ABrahams nieren waeren verdroogt, en Saras moeder was verstorven: God wilt even-wel dat zy beyde gelooven sullen, dat van een uyt-gheleefde stronck veel jeughdige spruyten zullen uyt-schieten; dat uyt hare onvruchtbare leden, een swindigh volck zal voort-rancken, dat met zijn schaduwe, het gantsche [p. 2] aerdrijck zal bedecken. wat gheloove en zoude hier niet wicken? wat menschelijck verstand en zoude hier niet verstelt staen? Is het soo vremd onder menschen, dat beyde die oude luyden daerom loegen, de swachste uyt ongeloove, de sterckste van blijdschap? {Gen. 18. 11. 12.} het was gewisselijck een zeldsaem aen-zeggen. als of vermeluwt hout zoude vruchten draghen, en verstijfde beenders oud bloed in jeughdigh mergh veranderen. Maer wat was dit doch? in verghelijckinghe van dat schrickelijcke gheloove, dat de zelve Patriarch in allen deelen bewees; doen hy van God ghelast was, Isaac zijnen eenigen zone, dien hy soo lief hadde, in het land Moria te brenghen, ende aldaer te offeren tot een brand-offer. {Gen. 22. 2.} Hoe? Een beul te wezen van zijn eygen kind? een vleesch-houwer van zijn eyghen inghewand? een moorder van een onnoozelingh? een vernielder van dat pand der belofte, in ’t welcke de groote zegen was toe-gezeght? niet de dincken, wat dit voor een bloed-god moest zijn, die met kinder-vleesch wilde ghevoedt wezen? niet te passen, wat het geruchte zoude zaeyen van zoo wreede heyligheyd? niet te over-legghen, wat de moeder, zijn eyghen huys-vrouwe, zoude overkomen? niet te weghen, wat kreucke de godzaligheyd hier door zoude lijden? [p. 2] wiens bloed en verkruypt niet? wiens hayren en rijzen niet overeynde, wanneer hy de stemme hoort van die zoete jonghen? Mijn vader, ziet hier is vyer en hout: waer is nu het schaep tot den brandoffer. {Gen. 22. 7.} Doof te wezen op dat vriendelijck gheluyd, mijn vader? was dit niet de natuere verzaecken; den mensche uyt-trecken; den vader wegh-werpen; alle redelijcke plichten onder de voeten treden? Duyzenderley bedenckinghen die een groot boeck vullen zouden, komen ons hier te vooren: en noch veel meer over-dweersden dat standvastigh herte, dien dat ysselijcke werck op de handen lagh. De Arts-vader komt het al te boven. Hy blijft een gehoorzaem kind voor God; een gheluckigh vader over zijn kind. hy verdient en verkrijgt den naem van vader der gheloovighen? {Rom. 4. 11. 12.} Zoo waarachtigh is het, dat Petrus zeght: {2 Petr. 2. 9.} De Heere weet de godzalige uyt de verzoeckinghe te verlossen; ende de onrechtveerdighe tot den dagh des oordeels ter straffe te houden.
Godes wercken en bevelen,
Godes weghen, Godes raed,
Schijnen, in ’t ghezicht van velen,
Ongerijmtheyd, enckel quaed.
Maer die hemels ooghen hebben,
Zien, wat dat God last of doet,
Niet en is te weder-legghen,
[p. 4]
Niet en is als enckel goed.
Of het schoon, met d’eerst gezichte,
Soo wat hard ons schijnt te zijn;
’T werd daer naer ons zacht en lichte,
’T werdt ons heyl en medecijn.
2. CAP.
Ons quaed komt van ons
zelven. |
DE meeste zorghe der menschen, is om te leven zonder zorge. maer wat ist van ons? wy vermenghen onze eyghene kaerten. en daer wy zouden goed spil hebben, verbrodden wy ’t met een moetwillige onwetenheyt. niet anders als de peerden: de welcke dorstigh in een klaer water komende, het zelve met de voet vermoeren, en troebel maecken. God bewaere my van my zelven ; zeght het Spaensche woord. wy en hebben oock gheen meerder vyand, als ons zelven. Ons quaed zien wy altijds door een vergroot-glas; ons goed, door een bril, die wonderlick verkleent. Ick wilde wel, zeght de Apostel, dat ghy sonder [p. 5] zorghe waert. {1 Cor. 7. 32.} meer uyt-druckende een vreezighe wensch, als een hope van geschiedinge. wy en hoeven gheen buyten-vyand, om ons ellendigh te maecken; daer schuylen verraders ghenoegh in ons eyghen boezem. een in-ghebeeld geschrey van Krijghs-luyden, die noyt en waren, heeft de Syriers de belegheringe van Samarien doen verlaten, en met een schrickelijcke vreese inde vlucht gedreven. {2 Kon. 7. 6.} Zoo quellen wy menighmael onze ziele met dinghen, die nergens, als in onse herssens geboren zijn. ’T is met ons om-ghekomen, onze ruste is uyt, als wy vallen op bedenckingen van dinghen die ons ghebeurlijck zijn. Vreeze van een toe-komelijck quaed, doet ons de teghenwoordighe zoetigheyd verzueren. ende een hand-wolckxken, dat in onze ziel-hemel op-gaet, {1 Kon. 18. 44.} doen wy soo swellen en verbreyden, dat wy als van groote plas-regens over-watert werden. Als Godt ons wilt kastijden, hy en hoeft gheen heyde, of wijddauw buyten ons te zoecken: de roeden groeyen op ons eyghen grond. De H. Schrift leert ons, {Exod. 8. 17.} dat Pharao ghestraft wierdt, met luyzen en onghedierten, die uyt zijn eygen land en aerde voort-quamen. dat zijn eyghen wateren vorschen voortbrachten, die gheheel Egypten-land bedeckten. zoo kan een stofken, een deel- [p. 6] loos zonne-veesken, een swerm van bijtighe mugghen en wormen baren: die ons gheduerigh in een deerlijcke allarm houden: en ziel en lichaem verknaghen. hierom hiet oock Iob, de verrottinghe zijn vader, en de wormen zijn moeder en zuster. {Iob. 17. 14.} end’ zoo wierdt Herodes op-gheeten van de wormen, die in en uyt zijn eyghen lichaem broeyden. {Act. 12. 23.}
3. CAP.
De zonden van de Groote
werden gevoedt. |
GHeen zaecke zoo ongerijmt, gheen twist zoo onrechtveerdigh, of men vindt Advocaten om die te verdedigen; middelaers, niet om de zelve met billickheyt te bemiddelen, maer om door snoode middelen, die uyt te voeren. Droeve tijden en zeden: die de zoete invloeyinghen van de zachte sterren des hemels beletten; en ons met schrickelighe lucht-teeckenen dreygen. ’T en zijn echter geen nieuwe tijden. het ghene dat gheweest is, is het ghene dat zijn zal: [p. 7] en het ghene dat ghedaen is, is het ghene dat ghedaen zal werden: en daer en is niet met allen nieuws onder den hemel. {Eccles. 1.9.} Alzoo heeft eertijds Ionadad (nochtans van wijsheyd vernaemt zijnde) middelen voor-ghesleghen, en raed ghegeven, hoe Ammon best Thamar zoude ont-eeren; een broeder zijn zuster, beyde Davids kinderen. {2 Sam. 13. 5.} Hier in haren vader gelijck; dien oock gheen boden en koppelaers ontbraken, om de schoone Bathseba te halen, en des Konincks vleeschelijcke lusten te boeten. {2 Sam. 11. 4.} Daer zy veel eer het exempel van Sauls trouwanten hadden behooren nae te volghen. die ghelast zijnde van de Koningh, om haer handen te legghen aen de Priesters des Heeren, het zelve duydelijck gheweyghert hebben. waer zijn die nu te vinden, zoo vast in de zale des deughds gezeten, die door hope van gunste, of vreeze van ongunste, niet en zouden werden uyt-geschockt. men vindtse maer als goud in Rivier-zand; als eerbaerheyd, in een schoone vrouwe. Hoe veel meer zietmen ghebeuren, dat zich in Naboths zaecke toe-droegh? {1 Kon. 21. 11.} De outsten en oversten der stad deden, als hen Iesebel ontboden hadde; als zy in de brieven gheschreven hadde, die zy tot hen zandt. zoo werdt de boosheyd gestijft, de zonden gheaest, en alle onbehoorlijckheyt uyt-ghewracht. [p. 8] Princelijcke knicken zijn bevelen: voor die ghene, welcke al haer wel-varen aen de Hoffsche gunste verpant hebben. weynighe zielen zoo wel getempert, die niet haer stael, op de Hofsche trappen af en wetten. Het zijn de prijzelijckste Doctoren, die de ziecken minst sparen; de nuttichste vrunden, die hardst kussen; toe-ghevende en gheschiet niet zonder ver-raed. maer rechte trouwe is in nobis-kroegh verzoncken. men gheeft de feylen niet alleen toe, maer men stooftse, en helptse gaer maecken. Saul en begheert zoo haest geen helsche konsten te ghebruycken, hy vindt terstond zijn volck, die hem een vrouwe aen-brenghen, met een waer-zegghende gheest. {2 Sam. 18. 7.} Sara en is zoo draede in Egypten niet ghekomen; haer schoonheyd is de Hovelingen bekent, en de Koninck Pharao aen-ghepresen. {Gen. 12. 15.} Zoo besmetten die Hofsche vlieghen het gantsche Koninghshuys, en veroorzaecken een groote plaghe, die God de Heere zendt, in wederwraecke van het gheweldt, aen Abraham ghedaen. Zaligh is de Prince, die met de Konincklijcke Prophete zeggen magh: Mijne ooghen zien naer den trouwen in den lande, dat zy by my woonen, en hebbe gheerne vrome dienaers. {Psal. 101. 6.}
[p. 9]
4. CAP.
Teghenwoordighe dinghen
verleyden, en bedrieghen. |
WY zijn menschen van heden, niet van morghen. kinderen, die liever nu op-blyven, en aen tafel zitten, als morgen thienmael meer te ghenieten: teghenwoordighe dingen kittelen onze zinnen, en gheven ons een levendighe smaeck; daer wy, wat toe-komstich is, lichtveerdelijck de onzekerheyd vande Fortuyne over-gheven. Ongheleyde eyers zijn ons onzekere kieckens. daerom is nu , een cento beter als dan . De ongewisheyd der menschelijcke zaecken voedt ons steeds in die opinie: als die alle dage deze woorden zien bevestighen: Heden in waerde, morgen onder d’aerde. Heden wel ghegoet, morghen banqueroet. Heden koop-man, morghen loop-man. Heden getrout, morghen berout. Heden een ridder, morghen een brood-bidder. Daer uyt ont-staet dit ghezegh: Houd dat ghy hebt; ’tis mislick, wat ghy krijght. Elck een houde, dat hy heeft, ’t is mislick, wat den avond gheeft. [p. 10] Hierom was het oock, dat Ruben, Manasses en Gad, het land begheerden, dat zy teghenwoordigh zaghen, en betrededen aen d’over-zijde van de Iordaen: zonder te willen uyt-wachten de in-neminghe en verdeelinghe van ’t gene, dat zekerder en dieper, in ’t beloofde land was gheleghen. {Num. 32. 5 19.} Dit heeft zoo een ghedaente en coleur van wijsheyd, in dinghen, die dit teghenwoordighe leven aen-gaen: maer (ghelijck zommighe doen) Gode willen den hemel laten, en zich met het aerdrijck te vreden houden, zijn wenschen van menschen, in wien, als in Iuda Iscarioth, de Sathan is in-ghevaren. {Luc. 22. 3. } In welcke de God dezer weereld de zinnen verblindt heeft, om dat zy niet zien en zouden de klaerheyd des Euangeliums der eerlijckheyt Christi, die het beeld Gods is. {2 Cor. 4. 4.} Even als de wrevelige Israeliten, welcke wars en walgigh zijnde van het hemelsch Manna, steeds aen de vleesch-potten van Egypten, honckerende naer de visschen, die zy daer hadden gheeten; roepende om concommers, pompoenen, loock, ajuyn, dien zy daer rijsselick ghebruyckt hadden. {Num. 11. 5} Maer de rechte kinderen Gods, de vadsighe snoesteringen dezes weerelds verachtende; verwachten en verlanghen met gheduldigheydt naer den tijd, om in dat hemelsche Canaan ghestelt en ge- [p. 11] erft te werden. Alle huyzen zijn haer hier maer herberghen; alle steden, ballinghschappen; alle landen, pelgrimagien. zy verwachten een stad, die fondamenten heeft, wiens timmer-meester en schepper God is. {Heb. 11. 10.} verkiezende hier liever met Gods volck, quaed te lijdne, dan tijdelicke nutticheyd der zonden te ghebruycken. {Heb. 11. 25.}
5. CAP.
Dertele gulzicheyd. |
MEN vint menschen, die van een ossen-huyd weten hane-kammen te snijden; en van koedarmen zaffraen te kappen. Broodelooze konsten, maer gheen broode-loose konstenaers: als die uyt eens anders dertel verarmen, zich weten loozelick te verrijcken. Maer zulcke potten verdienen zulcke decksels; zulcke lippen zulcke zalaeden. Sedert dat de vieze keel-zucht heeft toe-ghenomen, is het vernuft van de snoode keel-meesters aen-gewasschen. Het moest nu vry wat anders als rood linze-moes wezen, om [p. 12] een eerst-geboorte af te koopen. het moest wat anders als wilde heuningh zijn, zoude-men nu vermoeyde ooghen wacker maken. {1 Sam. 14. 27.} Brood en wijn was wel eer een heerlicke gifte, zelfs om een Prince, of treffelick over-winner te begroeten: {Gen. 14. 18.} maer nu is zulcks de groene spreeck-voghels toe-gheeyghent. ten zy, om buytens tijds den mond te verversschen, die zelden anders, als versch en wijnigh is. een stuck van een bock of kalf konde een tafel stofferen, om Enghelen ter vertoeven: {Genes. 18. 7 en elders meer.} nu heeft het wildt het vleesch-huys om verre ghevroetelt. en de veld-hoenders hebben ’t met haer mist bedeckt. De melck-pot, die Veld-oversten voor leckernyen hebben ghebruyckt, {Jud. 4. 19.} is nu by vestjes volck verwezen, en by den bedelkorf ghezonden. De tijd is geweest, dat moes van kruyd of wilde rancken, Propheten-spijze was ghenaemt. {2 Reg. 4. 38 39} maer die tijd, zeggh’ ick, is gheweest. de dood zoude oock nu in zulcke potten werden gevonden. Men leeft nergens in Gods woord van saussen of zilten, van oljepodride of andere menghselen. ’t is oock waerschijnelick verboden onder die wet; dat-men geen verscheyden zaed op eenen acker en mocht zaeyen; niet ploegen met een osse en ezel; gheen kleeren aen-trecken van wollen en lijnen t’samen ghemenght. {Deut. 22. 9.} maer nu werdt de spijze, door [p. 13] de saussen en ander menghsel zoo veraerdt en verwezent, dat zy alles schijnt te wezen, behalven het ghene dat zy is. Apicius onder de Romeynen, en Philoxenus onder de Griecken, waren eertijds beyde in een somme ghelds verwezen: om dat zy de leckernyen te zeer beminden. maer hoe zoude nu de gemeynte ont-last werden van vele schattingen, zoo alle leckerlinghen verpeent, en alle leck-spitten het gebraed verbeuren moesten!
6. CAP.
Het beste komt de Heere toe. |
GOd de Heere, onder de Ioodsche tijden, heeft zijn volck gheordineert, de spijze ende gherichten, daer mede zy haer zouden vertoeven en vrolick maecken. Doch heeft voor zich alleen afghezondert, als tot een Princelicke schotel, het vel ende bloed der offer-beesten: wel scherpelick verbiedende, dat zy hare tanden niet en zouden veroorloven, daer in te zetten. {Levit. 3. 17.} Alle het bloed ende [p. 14] reuzel was des Heeren; dat was zijn eeuwigh recht, ende ghelijck zijn dagelijcks brood, daer hy mede wilse ghelaeft werden. wy zijn nu die offer-dieren, die ons levendighe bloed, ons mergh ende jeughd den Heere moeten voor-stellen: het sterckste en beste van onze jaren komt hem toe. De bloeme ende het fijnste, wel ghebuydelt, is alleen bequaem om hemels brood daer van te backen. het gruys ende het grof, is des helle-meesters.
7. CAP.
Het leven der onderdanen
moet een Koninck koste-
lick zijn. |
ALs die twee Veld-hoofden, Ioab ende Abner, zich by den anderen ontmoeteden, vonden zy goed tot haer vermaeck, of preuve van kloeckheyd, dat weder-zijdelick twaelf Ridders zouden uyt-trecken, om te spelen met de wapenen, of (om beter te zegghen) met haer leven; [p. 15] dewijle zy alle vier-en-twintig ter plaetse bleven, doopende het zelve met haer bloed ende name van stercken-veld. {2 Sam. 2. 15.} Dit geschiede alleenelick ten aen-schou ende behaghen van haere hoofdens ooghen, die, ghelijck veeltijds by krijgh-vorsten ghezien wert, een mensche tot geen hooger prijs en stellen, als van een water-bobbel, ghelijck hy, anders gemerckt, in der waerheyd is. Anders heeft Gods herte-blad, de kloeck-zoete David ghedaen; dewelcke, als een bevruchte buyck, lust gekregen hebbende, om te dryncken uyt de born-put, dicht onder de poorten Bethlehems gheleghen, heeft even-wel dien dorst niet geboet, maer geboeyt: ende heeft het water met levens-gevaer van dry helden verkregen, den Heere uyt-gegoten, zegghende, met een on-winbaer ziele; Het zy verre van my, dat ick dat doe. Is het niet het bloed der mannen, die haer leven ghewaecht hebben, ende daer henen ghegaen zijn? {2 Sam. 23. 16.} Dat water viel die Prince veel te kostelick, zijnde een eau-de-vie, een water des levens, een mensch-water, een helde-water, dat met duyzend perijckelen des levens gekocht was.
[p. 16]
8. CAP.
Niet en vermagh-er teghen
God. |
KLeyn en geringh is de kudde van dien grooten Herder, dien rechten Pan, dien meester Al-bedrijf. {1 Reg. 22. 8} Daer Micheas, een ware ziender ghezien wert, daer werden vier hondert verbysterde Priesters ghevonden, die gheen ander God en kenden, als dien zy zelve van klock-spijze, of bergh-werck gemaeckt hadden. Hercules, zeyden de Heydenen, en vermochte niet teghen twee. Maer een kind Gods magh vry beroepen een kameraedschap van vier honderd, jae van vier honderd duysend Duyvels-mannen. wat? zal de leugen, over eynde blijvende, de handen aen de waerheyd slaen? niet meer, als de blinde nacht-schare, die op een kleyn gheluyd van twee woordekend, Ick ben’t, te rugghe gaende, neder ter aerden viel. {Ioh. 18. 16.} Wat is de leughen anders, als een doode krenghe? Treckt die over eynde, steltze op de beenen; zoo haest ont-daen, als ghedaen: zy licht daer weder henen. Het [p. 17] was te vergheefs, dat die van Asdod haren Visch-god weder en weder oprichteden. haer domme hals-starrigheyd heeft haer achter-schaemte, met vuyle bloed-spenen, getroffen, ende het land doen krielen van ratten ende muyzen. {1 Sam. 5. 6. ende 6. 5.} Alzoo en konden oock niet bestaen, die acht hondert en vijftig valsche Propheten, die zich pijnighden en prickelden om haren leughen-god te verheffen, ende zijnen dienst, als met een macht-brief, gheloove te gheven. Maer wat was het? Elias een man alleen heeftze verbottet en verspottet. {2 Reg. 18. 22.}
9. CAP.
By God is altijds toe-gangh. |
PRincelicke aenspraecken vereysschen zachte tijden, en zoete saeyzoenen. Billicke versoecken, t’ontijde ghedaen, loopen ghevaer van af-slagh: ja werden oock beandwoord met wreeden haet, en andere schadelicke ghevolgen. Daer is dan den verzoeckeren ten hooghsten aen ghelegen, dat zy de ston- [p. 18] den weten te treffen, wanneer de Prince in een goed humeur, en vrolicke gestalte is. Dit verstonden zeer wel de Israeliten, wanneer zy voor-hadden, haren Koningh te kommen begroeten, en geluck te wenschen, over de victorie, teghen zijnen zone Absalon, verkreghen. want verstaende, dat David zijn hooft, met rouw-banden, hadde om-wonden, en zeer jammerlick beschreyde het omkommen van zijnen zone, stal hem het volck aen dien daghe, dat het niet in de stad en quam: ghelijck als hem een volck wegh steelt, dat te schande gheworden is, wanneer het in den strijd ghevloden heeft. {2 Sam. 19. 3.} Heel anders gaet het in het hof des hemels. alle tijden zijn daer tijdigh; alle uren geven pas, en zachten toe-gangh. Dit wiste zeer wel de ghemelde Prince, hoewel hy het zelve, in zijn eyghen opzicht, niet en konde onderhouden. Te wat daghe, zeght hy, dat ick zal aen-roepen, zullen mijne vyanden te rugghe keeren. {Psal. 56. 10.} ende elders: Ten daghe,dat ick hebbe gheropen, hebt ghy my verhoort.
[p. 19]
10. CAP.
Gods heymenissen. |
DIe de Zonne starrelic wilt aenzien, in haren rinck, en straligh wesen, misbruyct zijn ooghen, en dreygtse met blintheyd. maer die zijn sterffelic ghezichte durft zetten naer dat licht, dat onbeganckelick is, het welcke geen mensche ghezien en heeft, noch zien en kan, {1 Tim. 6. 16.} die wert t’eenemael ont-ooghet, en gheheel duysternisse. Gods heerlickheyd wilt van achteren, en by de schouders ghezien werden, niet van voren ende in ’t aenzichte. {Exod. 33. 23.} Wy moeten, met de Oostersche wijzen, (die Iesum zochten) die hemelsche sterren volgen,niet voor-gaen: daer van geleydt werden, ende niet zelve willen leyden. Doen de Heere zijnen trouwen dienaer zoude ontdecken zijne heymenissen, wilde hy, dat Moses onverzelschapt, alleene op den bergh zoude klimmen, dat het volck, jae geen levendigh gedierte daer en zoude naerderen. {Exo 19. 12. Heb. 12. 20.} En bestaen wy noch, ghekerfde wor- [p. 20] men, kruypelinghs in te dringen in dat hemels cabinet, daer de heym-registers van hemel en helle bezeghelt ligghen!
11. CAP.
Hardneckicheyd der zonden. |
DAer en werdt ter weereld niet zo steegh, of onweder-roepelick gevonden, als een op-ghezette zonde. ’T is een uyrwerck dat niet en rust, tot aller stond, dat zijn loot grond raeckt, en zijn rad gheheelick af-loopt. wanneer de ziele eenmael daer van ghevat is, zy is gelijck beguycchelt, hoofdelinghs-nederstortende, tot dat zy komt, daer zy met ghewelt henen wilt. Ziet wat Achab niet en doet, of laet doen, om den vromen Naboth zijnen wijngaerd te ontvremden. {1 Con. 21.} Maer hy was een heyloos wicht, in de zonde ghevelt en gekneedt. ’T is alsoo. maar wie was den Heere lieftalligher, als die daer van den name droeg? {David beteeckent, lievelingh.} Doch als die heete vleesch-toch- [p. 21] ten, van Bathsheba ontsteken, {2 Sam. 11.} door zijne aders schoten, hadde David niet David verloren? Alle menschelicke en burgherlicke op-zicht was verschoven. Gods roeringhen en konden gheen roeringhen maken. ’t was te vergheefs geklopt, daer doofheyd in huys was. De lust moest eer zijn gheboet, als geboeyt. God moest onghedient blijven, tot dat het vleesch en de duyvel ghedient was. Zoo is de mensche vernickert, wanneer hy op het zonde-paerd ghezeten is. een draf valt hem te traegh, hy moet een volle post-loop hebben. Iosua hadde, met besweeringen voor-zegt, vervloeckt zy de man voor de Heere, die de stad Iericho oprichtet en bouwet. {Ios. 6. 26.} Als hy de grond leyt, dat koste hem zijnen eersten zone; ende wanneer hy de poorten zettet, dat koste hem zijnen jonghsten zone. Evenwel was Hiel van Bethel zoo hardneckigh, {1 Con. 16. 34.} dat hy liever hadde die straffe uyt te staen, dan zijn voornemen te verzaecken, hy hadde ghezien, dat de eerste grond-slag zijn eerste zone te gronde sloeg: niet teghen-staende en wasser gheen houden aen; {2 Sam. 14. 7.} zijn eenighe voncke moest uytgheblusschet werden. Nooder hadde hy, dat de stad zonder poorten als hy zonder kinders zoude blijven.
