Cornelius Schrevelius: Homeri Odyssea. Lugduni Batavorum, Ex officina Francisci Hackii en Amsterdam, Louis en Daniel Elzevier, 1655. Schrevelius voegt aan de Griekse tekst, zoals gebruikelijk in de Renaissance, een Griekstalig commentaar en een Latijnse vertaling toe. De vertaling is niet van hemzelf, maar een vrije bewerking van de vertaling van Demetrius Chalcocondyles die eerder bewerkt was door Joachim Camerarius en anderen. Uitgegeven door drs. P. Koning te Arnhem, Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden. Gebruikt exemplaar: UBL 568 D 6 en KBH 763 C16; ook bij books.google Voor vertalingen in het Nederlands: Homerus Ilias: Α 1 Β 2 Γ 3 Δ 4 Ε 5 Ζ 6 Η 7 Θ 8 Ι 9 Κ 10 Λ 11 Μ 12 Ν 13 Ξ 14 Ο 15 Π 16 Ρ 17 Σ 18 Τ 19 Υ 20 Φ 21 Χ 22 Ψ 23 Ω 24

Odyssea:

α 1

β 2

γ 3

δ 4

ε 5

ζ 6

η 7

θ 8

ι 9

κ 10

λ 11

μ 12

ν 13

ξ 14

𝝄 15

π 16

ρ 17

σ 18

τ 19

υ 20

φ 21

χ 22

ψ 23

ω 24

HOMERI ODYSSEA, Et in eandem Scholia & interpretatio DIDYMI. (1) LUGDUNI BATAVORUM, Ex Officina FRANCISCI HACKII. (2) AMSTELODAMI, Ex Officina LUDOVICI ELZEVIRII. ______________ MDCLV.

[p. 2: blanco]

Odyssea Liber 1 (α)

[α, p. 3]
VIrum dic mihi Musa versutum, qui valdè multùm
Erravit, postquam Trojae sacrum oppidum diripuit.
Multorum autem hominum vidit urbes & mores* novit:
Plurimos verò ille in mari passus est dolores suo in animo,
(5) Magna cura servans suamque animam & reditum sociorum:
Sed neque sic eripuit socios tametsi cupidus.
Suis enim ipsorum nequitiis perierunt,
Stulti, qui boves supergradientis solis
Comederunt: ast is his abstulit reditus diem.
(10) Horum partem aliquam dea filia Jovis dic & nobis.
[α, p. 4]
Jam alii quidem omnes quotquot effugerant saevam mortem
Domi erant, belloque elapsi & mari.
Hunc solum reditus indigentem atque uxoris,
Nympha veneranda detinebat Calypso diva dearum
(15) In specubus cavis, [illum] inprimis cupiens [sibi] maritum esse.
Sed quando tempus venit circummeantibus annis,
Quo ei destinarunt dii domum redire
In Ithacam, neque tum expers erat certaminum,
Etiam inter suos amicos: dii verò miserabantur omnes,
(20) Praeter Neptunum: ille indesinenter irascebatur
Divino Ulyssi, antequam suam in terram veniret.
Sed ille quidem Aethiopas accesserat longè semotos,
(Aethiopas qui bifariam divisi sunt, ultimi hominum,
Alii quidem occidentalis solis, alii verò orientalis)
(25) Communicans taurorumque & agnorum hecatombas.
Ille delectabatur convivio assidens: caeterùm dii alii
Jovis in regia Olympi congregati erant.
His autem sermones coepit pater hominumque deorumque.
Recordabatur enim in animo inculpati Aegisthi,
[α, p. 5]
(30) Quem Agamemnonides inclytus occidit Orestes:
Hujus ille memor his verbis immortales affatus est:
    Papae, ut scilicet deos mortales culpant.
Ex nobis enim inquiunt mala esse, qui verò ipsi
Suis stultitiis praeter fatum angores patiantur.
(35) Quemadmodum & tunc Aegisthus praeter fatum Atridis
Duxit uxorem sponsam, ipsum verò occidit reversum,
Veritus gravem mortem, quoniam illi praediximus nos,
Mercurio misso speculatore Argicida:
Neque ipsum occide, nec duc uxorem.
(40) Ex Oreste enim erit ultio Atridae,
Postquam pubuerit & suam desiderabit ditionem.
Sic ait & Mercurius: sed non menti Aeghisthi
Persuasit bona consulens: nunc simul omnia luit.
    Huic respondit posteà dea caesia Pallas:
(45) O pater noster Saturnie, summe regum,
Et valdè ille quidem merita periit morte:
Sic pereat & alius, quicunqe talia fecerit.
Verùm mihi pro Ulysse bellicoso cruciatur cor
[α, p. 6]
Infelice, qui sanè diu ab amicis calamitates patitur
(50) Insula in circumflua, ubi umbilicus est maris,
Insula sylvosa: dea verò intra domum habitat
Atlantis filia multiscii, quique maris
Omnes profunditates novit, sustinet autem columnas ipse
Longas, quae terramque & coelum amplectuntur:
(55) Ejus filia infortunatum lugentem detinet.
Semper enim mollibus & dulcibus sermonibus
Demulcet, ut Ithaces obliviscatur: caeterùm Ulysses
Cupiens vel fumum exilientem videre
Suae terrae, mori desiderat. at non tibi tandem
(60) Convertitur charum cor, Olympie, nonne Ulysses
Graecorum apud naves gratificabatur sacrificando
Troja in lata? quid illi tantum irasceris, ô Jupiter?
    Huic autem respondens allocutus est nubium-congregator Jupiter,
Mea filia, qualis sermo excidit septo dentium?
(65) Quomodo unquam ego Ulyssis divini obliviscerer?
Qui longè superat prudentia homines, plurima vero sacra Diis
Immortalibus persolvit, qui coelum latum inhabitant?
Sed Neptunus terram continens assiduò semper
[α, p. 7]
Ob Cyclopem irascitur, quem oculo privavit
(70) Divinum Polyphemum, cujus robur est maximum
Inter omnes Cyclopas: Thoosa autem eum peperit nympha
Phorcynis filia maris indomiti regis,
In specubus cavis Neptuno mixta.
Ex eo tempore Ulyssem Neptunus terrae-quassator
(75) Neutiquam occîdit, errabundum arcet autem à patria terra.
Sed agitè, nos ipsi verò dispiciamus omnes
Reditum, quo pacto revertatur, Neptunus autem deponat
Suam iram: neque enim quicquam poterit contra omnes
Immortales [ipsis] invitis scilicet Diis contendere solus.
    (80) Huic respondit deinde dea caesia Minerva:
O pater noster Saturnie, supreme regnantium,
Siquidem nunc hoc gratum beatis diis,
Redire Ulyssem prudentem ad suam domum,
Mercurium tum internuncium Argicidam
(85) Insulam in Ogygiam celeriter mittamus, ut celerrimè
Nymphae pulchricomae edicat firmam voluntatem,
Reditum Ulyssis prudentis, uti redeat.
Porrò ego in Ithacam proficiscar, ut ei filium
Magis excitem, & ipsi robur in mente ponam,
(90) In concionem vocando comatos Graecos,
[α, p. 8]
Omnibus procis interdicere, qui ejus semper
Pecora pinguia mactant, & flexipedes sinuosis-cornibus boves.
Mittam autem in Spartem & in Pylum arenosam,
Reditum sciscitaturum, patris dilecti, sicubi audiret,
(95) Atque ut eum gloria insignis inter homines habeat.
    Sic fata, pedibus subligavit pulchra talaria,
Immortalia, aurea, quae ipsam ferebant super mare,
Et super rotundam terram simul cum flatu venti:
Accepit autem fortem hastam, acuminatam acuto aere
(100) Gravem, magnam, validam, qua domat acies virorum
Heroum, quibus utique irascitur forti patre nata.
Descendit autem ab Olympi verticibus impetu ruens praecipitanter.
Stabat autem Ithacae in Demo ad vestibulum Ulyssis,
Limine in aulae, in manu autem gerebat ferream hastam,
(105) Similis hospiti Taphiorum duci Mentae.
Invenit autem procos superbos, qui quidem tum
Talis ante januam animum oblectabant,
Sedentes in pellibus boum, quos occiderant ipsi:
Praecones autem ipsis & seduli famuli:
(110) Alii quidem vinum miscebant in crateribus & aquam,
Alii quidem spongiis foraminosis mensas
Abstergebant & proponebant, & carnes multas dividebant.
[α, p. 9]
Hanc verò longè primus vidit Telemachus deo similis:
Sedebat enim inter procos charo moerens corde.
(115) Repraesentans patrem probum in mente, si alicunde veniens
Procorum quidem dispersionem per aedes faceret,
Honorem autem ipse haberet, & bonis suis imperaret.
Haec cogitans procis assidens vidit Palladem:
Ibat autem rectà foras: indignabatur autem animo
(120) Hospitem diu ad januam stare: propè autem astans,
Manum prehendit dextram, & suscepit aeream hastam,
Et ipsam alloquutus verba alata dicebat:
    Salve hospes, à nobis amicè tractaberis: caeterùm deinde
Coena refectus loquere quaecunque opus sit.
    (125) Sic fatus praeibat, atque sequebatur Pallas Minerva:
Illi verò quidem intra domum venerunt excelsam,
Hastam quidem statuit ferens ad columnam longam,
Intra armarium benè politum: ubi utique aliae
Hastae Ulyssis prudentis stabant multae.
(130) Ipsam verò in thronum collocavit, stragulo substrato,
Pulchro, ingeniose facto: sub autem pedibus scabellum erat.
Ipsi autem lecticam apposuit variegatam seorsum ab aliis
Procis, ne hospes offensus strepitu,
In convivio turbaretur, cum superbis congressus,
(135) Atque ut ipsum de patre absente interrogaret.
[α, p. 10]
Aquam verò ancilla ex gutto profundebat ferens
Pulchro, aureo, super argenteum lebetem
Ad lavandum: juxta autem politam stravit mensam.
Panem verò veneranda cellae custos apponebat,
(140) Fercula multa apponens de praesentibus.
Coquus autem carnium lances apposuit sumens
Omnigenûm, ipsis autem apponebat aurea pocula.
Praeco autem eos sedulò obibat vinum fundens.
Ingressi autem sunt proci superbi, qui quidem continuo
(145) Ordine sedebant per sedilia thronosque:
His verò praecones quidem aquam manibus infundebant,
Panem verò ancillae expediebant è canistris,
Illi autem ad cibos paratos & antè appositos manus protendebant:
Pueri verò crateres coronarunt potu.
(150) Sed postquam potus & escae desiderium exemerunt
Proci, ipsis verò alia in mente curae erant,
Cantus saltatioque (haec enim sunt ornamenta convivii.)
Praeco autem in manus citharam perpulchram posuit
Phemio, qui quidem cecinit inter procos vi, [id est coactus.]
(155) Videlicet ille cithara ludens coepit pulchrè canere:
[α, p. 11]
Porrò Telemachus alloquutus est glaucis oculis Palladem,
Propè habens caput, ut non audirent alii,
    An hospes chare, [ob id] mihi irasceris quod dixero?
His quidem haec curae sunt, cithara & cantus,
(160) Faciliter [sanè:] quoniam alienum cibum impunè absumunt
Viri, cujus certè alicubi alba ossa putrescunt imbre,
Jacentia in continenti, vel [illa] in mari unda versat.
Atqui si illum in Ithacam viderint reversum,
Omnes optarint celeriores pedibus esse,
(165) Quàm instructiores auro vesteque.
Nunc verò ille sic obiit malam mortem, neque ulla nobis
Spes est, etiam si quis terrestrium hominum,
Qui dicat rediturum esse: hujus verò periit reditus dies.
Sed agè, mihi hoc dic & vere enarra,
(170) Quis? unde es hominum? ubi tibi civitas atque parentes?
Quali autem in navi advenisti? quo pacto te nautae
Duxerunt in Ithacam? quinam [se] esse praedicant?
Neque enim ullo pacto te peditem existimo huc venisse:
Et mihi hoc dic verè, ut benè cognoscam,
(175) An recens venisti, aut paternus es
Hospes: quoniam multi frequentabant viri nostram domum
[α, p. 12]
Alii, quoniam etiam versabatur inter homines gratiosus.
    Hunc rursus alloquuta est dea caesia Minerva:
Enimvero ego tibi haec valde verè narrabo,
(180) Mentes Anchiali prudentis prae me fero esse
Filius: caeterùm Taphiis navigandi studiosis impero.
Nunc verò huc cum navi veni atque sociis,
Navigans per obscurum pontum ad alienae linguae homines,
Ad Temesen propter aes: duco autem splendidum ferrum.
(185) Navis autem mihi stat ad agrum seorsim ab urbe,
In portu Rethro sub Neio sylvoso.
Hospites autem invicem paterni gloriamur esse:
Ab initio siquidem senem interroges accedens
Laertem heroëm, quem non amplius ajunt in urbem
(190) Venire, sed seorsum in agro dolores pati
Vetula cum ancilla, quae illi cibumque potumque
Apponit, quoties ipsum labor circa membra invaserit,
Repentem per fertile solum planitiei vitibus consitae.
Nunc autem veni: sed ipsum ajunt peregrè esse
(195) Tuum patrem, verùm huic dii impediunt iter.
Non enim adhuc mortuus est super terram divinus Ulysses,
Sed adhuc alicubi vivus detinetur in lato ponto,
[α, p. 13]
Insula in circumflua: saevi autem ipsum viri tenent,
Feri, qui alicubi illum invitum detinent.
(200) Porrò nunc tibi ego vaticinabor quemadmodum in animo
Immortales suggerunt, & quemadmodum perfectum iri puto,
Non quasi vates sim, neque auspiciorum clarè peritus:
Neque adhuc diu chara à patria terra
Erit, neque si etiam ferrea vincula [illum] detineant:
(205) Cogitabit qui redeat, quoniam callidus est.
Sed agè mihi hoc dic, & verè enarrato,
Num certè ex ipso tantus filius es Ulysse.
Vehementer enim & capite & oculis pulchris similis es
Illi, quoniam frequenter ad eum modum versabamur invicem,
(210) Antequam in Trojam conscenderet, quo utique alii
Graecorum optimates ierant cavis in navibus:
Ex hoc tempore neque Ulyssem ego vidi, neque me ille.
    Hanc rursus Telemachus prudens alloquebatur,
Certè enim ego tibi hospes valde verè enarrabo,
(215) Mater quidem me inquit ejus esse: caeterùm ego
Nescio, non enim ullo pacto aliquis suum genitorem ipse cognovit.
At ego utinam felicis cujusdam forem filius
Viri, quem in facultatibus suis senium deprehendisset:
Nunc verò ille infelicissimus est mortalium hominum,
(220) Ex hoc me inquiunt natum esse: quoniam tu me hoc interrogas.
    Hunc autem rursus alloquuta est dea caesia Minerva,
Non sanè tibi genus utique dii ignobile in posterum
[α, p. 14]
Dederunt: quandoquidem te talem peperit Penelope.
Sed age mihi hoc dic & verè enarrato,
(225) Quod epulum, quae verò haec turba est? quod verò te opus urget?
An splendidum convivium? an nuptiae? quoniam non symbolum haec sunt.
Ut [qui] mihi supra modum contumeliosè videntur
Convivari per domum, indignè ferat utique vir
Flagitia multa videns, quicunque cordatus intervenerit.
    (230) Hanc rursum Telemachus prudens contrà alloquutus est:
Hospes, quando certè me haec interrogas atque percontaris:
Futurum quidem erat ut aliquando domus haec locuples & reprehensione carens
Esset, quamdiu adhuc ille vir praesens erat:
Nunc verò aliter statuerunt dii mala cogitantes,
(235) Qui illum quidem ignobilem fecerunt supra omnes
Homines, quoniam non ob mortuum utique sic lugere possem,
Si inter suos socios occisus fuisset Trojanorum in populo,
Aut amicorum in manibus, postquam bellum egregiè administrasset,
Cui ipsi tumulum fecissent omnes Graeci,
(240) Atque etiam suo filio ingentem gloriam retulisset in posterum,
Nunc verò ipsum inglorie Harpyae discerpserunt:
Periit obscurus, inglorius, mihi verò dolores luctumque
Reliquit, neque amplius illum lugens defleo
Solum, quoniam mihi alia dii mala incommoda fecerunt.
[α, p. 15]
(245) Quotquot enim insulis dominantur optimates
Dulichioque Samoque, & nemorosae Zacyntho,
Atque quotquot asperam Ithacam regunt,
Tot matrem meam ambiunt, destruunt autem domum.
Illa verò neque abnuit odiosas nuptias, neque finem
(250) Facere potest: hi verò dilapidant epulantes
Domum meam: mox etiam me malè perdent & ipsum.
    Hunc gemebunda alloquebatur Pallas Minerva:
Papè, sanè verò plurimum absentis Ulyssis
Indiges, ut quidem procis impudentibus manus injiciat.
(255) Si enim nunc veniens, domus in primis foribus
Staret, habens galeam & scutum & duo hastilia,
Talis, qualem ipsum ego primùm vidi
Domo in nostra bibentemque se] oblectantemque,
Ex Ephyre reversum ab Ilo Mermerida
(260) (Profectus enim erat illuc celeri in navi Ulysses,
Venenum mortiferum inquirens, ut ipsi esset
At sagittas ungendas aere acuminatas: sed ille quidem non illi
[α, p. 16]
Dedit: quoniam deos verebatur sempiternos:
Sed pater illi dedit meus, amabat enim vehementer.)
(265) Talis existens procis si obversaretur Ulysses,
Omnes & brevis fati fierent & amaris nuptiis.
Verùm enimverò haec deorum in genibus posita sunt,
Sive reversus ulciscatur necne,
Suis in aedibus: te enim considerare jubeo
(270) Quonam modo procos expellas ex aedibus.
Sed agè nunc intellige & meam adverte orationem:
Cras in concionem [ubi] vocaveris heroas Graecos,
Orationem edissere omnibus: dii verò testes sunto:
Procos quidem ad propria abire jube:
(275) Matrem autem si ipsi animus incessit nubere,
Redeat in domum patris multùm potenti.
Hi nuptias conficient & apparabunt dotem,
Sanè eximiam, quantam decet charam filiam comitari.
Tibi autem ipsi prudenter consulam, siquidem parueris,
(280) Navi instructa remigibus viginti quae [sit] optima,
Proficiscere interrogaturus de patre diu absente,
Si quis tibi dicat mortalium, aut famam audiveris
[α, p. 17]
Ex Jove, quae potissimum gloriam adfert hominibus.
Primùm quidem ad Pylum abi, & interroga Nestorem divinum:
(285) Illinc in Spartem ad flavum Menelaum:
Hic enim novissimus venit Graecorum loricatorum.
Si fortè patris vitam & reditum audieris,
Sanè tristis quantumvis adhuc perdurabis annum:
Si verò mortuum audieris, neque amplius viventem,
(290) Reversus postea charam in patriam terram,
Monumentum illi erige & parentalia perfice
Eximia valdè, qualia decet, & viro matrem dato.
Porrò postquam sane haec finieris & perfeceris,
Considera deinde in mente & in animo,
(295) Quo pacto procos intra aedes tuas
Interficias, sive dolo, sive palàm: minimè te convenit
Puerilia consectari, quoniam non amplius talis es.
An non audisti qualem gloriam consecutus fuerit divus Orestes
Omnes per homines, postquam interfecit patricidam
(300) Aegisthum dolosum, qui illi patrem inclytum interemit?
Et tu amice (te enim video eximiumque magnumque)
Strenuus esto, ut aliquis te etiam posterorum eximiè laudet.
Caeterùm ego ad navem celerem descendam jam
Atque ad socios, qui ibi me plurimum expectant manentes.
(305) Tibi autem ipsi curae sit, & meos adverte sermones.
[α, p. 18]
    Hanc rursus Telemachus prudens contra alloquutus est:
Hospes, profectò haec amicè sentiens dicis,
Perinde atque pater suo filio: & nunquam obliviscar illorum.
Sed agè nunc expecta, accelerans licet iter,
(310) Ut & lotus & oblectatus amicum pectus
Donum habens ad navem eas, gaudens in animo
Preciosum, valdè eximium, quod tibi reconditi muneris loco erit
Ex me, qualia amici hospites hospitibus dant.
    Huic respondebat deinde dea caesia Minerva,
(315) Ne me amplius detine cupidum nimirum itineris:
Donum autem quodcunque mihi dare charum pectus jubet,
Rursus redeunti da ut domum feram,
Etiam eximio accepto, tibi vero dignum erit remuneratione.
    Illa quidem sic loquuta abiit caesia Minerva:
(320) Avis autem ut Anopaea avolat: huic autem in animo
Indidit robur & audaciam, recordarique fecit sui patris
Magis adhuc quàm anteà: hic autem mente sua considerans,
Obstupuit in animo, putabat enim deum esse.
Continuò autem procos adibat deo aequandus vir:
(325) Illis autem cantor canebat insignis, hi verò tacitè
Sedebant audientes: ille verò Achaeorum reditum canebat
Molestum, quem ex Troja indixit Pallas Minerva.
[α, p. 19]
Hujus è coenaculo mente intellexit divinam cantilenam
Filia Icarii prudens Penelope:
(330) Per scalam verò altam descendit suae domus,
Non sola, unà cum hac ancillae duae sequebantur.
Illa verò quando jam ad procos pervenisset diva mulierum,
Stabat sanè juxta limen aulae benè fabricatae,
Ante genas habens tenues vittas:
(335) Ancilla verò certè ei honesta utrinque astabat,
Lacrymans vero tum alloquebatur divinum cantorem,
    Phemie, multa sane alia mortalium oblectamenta novisti,
Gesta hominumque deorumque, quae celebrant cantores,
Horum unum ipsis cane assidens: illi autem silentio
(340) Vinum bibant: ab hac verò quiesce cantilena
Molesta, quaeque mihi perpetuo in pectoribus charum cor
Affligit: quando me in primis incessit dolor immensus.
Tale enim caput desidero, memor semper
Viri, cujus lata est gloria per Graeciam & medium Argos.
    (345) Hanc rursus Telemachus prudens contrà alloquutus est:
Mater mea, quid sanè rursum invides jucundum cantorem
Oblectare, quocunque illi mens impellitur? non sanè cantores
In causa sunt, sed interdum Jupiter in causa est, qui suggerit
Viris ingeniosis ita ut velit unicuique.
(350) Huic autem non reprehensio quòd Danaûm adversa canit.
[α, p. 20]
Eam enim cantilenam magis celebrant homines,
Quaecunque auditoribus recentissima existat.
Tibi verò sustineat cor & animus audire.
Non enim Ulysses solus perdidit redditus diem
(355) In Troja: multi verò alii viri perierunt:
Sed in domum profecta, tua opera administra,
Telamque & colum, & ancillis impera
Opus accelerare: sermo verò viris curae erit
Omnibus: potissimùm vero mihi. hujus enim imperium est in domo.
(360) Illa quidem attonita, rursus in domum ivit:
Filii enim dictum prudens ponebat in animo.
Ad coenaculum ubi conscendisset cum ancillis mulieribus,
Flevit subinde Ulyssem charum maritum, donec illi somnum
Dulcem palpebris immisit caesia Minerva.
(365) Proci autem tumultuabantur per aedes obscuras,
Omnes autem cupiebant ad lectos reclinari:
    Illis autem Telemachus prudens incepit sermonem:
Matris meae proci immensa contumelia elati,
Nunc quidem convivantes delectemur, neque clamor
(370) Adsit: (nam hoc honestum est audire cantorem
Talem, qualis ille est, diis assimilis voce.)
Manè verò in concionem consideamus venientes
Omnes, ut vobis sermonem audenter renunciem
[α, p. 21]
Exire ex aedibus: alias porrò sequimini dapes,
(375) Vestra bona absumentes, alternis [conviviis] per aedes [singulas.]
Si verò vobis videtur hoc satius & melius
Esse, viri unius victum impunè perdere,
Absumite, ego verò deos invocabo sempiternos,
Si unquam Jupiter det vicissim poenam infligentia opera fieri,
(380) Inulti sanè postea intra aedes pereatis.
    Sic ait: illi verò omnes mordicùs labiis compressis
Telemachum admirabantur, qui audacter loquutus esset.
    Hunc autem rursus Antinous alloquutus est Eupithei filius:
[O] Telemache, quàm sanè te docuerunt dii ipsi
(385) Sublimiloquum esse, & confidenter proloqui,
Ne te utique in circumflua Ithaca regem Saturnius
Constituat, quod tibi propter genus paternum est.
Hunc rursus Telemachus prudens contra alloquutus est:
Antinoë, an mihi irasceris si quid dixero?
(390) Et sanè hoc vellem, Jove utique concedente accipere.
An dicis hoc pessimum in hominibus esse?
Non enim ullo pacto malum est imperare, statim ei domus
Dives fit, & honoratior ipse:
Sed certè reges Achaeorum sunt etiam alii
(395) Multi in circumflua Ithaca, juvenes & veteres:
Horum aliquis hoc habeat, quoniam mortuus est divus Ulysses.
Caeterùm ego domus rex ero nostrae,
[α, p. 22]
Et mancipiorum quae mihi acquisivit divus Ulysses.
    Hunc statim Eurymachus Polybi filius contrà alloquutus est,
(400) Telemache, certè haec deorum in genubus posita sunt,
Quinam circumfluae Ithacae dominabitur Achaeorum:
Bona verò ipse habeas & aedibus tuis imperes.
Non enim ille veniat vir qui invitum vi
Bonis depraedaturus sit, Ithaca adhuc habitata.
(405) Sed volo te optime de hospite interrogare,
Unde ille vir, quali autem gloriatur esse
E terra, ubinam ei genus & patrium solum:
An tibi nuncium patris adferat venientis,
An suum ipsius debitum expetens huc veniat.
(410) Ut facto impetu statim abiit, neque sustinuit
Ut cognosceremus: neque enim improbi vultum prae se ferebat.
    Hunc autem rursus Telemachus prudens contra alloquutus est:
Eurymache, certè reditus periit patris mei,
Neque sanè nuncio amplius credo sicunde veniat:
(415) Neque vaticinium curo, si quem mater
Domum vocatum vatem consulat.
Hospes verò hic meus paternus è Tapho est,
Mentes Anchiali bellicosi praedicat [se] esse
Filium: caeterùm Taphiis navigandi studiosis imperat.
    (420) Sic ait Telemachus: mente vero immortalem deam cognovit.
Hi vero ad tripudia & dulcem cantum
Conversi oblectabantur, expectabat autem vesperum adventare.
Dum hi autem oblectabantur, niger vesper venit:
[α, p. 23]
Et tunc dormituri ibant domum unusquisque:
(425) Telemachus autem ubi ipsi thalamus perpulchrae aulae
Sublimis aedificatus erat perspicuo [alii, cooperto] in loco,
Illuc ivit ad lectum multa mente reputans.
Simul cum eo ardentes faces ferebat pudica sciens
Euryclea, Opis filia Pisenoridae:
(430) Quam olim Laërtes emerat facultatibus suis
Impubem adhuc, precium viginti boum dedit.
Perinde autem ipsam ac pudicam uxorem honorabat in aedibus:
Lecto vero nunquam commixtus est: iram scilicet fugiebat uxoris.
Haec illi simul ardentes faces ferebat & ipsum maximè
(435) Ancillarum amabat, & enutrierat parvulus cum esset.
Aperuit autem januas thalami benefacti:
Sedebat in lecto, molle autem exuit indusium:
Et id quidem aniculae sedulae imposuit in manus.
Illa quidem plicato & aptato indusio
(440) Ad clavum suspenso juxta vermiculatos lectos,
Festinabat ire ex thalamo: januam attraxit annulo
Argenteo: insuper autem pessulum obtendit loro.
Hic ille pernox, tectus ovis florida lana
Examinabat mentibus suis viam quam significaverit Pallas.

