivieren ghelijck, die tot haer verderf loopen, om eyndelick haere zoetheyd in de zoute bitterheyd van de zee te smooren. De Roomsche Kercke doet de vigilien, of boet-daghen voor de feest-dagen gaen, het vasten voor de vrolickheyd; maer de wel-lustige stellen de feest-dagen, voor de boet-daghen; en sluyten zoo haer witte-broods maghen met marmelade van kaeykens en honde-brood.
MLXXVI. Een onbesmet Christen-leven. |
EEn goed Christen moet, met wel-ghewaschte leerzen, door de vuyle rioole des weerelds passeren, zonder zich te ontreynighen: hy moet, in die woeste pekel-zee, heen en weer zwerven, zonder zultigh te werden: even als de vloet van Elide, en andere, welck dwars door de zoute zee loopende, het minste van hare zoetigheyd niet en verliezen. Daer moet hy zich, als een goed pyloot, door het aenschouwen van den hemel bestieren, en zijn graedboghe naer de noort-sterre van Gods Woord stellen. Zoo zal hy die fortunatas insulas, die zalighe he- [p. 455] mel-landen bezeylen, en in die eeuwige rust-haven met vrolick ghejuygh in-loopen en ontfanghen werden.
MLXXVII. Misbruyck van Gods name. |
MEn ziet veel goddelooze menschen, die niet alleen Gods name, maer oock zijne Goddelicke voorzienigheyd mis-bruycken en verraden. Zoo dede hy, die al zinghende zeyde:
In Godes name varen wy;
Breeckt het schip, zoo baden wy.
Helsche tonghen! die beter beroert als geroert; beter deur-boort als ghehoort waren.
MLXXVIII. Hoovaerdy en hardigheyd der menschen. |
WY zijn in zonden gheconfijt en op-gheleght, voornementlick in hoovaerdy, en hardigheyd des herten, welcke God ten hooghsten terghen en zijne goedheyd met het kleed der gramschap overtrecken. Hy wilt een Tollenaer en niet een Pharizeer ziele; oodtmoedigheyd en geen hooghmoedigheyd: hy wilt dat wy beneden ons zelven gaen, om alzoo tot hem te klimmen. Ja Heere, die zich onder uw jock kromt, en zijn hals, onder u buyght, verhooght u; en die zijne vermetelheyd aen uwe voeten werpt, en zijn zelven onder zijn eygen voeten trapt, maeckt zich een ladder, om ten hemel op te stijgen. Slaet ghy dan, o God, de harde rotse van mijn herte, zoo zal het bersten, en in hemelsche traen-ghezangen smelten.
[p. 456]
GOd veracht de Phariseesche wijngh-brauwen: en begheert, dat onze rechtveerdigheyd voor onze eygen neuze stincke. En dewijle zijne wijsheyd geblazoent wert, met de naem van dwaesheyd, zoo wilt hy oock, dat wy de weereld zot werden, op dat wy hem zouden wijs wezen. Tot u, o God, mijn ziele op te heffen, is mijn eyghen zelven te verleegen: ’t is mijn zelven in mijn zelven te verliezen: ’t is my te zoecken in uw goedheyd en genade.
MLXXX. Uyt-nemende deughd. |
GHelick de zonne in ’t top-punt van de middagh gekomen, geen schaduw meer en maeckt: zoo isser oock een trap van deughd en Godvrughtigheyd, zoo uyt-stekende, dat hy, in plaets van nijd, verwonderingh en verbaestheyd maeckt. Wie en staet-er niet verschrickt en verstelt; als hy Moses hoort zegghen; Oh! dit volck heeft een groote zonde gezondight, vergheeft die haer, Heere; doch zoo niet, zoo delght my uyt uw boeck. Als hy hoort, dat Paulus wenscht voor zijne broeders, van Christus verbannen te wezen. Wat zijn dat voor bewegingen! het zijn hemelsche blixem-slaghen, die de ghemeene zielen uyt haer zate lichten, en buyten haer zelven stellen.
MLXXXI. De zonde ghediet zomtijds ten goede. |
DIe struyckelt, voordert zomtijds meer weghs, als die effen henen gaet. Zoo heeft de strobbelingh van den heylighen Pieter zijne groote boet- [p. 457] veerdigheyd gewroght, zijn Goddelicken yver te meer ontsteken, en ten hemel op-ghetogen. Welkom val, die ons verheft; heylzame brand, die ons smert; op dat wy ons aen de hand van de voester leeren houden, om niet meer in ’t vuyr der zonden te vallen.
GHeveynsde herten zijn als versierde graven, die niet als stanck en wrotte beenen bedecken. Zy slachten de stier van Baal, die in stucken verdeelt, en op het hout gheleght, gheen vuyr uyt den hemel ontfingh, hoe zeer oock de Priesters ropen, en tegen den autaer spronghen. De gheveynstheyd en krijght geen in-vloed van dat hemels licht, maer blijft geheel doof, en zonder zegen: en of die voor een tijd wat flickert en blickert, ’t en heeft geen duyr: ’t is een bier dat haest verzuyrt.
DE menschen leven, met zoo weynigh achterdocht, als of zy altoos leven, en nimmers sterven zouden. De ossen, die langhst de straten, naer het slacht-stal gedreven werden, loopen vrolick onder een, d’ een op d’ ander springende, onbewust wat haer is naeckende: zoo loopen de menschen zingende en springende door malkander, verleckert op de dertelheyd des vleesch, en baden zich gelijck in een rooze-water. Zy volgen de slecken naer, die zingen, en een zoet geluyt geven, terwijl haere huyskens branden, en zy vergaen.
[p. 458]
MLXXXIV. Gods kastijdingh. |
GHeen meerder ongheluck, als geen ongeluck te hebben. Wy wrotten in lange voor-spoed, ghelijck als in een doode zee, die gansch niet voort en brenght. ’t Is noodigh, dat God ons gevoelick raecke, en wacker houde: dan zullen wy, als Jonathan, de ooghen openen, en den honigh van ’t eynde van de roede zuygen, die ons kastijden zal; wanneer wy in de straffingh van een vader, de vertroostingh van ware kinders vinden zullen.
WY werden met het kruys op den rugh, zoo wel als met een kruys-been gheboren. Het lijden is ons eygen, en maeckt gelijck een gedeelte van ons zelven. Die dat niet en wilt onderhevigh zijn, moet op-houden een mensch te wezen. Die zonder lijden, ten hemel meent in te rijden, die wilt het laecken hebben, en ’t ghelt behouden.
ALs den oven heet is, de mond heefter gevoelen af. Als oock een hert met galle overloopen is, de kele en spuyght niet, als alssem en bitterheyd. Uyt een stinckende rioole en kan gheen muskus of amber-grijs dampen.
De tonghe relt en spreeckt,
Wat dat in ’t herte steeckt.
MLXXXVII. Eerghierigheyd. |
DEs mensches ziele vernagelt aen het vleesch, is kouder als ijs in zaecken, die Gods eere raec- [p. 459] ken; maer heeter als het vuyr, in dingen, die haeren naem of achtbaerheyd betreffen. Hoe gevoeligh zijn wy, op de minste toetse en raeck van onze eere! men zet-er zijn leven voor in de waegh-schale, en dat oock van een ander. ’t Verderf van de ziele is verre, onder de weerde van die verduyvelde eere. Maer God te verheerlicken, gaet den mensch zoo veel in ’t herte, als in de hielen. Zulcke lien mogen veel gebeden hebben, maer ’t is met weynigh aendacht en devotie gheweest.
MLXXXVIII. Weerelds plaisier. |
ONze plaisieren zijn licht-voeten en zomer-vogels; die, ghelijck Plato zeght, gevlerckt, en met prickels ghewapent zijn, om wegh-vliegende een anghel in ’t herte te laten. Maer onze onghenuchten werden ons ghebroght in een schroef-glas vol van galle en edick: die hebben loode en zware voeten, om steeds te blijven, en ons noyt te verlaten.