[p. 22]
12. CAP.
Onzekerheyd der weereld-
sche staeten. |
WAnneer een mensche zijn staet ontstaet, of zijn leven ontgheeft, ontgeven zich oock de gewonelijcke groeters en momme-vrienden. Die grootmachtighe Keyzer van de voorleden eeuwe, en heeft zoo haest zijn erfrijcken niet over-ghestelt, zijn eyghen dienaers versmaeden en verlaeten hem. De nacht heeft hem ghezien zijn keerse draeghen, daer van de dagh een doorluchtighe ghetuyghe was, dat hy in macht gheen Prince des weerelds en hadde te wijcken. Doen wiert levendig bewaerheydt, de wijze op-merckinghe van de derde Ioodsche Koningh, predikende alzoo in zijn eygen taele; Ick hebbe ghezien alle de levendighe, wandelende onder de zonne, met de jonghelingh, de tweede zijnde, die in zijn (vaders) plaetse staen zal. {Eccles. 4. 15.} Even het zelve zijnde, dat de groote Pompejus eertijds verhaelde: Meer menschen aenbidden de op-gaende als de neder-gaende zonne. Een yegelick [p. 23] wilt hem voeghen by het vyer, welck hy meynt, dat langhst en laetst zal branden. Maer verlaet dan die steerten van roockende brand-stocken; {Ies. 7. 4.} en ziet te naerderen naer dat hemelsche licht, daer een Koninck woont van een eeuwigh rijcke; dat gheen ghevolgh of veranderinge onderhevich is: daer een zonne glinstert die altijd rijst, en noyt en daelt. daer een spruyte wast, die altoos schiet, en nimmers en verdorret. {Zach. 6. 12.}
13. CAP.
Bloodheyd vande zonde. |
DAer en is niet soo schrickeligh, maer oock niet zoo schrickigh als de zonde. Dese heeft ons gheheel verbloot. en daet wy reuzen waren van couragie, tot dwergen en loopende mieren ghemaeckt. hier door is ons herte ontstaelt en ontstelt, en alle onze zenuwen gheslackt en geslapt. Daer Adam in zijn geheelheyd staende, leeuwen, tyghers, beeren, en watter meer van felle ghedierten wierden ghevonden, met een [p. 24] wenck dede beven; is nu het blad gantsch omme-gekeert. De mensche schijnt verbeest, en de beesten vermenscht. een bleecke vreeze heeft ons beslaghen; daer zy verfieret, en ghemoedight zijn, tot onzer verschrickinghe. Zeer wel zeght Goude-mond; {Chrisosto} Gelijck een hond zijn meester kennende, ontziet; en wanneer hy oock zijn aenzichte begrimmelt met swartsel, hem mis-kent, en als een vremde aen bast en toe-bijt: alzoo oock onze eerste vader, zoo lange zijn wezen reyn was van zonde, wierd hy van de beesten ghelieft en ghehoorzaemt. maer bevuylt zijnde met het roet der zonde, is zijn heerschappye verandert in een ellendige slaef-vreeze. Wat raed nu dan voor de mensche? dien kan hy veerdelick nemen, uyt deze ware spreucke: De onrechtveerdighe vluchten, zonder dat daer een vervolgher zy: maer de rechtveerdige vertrouwt, als een jonge leeuw. {Pro. v18. 1.} Dat onderscheyt isser dan tusschen een, die God aen-hanght, en tusschen hem, die de zijde van de duyvel sluyt: dat, hoewel zy beyde mogen genoemt werden Herten-mannen, ghene nochtans de name leent van het hert, dat in den boezem speelt; deze van het hert, dat in de bosschen loopt.
[p. 25]
14. CAP.
Als Gods zaecke last lijdt,
dan meer yveren. |
TEn is niet nieuw, dat wanneer wy uyt een reuck-winckel komen, yets van die lucht behouden, ende in onze kleederen mede-dragen. De bevindinghe leert het daghelijcks. ’T en is oock gheen wonder, dat menschen by Christenen verkeerende, niet onchristelick en leven. Maer het is wat nieuws, en wonders, dat, ter plaetze, daer de Gods-dienst verkout is; ende veel meer, daer-men naer den hemel niet en hoopt, ende vande helle niet en vreest; zulcke hemels-vaten ghevonden werden, die dan meest zieden en bobbelen van het vyer des Heeren. Hoe moeste God die ziele kussen, ende dat ghemoed om-helzen van dien grooten Hiskias! {2 Kon. 19. 14.} Die, wanneer hy ontfanghen hadde die spottige ende Gods-lasterlijcke brieven van de Vorst van Assyrien, onversaeght, en onbeswijckelijck, terstond naer den Tempel henen draeft, doende aldaer nieuwe manschap, aen zijn opperste leen- [p. 26] heer: zijn zelven als een getrouwe borchzate erkennende: alle zijne man-dienst hem op-draghende: niet twijffelende, of hy, wiens eere daer besmeurt ende verscheurt wiert, zoude de zelve, met hoogher hand, wederom helderen en heelen. ’Ten heeft hem oock niet gemist. zijn ghebed heeft slagh ghegheven, ende het wit gheraeckt. een groote zeghe is zijner zeghen gheweest: behalven een grooter, die voor een ander weerelt bewaert wiert.
15. CAP.
Belooninghe van diensten. |
DE aertsche Vorsten erkennen menigmael, met groote vereeringen, de diensten, die haer gedaen werden, byzonderlijck in noot en prame zijnde. David, met zijn Koninghlick gevolgh, vermoeyt ende af-ghegaen zijnde, ontmoet Mephibosets dienaer: die hem beschenckt, met verversschinghe van twee hondert brooden, hondert stucken [p. 27] rozijns, hondert stucken vyghen, ende een flessche wijns. Ziet, hoe deze kleynheyd wert begroot. {2 Sam. 16. 1. 4.} Siba wert ghestelt in zijns heeren plaetse, en erft alles wat hy heeft, by levende lijve. Also en wiert oock niet vergeten de bystand, die Barzillai, de Gileaditer, aen David hadde ghedaen, {2 Sam. 19. 32. ende 17. 27.} ten tijde dat hy vervolght en gejaecht wiert, van zijn sone Absalon. Hy ghedenckt zijne kinderen even dan, wanneer hy in die ghewichtighe bezigheyd was, om zijn ziele den Heere op te draghen. hy beveelt, by uyterste wille, dat sy mond en stoel te hove zullen hebben, en niet minder onthaelt werden, als de voornaemste Heeren, die huys en tafel-recht by den Koninck zouden hebben. {1 Con. 2. 7.} De Koninck des hemels wilt eveleens handelen, met zijn getrouwe dienaers. Ghy, zeght de Heere Iesus, die met my ghebleven zijt in mijne versoeckinge, ordinere ick het Koninckrijcke, ghelijck my dat de Vader geordineert heeft: op dat ghy eet ende drinct, aen mijn tafel, in mijn Koninck-rijck, ende zidt op throonen, oordeelende de twaelf geslachten Israels.
[p. 28]
HEt is een schrickelijcke erghernisse, dat die ghene, welcke als Tempel-woonders, gheduerigh lenen en stenen aen de kerck pylaren, wanneer zy inghezien werden in haren allen-dagh, in haren huys-gangh en straet-wandel, bevonden werden gheplaesterde wanden, of ghetapijtseerde mueren; die met een schoon aenzicht, vuyle spinnen ende ander onghedierten verberghen. Deze zijn als die schoone maeghd van Sunem, die gheduerigh stond voor den Koninck David, slapende in zijne armen, en warmende zijne zijde; maer die noyt en wiert bevrucht of bekent. {2 Kon. 1. 2. 3.} Deze zijn als water-looze wolcken, van de wind omme-ghedreven; boomen, die dorre, on-vruchtbaer, twee-mael verstorven, ende ont-wortelt zijn. {Iudas in zijn Brief vers. 12.}
[p. 29]
17. CAP.
Niet sonder Gods voorsie-
nicheyt. |
TWert al verzet, als’t God belet: zegt de wijze spreucke. De loop en is niet der snellen; noch de krijg der stercken; noch oock het brood der wijzen; noch oock de aenghenaemheyd, der wetende. want de tijd, en ontmoetinghe bejeghent een yegelick. {Eccl. 9. 11.} Dit zijn eygnentlick de grond-woorden van die groote Prediker. Een klaer lesse, daer wy met onbaete pijnighen en sweeten, als God de hand niet aen en houdt. hoe schoon een dingh zich opdoet, wat schijn en verwe het ooc mach hebben, zoo het niet en is ontworpen met het Goddelick pinseel, het moet noodzaeckelick onder de hand blijven. Tijden en keeren die zijn des Heeren. Geen klap-hout en zal een vat werden; zoo het niet en is om-vanghen met reepen die in den hemel groeyen; en vast ghekuypt met den drangher, die alles dringht en dwinght, wat wezen heeft ontfangen. Te vergheefs wert David [p. 30] van zijn Schoon-vader beloert en belaeghet. het nood-schicksel heeft Sauls schicksel den necke ghebroken. hoe naer hy oock scheen zijn voor-nemen te wezen, daer was yets gheduerigh, daer ’t aen haperde, en ontbrack. David in de woestijne Maon om-ringht en gesloten zijnde, zonder schijnelicke hope van eenighe uytkomste, komt een bode tot Saul, zegghende, Haest u ende komt; want de Philisteen zijn in’t land gevallen. {1 Sam. 23. 27.} Zoo wonderbaerlick is hy oock ontslipt, doe Michol zijn ghemaelinne, een beeld in zijn bedde leyde, met een geyten-vel bedeckt aen het hooft. {1 Sam. 19.13.} het kleynste stondeken was langh ghenoegh, om het ghevaer te bedrieghen. ’t Is alles ael-glat, oock dat wy met de vinghers drucken. Tusschen de hand en de mond valt de zoppe te grond. Laet de Koningh Benhadad, {1 Kon. 20} met zijn twee en dertigh Koninghen, roemen en pochen, dat het stof van Samarien niet ghenoegh en zy, dat een yeghelick van zijne krijghslieden, daer van een hand-vol hebbe: laet hy kraecken en uyt-braecken, dat zilver, gout, wijven en kinderen, en watter meer is, zijne zy: zijn armen zijn handeloos, hy en kan niet grijpen, dat hem God wil ont-grijpen. {1 Kon. 1. 5.} Alzoo was het ydelick en te vergeefs, dat Adonias waghenen en ruyteren toe-rustede, die- [p. 31] naers en trawanten voor zich henen liet gaen, zijn eygen zelven alreede voor Koningh groetede: dewijle dat de Erfbrief van ’t rijcke, in de hemel, was verleden ten profijte van de vrede-man Salomon.
KLeyne voncken verzuymt en ongheachtet, veranderen lichtelick in groote vieren. ’T is wel gezien, dat kleyne buycken beswangert zijn geweest van een vrucht, die tot reuzen-groote is gewassen. Als de gramschap zich toe-rust, om stortelick henen te loopen, even dan moet zy ontzenuwet, en gheknyebant werden. De miere, wanneer zy des zomers haer winter-kost op-doet, zy bijt het graen de keest af, op dat het niet en zoude uyt-schieten: alzo, met een zoete behendigheyd, verzekerende den voor-raed, die zy wijzelick, in tijde, verzorghet. Van een streke in Asien wert vertelt, dat, om te beletten [p. 32] de vermenighvuldinghe van de kranen, die zomtijts heele velden, op eenen nacht, af-weyden, de in-woonders, op zekere tijden des jaers, by scharen uyt-gaen, om allesins de eyeren te pletten en te breken. Alzoo moeten de kinderen der gramschap in haer gheboorte ghestickt werden, willen wy de droefheyt voorkomen, daer in zy hare ouders plachten te begraven. De Prophete zeght van de valsche leeraers, dat zy basiliscus eyeren broeyden, en zoo-men die eyeren betredet, dat daer een ader voor-komt. {Ies. 59. 5.} Ziet uyt een dunne schelle, en van een subtijl vlies, wat schadelicke beesten uytgekipt werden, maer laet die eyers ongebroet; of immers vertreet zoo gewis, dat ey en jonck te zamen pletteren.
HY lenet tegen een bouwvallige muer, die zijn hope geanckert heeft op het rul-zand van Princelicke gunste. want behalven dat haere affectien dickwils winderigh en wisselbaer zijn; zoo is de draed haeres levens kort en breuckigh. [p. 33] vele zijnder noch, die door gheen bleycke of drooge dood, uyt-aezemen; maer die zaepigh en bloed-nat, uyt de weereld scheyden. De Egyptische Koningh, die Ioseph en zijn maegschap met alle gunste op-ghevolght en ghevolt hadde, ghestorven zijnde, quam een nieuwe Koning, over Egypten, die Ioseph niet en kende. {Exod. 1. 8.} De diensten van deze artsch-vader noch groen en versch zijnde, werden door deze nieuwe zonne verwelckert ende verdorret. Iosephs vrienden zijn levendig met Ioseph begraven. Zoo gaet het heden met het weereldts aen-lacchen. Zoo langhe die leven, die nauwelicks en konnen ghemist werden, durft-men loghenachtigh deze ware spreucke des Apostels, mis-bruycken; Zoo wie lief heeft den ghenen die ghebaert heeft, die heeft oock lief den ghenen, die uyt hem gheboren is. {1 Ioh. 5. 1.} maer die edele deughd van David is nu geheel vergeten; de welcke, zijn vriend ende wel-doender Ionathas nu ghestorven zijnde, met alle vlytighe zorghe uyt-zochte, wat kinders, wat maeghschap hy hadde naer-ghelaeten. Is daer oock yemant, zeght hy, over-ghebleven van den huyze Sauls, dat ick barmhertigheyd aen hem doe, om Ionathans wille. ’T is zeker, dat alle armen, die op een menschelicke riet-stock rusten, den ruster zullen ter aerden trecken. volgens [p. 34] ’t welcke de Prophete zeght. De naghel zal wegh-genomen werden, die aen vaste plaetsen steeckt, dat hy breke ende valle, ende zijnen last om-kome: want de Heere zeyd het.
EEn recht vernederd ziele en zal niet, met horten en stooten, hare ootmoedigheyd betuygen; maer allesins haer zelven gelijck zijnde, zelfs haere droomen met leege beelden beschilderen. Salomon al slaepende, (maer in den gheest, by Gode wacker zijnde) zeght, dat hy is een gheringh jongelingh, die noch zijnen uyt-gangh, noch in-gangh en wiste. {1 Kon. 3. 7.} een merckelick bewijs, dat hy doen by daghe, van zijne kleynigheyd bewist zijnde, niet en ghevoelde boven het gene hy behoorde te ghevoelen, maer dat zijn ghevoelen wat tot matigheyd. {Rom. 12. 3.} Dit is altijds gheweest de betrachtinge en belij- [p. 35] denisse van die groote vrienden des hemels: die wel verstonden, datter by Gode niet en konde groot zijn, als dat by zijn zelven kleyn was; niet verheven, als dat tot der hellen verleeghet was. Hieron heeft zich Abraham ghenoemt, stof en asschen, {Gen. 18. 27.} doen hy bekende, dat hy zich stoutelick onderwonden hadde, met de Heere te spreken. Zoodanigh was de Koninck Saul, eer de rijckste pracht zijn ziele verdroncken en versmachtet hadde. Ben ick niet, zeght hy, een Zone van Iemini, en van de slechste stammen, ende mijn gheslachte het kleynste onder allen gheslachten der stammen Benjamin? {1 Sam. 9. 21.} en zoodanigh was oock Sauls dochter-man, doen hy op-getoghen met over-natuerlicke vreughd, voor den Heere, en zijn Arcke, danste, tot smaet en schimp van zijn eyghen vrouwe. Ick wil, verklaert hy, noch gheringer werden dan alzoo, ende wil nederigh zijn in mijne ooghen. {2 Sam. 6. 22.} Zoodanigh was eyndelick de minne-ghenoot des Heeren: die als hy acht achter-waerts ziende, zijn waer-uyt, en her-komen bemerckte, in deze woorden uyt-berstede: Wie ben ick Heere, ende wat is mijn huys, dat ghy my tot hier toe ghebracht hebt? {2 Sam. 7. 18.} [p. 36]
21. CAP.
Van de zelve.
DIE de lessen van de hemelsche Academie ghehoort en gheleert hebben; pleghen hare feylen, voor een in-gheholde brand-spighel, te stellen, om de zelve te vergrooten: ende aen d’andere zijde, hare deughdekens voor een verheven glas-bolle, die hare gedaente mochte verkleynen. Zoo vertelt ons de historie, die alleene net is van leughenen; dat Mephiboseth niet aen en zagh, dat hy was de zone van de Prince Ionathan, een kleyn-zone van de Koninck Saul, maer dat hy lam en kreupel was. want als zijn behoud-oom David hem wilde herstellen in zijne erf-goeden, hem plaetse ghevende in zijn huys, ende aen zijn tafel, werpt hy zich neder, met een ghebruyckelicke aen-biddinghe, zegghende: Wie ben ick u knecht, dat ghy u wendet tot eenen dooden hond, als ick ben. {2 Sam. 9. 8.} ende wie heefter meer in deze hooghe schole ghevoordert, als die hertvriend des Heeren? Wie ben ick, roept [p. 37] hy uyt, Heere, Heere? ende wat is mijn huys, dat ghy my tot hier toe ghebracht hebt? {2 Sam. 7. 18.} heel anders doet een op-geblazen herte, dat steeds de oogen sluyt voor alles, dat naer kleynheyd swiert, of eenighe tintelinge van gheringheyd mochte dreyghen. Alle eere schijnt cijnsbaer te zijn, en te moeten verheffen voor de leen-bancke van de hoovaerdye. een grootsert en kan niemand voor zich lijden, maer wilt een yeghelick aen-zien met den baerd op de schouders. ’t T is een vette olye, die niet en kan zien, dat zy van andere vochtigheyd ghewonnen werde: die niet en rust, ghemenght en geschuddet zijnde, tot dat zy de hooghste plaetse heeft bekomen.
22. CAP.
Bedeckinghe van zonde.
TIs wonder, hoe vernuftigh de zonde zy, om haer zelven te bewimpelen, of te ontduycken. ’T is een dochter vande nacht, daerom wilt zy met een doncker kleed om-hangen wezen. [p. 38] Wie en stroyt-er gheen zuycker, daer de taerte verbrandt is? wie en zoeckter gheen behanghsel, om in zijn zonde-bedde gherustelick te boeleren? nauwelicks wert-er yemant ghevonden, die zijne feylen, in hare grofheyd, durft open-legghen. Als ’t daer op aen-komt, men stameltse, en zeght-se gheknauwt tusschen de tanden, of met halven monde ghesloten. Zo meende Aaron zijnen padt voor de Heere schoon te maecken. Hy hadde (naer veler ghevoelen) een model of vorme gemaeckt van dat Af-godisch kalf, op dat het wel gestaltet, ende geschapen mochte wesen. Maer als het komt te verandwoorden, wat zeght hy tot Mosen? Ick wierp het goud in het vier, daer uyt is een kalf geworden. {Exo. 32. 24.} Rechts wegs, als of-er, zonder eenigh toe-doen, by gevalle, of van zelfs, een kalf uyt ontstaen was. Alzoo durfde Saul zegghen, dat hy des Heeren woord vervult hadde, {1 Sam. 15.13.} doen hy, teghen Gods bevel, Agag verschoonde, ende alle het beste en vetste vee, buyten den ban gehouden hadde. Maer als hy voor-sprake by de heylighe Samuel verzochte, hem grijpende by de slippen van zijnen rock, is hy te vergheefs, met de scheure ende stucken in de hand ghebleven. {Vers. 27.} Alzoo moeten zy alle varen, die winckels en schuyl-hoecken voor de zonde zoecken. Die zijn over- [p. 39] tredinghe bedeckt, en zal niet ghedijen. maer die-ze bekent, en verlaet, zal erbarmt werden. Zoo onder-wijst ons de wijze Koninck. {Prover. 28. 13.}
23. CAP.
Niemand wijcken.
ZY zijn weynigh en nauw ghetelt, die haer eyghen swackheyd erkennen en bekennen. Daer en is niet onmogelick voor de menschelicke ydelheyd. Het schijnt dat hem alles onderjockt is, en schot en lot moet schuldigh wezen. yemand wijcken en kan niet lijcken. eer bersten dan buyghen. liever het schip over-zeylen, dan loeven oft wind over-gheven. De Egyptische Toover-meesters, hoewel zy bedwelmt en verbaest staen, over Mosis wonder-teeckenen, noch en willen zy niet een dwersche vingher wijcken. Zy zien, dat haere roeden van Aarons staf verslonden werden: zy versteghen evenwel, en maecken oock, door andere tooveryen, dat de wateren bloedigh, en vol vorschen wer- [p. 40] den. alzoo haere straffe verdobbeldende, om dat zy niet en zouden voor minder aenghesien werden. {Exod. 7. 12. 22.} Asahel, die snelle licht-voet, was ghenoegh van Abner ghewaerschout, dat hy zich ter eender, of ter ander zijden, zoude wegh maecken: maer, zeght de heylighe text, hy en woude niet wijcken . {2 Sam. 2. 23.} maer zijn hardneckigheyt heeft hem diere ghekost. een spiesse heeft hem door-steken, en het leven uyt-ghesteken. Plaetse gheven, is dickwils plaetse nemen; wijcken is over-winnen. Dit gheeft de Heere te kennen, als hy ons raed, dat wy ter bruydloft ghenoodight zijnde, de eerste plaetse aen andere zullen in-ruymen: op dat wy misschien van de Gast-heere niet verschoven, en in de leeghste gezet en wierden. {Luc. 14. 8.} Alzoo heeft de kloecke held Iosua de machtighe Stadt Ay in-ghenomen, wanneer hy behendelick met zijn volck vertrock, en naer de Woestijne vluchtede. {Ios. 8.15.} Geen schadelicker lucht en kan onze ziele verpesten, als de nevel en evel van een hals-starrigh voor-nemen. hier door zijn niet alleene byzondere persoonen grondelick bedorven; maer oock Landen en Steden wortelick uyt-gheroeyt. Alle menschelicke zaecken willen best, met wijcken en toe-gheven, beleyt werden; maer daer Gods eere en waerheyd zoude gheleutert, of ghewickt werden, [p. 41] daer moeten wy Paulum naer-volgen: niet een uyre wijcken in onderdanicheyt. {Galat. 2. 5.}
24. CAP.
Gheen zonden onghestraft.
VYt-stel en is geen af-stel. Al komt de straffe hinckende, en met een lamme treed, zy komt noch eyndelick. langher toeven, doet langher bedroeven. God is een wackere staf, die altijds waeckt, en nimmers en slaept: {Ierm. 1. 11.} diens gheheughenisse even-versch is, en niet en kan ontglippen. Al dringht Abels bloed door de aerde, noyt en zal het zijn ghezichte ontzijnken. {Gen. 4. 10.} niemant enkan hier de nevel-karre drijven, en in ’t doncker vertrecken. God is een schuld-heer die geen dood-boeck heeft om in te schrijven, noch oyt gheen bankeroute en heeft, noch kan hebben. maer, te meer hy traeght, te meer hy plaeght. En wee hun, wiens booze wercken met gheen ghereed gheld betaelt en werden. want ghelijck zulcks haere zondelickheyd stijft, zoo verslackt het de boet- [p. 42] veerdigheyd, de eenighe middel, om ont-zondight, en plagheloos ghestelt te werden. Ick swijghe wel, zeght de Heere, eenen tijd lanck, ende ben stille, ende onthoude my . Maer daer naer? hy wilt uyt-schreeuwen, als een vrouwe die baert: en een roede voort-brengen, {Ies. 42. 14.} die alles zal verwoesten en verslinden. Ziet, en verbaest u, over de onfeylbare, en puntige gedenckenisse des Heeren. Het was boven de vier eeuwen gheleden, dat de Amalekiters den Israeliten haeren tocht en deur-gang wilden beletten, zoo veel jaeren daer naer wert Saul ghelast, dat hy-ze daeromme slaen zal en verdelgen. Zoo spreeckt de Heere Zebaoth: {1 Sam. 15. 2.} Ick hebbe bedacht, wat Amaleck Israel dede, en hoe hy hem den wegh verleyde, doe hy uyt Egypten toogh. zouden wy dan niet billick vreezen, dat het verjuys van onze groene jaeren noch op zal breken, en onse tanden eggherigh maecken? Laet ons vast stellen, dat gheen zonden by God en verouden. maer ghelijck hy blijft de zelve, heden, gisteren, en in der eeuwigheyd: {Hebr. 13. 8.} zoo en kan hy noyt naer-laeten te wezen een rechtveerdige richter, en strenghe zonde-straffer. [p. 43]
25. CAP.
Het zelve.