Odyssea Liber 2 (β)

[β, p. 24]
Quando verò manè-genita apparuit roseis-digitis aurora,
Surrexit tunc ex lectulo Ulyssis dilectus filius,
Vestes indutus, gladium acutum verò suspendit ab humeris:
Pedibus verò nitidis alligavit pulchra calceamenta.
(5) Festinabat ire è cubiculo deo similis obvius.
Continuò autem praeconibus canoris imperavit
Convocare ad concionem comatos Achaeos.
Hi vero convocarunt: illi autem congregabantur valdè celeriter.
Porrò postquam congregati sunt, confertimque adfuerunt,
(10) Ivit utique ad concionem, manu autem tenebat ferream hastam,
Non solus, simul eum duo canes veloces sequebantur.
[β, p. 25]
Divinam certè huic gratiam perfudit Pallas:
Hunc sanè omnes populi advenientem admirabantur.
Sedebat verò in patris sella, cesserunt autem senes.
(15) His verò continuò heros Aegyptius coepit concionari,
Qui ob senectutem incurvus erat & multa sciebat.
Atqui hujus dilectus filius cum divino Ulysse
Ad Ilium pulchros equos nutriens conscenderat cavis in navibus,
Antiphus bellator: illum verò saevus interfecit Cyclops
(20) In spelunca cava, ultimamque paravit coenam.
Tres autem illi alii erant, & unus inter procos versabatur
Eurynomus, duo autem perpetuò habebant paterna opera:
Sed neque sic illius oblitus erat lugens & dolens.
Hos lachrymans alloquutus est, & dixit:
    (25) Audite sanè nunc me Ithacenses quodcunque dixero,
Nunquam nostrum consilium factum est neque consessus,
Ex quo Ulysses divinus abiit cavis in navibus:
Nunc autem quis huc congregavit, quem necessitas tantum urget?
Sive ex junioribus viris, aut qui seniores sunt?
(30) An aliquem nuncium exercitus audivit venientis,
Quem nobis palam dicere queat, quoniam prior audiverit?
An quippiam publicum aliud declarat, aut profert?
[β, p. 26]
Probus mihi videtur esse, juvans [vel felix:] utinam illi ipsi
Jupiter benè vertat, quaecunque mente sua cogitat.
    (35) Sic ait: gaudebat autem laude Ulyssis charus filius,
Neque amplius diu sedit, cupiebat enim concionari:
Stabat autem in media concione, sceptrum autem ei imposuit manui
Praeco Pisenor, prudentia consilia edoctus.
Primùm, deinde ad senem conversus loquutus est:
    (40) O senex, non procul abest ille vir, (statim autem ipse cognosces)
Qui populum congregavit: potissimum me dolor urget,
Neque ullum nuncium exercitus audivi venientis,
Quem vobis palàm enarrem, quod prior audiverim:
Neque quicquam publici aliud enarro, neque dico,
(45) Sed meum ipsius negocium, nam malum in domum incidit
Duplex: alterum quod patrem eximium perdidi, qui quondam inter vos
Ipsos imperabat, pater autem velut mitis erat.
Nunc autem longè majus, quod mox citò domum universam
Funditùs evertet, facultates autem omnino disperdet.
(50) Matri meae proci instant nolenti,
Eorum virorum chari filii qui hîc utique sunt optimi,
Qui patris quidem in domum nolent proficisci
Icarii, ut ipse quidem dotet filiam:
Det verò cui voluerit, & ipse gratus venerit:
(55) Illi verò in nostram [domum] divertentes diebus omnibus
Boves mactantes & oves & pingues capras,
[β, p. 27]
Splendidè convivantur, bibuntque generosum vinum
Temerè: plurima verò absumunt: non enim adest vir
Qualis Ulysses erat, qui detrimentum [vel diras] à domo arceat:
(60) Nos vero neutiquam qui avertere queamus: quinetiam
Imbellesque sumus, & neque periti roboris.
Omninò sanè averterem, si mihi vis adesset.
Non enim jam tolerabilia facinora patrantur, neque honestè
Domus mea perit: indignemini & ipsi,
(65) Alios reveremini vicinos homines
Qui circùm habitant: deorum verò timete iram,
Ne quid retalient infesti malis facinoribus.
Oro sive per Jovem Olympium sive Themidem,
Quae hominum concilia vel dimittit vel cogit,
(70) Abstinete amici, & me solum sinite dolore molesto
Affligi, si usquam pater meus probus Ulysses
Hostili animo malis affecit fortes Achivos:
Eorum me vindictam capientes malè afficite hostili animo
Istos incitantes: mihi verò satius esset
(75) Vos absumere quicquid pretiosi est in aedibus, & omne pecus:
Quòd si vos comederitis, fortassis olim etiam ultio fuerit.
Tam diu enim per urbem prehensaremus colloquio,
[β, p. 28]
Bona repetentes, donec omnia persoluta sint.
Nunc verò mihi inanes dolores injicitis animo.
    (80) Sic ait iratus, sceptrumque autem jecit in terram,
Lachrymas distillans, commiseratio vero cepit populum omnem,
Tunc alii quidem omnes in silentio erant, neque quisquam audebat
Telemacho verbis respondere molestis:
Antinous autem ipsum solus respondens alloquutus est:
    (85) Telemache altiloque, animo indomite, ut loquutus es,
Nos dedecorans? vis autem maculam inurere.
Tibi verò neutiquam proci Achaeorum in causa sunt,
Sed tua mater, quae sanè imprimis versutias callet.
Jam enim tertius est annus, statim autem aderit quartus,
(90) Ex quo eludit animum intra praecordia Achaeorum:
Omnes quidem sperare facit, & promittit viris singulis,
Nuncios praemittens, mens autem illi alia cogitat:
Illa verò dolum hunc alium in mente deliberavit:
Exorsa magnam telam in aedibus texebat,
(95) Subtilem & immensam: statim nos alloquuta est:
Juvenes mei proci, postquam mortuus est divinus Ulysses,
Sustinete urgentes meas nuptias, donec linteum
Perfecero (ne mihi vana fila pereant)
Laërti heroi pollinctum, quando tandem ipsum
(100) Fatum malum prehenderit asperae mortis:
Ne aliqua me in populo mulierum Graecarum culpet,
Si quidem absque tegumento jacuerit multa possidens.
[β, p. 29]
    Sic ait: nobis vero statim persuasus est animus generosus.
Tum verò interdiu quidem texebat magnam telam,
(105) Noctu verò dissolvebat postquam faces adhibuisset.
Sic triennio quidem latuit dolo, & persuasit Achaeis:
Sed quum quartus venit annus, & advenerunt Horae,
Et tunc certè aliqua dixit mulierum quae benè sciebat,
Et ipsam dissolventem invenimus pulchram telam.
(110) Sic illa quidem perfecit etiam nolens prae necessitate.
Tibi verò sic proci respondent, ut scias
Ipse tuo animo, sciant & omnes Achivi:
Matrem tuam dimitte: jube autem ipsam nubere
Illi, cuicunque pater jusserit & placuerit ipsi.
(115) Si verò amplius vexabit multo tempore filios Achivorum,
Haec agitans in animo, quae ei abundè dedit Pallas,
Operaque scire insignia & mentem sanam,
Versutias, quales nunqam aliquando audivimus neque veterum,
Earum quae olim fuerunt pulchricomae Graecae,
(120) Tyroque Alcmeneque, pulchricomaque Mycene:
Illarum nulla similes artes Penelopae
[β, p. 30]
Norat: caeterùm quidem hoc non vidit utiliter.
Tam diu igitur victum tuum & bona consument,
Donec illa hunc habebit animum, quem quidem nunc illi
(125) In pectoribus posuerunt Dii, magnam quidem gloriam sibi
Comparat, caeterùm tibi desiderium multi victus.
Nos vero nec ad res nostras antè ibimus, neque aliquò aliò,
Antequam ipsa nubet Achivorum cuicunque voluerit.
    Hunc rursus Telemachus prudens contrà allocutus est:
(130) Antinoë, nullo modo licet è domo invitam expellere,
Quae me peperit, quae me enutrivit, pater autem meus alicubi terrae
Vivit, sive mortuus est: durum autem [esset] me multa reddere
Icario, siquidem ipse volens matrem dimisero.
Ex patre autem mala patiar, alia autem Deus
(135) Dabit postquam mater odiosas imprecata fuerit Furias
A domo discedens, reprehensio autem mihi ex hominibus
Erit. sic itaque hunc ego sermonem nunquam dicam.
Vester verò siquidem animus indignatur illis,
Exite è domo mea, alias curate dapes,
[β, p. 31]
(140) Vestra bona edentes alternis [conviviis] per [singulas] domos.
Si verò vobis videbitur satiùs & meliùs
Esse, viri unius substantiam impunè perdere,
Corrodite, ego verò deos invocabo sempiternos;
Si unquam Jupiter dabit talionis opera fieri,
(145) Inulti deinceps intra domum pereatis.
    Sic ait Telemachus: huic vero aquilas late-videns-Jupiter
Ex alto à vertice montis praemisit volare.
Hae usque quidem volabant ad flatum venti,
Propinquae invicem extendentes alas.
(150) Sed cum jam ad mediam concionem celebrem pervenissent,
Hîc conversae quatiebant alas densas,
Aspexerunt autem omnium capita, portendebant autem mortem:
Laniantes verò unguibus maxillas, circum autem collum
Ad dextram volarunt, & per aedes & per urbem ipsorum.
(155) Admirati sunt aves postquam viderunt oculis,
Dispiciebant autem in animo quae perfici debebant.
His verò interfatus est senex heros Halitherses
Mastorides, hic enim solus aequales vincebat,
In avibus dijudicandis & fatalibus edicendis,
(160) Qui inter eos benè sapiens concionatus est & dixit:
[β, p. 32]
    Audite nunc me Ithacenses quodcunque dixero:
Procis autem potissimum significans ista dico:
Illis enim ingens periculum imminet: non enim Ulysses
Diu seorsum à suis amicis aberit, sed alicubi jam
(165) Propè cùm sit, his ipsis caedem & fatum molitur
Omnibus , pluribus etiam aliis malè erit:
Qui habitamus Ithacam claram: sed longè antea
Consideremus, quomodo imponamus, attamen etiam ipsi
Quiescant: etenim ipsis statim hoc utilius est.
(170) Non enim inexpertus vaticinor, sed benè doctus.
Etenim illi puto perfecta esse omnia:
Quemadmodum illi praedixeram quando ad Ilium conscenderunt
Argivi, cum ipsis etiam conscendit versutus Ulysses.
Dixi postquam mala multa passus esset, amisissetque omnes socios,
(175) Incognitum ab omnibus vicesimo demum anno
Domum venturum: haec autem omnino perficiuntur.
    Hunc rursus Eurymachus Polybi filius contra alloquutus est:
O senex, agedum nunc vaticinare tuis liberis
Domum vadens, ne fortè quid mali patiantur in posterum:
(180) In his autem ego te longè melior sum ad vaticinandum:
Aves sanè multae sub radiis solis
Volitant, neque omnes ad auspicia aptae. porrò Ulysses
Periit longè: utinam etiam tu periisse cum illo
Debuisses: non tanta vaticinans blaterares,
(185) Neque Telemachum iratum sic incitares,
[β, p. 33]
Sua in domo donum expectans si quod praebeat:
Sed tib edico, quod etiam perfectum erit,
Si juvenem virum, veteraque & multa doctus,
Deceptum verbis incitaveris ad irascendum,
(190) Illi quidem ipsi perniciosius erit,
Efficere autem tamen neutiquam poteris illorum gratia:
Tibi verò ô senex poenam infligemus, quam in animo
Luens, indignè feras: gravis autem erit dolor.
Telemacho autem inprimis ego suadebo ipse,
(195) Matrem suam ad patrem jubeat redire,
Illi verò nuptias facient, & component dotem
Insignem, qualem convenit charam filiam sequi.
Non enim antea quieturos puto filios Graecorum
A conjugii ambitu: quoniam neminem timemus* ut ut [sit,]
(200) Neque sanè Telemachum, tametsi multiloquus sit,
Neque vaticinium curamus, quod tu senex
Loqueris irritum: odio autem eris adhuc magis:
Bona verò rursus malè absumentur, neque unquam paria
Erunt, donec haec distulerit Graecos
(205) Suis nuptiis, nos verò rursus expectantes diebus omnibus
Gratia ejus virtutis contendimus, neque ad alias
Ibimus, quas decens ducere est unicuique.
[β, p. 34]
    Hunc autem rursum Telemachus prudens contra loquutus est,
Eurymache, & alii quotquot [sunt] proci generosi,
(210) Ista quidem non vos amplius precor, neque dico:
Jam verò haec sciunt dii & omnes Graeci.
Sed agè mihi date navem celerem, & viginti socios,
Qui mihi hinc atque hinc fecent viam [maris.]
Ibo enim in Spartam & Pylum arenosam,
(215) Reditum interrogaturus patris diu absentis,
Si aliquis mihi dicat mortalium, aut famam audiam
Ex Jove, quae potissimum fert gloriam hominibus,
Siquidem patris vitam & reditum audivero,
Sanè quantumvis afflictus adhuc sustineam annum:
(220) Si verò mortuum audivero, neque amplius superstitem,
Reversus posteà charam ad patriam terram,
Sepulchrum illi condam, & parentalia celebrabo
Eximia, qualia convenit, & viro matrem dabo.
    Certè ille sic loquutus consedit, his autem surrexit
(225) Mentor, qui Ulyssis inculpati erat socius,
Et illi cum proficisceretur commisit totam familiam,
Obedireque seni, & securè omnia custodire:
Qui inter eos benè sapiens concionatus est & dixit:
    Audite certè me nunc Ithacenses quodcunque dixero.
(230) Nec quisquam amplius benevolus, mansuetus & mitis sit
Sceptriger rex, neque in mente pia opera cogitans,
Sed semper infestus sit, & injusta perpetret.
Ut nullus recordatur Ulyssis divini
Populorum quibus praefuit, & velut pater mansuetus erat.
[β, p. 35]
(235) Verum enimvero procos superbos nequaquam invideo
Committere facinora violenta malis consiliis mentis:
Sua enim objectantes capita consument violenter
Domum Ulyssis, quem non amplius putant rediturum esse.
Nunc autem alii populo succenseo, ut omnes
(240) Sedetis muti, porrò nullo pacto redarguentes verbis,
Pauciores procos compescitis cùm sitis plures.
    Hunc Euenorides Liocritus contra alloquebatur:
Mentor convitiator, ingenio stolide, ut loquutus es,
Nos adhortans desistere? difficile autem erit
(245) Cum viris pluribus pugnare de convivio,
Etiamsi Ulysses Ithacensis ipse adveniens
Convivantes per domum suam procos eximios
Expellere è domo cogitaverit in animo,
Non sanè illo laetabitur uxor, quantumvis valdè cupiens,
(250) Veniente, sed ibi saevam mortem invenerit,
Si pluribus pugnarit. tu verò non ex officio loquutus es.
Sed agè, populi quidem dispergamini ad opera unusquisque:
Huic autem disponat Mentor viam & Halitherses,
Qui illi à principio paterni sunt amici.
(255) Sed (puto) & diu sedens, nuncios
Audiet in Ithaca: perficiet vero viam nunquam hanc.
    Sic certè loquutus: solvit concionem celerem.
[β, p. 36]
Hi quidem dispergebantur ad domum quisque suam:
Proci autem ad domum ibant divini Ulyssis:
(260) Telemachus autem seorsum profectus est ad littus maris,
Manus lavans è cano mari, supplicavit Palladi.
    Audi me qui heri deus advenisti ad domum meam,
Et me in navi jussisti per obscurum pontum
Reditum interrogaturum patris diu absentis
(265) Ire: haec autem omnia impediunt Achivi,
Proci autem potissimùm malè superbientes.
    Sic ait precatus: propè autem illum venit Pallas,
Mentori similis facta, tum corpore, tum etiam voce,
Et ipsum compellans verba alata dixit:
    (270) Telemache, neque in posterum ignavus eris, neque stolidus,
Siquidem tibi tui patris instillata est indoles bona,
Qualis ille erat ad perficiendum opusque dictumque,
Non sanè continuò vanum iter erit, neque imperfectum:
Si verò non illius esses filius & Penelopes,
(275) Non sanè praetera sperarem [te] perfecturum esse quae moliris.
Pauci enim filii similes patri sunt:
Plerique pejores: pauci verò parentibus meliores:
Sed quoniam neque in posterum ignavus eris, neque stolidus,
Neque te penitus intelligentia Ulyssis reliquit,
(280) Spes tibi deinceps est te perfecturum esse haec opera.
Ideò nunc procorum sine consiliumque mentemque
Insipientium, quoniam neutiquam prudentes neque justi [sunt,]
[β, p. 37]
Neque ullo pacto sciunt mortem & fatum nigrum,
Quae illis imminet de uno die omnes perire.
(285) Tibi verò via non amplius aberit quam tu cupis.
Talis enim tibi socius ego paternus sum,
Qui tibi navem celerem parabo, & simul sequar ipse.
Sed tu quidem domum vadens procis conversare,
Apparaque viatica & vasis accommoda singula,
(290) Vinum in amphoris, & farinam medullam hominum,
Utribus in densis: ego autem per populum socios
Statim voluntarios colligam: sunt autem naves
Multae in circumflua Ithaca novae & veteres.
Harum quidem ego dispiciam quaecunque optima est,
(295) Statim armatam deducemus in latum mare.
    Sic ait Pallas filia Jovis, neque amplius diu
Telemachus immoratur postquam deae audivit vocem.
Festinabat ad domum ire suo tristatus corde,
Invenit autem procos superbos in aedibus,
(300) Capras excoriantes, porcosque assantes in aula.
Antinous autem ridens obviam veniebat Telemacho.
Illum manu apprehensum affatus est & nomine compellavit:
    Telemache magniloque, animo imdomite, ne tibi aliud
In praecordiis malum sit curae vel opus vel verbum,
[β, p. 38]
(305) Sed egregiè comede, & bibe ut anteà:
Ista enim omnino omnia perficient tibi Achivi,
Navem, & electos remiges, ut ociùs venias
Ad Pylum divinam, ad inclyti parentis famam.
    Hunc autem rursus Telemachus prudens contra alloquutus est:
(310) Antinoë, neutiquam licet cum vobis superbis
Convivari invitum, & laetari quietum.
An non satis [est] quòd antea quidem absumpsistis eximia
Bona mea proci, ego autem infans eram?
Nunc autem quando grandior sum, & aliorum orationem audiens,
(315) Percipio, & sanè mihi intus augescit animus,
Tentabo ut vobis malum fatum inferam,
Sive in Pylum profectus, aut hîc in isto populo.
(Ibo sanè, neque inutilis via erit quam dico)
Vel nave conducta, neque enim navis compos, neque remigum
(320) Sum, sic sanè vobis videtur conducibilius esse.
    Dixit, & ex manu manum avulsit Antinoi
Facilè, proci autem per domum convivium apparabant,
[β, p. 39]
Hi vero cavillabantur & convitiabantur verbis.
Tum verò aliquis dicebat juvenum superborum:
    (325) Enimverò Telemachus caedem nobis molitur:
Aut quosdam ex Pylo ducet auxiliatores arenosa,
Aut ipse etiam ex Sparta: quandoquidem sanè cupit vehementer:
Aut & in Ephyram vult pinguem terram
Proficisci, ut inde mortifera venena afferat,
(330) Injiciat verò crateri, & nos omnes perdat.
    Alius rursus dicebat juvenum superborum,
Quis scit, si etiam ipse profectus cava in nave
Longè ab amicis peribit, errans ut Ulysses?
Sic & magis augere poterit nobis laborem.
(335) Bona vero omnia divideremus, domum verò
Illius matri daremus habendam, atque ei qui [illam] duxisset.
    Sic ajebant: ille vero [in] excelsum thalamum ascendit patris
Latum, ubi cumulatum aurum & aes jacebat,
Vestisque & in cistis, abundeque odoriferum oleum.
(340) Ibi vero dolia vini veteris dulcis
Stabant, purum, divinum potum intus habentia,
Ordine ad murum aptata, si quando Ulysses
In patriam reverteretur, etiam dolores multos passus.
Obseratae verò erant fores accuratè aptatae,
(345) Duplici-clave, intus autem mulier custos noctesque diesque
Erat, quae omnia asservabat mentis multa solertia,
[β, p. 40]
Euryclea Opis filia Pisenoridae:
Hanc tunc Telemachus alloquutus est in thalamum vocatam,
    (350) Nutrix agè mihi vinum in amphoris hauri
Suave, quod quidem pòst illud dulcius est quod tu servas,
Illum expectans infelicissimum, si quando venerit
Generosus Ulysses mortem & fatum evitans.
Duodecim verò imple & operculis apta omnia:
Mihi verò farinam infunde benè consutis utribus:
(355) Viginti autem sint mensurae molitae farinae.
Ipsa verò sola scias: haec autem congregata omnia sint.
Sub noctem enim accipiam, quando certè jam
Mater ad coenaculum conscenderit, & lecti curam habuerit.
Vado enim ad Spartam & Pylum arenosam,
(360) Reditum interrogaturus patris chari, sicubi audiero.
    Sic dixit, ejulavit vero chara nutrix Euryclea,
Et quidem lugens, verba alata dixit:
    Cur verò tibi, chare fili, in mente haec sententia
Est? quonam vis ire multam per terram,
(365) Solus cùm sis dilectus? is vero periit longè à patria terra
Generosus Ulysses, ignoto in populo:
Illi vero tibi statim profectò mala machinabuntur posthac
Ut dolo pereas, hac verò ipsi omnia dividant.
Sed mane hîc apud tuos sedens, neutiquam te oportet
[β, p. 41]
(370) Per pontum indomitum mala pati, neque errare.
    Hanc verò rursus Telemachus prudens contra loquutus est:
Confide nutrix: quia non absque deo hoc consilium [est:]
Sed jura ne matri charae haec dixeris,
Priusquam undecimaque duodecimaque [dies] aderit,
(375) Aut ipsa desideret & [me] solvisse resciverit,
Videlicet ne flens pulchrum corpus laedat.
    Sic loquutus est: anus vero deorum magnum juramentum juravit.
Caeterùm postquam juravit perfecitque jus jurandum,
Statim postea illi vinum in amphoris hausit:
(380) Farinam autem illi infudit benè-consutis in utribus.
Telemachus autem domum ingressus cum procis versabatur.
Tum rursus alia cogitavit dea caesia Minerva,
Telemacho autem assimilata urbem obibat,
Et singulis viris astans dicebat sermonem:
(385) Sub noctem verò ad navem celerem congregari jussit.
Ipsa rursus Phronii Noëmona clarum filium
Rogabat navem celerem: ille verò ipsi ultrò promisit.
Occiditque sol, obumbrabanturque omnes viae.
Et tunc navem celerem in mare protraxit, omnia in ipsa
(390) Arma posuit, quae naves benè tabulatae ferunt.
Statuit in extremitate portus, circùm autem eximii socii
Frequentes congregabantur: dea verò concitabat singulos.
[β, p. 42]
Tunc alia cogitavit dea caesia Minerva,
Festinavit ire ad domum Ulyssis divini.
(395) Hîc procis dulcem somnum infudit:
Disturbavit autem bibentes, è manibus verò excussit pocula.
Hi verò dormitum festinabant in urbem, neque amplius
Sedebant, postquam ipsis somnus palpebris incidit.
Caeterùm Telemachum alloquuta est caesia Minerva,
(400) Evocatum ex aedibus benè-habitatis,
Mentori similis facta, tum corpore tum voce:
    Telemache, jam sanè bellicosi socii
Assident remigio, tuam expectantes alacritatem:
Sed eamus, ne diutiùs differamus iter.
    (405) Sic certè locuta praecessit Pallas Minerva
Subitò, ille autem continuò ad vestigia sequutus est deae.
Caeterùm postquam ad navem pervenerunt atque mare,
Invenerunt postea ad littus comatos socios.
    Hos verò interfatus est divus Telemachus:
(410) Venite amici viatica feramus, omnia enim jam
Congregata sunt in aedibus, mater verò neutiquam scit,
Neque aliae ancillae, unica sola rem audivit.
    Sic certè loquutus praecessit, hi simul sequebantur.
Ipsi vero simul omnia ferentes benè-tabulatam in navem
(415) Deposuerunt, quandoquidem praecepit Ulyssis charus filius:
Telemachus vero navem conscendit, duxit autem Minerva.
Navis autem in puppe consedit, propè autem eam
Sedebat Telemachus ipsi verò proram solvebant,
Etiam ipsi ascendentes per transtra sederunt.
[β, p. 43]
(420) His vero ferentem secundum ventum misit caesia Minerva,
Purum zephyrum resonantem per obscurum pontum.
Telemachus autem socios hortatus jussit
Arma aptare, hi verò adhortantem audiverunt,
Malum autem abiegnum cavam intra basem
(425) Constituerunt elevantes, rudentibus autem colligarunt,
Traxerunt autem vela alba benè tortis loris:
Inflavit autem ventus in medium velum: circa autem fluctus
Carinam purpureus insonabat nave eunte.
Illa currebat per fluctus sulcans vadum.
(430) Ligantes autem arma celerem per navem nigram,
Constituerunt crateras plenas vini.
Libabant autem diis immortalibus sempiternis:
Ex omnibus autem potissimum Jovis glaucis oculis filiae,
Per totam noctem quidem illa & diem trajiciebat iter.