HOe loopen de menschen verloren, zonder opmerckinghe, en zonder eenighe achterdocht! daer de dood ons altijds op de hielen is, en met haer roedjen op de schouders klopt, met die doove, doch ghevoelige stemme; vriend steeckt uw kegels in de zack, uw spel is ’t eynde. Niemand kan zich daer van ont-trecken: de dood draeght de sleutel zoo wel van paleyzen, als van herders hutten:
[p. 460]
Gheen wijsheyd wasser oyt zoo groot,
Als dickwils dencken aen de dood.
NAer dat Abimelech zijn eerzucht, in het bloed van zijn zeventigh broeders hadde doen zwemmen, is hy, door de hand van een vrouwe, onder een tichel of ander harde-steen verplettert. Een rechtveerdighe straffe van die ghene, welcke breeder vlercken willen hebben, als haer nest groot is; en door den val van haer even naesten, haere grootheydt en grootsheyd zoecken op te trecken.
GOds Woord behelst veel dingen, die buyten het bereyck van de reden gaen; welckers hoogte en diepte niet en is te peylen, noch met handen of oogen af te meten: daer de menschelicke wijsheyd de ooren wel magh openen, maer de mond moet sluyten. Hier en wert geen toe-gangh ghegeven voor die menschen, welcke twijffelden, of een kole zwart, of de sneeuw wit is: die de zonne voor een bloeyende-steen namen: die nieuwe landen en ghedierten in de mane ontdeckten, en hondert duyzent milioenen aen ghene zijde van de sterren zaghen. Athenen moet hier voor Jerusalem wijcken: de schole van Pythagoras moet hier gheen vijf jaer alleen, maer eeuwelick zwijghen en stom blijven. Hier schijnt een zonne, die ons verlicht, maer die wy star-ooghende niet en konnen aenzien: en [p. 461] die zich vermeet, zijn ghezichte langhen tijd daer op te vestighen, zal puyre blindheyd in dien oorsprongh des lichts vinden. ’t Is dan noodigh, zijn ziele hier gevangen te geven, en de reden in boeyen te legghen: want om hier te zeghe-pralen, isser niet anders te doen, als te ghehoorsamen, en zijn zelven te laten winnen.
MXCII. Gods verborghene voorzienigheyd. |
HOe wonderbaerlick is Gods beleyd; hoe onbekent zijn zijne weghen! zijne onbegrijpelicke voorzienigheyd doet de hooghe machten schricken, en de mond van de wijste dezer eeuwe verstomt en stille staen, als zy hooren, dat een moordenaer gheropen, en een Apostel verworpen wert: dat twee broeders van de zelve ouders, en onder een ghesternte gheboren, zoo verscheyden ghevallen ontmoeten, dat de eene ghetroont, en de ander geschavotteert wert: dat de wegh des hemels met roozen en violetten bezaeyt, voor de booze met doornen bedeckt is: dat de eene de zaligheyd vindt en wint, in melcke-beken; en de andere in bloed-rivieren: de eene onder de armen van de minnen; en de andere onder de handen van beuls en tyrannen. Laet ons die grondelooze diepten niet peylen, maer aen-bidden.
MXCIII. Onghestadigheyd des weerelds. |
WAt kan-der vast en zeker in de weereld wezen, daer het onbeweghelickste deel, ’t welck [p. 462] de aerde is, ghegrondt van Gods eyghen hand, die daer aen den eersten en den lesten steen gheleght heeft, haer beweginghen en bevinghen onderhavigh is: thoonende door hare schocken en schuddinghen, dat zy moede is, de menschen langher te draghen. Daer en is hier niet, dat ons langhe kan vermaecken, veel min, vernoeghen. De zoetste spijze verandert ons, door langh ghebruyck, in galle. Hooghe berghen van ampten doen ons dickwils wenschen, naer leeghe valeyen van ghemeene luyden. Die de steenen van ’t hof langhen tijd ghesleten heeft, wenscht, uyt een boeren huys, den vogelzangh te hooren: en dat en duyrt weerom niet langher, als de lieffelicke zomer-tijd, die zich door de winter-koude latende vervoeren, hem wederom roept van de eenzaemheyd tot het stad-ghedruysch, en van de stilte tot het hof ghewoel. Zoo springhen wy, ghelijck de exter, van d’ eene tack op d’ ander.
Des morghens isser zoet ghelach,
Des avonds droefheyd en gheklach.
MXCIV. Boetveerdighe ziele. |
HEt was een deftigh zegghen van een boetveerdighe ziele, die de weereld verloochent hadde: Die Syrenen zinghen, en slaen my noch gheduyrigh met zoete vley-woorden; maer zy bevinden, dat ick verandert ben van ooren: haer stemme verliest zich in de lucht, ghelijck een verflauwden Echo, welckers naeheyd gheen weer-slagh meer en gheeft: al dat zy nu konnen doen, is een kleyn woordeken in [p. 463] d’ oor te zeggen, of steels-wijze mijn mantel te pinssen, om mijn aen-ghezicht eenighsins af te wenden: Maer ’t is quaed te kammen, daer gheen hayr meer en is.
DE Godzaligheyd is altijds vol van couragie en heylighe standvastigheyd; zy zinght zelf (als wy maer met God en willen) in de hitte van de koortse, in ’t midden van de kolen, en allerley bezoeckinghen; zoo vrolick zijnde, als de dry kinderen in den vuyrigen oven: en die een haven vond, binnen ’t inghewand van een zee-monster, getuyght genoeghsaem, dat zy geen schip-breucke lijden en kan. Het schijnt even-wel, dat de rechtveerdighe, het licht des weerelds zijnde, niet leven en konnen, als alle daghe stervende, in velerley verdriet en ongemack: haere ontmoetinghen doen de wijze van dezen tijd lacchen en spotten: de persoonagie die zy verthoonen, wert, by tijd verdrijf, even als een Comedie aen-ghezien. Maer hoe-wel zy bedeckt zijn aen de zijde van den hemel, zy zijn even-eens als de Engelen, dien de schilders een aen-ghezicht en vlercken geven: alle andere deelen zijn met quaed en verdriet bedeckt: zy en hebben niet goeds, als het aen-ghezichte, daer de deughd haer laet zien, en daer zy geen bewegingh en hebben, als door een anders hulpe; hare begheerten hebben wiecken, die haer hooger als de sterren voeren: zy branden van twee vuyren, haer lichaem van koortse en teghenspoed, en haer ziele van de liefde, die de Seraphims verteert, en bo- [p. 464] ven haer zelven doet rijzen. In een woord: zy doen roozen uyt doornen en prickels wassen.
NEdrigheyd is het rechte element, en de alheyd der deughden: ’t is de poorte van het Christendom, en de wegh van de eeuwigheyd. Niemand wie hy zy, zullen die hooge deuren op-getrocken en ontsloten werden, die zich om leege niet en buckt, en ’t gezicht ter aerde werpt. Te zeggen, dat den Adel die niet van doen en heeft, of niet en hoorde te gebruycken, is te mompelen, dat de ziecke geen gezondheyd, noch de zwacke de sterckte van noode hebben. De zonne slaet de grofste en ghezwollen dampen neer, en treckt de fijnste en dunste naer om hoogh. ’t Is zeker, dat hoe-men min zwanger is van zijn eygen zelven, te nader dat-men komt de zonne van de ware glorie.
DE beten en weer-beten van een quade ghewisse doen de Godlooze galgen en kruyssen dragen; en noch moeten zy met zoo veel pijn en smerten de helle koopen, en de verdoemenis verdienen: behalven dat zy noch hier dickwils haeren laetsten dagh, aen ’t eynde van een op-gherechte ladder eyndigen.