HOe zouden de zonden in verghetelheyd konnen begraven blyven? God slaetse gade, en sluyt die op; ghelijck een zuynighe huys-moeder haer juweelen, goud en zilver-werck, bewaert en verzekert. De misdaed Ephraims, zeght Ozeas, is op-ghebonden, en hare zonde is bewaert. {Ose. 13. 12.} Deze wilt hy, te zijner tijd, voor zijn recht-bancke stellen, en op zijn reckbancke leggen. Als wy al op-zetten en weven in onze ziele een webbe van zonden, God is-er gheduerigh by met de scheere in de hand, om die af te snijden, naer zijn believen, en webbe en wever te zamen in ’t vyer te smijten. ende al schijnen wy de elle-boghen vry en ruym te hebben, wy gaen gheknevelt met boeyen van Gods wraecke; die, zoo wy boeteloos blijven, met een onsterffelicke dood zullen verandert werden. Ziet spreeckt de Heere, {Ezech. 4. 8.} ick wil stricken aen u legghen, dat ghy u niet wenden en kont [p. 44] van eener zijden ter anderen, tot dat ghy de dagen uwer bezoeckinge gheeyndight hebt. Hoe wy ons meer wentelen in dit zondigh modder, te zekerder en te vreeselicker is onze ondergangh. te dieper wy swemmen, te natter wy werden, en te naerder onze hopelooze verdrijnckinge. De verdoemenisse (der zondaren) en vertoeft niet, en hare verderffenisse en is niet slaperig. {2 Petr. 2. 3.} zonde en straffe zijn tweelinghen, die ghelijck-tijdelick gheboren werden. ’t zijn echt-ghenooten, die onscheydbaer zijn: wegh-ghezellen, die van malcanders zijde noyt en wijcken. Daer de zonde in ’t portael is, rust de straffe voor de deure. (Genes. 3. 7.}
26. CAP.
Onghestadighe vrienden.
EEn zekere vriend wert ghekent in een on-sekere sake. ’T is een harde harte-prange, dat wanneer ons het gheluck de hielen toont, dat ons dan de vrienden, met de necke, aen-zien. Noch ist te lijden, dat dozijne-vrienden, met [p. 45] wien wy morghen-spraeck, en burze-kout maken, de weer-haen spelen: maer dat hert-genooten, in wiens schoot, wy onzen boezem uyt-storten, een houten aen-zicht voor onze ooghen werpen, is om de oogen uyt te krijten. Dese droefheyd heeft David ghevoelt, wanneer hy zagh, dat die van Iuda, zijn beenen en zijn vleesch (ghelijck hy die noemt) vertraeghden om hem hulde en manschap, in zijn nieuwe rijcke, te bewijzen. hy doet haer dan aenzegghen, met een klachtich ghezucht: {2 Sam. 19. 11.} waerom wilt ghy de laetste zijn, om den Koninck weder te halen in zijn huys? Ghy zijt mijne broederen, mijne beenen ende mijn vleesch. wy belijden ons heden, met God zeer nauw bevriendt te wezen: maer wie van ons doet vriende-wercken? De weereld is vol helsche reuzen, die berghen op bergen op-hoopen, om den hemel te beladderen, en zijn Koninck te bestormen. maer wat schuttinghe doen wy? wat herte, wat hulpe, wert by ons gevonden? Ah, schandelicke, en schendelicke God-laeters! Gheen tonghen die swijghen, gheen kelen des weerelds, die niet en schreeuwen, wanner haer heylighdom gelastert, of hare godsen werden vertreden. Leeft, en ziet, wat ontsteltenisse, wat op-loop, datter geschiet van de Epheseren, {Acto. 19. 34} doen zy merckten, [p. 46] dat haer Goddinne, in ghevaer was van neder te vallen. De stad was vol verwerringe; de lucht ont-berstede van dat ysselick gheroep, Groote Diana van Ephesen, Groote Diana van Ephesen! En blijven wy noch met gekruyste armen, en met ghevouwen handen!
27. CAP.
Booze ghedachten.
DEze zijn trenssen en tinnen, daer van de menschen zich afstorten in de helle. {Matt. 4. 5.} Egyptische muggen en vorsschen, die in’t ghemoed geduerigh hommelen en quaecken: {Exod. 8.} die ons lucht en adem schijnen te nemen, om ons te versticken. maer de goede zijn Iacobs ladder, die steyghers, om ten hemel op te stijghen, en ons met Gode te vereenigen. de rechte kandelaer van zeven lichten, die dach en nacht voor den Heere moeste branden, en ghelijck zijne oogen verlichten en vermaecken. {Levit. 24. 3.} Dese zijn gelijck de byekens, die van bitter thym, zoeten heunigh weten te maecken. die [p. 47] schijnelicke onghelucken zoo weten te kauwen en te koken, dat zy dienen tot heylzaem voedsel onzer zielen. Die gheduerigh met het snoey-mes en de thuyn-scheere in de hand zijn, om de lust-gaerd der zielen reyn en wel-geschickt te houden. De Heere Christus eer hy het dochterken van de Overste op-weckte, dede alle het ghewoel van pypers en klagers uyt-gaen. Zoo doet een wel-bedachte en weder-gheboren ziele: alle woelighe, onrustighe gepeynzen werden hier buytens huys ghedaen. daer Christus woont, moet Belial ballingh wezen. De Leviten wilt de Heere, dat zy alle het hayr haeres lichaems zullen afscheeren, en haere kleederen wasschen. {Num. 8.} tot een klaer bewijs, dat zy klaer en zuyver moesten wezen, van alle onreyne en quade ghedachten. Maer om deze zuyveringhe wel ter degen uyt te wercken, moeten wy de zuyghelinghen, en jonghe troetel-kinderen, aen de Steenrootse Christum Iesum verpletteren, en vergruyzen. {Psal. 137.} namelick, de eerste in-vallen des vleesch dempen en vernietigen, op dat wy niet eenmael vernietight en werden. dat klaffe dood-sweet der zonde af-nemen, om in de eeuwighe dood, niet sterveloos te sterven. [p. 48]
28. CAP.
Gods vreeze, verdrijft de
vreeze.
GHeen man zoo stout, als die op God vertrouwt. want wie sal hem deeren, dien God wilt beweeren. ’T is te vergheefs teghen dien te velde te komen, die God voor zijn tweede heeft. Dit wiste zeer wel de Prince Ionathas, als hy tot zijn pagie zeyde: {1 Sam. 14. 6.} Komt laet ons overgaen tot den legher dezer onbesnedene. misschien zal de Heere wat door ons uyt-richten. want het en is de Heere niet swaer, door vele ofte weynighe te helpen. Op deze vaste grond heeft de kloecken Elias getreden, die alleen, met een onverschrickt ghemoed, acht hondert en vijftigh valsche Priesters, aen de beke Kison, heeft verslaghen: {2 Koning. 18. 19.} alle gunstelinghen en disch-ghenooten van de Koninginne Iezabel. ’T is ghenoegh, om een gheheel leger in schrick en verstroyinge te brenghen, te vermoeden alleenelick, dat de Heere zijde heeft gekozen. Doen [p. 49] de Israeliten Gods heylige kiste in het legher zaghen, zy swollen dadelick van moed en onversaechtheyd. daer, ter contrarien, de Philistijnen het herte in de hielen neder-zonck; roepende, met een sitterende stemme; {1 Sam. 4. 8.} God is in de legher ghekomen, wee ons, wee ons! Dit was oock de reden, en met reden, dat Saul zulck een schrick hadde van David. want de Heere, zeght de Heere, was met hem, ende was van Saul gheweken. {1 Sam. 18. 12.}
29. CAP.
Een quade ghewisse.
SEer wel zeght hier van de heylige Iob: De goddelooze beeft alle zijn leefdaghe: wat hy hoort, dat verschrickt hem, ende wanneer het oock al vrede is, noch vreest hy, dat de verderver komme. Dat bevesticht Plutarchus met het exempel van een vader-moorder: die ballingh, en buytens lands ghetrocken zijnde, by zijn herberghe eenige swaluwen hoorde [p. 50] quetteren; daer van hy schielick began te sitteren en te beven; zich in-beeldende, dat zy met een treur-lied, zijn schelm-stuck uyt-zonghen. hier door heeft de ziel-ader zoo hart beginnen te slaen, alle zijn leden zoo te drillen, dat hy, met uyterlick ghebaer, zijn ghevanghenisse en zijn dood veroorzaeckte. en wat was anders de reden, waeromme Adam een ghesuys hoorende door het lust-hof, terstond vermoedede, dat het God de Heere was? {Genes. 3. 8.} anders als de bewistheyd van zijne versche zonde. een merckelic proefstuck, dat een schuldigh gemoet het wit en de doel-pinne is van alle schrick en achter-dencken. waer van het oock geschiede, dat wanneer de jonge Samuel met de Heere sprack, {1 Sam. 3. 17.} de Priester Heli zeer haest achter-dochtigh was, datter van zijne schuld en straffe yets verhandelt wiert. Ghewisselick, een gezonde ende onghequetste hand, wert zonder zorge ghebezicht, en geleyt waer henen datmen wilt: maer hebben wy maer een zeere vinger, het schijnt dat ons alles daer wilt stooten, en onze quetsure verergeren. Alzoo is een boos ghewete: een ghebeurte van duyzend mijlen verre, een ruysschende blad is genoeghzaem om het zelve in allarm, en gelijck in een gheduerighe koortse te houden. ’T is een adder, die haer eygen moeder [p. 51] doodet: een serpent, dat den boezem, daer in het wert ghebroedt, door-bijt; een hout-worm, een kleer-motte, die de stoffe vermulluwet en vereet, daer zy uyt is geboren. waer ter weereld Cain gaet, Cain en kan Cain niet ontgaen. {Genes. 4. 14.}
30. CAP.
Trachten naer volmaecktheyt.
ALles wat de Heere doet, bestaet in ghetal, in maete, ende in ghewichte, {Sapient. 11. 21.} zeght de heylighe Man, wiens boeck der wijsheyd, niet wijselijck, by de Bybelsche Schriften wert ghebonden. Daer en komt niet te vergheefs uyt de handen van die opperste werck-meester: ’t heeft alles zijn bescheet en waerom. Hy wilt dat de Priesters van de oude Wet, {Exod. 29. 20} in de slachtinghe van zijne offerbeesten, zullen met bloed bestrijcken, haer rechte oor-lelleken, haer rechten duym, haer rechten teen. Te kennen ghevende, dat zijn Priesterdom, zijn erf-ghenooten, zullen gheheylicht en gewyet zijn van het hooft-hayr af, tot de [p. 52] uyterste teen-naghelen. Dat zy haere ooren zullen spenen van alle wrotte, onhebbelicke redenen. Dat zy haere handen niet en zullen bezoedelen met vuyl ghewin, of schandelijcke roof-gierigheyd. Dat zy met haere voeten niet en slibberen op den pat der onkuysheyd. ende zoo gheheel volmaeckt zijn, gelijck haer Vader volmaeckt is, die in de hemelen is. {Matth. 5. 48.}
31. CAP.
Ieloersche nijdigheyt, over een
anders lof, of deughd.
De oogen der menschen zijn, door den band, zoo erbarmelick ghestelt, dat zy leepen en loopen, op het aenschouwen van alles, wat een ander lof en eere toe-brenghet. Wy en hebben gheen meerder vyand, of weder-weerdigheyt, als onze eygene weerdigheyd. hier door werden wy over hoecks aenghezien, en met scherpe tonghe-slaghen gheblauwet. wat heeft David al te lijden ghehadt door het spel en ghezangh [p. 53] der Israelitische Ionck-vrouwen? hoe diere heeft hem gestaen die stock-regel? Saul heeft duysendt gheslaghen, daer-en-teghen David thien duyzend. {1 Sam. 18. 7. 11.} Dit was de baer-moeder van zo vele pijck-scheuten, {1 Sam. 19. 10. 11.} die ghemickt wierden, om dien kloecken held, aen de wand, te spitten. hier uyt uytstond het blaffen en blaeten van de Edomiter Doeg, {1 Sam. 22. 9. 18.} zoo schadelick voor David, en doodelick voor de Priester Abimelech; gevolght met de moord van vijfentachtentigh mannen, die lijnen lijf-rocken droeghen. Dit veroorzaeckte zoo veel beraden en verraden tegen die vrome vluchtelingh: dat hy altyds behielet en beschoudert was, van de swarte dood-schimme: waer door hy Ionathan, zijn ander-zelf, by zijn leven swoer, datter maer een sporte, of schrede was, tusschen hem ende den dood.
32. CAP.
Zorghe des lichaems.
MArtialis verhaelt, van een gast-vrye pronckaerd, dat hy een kostelick bancket gevende, elf-mael op-stond, ’t elcke reyze zijn kleed veranderende, en [p. 54] gelijck een monsteringhe doende van zijn rijcke kleer-koffers. Een kindsche ydelheyd, die zoo wel erbarminge verdient, als berispinghe. een dwaesheyd, die oock in onze tijden niet weynige navolghers en erfghenamen heeft gevonden. Het ware zijn ghemack te kort gedaen, elf reyzen in een eet-mael zich te vermommen. maer wie en heeft niet ghemerckt, dat zeven zonne-schijnen in een weke zevenderley kleederen aen een lijf ghetoont hebben? Hoe zot-keurigh is de mensch, om de ziel-kasse te hulden en vergulden, en de ziele selfs niet meer te verzorghen, als of die ons maer voor zout en pekel verstreckte! Een jonckvrouwe, zeght de Prophete, {Ierem. 2. 32.} en vergheet haers verciersels niet, noch een bruyd haer sleuyers: doch mijn volck vergheet mijner eeuwelijck. De Egyptenaers hadden eertijds een zeer kostelicken tempel, uyterlick schetterende van goud, en allerley konstelicke cieraden: maer van binnen werter een aep, een katte, een nijl-ghedierte, en ick en weet wat vreemd ghespuys meer aen-ghebeden. Zoodanige af-goden schuylen dickwils onder zulcke ghesmuckte kleederen. weynighe zijnder, die het kabinet der zielen ontsluyten en op-schicken. zelden wert daer in-ghegaen, als met een oogh-spitse, die start en schemert; om niet te konnen [p. 55] zien de raghe en vuyligheyd, die daer over al aen-hanght. {1 Sam. 24. 4. 5.} Saul gaende in de speloncke, om zijn voeten te bedecken, was zoo schemer-zichtigh, dat hy zijn vyand niet en konde vermercken. Zoo treed-men in de ziel-kamer, om de zelve te bevuylen; en middeler-tijd en zien wy niet, dat onze doodelicke vyanden daer verborghen liggen; die niet een lap van onze mantel, maer ons gheheel wel-zijn wegh-draghen.
33. CAP.
Zijn zelven kennen.
GHeen swaerder konste, als zijn zelven te kennen. Onze oogen zien alles, behalven haer eyghen zelven. zoo schiet ons gheestelick ghezichte recht van ons uyt, zonder dat het op zich zelven kan verdobbelt of ghekeert werden; ten zy door een hoogher hand, die het zelve her-scheppe. en even dan is het noch quaed ghenoegh. maer willen wy (gelijck wy moeten willen) niet heel onkundigh zijn van ons zelven, wy [p. 56] moeten ons in een ander spieghelen, en ghelijck in een ander mensche verwisselen en verstalten. Onze feylen af-ghemaelt in een ander, al is het oock maer in schilderye, of in eenigh ghedicht verhael, zijn terstond by ons zienelick en af-zienelick. Doe Nathan, met een god-vruchtighe konste, en aerdighe ghelijckenisse, aen David verhaelde zijn schandelicke overtredinghe, onder een bedeckte naem, heeft hy dadelick, in toorn ontsteken zijnde, dit vonnisse uytgesproken: {2 Sam. 12. 5.} Zoo waerachtigh, als de Heere leeft, die man is een kind des doods, die dat gedaen heeft. Dit is een vernuftige vond, om zijn eygen zelven te vinden en te verdoemen. De Spartaners, om de afgrijzelickheyd der dronckenschap, haere kinderen vroed en hatelick te maken; hebben haere slaven in wijn, en stercken dranck, versmoort en begraven. op dat zy, by tijde, in een ander leeren zouden de leelickheyt der zonde, die zy droncken zijnde, in haer zelven niet en zouden konnen zien, veel min verfoeyen, en van zich keeren. ’T en is een yder niet ghegheven, van zijn eygen zonde ghescholiert en gemeestert te werden. ’t en zy dat God, on-ghemeener wijze, de belle van ons herte trecke. gelijck als aen Ammon gheschiede, {2 Sam. 13. 17.} naerdat hy Thamar, zijn halve zuster ghe- [p. 57] schaeckt en gheschonden hadde. Heere, als wy, t’onzer onghelucke, ghezondight hebben, roer haestelick ons herte, dat wy de zonde mochten uyt-drijven en de deure achter toe-sluyten.
34. CAP.
Naer-laetigheyd in Gods-
dienst.
HOE waeren sy doende, die swarte duysterlinghen van Sodoma, doen sy vermerckten den vinger en de roede Godts, door het heyligh en sterck beleyd van onze voor-zaet Abraham! Zy ziende, dat de Afgoden van haer pael-ghenooten en mede-landers in ysselicken roock verdwenen, vreesden, met redelick bescheyd, dat die sprenckelen hare Tempels mede zouden treffen, en hare heylighdommen in vier en asschen brenghen. wat doen zy dan? D’een helpt den anderen, en spreeckt tot zijnen naesten, hebt goede moet. {Iesa. 41. 7.} De timmer-man nam de goud-smid tot hem, ende maeckte met den hamer de platen glad op [p. 58] den ambeeld: zeggende, dat zal zeer wel staen, ende hechten het met nagelen aen, dat het niet en zoude wijcken. Hebben deze droom-godisten zoo vierighlick geyvert, om ter vlughs, of ter steuts, alle ballen weer te kaetsen, die haer quaed spil (nae haere meyninge) zouden maecken: hoe behoorden wy onze traeghe knyen te verwackeren, ende onze slappe handen op te heffen, om nu ten daghe Zions mueren te beschermen; de reten ende bressen op te stoppen, die de weereld, met gheheel de helsche schaere, gheduerigh maeckt, tot onzer eeuwigher schande. Maer, ah droefheyd, en hert-verdriet! Men gaet-er toe, als die van Iuda deden: als twalf stammen, verscheydentlick, thien en twee wierden. Doen moeste byzonderlick een yver-vier haere aderen deur-loopen, ende een heylighe vlamme haere herten verslinden. maer neen. Iuda dede, dat den Heere qualick beviel, ende verweckten hem tot yver, {1 Koning. 14. 22.} meer dan alle haere vaders ghedaen hadden, met haere zonden, zie zy deden. Afgoderye en was haer niet ghenoegh, ten waere jongen-schenders, en beest-bekruypers dat werck bekroonden. [p. 59]
35. CAP.
Tot God naerderen.
Een heete meysse-jager bedanckt het licht der zonne, en zegent zijne ooghen, over het aenschouwen van het beeld, dat zijn herte aen-bidt. wat en doet, jae wat en lijdt een hovelingh niet, om deel te hebben aen een kleyne gunst-straele, die een Prince zomtijdts uyt-schiet in’t hondert. Zy wenschen wel om liever niet te zijn, als van hem af te zijn. Ben ick schuldigh, zeyde Absalon, {2 Sam. 14. 32.} dat de Koninck my doode; maer immers dat ick zijn aenzichte mach zien. Een rechtschapen Hemelingh zal lucht en zee vermengen, ziel en lichaem door malcander roeren, om van zijns Heeren ooghen niet verschoven te wezen. Verwerpt my niet, zeght Godes lievelingh, {Psalm. 51. 13. 10.} van uwen aenzichte; en neemt uwen heyligen geest niet van my. Laet my hooren vreughd en vrolickheyd, &c. ’T is onbedenckelick, wat schrickelicke buyen, ende grouwelick onweder, die verslaghene ziele heeft [p. 60] uyt-ghestaen, zoo langhe zy niet ghewaer en wierd het levendigh gluyeren van die al-ziende ooghe. O eeuwigh wezen, zoo onbegrijpelijck, als vriendelick en mede-lijdigh! wilt dijne zonne ons nimmermeer ont-trecken. laet ons, met Zacheo, {Luc. 19. 4.} kleyn en leegh zijnde van ons zelven, wacker om hooge klimmen, om onzen Heere Iesum te zien, om eeuwelick van dy ô God ghezien te werden.
36. CAP.
Onbeschaemde zonden.
DE bloote zonde en is by verre en nae, zoo af-sienelick niet, als wanneer zy comt uyt-strijcken met het verwelooze kleed van onbeschaemtheyd, en met een voor-hoofd van op-ghetoghen wijngh-brauwen. God was hevenlick vertoornt teghen Saul, niet zoo zeer, dat zijne bevelen veracht, en Agag verschoont was (het welcke meer als ghe- [p. 61] noegh was) als om dat hy een zeghe-teecken, of triumph-boghe opghericht hadde; om zoo, ghelijck met zijne vermetele onghehoorzaemheyd, {1 Sam. 15. 12.} den hemel te trotsen, en den Heere te terghen. Het was ghewisselick een ysselicke zonde, dat in Sodoma en Gomorrra, natuere wiert onnatueret, en in een ander wezen om-ghekeert. maer dat hier mede noch ghepocht en ghepost wiert, gingh alle reyck van verdraeghzaemheyd te buyten, en alle ysselickheyd te boven. Hieron zijn de Sodomieten dertele en vermetele zondaers ghenoemt. Zy ghebruycken, zeght de Arend der Propheten, {Ies. 3. 9.} haer wezen openbaer, ende roemen haere zonden, ghelijck als die te Sodom, ende en verberghen-ze niet. Deze werden, by uyt-nementheyd, genoemt zondigh volck, volck van grooter mis-daed, of, ghelijck-er eyghentlick staet, volck van swaere verkeertheyd. {Ies. 1. 4.} een volck, dat ghemeestert en ghedoctoreert is in de konste der zonden. dat met hoogher hand, en open voor-hoofd, of beter, zonder voor-hoofd, schaemteloozelick zondight. hierom ist oock, dat hoewel alle af-godisten den Heere grootelicks verbelght, en zijne Majesteyt gequetst hebben, Ieroboam en Achab met namen uytghedruckt en beschuldight werden: als geweest zijnde vinders en in-stellers [p. 62] van nieuwe zonden. {1 Kon. 12. 28.} twee School-meesters, de eene van Bethel en Dan; en de ander van Baal. {1 Kon. 16. 32.} daer van noch heden-daeghs het Heydendom vol is van haere grouwelicke scholieren: volgens die ghewisse voor-zegginghe, {Ozea. 5. 7.} zy verachten den Heere, en teelen vremde kinderen. Maer hoewel Gods meulens traeghelijck maelen, ghelijck zeer waerlick een Heyden spreeckt, nochtans zoo sullen die grouwelen eyndelick vermaelt werden en verstuyven.
37. CAP.
Het herte wert ontdeckt door
uyterlick ghelaet.
WAt hoefde die Heyden de nature te beschuldigen, dat ons herte niet geveynstert, en wy daeromme gherustelick gheveyndt waeren? Neen vrienden, (behalven dat God alleene een herten-kenner heeft willen wezen) al is het herte noch [p. 63] zoo bedeckt, het gheeft gemeynelick zijn blicken en gheynsteren, waer uyt, als van een op-schrift, een mercksaem man ghenoegh kan oordelen, wat dingh-taelen in zulcke pleyt-zacken steken. Apotekers potten mogen dickwils lieghen: Koop-liens balen moghen oock bedrieghen: zoo doet oock wel het menschelicke herte: maer veeltijds wert het van zijn eyghen raden verraden. wie en heeft niet ghemerckt, dat het gezichte, de deure van onkuysheyd, zijn eyghen weerd betight en verklickt? datter vele ghevonden werden, diens herte niet alleen, maer oock diens ooghen vol zijn van over-spel? {2 Petr. 2. 14.} Doen de Sunamitische vrouwe, by den Prophete Eliseum quam, hem grijpende aen zijne voeten, zagh de heylige Man terstont uyt haer gelaet, wat swarigheyd zy in haer herte mede-brachte. want doen zijn knecht Gehasi haer wilde af-stooten, ende hare moeyelickheyd beletten, zeyde de Man Gods: Laet-ze gheworden, want haer ziele is bedroeft; en de Heere heeft het my verborghen. Alzoo spraecken genoeghzaem de spraeckelooze leden, en uyterlicke gebeeren, wat Thamar over-komen was. Absalon, zonder hare klachte gehoort te hebben, vraeght terstont; Is u broeder Ammon by u geweest? en zonder andwoorde, zeght daer op: Nu mijn [p. 64] zuster, swijght stille. Men vindt-er heden ten daghe, die zich onder-winden God te belieghen, dat hy alleene de herten kan onder-gronden, ende de nieren deur-zoecken. die stoutelick beweeren, dat wanneer yemand zich zelven in allen deelen stellet naer het fatsoen, en uyterlick gelaet van dien, wiens gedachten hy wilt weten, ende daer in met een steghe aendachtigheyd vol-herdet; dat hem de zelve beelden in zijn ghedachten zullen werden ghevormt, en alzoo eens anders meyninghe zal konnen weten. Al heeft Campanelle daer over geleden; noch en laet hy daeromme gheen geloovers en nae-volghers te hebben. Hier mocht het Spaensche zegh-woord wel sluyten: God beware my van my zelven.
38. CAP.
Christus en Belial.