Odyssea Liber 3 (γ)

[γ, p. 44]
SOl verò surrexit relicto pulchro lacu,
Coelum ad firmum, ut immortalibus illucesceret,
Et mortalibus hominibus super fertilem terram:
Illi verò ad Pylum Nelei benè-aedificatum oppidum
(5) Pervenerunt: ipsi vero in littore maris sacra faciebant,
Tauros omnino-nigros Neptuno caerulea caesarie:
Novem autem sedilia erant, quingenti in singulis
Sedebant, & praebebant singulis novem boves.
Hîc illi viscera gustarunt, deo autem coxas incendebant:
(10) Ipsi vero rectà [portum] subeunt, atque vela navis aequatae
Contrahunt tollentes, illamque firmarunt, ipsi vero egressi sunt.
Ergo Telemachus nave exivit, ducebat vero Pallas.
[γ, p. 45]
lllum prior alloquuta est dea caesia Minerva:
    Telemache, non quidem te decet amplius pudor nec puerile:
(15) Ejus enim gratia & pontum pernavigasti, ut audires
Patrem ubi occultet terra, & quodnam fatum consequutus sit.
Sed agè nunc rectà vade ad Nestorem equorum domitorem,
Videamus si quod consilium in praecordiis celat.
Precare verò ipsum ut vera dicat.
(20) Mendacium enim non dicet: valdè enim prudens est.
    Hanc rursus Telemachus prudens contrà alloquutus est:
Mentor, quo pacto accedam, quo pacto salutabo ipsum?
Neque unquam sermonum experimentum habeo prudentium,
Pudor enim juvenem virum seniorem interrogare.
    (25) Hunc autem rursus alloquuta est dea caesia Minerva:
Telemache, alia quidem in mente tua perspicies,
Alia vero & deus suggeret, non enim puto,
Te diis invitis natumque esse nutritumque.
Sic quidem loquuta praecessit Pallas Minerva
(30) Celeriter: ille verò continuò pòst vestigia incedebat deae.
Venerunt autem in Pyliorum virorum congregationem & consessum.
Hîc sanè Nestor sedebat cum filiis: circum autem socii
Convivium apparantes, carnes assabant, aliasque transfigebant.
Illi vero ut igitur hospites viderunt, conglobati venerunt omnes,
(35) Manibusque prehensabant, & consedere jusserunt.
Primus Nestorides Pisistratus propè accedens,
Utrorumque prehendit manum, & collocavit ad epulum
Pellibus in mollibus super arenas marinas,
[γ, p. 46]
Juxtaque fratrem Thrasymedem, & patrem suum.
(40) Praebuit autem viscerum partes, infundebatque vinum
Aureo in poculo, propinans autem allocutus est
Palladem Minervam filiam Jovis aegidem habentis:
    Supplica nunc ô hospes Neptuno regi,
Hujus enim dapium participes fuistis huc venientes.
(45) Caeterùm postquam libaveris & supplicaveris ut decens est,
Da & huic deinde poculum dulcis vini
Libare, quoniam etiam hunc puto immortalibus
Supplicare: omnes verò diis indigent homines,
Sed junior est, aetate similis mihi ipsi.
(50) Propterea tibi priori dabo aureum poculum.
    Sic loquutus in manibus ponit poculum dulcis vini:
Gavisa est autem Pallas propter prudentem virum justum,
Eò quòd ipsi priori praebuerit aureum poculum.
Statim supplicavit multa Neptuno regi.
    (55) Audi Neptune terram continens, non autem invideas
Nobis supplicantibus perficere haec opera.
Nestori quidem primò & filiis gloriam praebe.
Caeterùm posteà aliis da gratam remunerationem:
Cum omnibus Pyliis ob inclytam Hecatombam,
(60) Da insuper Telemachum & me re confecta redire,
Cujus gratia huc venimus celeri cum nave nigra.
    Sic certè deinde precabatur, & ipsa omnia perficiebat:
Dedit verò Telemacho pulchrius poculum rotundum.
Ut verò sic supplicavit Ulyssis charus filius,
(65) Hi postquam assarunt, carnes superiores abstraxerunt,
[γ, p. 47]
Partibus distributis, celebrarunt splendidum convivium.
Caeterùm postquam potus & cibi desiderium exemerunt,
His certè sermonibus coepit Gerenius eques Nestor.
    Nunc certè satius est inquirere & interrogare,
(70) Hospites quinam sint, postquam saturati sunt cibo.
O hospites, quínam estis? unde navigatis humidas vias?
An ob aliquod negocium, aut temerè erratis,
Tanquam praedones per mare qui errant,
Animis [in discrimen] conjectis, malum alienis ferentes?
    (75) Hunc rursus Telemachus prudens contra alloquutus est,
Confidens, ipsa enim intra praecordia confidentiam Pallas
Posuit, ut ipsum de patre absente interrogaret,
Et ut ipsum gloria ingens inter homines consequatur:
    O Nestor Neleiade, ingens gloria Graecorum,
(80) Interrogas unde simus, ego quidem tibi enarrare possem:
Nos ex Ithaca ad Nejum [sita] venimus,
Negotium hoc privatum est non publicum quod dicam:
Patris mei rumorem magnum inquiro sicubi audiero,
Divi Ulyssis patientis, quem pridem ajunt
(85) Unà tecum pugnantem Trojanorum urbem evertisse.
Alios quidem omnes quotquot cum Trojanis pugnarunt,
Audivimus quo in loco unusquisque periit saeva morte.
Illius verò mortem incognitam fecit Jupiter.
Neque quisquam potest clarè dicere ubinam perierit.
[γ, p. 48]
(90) An ille in continenti domitus sit à viris hostibus,
An in Pelago inter fluctus maris.
Ejus gratia nunc ad tua genia venio, siquidem velis
Illius saevam mortem dicere, sicubi videris
Oculis tuis, an alterius orationem audiveris
(95) Errantis, nimium enim ipsum aerumnosum peperit mater.
Neque ullo pacto me veritus blandiaris neque misertus.
Sed planè mihi narres utcunque contigit videre:
Supplico, si unquam tibi pater meus bonus Ulysses,
Sive dictum sive factum promittens perfecit
(100) Populo in Trojanorum, ubi passi estis clades Graeci,
Horum nunc mihi memor sis, & mihi veritatem dicas.
    Huic respondit deinde Gerenius eques Nestor:
O amice, quoniam memorem facis calamitatis, quam in illo
Populo passi sumus robore indomiti filii Achivorum,
(105) Sive quaecunque cum navibus per obscurum pontum
Errantes ad praedam, ubi dux erat Achilles:
Sive quaecunque circa urbem magnam Priami regis
Pugnavimus, ibi subinde occisi sunt quotquot optimi.
Illic quidem Ajax jacet martius, illic Achilles,
(110) Illic verò Patroclus diis consilio aequiparandus,
Illic meus dilectus filius unà & fortis & inculpabilis
Antilochus, supra modum currendo velox atque pugnator:
Aliaque multa praeter haec passi sumus mala. quis illa
Omnia utique enarraret inter mortales homines?
[γ, p. 49]
(115) Neque si quinquennio utique & sexennio hîc permanens
Interrogaveris quae illic passi sunt mala divi Graeci:
Priusquam taedio affectus tuam ad patriam terram perveneris:
Novennio enim ipsis mala nexuimus hinc inde aggredientes
Omnigenis dolis, vix tandem finem dedit Jupiter.
(120) Ibi nullus unquam prudentia similis esse palàm
Voluit, nam valdè multùm vincebat divus Ulysses
Omnimodis dolis pater tuus, siquidem tu vere
Illius filius es, admiratio me tenet aspicientem:
Profectò enim sermones similes, neque tu diceres
(125) Virum juniorem usque adeò similia loqui.
Ibi profectò usque quidem ego & divus Ulysses,
Nunquam in concione diversum dicebamus, neque in concilio,
Sed eundem animum habentes mente & prudenti concilio,
Consultabamus Graecis, ut quam eximie optima fierent.
(130) Caeterùm postquam Priami urbem expugnavimus excelsam,
Abivimus in navibus, deus autem dispersit Graecos.
Et tunc certè Jupiter tristem in mente machinatur reditum
Graecis, nam neque prudentes neque justi
Omnes erant. ideóque ipsorum plures malum fatum consequuti sunt,
(135) Ira ex perniciosa Minervae terribilem patrem-habentis,
Quae contentionem Atridas inter injecit utrosque.
Hi verò convocatis ad concionem omnibus Achivis
Frustrà, sed neque ex officio ad solem occidentem.
(Illi verò venerunt vino gravati filii Achivorum,)
(140) Sermones explicabant, cujus gratia populum congregârant.
[γ, p. 50]
lbi tum Menelaus jubebat omnes Graecos,
Reditus memores esse super lata dorsa maris.
Neque Agamemnoni penitus placebat: volebat sanè
Populum detinere & facere sacras Hecatombas,
(145) Ut Palladis vehementem iram placaret.
Stultus: neque istuc noverat, quod non persuasurus erat:
Non enim statim deorum vertitur mens sempiternorum.
Sic hi quidem asperis inter se altercantes dictis
Stabant. ipsi verò surrexerunt fortes Graeci,
(150) Clamore ingenti: bifariam ipsis placebat consilium:
Noctem quidem dormivimus perniciosa mente cogitantes
Invicem (insuper enim Jupiter parabat damnum maximum)
Manè autem quidem naves deduximus in mare humidum:
Resque imposuimus, demissas zonas habentesque mulieres.
(155) Dimidii autem populi retenti sunt manentes
Ibi apud Atridem Agamemnona pastorem populorum:
Dimidii autem conscensa [nave] provecti [sumus,] hae autem valdè velociter
Navigabant. stravit autem deus monstrosum pontum:
In Tenedum autem advenimus, fecimus sacra diis,
(160) Domum [pervenire] cupientes: Jupiter autem nondum curabat reditum
Infestus, qui contentionem concitavit malam secundò iterum.
Alii vero aversi ascenderunt naves remis utrinque impulsas,
Qui circa Ulyssem erant regem prudentem varii consilii,
Rursus Atridae Agamemnoni gratificantes.
(165) Sed ego cum navibus congregatis quae me sequebantur
Fugi, quoniam cognoscebam quòd jam mala meditabatur deus.
[γ, p. 51]
Fugit & Tydei filius bellicosus, excitavit & socios:
Serò autem ad nos venit flavus Menelaus,
In Lesbo autem offendit de longa navigatione deliberantes,
(170) An supra Chium iremus asperam
Ad insulam Psyriam, ipsam à sinistris habentes,
An sub Chio ad ventosum Mimanta.
Rogavimus autem deum ostendere signum, sed hic nobis
Ostendit & jussit pelagus medium in Euboeam
(175) Sulcare, ut quàm celerrimè infortunium fugeremus.
Coepit autem stridulus ventus spirare, hae autem valde velociter
Piscosas vias percurrerunt & ad Geraestum
Nocturnae deductae sunt. Neptuno autem taurorum
Multas coxas imposuimus, pelagus magnum emensi.
(180) Quartus dies erat quando in Argis naves aequales
Tydidae socii Diomedis bellicosi
Constitêre. sed ego Pylum versus cursum tenui, nec unquam desiit
Ventus postquam primùm deus praemisit flare.
Sic veni, dilecte fili, inscius, nec scio quicquam
(185) De illis qui servati sint Achivorum, quique perierint.
Quaecunque autem in domibus sedens nostris
[γ, p. 52]
Audivi, quatenus fas est doceberis, neque te celabo.
Benè quidem Myrmidonas dicunt redisse hasta exercitatos.
Quos duxit Achillis magnanimi praeclarus filius.
(190) Benè autem Philocteten Poeantis illustrem filium:
Omnes autem Idomeneus in Cretam duxit socios
Qui fugerunt ex bello: pontus autem ipsi nullum abstulit.
Atridem autem & ipsi auditis, quanquam procul sitis,
Et quò venit, & quò Aegisthus molitus est tristem mortem:
(195) Sed ille quidem etiam miserabiliter persolvit,
Quàm bonum, & filium interempti relictum esse
Viri, quoniam & ille ultus est patricidam
Aegisthum dolosum, qui ejus patrem inclytum interfecit:
Et tu amice (valdè enim te video bonumque magnumque,)
(200) Fortis sis, ut aliquis tibi, & posterorum benè dicat.
    Hunc rursus Telemachus prudens contra alloquutus est:
O Nestor Neleiade magna gloria Graecorum,
Et jure ille quidem ultus est, & ei Graeci
Deferent gloriam latam, & posteris praeconium.
(205) Utinam enim mihi tantam dii vim dedissent
Ulcisci procos injuriae molestae [causa],
Qui me contumelia afficientes nefanda moliuntur.
Sed neutiquam mihi hujusmodi destinarunt dii honorem
Patrique meo & mihi, nunc autem opus est pati nihilo secius.
    (210) Hunc autem mutuis excepit verbis Gerenius eques Nestor:
O amice quandoquidem de his me admones & loquutus es,
Ferunt procos tuam matrem propter multos
Domi te invito mala machinari.
[γ, p. 53]
Dic mihi, an lubens victus es, an te cives
(215) Odio habeant publicè, sequentes dei oraculum.
Quis novit an aliquando ipsorum violentiam puniet, quando venerit
Sive ille solus, sive universi Graeci?
Si enim te sic vellet amare caesia Minerva,
Quemadmodum Ulyssis quondam supra modum curam habuit gloriosi
(220) Populo in Trojanorum, ubi passi sumus dolores Graeci.
Non enim unquam vidi usque adeò deos manifestè amantes,
Quemadmodum illi manifestè astitit Pallas Minerva.
Si te adeò vellet amare, curareque in animo,
Sanè quispiam illorum utique oblivisceretur nuptiarum.
    (225) Hunc rursus Telemachus prudens contra alloquutus est:
O senex nunquam hunc sermonem perfectum iri existimo.
Supra modum enim magna dixisti, stupor me tenet, non utique mihi
Speranti ea contingerent, neque si dii sic vellent.
    Hunc rursus alloquebatur dea caesia Minerva,
(230) Telemache, quod tibi dictum effugit septum dentium?
Facile Deus sanè potest ex longinquo virum servare:
Mallem verò ego etiam dolores multos passus
Domum redire, & reditus diem videre,
Potius quàm veniens perire incola, veluti Agamemnon
(235) Periit ab Aegisthi fraude & suae uxoris.
Verum enimvero mortem omnibus communem, neque dii ipsi
Etiam ab amato viro poterunt arcere, quandocunque tandem
Fatum pernitiosum corripuerit asperae mortis.
    Hunc rursus Telemachus prudens contrà alloquutus est:
(240) Mentor, ne amplius haec disseramus tristes quamvis:
Illi verò non amplius reditus verus, sed ei jam
[γ, p. 54]
Destinarunt immortales mortem & fatum nigrum.
Nunc verò volo aliud inquirere & interrogare
Nestorem, quoniam supra modum novit jura & ingenia aliorum.
(245) Ter enim ipsum dicunt imperasse saeculis virorum,
Atque mihi immortalibus aequiparatur aspectu.
O Nestor Neleida, tu verò verum dic,