DE bezoeckinghen, zoo langh die teghenwoordigh zijn, en konnen niet anders, voor de mensch, als pijnelick en smertigh wezen: maer die [p. 465] de zelve met een Goddelicke verre-kijcker in ziet, wert dadelick ghewaer die vreedsame vrught der gherechtigheyd der ghene, die daer in gheoeffent werden. Zulcks dat de verdruckingen Gods gunsten zijn, maer die elck end een niet vatten en kan: zy disselen en schaven onze rouwigheyd, om een fatsoenelick en aengenaem beeld van ons te maken. Het vuyr vermeerdert, en steyghert veel beter naer om hoogh, wanneer het van de wind geslingert en ghedreven wert; het neemt zijn sterckte van zijn partye, en wert gevoedt met ’t gene, daer mede het geladen en overleght wert. Specerijen en geven geen reuck, dan als zy gestampt of ghebroken werden. Zoo gaet het met de mensch: voorspoed breeckt hem den hals; en teghenspoed gheeft hem aessem en leven.
MXCIX. ’t Lot der Godzalighe in deze weereld. |
GOds wegen zijn wonderlick en onbespeurlick: zijn liefste kinderen thoont hy hier het straffe gezichte, doende uyterlick blijcken, dat-er geen ongeluck, als voor haer, op de weereld is. Het schijnt dat de zonne gheen schoone dagen en geeft, als voor de goddelooze, en datter gheen tempeesten zijn, als voor de goede. De lucht die de booze scheppen, zoo zoet, als die van ’t aerdsche paradijs, is voor Godzalighe bedeckt met wolcken, en met buyen en onweer geladen. De wateren zijnde voor gene, fonteynen van kristael, en beken van ghenuchte, werden voor de goede in haghel herschept, en verandert in vlieten van verdriet, om haere erven wegh te spoe- [p. 466] len. De aerde schijnt oock hier in onrechtveerdigh te wezen, deelende alle wellusten aen deze eeuwelinghen, daer zy de noodzaeckelicke weyghert aen die ghene, welckers gedaghten geduyrigh om hooge zijn. Zy geeft de eene peerlen, parfuymen, en allerley gunsten; de reste dat zy voort-bringht, byzonderlick verghift, serpenten, padden en alle yzelicke wan-schepselen, is het erf-deel der ghene, welcke den eersten autheur van alle gheschapene dinghen erkennende, verhinderen, dat een tweede zondvloed haer niet en komme overstorten en verafgronden. Zy laet haer in-ghewanden uyt-trecken, om te versieren de vinghers van een boeve, en den hals van een veyle en gheyle vodde. Maer de Godzalighe laeten hier het ydel klater-goud voor de weerldlinghen, en sparen zich voor die stad van fijn en zuyver goud, welckers fondamenten met kostelicke ghesteenten beleght zijn.
MC. Accoord van woorden en wercken. |
EEn goude tonge en een looden-herte en maeckten noyt goed houwelick: en daer de wercken de woorden belieghen, wert alle maeghschap uytgesloten. ’t Is niet met allen, de bazuyne in de mond te hebben, als-men gheen vlammende kruycken in de hand en heeft; naer ’t exempel van die brave soldaten, welcke des Heeren en Gideons zweerd roepende, de Midianiten in de vlught dreven. Men dondert niet wel met woorden, zoo-men met exempelen niet wel en blixemt. Waer toe dient het, den zangh [p. 467] wel te eenckelen, en doof te blijven by een zoet accord? of te bommelen als een hommel, en geen heunigh of wasch te maken? In ’t korte ghezeght: by Jacobs stemme en moeten geen Esaus handen wezen.
ZOo langh de weereld ons vriendelick toe-lacht, zijn onze ooghen niet anders als voor de aerde, en ons herte niet anders als voor de weereld. Maer als Agar met haer kind in de woestijne is, en dat alle ververssingh haer ontbreeckt, ziet zy een water-put, en hoort een Enghel zeggen, dat haer kind tot een groot volck ghedijen zal. Als Elias meest vervolght wiert, en vol bekommeringhe in de wildernisse zittende, in slaep ghevallen was, heeft een hemels ghezand hem aen-geroert, en spijs en dranck verzorght, waer door hy, veertigh dagen en nachten, heeft konnen reizen, tot dat hy aen Horeb, Gods-bergh ghekomen is. Zoo heeft oock Gods Zone, in de uyterste benautheyd zijnde, een Enghel by hem ghezien, die hem trooste en versterckte. Het gaet zoo met Gods kinderen: Naer een nevelachtighe lucht, rijst een heldere zonne-schijn: en naer hooghe vloeden, komen leeghe ebben.
ZOo de deughd ons natuyrlick ware, gelijck het ons natuyrlick is te zien, wy en hadden geen reghels of onderwijzinge van noode, om ons tot weldoen op te wecken. Daer en is gheen wel-sprekentheyd vereyscht, om de ooghen aen te raden, tot het [p. 468] zien en onderscheyden van couleuren. De mensch verheught zich een goede musijcke te hooren, zonder hulpe van eenighe leer-meesters; daer een quaed accord zijn ooren schrapt en quetst. Men hoeft niet ter schole te gaen, om lieffelicke spijze te ghebruycken, en bedorven kost te verfoeyen: de tongh is met die kennisse gheboren: en de honds-neuzen weten de smaeck te voor-komen. Maer om de ziele uyt het zonde-slijck te trecken, en tot de deughd op te halen, daer toe zijn openbare preeck-stoelen van doen; daer toe doet-men gheleerde boecken, en gheoeffende tonghen spreken: op dat wy eenmael in dat deel des weerelds ghebraght moghten werden, daer ’t gheluck en de ruste niet min en duyrt, als de eeuwigheyd.
Zoo Godes gunst ons niet herbaert,
Wy gaen te post te hellewaert.
MCIII. Des mensches ellende in dit leven. |
DE mensch, dien God gemaeckt heeft den Heer en Meester van alle zijne wercken, en het ware af-drucksel van zijne Godlickheyd, beghint zijn leven door straffen en kastijdinghen, zonder eenighe misdaed te begaen, als gheboren te werden, en den dagh te komen zien. Een zwack Christen staet verstelt, en vraeght stil-swijghende, hoe dat het komt, dat de Prince van alle schepselen, die heersschen moet over al het ghene dat God niet en is, ghestelt wert onder al het ghene, dat gheen mensch en is. Het schijnt dat de natuyre hem eer een stief-moer, [p. 469] als een moeder is. De boomen wassen op de aerde met haer telgen en bladeren, en zonder van plaetsse te veranderen, vinden zy haer voedssel; de dieren geboren werdende, hebben haer scherm-wapenen gereed; de vogelen weten de vliegh-konste, en de visschen konnen zwemmen, zoo haest zy uyt de kijte ghekipt zijn; daer de mensche niet en weet, als door studie, zelfs niet konnende spreken, en andere wercken doen, tot het leven noodigh, zoo hy niet van goeder hand onderwezen is. Maer die daer uyt besluyten zoude, dat het hooft-stuck des weerelds, by God verlaten of verzuymt wert, zoude bethoonen, dat hy de wetten van zijn gheboorte niet en weet, noch de weghen, die hy moet betreden. ’t Is zeer wel ghezeght, dat God met de mensche handelt, als met een balance; dat hy ons lichaem om leegh doet dalen, om onze ziele om hoogh te doen rijzen.