MEN moet op gheen twee stoelen zitten; (naer de Griecksche spreucke) of anders valt men tusschen beyden in ’t stof en vuyligheyd. Zoo en moet men oock niet [p. 65] hincken op beyde zijden: maer vastelick besluyten, indien de Heere God is, hem nae te wandelen; is oock Baal God, hem naer te volghen. {1 Kon. 18. 22} Niemant, zeght de Heere, en kan twee Heeren dienen. {Mat. 6. 24.} maer wie isser onder Adams kinderen met twee te vreden? Israel, in zijne verdorventheyd, vergrootede het ghetal der Afgoden, naer de menichte van wijcken en straeten: {Ezech. 16. 25.} maer yders herte is een Pantheion, dat is, een Tempel van alle Goden. Nochtans daer de heylighe kiste woont, moet Dagon hals en necke breken, en tot een schandelicke romp werden. {1 Sam. 5. 4.} wie zagh oyt vier en ys gemengt? hoe is het mogelick dat-men van duyn-zand een kabel zoude spinnen? wat mensche heeft oyt water getapt uyt een dorre puym-steen? Noch zou dit alles eer konnen gheschieden, als dat Christus en Belial, als Tempel-ghenooten, zouden over een dragen. Wat raed dan met de mensch? {2 Cor. 6. 15.} Zoo langhe strijden, met de gheest, teghen het vleesch, {Gal. 5. 17.} tot dat de Duyvel onder de voeten raecke. Merckt, en doet-nae, {Rom. 16. 20} dat de heylighe Moses dede, doen de Israeliten zich bezoedelt hadden met het goude Kalf. hy en brack het niet alleenelick in stucken: maer hy vermaelde het oock tot kleyn stof, en gaf het de aen-bidders te drijncken; op dat het daer naer, met [p. 66] het menschelick uyt-werpsel vermenght en vereenight zijnde, tot een grouwel en af-keer zoude verstrecken. Alzo moeten onze Af-godische zonde-beelden gebroken en veraschent werden, dat wy voor altoos walghe en braecke daer van hebben.
39. CAP.
Beletselen der Godzalig-
heyd weeren.
WEereldsche staet-wijsheyd heeft, t’allen tijde, voor-zichtighe Princen geleert, dat zy ter in-trede van haer rijcke, alle steenen uyt de weghe leggen zouden, daer aen zy naer-maels mochten stooten, of te gronde vallen. Zo heeft Salomon tot bevredinge van zijn vrede-rijck, zijn broeder, de Prince Adoniam niet verschoont: Ioab zijn vaders Veld-overste laten om-brengen: Abiathar ont-priestert en ghebannen. {1 Kon. 2. 25.} want die waren de lieden, die hem gheduerigh in allarm, en zijn land in onruste zouden konnen gehouden hebben. [p. 67] Alzoo, willen wy in Godes Koninckrijcke gehuldet werden, moeten wy ons, met de Koninginne Esther, {Esth. 2. 12.} ses maenden met balsem en myrrhe, en ses maenden met goede specerye bereyden, en door die wijze, alle over-blijfselen van stanck en helsche reuck verdrijven. wy moeten den duyvel, door hulpe van die stercke held, {Matt. 12. 29.} zijne vaten wegh-rooven, en in zijn hemde, jae in zijn naeckte vleesch stellen. By-nae als eertijds de Koningh Ioas dede, als hy Ierusalem met levendigh gheweld aen-taste en vermeesterde. hy nam niet alleene weg, alle het goud en zilver, en voorts alle andere ghereedschappen, zoo van het Paleys, als van de Tempel, maer hy ont-mantelde de stad, vier honderd ellen langh, daer zy sterckst bemuert en ghevestight was. {2 Kon. 14. 13.} Onze zonden en moeten niet alleen gheweert en uyt-ghedreven werden, maer oock de wegh, en alle aen-komsten op-ghedolven: op dat ons laetste niet en mochte ergher werden, als het eerste. Doe Ioiada het verbond tusschen den Heere, den Koninck, ende het volck ghemaeckt hadde, gingh, luyden de hemelsche letteren, alle het volck des lands in de kercke Baals, en braken zijne Altaren af, en verbraken zijne beelden geheelick, ofte, gantsch zeer. Hoe gantsch anders zijn de huydighe bekeeringhen? [p. 68] wy beloven, by heylighen eed-bond, onze ziel-tempel op te ruymen, en Gode in te ruymen. maer wat ist? de beelden onzer aen-biddinghe blijven gheheel, en in haer plaetse. en heeft misschien onze vuyle mage uyt-gebraeckt, wy keeren, met den hond, tot ons eygen uyt-spousel, {2 Pet. 2. 22.} of, gelijck de Prophete van een ander gheleghentheyd spreeckt, {Esa. 36. 12.} wy eten onzen eyghen dreck, en drijncken het water onzer beenen.
40. CAP.
Yver in Goddelicke wercken.
ONze Heere God heeft huerlinghen van alle hueren. zommige roept hy ten dryen; andere, ten zessen; vele, ten neghenen; niet weynighe oock ten elven. {Matt. 20. 3. etc.} Dit alles, naer dat zijn wel-ghevallen toe-draeght. maer dit moet hier tot een lesse strecken: dat de spaedelinghen, die laetst, of van de laetste, in dezen aerbeyd komen, te minder tijd zy hebben, te wackerder hare armen moeten uyt-steken, om de voor-tijd van de [pag. 69] vroeghelinghen, eenigher mate te verghelijcken. De wegh naer den hemel is voor allen even verre. hy moet met kloecke beenen ghehaen, en niet versluymert werden. Om den Prophete Eliam, uyt zijnen diepen slaep te wecken, en zijnen wegh te doen spoedigen, zeyde hem de Enghel des Heeren; Staet op, ende eet; want ghy hebt eenen grooten wegh voor u. {1 Kon. 19.7} Te meer wy dan hebben ons leven verslapen, of (om noch beter te zegghen) te spader wy hebben beginnen te leven, te meer wy onze herten moeten verstercken, met hemelsche spijze, die ons aen-kleve, en gheest en krachte gheve; om in die goddelicke ren-bane, met kloecke zijden, en snelle beenen te loopen: Verghetende wat achter rugghe is, en streckende naer het ghene dat vooren is: jaegende naer het voor-gesteken merck, tot den prijs der hemelsche roepinghe Gods, in Christo Iesu. {Phil. 3. 13.} Andersins zouden wy die kostelicke peerle te veel goede koop hebben: die niet en can verkreghen werden, als met vercoopinge van alles wat wy hebben. Met verzaeckinghe van alles, wat onze lusten kittelt, en onse begeerten smakelick is. {Matt. 13. 46.} Slappe wijnen verschalen haestelick en bederven. Slappe boghen werden loos en bedrieghelick ghenaemt. {Ozea. 7. 16.} Zoo zullen lauwe wateren {Apoc. 3. 16.} den Heere walghende [p. 70] maecken, en haestelick uyt-ghespoghen werden. Niemant is bequaem tot het koninckrijcke Gods, die zijn hand aen de ploegh slaet, en achterwaerts ziet. {Luc. 9. 62.}
41. CAP.
Diensten, naer verdiensten.
GRoote aenslagen vereysschen kloecke zinnen, en groote herten. Niemand en kan zich voor-spoed beloven, wanneer hy hoetelaers, en zachte melck-zoppen te wercke stelt. Naer dat de man is, daer naer is oock zijne macht. Hoe menighe victorie is achter-ghebleven, of in neer-laghe verkeert, door ghebreck van beleyd, of door manghel van couragie? Daerom is het een wijze wijze, datmen in oorloghs-zaken, wanneer-der yet merckelicks en van ghewichte te verrichten is, uyt alle compagnijen eenige keurllingen uyt-zift, die in voor-tijden preuve en bewijs van haer zelven hebben ghegheven. Alzoo dede Saul, in dien harden krijgh, dien hy hadde teghen de Philistijnen. waer [p. 71] Saul eenen rustighen ende stercken man zagh, dien nam hy tot hem. {1 Sam. 14. 52.} Tot sware ampten dan en moeten oock geen lichte of ydele herssens ghebruyckt werden. De staet moet werden verzien van een mensche; niet de mensche, van een staet. Mijne ooghen, zeght David, zien na den trouwen in den lande, dat zy by my woonen: die oprechtelick wandelt, die zal my dienen. Alexander Magnus nu ziel-braeckende van verghift, wierdt ghevraeght, wie zijn erfghenaem zoude wezen: hy en heeft niet ghenoemt het ongeboren kind, daer van Roxane by hem was bevrucht; noch oock zijn broeder Drideum; maer dien ghenen, zeyde hy, die de weerdighste zal bevonden wezen. ’T is onder de leer-regels van Pythagoras: En steeckt gheen ringh aen uw vinger, die te kleyn is. maer heden-daegs isser meer te zorghen, dat de vinger niet te kleyn, en de rinck te groot zy. men wilt het yzer scherpen met houte vylen; het yvoor wit maken, met gheweyckte gal-noten. Eyghen voor-deel draeght nu den standaerd. en ’t is een reden, om niet gevoordert te zijn, de voorderinge te verdienen. Abner wiste zeer wel, dat David nuttichst en bequaemst was tot het rijcke: hy kiest evenwel Isboseth. {2 Sam. 2. 8.} Eygen in-zicht steeckt hem het gezichte uyt. hy heeft liever by Isbozeth de [p. 72] tweede, als by David de derde te wezen. maer of het geluck wilde, dat zulcs alleene in de Republijcke, ende niet zoo zeer in de kercke ghezien wierdt. Ieroboam maeckte Priesters der hooghten van de alder-slechtste des volcks, tot wien hy lust hadde, diens hand vulde hy, en die wert Priester der hooghten. {1 Kon. 13. 33.} Zoodanige luyden en zijn noch niet verwaeten, of sonder erven. Salomon dede groote en kostelicke steenen uyt-houwen, tot een vast grond-werck van die rijcke Tempel. {1 Kon. 5. 17.} zoo wilt oock God de Heere, dat de hoeck en grond-steenen van zijn gheestelick huys groot en krachtig zullen zijn om dien bouw te draghen, deur-loopen met rijcke straelen van dat hemelsche goud, dat proeve van vier en toetse kan uyt-staen.
42. CAP.
Zoberlick spreken van God-
delicke zaken.
DE Mosaïsche wet heeft eertijds ghewilt, dat het inghewandt en de beenen vande offer-beesten zouden met water ghewasschen werden, eer die op den au- [p. 73] taer mochten gelegt werden. {Levit. 1. 9.} Een voorbeeld (immers zal ’t ons daer toe strecken) dat wy tot God of Goddelicke dinghen niet moghen naerderen, met een onreyne ziele, of onghewasschen leden. het huys moet zoo wel zuyver zijn als de huys-meester; en de herberge zoo wel als de weerd, die daer inne woont. Maer hoe ongewasschen loopt-men nu in dat hemels heylighdom! Hoe onghebondelick werdt-er gheralt en ghemalt van die schrickelicke heymenissen, die in dit leven best geweten werden, met niet te weten! De minste A. B. C. klercxkens spelen hier de grootste meesters. De slimste wielen maken hier het grootste getier. Veel anders zijn Gods gedachten als onze ghedachten, en zijne weghen, als ’s menschen weghen. {Esa. 55.8.} Hy heeft in de oude wet geboden, dat als de Priesters of Leviten zouden handelen de behangselen, en andere ghereedschappen des heyligdoms, dat de Keathiters die niet en zouden neus-wijzelick van nae-by bekijcken, jae niet de zelve naerderen of raecken, wanneer die wierden op-ghevouwen, op dat zy niet en stierven. {Num. 4. 19. 20.} Hierom zijn de Bethsamiters, in groot ghetal, van de Heere ghestraft geweest, om dat zy de Arcke, met keurighe ooghen, hadden willen beschouwen. met billicke redenen. {1 Sam. 6. 19.} God wilt een simpele [p. 74] onderdanigheyd, die niet en magh betwist, of in pleyte ghetrocken werden. wy en moghen ons niet beraden met ons eyghen zinnen; maer moeten de vier-schare van ons eygen oordeel wraken. Wy moeten de overlegginge te niete maecken, ende alle verheffinghe die verheven werdt teghen de kennisse Gods: ende leyden alle ghedachten ghevanghen tot ghehoorsaemheyd Christi. {2 Cor. 10. 5.} Onder alle wetten, die de Atheniensers in plichte hielden, was-er byzonderlick eene van Plato gheacht en verwondert: door welcke gheboden was, dat niemand in krackeel of onzekerheyd zoude stellen, of de wetten en ordonnantien, waer door zy gheregiert wierden, goed of quaed waren. {Plat. dial. 1 de ligib.} zijnde even het zelve, dat de Pythagorische leerlinghen onderworpen waren: die naer een vijf-jarigh gheswijgh, niet en mochten te berde bringen eenigh tegen-spreck, of twijfelinge van het ghene zy gheleert hadden. In plaetse van alle redenen, moest haer deze reden wezen: Hy heeft het ghezeght. Met hoe veel meer drangh en dwangh behoorden wy geprickelt te werden, om de hand op de mond te leggen, als God de zijne opent? hoe Gods-dienstelick behooren wy te swyghen, als wy dit gheluyd hooren: {Hebr. 3. 13.} Zoo spreeckt de Heere. wel aen dan, zoo langhe als het noch heden [p. 75] genaemt werdt, laet ons-zelven vernederen, onder de machtige hand Gods, ende de vlercken onzes verstands laten neder-hangen, ghelijck de dieren deden, die de Prophete Ezechiel zagh; die stille stonden, met neer-ghevallen wiecken, doen het boven haer, {Ezec. 1. 25.} in de hemel donderde. ende ghelijck de vier-en-twintich Ouderlinghen, die hare kroonen voor den throon des Lams wierpen. {Apoc. 4. 10.} zo zullen wy eyndelick mond en stemme ontfanghen, om te konnen zinghen: Halleluia, de zaligheyd, ende lof ende eere, ende macht, is onzes Heeren Gods. {Apoc. 19. 1.}
43. CAP.
Bedriegelickheyt des herten.
HET herte des menschen is een krinckel-vosch van doodelijcke planten; een rouwagie van verghiftighe strueelen. ’t Is wonder, wat hoecken en wijnckels daer in ’t verborgen zijn: wat kraeyen, wat basiliskens-eyeren daer ghebroeyt [pag.78] en ghekipt werden. Het herte, zeght Ieremias, {zoo luyden de woorden in de grondtext: Ierm. 17. 9.} is deur-trapt, (of, achter-hieligh) en oolick; wie zal het kennen? wert daeromme met lof vereert de aerdighe vond van die groote Capiteyn, die voor een blazoen, in zijne wapenen dede stellen, den dool-hof van Dedalus, om te kennen te gheven, dat het menschelicke herte zoo heymelick en on-uytvindelick is, als die keer-rijcke dwael-thuyn daer de Poëten, die heel onwaerlick vele van schrijven. het is ghelijck een springh-slot teghen den haeck: dat eer kan af-ghesleghen, als gheopent, eer in stucken ghesmeten, als ont-ledet, en stucs-wijze gezien werden. wel te rechte vraegt de Apostel: Wat mensche weet het gene dat des mensches is, dan de geest des mensches, die in hem is? {1 Cor. 2. 11.} De Ioodsche wet verbiet, dat niemant een kleed zoude draghen, {Deut. 22. 11.} ghemenght van lijnen en wollen, maer dit herten-kleed is van zoo veelerley stoffe geweven, alsser wolle-hayrkens aen alle vachten des weerelds zijn. het is ghelijck die ont-knoopelicke zeel-knoop, die Alexander de Groote niet konnende los maken, van noode hadde met een sweerd deur te houwen. {Pro. 20. 23.} Doch, was het ongeoorlooft, en de Heere een grouwel, {dat zijn de woorden van de gronde: Psal. 12. 3.} met gewichte en ghewichte te weghen; veel afgrijzelicker is het te wandelen, met herte, en met herte. [p. 77]
44. CAP.
Gods wercken vergeleken met
mensches wercken.
DE mensch is een mensch-bedrieger. hy speelt dicwils God en Enghel, daer hy niet anders als wolf en duyvel is. hy opent van verre een rijcke en milde hand; die hy flughs daer naer in een vuyst verandert. hy belooft met de mond, en betaelt met de muyle. {Muyle is hier pantoffel, dat is, schop, of stoot.} hy vertoont zich als een volle mane; met groote en aen-zienelicke beghinselen; maer die haest ontwassen, en tot niet verdwijnen. Alle zijn doen en is niet anders, als ydele eer-schoten, die alleen gheluyt gheven, en groot ghedonder maecken; maer geen nut of voordeel by en brenghen. Anders is de Heere: een op-rechte mensche-liever. die den wreker maeckt, als hy ons wilt feesteren. die ons met alssem dreyght, als hy voor-heeft ons met leckernyen te voeden. Die zijn vriendelicke hand eens uyt-ghesteken hebbende; deur gheen berouw die [p. 78] achterwaerts treckt. want de gaven ende roepinghen Gods en konnen hem niet berouwen. {Rom. 11. 29.} Die zijn werck stillekens en zonder groot beslagh beghinnende, niet en onder-laet, tot dat hy het beghin aen het eynde vast make. het Koninck-rijcke Gods en komt niet met uyterlick gebaer. {Luc. 17. 20.} hy laet den boom langhzaem en onzienelick groeyen, dien hy lange wilt staende houden, of met de eeuwigheyd vergelijcken. Des Heeren grootste wercken ont-staen van langher hand, en van de minste beginselen. zy werden geteelt als de nieuwe maene; die ten tijde van haer maendelicke gheboorte, zoo streep-dunne is, dat sy voor onze ooghen on-zienelick is: maer gaet daer naer allengskens zoo aenwassen, dat haer fijnste hoorns tot een groot rondeel te samen sluyten. Gods wercken (om niet te veel te stamelen in ghelijckenissen) zijn als dat Elias wolckxken: het welcke beginnende met de kleynte van een hand-palm, of voeten-hol {beyde can het woord lijden.}, zoo groot quam te swellen, dat daer uyt een water neder-stortede, ghenoeghzaem zijnde om het heele land te bewateren, en de drooghte van dry jaer en half te dooden. [pag. 79]
45. CAP.
Ledigheyd Gode mis-ha-
ghelick.
GOd zendt den draed, daer ’t ghetouwe gaet. De Heer en wilt niet, dat wy met ghevouwen handen, of ghekruyste armen zijnen zeghen verwachten. of, dat wy, met Salomons leuyaerd, {Pro. 26. 13. 14. 15.} ons in het bedde wenden, gelijck de deure op haer herren. of, dat wy onze loomigheyd verschoonen met de vreeze, datter een leeuw op de straete is. Neen vrienden: den arm moet uyt den boezem; de hand uyt de mouwen, willen wy niet roesten, wy en moeten niet rusten: willen wy niet vermossen, wy moeten ons in roere houden. en willen wy hemelinghen zijn, wy moeten de hemelsche beweginghen naer-volghen. mijn vader werckt tot noch toe, ende ick wercke oock: {Ioh. 5. 17.} zeght de Heere Iesus. en wie zijn discipel wilt wezen, die moet hem naer-volghen. Daerom was die kloecke huysmoeder zoo gheduerigh bezich; om dat [p. 80] zy gheen smaeck en hadde in brood der leuyigheyd: {Pro. 31. 27.} Ledigheyd is het lodderbedde der vleeschelicke lusten; daer de duyvel de boel is; en alle snoode wercken, zijn helsche kinders. Stroomende rivieren ziet-men zelden vervriezen: maer stille waters zijn hastelick met ys overloopen, alzoo een bezighe ziele, die zich ont-ledight van alle ledicheyd, en zal niet lichtelick van doodelicke koude bevanghen werden. Themistocles zeyde eertijds, dat ledigheyd was een begravinghe van een levendigh mensche. zeer wel: het leven is werckzaem, jae gheheel een werck. zoo vele wy dan het werck verlaten; zoo veel vattinghe en eyghendoms krijght de dood op ons. Ledigheyd is dan de by-zit des Sathans; de moeder des doods. de oorsprongh van alle onheyl, dat ons ontrustet, en door onwerck het meeste werc in de weereld maeckt. Dit ghevolgh maeckte zeer wel de Egyptische tyran; hoewel op een valsche grond, en tastelicke loghen. Daerom zeyd hy: Ghy lieden gaet ledigh, ledig gaet ghy-lieden. daerom spreeckt ghy: {Exod. 5. 17.} wy willen henen trecken. maer stomme ghetuygen, stroo en ticchel-steenen gaven een ander bewijs. Onthoud dan de lesse des Apostels: weest niet traegh in beneerstinghe: maer vierigh van geeste, dienende den Heere. {Rom. 12. 11.} [p. 81]
46. CAP.
God roept den mensche, zijn-
de in gheringhe staet.
ALle wercken des Heeren hebben haere spiegelinge, en waerdighe op-merckinge. niet en komt-er uyt die hemelsche winkel, dat ons niet staende en houdt in verwonderinge, en tot hooghe ghedachten op-waerts trecket. Het hoorde ten minsten zoo te wezen. ’T is wijsheyd, al wat de wezentlicke wijsheyd doet: en daer uyt wy konnen verstand en wijsheyd scheppen. Deze laet hy ons oock tasten, in het wonderlick beroep van zijn kiezelinghen. Merckt en verwondert, hoe, en in wat tijde de H. Apostelen haer heyligh beroep verstaen hebben. Namelick even dan, wanneer zy in een vuyle en slavelicke dienst bezich waeren. de eene haere slijmighe netten uyt-werpende; de andere die vermaeckende. {Mat. 4. 18. 21.} Luyden, dien de handen het zober kostjen nauw konden toe-reijcken: die van passe zo veel winste hadden, als zy van doene hadden om niet te bedelen of te sterven. Dit alles, op dat gheen [p. 82] vleesch voor hem en roeme. maer die zich roemt, dat hy zich roeme in den Heere. {1 Cor. 1. 29. 31.} Maer neemt de sprongh dezer bedenckinghe wat verder achter uyt. Is niet Gidion, tot een Veld-overste verheven, doen hy bezich was met dorschen? {Iud. 6. 11.} Heeft niet Saul, als hy ezels inde woestijne zochte, een konincklijcke kroone gevonden? {1 Sam. 9. 20.} heeft niet dat kleyne Herderken, doen hy met zijn schaep-lepel zijn kudde voort-dreef, de zelve in een Scepter verandert? {1 Sam. 16. 12.} en om gheen karren met exempelen op te hoopen: is niet Eliseus, de ploegh-steve in handen hebbende, van Elias mantel gheraeckt; en zoo tot een groot Propheet, een doode-wecker, en levend-maecker gheworden? Hier door zijn zy gheleert gheweest, haer eyghen handen niet te kussen; of gelijck Habacuck spreeckt, {Hab. 1. 16.} haere netten niet te offeren, noch haer garen te roocken. Hierom vertoont oock God de Heere aen die van Ierusalem, dat hy haer heeft gheropen, doen zy noch on-ghezuyvert waeren van het bloed en baer-slijm, daer mede zy geboren waeren. Ick, zeght de Heere, ghingh voor by u, ende zagh u in uwen bloede ligghen: ende sprack tot u, doen ghy zoo in uwen bloede laghet; ghy zult leven, jae tot u sprack ick, doe ghy zoo in uwen bloede laghet, ghy zult leven. {Ezech. 16. 6} Drymaels in zoo weynigh woorden, [p. 83] met de zelve woorden, een bloedige onreynigheyd in de neuse ghewreven? jae Heere: niet alleene drymaels, maer dry duysend, en drymael hondert duysend maels. Maer dat Petrus zeyde tot u, begheeren wy oock van u: wascht ons Heere, niet alleene de voeten, maer oock de handen en het hoofd. {Ioha. 13. 9.}
47. CAP.
Onghelijcke Houwelicken.