Quomodo mortuus est Atrides latè imperans Agamemnon?
Ubi Menelaus erat? quam illi machinatus est mortem
(250) Aegisthus dolosus? quoniam occidit se multò praestantiorem.
Annon in Argo erat Achaico, an alicubi alibi
Errabat apud homines, ille vero sumpto animo interfecit?
    Huic respondit deinde Gerenius eques Nestor:
Profectò ego tibi fili vera omnia dicam:
(255) Enimverò quidem hoc ipse suspicaris quemadmodum accidit,
Si viventem Aegisthum in aedibus invenisset
Atrides à Troja profectus flavus Menelaus:
Sanè ei neque mortuo fusilem terram infudisset,
Sed certè canesque & aves comedissent
(260) Jacentem in campo procul ab urbe, neque ulla ipsum
Deplorasset Achivarum. valdè enim ingens admisit facinus:
Nos quidem illic multa obeuntes certamina,
Affidebamus, ille desidiosus in secessu Argi equos-pascentis
Multùm Agamemnoniam uxorem demulsit verbis:
(265) Ipsa quidem anteà certè abnuebat facinus indignum
[γ, p. 55]
Diva Clytemnestra (mente enim utebatur bona:
Etenim aderat cantor vir, cui plurimùm mandarat
Atrides ad Trojam profectus servare uxorem)
Sed cum jam ipsum fatum deorum irretivit [ad hoc ut] domaretur,
(270) Jam tum ipsum cantorem ducens ad insulam desertam,
Dereliquit avibus laceratio & rapina fieri:
Ipsam verò volens volentem duxit suam domum:
Multa verò foemora adolebat deorum super sacra altaria.
Multa simulachra suspendit: vestemque aurumque,
(275) Quod perfecisset magnum negocium, quod nunquam sperasset in animo.
Nos quidem simul navigabamus Troja profecti
Atrides & ego, amica cognoscentes invicem:
Sed cum ad Sunium sacrum pervenimus promontorium Athenarum,
Illic gubernatorem Menelai augur Apollo
(280) Suis suavibus telis superveniens occidit,
Clavum in manibus currentis navis gestantem,
Phrontin Onetoridem, qui vincebat nationes hominum
In nave gubernanda, quoties ingruebat procella.
Sic ille quidem illic detentus est festinabundus licet ad iter,
(285) Ut socium sepeliret, & parentalia parentaret.
Sed quando certè ille vadens in obscurum pontum
In navibus cavis Malearum montem excelsum,
Pervenit currendo, tum certè invisum iter lata voce Jupiter
Edixit: stridulorumque ventorum flatum effudit,
[γ, p. 56]
(290) Fluctusque intumescentes, ingentes, aequales montibus,
Illic partitus, partem quidem Cretae admovit,
Ubi Cydones habitabant Jardani circa fluenta.
Est autem quaedam levis praeruptaque in mare petra,
Ad fines Gortynis in obscuro ponto,
(295) Huc Auster ingentem fluctum ad sinistrum promontorium pellit
Ad Phaestum: parvulus autem lapis ingentem fluctum impedit.
Illi quidem huc venerunt: vix autem effugerunt mortem
Viri: caeterùm naves sanè ad saxa fregerunt
Fluctus: caeterùm quinque naves caeruleis proris
(300) Aegypto admovit ferens ventusque & aqua.
Sic ille quidem illic plurimum victum & aurum congregans,
Errabat cum navibus ad alterius linguae homines.
Intereà verò illa Aegisthus molitus est domi tristia,
Occîdens Atridem, subactus est autem populus sub illo.
(305) Septennio verò imperavit divitibus Mycenis.
Ei verò ipsi octavo in perniciem venit divus Orestes
Rursus ab Athenis: occîdit autem patris interfectorem
Aegisthum dolosum, qui illi patrem inclytum interfecerat.
Sanè hic cùm hunc occîdit, dedit coenam sepulchralem Argivis
(310) Matrisque invisae & imbecillis Aegisthi.
[γ, p. 57]
In ipsa verò die supervenit bello bonus Menelaus,
Plurima dona ducens, quanta illa navis pondere portabat.
At tu amice ne diutius à domo longè aberres,
Bonisque relictis virisque in tuis aedibus
(315) Sic superbis, ne tibi omnia absumant
Facultatibus divisis, tu verò vanum iter feceris.
Sed ad Menelaum quidem ego adhortor & jubeo
Proficisci, ille enim nuper alicunde venit
Ex alienis hominibus, unde non speraret in animo
(320) Redire, quemque primùm abegerant procellae
In pelagus tam magnum, unde utique nec aves
Intra annum venire possunt, quoniam ingens horrendumque:
Sed vade nunc cum nave tua & tuis sociis.
Si verò velis pedes [ire] aderit currusque & equi,
(325) Aderunt tibi etiam filii mei qui tibi duces erunt
Ad Lacedaemonem divinam, ubi flavus Menelaus.
Precare autem eum ipsum ut vera dicat.
Mendacium autem non dicet: valdè enim prudens est.
    Sic ait: sol autem quidem descendit & tenebrae advenerunt.
(330) His verò & dixit dea caesia Minerva:
    O senex profectò haec ex officio dixisti:
Sed agite dividite quidem linguas, miscere vinum,
Ut Neptuno & aliis immortalibus
Ubi libaverimus, lectum curemus: ejus enim hora adest.
(335) Jam enim lumen ivit sub occasum, neque decet
[γ, p. 58]
Diu deorum in epulo sedere, sed redire.
    Dixit sanè Jovis filia, hi verò audiverunt loquutam.
His quidem praecones aquam manibus infuderunt,
Juvenes autem crateres coronarunt vino:
(340) Diviserunt autem omnibus, initium sumentes à poculis:
Linguas autem in ignem conjecerunt, surgentesque libarunt.
Caeterùm postquam libarunt biberuntque quantum desiderabat animus,
Tum certè Pallas & Telemachus deo-similis
Ambo desiderabant cavam ad navem redire.
(345) Nestor autem statim detinuit incessens verbis,
    Jupiter hoc prohibeat & immortales dii alii,
Ut vos à me celerem ad navem eatis,
Tanquam ab aliquo vel prorsus veste-carenti aut pauperculo,
Cui neque vestes & operimenta multa domi,
(350) Ut neque ipsi molliter, neque hospitibus dormiendi copia sit.
Caeterùm mihi adsunt vestes & operimenta pulchra:
Nunquam certè hujus viri Ulyssis charus filius
Navibus in tabulatis pernoctaverit, donec ego
Vixero, donec liberi in regia linquentur,
(355) Qui hospites suscipiant, quicunque ad domum meam perveniet.
    Hunc rursus alloquuta est dea caesia Minerva:
Benè sanè haec dixisti senex amice: te verò decet
Telemachum flectere, quoniam longè melius sic.
Sed ille quidem nunc te sequatur ut dormiat
(360) Domi tuae, ego autem ad navem nigram
[γ, p. 59]
Vado, ut confirmem socios praecipiamque singula.
Solus enim inter illos senior glorior esse:
Alii verò ob amicitiam juniores viri sequuti sunt
Omnes aequales aetate magnanimi Telemachi.
(365) Illic dormiam cava in navi nigra
Nunc: sed mane ad Cauconas magnanimos
Vado, ubi nomen mihi debetur, neque adeò novum,
Neque parvum: tu vero hunc (quandoquidem tuam pervenit domum)
Mitte cum curru & filio: da autem illi equos,
(370) Qui tibi celerrimi currendo & robore fortissimi.
    Sic certè loquuta abiit caesiis-oculis Minerva,
Aquilae similis: stupor autem invasit omnes videntes.
Admiratus etiam est senex postquam vidit oculis:
Telemachi verò prehendit manum, verbum dixit, & loquutus est:
    (375) O amice, neque te spero ignavum & imbellem fore,
Siquidem te juvenem, sic dii ductores sequuntur.
Non enim quisquam alius coelestes domos habitantium,
Sed Jovis filia praedatrix Pallas,
Quae tibi & patrem bonum inter Graecos honorabat,
(380) Quare regina propitia sis, da autem mihi gloriam bonam,
Mihi ipsi & filiis & venerandae uxori,
Tibi autem sacrificabo bovem legitimam, lata-fronte,
Indomitam, quam nullus sub jugum duxit vir.
Hanc tibi ego sacrificabo aurum cornibus circumfundens.
    (385) Sic ait supplicans, hunc audivit Pallas Minerva.
Illis autem dux erat Gerenius eques Nestor,
Filiis & generis suam ad domum pulchram.
[γ, p. 60]
Sed postquam ad domum venerunt inclytam regis,
Ordine sedebant per sediliaque thronosque.
(390) His verò senex venientibus craterem miscuit
Vini dulcis, quod undecimo anno
Aperuit ancilla, & operculum removit.
Hujus senex craterem miscuit, plurimùm verò Palladi
Supplicavit, libans filiae Jovis Aegida-habentis.
(395) Caeterùm postquam libarunt biberuntque quantum voluit animus,
Hi quidem dormiturientes abierunt ad domum singuli:
Hunc vero illic dormire-curavit Gerenius eques Nestor
Telemachum charum filium Ulyssis divini,
Tessellatis in lectis sub porticu sonanti:
(400) Juxta eum verò bellicosum Pisistratum ducem virorum,
Qui ei adhuc caelebs filiorum erat in regia,
Ipse verò reversus dormivit in secessu domus excelsae.
Huic verò hera lectum praeparaverat & cubile.
Quando autem manè-genita apparuit roseis-digitis aurora,
(405) Surrexit quidem ex lecto Gerenius eques Nestor:
Egressus autem sedit super politos lapides,
Qui illi erant ante fores excelsas
Albi, resplendentes unguenti [instar:] quibus quidem antea
Neleus sedebat diis consiliarius aequiparandus.
(410) At ille quidem jam fato domitus ad inferos descendit:
Nestor autem tum insidebat Gerenius custos Graecorum,
Sceptrum habens, undique autem filii frequentes congregabantur
Ex thalamis egressi, Echephronque, Stratiusque,
Perseusque, Aretusque, & divinus Thrasymedes.
(415) His verò deinceps sextus Pisistratus venit heros.
[γ, p. 61]
Juxta verò Telemachum deo-similem collocarunt ducentes.
Illis verò loqui cepit Gerenius eques Nestor:
    E vestigio mihi, filii chari, perficite desiderium,
Ut certè primam deorum placem Palladem,
(420) Quae mihi palàm venit dei ad convivium celebre.
Sed alius quidem rus causa bovis eat, ut celerrimè
Veniat, adducat autem bovem bubulcus vir.
Unus ad Telemachi magnanimi navem nigram
Omnes profectus socios adducat, relinquat autem duos solos:
(425) Unus iterum aurificem Laërceum huc jubeat
Venire, ut bovis aurum cornibus circumfundat.
Vos verò alii manete illic sedulò, dicite autem intus
Ancillis per domum celebre convivium apparare,
Sediliaque, lignaque undique & limpidam afferre aquam.
    (430) Sic ait: illi certé omnes administrabant: venit quidem bos
Ex agro, venerunt etiam celeri à nave aequata
Telemachi socii magnanimi: venit autem faber
Arma in manibus tenens fabrilia administra artis,
Incudemque malleumque benefactamque forcipem,
(435) Quibus scilicet aurum faciebat: venit autem Minerva,
Sacris potitura. senex autem eques Nestor
Aurum dedit: ille verò deinde bovis cornibus circumfudit
Aptans, ut simulachrum dea gauderet videns:
Bovem autem ducebat cornibus Stratius & divus Echephron:
(440) Lotionem manuum ipsis Aretus inflorido lebete
Venit ex thalamo ferens, altera gestabat molas
In canistro: securim autem bellicosus Thrasymedes
Acutam gestans in manu astabat, bovem caesurus.
[γ, p. 62]
Perseus autem vas [sanguini recipiendo] tenebat: senex autem eques Nestor
(445) Aquamque molasque accepit: multis autem Minervae
Supplicavit initia faciens: ex capite pilos in ignem jaciens.
Caeterùm postquam precati sunt, & molas porrexerunt,
Statim Nestoris filius generosus Thrasymedes,
Impulit propè stans: securis autem abscidit nervos
(450) Cervicales, solvit autem bovis robur: ipsae vero ululabant
Filiaeque nurusque, & pudica uxor
Nestoris Eurydice, maxima natu Clymeni filiarum.
Hi quidem deinde corripientes à terra spaciosa
Tenebant: caeterùm jugulavit Pisistratus dux virorum.
(455) Ex illa postquam niger sanguis fluxit, reliquit ossa animus,
Celeriter vero ipsam diviserunt: statim autem coxas exciderunt
Omnia rite, insuper omento cooperuerunt,
Bifariam facientes: super ea verò cruda imposuerunt,
Torrebat autem super ligna, senex vero nigrum vinum
(460) Libavit: juvenes vero juxta eum tenebant manibus verua quinque cuspidum:
Caeterùm postquam coxae combustae sunt, & viscera gustarunt,
Minutatimque dissecuerunt, aliaque verubus transfixerunt,
Assarunt autem, acuta verua in manibus tenentes.
lnterea vero Telemachum lavit pulchra Polycaste,
(465) Nestoris minima natu filia Nelei filii.
Porro postquam lavit, & unxit pingui oleo,
Circa ipsum autem indusium pulchrum jecit atque tunicam,
E lavacro exiit corpore immortalibus similis:
Apud Nestorem vero profectus resedit pastor populorum:
[γ, p. 63]
(470) Hi vero postquam assarunt carnes exteriores & detraxerunt,
Epulabantur sedentes, deinde viri fortes surgebant
Vinum infundentes in aureis poculis.
Caeterùm postquam potus & cibi desiderium amoverunt,
Inter illos sermonem coepit Gerenius eques Nestor:
    (475) Filii mei, agite Telemacho pulchros-pilos-habentes equos,
Conjungite sub currum ducentes, ut conficiant iter.
    Sic ait, hi certè illum statim audierunt atque paruerunt:
Celeriter autem junxerunt sub currum celeres equos.
Custos vero ancilla panem & vinum imposuit,
(480) Obsoniaque qualia edunt à Jove-nutriti reges.
Telemachus certè perpulchrum conscendit currum:
Juxta eum vero Nestorides Pisistratus dux virorum
In currumque conscendit, & habenas cepit manu:
Verberavit ad impellendum, illi vero non inviti volabant
(485) Ad campum, reliquerunt autem Pyli arduam urbem.
llli verò tota die quatiebant jugum utrinque tenentes:
Occidit tum sol obumbranturque omnes viae:
Ad Pheras autem venerunt Dioclei ad domum
Filii Ortilochi, quem Alpheus genuit puerum.
(490) Ubi per noctem quieverunt: ille vero illis hospitalia apposuit.
Quando vero mane-genita apparuit roseis-digitis aurora,
Equosque junxerunt, currusque pulchros conscenderunt:
Eque vestibulo agitarunt & è porticu resonanti:
Flagellavit autem ut irent: illi verò non inviti volabant,
(495) Venerunt autem in campum frugiferum: hinc autem deinde
Perficiebant iter: hujusmodi strenuè currebant veloces equi,
Occiditque sol, inumbranturque omnes viae.