MCIV. Vleesschelicke liefde. |
DIe mannelicke daden willen uyt-wercken, en moeten gheen wijvelicke of dertele ghepeynzen hebben. ’t En was niet met de spiegel of met de kam van Dalila, dat Samson duyzent Filistijnen ombraght, maer met een ezels kaecke-been. Als David den Reuze neder-velde, en had hy zijn oog op Bathseba noch niet geslagen: maer naer dat hy haer aen de fonteyne gezien hadde, wierden zijn ooghen zoo verhonghert, dat zy niet op en hielden, van geduyrigh te pijncken, en te gluyren. Zulcks dat de liefde zijn laurieren zoo verdrooghde, dat zy wel pijne [p. 470] hadden, om van zijn traen-water te hergroeyen. Caesar zelfs, een Heyden zijnde, en nam oyt die beestelicke ghedaghten, als wanneer hy gheen aen-slagen meer en hadde, die een mensche waerdigh waren.
DE tonghe, zeght de heylighe Jacob, is een kleyn lit, en roemt groote dingen. ’t Is de naelde en de hand van ’t groote uyr-werck der ziele, die t’ allen tijde van den daghe, de uyren moeten aen-wijzen: de tolck van onze ghedaghten; het beeld van onze wercken; den uyt-leggher van onze wille, en de voornaemste roer-vere van onzen omme-gangh. Die dat peerd zoet van monde maeckt, en wel naer den toom doet luysteren, geen Ritmeester, die hem overtreffen zal.
DIocletian een beul-geest tegen ’t Christendom hebbende, hadde tot zijn taecke genomen, het zelve t’ eenemael uyt te roeyen: ghelijck het oock, onder zijne heerschappy, jammerlick ghescheurt en gherabraeckt geweest is: hoe-wel nochtans de kercke, als een vuyrigh braem-bosch was, eere en wasdom uyt zijn eyghen vlammen treckende. Maer die wonderlicke God, de Vader der lichten, heeft daer naer, dien grooten Constantijn verweckt, die de heerschappy des weerelds, op den boom des kruys, gheintet heeft: waer door, die ysselicke brand-jaren, in tijden der verkoelinghe en verquickinghe verandert zijn. Zoo tempert die Vrede-vorst zijn bitteren [p. 471] kelck, met nieuwe en lieffelicke hemels-dranck, die ons sterckte gheeft, om met gheduldigheyd, en zoet verlanghen, de komste van de Heere Jesus te wachten.
DIe een ongezond oordeel, en ziecke oogen hebben, aenschouwen de dinghen van de weereld, door een dicke mist, en bedrieghelick middel. Zy staen verstelt, over het gheluck der Vorsten, en der ghene die haer oore en zijde hebben. Maer die in Syons schole gheleert zijn, konnen van verre mercken, dat Gods voorzienigheyd de groote wind-bergen neer-velt, die de Tyrannen d’ een op d’ ander hoopen; ziende de waen-wijsheyd der Staetisten aen, voor een nacht-uyl, die ghepluymt in de stralen van de middagh-zonne ghestelt is.
MCVIII. Aen God ghedencken. |
’t ELckens als wy aessemen, of eenen voet verzetten, behoorden wy aen God te heugen, en zijne weldaden gheduyrigh in memorie te hebben. Aen welcke plicht de Overheden byzonderlick ghehouden zijn, welcke dien levend-maeckenden gheest, uyt die ghedaghtenisse vloeyende, meest van noode hebben. Die uyterlicke luyster van staet is niet ghenoegh: want zoo het binnen-huys de ghevel niet en beandwoordt, wat valt-er anders te zeggen, als dat zy een schoon logijs hebben, om een domme en ondanckbare beeste te herberghen.
[p. 472]
MCIX. Weereldsche droefheyd. |
DE weereldsche droefheyd knaeght ons dickwils, om geringhe oorzaecken: de zwarte galle verroest en vereet ons herte, zonder dat wy dickwils de rechte oorzaecke weten. Wy bevinden ons tusschen den hamer en den anbeeld. Onze lasten schijnen van loot, en een anders van pluymen. Wy nemen den hooghsten toon, om ons onghemack te beweenen, zonder eenighen troost te vinden. Wat raed hier teghen? laet ons Davids harpe laten komen, om Sauls boozen gheest uyt te spelen, en verre van ons wegh te drijven.
MCX. Hooghe staet inde weereld. |
HOoghe Staten, eere en aenzien moghen ons verheffen, tot den hooghsten trap van uytsteck, en nijd by andere verwecken; maer ’t en is de rechte wegh niet, om tot die hemelsche glory te naderen. Men ontdeckt den hemel zoo licht niet, in een land vol van gheberchten, als in een vlack en open veld: de wellusten zelfs zijn wolcken, die ons den nacht, in vollen daghe, toe-brenghen. Hy die ’t ghezichte, door de galle van een visch, verkreegh; en die ander, welcke sterven moest, om dat hy wat honigh gheproeft hadde, konnen ons van die waerheyd preuve gheven.
De mensch gheluckigh leeft,
Dien God zijn nooddruft gheeft.
MCXI. Gheduld in teghenspoed. |
WY en moeten niet morren of knorren, als ’t ons niet juyst en gaet, ghelijck wy wenschen. [p. 473] Wy dienen altijd te zien, op die alwijze voorzienigheyd, en alle onze ghedaghten en begheerten daer toe te ghedraghen. Het gae dan, hoe het wil, wy zullen dan de hand kussen, die ons slaet, en staet maecken van al het ghene, dat van den hemel komt, al waer het zelfs de blixem, die ons tot stof en asschen verbrijzelde. Noyt en werter meer ghewonnen als met geduld en lijdzaemheyd. Die deughd bedrieght onze on-rusten, beleeft onze ongenuchten, verlicht onze pijne, en gheeft ons ghemoed tijd en gheleghentheyd, om zich teghen alle zwarigheden te stercken. Geduld en wapent zich noyt tegen eenigh quaed, of zy is verzekert, dat te zullen overwinnen.
MCXII. Verschil van ghelaet en daed. |
HOe verschilligh is het uyterlick ghelaet van het innerlick wezen der menschen! het eerste dickwils zijnde, als een nieuw-ghevallen sneeuw, dat een vuyle mist-put bedeckt, en de stanck daer van belet en binnen houdt. Want men vindt menschen (welcke dien naem niet weerdigh en zijn) die veeltijds met de knyen, ontrent de kerck-pylaren en ghestoelten zitten, prevelende de woorden van ’t ghebed, met zuchten, naer; daer zy een kasse zijn vol van onreynigheyd; welckers wellusten, als een tochtighe riviere, over-loopen. Die ghelijck zijn die stinckende ghieren, welcke in de hooghte van haer vlugghe, schijnen schild-wacht te houden, voor de zekerheyd des hemels; en de ronde te doen, ter bewaringh van de aerde; hebbende ondertus- [p. 474] schen de ooghe altijd ghespannen naer om leeghe, om neer te storten op de eerste krenghe, die op het veld verrotten zal.
WAt is ’t al van de eere des weerelds? de schoonste daden, en die op haren middagh zijn, werden duyster en zwart, met de heytsteringh van den tijd. De eere en is maer stof en roock: en al en zijn yemandts ooghen niet sterck ghenoegh, om die te verdraghen, hy en is daerom niet te ongheluckiger. Een groot man, dien niet onbekent en was, als de lof, die hy weerdigh was, heeft durven zegghen, met Lysimachus, dat hy zoo weynigh werck maeckte van de glory des weerelds, dat indien hy grooten dorst hadde, lichtelick een rijcks-kroone met een glas water, veranderen zoude.
DE zaecken van de weereld, gaen de weereldlinghen eyghentlick en eenelick ter herten. Wat daer buyten of boven gaet, is by-werck en van geen ghewichte. Men stelt God onder den Autaer, en de weereld daer boven op, om haer het beste deel van ’t wyeroock en reuck-werck te gheven.
Maer ’t eynd van ’t perck,
Bekroont het werck.