VAn de Koen, die Godst Kiste voort-trocken, werd ghezeght; dat zy rechts weghs henen ghingen al loeyende, zonder dat zy af-weken, ter rechter of ter slincker hand. {1 Sam. 6. 12.} Alzoo moeten Echt-genooten, in het Huwelicks jock in-ghespannen zijnde, een-moedelick de Goddelicke Wet geduerigh by haer draghen: de hand aen de hemelsche ploegh slaen, zonder achter-waerts te zien. {Luc. 9. 62.} ’T is een droef gespan, daermen aen-spant, om d’een des anders zonden te voorderen. Zoo dede Iezabel, dat snoode monster-wijf; {1 Kon. 51. 5.} die Achab haeren man bedroeft [p. 84] ziende, om dat hy Naboth niet en hadde konnen bewegen om af-stand te doen van zijn wijn-bergh, heeft zijn begeerte meer gheterght en op-ghehitst; als oft het de Konincklicke weerdigheyd ghetrotst waere gheweest, zijn eygen goed te willen verschoonen. zy heeft dan opgeraeden, om Naboth te verraden. zoo heeft oock haer moordelick op-zet te wege ghebracht, dat de onnoozele man is om-gebracht. Dit Houwelick heeft oock de heylighe Schrift zoo diep ingezien, dat Achab meer schijnt beswaert te werden, met het nemen van zulck een vrouwe; als dat hy Ieroboams zonden heeft nae-ghevolght. {1 Kon. 36. 31} Hier staet wel te onthouden, en (zo het mogelijck is) te onder-houden, dat Iesus Syrach vermaent: Laet den wyve gheen macht over u: dat zy niet uw heere en worde. {Eccles. 9. 2.} Noch meer: dat wy niet en doen op de West-Indische wijze; daer beesten ghejaeght en ghevanghen werden, alleenelick om de huyd te hebben. Zoodanigh in-zicht schijnen ghehadt te hebben de Ouders van Abigel: {1 Sam. 25. 3.} dien Nabals vachten weerdigher zijn gheweest, als Nabal zelve. Nabal was een dwaes; {Nabal beteeckent, in de Hebreeusche taele, dwaes, Abigel is te zeggen, vadersvreugd} maer die oock zijn Schoon-ouders verdwaezen konde: alzo hy van des Vaders vreughd zijn eyghen wel-lust heeft konnen maecken. De groote meester der Heydenen ver- [p. 85] maent ons, dat wy geen jock en zouden aen-trecken met de on-geloovige; {2 Cor. 6. 14.} sprekende van de afgoderije. maer het welcke niet on-hebbelick op het houwelijck kan ghepast werden. en wie en ziet en hoort niet alle daghe, wat ongemacken uyt on-ghelijcke partueren ont-staen; wat onweder, en schrickelicke buyen in zulcken lucht broeden, daer koude en hitte te zamen stooten? Ick beroepe, wie het zy, dat hy deze stellinge weder-spreke: ’T is een gheluck zonder ghelijck, dat twee ghelijcken t’zamen-bindet.
48. CAP.
Eens Mans deught is veler
behoud.
EEn weynich zuerdeessems verzuert het geheele deegh. {Galath. 5.} weynighe dood-vlieghen doen stijncken en wegvloeyen de zalve des reucx-werckers {Zo moet die plaetse, mijns oordeels vertaelt werden; en verstaen van de kleyne vliegskens en wormskens, die wt de doode lichaemen comen: welcke in die tijden, met balsem en ander reuckwerck ghezalft wierden.}. wat een liefelickheyd gheeft een aesken ammers wel-ghemenght? wat gheur, een weynigh vlier in azijn geweyckt? Alzo is het pijnelick te gelooven, wat kracht [pag. 86] een vrome ziele in zijn kleed, of sweetdoeck draeght; zelfs zonder uyt-neminghe van zijn schaduwe. Samuels doode beenderen konden een dooden verwecken: zoo is oock een deughsaem man bekrachtight, {Mat. 9. 21.}om doode zielen te verlevenen. {Acto. 5. 15.} hy heeft, ghelijck Nephtal, ghenoegh van alles dat hy begheert, ende is vol zeghens des Heeren. {Deut. 33. 23} een zegen, die zich uyt-streckt tot huys-ghenooten en vrienden; zelfs oock in tijdelicke dinghen. was niet Iacob in Labans huys, als een heve, die zijne middelen dede rijzen? die hem zoo oogh-schijnelick dede verrijcken, dat hy ghedwonghen was te zegghen: {Gen. 30. 27.} Ick mercke, dat my de Heere ghezeghent heeft om uwent wille. Ghy haddet weynich, zeght Iacob, eer ick hier quam; nu daer-teghen is het uyt-ghebreyd in veelheyd. en de Heere heeft u ghezeghent door mijnen voet. Alzoo werdt-er ghesproken van de dienaer vande Capernaitische hoofd-man, dat hy zijn Heere kostelick was, en dierbaer. Dat is, {Zo luyden eygentlijck de woorden vande grondtext, Luc. 7.2.} dat hy hem lief hadde, om de nuttigheyd en goede dienst, dien hy van hem konde trecken. ’T is waer en klaer: God zeghent den mensche om een ghezeghent mensche, dien hy by zich heeft. jae daer ons tijd-glas schijnt t’eynde geloopen, God keert het weder om; en spaert zoo ons leven, om diens [p. 87] wille, die het leven beter verdient, als wy. zoo sprack de Apostel Paulus tot het ghezelschap, dat by hem te Schepe was, zijnde vol anghst en vreese van te vergaen: weest goeds moeds, en vreest niet: niemand van u en zal het leven verliezen. {Act. 27. 22.} en waerom doch? een Engel Gods is my deze nacht verschenen, en gezeght, ziet God heeft u geschoncken alle die met u Schepe zijn. Paulus leven was noch nuttigh en noodigh, om Gods eere te verklaeren, en vele zielen te behouden: zo was het oock om deze lichaemen. Zo dierbaer zijn Gode zijne vrienden, dat hy oock haer ghezelschap ont-haelt, en blijdelick festeert die gene, dieze mede-brenghen. Daerom durfde sich wel de Prophete Elias by God beklaghen, als of hy beswaert, en veronghelijckt hadde gheweest, dat het kind van zijn weerdinne was ghestorven. hy roept dan luyder kelen: Heere mijn God, hoe hebt ghy de weduwe, by welcke ick een gast ben, zoo qualick ghedaen, dat ghy haeren zone doodet! {1 Kon. 17. 20} zoo vrijmoedigh zijn Gods kinderen, wanneer zy eenmael een recht vriende-bond met hem ghemaeckt hebben. [p. 88]
49. CAP.
Afgoderye.
VAn de Oost-Indische af-godisten wert verhaelt, dat zy haere Goden slaen met sweepen en roeden; wanneer zy haer niet en andwoorden, of veerdigh en zijn op haere gebeden. De duyvel laet zich zoo handelen, om den mensche te mishandelen, en in zijn eeuwigh verderf te storten. een schrickelick schricsel, en dat billick ons bloed doet stolcken en yzen, als wy daer wel aen dencken. Dat een redelick schepsel (immers zoo van God geschapen) zoo ont-aerdt, en van zijn eerste begin af-wijcket, dat het niet de beesten ghelijck, maer in beestelickheyd de beesten te boven gaet. Gods-dienst is de rechte vorme, die ons van on-redelicke dieren afscheyd. die quyt zijnde, zijn wy ons zelven quyt; en duyzend mijlen onder de beesten. Maer zijn wy al vry van onzen God te gheesselen? Ziet-men niet vele menschen, die teghen den hemel spuyghen? die door lasterlicke mond-steken en goddelooze tonghe-slaghen, zich zel- [p. 89] ven schuldigh maecken van Majesteyt-schenderye, in de hooghste graed, teghen den Schepper aller dinghen. den Heere der Heeren. Die met Israels kinderen, op wat vertoevens, on-gheduerigh en on-gheduldigh zijnde, een gouden kalf, een nieuwen God maecken. {Exod. 32. 1.} Die Gods wijsheyd willen bepaelen binnen den om-treck van haer enge ziele: door on-gheloove af-wijzende, en voor on-moghelick houdende, al wat haer verstand niet scherpelick beandwoord, en haer verwachtinge niet terstond en vol-doet. schandelicke bespotters, die naer haer eyghen begheerlickheyd wandelen, en zegghen; waer is de belofte zijner toe-komste? want van dat de vaders ont-slapen zijn, blijft alle dingh, als van den beginne der scheppinghe aen. Is dat niet den Zone wederom gheesselen, jae kruyssighen, en tot schande, als op een schavot, stellen. {Hebr. 6. 6.} Hebt dan mede-lijden met de Indiaensche duysterlinghen, en verdoemt haere grouwelen: maer veel meer die ghy in uw eyghen boezem draeght. Zijt ghy een Haeze, en wilt ghy spieren in een ander zoecken? zijt ghy een Vercken, en berispt ghy dat andere borstelen draghen? [p. 90]
50. CAP.
Vrucht des Kerck-ganghs.
WInckeliers, en diens ghewin in de uyt-snede en dagelicksche vente gheleghen is, zullen ghemeenelick een huys hueren, ter plaetsen, daer de meeste lijt en neeringhe is. een yeghelick oock, die wat van doene heeft, en sal niet bezijdens weghs, of in de schoonste straeten, zijn gadinghe zoecken, maer bezoecken de winckels, daer zy meest werden gevonden. Onze Heere Christus heeft eertijds duyvelaers en wisselaers uyt zijnen tempel verdreven; {Matt. 21. 12.} om dat hy daer een eygen huys, een byzonder winckel wilde hebben, {Matt. 13. 45.} om als een hemelsch juwelier, zijn kostelicke peerlen, en edele gesteenten, daer te veylen, ende om beden, en rechte vader-onzen te vercoopen. Herrewaerts moet zich een geestigh en gheestelick Coop-man begheven: daer moet hy dickwils zijn ghezien, wilt hy by God zijn ghezien. niet ghelijck de padden, die oock wel onder de steenen [p. 91] van den Tempel werden ghevonden: maer ghelijck Anna de Prophetesse, om God te dienen, met vasten en bidden, dag ende nacht. {Luc. 2. 37.} ’T zijn kostelicke peerlen, die daer gekocht werden; maer die haer wateringe en schoonheyd verliezen, zoo die niet gheduerigh ghehandelt, en verhandelt werden. Andere dinghen vergaen met het ghebruyck: {Colo. 2. 22.} maer deze koopmanschap vergaet en slijt door onghebruyck. Hier werden wy zoo vriendelick aen-gheroepen, en als tot een heerlick bancket genoodight. Wel aen, zeght de Heere, alle ghy die dorstigh zijt, komt herrewaerts ten water; en ghy die gheen gheld en hebt, komt herrewaerts, koopt ende eet. {Esa. 55. 1} komt herrewaerts ende koopet, zonder gheld, ende om niet, beyde wijn ende melck. ’T is een heusche of meugelicke bede, zegghen wy, als wy ergens ter feeste werden ghenoodt; daer wy zomtijds niet ghemeynt of ghewild en zijn, als by maniere van hofsche kourtoozie, of andere bedenckinghen. Hier is de bede niet alleene moghelick; want de nooder gheeft kracht, om te konnen kommen; niet alleene meugelick; want zy is smaeckelick, en nae onze meughe; maer oock ernstigh, en van dieper inghewand. maer wee ons, zoo wy dezen tijd der zaligheyd, deze heerlicke noodinghe, niet waer-nemen: {Mat. 22. 3} zoeckende [p. 92] ons te verschoonen, of met een vrouwe, of met een acker, of met koop van beesten, ende andere beestelicke redenen. Hier wert die stercke, die helsche reuze van zijn vaten en wapenen berooft; {Matt. 12. 29.} ende de duyvel onder de voeten vertreden. {Rom. 16. 20.} hier is de borght en sterckte Davids, behangen met duyzend schilden, en allerley wapenen der stercken? {Cant. 4. 4.} hier vloeyen rondomme de Iordaensche wateren, {2 Kon. 5. 14.} die ons van alle gheestelicke melaedsheyd konnen reynighen. Laet ons dan, volghens Paulus lesse, onze by-een-comste niet verlaten, ghelijck de zommighe ghewoon zijn, maer malcanderen vermanen: en dat dies te meer, dat ghy ziet, dat de dagh naerdert.
51. CAP.
God vertroost de zijne, te
zijner tijd.
NOod-weder is bede-weder. Als wy in dieper benaudheydt ligghen, gaet ons het roepen naerder, als wanneer wy in zoete kalmte dryven. wilt [p. 93] ghy bidden en leeren lezen, zoo moet ghy op de zee eens wezen: zeght het spreeckwoord. want daer (behalven dat geduerig de dood maer een plancke-dickte van ons is) ont-staen zoo menige buyen en tempeesten, dat een Philosooph wel reden hadde te twijffelen, of de zee-luyden, onder de doode, of onder de levendighe moesten ghetelt werden.
< style=’margin-left:35.4pt;text-indent:35.4pt’>Evenwel hoe dat het gaet;
Vrome die gaen noyt verloren.
< style=’margin-left:35.4pt;text-indent:35.4pt’>God de zijne noyt verlaet,
Als de tijd maer is gheboren.
Ziet des Heeren ooghe ziet op die ghene, die hem vreezen; die op zijne goedertierenheyd hopen. dat hy hare ziele verlosse van de dood: {Psal. 33. 19.} en voedse in den dieren tijd. uyt stel van hulpe, en is gheen af-stel. Al schijnt het onder-wijlen voor wat tijds, dat wy van banger hitte, in ongeluck zullen versmachten; God wilt, op eenen nacht, een versch en jeughdigh klim doen wassen, dat ons (als het Ionas ghebeurde) {Iona. 4. 6.} het hooft beschaduwe, en in ons quaed verquicke. God heeft allenthalven snelle boden, die ons, ter bestemder tijd, blijde bood-schap vercondigen, en veerdighe hulpe toe-brenghen. wanneer droeffenisse voor handen is, {Habac. 2. 3.} zoo ghedenckt hy zijner barmhertigheyd. werpt maer eens uw oogen naer den gloeyenden oven van Babylonien; {Dan. 3. 23.} [p. 94] daer zult ghy drye vrienden Gods zien, verzelschapt met een hemelsche ghezant; die hen die heete vier-stede in een lieffelicke waerande en wandel-plaetse verandert. zoo leest-men, dat Elias van die helsche tyrannie ten uytersten vervolght, en wars van leven zijnde, een genever-boom vondt, daer hy onder, mat en moede, in slaep is ghevallen. {1 Kon. 19. 5.} Een Enghel dient hem daer, voor een hof-meester en kamerlinck: hy weckt hem op, en toont dat zijn tafel bereydt was. En wilt ghy van daer reyzen naer den Olyf-berg van Ierusalem, {Luc. 22. 43.} om onzen God te zien sweeten, en weycken in levendigh bloed, om onzer zonden wille; daer zult ghy oock een Enghel vinden, die hem het sweet af-neme, en in bangher aenvechtinge vertrooste. Vertrouwt dat vastelick: God en zal ons noyt begheven, als wy hem niet en begheven. maer merckt, eer dat hy komt, wat dat-er dickwils voor moet gaen. een stercke wind, die bergen scheurt, en rots-steenen in stucken breeckt; aerd-bevinge, vyer en vlamme: dan komt God eyndelick in een stil en zacht suysen. {1 Kon. 19. 11. 12.} [p. 95]
52. CAP.
Gunste is zorghelick en ver-
dervelick.
PLINIUS verhaelt {Plin. hist. lib. 28. cap. 8.} van de ydelheydt der hemelkijckers, dat zy voor zeker beloven, den genen die met leeuwen-smeer gestreken zijn, dat zy lichtelic gunste by Koninghen en volckeren verkrijghen. Ick en houde dat zoo zeer gheen ydelheyd, als een heymelick verstand: dat die ghene, welcke zich in mannelicke plichten, als leeuwen quyten, weerdigh zijn, om begunstight en ghevoordert te werden. maer waer is die goude eeuwe ghevlucht, daer verdiensten met eerdiensten vergeleken wierden? daer eere konsten voedede, en de deughd voor het geld niet en hoefde te wijcken? Nu werden wel de beste paerden, met de meeste zorghe, ghekamt en ghewreven; de wackerste honden meest ghestreelt en ghekoestert: maer de vroomste lieden werden van over schouder aen-ghezien, en even daerom verzuymt, om dat zy de [p. 96] deughd niet en verzuymen. Zy moeten met goede ooghen aen-zien, dat de slimste verckens de beste eyckels eten. {el mas ruyn puerco a las vezes come la mejor vellota. } Pythagoras verbood, dat men niet te nauwen rijngh aen de vingher en zoude steken. maer de reden van die wet is lange overleden. men steeckt nu wel een voet van zesse, in een schoen van vijfthien steken. (tegen ’t oude spreeck-woord) men weet nu van een blinden uyl, een wacker-ooghe van een arend te maecken. {On ne peut faire de buisare un esprevier. } maer tijden verglijden. Die op zijn eyghen sterckte niet en rust, maer lenet alleenelick op de gunste van deze of ghene; ’t is een spinne-draed, daer hy aen hanght; een ys-glatte steylte, daer hy op gestelt is. wie wasser oyt in grooter aen-zien, als Haman den Agagiter? wiens stoel verheven was boven alle Vorsten die by hem waeren. {Esth. 3. 1.} maer ziet het eynde. Door zijne hoogheyd, is hy verheven aen een galghe, die vijftigh ellen hooghe was. Hoogheyd en gunste doet den mensche verdertelen in losse vermetelheyd; de zekere voor-bode van af en neder-val. Daerom zeght een wijs man zeer wel: dat-men de Princen moet naerderen, als het vier: niet te verre blijven, om niet te verkouden; niet te naer komen, om niet te verbranden. ’T is een riviere, daer-men zekerst kan van drijncken, als de honden uyt de nijl; ter snaps, en [p. 97] voor by loopende. Zebedeus zonen doen zy zaghen, dat zy wel met Christo stonden, verstouten zich met haer moeder te begeeren, dat de eene mochte, in Christi Coninck-rijcke, zitten aen zijn rechter-hand; de ander aen zijn slincker-hand. {Matth. 20. 21.} Onbeschaemde eer-gierigheyd! Maer die van onze Heere ernselic wiert bestraft, en van zijne Apostelen onweerdighlijck ghenomen. ghelijck gemeenelick hoogheyd en gunste moeder is van nijd en ongunste: waer uyt dan eyndelick smaedheyd en verderf wert gheboren. De Griecksche heydenen zegghen; Te verder men is van Iupiters gunste, te verder men is van zijnen blixem. Antiochus te Ierusalem komende, berooft den Tempel, en het heylighdom van zijn goud-cieraed, en kostelicke lichter: {Macchab. 1. 23.} alzoo ont-steelt ons de gunste al het licht en vergulsel onzer ziele. Te vergheefs wacht-men vruchten van een klaer oordeel, en oprechte ziele, daer de mensche verpandt en geboeyt light aen de ketenen van eens anders gunste, en wel-daed. Gheen meerder slavernye, als te gapen naer eens anders lucht: gheen vuylder toeback, als die wy uyt eens anders neuze moeten ontfanghen. [p. 98]
53. CAP.
God verhooght ons, op dat
wy ons zouden verleegen.
HOoghe staeten zijn als stercke wijnen voor teere herssens: die den mensche droncken en zinneloos maken. weynige vintmer, die de ziele in zoo goeden plaetse hebben, dat zy niet uyt haere herren of duymen werdt ghelicht. Eeren veranderen de Heeren. goede zeden werden door hooghe staet vertreden. Vele zijnder groote ampten weerdigh, indien zy die niet en bedienden. waer was-er oyt zoeter beleyd, en wijsselicker regieringhe, als in Neros eerste vijf jaeren? maer waer leeft-men oock van dulder dommicheyt, en onmenschelicker wreetheyd, als in zijn volgende jaeren is gezien? David in gheruste bezittinge van zijn rijcke ghekomen zijnde; en wiste nauwelicks met wat demoedigheyd hy voor God verschijnen zoude. wie ben ick, zeght hy, {2 Sam. 7. 18.} Heere, Heere? en wat is mijn huys, dat ghy my tot hier toe ghe- [p. 99] bracht hebt? Het yzer was zacht, zoo lange het heet was: maer koud geworden zijnde, heeft het oock zijn hardigheyd getoont. hoe langhe verherde zich die Koningh in het aen-legghen en uytvoeren van die schendelicke ee-breucke en manne-slacht? {2 Sam. 11.} hoe is daer naer oock zijn herte gheswollen in de op-tellinghe van zijn volck? {2 Sam. 24. 1.} Groote smetten van die Koninklicke grootheyd. Doch hoe wenschelick waer het, dat een yeghelick zijn feylen zo mochte boeten en op-rechten! Evenwel ziet-men wat quade luchten Scepters om-ringen: wat sweerden over ghekroonde hoofden hangen. hoe nae-buerig groote macht en dertelheyd is {Supreme potestatis & insolentie, breve confinium est. } ’t Ten kan niet anders, als ten hooghsten God verspijten, dat de menschen zijn goede giften verkeeren in vergiften; dat wy de weldaden, dien hy ons gheeft tot meerder verbindinge, ons doen verstrecken tot lossigheyd en ongebondenheyd. Daer over klaegt de Heere met groote reden, by den Prophete: {Ierem. 2. 7.} Ick hebbe u in een goed land gebracht, dat ghy zijne vruchten ende goeden etet: ende doen ghy daer in quaemt, hebt ghy mijn land verontreynigt, ende mijne erve ten grouwel ghemaeckt. Dan zoude eygentlick Gods voor-nemen werden beantwoord, als deze spreucken wel bewaerheydt wierden: Hoe hoogher van [p. 100] staet, hoe leegher van ghelaet. Hoe meer verheven, hoe vromer van leven. Zoo groot ick ben, zoo kleyn ick my ken &c. Hierom is het, dat als Samuel den Koningh Saul voor ooghen leyde de groote feyle by hem begaen, in het verschoonen van Agag, en het beste vee; {1 Sam. 15. 17.} hem voor al te kennen gaf, dat de Heere hem, zelfs in zijn eyghen ooghen kleyn zijnde, tot een hoofd over de stammen Israels ghestelt hadde. op dat hy daer, van Godes oogh-merck bericht zijnde, tot meerder ghehoorzaemheyd en heyligheyd zich zoude verplicht vinden. Zoo spreeckt David van zine voor-zaten: God gaf hen de landen der Heydenen,op dat zy houden zouden zijne wetten, en zijne rechten bewaeren. Maer wat ist van de menschen! God queeckt ons als kraeyen, en wy wilden daer naer, de ooghen hem wel uyt-picken. Daerom werden oock vele de mieren ghelijck; die vlercken krijghen, op dat zy te eer vergaen zouden. [pag. 101]
54. CAP.
Godzaligheyd is over al
noodigh.
WAer ter plaetsen een heylighe ziele is, daer gheeft zy reuck en teecken van haere teghenwoordigheyd. Die Christus is, die heeft Christum, en zijn kleed aenghedaen; het welcke oock wandelende, krachten uyt-zendt, tot ghenezinge en bekeeringe der menschen. {Matth. 9. 21.} De Moabiters onverhoeds in ’t land der Israeliten ghevallen zijnde, hebben de lijck-draghers een dood man, dien zy ter aerden droeghen, in ’t graf van Elisa gheworpen. ende doe hy daer in quam, ende het ghebeente Elisa aen-roerde, {2 Reg. 13. 21.} wert hy levendigh, en tradt op zijne voeten. De kracht der Godzalicheyd verghezelschapt de vrome zoo on-scheydelick, dat zy niet alleene levendigh, maer oock dood zijnde, heyl en voordeel konnen uyt-wercken. Gheen tijd of geleghentheyt ter weereld, die de deughd ontwapent, of haeren yver kan stremmen. ’T en voegt een goed zoldaet niet, zelfs in tijde van vrede, zonder rapier te [p. 102] gaen; noch zijn krijghsche oeffeningen te onder-laten. Hieromme oock David, een recht-schapen krijghs-man, by den Koninck Achis zijn aessem scheppende, en konde geen vier maenden over-brenghen, {1 Sam. 27. 8.} zonder als nu en dan, eenige aenslaghen aen te grijpen, en oorloghsche uyt-vallen te doen. Alzo moet oock ons vermaeck, en al ons bedrijf ondermengt wezen, met geestelijcke uytscheuten naer den hemel, met vierige betrachtingen, die ons bequaem mochten maecken, om met de eer-tijtel van Ziel-winners genaemt te werden. Ick slape, zeght de Bruyd, doch mijn herte waeckt. {Cantic. 5. 2} Geen ruste, gheen lijffelick playsier en moet ons zoo gheheel wegh-draghen, dat wy ons selven zouden verliezen; en vergheten dat wy Christenen zijn. Al wat wy doen, buyten de oeffeninghe der godzaligheyd, ’t is maer geleent en gehenget werck: buyten het wit, waerom wy redelicke schepselen zijn ghemaeckt. een dienst-maeghd doet haer huys-werck, doch altijds ziende op de handen haerer vrouwe. {Psal. 123. 2.} Laet ons oock alzoo alle onzen handel beleyden, dat wy ons van God niet af en leyden. Qualick hy zich wacht, die zich niet altijds en wacht. [p. 103]
55. CAP.
God ziet anders, en wat an-
ders, als de menschen.