Odyssea Liber 4 (δ)

[δ, p. 64]
HI verò venerunt cavam Spartam amplam:
Ad domum autem diverterunt Menelai gloriosi.
Hunc invenerunt exhibentem nuptias multis sodalibus,
Filii atque filiae inculpatae sua in domo.
(5) Hanc quidem Achillis bellicosi filio mittebat:
(In Troja qui prîmùm spoponderat atque annuerat
Dare, illis verò dii nuptias perficiebant:
Eam certè ipse illuc equis & curribus mittebat ire,
Myrmidonum ad urbem inclytam, quibus imperabat.)
(10) Filio autem ex Sparta Alectoris tradidit filiam,
Qui ei in senectute-natus erat fortis Megapenthes
E serva: Helenae autem dii prolem non amplius dabant,
Ex quo semel genuit filiam amabilem
[δ, p. 65]
Hermionem, quae speciem habebat aureae Veneris.
(15) Sic hi quidem epulabantur per sublimem magnam domum:
Vicini autem & socii Menelai gloriosi
Oblectati: inter eos autem cantabat divinus cantor,
Cytharam pulsans: duo autem saltatores inter eos
Cantum auspicantes saltabant in medium.
(20) Porrò in vestibulo aedium ipsique & equi,
Et Telemachus heros, & Nestoris inclytus filius
Steterunt: ipse verò procurrens vidit praestans Eteoneus,
Sedulus famulus Menelai gloriosi:
Ivit celeriter annuncians per domos pastoris populorum:
(25) Propè autem stans verba alata dixit:
    Hospites jam quidem, à-Jove nutrite Menelaë:
Viri duo, generatione verò Jovis magni similes sunt.
Sed dic si ipsis solvere debeamus veloces equos,
Aut ad alium mittamus ire, qui eos amet.
    (30) Hunc graviter ingemiscens alloquutus est flavus Menelaus:
Non quidem stultus eras Boëtides Eteoneu
Antea, caeterum nunc quidem puer veluti puerilia loqueris.
Profectò jam nos hospitalia multa ubi edimus
Aliorum virorum huc venimus, si alicubi Jupiter
(35) In postremum saltem liberaret ab aerumna: sed solve equos
Hospitum, ipsos verò deinde introduc ad epulandum.
    Sic ait: ille verò ex aedibus proruit, vocabat autem alios
Fidos famulos unà sequi seipsum.
Hi verò equos quidem solverunt sub jugo sudantes:
[δ, p. 66]
(40) Et hos quidem alligarunt ad equina praesepia,
Apponebant autem avenas & hordeum album commiscuerunt:
Currus verò posuerunt ad parietem pellucidum.
Ipsos autem duxerunt in divinam domum: hi autem videntes
Admirabantur per domum à-Jove-nutriti regis.
(45) Instar enim solis splendor erat atque lunae
Domum per excelsam Menelai gloriosi.
Caeterùm postquam saturati sunt videndo oculis,
Ad labra descendentes perpolita lavabant.
Hos postquam igitur ancillae lavarunt & unxerunt oleo,
(50) Circa verò chlaenas villosas posuerant atque tunicas,
In thronos collocarunt ponè Atridem Menelaum.
Aquam ancilla in gutturnio fudit ferens,
Pulchro, aureo, super argenteo lebete,
Lavare: juxta verò politam extendit mensam.
(55) Cibum verò veneranda custos apposuit ferens,
Fercula multa imponens de [rebus] praesentibus largiens:
Coquus autem carnium lances proposuit sublatas
Diversarum: ipsis autem apposuit aurea pocula.
Hos etiam data dextra alloquutus est flavus Menelaus:
    (60) Cibumque gustate & gaudete: caeterùm deinde
Cibo saturati, interrogabimus quinam sitis
Virorum: non enim vestrorum utique genus periit parentum,
Sed virorum genus estis à-Jove-nutritorum regum,
Septriferorum: quoniam neutiquam ignavi hujusmodi parere possunt:
    (65) Sic ait, & ipsis terga bovis pinguia apposuit
Assatum in manibus capiens, quae sibi dona apposuerant ipsi.
Hi verò ad cibos paratos appositos manus extendebant.
[δ, p. 67]
Caeterùm postquam potus & cibi desiderium ademerunt,
Jam tum Telemachus alloquutus est Nestoris filium,
(70) Propè admovens caput, ut ne audirent alii,
    Considera Nestoride meo gratissime animo,
Aerisque splendorem & domum sonantem,
Auroque electroque & argento atque ebore.
Jovis nimirum talis est Olympii intus aula.
(75) Quanta haec infinita multa, admiratio capit inspicientem.
Hunc itaque alloquentem intellexit flavus Menelaus,
Et ipsos compellans verba alata dixit:
    Filii chari haud sanè cum Jove mortalium ullus contenderit:
(Immortalia enim hujus habitacula & bona sunt.)
(80) Hominum vero sive aliquis mihi contendere possit, sive minus,
Opibus. certè plurima passus & multùm errans
Vectus in navibus, & octavo demum anno veni
Cyprum, Phaenicemque: & Aegyptios oberrans,
Aethiopesque adii & Sidonios, & Erembos,
(85) Et Lybiam, ubi agni protinus cornuti sunt.
Ter enim pariunt oves per annum perfectum:
Ibi enim neque herus indigens est, neque pastor
Casei & carnium, neque dulcis lactis:
Sed semper praebent per-totum-annum lac mulgendum.
(90) Interea dum ego circa loca multum victum congregans
Errabam, interea mihi fratrem alius interfecit,
[δ, p. 68]
Clàm, insperatò, dolo perniciosae uxoris:
Sic non gaudens istis facultatibus impero,
Et ex patribus ista debebatis audivisse, siquidem vobis
(95) Sunt: quandoquidem valdè multa passus sum, & perdidi domum,
Perquàm bene habitatam, continentem multa & preciosa.
Quorum utinam debuissem vel tertiam habens in domo partem
Habitare, illi verò viri salvi essent: qui tum perierunt
Troja in lata, longè ab Argis pulchros equos-pascente.
(100) Sed tamen omnes quidem lugens & deflens,
Crebrò domi desidens nostrae,
Interdum quidem luctu mentem oblector, interdum rursus
Quiesco. brevis verò satietas molesti luctus.
Horum omnium non tantùm lugeo, tametsi tristis,
(105) Ut unius gratia, quique mihi somnum invisum facit & cibum
Recordanti, quoniam nullus Graecorum tanta elaboravit
Quot Ulysses elaboravit & sustulit: huic futuri sunt
Ipsi dolores fieri, mihi verò tristitia semper incessabilis
Ob illum, quoniam diu longè abest, neque scimus
(110) An vivat ille an mortuus sit. deflent illum
Laërtesque senex, & prudens Penelope,
Telemachusque, quem reliquit recens natum in domo.
    Sic ait, huic certè ob patrem desiderium excitavit luctus.
Lacrymas verò à palpebris humi fudit de patre audiens,
(115) Chlaenam purpuream oculis obtendens
Utraque manu: agnovit autem Menelaus ipsum:
Cogitavit verò deinde in mente & in animo,
An ipsum patris sineret memoriam inducere,
An prior interrogaret singulaque diceret.
[δ, p. 69]
(120) Interim dum ille ista deliberabat in mente & in animo,
Helena verò ex thalamo odorifero excelso
Egressa est, Dianae aureum arcum-habenti similis:
Huic statim Adresta sellam benè-factam apposuit:
Alcippe verò tapeta ferebat mollis lanae:
(125) Phylo autem argenteum talarum ferebat, quem illi dedit
Alcandre Polybii uxor, qui habitabat in Thebis
Aegyptiacis, ubi plurima in aedibus bona jacent:
Qui Menelao dedit duo argentea labra,
Geminos verò tripodas, decem verò auri talenta:
(130) Seorsim vero rursus Helenae uxor dederat pulchra dona,
Aureamque colum, talarumque rotundum praebuit
Argenteum, auro verò labia immixta erant:
Hunc sanè ei ancilla Phylo apposuit ferens,
Filo elaborato repletum: caeterùm super eum
(135) Colus extensa erat violaceam lanam habens.
Sedit verò in sella & scabellum sub pedibus erat:
Continuò autem illa verbis maritum interrogabat singula:
    Scimusne Menelaë rex quinam hi
Viri gloriantur venisse nostram domum?
(140) Mentiar, an verum dicam: jubet me animus.
Nullum enim unquam puto similiter adeò vidisse
Neque virum neque mulierem (admiratio me tenet aspicientem)
Ut iste Ulyssis magnanimi filio similis
Telemacho, quem reliquit recens natum domi suae
(145) Ille vir, quando mei inverecundae gratia Graeci
[δ, p. 70]
Venistis ad Trojam, bellum audax excitantes.
    Hanc vicissim respondens alloquutus est flavus Menelaus:
Sic nunc ego cognosco uxor ut tu putas.
Illius enim ejusmodi pedes, ejusmodique manus,
(150) Oculorumque jactus, caputque & supernae comae.
Et nunc sanè ego recordatus de Ulysse,
Loquebar quantas ille aerumnas patiens toleravit
Pro me: caeterùm hic amaras à palpebris lacrymas stillabat,
Chlaenam purpuream oculis obtendens.
    (155) Hunc rursus Nestorides Pisistratus contrà-alloquutus est,
Atride Menelaë à-Jove-nutrite, dux populorum,
Illius quidem certè hic filius est, verè quemadmodum dicis,
Sed modestus est, indignum putat in animo,
Huc veniens primùm, jactationes verborum ostentare
(160) Coram te, cujus nos dei tanquam delectamur voce.
Caeterùm me praemisit Gerenius eques Nestor
Hunc simul comes sequerer. cupit enim te videre.
Ut ei aut verbis consulas, sive reipsa.
Plurimos enim dolores patitur ob patrem filius absentem:
(165) Domi suae, cui non multi auxiliatores sunt:
Sic nunc Telemacho [est:] hic quidem abest, neque & alii
Sunt, qui per populum avertere possent calamitatem.
    Hunc autem vicissim respondens alloquutus est flavus Menelaus:
Papè, quàm certè amici viri filius meam domum
(170) Pervenit, qui mei gratia plurima subiit certamina.
Atque ipsum statuebam reversum amaturum esse praecipuum
[δ, p. 71]
Graecorum, si nobis super mare reditum dedisset
Navibus velocibus fieri Olympius latè-tonans Jupiter:
Et sanè ei in Argo erexissem urbem & aedes aedificassem,
(175) Ex Ithaca ferens cum facultatibus & filio suo,
Et omni populo, una urbe evacuata [earum,]
Quae circum-habitabantur, imperantur autem à me ipso:
Et sanè crebrò híc unà fuissemus versati: neque nos
Aliud diremisset amantesque oblectantesque,
(180) Antequam mortis nigra nebula obruisset.
Sed haec quidem forte erat ut invideret deus ipse,
Qui illum infelicem absque reditu solum reddidit.
    Sic ait: his verò omnibus desiderium excitavit luctus.
Flebat quidem Argiva Helena ex Jove nata,
(185) Flebat etiam Telemachusque & Atrides Menelaus:
Neque sanè Nestoris filius absque lacrymis habebat oculos.
Recordabatur enim in animo inculpati Antilochi,
Quem sanè Aurorae interfecit splendidae inclytus filius:
    Hujus ille recordatus verba volatilia dixit:
    (190) Atride, supra alios immortales te prudentem esse
Nestor dicebat ille senex, quando recordaremur tui
Suis in domibus, & nos mutuò alloqueremur.
Quare nunc si fortè licet, pareas mihi: non enim ego
Delector flens post coenam: sed cùm aurora
(195) Erit manè-genita: quicquam neque molestè feram
Flere, quicunque mortuus fuerit mortalium & fatum consequutus fuerit.
Illud certè munus solum est miserorum mortalium,
Tondereque comas, profundereque lachrymas à genis.
[δ, p. 72]
Etenim meus mortuus est frater neutiquam pessimus
(200) Graecorum: scies autem tu, non enim ego
Obviam fui neque vidi: supra alios ferunt fuisse
Antilochum, supra alios quidem currendo velocem aut bellatorem.
    Hunc mutuis verbis excipiens alloquutus est flavus Menelaus:
Amice, quandoquidem talia dixisti quaecunque prudens vir
(205) Diceret & faceret, & qui major natu esser:
(Ejus etenim patris qui etiam prudentia loqueris:
Faciliter insignis proles viri, cui Saturnius
Honorem dedit & dum nuberet nascereturque:
Quemadmodum nunc Nestori dedit assiduè diebus omnibus,
(210) Ipsum quidem molliter senescere domi suae,
Filios rursus prudentes, & hasta esse optimos)
Nos vero fletum relinquamus, qui prius incidit:
Coenae autem rursus memores simus, manibus vero aquam
Profundant: sermones autem etiam manè erunt
(215) Telemacho & mihi, ad colloquendum invicem.
    Sic ait: Asphalion vero aquam manibus infudit,
Sedulus famulus Menelai gloriosi.
Hi verò ad cibos paratos appositos manus mittebant.
lbi tum alia excogitavit Helena Jove nata.
(220) Protenus sanè in vinum misit pharmacum unde bibebant,
Absque dolore & ira, malorum oblivionem inducens omnium.
Qui illud deglutierit postquam crateri mixtum erit,
Non utique tota die profundere poterit lachrymas à palpebris,
Neque si ei mortui fuerint materque paterque,
[δ, p. 73]
(225) Neque si ei coràm fratrem, aut charum filium
Ferro trucidarent, ipse vero oculis videret.
Talia Jovis filia habebat pharmaca utilia,
Bona, quae illi Polydamna praebuit Thonis uxor
Aegyptia, quae plurima producit fertilis terra
(230) Pharmaca, plurima quidem salubria mixta, multa lethalia:
Medicus verò unusquisque peritus supra omnes
Homines: sanè enim Paeonis sunt ex generatione.
Caeterum postquam sane immisit, jussitque vinum infundere,
Denuo verbis excipiens alloquuta est:
    (235) Atride Menelaë à-Jove nutrite, atque etiam hi
Virorum fortium filii (porrò Deus alterum post alterum
Jupiter bonumque malumque tribuit: potest enim omnia)
Quare nunc convivamini sedentes in domibus,
Et sermonibus delectamini: decentia enim ordine dicam.
(240) Omnia quidem non ego enarrare queam, neque nominare
Quot Ulyssis patientis sunt certamina:
Sed qualiter istud fecit & sustinuit fortis vir
Populo in Trojanorum, ubi passi estis aerumnas Graeci:
Seipsum plagis indecentibus domando,
(245) Vilibus pannis circumjectis ad humeros servo similis,
Virorum hostium ingressus est urbem latam:
[δ, p. 74]
Alteri verò seipsum vir dissimulans assimilavit
Mendico, qui neutiquam talis erat apud naves Graecorum:
Huic similis ingressus est Trojanorum urbem, illi vero ignorabant
(250) Omnes: ego verò ipsum sola agnovi talem euntem,
Et ipsum interrogabam: ille vero astutia tergiversabatur.
Sed quando certo ipsum lavi & unxi oleo,
Vestibus autem indui & juravi validum juramentum,
Non ante Ulyssem Trojanis me prodituram,
(255) Quàm ipse ad naves celeres tentoriaque pervenisset:
Et tandem mihi omnem mentem aperuit Graecorum.
Plurimos autem Trojanorum cùm interfecisset longo ferro,
Venit ad Graecos: astutiam verò induxit multam.
Ibi aliae Trojanae stridulè ejulabant: sed meum pectus
(260) Gaudebat; nam jam mihi cor versum erat redire
Rursus domum: damnum verò deflebam quod Venus
Dederat, quando me duxit hinc chara à patria terra,
Filiamque meam defraudans, thalamumque, maritumque,
Nullius rei indigentem, neque mente, neque pulchritudine.
    (265) Hanc verò dictis excipiens alloquutus est flavus Menelaus:
Et certè haec omnia uxor ut decet dixisti:
Jam quidem multorum cognovi consiliumque mentemque
Virorum heroum, multamque peragravi terram:
Sed nondum talem ego vidi oculis,
[δ, p. 75]
(270) Quale Ulyssis patientis erat gratum pectus,
Quale etiam illud fecit & sustinuit fortis vir,
Equo in polito, ubi infidebamus omnes optimates
Graecorum, Trojanis caedem & fatum inferentes.
Venisti deinde illuc: jussisse autem te debuit
(275) Deus, qui Trojanis voluit gloriam praebuisse,
Et te Deiphobus deo-similis sequebatur profectam.
Ter autem circumlustrasti cavas insidias attrectans,
Nominatim verò Graecorum nominabas optimates,
Omnium Graecorum voce assimulata uxoribus.
(280) Caeterùm ego & Diomedes & divus Ulysses
Sedentes inter medios, audivimus ut vocabas.
Nos quidem ambo prompti eramus facto impetu
Vel [potius] exire, vel intus rursus audire:
Sed Ulysses prohibuit & continuit quantumvis cupidos.
(285) lbi alii quidem omnes tacebant filij Graecorum:
Anticlus verò te solus convenire verbis
Voluit: sed Ulysses os manibus compressit
Indesinenter fortibus, servavit verò omnes Graecos:
Tam diu detinuit donec te seorsim adduxit Pallas Minerva.
    (290) Hunc rursus Telemachus prudens contrà alloquutus est:
Atride Menelaë à-Jove nutrite, dux populorum,
Durum est: non enim ei ista depulerunt tristem mortem,
Neque si ei cor ferreum intus esset.
Sed agite ad cubile ducite nos, ut jam
[δ, p. 76]
(295) Somno à dulci delectemur dormientes.
    Sic ait: Argiva autem Helena ancillis praecepit
Cubilia sub porticu ponere, & stragula pulchra
Purpurea injicere, sternereque superne tapetas,
Chlaenasque imponere villosas ad supra cooperiendum.
(300) Illae ibant ex aedibus facem in manibus gestantes:
Cubilia verò straverunt, hospites autem eduxit praeco.
Hi quidem in vestibulo domus illic dormiebant
Telemachusque heros & Nestoris inclytus filius:
Atrides verò dormivit in recessu domus excelsae,
(305) Juxta enim Helena lato peplo cubabat praestans mulierum:
Quando verò manè-genita apparuit roseis-digitis aurora,
Surrexit ex letulo voce praestans Menelaus
Vestes indutus, acutum vero gladium circumposuit humero,
Pedibus verò mollibus subligavit pulchros calceos.
(310) Festinabat ire ex thalamo deo similis obviam,
Telemacho vero assidebat sermonemque habuit & sic fatus est.
    Et quid te incitans huc egit Telemache heros
Ad Lacedaemona divinam, per lata dorsa maris?
An publicum an privatum? hoc mihi verè dic.
    (315) Hunc rursus Telemachus prudens contrà alloquutus est:
Atride Menelaë à-Jove nutrite, rex populorum,
Veni si aliquam mihi famam de patre diceres:
Dissipatur mihi domus, pereunt verò pinguia opera:
Hostium virorum plena est domus, qui mihi perpetuò
(320) Oves imbecilles mactant & flexipedes sinuosos boves,
[δ, p. 77]
Matris meae proci, immensam injuriam habentes.
Praetereà nunc ad tua genua venio siquidem velis
Illius saevam mortem dicere, sicubi vidisti
Oculis tuis, aut alterius sermonibus audivisti
(325) Errantis. supra modum enim ipsum aerumnosum peperit mater.
Neque quicquam me veritus blandiaris neque misertus,
Sed plane mihi enarra quomodo tibi contigit videre.
Precor, si unquam tibi aliquod pater meus bonus Ulysses
Aut dictum aut etiam factum promittens effecit
(330) Populo in Trojanorum, ubi passi estis aerumnas Graeci,
Horum nunc mihi memor sis & mihi verum enarres.
    Hunc multùm suspirans alloquutus est flavus Menelaus:
Papè, certè valdè jam fortis viri in cubili
Voluerunt cubare, imbecilles ipsi cùm sint
(335) Quemadmodum si quando in lustro cerva fortis leonis
Hinnulos collocans nuper genitos lactantes,
Juga investigat, & valles herbosas
Pascens, hic deinde suum ingressus cubile,
Utrisque verò illis indecentem mortem immittit:
(340) Ita Ulysses illis turpe fatum immittet.
Utinam Jupiterque pater, & Minerva & Apollo,
Talis sit, qualis olim benè condita in Lesbo,
Contentione cum Philomelide luctatus est insurgens:
Prostravit verò fortiter, gavisi sunt verò omnes Graeci:
(345) Talis existens cum procis versaretur Ulysses,
[δ, p. 78]
Omnes sanè brevis vitae fierent amarique matrimonii:
lsta verò quae me interrogas & precaris, non utique ego
Alia praeter [verum] dixero declinando, neque decipiam:
Sed ea quidem quae mihi dixit senex marinus verus,
(350) Ex his neutiquam tibi ego celabo dictum, neque occultabo.
In Aegypto me adhuc dii cupidum venire
Detinuerunt, quoniam non ipsis exhibueram legitimas Hecatombas:
Ipsi enim semper volunt dii nos memores esse praeceptorum.
lnsula deinde quaedam est valdè undoso in ponto,
(355) Aegyptum ante (Pharum verò ipsam vocant)
Tantùm semota, quantùm tota die cava navis
Confecit, cui stridulus ventus aspirat à puppi:
In ea autem portus portuosus, unde naves aequales
In pontum deducunt, postquam hauserunt nigram aquam:
(360) Illic me viginti diebus detinuerunt dii, neque unquam venti secundi,
Spirantes apparuerunt marini, qui sanè navium
Ductores sunt supra lata dorsa maris:
Et fortassis viatica omnia corrupta essent & animi virorum,
Nisi me aliqua dearum respexisset, & me servasset,
(365) Protei gloriosi filia marini senis,
Edothea: huic sanè potissimùm animum commovi,
Quae mihi soli inter eundum obvia fuit seorsum à sociis.
Semper enim circa insulam errantes piscabantur
Curvis hamis: domabat verò ventrem fames.
[δ, p. 79]
(370) Haec me propè astans, verbum dixit, & proloquuta est;
Stultus es ô hospes maximopere, aut remisso animo,
Aut sponte cessas, & delectaris dolores ferens,
Quî certè diu in insula detineris, neque ullum finem
Invenire poteris, minuitur autem tibi pectus sociorum.
    (375) Sic ait: caeterum ego ipsam mutuis excipiens alloquutus sum:
Sanè tibi dicam quaecunque tandem sis dearum,
Quòd ego neutiquam voluntarius detineor, sed videor
Immortales offendisse qui coelum latum habitant:
Sed tu mihi dic (dii enim omnia sciunt)
(380) Quisnam me immortalium impedit & moratur iter,
Reditumque, ut in pontum deveniam piscosum.
Sic dicebam: illa verò statim respondebat diva dearum,
Enimvero ego tibi, ô hospes, valdè verè enarrabo:
Versatur quispiam hic senex marinus veridicus,
(385) Immortalis Proteus Aegyptius, quique maris
Totius profunditates novit, Neptuni minister:
Hunc meum inquiunt patrem esse, atque genuisse:
Quem si quo pacto tu poteris ex-insidiis prendere,
Qui tibi dicat viam & mensuras itineris,
(390) Reditumque, ut per mare proficiscaris piscosum,
Atque praeterea tibi diceret ô nobilis, si modo velis,
Quodcunque tibi in domibus malumque bonuque accidisset,
Absente te per longam viam difficilemque.
    Sic ait: caeterùm ego ipsam vicissim alloquutus sum:
(395) Ipsa nunc explica insidias divini senis,
Ne quo pacto me praevidens aut praesciens effugiat;
[δ, p. 80]
Difficilis enim est deus mortali homini domari.
    Sic dicebam, ipsa continuo respondit diva dearum:
Enimvero ego tibi hospes valdè verè dicam:
(400) Quando verò sol medium coelum ascenderit,
Tum certè è mari emergit senex marinus veridicus,
Flatu sub Zephyri, nigra procella obtectus,
Egressus verò dormit sub specubus cavis.
Circa ipsum vero Phocae carentes pedibus pulchrae Halosydnes
(405) Frequentes dormiunt, è cano mari egressae,
Acerbum spirantes maris profundi odorem.
Illuc te ego ducens simul aurora illucescente,
Collocabo ex ordine: tu verò probè elige socios
Tres, qui tibi apud naves transtratas optimi sunt:
(410) Omnes autem tibi enarrabo astutias ipsius senis.
Phocas quidem primùm numerabit, & inspiciet:
Caeterum postquam omnes per quinterniones numerarit atque inspexerit,
Cubabit in medio, pastor veluti in grege ovium:
Atqui ubi primùm sopitum videritis,
(415) Tum deinde vobis curae sit roburque visque,
Illic verò tenete cupientem & gestientem elabi.
Omnia verò factus molietur, quaecunque in terra
Reptilia sunt, & aqua, & divinitùs ardens ignis.
Vos autem firmiter tenete, magisque premite.
[δ, p. 81]
(420) Sed quando certè te ipse interrogaverit verbis,
Talis qualem consopitum videratis,
Et tum certè desiste à vi, solveque senem
Heros: interroga verò, deorum quis nam te affligat,
Reditumque, ut per pontum proficiscaris piscosum.
    (425) Sic loquuta, sub pontum subiit fluctuantem:
Caeterùm ego ad naves ubi stabant in arena,
Ibam: plurima verò mihi cor cogitabat eunti.
Caeterùm postquam ad navem veni atque mare,
Coenam apparavimus, deinde accessit divina nox,
(430) Tum obdormivimus in littore maris:
Quando verò manè-genita apparuit roseis-digitis aurora,
Tunc ad littus maris lata-vada-habentis
Ibam, plurimùm diis supplicans: porro socios
Tres ducebam, quibus potissimum confidebam ad omnem vim.
(435) Interea verò haec ingressa maris latum sinum,
Quatuor Phocarum ex ponto pelles attulit:
Omnes vero erant recens excoriatae: dolum autem struebat patri:
Cubilibus autem in arena exsculptis marina,
Sedebat expectans, nos valdè propè venimus eam.
(440) Ex ordine verò collocavit, injecit autem corium unicuique.
Illic jam molestissimae insidiae erant: affligebat enim graviter
Phocarum in mari-nutritarum pessimus odor:
Quis etenim marinum propè cetum posset cubare?
[δ, p. 82]
Sed ipsa servavit & excogitavit magnam utilitatem:
(445) Ambrosiam ad nares unicuique posuit afferens,
Dulce valdè spirantem: fugavit ceti odorem:
Totum matutinum tempus expectavimus patienti animo:
Phocae autem è mari venerunt frequentes: illae quidem deinde
Ordine sopiebantur juxta littus maris.
(450) Meridianus autem senex venit è mari, invenit autem Phocas
Obesas: omnes verò adibat, recensuit autem numerum.
Nos autem primos recensuit inter cetos, nulloque animo
Putavit dolum esse, deinde cubavit & ipse.
Nos vero protinus vociferantes irruimus: circum autem manus
(455) Jecimus, neque ipse senex dolosae obliviscebatur artis,
Sed certè primùm leo factus est magnis-jubis,
Porrò deinde draco, & panthera, atque ingens sus:
Factus est etiam liquida aqua, & arbor altis-foliis:
Nos vero firmiter tenebamus forti animo.
(460) Sed cum jam angustabatur senex versutias doctus,
Tunc certè me verbis interrogans alloquutus est:
Quis sanè tibi Atrei fili deorum consuluit consilia,
Ut me caperes invitum insidiis? cujus rei opus habes?
    Sic ait: caeterùm ego ipsum excipiens alloquutus sum,
(465) Scis senex: quid me ista decipiens interrogas?
Quòd jam diu in insula detineor, neque ullo pacto finem
Invenire queo, minuitur autem mihi intus cor.
[δ, p. 83]
Sed tu utique mihi dic (dii verò omnia sciunt,)
Quínam me immortalium impedit & avertit à via,
(470) Reditumque, ut per pontum vadam piscosum.
    Sic dicebam: ille vero rursus respondens alloquutus est:
Atqui omnino debebas, Jovi aliisque diis
Sacris litatis, conscendere, ut velocissimè
Tuam ad patriam venires, navigans per nigrum pontum.
(475) Non enim tibi anteà fatum est amicosque videre & venire
Ad domum benè-constructam, & tuam ad patriam terram,
Quàm Aegyptii à-Jove fluentis fluvii
Rursus ad aquas redieris, fecerisque sacras Hecatombas
Immortalibus diis, qui coelum latum tenent:
(480) Et tunc tibi dabunt viam dii quam tu desideras.
    Sic ait: caeterum mihi infractum est charum cor,
Eò quòd me rursus jubebat per obscurum pontum
Aegyptum ire, longam viam difficilemque.
    Verùm etiam sic ipsum verbis excipiens alloquutus sum:
(485) Ista quidem sic perficiam senex ut tu praecipis.
Sed agè mihi hoc dic & verò recense,
Num omnes cum navibus illaesi redierint Graeci,
Quos Nestor & ego reliquimus à Troja profecti,
Num quispiam periit morte inopinata sua in nave,
(490) Aut amicorum in manibus, postquam bellum confecerunt?
    Sic dicebam, ille me rursus excipiens alloquutus est:
Atride, ne me ista interroga, neutiquam te convenit
Scire, neque dicere meum animum, neque te puto
[δ, p. 84]
Diu absque lacrymis fore, postquam benè omnia audieris:
(495) Multi quidem istorum domiti sunt, plurimi verò relicti.
Duces autem duo soli Graecorum loricatorum,
In reditu perierunt: pugnae etenim & tu interfuisti:
Unus autem adhuc alicubi vivus detinetur lato in ponto:
Ajax quidem in navi domitus est longos-remos-habente.
(500) Ad Gyras quidem primùm Neptunus advexit
Petras ingentes, & servavit è mari.
Et sanè effugisset mortem, quantumvis invisus Palladi,
Nisi impium dictum protulisset, & grave facinus patrasset.
Dixit invitis diis effugere ingentes fluctus maris:
(505) Hunc Neptunus magnifica audivit jactantem,
Statim deinde tridente arrepto manu forti,
Percussit Gyream petram, absciditque ipsam:
Et unum quidem illic mansit, alterum frustum incidit mari:
Huic sanè Ajax primùm insidens, valdè laesus est,
(510) Hunc autem detrusit in mare ingens, undosum.
Sic ille quidem ibi periit, postquam bibit salsam aquam:
Tuus verò fortè effugit mortem frater, atque elapsus est
In navi concava: servavit verò veneranda Juno.
Sed quando certè statim videbatur Malearum montem arduum
(515) Pervenire, tum certè ipsum abreptum procella
Pontum per piscosum tulit valdè ingemiscentem,
Agri ad extremam oram, ubi aedes habitabat Thyestes
[δ, p. 85]
Prius, caeterùm tunc habitabat Thyestiades Aegisthus.
Sed cum jam & illinc apparebat reditus illaesus,
(520) Retrò verò dii ventum verterunt, & domum venerunt.
Certè ille quidem gaudens conscendit in patriam terram,
Et osculabatur attingens suam patriam: multae ab ipso
Lacrymae frequentes effundebantur, postquam lubenter vidit terram.
Hunc sanè à specula conspexit speculator, quem constituit
(525) Aegisthus dolosus, ducens: promisit autem mercedem,
Auri duo talenta: observabat verò hic toto anno,
Ne ipsum lateret accedens, memorque foret strenui roboris.
Festinabat autem ire annunciaturus ad aedes pastoris populorum:
Statim Aegisthus dolosam excogitavit artem:
(530) Delectis ex plebe viginti viris optimis,
Constituit insidias, ab altera parte jussit convivium apparari.
Caeterum ipse ivit invitans Agamemnonem pastorem populorum,
Equis & curribus indecentia deliberans.
Hunc imprudentem ad mortem deduxit & trucidavit,
(535) Convivio excipiens, veluti si quis interfecit bovem ad praesepe.
Neque quisquam Atridae sociorum relictus, qui eum sequebantur,
Neqec quisquam Aegisthi, sed trucidati sunt in regia.
    Sic ait, caeterùm mihi confractus est charus animus:
Flebam autem in arenis desidens: neque mihi cor
(540) Volebat amplius vivere & videre lumen solis.
Porrò postquam flendo [meque ipsum] volutando saturatus sum,
Tum me alloquutus est senex marinus veridicus:
    Ne amplius Atrei fili, longo tempore indesinenter sic
Fleas, quoniam non remedium aliquod inveniemus: sed citissimè
(545) Tenta, quo pacto jam tuam ad patriam terram pervenias.
[δ, p. 86]
Aut enim ipsum vivum deprehendes, aut Orestes,
Interfecit praeveniens: tu verò coenae sepulchrali intereris.
    Sic ait: caeterùm mihi cor & animus generosus
Rursus intra pectus etiam quantumvis tristi, gavisum refloruit,
(550) Et ipsum alloquutus verba alata dixi,
Istos quidem novi: tu verò tertium virum nomina,
Qui adhuc vivus detinetur in lato mari,
Aut mortuus: volo autem quantumvis moestus audire.
    Sic dicebam: ille me rursus excipiens alloquutus est:
(555) Filius Laërti in Ithaca domos habitans,
Hunc vidi in insula lacrymas uberes fundentem
Nymphae in aedibus Calypsus, quae ipsum necessitate
Detinet: ille non potest suam patriam terram adire.
Non enim ei adsunt naves remigio instructae & sociis,
(560) Qui sanè ipsum reducere possent per lata dorsa maris.
Tibi autem non à fato decretum est nobilis ô Menelaë,
In Argo equos-pascente mortem & fatum subire.
Sed te ad Elysium campum, & fines terrae
Immortales mittent (ubi flavus Rhadamanthus est,
(565) Ubi utique facillima-vivendi ratio est hominibus,