[p. 475]
MCXV. Gods voorzienigheyd. |
IS ons leven een feest of maeltijd, Gods voorzienigheyd is het zout, dat het zelve smaeckelick maeckt. Is ons leven een reyze of pelgrimschap, Gods voorzienigheydt is de stock en leun-staf. Is ons leven een nacht en diepe duysternisse, Gods voorzienigheyd is den dagheraed, die ons verlicht, en onze benevelde herten ververscht en helder maeckt. Zoo weet een goede ziele van alle steenen brood te maecken.
DE overdenkingh des doods is het mergh en de room van alle wijsheyd. ’t Is een ambacht, dat-men al zijn leven leeren moet, om eenmael te oeffenen, en in ’t werck te legghen. Wanneer dan de dood den af-tocht zal komen slaen, en ons te huys zal roepen, ziet dat ghy veerdigh en op uw hoede zijt, en niet by de ooren en laet trecken, om een schuld te betaelen, die zoo veel milioenen van menschen voor u voldaen hebben. Maer om dat wit te bereycken, moet-men zich wachten, ghelijck Gregorius zeght, het kalf zonder meel te offeren, dat is, ghebeden met de lippen te doen, daer het herte gheen kennis van en heeft, of eenigh ghevoelen toe en bringht.
DAer de Gods-dienstigheyd gheen plaets of toegangh en vindt, en is niet anders dan verwoe- [p. 476] stinghen, en een droeve zelf-strijd te speuren. Gods vreeze is het heylzaem kruyd, dat ons gherust kan stellen, en teghen alle bekoringhen, ter deghe wapenen. Maer ’t schijnt dat de menschen, dat edel zaed verloren hebben, en dat het in haren hof niet meer en wascht. Men zeght daer op, dat de koude in Gods-dienst, een koortse van den tijd, en niet van menschen is. ’t Is waer, de tijd is wonder zieck, en heeft vrijelick een ghenees-meester van doen. Maer wat is dien tijd anders, dan de menschen in den tijd? die niet anders dan in bittere galle, en t’ samenknoopinghe der ongherechtigheyd leven.
MCXVIII. d’ Een zonde treckt d’ ander. |
DE zonden zijn gheschakelt: de eene af-grond van dien roept den anderen toe. Naer dat Salomons matressen haere schoonheyd hadden doen aen-bidden, deden zy oock haer afgoden eeren. En zoo wiert die wijze Koningh van d’ eene dwaesheyd naer d’ ander ghetrocken, en voorts tot zijn verderf ghesleept. Davids vervloeckte wellust, met Bathseba ghepleeght, doet hem een mensch-dooder werden. Als ’t eerste schaep over ’t hecken is, denck niet, dat de reste daer voor zal staende blijven. Daer en is niet dier, als d’ eerste pinte.
MCXIX. Noch te strengh, noch te slap. |
MEn moet de feylen met een bedaerde om-zichtigheyd teghen-gaen; maeckende een temperingh van oly en wijn, om de wonden der menschen [p. 477] in zulcker voeghen te ghenezen, dat de gheesten, door te groote strengheydt niet ghedempt, noch door te veel toe-ghevens, niet gheviert en zoo verslackt werden. Men moet de roede hebben, om te raecken; en de stock aen d’ ander hand, om te ondersteunen: de liefde en moet niet murwen en doen wrotten, noch de strengheyd doen wanhopen. Niet beter als een verjuys-kandeel, met rooze-water en zuycker ghemenght. Men moet de zonde, ghelijck het kromme serpent, met de hand van een vroe-vrouwe, uyt zijn hol trecken: zoo als de Schrift spreeckt.
MCXX. Gods-dienst en rechtveerdigheyd. |
GOds-dienstigheyd en rechtveerdigheyd zijn de twee af-punten, die de groote Staet des weerelds onderstutten en staende houden: zonder welcke, dat Goddelick ghebouw t’ eenemael in-storten en tot niet vergaen zoude. ’t Is waer, dat-men zeer weynige vrughten van die kostelicke boomen ziet; en dat, ghelijck de vrome zeer wijd van malkander woonen, de Gods-dienst zeer kouwelick geoeffent, en de rechtveerdigheyd zeer flauwelick ghepleeght wert, en dat noch in kleyne en weynighe hoecken des weerelds: maer vertroost u, ghy kleyn kuddeken, die door de smalle wegh, naer de enghe poorte deur-dringht: God heeft Sodom willen verschoonen; indien-er maer thien rechtveerdighe daer in bevonden wierden. Zoo spaert God de weereld om een kleyn ghetal van ghe- [p. 478] loovighe, die borghers van den hemel zijn.
DE wet der ghenade, daer onder wy, door Gods onbegrijpelicke gunste, tegenwoordigh leven, en vereyscht gheen oogh om hooghe, of hand om hand, ghelijck die doet, welcke God onder den donder en blixem gaf: maer zy zeght alleenelick; gelooft, en ghy zult eeuwigh leven. O diepen rijckdom van Gods barmhertigheyd! Gheef, Heere, dat wy ons zelven, in dien af-grond, verloren werpen! zoo zullen wy eeuwelick behouden en zaligh wezen.
MCXXII. Hoede teghen de zonde. |
DE plighten, die wy Gode schuldigh zijn, en kennen gheen sabbatthen of vier-daghen: Alle tijden en plaetsen vereysschen en ghebieden ons de voortzettinghe van Gods eere, en de uyt-werckinge onzer zaligheyd. De zonde zoeckt ons gheduyrigh op het on-verhoedste te bekruypen, en haer bezit in ons herte te nemen: gheen kraghtigher borghe, of waerschap hier teghen, dan dat-men op het herte legghe, die woorden van de Heere Jesus, Waeckt ende bidt.
DE vleesschelicke wellust is de worm, die alle eerlicke en groote daden op-eet; de vlecke, die al de schoone verciersels des levens bezoedelt; den [p. 479] dool-hof, die alle deftighe aen-slaghen verwert; de klippe, die alle zee-kasteelen steuyt en verbrijzelt; en eyndelick den af-grond, die lichamen en zielen verzwelght. ’t Is dan een doodelick monster, welckers verghift noch Keyzers ontziet, noch Koningen spaert, of eenighe hooghe maghten en mijdt: het dringht zoo wel door ebben-poorten van groote paleyzen, als door de vuyren-deuren van laeghe hutten.
MCXXIV. Heydensche schriften tot Christelick ghebruyck. |
GOd beval de Hebreen, de goude en zilvere vaten van Egypten te stelen, om die daer naer, ten dienste van den tabernakel te Heylighen. Zoo moghen wy oock de lessen en regels van de deughd, uyt de rijcke schriften der Heydenen nemen, en die tot Gods eere, en onzer verbeteringh nuttelick aen-legghen. Maer ghelijck de Israëliten de Egyptische schatten wegh-draghende, hun hare af-goden lieten, om daer mede niet besmet te werden; zoo moet-men oock de feylen en ondeughden der Heydenen verzaecken, en die vuylen draf de zeughen niet ont-trecken. Men doopt wel de ongheloovige, en heyligh-ze tot Christenen, waerom oock niet haere schriften Christelick ghemaeckt? Vind-men yet quaeds in hare boecken, laet ons doen, ghelijck de Joden deden: welcke trouwende met vremde, die slaven waren, sneden zy haer de naghels en het hayr af. Konnen wy de slanghen uyt de weereld [p. 480] niet weeren, laet ons van haer fenijn remedien maecken.
HEt Christendom heeft een zeldsame kraght: ’t verandert leeuwen in lammeren, riolen in fonteynen, doornen in roozen en violetten: en of het schoon in weerelds ongemack gewentelt light, noch vindt het daer in stoffe van troost en verheugingh. De ijs-schollen van de winter, maecken de aen-genaemheyd van de lente, de duysternisse helpt de luyster van het licht; en noyt en is de zonne schoonder, dan wanneer zy uyt den eclips rijst.