HEt menschelicke ghezichte is zoo kort en bepaelt, dat het t’elkens steuyt aen het opper-vlack van alle dinghen. wy lecken alleene, met de fabelsche vos, het buytenste deel van’t glas; de pap, of broeye en konnen wy niet ghenaecken. zoo vele schillet schepper te zijn, of schepsel: twee ooghen te hebben, of gheheel een ooghe te wezen. Tot God, zegt de patroon der lijdzaemheyt; Hebt ghy oock vleeschelicke ooghen; of, ziet ghy, als een mensche ziet? {Iob. 10. 4.} Neen ghewisselick. die Goddelijcke ooge deur-straelt de minste zierkens, en de heymelickste verborghentheyd. Het wesen, of zelf-standigheyd der dingen, zeggen de Naturisten, is on-zichtbaer. het couleur is eenighlick het voor-werp van ons ooghen. Maer God de Heere, ghelijck hy is een on-gheschapen wezen, en wezen-schepper; zoo is hy oock een wezen-ziender, en alle-ziender. Doen Samuel last hadde, om een van de kin- [p. 104] deren Isai, tot een Koninck te zalven, wierp hy zijn oogen op Eliab, als wezende de aen-zienelickste, uytstekende in grootheyt en schoonheyd des lichaems. Maer wat zegt de Heere? Ziet niet aen zijn ghestalte, noch de groote zijns persoons: ick hebbe hem verworpen, want het en gaet niet toe, als een mensche ziet. {1 Sam. 16. 7.} Een mensche ziet dat, wat voor oogen is; daerenteghen de Heere ziet het herte aen. ’T is een algemeyn ghebreck in de weereld: wy vergapen ons aen het couleur van’t laecken; weynigh lettende op de stoffe, daer van het ghemaeckt is. hoe menigh schoon aen-zichte bedeckt-er een leelicke ziele? jae hoe zelden gebeurt het, dat schoonheyd en eerbaerheyd te zamen ghetrouwt zijn? vele steken, ghelijc die wijzert zeyde, een looden sweert in een yvooren scheede. vele menschen en zijn niet anders als een opper-vlies, dat naer de ghedaente van een mensche is ghereckt. van binnen isser niet, als dreck en darmen. hierom werdt-er menighmael zoo quade keure gedaen. hierom is een verghetelingh des weerelds, een troetelingh des hemels; een verschovelingh by de menschen, een kiezelingh by God. Alle Isais kinderen waeren Samuel voor-ghestelt: hy vraeght, of zy daer alle waeren. {2 Sam. 16. 21.} De kleynste, zeght de vader, is daer noch over, doch hy hoet [p. 105] de schapen . meynende, dat hy te kleyn en verneutelt was, om in rekeninghe te komen. en ziet, even hy was het, die groote Heldt, die Reus-winner, die Leeuw en Beer-verscheurder, dien God verkoren hadde. Toom of zadel en gheven een peerd gheen prijs of weerdigheyd. maer een mensch werdt gheacht, al naer zijn dracht.
56. CAP.
Hardneckigheyd der zonde.
DAer eens de steen is aen ’t vallen, daer moet hy voort, tot dat hy grond raeckt, of eenig lichaem ontmoet, dat stijf en krachtigh ghenoegh is, om zijn voorder zacken te stremmen. ’t is zoo de aerd van alle swaerten; dat zy niet en rusten, tot dat zy het middel-punt des aerdrijcks zoo nae ghenaecken, als zy on-belettelick konnen. Zoo is de mensche in het op-volgen van de zonde: als de lust-pyl eens uyt de boge is, hy vliegt [pag. 106] steeds voort, tot dat hy doel of wit raeckt. Zien wy dit niet klaerlijck in David? {2 Sam. 11. 2. etc.} die eens zijn on-kuys herte gezet hebbende op de schoonheydt van Bethsabe, hemel en aerde onder een menght, om zijn vuyle wel-lust te boeten. niet en was hem te heet, of te kout. hy greep met alle handen, om zijn ghewenschte vreughd te grijpen. Over-spel alleene stond te wit en te blood: het moest met manne-bloed gheverwet, en met Gods loocheninge bekleed werden. Gods dienst moest stille staen, tot dat vleesch-dienst volbracht, en vele maenden daer in volherdet was. het hemels geluyt, die zoete aen-kloppingen wierden verdooft, door een helschen donder. vleeschs stemme heeft, als Aarons roede, alle andere verslonden, om alleene ghehoort te werden. Droeve schrickelijckheyd! maer ’t was gherockt, ’t moest zijn ghesponnen. Alzoo en wilde oock Ieroboam in zijn begonnen offer niet verstoort werden. {1 Reg. 13. 2} want hoewel de Prophete Ieddi, met verdobbelinge van name, Altaer, Altaer, krachtelick voor-zeyde, om hem af te keeren van zijne af-godische offeringhe, het yzelick gheval, datter over-komen zoude; versteegh hy des te meer, reckt zijn hand uyt, grijpende naer de Prophete; waerschijnelick om hem te dooden, en zijn [p. 107] offer te vergrouwelen. De wis-segginghe van Gods verschrickelicke straffe, en konde hem niet verschricken van zijn voor-nemen; tot dat zijn hand verdorret, en hy veron-moghelickt was, om zijn grouwel te voltrecken.
57. CAP.
Bedrogh des weerelds.
AL wat ons de weereldt belooft, behoorde ons verdacht en veracht te wezen. als die zoo wel door eygene, als vremde ervarentheyd, genoechzaem onderricht zijn, dat alle onder-maenighe dinghen maen-zuchtig en veranderlick zijn. het vriendelick gelaet en toe-lagh dezes levens, is als Ionas klim-kruyd, {Iona, 4. 8.} of kawoerde: die voor een wijle tijds schaduwe en ververssinghe gaf; maer zer haest door een zoelen oosten-wind verdorret zijnde, de hitte van de Zonne plaetse gaf, om Ionam gheheel amechtigh te maecken. Zoo speelt ons de wee- [p. 108] reld zomtijds voor, en wy danssen op haer gheluyd: maer in de wijle van een vader-onze, wert ons lacchen in droefheyd verandert, en onze blijdschap in treurigheyd. {Iacob. 4. 9.} Vele werden hier tot hooghe staeten verheven. maer ziet wat zorghelicke steylten. Isboseth wert Koninck over Israel, nevens en teghen David: {2 Sam. 2. 10.} maer het was al om twee jaren te doen. hy wert zeer haest van Abner verlaeten, en van zijn eyghen hoofd-lieden vermoordt. {2 Sam. 4. 6.} een recht toneel-spel, dat op een naer-middagh begonnen en vol-eynt wert. een wijligh schaeck-spel, daer zeer haest zoo wel Koning als knechten in de zack moeten. Men leest van de Amalakiters, dat zy Ziklagh ghewonnen en verbrandt hebbende, eenen grooten buyt bekomen hadden. {1 Sam. 30. 16.} maer van hoe-veel uren was haer vreughd? doen zy aten, droncken en vierden, zijn zy van David over-vallen, en gheheelick ont-daen; behalven vier honderd die ’t ont-vluchteden. een aerdigh vertoogh, dat de voor-spoed dezes weerelds niet anders is, als een valsche en bedriegelicke boghe; {Psal. 78. 57} als een man die te peerde op wrotte stegel-repen steunet; als een naer-wintersch ys, daer het water onder is ont-loopen. De ghedaente dezes weerelds gaet voorby: zeght Paulus. {1 Cor. 7. 31.} want wat is ons leven? vraeght Iacob. {Iaco. 4. 14.} [p. 109] een damp, die weynigh tijds ghezien werdt, en daer naer vergaet. Laet ons dan op onze hoede wezen, ghelijck als Iob was; en met onze gedachten voorkomen, dat ons t’aller ure kan overkomen. Dat ick ghevreest hebbe, zeght hy, is my over-komen: {Iob. 3. 25.} en dat ick zorghde heeft my ghetreft. en byzonderlijck dan, wanneer het al zijde en fluweel is, dat in onze ooghen blickert. Als Naboth boven aen zat, onder het volck, doen wierden de steenen gebacken: daer hy mede gesteenight wierdt. {1 Kon. 21. 9.} Als Ioab Amasam kussede, heeft hy hem met eenen deur-steken. {2 Sam. 20. 10.} ghelijck Iudas zijn Heere ver-riedt. {Matt. 26. 49.} Laet ons Davids voet-stappen met onze treden vullen: die als hy meest scheen met Saul verzoent te wezen, zich doen, met zijn volck, op een vaste burght begaf. {1 Sam. 24. 23.} Zoo leert ons het spreeck-woord te wachten van een verzoende vriendt: van een tocht-gat: en van een wintersche Zonne. drye dinghen, die bedriegelick zijn, en van zorghelijcke schade. [pag. 110]
58. CAP.
Ghewoonte is tyrannie.
AChabs dienaer verstond zeer wel den treyn des werelds; wanneer hy uyt-ghezonden zijnde, om den Prophete Micha te haelen, hem voor al te kennen gaf, dat alle de Propheten eendrachtelick waren van een opinie, en goed voor de Koningh. besluytende daer uyt, dat het redelick was, haer woord ghestand te doen, en den Koningh niet te verbelghen. {1 Kon. 32. 13.} Hier mede rocht hy aen, het ghemeyn ghebruyck, van alle spijzen te koken na den smaeck der Princen. ’T zijn witte kraeyen, en swarte swaenen, die van deze ghebaende wegh af-wijcken. Gheen menschelicke, maer Goddelicke armen zijn-der van noode, om teghen den stroom des weerelds op te swemmen. Gheen cederen Libanons, gheen eycken Basans zijn hoogh of swaer genoegh, om deze vloed te ontstaen, of tegen te staen. Gods hand moet noodigh ons ter hande wezen; niet de gemeyne, [p. 111] maer mirakel-hand, {2 Reg. 6. 6.} die het yzer dede swemmen, en het vier zijn hitte in-houden. {Dan. 3. 23.} zoo spreeckt Iesaias van de Heere: hy vattede my by der hand, en onderwees my, dat ick niet zoude wandelen op de wegh des volcks. ’T was een hoofdlesse van Pythagoras: En gaet niet op de ghemeene strate. Maer wie heeft die wel naer-gekomen? ten waere stucks en kluchts-wijze Diogenes: die als het volck uyt de tempel, of schouwplaetse af-quam, daer teghen aen heeft ghedronghen; op dat hy toonen zoude, niet te willen doen, dat al de weereld dede. Alle volckeren hebben eenen Koningh, zeyde Godes volck. {1 Sam. 8. 19.} Dat was haer reden ghenoegh: al zoud het kosten haer vryheyd, haer middelen, en wat haer Samuel meer voor-zeyde. wy zijn al simmen, de eene van de andere: domme en reden-looze schapen, die niet langher voor den dam en staen, als tot datter een bel-hamel over is. het schijnt een vremde zaecke, zeght de Apostel, en lasterens weerdigh, dat yemant niet mede en loopt in de zelve ongebondenheyd. {1 Petr. 4. 4.} hy breeckt ergher als een banckerotier, die den draed der ghewoonte afbreeckt. Elck is verstelt, als zich yemand buyten het ghebruyck stelt. hierom was de Priester Ahimelech zoo verwondert en ontzet, als hy David zon- [pag. 112] der knecht of treyn zagh: {1 Sam. 21. 1.} buyten ghewoonte van Princen, die met Pagien en trouwanten becinghelt gaen. Alzoo was het gantsche Hof des zelven Davids vol van verwonderinghe; {2 Sam. 12. 21.} ziende dat hy ghezalft en vrolick was, nu zijn kind was ghestorven: daer hy in benauwde droefheyd ter aerden nederlagh, als het noch was in leven. Maer vraeghter niet naer, wat de weereld vraeght. het beste is: op God verlaeten, en ghewoonte verlaten. Hoor, wat Paulus zegt: en wort deze weereld niet ghelijck; maer wordt verandert door de vernieuwinghe uwes ghemoeds; op dat ghy meught beproeven, wat de goede, ende wel-behaghende, ende vol-maeckte wille Gods zy.
59. CAP.
Verkeeren doet leeren.
HEt grauwe lijnwaet wert allenghskens, door den bleyc, wit en klaer: ghelijck de menschen, die in de zonne wandelen, ongevoelighlick bruyn [p. 113] en verheytstert werden. Zo gaet het met het ghezelschap der ghener, die de ziele verghiftight, en de zinnen bedorven hebben. wanneer wy ons daer mede vermengen, (zelden gaet het anders) daer blijft ons altijds wat aen-hangen. het peck kleeft aen, daer het wert ghehandelt. zoo en kan oock gheen schaep door de doornen dringhen, of ten laet-er van zijn wolle. ’T en gebeurt ons hier niet, dat wy, ghelijck de visschen, in zout water zouden leven, en onze zoetigheyd behouden; of dat wy, met de drye Ionghelinghen, in een gloeyende oven zouden wandelen, zonder te branden, jae zelfs niet te riecken naer den brand. {Dan. 3. 49.} Dat zijn wonderen, die de hemel voor zijn zelven spaert, en oock spaerelick wilt gebruycken. Laet u niet verleyden: booze redenen bederven goede zeden: {1 Cor. 15. 33.} zeght de Apostel, uyt de mond van een Heyden. Dit gaet zoo verre; dat zelfs een Hoffsche lucht den meesten yveraer der Apostelen konde besmetten. De zale van het Hof doet hem een meysken ont-zien; {Matt. 26. 69.} en drymaels lieghen, om de menschen te bedrieghen. Elias mantel was bekrachtight, om Elisam van de ploegh te brenghen, en zijn runderen te verlaten. {1 Kon. 19. 19.} Even zoo krachtigh is het kleed der Godzaligheyd der gener, met welcke wy verkeeren, om ons van zon- [p. 114] den af te keeren. Ten zy dat wy, door verouden en verharden in gebreken, zoo hoopeloos bedorven zijn, {2 Sam. 19. 35.} dat wy, met Barsillai, smaeck en ghehoor verloren hebben, om hemelsche spijze te konnen proeven, of goddelick ghezangh te onderscheyden. Tot Salomon zeyde de Koninginne van rijck Arabien: Zaligh zijn uwe lieden, en uwe knechten die alletijd voor u staen, en uwe wijsheyd hooren. {1 Kon. 10. 8.} Gheluckigh zijn-ze, zegh ick oock, die naerderinghe en zijde-recht hier om leege by de vrome hebben; en haer borgerschap en wandelinghe daer boven in de hemelen! Ont-houd, wat de wijsheyd zeght, door den mond van de wijste der menschen: Die met de wijzen om-gaet, zal wijs werden: maer die de zotten vergezelschapt, zal verbroken (of, verdooft) werden . {Pro. 13. 22.}
60. CAP.
Ongheoorlofde barm-
hertigheyd.
VEle Gods-geleerde hebben scherpelick onder-zocht den wortel en de reden van die zonde, zoo hooghe by God ge- [pag. 115] nomen, die Saul begingh, doen hy Agag verschoonde en zijn leven schonck. {1 Sam. 15. 9.} ’T is oock een zake over-wegens weerdigh. want te zegghen, dat gierigheyd hem soude verblindt hebben, en de hope ban een groot randsoen te maecken, is on-schijnbaer en zonder couleur: de wijle hem Saul met zijn gheheel rijcke t’eenemael gheplundert hadde. ’T en konde oock gheen eer-gierigheyd wezen, om hem geketent, naer de Roomsche wijze, voor een triumph-koetse te leyden: want die prachtighe zeghe-teeckenen en waeren in Israel niet bekent. en om niet meer te zegghen wat het niet en was, Ioseph verhaelt rondelijck, wat het was. {Ios. antiq. lib. 6. cap. 5.} Saul, zegt hy, verwondert over de grootheyd en schoonheyd zijnes lichaems, heeft tot zijn perijckel en ongheluck, de ongeoorloofde wegh der barmhertigheyd in-gegaen. Hadde Salomon voor hem gheleeft, dit spreeck-woord hadde hem konnen leeren: Die den onrechtveerdigen rechtveerdight, ende den rechtveerdighen onrechtveerdight, even die beyde zijn een grouwel des Heeren. {Pro. 17. 15.} God en kan gheen mede-lijden hebben, met het mede-lijden by hem verboden. Barmherticheyt is tyrannye, wanneer zy de wetten en bevelen teghen gaet. Ziet hoe puntich die machtighe Vorst van Persien hier in was. Daniel was [p. 116] in zijn herte geprent. hy dede alle moeyte ende neerstigheyd, om hem te verschoonen, en te verlossen van de straffe, daer in hy was vervallen; om dat hy zijnen God, en niet den Koninck hadde aen-ghebeden, even-wel doen hem de Vorsten voor-leydeden, dat het der Meden en Persen recht was, dat alle ghebod en bevel, by den Koningh besloten, onveranderlick was; {Dan. 6. 15.} hy heeft zijn affectie doen wijcken voor de Wetten, en met een droeve strijd in-gewillight, dat zijn liefde zoo gantsch tegen was. de wet was daer; zo was het wettelick (hoewel de wet zelve on-goddelick was) dat zy naer ghekomen en vol-bracht wierde. Zoude dan God de Heere niet jeloers zijn over de gehoorzaemheyd zijner bevelen, die niet als billigh, jae billickheyd zelve zijn? {Psal. 119. 172.} Een richter niet oordeelenden naer de wetten, maeckt zijn zelven schuldigh aen de selve straffe, by de zelve wetten voor-geschreven. Dit zelve recht heeft de Ziender Gods den Koninck Achab aen-gedient, en daer op zijn vonnisse geuytet, doen hy zich erbarmt hadde over het leven Benhadads. Dit was zijn uyt-sprake: Daerom dat ghy den verbannen man hebt vry gelaten, zal uwe ziele voor zijn ziele zijn, ende uw volck voor zijn volck. {2 Kon. 20. 42.} ’T is een on-goddelicke wreetheyd, barmhertigheyd te gebruy- [p. 117] ken daer God wilt straffen. Ongehoorsaemheyd is een toover zonde, en wederspannigheyd is afgoderie: zeght Samuel. {1 Sam. 15. 23.} Maer die zoo het menschelicke oordeel ont-glippen, en konnen daerom Gods wraecke niet ont-slippen. die hout haer stappen warm, en volgt haer op de hielen. daer zy in de zaele te peerde zitten, daer zit de scherp-richter op de steert-riem. Daer Saul te slack ende medelijdigh is, zendt de Heere Samuel, die Agag in stucken houwt. {1 Sam. 15. 33.}
61. CAP.
Niet oordeelen naer het
uyterlicke.
SChijn en is gheen zijn. uyterlicke dinghen zijn on-zekere preuven, om te oordeelen wat een mensche in zijn boezem draeght. De lade heeft niet altijt in, dat haer op-schrift mede-brenght. Zoo beliegt het voor-hoofd menighmael het herte. en die zich aen den bouw verga- [p. 118] pen zijn dickwils aen de ziele {Het woort ziele is tweezinnigh: konnende verstaen werden van een vrouwen onder-keurs; of van dat deel des menschen, dat met het lichaem vereenicht den mensche maeckt.} bedrogen. David was een kleyn man, een zoet bruyn-ooghje, bequamer, zo het scheen, om een Iofferken te bevallen, als om een Reuze te vellen.
< style=’margin-left:35.4pt;text-indent:35.4pt’>Hy was nochtans de Held,
(Hoewel van nijd verbeten)
< style=’margin-left:35.4pt;text-indent:35.4pt’>Die Goljat heeft ghevelt,
En ’t hoofd heeft af-ghesmeten.
{1 Sam. 17. 51.} Zoo en is een Christen niet af te meten by zijn uyterlick ghelaet, slechte kleedinghe, en dierghelijcke meer. schijndeughden konnen oock propheteren, duyvelen uyt-werpen, krachten en mirakelen doen. {Mat. 7. 22.} Ieroboams ghemaele konde zich wel verkleeden, {1 Kon. 14. 2.} ’t gewaed van een Koninghinne af-legghende, om den Prophete Ahiam te bedriegen, diens oogen van ouderdom starreden: zy bleef evenwel Ieroboams Wijf; het ruyschen haerder voeten heeft haer genoeghzaem vermelt. Daerom leert ons de Heere Christus, dat wy niet en zouden oordeelen naer den aenzien. {Ioh. 7. 24.} Hadden zulcks de Phariseen ghedaen, zy en hadden Christum zo lasterlick niet verwezen, voor een vriend der tollenaren en sondaren, voor een wraet en wijn-zuyper; voor een lasteraer en muyt-maecker. maer zy zaghen alleen, met schemer-ooghen op de schelle en de schorsse; daer zy de note hadden moeten kraecken, om de kerne [p. 119] te smaecken. Gebreck van liefde doet-er huyden daeghs vele oock zoo oordeelen; die ghelijck arme kramers, niet anders voor en doen, als haer eyghen meersse, niet en prijsen, als haer eyghen naelden. maer die de moeyte neemt, van de zulcke neerstelick te onder-zoecken; zal veeltijds, in plaetse van een David, een beeld vinden, met Gheyten-vellen bekleed. {1 Sam. 19. 13.} Denckt vrienden, dat ghelijck onder Rachels rock, af-goden verborghen laghen; {Gen. 31. 35.} dat oock, onder Esaus ruyge huyd kostelicke kleederen, oock wel een Iacob kan schuylen. {Gen. 27. 15.}
62. CAP.
Wat veranderinghe wy krij-
gen door Gods beroep.
BUyten den omtreck van Gods verkiezinghe, zijn alle menschen ont-menscht, en jammerlick verbeestet. De Euangelische blinde-man, beginnende te schemer-ooghen, besloot niet on-hebbelick, [p. 120] dat hy menschen zagh, dewijle hy dinghen zagh, als boomen wandelende. {Mar. 8. 24.} Boomen zijn wy, zoo lange wy uyt de circkel van Gods ghenade zijn ghesloten. maer boomen, daer de heylige Iudas van spreeckt: die dorre, onvruchtbaer, tweemael verstorven ende ont-wortelt zijn. {Iud. vs. 12.} Gods beroepinge is de eenige smisse, daer wy konnen her-smedet werden: die wonderlicke pot-backerye daer een water-pot, een on-eerlick vat, met een snelle hand-keer, tot een vat ter eeren wert verheven. Hier werden wy in een blick des tijds zoo verandert, zoo veel mijlen ververret van ons zelven, dat wy ghelijck verdondert en verblixemt zijnde, ons eyghen zelven mis-kennen. zoo staet de Bruyd verbaest, en prevelende by haer zelven: Mijn ziele en wistet niet, dat hy my ten waghen Aminadab ghezettet hadde. {Cant. 6. 11.} Ick vinde my zoo verandert, meynt zy, en zoo veel weghs van my zelven ont-reden; als oft ick op de snelle waghens van Aminadab gezeten hadde. Ovidius heeft in de oudheyd van de fabelsche veranderingen niet onaerdelick ghedroomt: maer hier zijn eyghentlick de verscheppingen te zoecken. niet daer menschen in boomen; maer boomen in menschen veranderen. hier is de smelt-kroes, de koppelle, cimenteer-pot, de glazen-kolve, daer in wy [p. 121] ghefijneert en gheloutert werden. Zoo spreeckt de Heere: {Esa. 1. 25.} Ick zal mijn hand tot u keeren, en zal uw schuym louter afstrijcken, en zal u tin weg-nemen. Deze Goddelicke hand wiert duydelick te kennen gegeven, door Mosis roede, dewelcke, door een werp, in een slanghe verwisselt zijnde, den heyligen Man zoo ont-stelde, dat hy daer van wegh-vloodt. God willende te kennen gheven, dat Moses zich niet en hadde te keeren aen zijn ghestamel, of on-bespraecktheyd; noch aen gheen ander swackheyd of ghebreck: maer dat hy eenelick zijn ooghen slaen zoude op den Heere, die van leven-looze stocken, wackere en snelle serpenten maken konde. Dit heeft zelfs weereldlick, en in weereldsche ooghen, uytghebleken in de verkiezinghe Sauls: over wien de geest des Heeren is veerdigh geworden, zoo dat hy een ander man gheworden is. {1 Sam. 10. 6.} wilt ghy dan een zeker bewijs van uwe staet hebben? ziet, of ghy zijt, dat ghy van natuere niet en zijt.
Menschen zijn geweyckt, ghekneden,
< style=’margin-left:35.4pt;text-indent:35.4pt’>En ghebacken in de zond.
Zonde loopt door ziel en leden:
< style=’margin-left:35.4pt;text-indent:35.4pt’>Zonde druckt den mensch te grond.
Maer die God ten hemel trecket,
Gheeft hy wiecken, maect hy licht.
Godes Geest ons gheest verwecket,
Als hy ons ten hemel licht. [p. 122]
63. CAP.
Het quaed van on-ghestrafte
zonden.