Non nix, neque hyems longa, neque unquam imber,
Sed semper Zephyri suaviter spirantes auras
Oceanus emittit, ad refrigerandum homines)
Quòd habes Helenam, & ipsius Jovis gener es.
    (570) Sic loquutus subiit in pontum fluctuosum:
Caeterùm ego ad naves simul cum divinis sociis
[δ, p. 87]
Ibam, plurima mihi cor alternabat incedenti.
Caeterùm postquam ad navem venimus atque mare,
Coenamque apparavimus, supervenit subiitque solitaria nox,
(575) Tum dormivimus in littore maris.
Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis aurora,
Naves quidem ante omnia deduximus in mare divinum:
Malos autem imposuimus & vela navibus aequatis:
Ipsi etiam ingressi super transtra sederunt:
(580) Ordine autem considentes spumosum mare verberabant remis.
Rursus ad Aegyptum à-Jove cadentis fluminis,
Constitui naves, & perfeci legitimas Hecatombas.
Caeterùm postquam sedavi deorum iram immortalium,
Fodi Agamemnoni tumulum, ut immensa gloria esset.
(585) Haec ut perfeci, redii: dederunt autem mihi ventum secundum
Dii, qui me celeriter charam ad patriam miserunt.
Sed age nunc mane in aedibus meis,
Donec undecimaque duodecimaque fiat dies,
Et tunc te benè mittam, dabo autem tibi splendida dona,
(590) Tres equos & currum benè-politum: caeterùm postea
Dabo pulchrum poculum, ut libes diis
Immortalibus, mei memor diebus omnibus.
    Hunc rursus Telemachus prudens contra alloquutus est:
Atride, ne sanè me multo tempore hic detine.
(595) Etenim ad annum ego apud te utique perdurarem
Sedens, neque me domus caperet desiderium, neque parentum.
(Vehementer enim verbis sermonibusque tuis audiens
Oblector) sed jam mihi affliguntur socii
In Pylo divina, tu autem me [longum] tempus hîc detines.
[δ, p. 88]
(600) Donum autem quodcunque mihi dare cuperes [tale] sit ut ferri & recondi possit:
Equos autem in Ithacam non ducam, sed tibi ipsi
Hic relinquam in delitiis: tu enim campo imperas
Lato, in quo quidem lotus frequens, in quo cyperus,
Triticum, speltae, atque latè germinans hordeum album.
(605) In Ithaca autem neque sanè curricula lata, neque ullum pratum,
Capris pascendis apta, & optabilior equorum pascuo.
Nulla enim insularum spaciosa neque pratis accommodata,
Quae mari clauduntur, Ithaca etiam supra omnes.
    Sic ait: risit verò voce bonus Menelaus,
(610) Manu ipsum prendit, verbumque dixit atque nominavit:
    Sanguinis es boni, chare fili, qualia loqueris.
Atqui ego tibi commutabo: possum enim.
Donorum autem quicunque in mea domo thesauri jacent,
Dabo quod pulcherrimum & preciosissimum est,
(615) Dabo tibi craterem elaboratum: argenteus autem
Est totus, auro autem labra immixta sunt:
Opus autem est Vulcani, dedit autem ipsum nobilis heros
Sidoniorum rex, quando ejus domus suscepit
Illuc me profectum, tibi autem volo praebere.
    (620) Sed hi quidem hujuscemodi inter se loquebantur:
Convivae verò in domum ierant regis divini:
Illi vero adducebant oves, afferebantque animosum vinum.
Cibum verò ipsis uxores pulchris-vittis intulerunt.
[δ, p. 89]
Sic illi quidem circa coenam in domo laborabant.
(625) Proci autem ante Ulyssis domum
Discis delectabantur & amentis caprinis jaculantes
In ornato pavimento, ubi anteà insolentiam exercebant.
Antinous vero consederat & Eurymachus deo-forma-similis,
Duces procorum, virtute enim erant longè optimi.
(630) His filius Phronii Noëmon propè accedens,
Antinoum verbis interrogans alloquebatur,
    Antinoe, an quid scimus in mente nostra, an non,
Quando Telemachus redit ex Pylo arenosa?
Navem mihi abiit abducens: mihi verò opus est illius,
(635) Ut Elidem in spaciosam trajiciam, ubi mihi equae
Duodecim foeminae, subtus autem muli patientes-operis
Indomiti, ex quibus aliquem adigens subjugarem:
    Sic ait: hi vero in animo obstupescebant, non enim putabant
Pylum abiisse Neleiam, sed alicubi in ipsius
(640) Agris aut ovibus adesse, aut subulco.
    Hunc statim Antinous alloquutus est Eupithei filius:
Verè mihi dic quando abiit, & quinam illum
Juvenes sequuntur ex Ithaca electi? an sui ipsius
Mercenariique mancipiaque? potuit sane hoc etiam perficere?
(645) Et mihi hoc dic verè, ut benè sciam,
An te per vim invitum privavit nave nigra,
An sponte ei dedisti, postquam convenit te sermone?
    Hunc autem filius Phronii Noëmon contrà alloquutus est:
Ipse sponte ei dedi: quid faceret etiam alius,
(650) Quando vir talis habens curas in animo
[δ, p. 90]
Peteret? difficile sane negare munus foret.
Juvenes autem qui in populo optimates apud nos,
llli eum sequuntur, ducem verò ego conscendentem agnovi
Mentorem, aut deum, huic enim ipsi omnimodo similis erat.
(655) Sed hoc admiror, vidi hîc Mentorem divinum
Heri sub aurora, tum tamen conscendit navem ad Pylum.
Sic certe loquutus abiit ad domum patris:
His verò utrisque perculsus est animus generosus.
Proci verò simul sederunt & quieverunt à certaminibus.
(660) His verò Antinous interfatus est Eupithei filius
Tristatus: furore verò multum praecordia nigra
Implebantur, oculi verò ei igni splendenti similes erant.
    Papè, quàm ingens facinus superbè commissum est,
Telemacho profectio isthaec: dixerimus non perfectum iri.
(665) Tot verò invitis juvenculus puer abiit temere
Nave deducta, electisque per populum optimis.
Incipiet & ulterius malum esse: sed illi ipsi
Jupiter perdat vim antequam nobis malum ferat:
Sed agite mihi date navem celerem & viginti socios,
(670) Ut eum ipsum redeuntem insidiis excipiam, atque observem
ln freto Ithacaeque Samique asperae,
Ut cum sua pernicie naviget propter patrem.
    Sic ait: hi certè omnes laudabant atque jubebant.
Statim deinde ubi surrexissent, ibant in domum Ulyssis.
(675) Neque sanè Penelope longo tempore fuit inscia
[δ, p. 91]
Sermonum, quos proci in mente profundè cogitabant.
Praeco enim illi dixit Medon, qui audierat consilia,
Cùm extra aulam esset: illi vero interitus consilium texebant.
Festinabat vero ire annunciaturus per domum Penelopae.
(680) Hunc autem à limine euntem alloquebatur Penelope:
    Praeco, cur te praemiserunt proci inclyti?
An dicere ancillis Ulyssis divini
Ut à labore cessent, ipsis autem convivium apparent?
Ne ambientes nec usquam aliò decedentes,
(685) Ultimò & postremò nunc hîc coenent,
Quique simul congregati, victum absumitis multum,
Facultatem Telemachi prudentis: nunquam ne à patribus
Vestris antea audistis pueri cum essetis,
Qualis Ulysses erat inter vestros parentes?
(690) Neque ullum tractans iniquè, neque quicquam loquutus
Publicè, quod tum jus est divinorum regum,
Alium vicinum odio habeant, alium autem ament:
Ille verò nunquam prorsus improbum virum egit,
Sed quidem vester animus, & indigna facinora
(695) Apparent, neque ulla est gratia post beneficia [accepta.]
    Hanc rursus alloquutus est Medon prudentia doctus:
Utinam sanè ô regina, hoc maximum malum esset,
Sed multò majusque & perniciosius aliud
Proci tentant, quod non perficiat Saturnius:
(700) Telemachum cupiunt interficere acuto ferro
Domum revertentem: ille vero profectus est ad patris famam
[δ, p. 92]
Ad Pylum sacram, atque ad Lacedaemona divinam.
    Sic ait: hujus illic soluta sunt genua & amicum pectus.
Diu ipsam silentium verborum coepit, ipsius verò oculi
(705) Lacrymis impleti sunt, tenella autem ei detenta est vox:
Tandem verò ipsum verbis excipiens alloquuta est:
    Praeco cur mihi filius abiit? neque ipsum necessitas erat
Naves celeres conscendere, quae in mari equi
Hominibus sunt, penetrant autem immensum humidum [mare,]
(710) An ut ne quidem nomen ejus inter homines relinquatur?
    Hanc vero alloquutus est deinde Medon prudentia doctus:
Haud scio an aliquis ipsum impulit, an & ipsius
Animus impulsus est ire ad Pylum, ut audiat
Patris sui, aut reditum, aut quonam fato interiit.
    (715) Sic certè loquutus abiit ad domum Ulyssis.
Hanc autem dolor circumfudit animum-crucians, neque amplius sustinuit
In sella sedere, licet multi in domo essent,
Verùm super limen sedebat elaborati thalami,
Miserabiliter lugens: undique autem ancillae ejulabant
(720) Omnes quotquot in domo erant juvenes atque vetulae:
Illas assiduò lugens alloquebatur Penelope:
    Audite amicae, supra modum mihi coelites dolores dederunt
Ex omnibus quaecunque unà mecum nutritae, atque natae sunt.
Quae antea quidem maritum bonum amisi animosum,
(725) Omnibus virtutibus ornatum inter Graecos,
Eximium, cujus gloria lata per Graeciam & medium Argos.
Nunc rursus filium dilectum perdiderunt procellae
Inglorium ex aedibus, neque abeuntem audivi.
[δ, p. 93]
Infelices, neque vos quidem in mente induxistis unaquaeque
(730) E lectulo me scuscitare, scientes manifeste in animo
Quando ille conscendit cavam ad navem nigram.
Si enim ego scivissem istam profectionem molientem,
Sanè statim aut mansisset quantumvis festinans ad iter,
Aut me mortuam in domo reliquisset.
(735) Sed aliquis famulus Dolium vocaret senem,
Mancipium meum, quem mihi dedit pater huc eunti,
Et mihi hortum servat arboriferum, ut celerrimè
Laërtae haec omnia affidens indicet,
Si fortasse aliquod ille in mente consilium commentus,
(740) Progressus apud populum deploraret qui cupit
Suam & Ulyssis perdere prolem divini.
Hanc vero rursus alloquuta est chara nutrix Euryclea:
Domina chara, tu quidem me interfice crudeli ferro,
Sive relinquas in aedibus: sermonem certè non celabo.
(745) Novi ego ista omnia, praebui autem illi quaecunque postulavit,
Panem & vinum dulce: à me exegit magnum juramentum,
Non prius tibi dicere, quàm duodecimaque adesset dies,
Aut tu ipsa desiderares, & abiisse rescisceres.
Ne flens corpus pulchrum laederes,
(750) Sed lota puras corpori vestes induens
In coenaculum conscendens cum ancillis mulieribus,
Supplica Palladi filiae Jovis à-capra-nutriti.
Haec enim ipsum deinde & à morte servabit.
Ne autem senem afflige afflictum. non enim existimo
[δ, p. 94]
(755) Penitus diis beatis sobolem Arcesiadae
Invisam esse, sed alicubi aliquis supererit, qui possideat
Domos excelsas, & porrectos fertiles agros.
Sic ait: hujus autem sedavit luctum, cohibuit & oculos à luctu.
Ipsa verò lota puras corpori vestes induens,
(760) In coenaculum conscendit cum servis ancillis.
Imposuit molas canistro, supplicavit autem Palladi:
    Audi me à capra-nutriti Jovis filia indomita,
Si unquam tibi versutus in aedibus Ulysses
Aut bovis, aut ovis pingues coxas adolevit,
(765) Horum nunc memor sis, & mihi charum filium serva:
Procos verò averte malè superbientes.
    Sic loquuta, ejulavit: dea autem illius audivit preces,
Proci autem tumultuabantur per atria obscura:
Tum hic verò aliquis dicebat juvenum superbientium,
(770) Profectò jam nuptias nobis à multis ambita regina
Apparat, neque ullo pacto novit quod suo caedes filio subornatur.
    Sic certè quispiam dicebat: ea autem nesciebant ut erant acta.
Illis verò Antinous concionatus est & fatus:
    O felices, sermones quidem arrogantes fugite
(775) Omnes pariter, ne fortè quispiam annunciet etiam intus.
Sed agè silentio sic exurgentes perficiamus
Consilium, quod jam etiam omnibus in mente placuit nobis.
Sic loquutus, elegit viginti viros optimos:
[δ, p. 95]
Festinantes vero profecti ad navem velocem & littus maris.
(780) Navem quidem principio maris in altum traxerunt:
Malum verò imposuerunt, & vela navi in nigra:
Aptabant verò remos vertebris coriaceis,
Omnia ritè: sursum autem vela alba expanderunt.
Arma verò ipsis tulerunt generosi famuli,
(785) Altè in humidum hanc traxerunt, ingressi sunt etiam ipsi,
Illic coenam sumpserunt, expectarunt autem hesperi adventum:
Coenaculum vero cum conscendisset prudens Penelope
Jacebat sanè jejuna, non gustans cibum, neque potum,
Cogitans an ejus mortem fugeret filius inculpatus,
(790) An ipse à procis impiis domitus esset.
Quàm multa autem cogitat leo virorum in turba,
Timens, cum ipsum doloso in circulo agitant:
Tam varia ipsam cogitantem corripuit dulcis somnus:
Dormiebat verò recumbens, solutae sunt ei compages omnes.
(795) Ibi tum alia excogitavit dea caesia Minerva,
Idolum effinxit, corpore autem assimulatum erat mulieri
Iphthimae filiae magnanimi Icarii,
Hanc Eumelus duxerat Pheris in domo habitans.
Misit verò ipsam ad domum Ulyssis divini,
(800) Si quo pacto Penelopen lamentantem, lugentem
Compesceret à luctu fletuque lachrymoso.
In thalamum verò ingressa est ad serae lorum.
[δ, p. 96]
Stetit autem supra caput, & ipsam sermone alloquuta est:
    Dormis Penelope charo afflicta corde?
(805) Nequaquam te sinunt dii facilè viventes
Flere, neque tristem esse, quoniam adhuc rediturus est
Tuus filius: minime enim quicquam deorum offensor est.
    Hanc verò excipiens prudens Penelope,
Valdè suaviter dormiens in somniorum portis:
    (810) Cur ô soror huc venisti, non anteà quidem
Aderas, quandoquidem valde multum longè domum habitas,
Et me jubes cessare ab aerumna atque doloribus
Plurimis, qui me irritant in mente & animo:
Quae antè quidem maritum bonum amisi magnanimum,
(815) Omnibus virtutibus ornatum, inter Graecos
Eximium, cujus gloria lata per Graeciam & medium Argos.
Nunc rursus filius dilectissimus abiit, cava in nave
Stultus, neque laborum probè gnarus, neque commerciorum.
Hujus causa jam ego etiam magis lugeo quàm illius,
(820) Ob hoc undique tremisco & timeo ne quid patiatur,
Aut ipse [ab aliquo] horum in populo quò abiit, aut in ponto.
Hostes enim multi in ipsum insidias struunt,
Cupientes occidere, antequam ad patriam terram veniat.
    Hanc respondens alloquutum est simulachrum obscurum:
(825) Confide, neque prorsus in mente timeas tantopere.
Talis enim comes unà sequitur, quam etiam alii
[δ, p. 97]
Viri optarint adesse (potest enim)
Pallas Minerva: te verò lamentantem miseratur.
Quae nunc me praemisit tibi haec dicere.
    (830) Hanc rursus alloquuta est prudens Penelope:
Si quidem tu dea es, deaeque audivisti vocem,
Agè mihi & illum aerumnosum enarra,
Num alicubi adhuc vivat, & videat lumen solis,
An jam mortuus est & in Plutonis aedibus.
    (835) Hanc respondens alloquutum est idolum obscurum:
Non quidem tibi illum identidem inculcabo,
Vivat ille an mortuus est. turps verò vana loqui.
    Sic dicens, postium apud seram evanuit
In flatus ventorum: ipsa verò ex somno excitata est
(840) Filia Icarii, amicum autem illi pectus refloruit,
Quando ipsi evidens somnium irruisset noctis in conticinio.
Proci verò conscendentes navigabant humidas vias,
Telemacho caedem arduam in mente meditantes.
Est autem quaedam insula medio mari petricosa,
(845) Inter Ithacamque Samumque asperam,
Asteris, non magna: portus vero navibus apti in ipsa
Ab utroque latere introitum habentes, ibi hunc expectabant insidiantes Achivi.