’t EN is gheen kleyn werck, een Christen te wezen; bestaende in de verloocheningh van zijn eygen zelven, in de verzaeckingh van zijn verstand, en verkerckeringh van zijnen wille. Het wert daerom voor een dwaesheyd by de Heydenen, voor een erghernisse by de Joden ghehouden. Een goed Christen en moet zich daer aen niet stooten. David danste wel voor de arcke, terwijl dat Michol aen de vensters spottede en grolde.
MCXXVII. Exempel van leven. |
HEt leven van een goed Christen moet dienen voor amber en zeyl-steen, om de herten van kaf en yzer naer zich te trecken. De leere onderwijst en raedt de menschen, maer het exempel [p. 481] treckt met een ghenoeghzaem dwinghende kraght. De tongh en wel-sprekentheyd heeft een groote maght en heerschappy, maer ontbloot zijnde van de wercken, is ’t een verghift, en doodelick spogh, om teere zielen te krencken en ten verderve te brenghen.
DE gheest des mensches is even als een zonne-wijzer, die gheen ghebruyck en heeft, en nerghens toe en dient, dan wanneer de zonne daer op steeckt, en de uyren aen-wijst: alzoo en is van ’t menschelick verstand niet te verwaghten, als ’t met de stralen van Gods Woord niet verlicht en is.
MCXXIX. Exempel der Overheden. |
MEn houdt het daer voor, zoo wanneer de zonne, ten tijde van Josua, stille stond, dat oock de maene, en alle de sterren de zelve pause maeckten. Zoo gaet het onder de menschen: de onderdanen zien op de Princen en Overheden, conscientie makende, van haer exempel af te wijcken. Ghelijck Caesar was, zoo waren oock de Caesarianen, en alle die aen zijn koorde vast waren.
MCXXX. Verachtingh van ongheluck. |
GHeen moedigher herte, en meer prijzens weerdigh, als dat onghelijck en spot verachten kan, de wraecke God bevelende. Doen Constantinus op-gherechte beelden, in een op-roer ghesteenight, [p. 482] en hy tot wraecke aen-ghevlamt wierdt, heeft hy al lacchende geandwoordt, dat-men een steenen man ghesteenight hadde, daer van ’t model gheheel ghebleven was. Een aertighe en couragieuze ontmoetinghe van zoo grooten Keyzer.
MCXXXI. Een Christen en voelt niet altijds Gods gunste. |
DE beste Christenen zijn dickwils buyten ’t gevoelen van Gods ghenade. Dan zijn-ze wel ten hooghsten bekommert, maer houden des te vuyrigher aen, om die daghen van ouds wederom te zien, en dat voorigh snaren-spel te hooren: wel wetende, dat die gheest van boven dickwils langen tijd is, om te komen, en dat die goede wind niet t’ aller uyren en waeyt.
’t IS een groote loon van een vroeghe dood, buyten ghevaer van zondighen ghestelt te werden. Hy doet winste en voor-komt veel quaed, die haest de weereld ont-trocken wert; en hy ontfanght meer, die in tijd meer ontfanght, en vroegher zijn talent ghebruycken kan: ghelijck hy oock min betaelt, die in tijd min betaelt. Dat een levenden hond beter is, als een doode leeuw, dat past alleenelick op de goddelooze.
MCXXXIII. Eerzucht onder deckzel van religie. |
DE Joden zegghen, dat den azijn een quaed kind van een goede vader is. Zoo is oock de eer- [p. 483] zucht, die met de sleuyer van religie bedeckt is. Want als ’t verderf en zuyrigheyd zich eens in die luyden gezet heeft, die den autaer tot haeren vliedbergh hebben, gheen ergher scherpheyd, gheen wrangher humeuren. Zy verketteren en verdoemen dan, van den hooghen boom af; en slaen, ghelijck de wilde zwijnen, rechts en slincks, met haere gruwelicke slach-tanden: ’t is al, ure, seca, brand en snijt, eer de kancker verder gaet.
GOds Woord ontvlamt de flauwe zielen ter deughd, met zoo kraghtighe woorden, dat zy voor wel-ghestelde ghemoeden zijn, het ghene de blixem voor de hinden is; niet tot baringhe van een hinde-wulp, maer tot voort-bringinghe van de ware Godzaligheyd. Dat woord doet ons de ooren in den hemel hebben, om die Goddelicke heymenissen te verstaen, en een voorsmaeck van ’t paradijs te ghenieten.
MCXXXV. Menschelicke hope. |
MEnschelicke hopen waer zijt ghy? rechte droomen van wakende menschen, spoken in de lucht, vlughtighe fackels, die niet en schijnt dan om u zelven te verdoen; en u zelven uytblusschende, ons het licht te benemen; ons laetende de stanck, en de spijt, van u verloren te hebben.
[p. 484]
MCXXXVI. Weerelds gheluck. |
’t GHeluck des weerelds is ghehecht aen een wrotte kabel, en ghemeyrt aen een ghesleten paele: het is ghegront op drift of rul-zand, daer alles in wellet en verzwolghen wert. ’t En is daerom niet vremd, dat de Heydenen de fortune op een rad afghebeelt hebben: want die korts te vooren op de hooghte was, wert op een stond, in de leeghte van dat snelle wiel ghedraeyt.
De morghen is wel met ghelach,
En d’ avond met een droef gheklach.
Des morghens hoogher als een bergh,
Des avonds leegher als een dwergh.
MCXXXVII. Lauw in Gods-dienst. |
DAer zijn menschen, die de deughd aenzien met een ooge, die be-yst en bezwaert is, met de dampen der aerde; hoe wel zy eenighsins door duystere wolcken haere stralen konnen mercken, en daer by hare grootte en aenzienelickheyd konnen speuren: van welcke men zegghen kan, dat het noch dagh noch nacht en is in haere ziele: daer de godloosheyd wel het leegher, maer de Godzaligheyd noch het opper niet en heeft: die onder-wijlen wel een af-keer hebben van de grove zonde-lusten, maer die echter haere voeten, op de treden van dien enghen wegh, niet ghestelt en hebben; blijvende alzoo pal staen, zonder te aerzelen of te voorderen. Maer zulcke menschen, zoo langhe zy in die lauwte blij- [p. 485] ven, zonder koud of heet te werden, zullen uyt Gods mond ghespoghen werden.
GHebeden moeten met vuyr ghezouten, en met vlammen gheleckt werden, zouden zy den hemel ghenaecken. Vele zijnder die God wel bidden, maer met zulcke flauwte en zwackheyd, dat God haer by het woord niet en wilt vatten, tot dat hy zelfs met beyde armen ghevat wert: ’t welck dan best gheschiedt, als wy door een hemelschen yver zoo vervoert werden, dat wy niet meer aen ons zelven vast en houden, maer gheheel en al, den gever alles goeds over-gheven: snijdende met eenen af die groote pin-wortel, die ons zoo diep aen d’ aerde hecht, en met haer een en ghemeen maeckt.
ONs leven is zoo kort en onduyrigh, dat het met een hand-breed bepaelt is; en als roock en damp daer heen vlieght en verdwijnt. Hoe maecken wy dan onze vyandschap onsterffelick, en gheven die het leven, oock als wy dood zijn? Die helsche passie van wraeck, wert in het kroos ghedruckt van stervende menschen, of beter on-menschen: Daer God niet alleen de overmate, maer oock het ghebruyck van wraecke verboden heeft. ’t Is een zake, die God gheheel en alleen, voor zijn zelven, behouden heeft: ende om dat hy dat deel der rechtveerdigheyd wel ghebruycken kan, en heeft hy dat on- [p. 486] der de handen van menschen niet willen laten, zoo weynigh als de blixemen en tempeesten.