EEn schurftigh schaep maeckter vele. een quist-goed is machtigh een gheheel gezin, jae gheslachte te bederven. Zoo kan een zondaer (maer waer is de plaetse, daer maer een en is) Gods wraecke over een gheheel land trecken. waerom was Gods volck zoo schandelick ghejaeght en ghesleghen van die van Aij? en waerom was haer herte zoo verwatert en vertsaeght? was het niet om Achan; om een man, die zich vergrepen hadde aen het verbannen goed? {Jos. 7. 1. 5.} Saul zijnde in ’t nae-jaghen van zijne vyanden, hadde met een vloeck ghesworen, dat niemand voor den avond en zoude eten. Ionathan proeft on-wetende wat heunighs, om zijn vermoedheyt wat te laven. dit heeft Gods stemme, nochtans ghebeden zijnde, doen verstommen: {1 Sam. 14. 37.} en in Saul zoo neerstigen yver verweckt, dat hy niet en heeft gherust, voor dat [p. 123] dit stuck ont-deckt was: willende oock dan, dat het zijn eyghen zone, met de dood, zoude boeten. ’T is zoo gewisselick; de zonden maecken een scheyd-muer tusschen ons en God. {Iesa. 59. 2.} zoo veel feylen, zoo veel grendels en sloten, die den hemel toe-houden, en zijn af-vloeyen beletten. Straffen schorten is Gods gunste verkorten. die met een swaerder hand wilt wreken, dat hier niet tijdelick en wert gewroken. men ziet het klaerlijck in de valsche Propheten Achabs; {1 Kon. 18. 41.} die door haer grouwelicke afgoderye, de wolcken hadden verdroogt, en het aerdrijck doen verzengen. want zoo haest en was de beke Kison met haer bloed niet overloopen, of de hemel begint te rommelen, en vruchtbaere water-wolcken te gheven: God nu wezende verzoet en zijn wraecke verzoent. Alzoo hebben zeven mannen, alle af-kommelingen des Konincx Sauls {2 Sam. 21. 6.} ende om dat zy zijne kinders waeren, een scherpen hongher, dry jaeren nae malcander, over het gheheele land veroorzaeckt: dewelcke van de Gibeoniters, in weder-wraecke, ghedoodt zijnde, Gods toorn hebben ghedoodt, en den dieren tijd doen op-houden. en wie weet, of niet het by-wezen van Sophni en Pinehas, {1 Sam. 4. 11.} twee goddelooze zonen Elijs, oorzaecke en was van die groote neer-laghe der Israeli- [p. 124] ten, en het wegh-nemen van de Goddelicke Arcke? In allen ghevalle moeten wy vastelick op-nemen, dat ghelijck Gods goedheyd, om thien rechtvaerdige een stad wilt verschoonen; {Gen. 18. 32.} dat oock zijne rechtvaerdigheyd, om een booswicht, dat niet behoorlick ghestraft en werdt, een gheheel landschap zal omkeeren. Hem! Regierders, en Magistraten.
64. CAP.
Leven der Predicanten.
Gelijck het stichtelicke leven der Kercken-dienaren niet on-hebbelick en kan vergeleken werden, by den mantel van Elia; dewelcke op de zonde-ploegers geworpen zijnde, haer doet verlaeten den weereldschen acker, om den Heere te volghen: {1 Kon. 19. 19.} alzoo streckt aen d’ander zijde haer ergherlick bedrijf, den weereldlinghen, tot een breede kappe en decksel der zonde; daer onder zy meenen geru- [p. 125] stelick te schuylen, en teghen een hemels on-weder zich te beschilderen, om God te beschelden. Alle zonden zijn schouwelick en grouwelick: maer veel meer dier ghene, welcke behoorende, als het zout der aerden, {Mat. 5. 13.} andere van verderffenisse te bewaeren, in teghen-deel van dien, een vergiftighe lucht uyt-blaezen, die smettelick is en doodelick. Onder de oude wet, is het over-spel, met steeninghe ghestraft gheweest. Maer wanneer een Priesters dochter begint te hoereren, zegt de heylige text die zal-men met vier verbranden. ’T is reden, dat de straffen wegen, niet alleenelick naer de swaerte der zonden, maer oock naer het ghewichte der ghener die-ze begaen. Een yder Christelick zoldaet is schuldig wel nauwe op zijn wacht en hoede te zijn: maer hoe veel isser aen gheleghen, dat die gene welcke als toren-wachters en verre-kijckers ghestelt zijn, om andere te waerschouwen, niet en sluymeren, of van boven af-vallen? Doen David van Sauls tafel af-bleef, de ledighe plaetse gaf terstont te kennen, dat hy elders moeste wezen: {1 Sam. 20. 25.} zo vind-men hier, (ach droefheyd!) die hemelsch hovelinghen willen wezen, maer haere wercken der duysternisse (ledigh van alle licht) betuyghen ghenoeghzaem, dat zy gheen plaetze en hebben aen Godes tafel: en [p. 126] dat de stoel ledigh is, daer in zy zitten. Al wert de uyterlicke ghedaente daer gezien, ’t is een schimme, niet een mensche. De voor-gangheren, die met gheduerigheyd in goede wercken, voor de zielen des volcks waecken, komt eere toe en ghehoorzaemheyd. {Heb. 13. 17.} maer die verzuymigh van haer eygen zelven, en verghetigh van het ampt, daer in zy ghewijet zijn, het vette eten, zich met de wolle bekleeden, ende haer zelven, niet de schapen, willen weyden, {Ezec. 34. 3.} zijn als de wrotten lijnen gordel van Ieremias, die t’eenemael verdorven was, en nerghens toe en dochte. {Ier. 13. 10.}
65. CAP.
Onze naesten voorderen in het
werck der zaligheyd.
VLiegen zullen veeltijds zitten op zeeren en etter-puysten; en zich verheughen op mist en dreck te weyden. Alzoo is de aerd van Adams teelingen; in eens anders droefheyd te verblyden, en uyt zijn on-geluck voedsel te trecken. [p. 127] Bekeert zich yemand van zijn booze weghen; de nieuwe verbeteringhe wert veracht en versoolt; en de oude zonden werden ververscht en van nieuwe opghehaelt. tot groote bedroevinge en bekoringhe der ghene, die het Goddelick jock nieuwelicks hebben aen-ghetogen. wy verflauwen en verachteren de aerbeyders, die steenen tot den bouw des hemels brengen; om het werck des Heeren te schorten, en achter te houden. Alzoo verhinderde het volck van het land de hand des volcks Iuda, en verschricten-ze van de weder-bouwinghe Ierusalems. {Esra. 4. 4.} men wilt niet gelooven dat een verkeerelingh een bekeerelingh is gheworden. Veranderinge van leven maect veeltijds spot en verwonderinge. Men spreeckt-er af, gelijck-men eertijds van Saul zeyde, doen hy onder de Propheten werdt ghezien: Wat is de Zone Kis gheschiet? Is Saul oock onder de Propheten? {1 Sam. 10. 12.} Het kleed der Godzaligheyd kan onze zonden bedecken voor de ooghen Godes; niet der menschen die t’huys blind zijn, en scherpe verre-kijckers, wanneer zy buyten zijn. God de Heere schrijft onze zonden op een effen schale, daer de sponsie zijner genade by-hangt: maer de menschen, op een diamant-vel, dat noch uyt-wissinghe, noch uyt-slypinghe en kan verdraghen. Deze zijn [p. 128] als een rouwe vorst, die de jonge plantjes en teere spruytjes in perijckel stellen, om dood te vriezen. als een vuyle heunigh-dauw, die roest en kancker op het ghezaey reghent. wat anders raedt ons de groote Leeraer der Heydenen. Broeders, smeeckt hy, {Gal. 6. 1.} al-waer oock een mensche in eenige mis-daed verrascht, onder-wijst hem ghy die gheestelick zijt met de geest der zachtmoedigheyd, ziende op u zelven, op dat ghy oock niet verzocht en werdet. En zijn wy strenghe Fiscaels, en wreede Scherp-rechters van anders feylen, Iacobs spreucke en zal ons niet te passe komen: de barmhertigheyd roemt teghen het oordeel.
66. CAP.
Niet dreyghen, maer de hand
aen de ploegh slaen.
HEbt ghy noyt ghezien, in tapyt of schilderye, een ridder zittende te peerde, dreyghende met het sweerd in de hand? zonder twijffel. wel deze vreeselicke dreygher blijft zoo gheduerigh in die gestalte; altijds schijnende te zullen slaen, zonder dat hy oyt verroert, of tot [pag. 129] de slagh kan komen. Zoo staet het met vele menschen: zy weven (en zy weten’t) een webbe van schandelicke zonden. maer zy vleyen hier mede haer gheloofzaeme ziele; dat als die zal ten eynde loopen, en afghesneden wezen, dat zy alsdan een ander keten van leven zullen op-zetten. ’t is altijds, morghen tijds genoeghs. maer die keten en wert noyt gheschoren: die morghen en morghent noyt. en zo valt middelertijd den avond des levens, die alle wercken des lichts af-snijdende, den mensche over-stelt in een nacht, die noyt in dagh of licht en zal verandert werden. Deze zijn; die altijds in ’t portael gezien werden, zonder dat zy oyt binnen den tempel kommen. die altijds (als die straet-jonckers) gheleert en ghespoort gaen, zonder dat zy oyt te peerde op-zitten. Zoodanigh eene was die rijcke jongelingh, dewelcke Iesu te voete vallende, hem vraeghde, wat hy doen zoude, op dat hy het eeuwigh leven mochte bezitten. {Marc. 10. 17.} maer wat was het? Doen hy hoorde van goed te verlaeten, en kruys op te nemen, hy wert bedroeft, en gingh treurigh henen; want hy bezadt veel goed. ’T was alleen een schielick ghelaet; een geknetter der doornen onder een pot; {Eccl. 7. 6.} een vlamme die in ’t stroo blakert. {Ioel. 2. 5.} Moses verhaelt, dat Thamar in aerbeyd zijnde [p. 130] van twee zonen, Sera willende de kloeckste wezen, zijn hand eerst in de weereld stack, en daerom oock van de vroe-vrouwe, met een rooden draed, gheteyckent wierdt. maer ’t was maer dreyghen. stracks met een om-keer, treckt hy zijn hand weerom te rugghe: en gheeft zijn broeder Perez tijdt en plaetse, {Gen. 38. 28.} om eerst geboren te werden. Dit zeldzaem exempel, niet zonder eenighe heymelickheyd verhaelt, kan ons figuerlick tot een nutte leere strecken; dat wy, met Perez, zonder langhe dreyghen, het net en bymoeder teffens deur-breken; daer in wy ghewickelt en verstrickt liggen: op dat wy het recht van eerst-gheboorte mochten erlangen, en alzoo in de hemelsche gheslacht-lijste mochten ghestelt werden.
67. CAP.
Onrechtvaerdige rijckdom.
GHeld is nu de moeder: de borst daer elck aen zuygt, zonder oyt ghespeent te worden. Men strijdt met beck en klauwen, wie eerst en meest dien tepel zal vatten. Daer werdt ghespeurt, dat de [p. 131] kloeckste peerden niet alleen haer eygen voeder eten, maer oock ter snaps en beurts-wijze, de haver van de guyl, die nevens hen staet: zoo werden oock nu de gauwste luyden ghehouden, die een ander het voor-deel konnen af-zien, en de visch onder-scheppen, die van zelfs naer eens anders net komt. wie isser nu, die de rechte heer-strate houdt, om goede middelen, deur goede middelen, te vergaderen.
Niemand isser die nu vraeght:
Hoe hebt ghy dat goed verkregen?
Ist maer in de kas ghejaeght,
Aen de Hoe is niet gheleghen.
Zulck een eeuwe wert-er nu beleeft, en her-leeft, maer de wijze heeft zijn ooghen in zijn hoofd: daer de dwaes in duystenisse wandelt. {Eccl. 2. 14.} hy en wilt geen penninck, als die in de munt-kamer van de deugd is ghesleghen; gheen goud, als dat geloutert is in de kolve van een goede gewisse. Alle andere rijckdommen zijn verrottingen, en motten in de kleeren: een roest, een vier, dat den mensche opeet, en verteert. {Iac. 5. 2. 3.} het zijn doornen, zonder vruchten, zeght Christostomus, die met prickelinghen van zorge en bekommernisse, de ziele steken en verdeelen. zy en werden oock niet bezeten, maer bezitten zelve en beheerschen den mensche. en dickwils en vinden noch zulcke goeden [p. 132] gheen erf-ghenamen, als misschien een naghel-vriend, of een verre kennisse, die den sterver noch van hayr, noch van naghel en bestae. hoort het by-woord Salomons: De goede zal zijn kinders kinderen doen erven: maer de rijckdom des zondaers is voor de rechtveerdighe wegh-gheleyt. {Pro. 13. 22.} zoo draghen de Ezels de haver-zacken; maer ’t is om de henghsten, die ledigh op stal staen. zoo broeyt de hinnen een havicks-ey, die haer naemaels verscheurt en verteert. hoort noch eens den zelven Koning: Ick hebbe al mijn arbeyd ghehaet, dien ick onder de zonne geaerbeydt hebbe; dien ick den mensche laten moeste, die naer my wezen zal. En wie weet, of hy wijs, of zot zal zijn? {Eccl. 2. 18.}
68. CAP.
God stremt het menschelijck
voornemen.
DIE niet verlicht en zijn met het rechte hemels-blauw des Heeren, vermoeyen Gods gheduldigheyt, en verhellen hare zielen, door een steegh vol-herden, in de troetel-zonde, daer henen zy, met [p. 133] een dulle tocht, werden gedreven. ’T is ons qualick af te zoeten, dat ons eenmael aen-gezoet is. De vloed onzer begheerten is niet te stremmen, met dammen of dijcken van redelicke voor-slaghen; maer alleene met Gods vinger, die de roode zee van onze vierige lusten, als mueren doet verstijven, en ten hemel op-stijghen. De natuer-wijze schrijven van een vischken, ghenaemt Remora, ontrent een palm groot, dat het een byzondere kracht heeft, om een schip, met wind en stroom snellick voort-schietende, schielijck te steuyten, en weder te houden. Zoodanighe weder-houder is onze Heere God: die wanneer wy met buyighe winden van een dulle vleeschlust, of andere hoofdige begeerten werden ghedreven, ons weet behendelick klackx neder te zetten, en te doen aerzen. Doen David was te Najot in Rama, zand Saul boden henen, om hem te vanghen en te haelen. {1 Sam. 19. 20.} wat gheschieter? wonderlick beschick! De vangers werden zelfs ghevangen. in plaetse van David aen te grijpen, werden zy, van Godes gheest ghegrepen, en beginnen met Samuel en zijne Propheten te Propheteren. het zelve ghebeurde aen de tweede en derde partye der uyt-ghezondene. Saul verwondert en ghestoort zijnde, gaet zelfs daer henen. hy vindt [p. 134] de plaetse en verliest zijn zelven. hy ontkleedt zich van zijn Konincklick ghewaed, en gelijck buyten verstands, valt aen ’t propheteren, gelijck als d’andere. Dierghelijck exempel was voormaels ghebeurt in Bileam: welcke uyt-gekocht zijnde van Balack, om Gods volck te vloecken, wert ghedreven en ghedwonghen de zelve te zeghenen. wie kan yet maken, alst God wilt staecken? wie kan bouwen, alst God wilt weerhouden? Het yser moet drijven; het vier moet hitteloos zijn; de leeuwen klauweloos en tandeloos; het yet moet niet, en het niet oock yet wezen. zoo wanneer het hem ghelieft, die alleene de dooden levendigh maeckt, en roept het ghene dat niet en is, als of het waere. {Rom. 4. 17.}
69. CAP.
Hoofd-zonde.
WY ligghen alle en wercken en ruylen, op een dicke moere van allerley zondelijcke vuylicheyt. niemand en kan zegghen (hoe herboren hy oock [p. 135] magh wezen) dat hy klaer is af-ghesteken van dat leelick grond-zop, dat onze gheboorte mede-brenght. Onze ziele is een krioel en miere-nest van allerley gebreken. maer daer is altijds een roervijncke die boven andere uyt-schettert: een zonde die de meester speelt, en over al de vlagghe laet waeyen. Deze, ghelijck zy ons de meeste oorloge aen-doet, zo moeten wy haer de meeste weere bieden. want deze Goliath eenmael gevallen zijnde, en zal het niet swaer wezen, het heele heyr-legher der zondighe Philistijnen in de vlucht te slaen. {1 Sam. 17. 52.} De geduerige ervarentheydt van alle tijden heeft bevestight; dat het veld is gewonnen, als de Veld-overste is gevelt of gevangen. Dit wiste seer wel de Koningh van Syrien; die zijne overste ruyteren hadde gheboden, dat zy niet strijden en zouden, noch teghen kleyn noch tegen groot, maer teghen de Koninck Israels alleen. {2 Chron. 18. 30.} Ghelijcke voor-slagh dede Achitophel aen Absalon: hem te kennen ghevende, dat hy den Koninck David alleene zoude slaen; en dat zulcks ghenoeghzaem was, om alle het volck tot zijne ghehoorzaemheyd te brenghen. {2 Sam. 17. 2. 3.} Doch al is het moeyelick dezen Hercules zijn knodse uyt te wringhen, en zijn metaele necke door te slaen: wy zullen ’t even-wel doen, als wy maer en durven; wy zul- [p. 136] len durven, als wy maer en willen; wy zullen willen, als wy maer op God vertrouwen. Ick vermagh, zeght de Apostel, alle dingh, door Christum, die my machtigh maeckt. {Phil. 4. 13.}
70. CAP.
Straffe der onkuysheyd.
DOor de slange is eertijds, als met heymelicke letteren, afgebeeldt de on-kuysheyd en besmettinge des lichaem. {Phil. Iud. de opific. mundi.} wezende een ghedierte uyt modder en slijck gheboren, leven en voedsel alleenelick daer uyt treckende. Tusschen dit vuyl ghedrochte en den Oyevaer, wert ghespeurt een geduerige oorloghe ende vyandschap: Zoodanigh als het geheylighde deel des mensches, door Godes gheest herboren zijnde, geduerigh heeft teghen het vleesch, en de wercken van dien. {Gal. 5. 17.} Al was Midas aen-rochte, wierdt verandert in goud: zoo en komt een Christelicke ziele niet te vooren, daer uyt hy gheen voor-deel en weet te trecken. Den Oyevaer magh [p. 137] ons dan leeren, dat wy onlijdzaem zijnde van alle onreynigheyd, door den geest de wercken des lichaems dooden, op dat wij mochten leven. {Rom. 8. 13.} Alzoo heeft Pinehas den Israelijt met de Midianitinne schandelick verkoppelt zijnde, beyde, met eene steke, den dood overghegheven: {Num. 25. 8.} en niet alleene lof verdient, maer oock Gods plaghe van de kinderen Israels af-geweert. Een noodigh exempel voor deze tijden, nuttigh om in alle vier-scharen ghezien en betracht te werden. maer dienstigh oock voor yder in’t byzonder: op dat wy ons niet en laeten des quaeds ghelusten, ghelijck zy ghelust hebben. {1 Cor. 10. 6.} Vande torren of peerds-vlieghen werdt gheschreven, dat zy met dreck en peerde-mest werden ghevoedt; ghelijck de heunigh-byekens met de gheur van wel-rieckende kruyden en blommen. {Aelian. de Histor. animal. lib. 8. cap. 23.} ghene zijn de stijnckende vleesch-volghers, die geen smaeck of reuck en hebben, als in vleeschelicke wel-lusten; deze, als de reyne zielen, die gheen tonge of ghehemelte en hebben, als om gheoorlofde spijzen te proeven. die gheheel den aerd der byekens naevolghen: daer van ghetuyght werd, {Plutarch. de precept. conjugal.} dat zy zulck een af-keer hebben van die walghelijcke vuyligheyd, dat zy van verre riecken, of andersins gewaer werden, wanneer zich yemand, korts te vooren vleesche- [p. 138] lick heeft vermenght; met sulck een wersheyd en vyandschap tegen de zelve, dat zy die vervolghen, om met haer anghel te quetssen. daerom oock de schrijvers van de acker-wercken duydelick verbieden, dat de bye-zorghers, wanneer zy den heunigh gaen rooven, zich niet en zullen besmetten met houwelicks bedrijf: {Pallad. de re rust lib. 1. tit. 37.} om niet te veel gheanghelt en gequetst te werden. De Naturisten verklaren, {Arist. lib. 5. de generat. animal. cap. 3.} dat kaelheyd des hoofds, een ghemeyn teecken is van menschen, tot wellust begheven of gheneghen. ’T is oock een straffe, die God de Heere zulcke onreyne mensch-beesten wilt op-legghen; op dat zy ontbloodt zijnde van het hoofd-ciercel, haer zelven zouden leeren mishaghen, ende de naecktheyd harer zielen zouden leeren gewaer werden. Zoo dreyght de Heere de dochtger Zion, dat hy over haer zal brenghen een kaelen kop voor ghekroest hayr. {Esa. 3. 23. ziet oock Amos 8. 10} zulcke verckens (want zonder verlof moghen zy soo ghenaemt werden) is het reden, dat de borstelen werden uyt-ghetrocken, eer zy noch t’eenemael van het helsche vyer gheschout of gebrant werden. Alzoo gaen-der vele om wolle, die gheschoren t’huys keeren. Behalven deze hayrloosheyd, dreyght oock de Heere die zonde te bezoecken met een schandelicke ontdeckinge der leden, die [p. 139] onze eerste Ouders, uyt een zondelicke schaemte, met vyghen-bladers hebben bedeckt. {Genes. 3. 7.} Ziet, spreect de Heere der heyrschaeren; ick zal uwe slippen ontdecken over uwe aen-zichten, ende zal de volckeren uwe naecktheyd thoonen, en den Koninckrijcken uwe schande. {Zoo luydt eygentlick de Hebreeusche Text, by, Nahum. 3. 5.} En wat is-er schandelicker (maer oock rechtvaerdigher) als dat de schand-vaeten, die niet alleen zich zelven, maer oock andere, in ’t duyster besmetten, in het licht ten thoone werden gestelt om eeuwighe on-eere by haer eyghenaers, en by de aenschouw af-keer en walghe te verwecken. Zoo dondert de Heere teghen de grouwelen van Ierusalem: Ick wil verzamelen alle uwe boelen, met welcken ghy wellust bedreven hebt, en met allen, dien ghy voor vrienden houdet, tot uwe vyanden: {Ezech. 16. 37.} ende wil-ze teghen u versamelen allenthalven, ende wil hen uwe schamelheyd ontblooten, dat zy uwe schamelheyd gantsch sien zullen. hy spreect wel eyghentlick van gheestelicke hoererije, maer die gheheel haer op-zicht en reden heeft in het vleeschelick mis-bedrijf. Dit is by nae de zelve straffe, die de oude Duytschen ghebruyckt hebben, naer het verhael van Tacitus: {Tacit. de momb. German.} zeggende, dat een vrouwe haer bedde ont-eert hebbende, alle haer hayr wierdt af-gesneden, en wiert zoo moeder-naeckt, [p. 140] met gheessels ten huyzen uyt-gedreven. Ont-houd dit, wie ghy zijt, om u zelven wel te onthouden: Dit is de wille Gods, namelick uwe heyligh-makinghe, dat ghy u onthout van hoererye, Dat een yeghelick onder u, {1 Thes. 4. 3.} wete zijn vat te besitten in heyligheyt ende eerlickheyd: ende niet in quade beweginge der begeerlickheyd, gheli [j ]ck de heydenen, die God niet en kennen.
71. CAP.
Verdruckinge is ons noodigh. |
TYdelick gemack is een zachte wieghe, die ons met zoet ghelul allenghskens in slaepe wieght; en onzes zelfs doet vergheten. On-ruste daer-en-teghen en verdruckinghe wecket en wackert den mensche; dat hy altijds by herssens en zinnen blijft, om geduerigh op zijn hoede te wesen. De slapende herder maeckt den wolf vet, zoo wert de helle vervult met slaperighe zielen. die, ghelijck Iacob zeght, hier leckerlick geleeft hebben op der aerden, {Iac. 5. 5.} wel-lusten ge- [p. 141] hadt, ende hare herten ghevoedt hebben, als op een feest-dagh. Zoodanige zijn’t, die, naer gewoonte en wijze van Isboseth, {2 Sam. 4. 6} op den middagh, in haer bedde lodderen; en daer, van haer eyghen vrienden, daer zy op betrouwt hebben, werden door-steken. Hoe veel gheluckigher zijn-ze, die hier met Iacob worstelen, dat zy een zeghen mochten winnen. Kruyd wilt zijn gewreven; kamille betreden; specerije ghestampt, zoo zy anders reuck en lieffelickheyd van haer zouden gheven. En verwacht oock geen zoete lucht van een ziele, die niet gewreven is met zout der bezoeckinghe; die niet betreden is in de volder-kuype des verdriets; die niet gestampt en is in de vyzel van ellende. De doorne kroone moet voor-gaen, zoud’de roozen-krans volghen. De wegh tot de deughd is aen d’een zijde met sweet over-watert; en aen d’ander zijde, met krijgh-stof ghehooght. Die naer den hemel wilt gaen, moet langhst de helle passeren. Doen Paulus naer Macedoniam trock, en hadde zijn vleesch gheen ruste, maer was allesins bedruct, uyt-wendigh strijd, inwendigh vreeze. {2 Cor. 7. 5.}.
Die wilt oyt ten langhen lesten;
Raecken in dat heyligh land;
Daer van Oosten en van Westen
Daer van Zuyd en Noorder-kant. [p. 142]
Heel van heunigh is bezeghent,
En van zuyvel over-vloedt,
Daer een Manna stedes reghent,
Van een onverzaed’lijck zoet:
Die moet door veel wildernissen,
Door veel struycken, bosch en braem;
Die moet veel ghemacken missen,
Stedes zijn in druck en praem.
Stedes op zijn hoede wezen,
Vyand wachten, vyand slaen,
Nu eens teghen dien, dan dezen,
Rap en schrap ten strijde staen.
Tot hy al heeft in-ghenomen,
En ghedaen heeft inden ban:
Dan ist dat hy eerst magh komen,
In dat hemelsch Canaan.
Daerom was het Gods lievelingh lief, dat hy was ghedruckt gheweest tot zijn verbeteringhe. Het is my lief, zeght hy, dat ghy my verootmoedight hebt, dat ick uwe rechten leere. {Psa. 119. 71.} Wy zijn van natuere zoo ghestelt, dat wy on-ghevoeligh zijn in hemelsche dinghen, zoo lange wy het gemack van de aerdsche voelen. wy verdooven door het geklanck van die groote weereld-klocke. gelijck verhaelt wert van de menschen, die ontrent de steylten en stort-plaetzen woonen, daer de Nijl zijn oorspronc heeft. Ziet, wat Absalon dede: {2 Sam. 14.} hy hadde twee-maels om Ioab ghezonden, op dat door hem, de verzoenighe met zijn Vader David mochte [p. 143] bemiddelt werden. Ioab speelt den dooverick: hy sluyt de ooren voor dien, die ’s Konings oore niet en hadde; en overzulcks geen schade en konden doen. Maer zoo haest als Absalon zijn ougst te velde in brand begint te steken, geen Asahel, geen rhee en zoud’hem hebben voor-geloopen. Zo doet de Heere met de zijne: hy nypt, hy netelt, hy prickelt ons, op dat ons de slaep-zucht gheen dood-zucht en werde. hy wilt alzo oprechten onse trage handen, en slappe knyen; op dat wy rechte ganghen mochten maecken, en het kreupele niet af en dwale, maer liever gezond wierde. {Heb. 12. 12.} Hoe zoude anders dat hoerigh quist-goed te rechte ghekomen hebben, so de honger, draf en sluymen zijn tuchters en school-meesters niet en hadden gheweest. {Luc. 15.} ’T is zeker, dat de H. Geest zeght: {Ziet Proverb. Salomonis, by my overghezet en uytgegeven, cap. 20. 30.} De gheswellen der wonde zijn een zuyverende medecijne in den quaden: en de slaghen, van het binnenste des buycks. Stercke zielen zijn ons noodigh, of anders wy verderven; slaghen zijn ons noodigh, zouden wy murw en gedweeg werden. Ticchelen moeten wy backen, stroo en stoppelen verzamelen, zouden wy bequaem zijn tot den wegh van het gheestelick Ierusalem. hoe Pharao de Israeliten meer druckte, hoe zy meer vermeerderden en uyt-breyden. Alleen de aen-vechtinghe {Exod. 1. 12.} (of, verdruckinghe) [p. 144] leert op het woord mercken: {Esa. 28. 19.} zeght Esaias. God wil ons zomtijds verlaten, op dat hy ons niet ’t eenemael verlaten en zoude; hy wijst ons van de hand, op dat wy hem te hande zouden komen. hy verbant zijn Volck in Babylonien, op dat zy daer Ierusalem zouden ghedencken, en Sions steenen be-zuchten. {Psal. 137.} Alzo heeft Sisak de Koningh van Egypten Ierusalem gheplundert, en de Israeliten onderdanigh ghemaeckt: op dat zy onder-vinden mochten, zeght de Heere, wat het zy my dienen, ende den Koninckrijcken in den lande dienen. {2 Chro. 12. 8}
72. CAP.
Geen swarigheyd kan de God-
salighe deeren. |
GOds lievelingen, die op zijn borst, en zijn schoot liggen, en konnen dickwils in deze weereld niet ont-gaen de verkeerde recht-bancken, jae zelfs niet de wreede reck-bancken. maer even dan voelen zy haer zijde verwarmt van Godes by-wezen; haeren mond [p. 145] vervult met zijn stemme; haer ghemoet versterckt van dat kostelick herten-water, dat in de hemelen gedistilleert is. Hier door werden haer de coloquinten zoet en lieffelick; en de dood, die in de pot was, wert verjaeght, om een vriendelick moes-kruyd te werden. {2 Kon. 4. 39} Hoe dan? heeft Anaxarchus een Heyden, in een steene mortier, door last van een Cyprisch tyran, gestampt zijnde, noch konnen uyt-roepen, stampt, stampt den blaesbalck van Anaxarchus; want Anaxarchum en stampt ghy niet: {Cic. lib. 3. de nat deor} en zal een Christen, een minne-ghenoot des hemels, de pijnen, den dood zelfs niet konnen uyt-dragen? en zeggen met den Apostel: Dood, waer is uw prickel? helle, waer is uwe overwinghe de prickel des doods is de zonde, en de macht der zonde is de wet. {1 Cor. 15. 55.} Maer God zy danck, die ons de over-winninge gegeven heeft door Iesum Christum onzen Heere. Het Bosch, daer in de Engel des Heeren, Mosi verscheen, stond geheel in een vierige vlamme, nochtans en wiert het niet verbrand. {Exod. 3. 2.} Zoo wierden oock de drye Ionghelinghen, midden in de gloeyende oven zijnde, van het vier verschoont: zoo dat haer hooft-hayr niet en was verzenght, noch haere kleederen eenighzints naer den brand en roken. { Dan. 3. 94.} Even alsoo gaet het met de gheloovige, wanneer zy door pijne, ghewelt, en an- [p. 146] dere swarigheden ter preuve werden ghestelt. De pijne wert haer pijneloos, ende in’t midden van een zee van swarigheden, daer de eene af-grond den anderen toe-roept, {Psal. 42. 8.} staen zy gerust, en gaen daer, goeds moeds, door henen; ghelijck de kinderen Israels het roode meyr passeerden, {Exo. 14. 12.} en droogs voets, door de Iordane ginghen? {Jos. 3. 17.} Van Olijmpus, een bergh van Macedonien wert verhaelt, dat hy van zoo grooten hooghte is, dat op zijn kruyne, noch winden, noch reghen, noch hagel, noch sneeuw, noch donder, noch blixem, noch wolcken oyt en werden vernomen: {Nubes excedit Olijmpus, Pacem summa tenent. } jae dat de lucht daer zo zoel en subtijl is, dat noch voghels, noch menschen daer en konnen verdueren. zoo staet het met een godzalighe ziele: men stampt haer, maer zy en werdt niet ghestampt; men belacht haer, maer zy en werdt niet belacht: gelijck eertijds een wijs Heyden zeyde. zy is verheven boven alle winden en on-weder, die haer ruste zoude moghen stooren, en haeren zomer doen winteren. {Ziet Augustin. lib. 3. cap. 2. et lib. 1. de Genes. contra Manich. cap. 15.} het ghebuert haer wel, dat God zijn smijdighe zijde-woorden verandert, en haer een aver-recht thoont, dat hard en straf is om handelen:maer dat duert weynig tijds; en als het dan noch duert, ’t is als een zuer-sausse met azijn gemenght, die onzen appetijt ver- [p. 147] scherpt, en Gods vriendelickheyd een aengenamer smaeck doet hebben. Van Ioseph zeght het heylighe woord, {Genes. 42. 7. 25.} dat hy zijn broeders aen-sprack met harde en straffe woorden: maer aen d’ander zijde, dede hy haer zacken met tarwe op-vollen; belastende zijn Hof-meester, dat-men haer wel zoude ont-halen, en verzien met goede voor-raed tot haer reyze. Alzoo handelt de hemelsche Ioseph, de Heere Iesus, met zijne broeders: met ons, die hem verkocht, jae ter dood hebben over-ghelevert. wanneer hy ons met donckere ooghen aenziet, en met een harde taele bejeghent, dan is hy dickwils meest beweeght met onze benautheyd: dan ist, dat hy sich wendet, om, gelijck be-zijdens weghs, over onze bangheyd te weenen. {Gen. 42. 24.} dan is God meest bezorght, om ons rijckelijck te verzorghen, wanneer hy ons schijnt met zorghen en verdriet te willen bedecken en over-vallen.
73. CAP.
Quaed is quaeds broeder. |
EEn on-gheluck en komt noyt alleen. zoo is het ghemeen zegghen: en de ervarentheyd be- [p. 148] vestight zulcks alle daghe. En op deze bevindige slaet het Spaensche spreeckwoord: Bien vengays mal, si vems solo, dat is: Welle-kom quaed, als ghy alleene komt. het quaed is kleen, als ’t komt alleen. wilt ghy reden hebben? Gelijck de zonden geketent zijn, en de eene schaeckel getrocken zijnde, alle de andere volghen; zoo is het billick, naer de schaele der rechtveerdigheyd, dat de straffen verghezelschapt komen, en verdobbelen de eene op de andere, op dat de zonden gheen uyt-slagh en gheven. Met zulcke wijze van spreken, dreygt de Heere zijn volck by Ezechiel: Een quaed, ziet een quaed is komende. het eynde komt, het eynde komt, dat u zal eyndighen; ziet het komt. {Ezech. 7. 5. 6.} De verdobbelinge van woorden gheeft te kennen, dat het eene quaed het ander niet en zal verbeyden. dat de hamers van Gods toorn slagh op slagh zullen gheven, wanneer zy eenmael op den ambeeld van zijn wraecke zullen geleyt wezen. Semel profecto premere felices Deus cum coepit, urget. {Senec. insurent.} De zin is:
Als de Heer eens heeft begunnen
Drucken, dien ’t geluck toe-lacht:
Tijd noch uyt-stel wilt hy gunnen,
Tot zy t’onder zijn ghebracht.
Het eynde van het eene quaed, is de stap en de trap van het volghende. {Finis alterius mali gradus est futuri.} Ghelijck [pag. 149] van de gierige eer-zucht van de Macedonische Vorst ghezeght werdt; dat hy niet en oordeelde yets gedaen te hebben, zoo langhe als-er yet overighs was, om ghedaen te werden. Nil actum credens, cum quid superesset agendum. Alzoo gaet het menighmael met de on-ghelucken. zoo lange als-er been aen het vleesch is, zoo werdt het gheknaeght. en dan noch niet ghenoegh: het mergh werdt ghezocht, en daerom moet het ghebroken werden, een visch springt zomtijds uyt de panne, maer hy raeckt in ’t vier. een mensche mijdt wel een plasse, maer hy valt in de gracht. een zee-man meent altemet een west-klippe te schouwen, en hy stoot op een oost-klippe. Il n’est pas eschappè, qui traine son lien. Die de touwe noch achter aen sleypt, en is niet ont-komen.
74. CAP.
Voordeel der Christenen, bo-
ven de Israeliten des ouden
verbonds. |
VEle menschen, in het lezen van de geschiedenissen des ouden verbonds, staen ver- [p. 150] wondert en verbaest, over de zeldzame ghetuyghenissen van Godes byzonderlicke teghen-woordigheyd. Zy verbelgen zich daeromme ten hooghsten, wanneer zy aen-mercken die metaele voor-hoofden, en die yzere necken van dat on-danckbaere volck, ’t welck God de Heere verkoren hadde tot een volck des eyghendoms, uyt alle volckeren die op aerden zijn. {Deut. 7. 6.} Zy laeten haer voor-staen, dat, zoo het lot van haer gheboorte in die eeuwe ghevallen hadde, dat zy de Ioden met schaemte zouden hebben bedeckt, en vry wel een ander leven zouden hebben gheleyt. Zoo is het altijds goed, dat wy uyt ons eyghen flessche schencken. eyghen vuyligheyd en rieckt niet. zoo broeyt de mensche zijn zelven stijnck-vuyl: en meynt, hy pleyt zeer wel, wanneer hy zonder partye pleyt. maer veel anders is het oordeel Gods, die onze tijden, heeft ghenoemt de aenghemame tijd, {2 Cor. 6. 2.} de daghen der zaligheyd, den tijd der verbeteringhe: {Hebr. 9. 10.} in de welcke, de minste van het Koninckrijcke der hemelen meerder is, dan de grootste Prophete. Daerom oock van de Israeliten werdt ghezeght, dat zy wel ghetuyghenisse hebben ghehadt van het gheloove, maer de belofte niet verkreghen; {Hebr. 11. 39. 40.} de wijle God wat beters voor ons voor-zien hadde. om dat zy zonder ons niet en zouden [p. 151] vol-maeckt worden. En voor-waer die, met on-gheladen ooghen, dien bloedighen en swaeren Gods-dienst van naer by bemerckt, zal hy niet met de heylige Pieter moghen zeggen, dat het een jock was, ’t welck noch onse vaders, noch wy en hebben konnen draghen? {Act. 15. 10.} Noch meer: als wy zien de vreezelicke plaghen, die de hemel dickwils over dat volck heeft uyt-ghegoten: zoo moeten wy ons billicken verwonderen over de vriendelickheyd en mede-lijden des Heeren over ons. wy en werden nu geen al-gemeyne zond-vloeden gewaer. wy en zien oock gheen zulpher-vieren uyt den hemel vallen, die menschen en steden verbranden en vernielen. Neen, goede God. ghy en wilt nu zo zeer niet uwe pijlen met bloede droncken maecken, noch uw sweerd zoo scherp wetten, om vleesch te eten, en bloed te drijncken; ghelijck ghy in de oude eeuwe ghedreyght en gedaen hebt. {Deu. 32. 42.} maer ziet het groote onder-scheyd. gene hebben de schaduwe; wy het lichaem. gene de belofte; wy de beloofde zaecke. gene den leyder tot Christum; maer wy Christum zelve. Oh, grondelooze diepte der liefde Gods! kondet ghy niet een ander middel uyt-vinden, om ons verlorene menschen te vinden? moest God, uw eyghen Zone, uw uyt-ghedruckte beeld, uw eyghen wezen, zich zelven ver- [p. 152] nietigen, de gedaente eens dienst-knechts aen-nemende, en menschen ghelijck werden, zich zelven vernederende tot den dood, jae tot den dood des kruys? {Phil. 2. 7.} ’T is nu zoo gheschiedt: en die verborghentheyd der godzaligheyd is uyt der maten groot,{1 Tim. 3. 16} God gheopenbaert in den vleesche. Maer wie derft zegghen, dat de Heere niet en hadde konnen doen, {2 Kon. 4. 29.} als eertijds Eliza dede? welcke van de Sunamitische vrouwe gebeden zijnde, dat hy wilde haren zone uyt den dood verwecken, dede Gehazi, zijnen dienaer veerdigh maecken, hem gevende zijnen staf in de hand, en zulck een order, als hy zoude hebben naer te volgen. en zoo pleghen oock alle groote meesters te doen: ghelijck die Hooft-man zeer wel verstond, die tot Christum zeyde: Heere ick en ben niet weerdigh, dat ghy in mijn huys komt. {Matt. 8. 8.} En zoo dede oock de Heere God, wanneer zijn gheduldigheyd te zeer vermoeyt, en ghelijck t’eynden azem zijnde, zijn grimmigheyd plaetse gaf, om de grouwelicke afgoderye der Israelieten te straffen. Ick wil, zeght hy, voor u henen zenden eenen Enghel, om uyt te stooten de Cananiters, &c. Ick en wil niet met u op-trecken: {Exo. 33. 2. 3.} want ghy zijt een hard-neckigh volck: ick mocht u onder wege verslinden. Laet ons dan geen vuylen adem blazen, uyt een stinckende [p. 153] mond: maer een lieffelicke lucht van danckbaerheyd naer den hemel senden: en verwondert zijnde over ons geluck, Gods goedertierenheyd aen-bidden, en bedancken, over de groote voor-deelen, aen ons bewezen. want daer de Israeliten de vruchten van dat hemelsch wonder, maer ghezien en hebben in’t kruyd, en in hope; daer hebben wy den ougst, en het graen van ghenoten.
75. CAP.
De zoetigheyd van Godes
woord. |
TIs vremd en vermaeckelick om te zien, hoe dat de zuyghelinghen aen ’s moeders borst, zich wenden en keeren, dan aen d’een zijde, dan aen d’ander zijde: nu eens den tepel vattende, dan weder die verlatende, kreunen en lerven soo langhe, tot dat zy met een goeden treck, het zogh doen vallen en neder-schieten. Dan blijven zy ghelijck ghemetselt aen de mamme ligghen, en boeten, wel te vreden [p. 154] zijnde, haer natuerlicke lust, met dat liefelicke zap, dat de natuere bereydt en ghezuyckert heeft, voor die kleyne mondekens, eer zy noch gheboren waeren. Even-eens gaet het oock toe met de nieuw-gheboorlinghen des hemels, die ontrent de borsten van Godes woord (het oude en nieuwe Testament) beginnen ghelijck te spelen. het schijnt zy begheeren de redelicke en onvervalschte melck, om daer door op te wassen. {1 Petr. 2. 2.} zy leggen somtijds de mond eens aen, smaeckende dat de Heer goedertieren is: maer ’t en zijn eerstelick maer korte aen-vallen; ’t zijn treckxkens, die nauwelick de mond eens vullen. maer daer naer, wanneer zy de smaecke ter deghe wegh hebben; dat zy, ghelijck den Apostel spreeckt, verlicht werden, en de hemelsche gaven ghesmaeckt hebben, ende des heyligen Geest deelachtigh geweest zijn; {Hebr. 6. 4.} ende gesmaeckt hebben het goede woord Gods, ende de krachten der toe-komende weereld: oh! dan ist, dat zy daer niet af en zijn te houden. dan ist, dat zy alle dingen voor schade achten, en voor dreck rekenen, om de weerdigheyd der kennisse Iesu Christi, haeres Heeren. {Phil. 3. 8.} Deze ist, die als op-rechte een-hoorn, het verghif van haere ziele wegh-neemt: als drinckelick goud, dat haere gheesten verlevent, en haere krachten verquickt en [p. 155] sterckte gheeft. Dan ist, dat haer de woorden en rechten des Heeren kostelicker zijn dan goud, en veel uyt-ghelezen goud; zoeter dan honigh, en honigh-raten. Hier op ist, dat zy alleene haer ghemick en gemerck nemen, om in het alder-minste niet af te dwalen van het wit en de pale, die ons God de Heere daer gestelt heeft. Dan zegghen zy, met die groote Koningh: Leert my Heere den wegh uwer rechten, dat ick die beware tot aen het eynde. {Psa. 119. 33} Stelt my, God, mijn take en mijn mate; en om-schrijft my met de cirkel uwer Goddelicker wille, op dat ick daer uyt niet en trede. De heylighe text teeckent ons aen, dat de Priesters in’t midden van de Iordane bleven, naer dat alle het volck met haest gepasseert ende over was: jae naer dat zy daer noch steenen hadden op-gericht, bleven zy even-wel noch vast-voets staen, zonder zich van daer te begheven, tot dat het ghebod van de Heere quam, door Iosuam. {Jos. 4. 16. 17.} het zelve is oock in Noah klaerlick te bemercken: dewelcke, naer dat hy het dack van de arcke hadde af-ghenomen, en ghezien, dat de aerd-bodem drooghe was, niet teghen-staende hy zoo langhe tijd, als in een kercker hadde besloten geweest, en bestaet evenwel daer niet uyt te gaen, tot dat hy dat gebod ont-fingh: gaet uyt de arcke. {Gen. 8. 16.} De- [p. 156] ze ghehoorzaemheyd ontstaet eyghentlick uyt een leeghe en diepe eer-biedinge van Godes wille; uyt een erkentenisse van zijne Goddelicke macht; en byzonderlick uyt een heylighe liefde, die wy den Heere moeten toe-dragen. Deze wert in ons gevormt en op-gemaect, als wy, uyt Godes woord verstaen, en begrijpen met alle heyligen, welcke daer zy de breede, ende lenghde, ende diepte ende hooghde der uyt-nemende liefde der kennisse Christi: {Ephe. 3. 18. 19.} dan ist, dat wy vervult werden tot alle volheyd Gods. Heere, die boven alle dat wy bidden of dencken, over-vloedelicker doen kont, na de macht die in ons werckt; scheyt in my, end’ in alle die dit lezen, een heylighen honger, snackende naer de Goddelicke zoetigheyd van die hemelsche rolle; {Ezech. 3. 1.} op dat wy alle vuyligheyd en over-vloed der boosheyd wegh-werpende, ontfanghen mochten, met alle liefelickheyd, {Iac. 1. 21.} het woord, dat in ons gheplant is, het welcke onze zielen kan zaligh maecken.
Heer hoe zoet zijn uwe weghen!
Heer hoe krachtigh is uw Wet!
Laet ons Heer die over-weghen,
En die in ons herte zet.
Wilt die weerelds smaeck verjaghen,
Die ons lijf en ziele schent.
Dan sal ons het Man behaghen
Dat ghy vanden hemel zent.
[p. 157]
76. CAP.
Teghen-spoed is der Chri-
stenen voor-spoed. |
HEt is het beste en smaeckelickste leven, dat wat ghesprenght is met kruys-zout, en geweyckt in pekel van wereltsch tegen-spoed. een ander, is wrottinge onderworpen, en moet noodelick ranst en garstigh werden. Zommigher paden zijn ghewassen met zoete mey-boter, en met rooze-botten ghestroyt: maer ’t is ellende te leven in zonden, die gheolyet en ghekroont zijn; op weghen te wandelen, die slibberigh gemaeckt zijn van ons eygen slijm. Dien het geluck te vele koestert, dien maecktse zot. Dien’t hier alles mede-gaet, dien gaet alles teghen. Gheen meerder ongheluck, als noyt on-geluckigh te zijn. een vremde wijsheyd: maer een wijsheyd die van boven is; die niet aerdsch, noch vleeschelick en is. Acht dat voor groote vreughde, zeght Iacob, {Iac. 1. 2.} als ghy in veelderhande verzoeckinge komt. verzoeckinghen, vreughte? verdriet, blijdschap noemen? jae. zoo leert ons de he- [p. 158] melsche Academie; en dat ghelooven de leerlingen van die groote Meester; van wien alleen het is ghenoegh, dat-men zegge, Hy heeft het gezeght. {Zo spraecken de Pythagoristen van haer Meester Pythagoras.} wat wegh dan met alle die beloften, den Voor-vaderen gedaen? van een land, dat vloeyen zoude van heunigh en melck: van te woonen gherustelick en lustelick onder zijnen wijngaert en vijghe-boom: van schueren en perssen te doen bersten en over-vloeyen, van koren en wijn; en wat dier beloften meer zijn. Maer, dat was de leege schole, daer de A. B. C. kinderen te koste laghen; kleyne weesjes, die noch onder mombers en bezorghers waeren, tot den tijd, dien de Vader gezet hadde. {Gal. 4. 2.} jonge teerlingen, die noch met appelen en noten moesten geolckt en ghemolcken werden. Kinderen, die dienstbaer waeren, onder de elementen en beginselen der weereld; krancke en gebreckelicke in-zettingen onder-worpen. {Gal. 4. 4. 9.} Maer nu de volheyd des tijds ghekomen is, wilt oock God een volder en volmaeckter Gods-dienst hebben. Ginder wierden de ooghen gheweydt en ghevoedt met die glinstrige en uyt-nemende kostelickheyd des Tempels; de ooren vervrolickt met gezang en snaren-spel; de neus-gaten vervult met wije-roock, en kostelick reuck-werck; mond en tonge leckerlick verzorght met vet en hey- [p. 159] ligh vleesch, en ander offer-dingen; het ghevoel hadde oock vry wat meer weelde en ruymte, als ons Christenen wert toe-ghelaeten. Maer te nauwer wy nu zijn besneden, te naerder wy tot God naecken, en te meer wy hem ghelijck zijn. God is een geest: {Ioan. 4. 24.} zoo wilt hy oock gheestelick ghedient werden. hy is een over-allig wezen; daerom wilt hy oock, noch te Samarien, noch te Ierusalem, maer in alle plaetsen der weereld aengebeden werden. Moeten wy, op doornen en distelen treden; dat verheught ons, dat alleen de bloedighe beenen tot den lust-hof des hemels leyden. moeten wy hier onze kaecken met oogh-water baden; dat verquickt ons, dat niemand in die hemelsche bruydloft en komt, die gheen tranen en heeft, om af-ghewasschen te werden. Verdraegzaemheyd, {Hebr. 10. 36} in versmaedheyd en verdruckinghe, is ons noodigh, op dat wy den wille Gods ghedaen hebbende, de beloften verkrijghen moghen. Maer wat willen wy meer? Niemand van ons en werdt bezocht boven zijn vermogen: {1 Cor. 10. 13.} Niemand gewondt, of hy wert verbonden: niemandt bedroeft of hy werdt getroost. Doen Davids gezanten, dien hy ghezonden hadde, om den Koning Hanon te troosten, schandelick bejeghent en ont-eert waeren, de baerden d’een zijnde, ten helften [p. 160] gheschoren, en de kleederen tot de gordel af-ghesneden, zondt hy hun te ghemoete, om haer te vertroosten, en goets moeds te wezen; {2 Sam. 10. 5.} houdende die on-eere als aen hem gedaen zijnde. Alsoo handelt onze gheestelicke David met zijne dienaeren. Al is hy in zijn hemelsch Koninckrijck, hy zendt ons zijnen troost-gheest, op dat hy in eeuwigheyt by ons blijve. Woont Heere, daer ghy woont; en komt, daer ghy niet en zijt. zoo zal uw rijcke toe-komen, en wy eyndelick tot u. Komt, Heere Iesu, komt.
|
|
|