MCXL. De smettelickheyd des weerelds. |
GHelijck de zonne verheytstert, en de lucht schadelick is voor blancke en delicate aen-gezichten, zoo bederven de saletten en hofsche vergaderinghen de schoonheyd van teere ghemoederen. Maer voor stercke en wel gheoeffende zielen gaet het heel anders. De mane en de sterren werden wel in ’t water ghezien, maer zy zijn altijds in den hemel: en die ziele in ’t lichaem zijnde, en laet daerom niet onsterffelick te wezen: alzoo rusten Godvrughtighe menschen in Gods armen, hoe-wel zy hier op aerden met de goddelooze verkeeren. Die boozen discipel, die het eerste werck-tuygh was van Christus lijden, en heeft de andere Apostelen den hemel niet ghesloten.
DAer en is niet zoo maghtigh, dan de nederigheyd, als die haer kraght van boven ontfanght en zekerlick erlanght. Elck werck dat de oodmoedighe doet, is oock een zaed-greyn tot het eeuwigh leven: zoo dat hy zegghen magh, ghelijck Zeuxis, die vermaerde schilder, dede; Ick schildere voor de eeuwigheyd. Maer eer hy daer toe komt, moet hy zweet en arbeyd uyt-staen, en voornementlick die groote deughd van gheduld ghebruycken, die daer is het zout van de Profete Elisaeus, welcke de zoute wate- [p. 487] ren zuyvert, en de bitterheyd des levens zoet maeckt.
MCXLII. ’t Hert komt God toe. |
GOd wilt alleen ons herte bezitten, en niemand in ghemeenschap hebben. Daer en ghelt geen maetschappy, of de minste verdeelinghe: de oneyndelickheyd is on-paerlick met de eyndelickheyd. Laet ons dan de heldere stemme van de wijsheyd hooren, en gheven ons herte daer het hoort, dat legghende in die grondeloozen boezem van de eeuwigheyd. Gheen snooder gierigheyd, zeght Chrysostomus, dan God te ontvremden van zijn zelfs offerhande.
d’ EEne helft van de weereld, en weet niet hoe de ander leeft. De vette zeughe weet weynigh, hoe de maghere te moede is. ’t Is goed, dat de rijcke wreck eens kijckt, in de pot van den armen Lazarus.
DE menschen, die de aerde voor haer moeder kennen, daer uyt zy voort-ghekomen zijn, konnen ghezeght werden haer eyghen moeder te verbranden, als zy haer warmen aen de zwarte teerlinghen van venen. De dood oock, een dochter van de zonde, doodt in een Christen, haer moeder, om ons eeuwelick te doen leven.
[p. 488]
GOd confijt zommigher leven in zuycker en honigh, anderen in azijn en pekel. Een kind Gods kan zich van beyde dienen, tot zijnen besten. Het quaed, in dit leven, wert hier naer verwisselt, in des te grooter vreughd en heerlickheyd; het goed, heylighlick en wel ghebruyck, wert herschapen en opghetrocken tot een on-metelicke hooghte van wellust en glorie.
GOds kinderen hebben zoo teeren liefde, dat zy oock de minste beelden en schaduwen der zonde vreezen: haer herte is ghelijck een ontsteken lampe, voor het heylighdom des levendighen God, gheduyrigh brandende: haer gheloove heeft zoo breeden boezem, als die van de eeuwigheyd: haer hope is een hemel-boghe, heel met emerauden en andere kostelicke steenen gestoffeert, die noyt haer spel en luyster verliezen: en haere Godvruchtigheyd is een springh-borne van alle zegheninghen en hemelsche gaven.
GOds liefde en veroudert noch en verjaert niet: zijne ooghen, die noyt en slapen, waken geduyrigh, over de kinderen van zijn rijck: sedert dat zijn kercke in Adam uit-ghekipt was, heeft hy met een gheduyrighen en onverbroken draed, aen haer zijn gunste behouden; zoo verre oock, dat hy ten koste [p. 489] van dat kostelick bloed zijns Zoons, ons zijne verdorvelinghen herschapen, en door verzoeninge, aen hem verzoont, tot zijne kinderen aen-ghenomen heeft.
MCXLVIII. Voor-bereydingh. |
DEn Arabischen Artsch-medecijn leert ons, dat wie een reyze aengaen zal, een ader moet laten steken, en wat bloeds ontrecken. En wy, die als Pelgrims, die groote weereld-reyze te doen hebben, en moeten niet min voorzichtigh zijn, om alle dertel bloed en gulzighe wellusten ons te benemen, om met ghezonder en byzonder wackerheyd, die hemelsche bane af te loopen.
Hy die zijn lusten meest ontzeyt,
Wert meerder lust van God bereyt.
En hoe machtigh veel is ons hier aen gheleghen! Denck altijd by u zelven:
Wie zijn leste reyze doet,
Komt daer hy oyt blijven moet.
’t IS verr’ het beste leven, dat met kruys-zout wat ghesprenght is. Dat heel zoet en onghezulten is, moet haest ranst en garstigh werden. ’t Is hier gheen tijd, op weghen te wandelen, die met boter ghewassen, en met rooze-botten ghevloert zijn. Gheen meerder ellende, als in gheolijde zonden te leven, welckers slijm en vettigheyd de voeten doen slibberen, en door den val, de necke breken.
[p. 490]
DE zonden, waer op de menschen zoo verleckert zijn, vermoeyen Gods gheduldigheyd, en verhellen haere zielen. Maer daer is raed toe; by ghezucht en vloeyende ooghen werden wy verzoent en af-ghewassen. Verstaet dat van boet-tranen, die zoo wel de sponsien, als de kinders van de zonde zijn. Want ghelijck de worm, die uyt het hout wascht, het zelve oock verteert en op-eet, zoo neemt het oogh-water, uyt de zonde vloeyende, de zelve wegh, en doet-ze heel verdwijnen. Als Siklagh verbrant was, hief David, en ’t volck dat by hem was, hare stemme op, en weenden, tot dat-er gheen kraght meer in hen en was, om te weenen. Laet ons hier uyt leeren, brand-eemers met traen-water uyt te ghieten, op dat wy dat helsche vuyr in alle eeuwigheyd opgaende, voor-komen en ontgaen moghen.
NIemand en hoeft ghedwonghen te werden om te hopen: want daer en is niet, dat ons meer aen-zoet, en onze ghedaghten meer kittelt en vleysteert. Als wy eens daer door ontsteken zijn, gheen steen zoo zwaer, die wy niet en meenen te konnen op-lichten; gheen stave zoo gloeyende, die wy niet en zouden aen-tasten: daer toe dan altoos tijd te kort is: want voor de hope noyt ghenoegh ghehaestight wert.
[p. 491]
GHelijck de gherustheyd onkundigh is van vreeze, zoo is zy altijds naest de dingen, die te vreezen zijn. Mis-trouwe is de dochter der voorzienigheyd, en de moeder van ’t gheluck. Gheen trouwer rustingh, als niet gherust te wezen. Daer schuylen zelfs wel vuyle padden, onder de steenen van den tempel: en Gods Arcke voedt oock monsters.
MCLIII. Zulcken ampt, zulcken leven. |
HOe heyligher bedieninghe, hoe volmaeckter leven. Immers behoord’ het zoo te wezen, zoo de tonne riecken zoude, naer de wijn, die-er in is. Vlecken schijnen vuylder in een nauw, dan in een ruym leven: niemand verwondert zich, dat swijnen in ’t slijck wentelen; en dat honden haer eyghen uyt-spouwsel in-zwelghen: maer te zegghen, dat een armijne zich bemodderen; een kiese joffrouw besmeurde mouwen uyt-steken zoude; dat ware tegen ’t ghetuyghenis van de ooghen ghepleyt.
MCLIV. Kinders van uyt-muntende Ouders. |
DE subtijlste gheesten, door ongemeene deughd of wetenschap, van ’t ghemeyn ghepeupel afghezondert, zijn weynigh gehecht aen de wercken des lichaems, die wy met de beesten ghemeen hebben. Zy eten en drincken, niet om die korte zwelgh-lust, maer om dat zy leven zouden; daer andere leven, om te eten en te drincken. De weynigh aendacht, die zy tot de teelte bringhen, is een natuyrlic- [p. 492] ke oorzaecke, dat haer kroost dickwils zoo volmaeckt niet en is; en dat-men oudlinghs ghezeght heeft, dat helden kinders smetten en spotten zijn.
MCLV. ’t Eynde prijst den man. |
STout voor de daet, Is veeltijds quaed; Zegghen de Griecken in haer tale. Het gaet zoo ghemeenelick: wien het herte zoo in de borst ziedt, voor de slagh, diens rechte hand is koud ten strijde. Die den vyand als vlasch-stof wilt doen verstuyven, laet zijn herte tot in de hielen zacken, als ’t op nijpen gaet, en armen van doen zijn.
Men moet gheen win-lied dichten,
Eer de vyand gaet zwichten.
’t Is zotheyd, de huyd te veylen, eer de beest’ in ’t net is. Al ziet ghy den roock van uw huys op-gaen, noch en zijt ghy niet verzekert, om daer in te komen.
De reys en is noch niet ghedaen,
Al ziet ghy kerck en torens staen.
DE armoede wert zoo ijsselick en schouwelick gheoordeelt, als de zonde. ’t Schijnt een misdaed of schelm-stuck te zijn, als-men zich bezwaerlick teghen den hongher weeren kan. Zulcke werden met allerley vloecken bespoghen, en met bittere schimp onthaelt. Haer huys met spinne-webben ghetapisseert, wert haer in de ghebuyrte van ’t gast- [p. 493] huys aen-ghewezen: en ghelijck of-men prachtelick op-ghepronckt, en met klinckant ghedost, ten hemel stijghen most, zoo wert de armoede de livreye van Gods haet en ongunste ghehouden. Zoo wert het oordeel met zwarten roock benevelt, dat op het op-schrift van de zack te wercke gaet; zonder zich te pijnighen, tot onderzoeck der stucken die daer in zijn. Maer de Goddelicke uyt-spraecke is van een ander stem en klem, als de ghemeene waen uyt-blaest: dat maeckt den toe-gangh van ’t Paradijs zoo moeyelick en bezwaerlick, voor den rijcken, als het on-moghelick is, dat een kemel of kabel, door een naelden ooghe, passeren zoude. En ghelijck die spreucke op ’t Koninckrijcke der hemelen slaet; zoo ziet-men oock deurgaens, dat overvloed en weelde de mineurs zijn, die een bloeyenden staet onder-delven, en om-verre werpen. Roomen bleef de Koninghinne des weerelds, zoo langh zy arm was: haeren rijckdom en overvloed heeft haer doen krimpen, en daer naer heel om-ghekeert.
DE Godvrughtigheyd in een teere ziele, die noch niet ter deghen ghevat, en wortels ghemaeckt heeft, wert lichtelick, door weerelds ghedruys, en bekommeringhen, ghestickt en zijn groey benomen: even als het met de planten gaet, die van te veel reghens ghesmoort; en met de lampen, die [p. 494] door te veel olye, doof en dood ghegoten werden. Maer zoo wanneer die eens ghezet en ghewortelt is, niet dat dan haer vermagh, of in haer waschdom krencken kan. Zy en vindt dan in Gods weghen niet, dat haer verzetten of over-dwersschen zoude: de gheberghten slechten en verleeghen zich dan; de valeyen rijzen en stijghen voor haer, om haer een effen wegh en gladde bane te maecken. Met wat doornen of voet-angels de pat des hemels bezaeyt, of gheboort is, de ware Godvrughtigheyd zal die in roozen en violetten veranderen. Zijn-der snoode Michols, die met haer devotie lacchen, de vrome en laten daerom niet, voor Gods Arcke vrolick te zijn, en hemelsche spronghen te doen, om haren Heer en Heyland te verheerlicken. Zoo wert een broos riet, in Gods hand, een zuyle van den tempel, en een schore van de schole der Godzaligheyd.
MCLVIII. De over-maet, gheeft zomtijds maet. |
HOe-wel die spreucke loffelick is; Houd altijd maet, In dranck of aet: Zoo ghebeurt onderwijlen, dat over-mate van drincken, een zaecke zoo scherp en op lijf-straffe verboden, door uyt-keeringh, hun ontlast, en tot ghezondheyd aen-leydt. Zoo brenght de overmaet tot maet, en dat in zijn zelven zorghelick en berispelick is, gheeft een prijzelicke uyt-komste; hoe-wel by-ghevalle. Zoo werden dickwils bittere verschillen in een dronck ghelach versmoort; en op dat drijvende nat, kasteelen van vriendschap ghegrondt, die hard weer en dulle [p. 495] buyen konnen terghen en uytstaen. Men heeft oock zelfs ghezien, dat een spitsigh woord, met een vryborstigheyd uyt-gheworpen, de galle van andere ghebroken, of verzacht heeft. Zulcks is de natuyre van den blixem, die op een serpent vallende, ’t verghif wegh-neemt, zonder hem te quetssen of te dooden.
MCLIX. De staet en kerck, Elck heeft zijn werck. |
ZOo de weereldsche heerschappye, Gods kiste wilde vervoeren, en gheheel onder haer gewelt en ontzagh stellen, zy zouden het oud reuzen-werck hervatten, en den hemel met berghen willen beladderen. Wat zouden zy oock anders te verwachten hebben, als met donderen ghekneust, en met blixemen ghebrant en gheplettert te werden? Met spenen in haer hinderste gheslaghen, en met muyzen in haere landerijen bezocht te werden, en zoude die misdaed niet konnen beteren of boeten, al wierden oock zulcke van goud ghevormt, en plechtelick opgheoffert.
Elck by het zijn’, Zoo moet het zijn.
De wet des hemels, en die van der aerde, zijn twee byzondere bakens: maer niemand zal op de weereld gheluckelick zeylen, die-ze niet beyde recht over een en brenght. Is Moses Aarons God gheweest, Aaron was oock zijn mond en Profeet. Een alleen was zonder d’ ander gheen. Zy hadden elck haren staf, maer beyde onvruchtbaer, dan als zy malkander kusten.
[p. 496]
’t EN is gheen Gods-gheleerdheyd, dat God-geleerde den vingher te diep in stoffe van staet steken. De burgher-orden heeft oock een Arcke, die niet en magh bekeken zijn, als van die ghene, welcke den hemel, tot weerelds-priesters daer over ghestelt heeft. Zy steken, met Nadab en Abihud, vremde vyeren aen, die het staet-kussen met den kerck-rock bekleeden willen. Zulcke donder-kinders menghelen linnen en wollen te zamen, die hare sermoenen met teere land-stoffe spickelen en bigarreren. Een zeker Predicker de uyt-leggingh van zijnen text daer mede door-speckt en op-ghepronckt hebbende, wiert hem van een vernuftigh hooft ghezeght, dat hy een fulpen-rock met stroo-koorden gheborduyrt hadde. Hy verhief de Goddelicke keten, maer hy mis-prees den in-slagh. De kreyts van de kercke is wijt ghenoegh, zy schiet haer land-palen, tot boven in den hemel. Waer toe dient het dan, dat de Aaronisten, tegen de Moysisten, om ’t langhste eynde, zomtijds trecken? ’t Is recht, dat de kerck het gheestelick rijck handhave, en dat den yver van ’t huys des Heeren haer verslinde: maer zy moet oock met haren Heere zegghen; Mijn Koninckrijck en is van deze weereld niet.
|