Odyssea Liber 5 (ε)

[ε, p. 98]
AUrora autem ex lecto ab generoso Tithono
Surrexerat, ut immortalibus lumen ferret, atque mortalibus:
Ipsi verò dii ad consessum consederant, inter illos sanè
Jupiter altitonans, cujus potentia est maxima:
(5) lllis autem Pallas recensebat pericula multa Ulyssis
Memor [ejus:] curae enim erat cùm esset in domo Nymphae.
    Jupiter pater atque alii beati dii semper existentes,
Nullus amplius benignus, mitis & mansuetus sit
Sceptrifer rex, neque mente pia [opera] cogitans,
(10) Sed semper durus sit, & injusta perpetret:
lta nullus memor est Ulyssis divini
Civibus quibus praefuit, ut pater autem lenis erat.
Sed ille quidem in insula jacet graves dolores patiens,
Nymphae in aedibus Calypsus, quae ipsum necessitate
(15) Detinet, hic vero non potest suam in patriam terram venire.
Non enim ei adsunt naves remis-instructae & socii,
Qui ipsum comitentur super lata dorsa maris.
[ε, p. 99]
Nunc rursum filium dilectissimum occidere cupiunt
Domum revertentem, ille verò abiit ad patris famam
(20) Ad Pylum divinam, atque ad Lacedaemona claram.
    Hanc excipiens alloquutus est nubicoga Jupiter:
Filia mea quale tibi dictum excidit septum dentium?
Annon jam hoc quidem consultasti mente tu ipsa,
Ut certè illos Ulysses ulciscatur reversus?
(25) Telemachum autem tu deduc accuratè (potes enim)
Ut illaesus suam in patriam terram veniat,
Proci verò in nave retro iter relegant.
    Dixit sanè, & Mercurium dilectum filium alloquebatur:
Mercuri, tu enim in aliis nuncius es,
(30) Nymphae pulchricomae dicito verum consilium,
Reditum Ulyssis patientis: ut redire queat,
Neque deorum ductu, neque mortalium hominum,
Sed ipse in rate colligata dolores patiens
Die vicesima ad Scheriam fertilem perveniat,
(35) Phaeacum ad terram, qui propinqui-diis sunt,
Qui ipsum animo deum veluti honorabunt,
Mittent autem in navi charam in patriam terram,
Aesque aurumque abundè vestemque exhibentes,
Plurima, quanta nunquam ex Troja sustulisset Ulysses,
(40) Etiamsi illaesus venisset, portionem ex praeda sortitus.
[ε, p. 100]
Sic enim ei fatum est amicosque videre & adire
Domum excelsam & suam patriam terram.
    Sic ait: neque renuit internuncius Mercurius,
Statim deinde pedibus subligavit pulchra talaria,
(45) Immortalia, aurea, quae ipsum ferebant sive per mare,
Sive per immensam terram, pariter cum flamine venti:
Cepit autem virgam, qua virorum oculos demulcet,
Quorumcunque vult, eos autem ipsos sopitos excitat.
Hanc in manibus tenens delabitur fortis Mercurius,
(50) Ad Pieriam delapsus, ex aethere incidit in mare.
Ruit autem deinde super fluctus laro avi similis,
Quae circum magnos sinus maris indomiti
Pisces venans, densas alas mergit salsugine:
Huic similis plurimis vectus est fluctibus Mercurius.
(55) Sed quando jam in insulam pervenisset longè jacentem,
Tum ex ponto conscendens caeruleo, ad continentem
Ibat, donec ad ingentem specum pervenit, in quo Nympha
Habitabat pulchricoma: hanc verò intus invenit:
Ignis quidem ad focum ingens ardebat, procul vero odor
(60) Cedrique fissilis thurisque per insulam redolebat,
Ardentium: ipsa verò intus cantillans voce pulchra,
Telam percurrens, aureo radio texebat.
[ε, p. 101]
Sylva autem specum circumcreverat virescens,
Alnusque populusque & bene-odorata cypressus,
(65) Ibi quoque aves extensas alas habentes nidulabantur,
Bubones, accipitresque, latasque linguas habentes cornices
Marinae, quibusque marina opera curae sunt.
Atque illic extensa erat circùm speluncam cavam
Vitis pubescens, florebat verò uvis.
(70) Quatuor verò serie fontes fluebant aqua lympida,
Vicini inter se versi aliò atque aliò.
Circùm verò mollia prata violarum atque apium
Virescebant: eò tametsi immortalis accedens,
Admirabatur videns & oblectabatur mente sua.
(75) lllic stans admirabatur fortis internuncius Mercurius.
Caeterùm postquam omnia suo admiratus est animo,
Statim in latam speluncam perrexit, neque ipsum contrà
Ignoravit conspicata Calypso diva dearum.
(Non enim ignoti utique dii invicem sunt
(80) Immortales: neque siquis longè procul domos habitet.)
Neque verò Ulyssem magnanimum intus deprehendit,
Sed ipse ad littus flebat sedens, ubi antea etiam
Lachrymis & gemitibus & doloribus animum macerans,
Pontum in irrequietum prospiciebat, lachrymas stillans.
[ε, p. 102]
(85) Mercurium autem interrogabat Calypso diva dearum,
In throno collocata splendido, admirando:
    Cur ad me Mercuri aurea-virga venisti,
Venerandus & charus? ante quidem neutiquam frequentabas:
Loquere quodcunque cupis, perficere autem animus jussit,
(90) Si possum perficere, & si perficiendum est.
Sed sequere ulterius, ut tibi hospitalia apponam.
    Sic certè loquuta dea apposuit mensam,
Ambrosia repletam, miscuit autem nectar rubrum.
Caeterùm ipse bibebat & comedebat internuncius Mercurius.
(95) Porrò postquam coenatus est & confirmavit animum cibo,
Tum ipsam verbis excipiens alloquutus est:
    Interrogas me venientem dea deum? caeterùm ego tibi
Verè sermonem enarrabo: jubes enim.
Jupiter me jussit huc ire invitum:
(100) Quis enim volens tantam percurreret salsam aquam,
Immensam? neque ulla propè mortalium urbs, quique diis
Sacra faciant, & legitimas Hecatombas.
Sed nullo modo fas est Jovis mentem Aegida-habentis,
Neque praetergredi alium deum, neque irritam facere:
(105) Ait tibi virum adesse aerumnosissimum aliorum
Virorum, qui circa urbem Priami pugnarunt
Novennio, decimo verò urbem depopulati conscenderunt [navem]
[ε, p. 103]
Domum: caeterùm in reditu Palladem offenderunt,
Quae ipsis excitavit ventumque malum & fluctus ingentes.
(110) Ibi alii quidem omnes perierunt boni socii,
Hunc certè huc ventusque ferens & fluctus appulit.
Hunc nunc te jubet dimittere quàm celerrimè.
Non enim ei hîc fatum est ab amicis seorsim perire,
Sed adhuc illi fatum est amicosque videre & pervenire
(115) Ad domum excelsam, & suam ad patriam terram.
    Sic ait: extimuit verò Calypso diva dearum,
Et ipsum compellans voce verba alata dixit:
    Improbi estis dii, invidi prae aliis,
Quique deabus invidetis, ut cum viris dormiant
(120) Palam, si aliqua charum adepta fuerit maritum.
Sic quidem cum Orionem cepit roseis digitis aurora,
Tamdiu illi invidistis dii faciliter viventes,
Donec ipsum in Ortygia aurea-sella Diana casta
Suis mitibus sagittis aggrediens occîdit.
(125) Sic etiam quando Jasoni pulchricoma Ceres
Suo animo cedens, commixta est in amicitia & lectulo
Novali in tertiato: neque diu fuit ignarus
Jupiter, qui ipsum occîdit feriens candenti fulmine.
Sic rursus nunc mihi invidetis dii mortalem virum adesse:
(130) Illum quidem ego servavi à carina susceptum
Solum, posteaquam illi navem celerem corusco fulmine
[ε, p. 104]
Jupiter jaculando diffidit medio in nigro ponto.
Tùm alii quidem omnes perierunt eximii socii,
Hunc certè huc ventusque ferens & fluctus adegit:
(135) Hunc ego amavi & enutrivi, atque promiseram
Facere immortalem, & absque senio diebus omnibus.
Verum quandoquidem nullo pacto fas est Jovis mentem Aegiochi
Vel praetergredi alium deum, neque irritam facere,
Valeat, si illum ipse excitat & jubet
(140) Pontum per irrequietum, dimisero verò ipsum nunquam ego,
Non enim mihi praestò sunt naves remis-instructae & socii
Qui ipsum deducant per lata dorsa maris.
Caeterùm ei lubens consulam, neque celabo
Ut omninò incolumis suam in patriam terram perveniat.
    (145) Hanc statim alloquutus est internuncius Mercurius:
Sic nunc dimitte, Jovis autem evita iram,
Ne fortassis tibi in posterum iratus succenseat.
    Sic certè loquutus avolavit fortis Mercurius,
Ipsa ad Ulyssem magnanimum veneranda Nympha
(150) Ibat, postquam Jovis accepisset mandata.
Hunc certè in littore invenit sedentem, neque unquam oculi
A lachrymis siccabantur, consumebatur dulcis aetas
Ob reditum lugenti, quoniam adhuc placuerat Nymphae.
Sed certè nocte quidem dormiebat etiam coactus
(155) In spelunca cava, nolens apud volentem.
Die verò in petris & littoribus sedens,
Lachrymis & gemitibus & doloribus animum macerans,
Pontum in indomitum prospiciebat, lachrymas stillans.
[ε, p. 105]
Propè autem astans alloquuta est diva dearum:
    (160) Infelix, ne amplius mihi hic lugeas, neque tibi aetas
Consumatur, jam enim te valdè prompta dimittam.
Sed age lignis longis abscissis apta ferro
Latam ratem, caeterùm tabulata fige super eam
Sublimius, ut te ferat per obscurum pontum.
(165) Porrò ego panem & aquam, & vinum rubrum
Imponam dulce, quae tibi famem arceant,
Vestesque induam: mittamque tibi ventum à tergo,
Ut omnino incolumis tuam in patriam terram pervenias,
Si modo dii utique voluerint, qui coelum latum habitant,
(170) Qui me fortiores sunt in cognoscendoque judicandoque.
    Sic ait, exhorruit autem patiens divus Ulysses,
Et ipsam alloquutus verba alata dixit:
    Aliud quippiam jam tu dea hac in re moliris, neutiquam profectionem,
Quae me jubes rate trajicere ingentes undas maris,
(175) Horrendas, difficilesque, quas neque naves aequales
Veloces trajiciant laetantes Jovis vento.
Neque verò ego te invita ratem conscenderim,
Nisi mihi sustineas ô dea, magnum jusjurandum jurare,
Ne ullum mihi ipsi damnum malum consulas aliud.
    (180) Sic ait, risit verò Calypso diva dearum,
Manuque ipsum demulsit, verbumque dixit & proloquuta est:
    Certè veteranus es, & non incauta sciens,
[ε, p. 106]
Qualem certè hunc sermonem excogitasti proloqui?
Sciat nunc hoc terra & coelum latum superne,
(185) Et ipsa subterlabens Stygis aqua (quod maximum
Juramentum gravissimumque existit beatis diis)
Non ullum tibiipsi damnum malum me consulturam aliud.
Sed ea quidem dispicio & suadeo, quaecunque mihi ipsi
Utique suaderem, si quando me necessitas tantopere urgeret.
(190) Etenim mihi mens est integra, neque mihi ipsi
Animus intra praecordia ferreus, sed misericors.
    Sic loquuta, praecessit diva dearum
Celeriter, ille deinde post vestigia ivit deae:
Pervenerunt ad speluncam cavam dea atque ipse vir.
(195) Et ille quidem illuc resedit in solio unde surrexerat
Mercurius, Nympha verò apposuit omnem cibum
Edere & bibere, qualia mortales viri edunt.
Ipsa verò è regione sedit Ulyssis divini:
Huic verò ambrosiam ancillae & nectar apposuerunt.
(200) Hi verò ad fercula parata apposita manus extenderunt.
Caeterùm postquam saturati sunt cibo & potu,
His certè sermonibus coepit Calypso diva dearum:
    O inclyte Laërtiade versute Ulysses,
Siccine jam domum charam ad patriam terram
(205) Protenus nunc vis proficisci? tu verò gaude nihilominus.
Siquidem scires tua mente, quantos tibi fatum est
Dolores implere, priusquam ad patriam terram pervenias,
Certè hîc manens unà mecum hanc domum custodires,
Immortalisque esses: quantumvis cupidus sis videndi
[ε, p. 107]
(210) Tuam uxorem, cujus usque desiderio teneris dies omnes.
Neque verò certè illa inferior glorior esse,
Nec corpore, neque indole: quandoquidem nequaquam decet,
Mortales cum immortalibus corpore & forma contendere.
    Hanc respondens alloquutus est versutus Ulysses:
(215) Veneranda dea, ne mihi ob hoc succenseas, scio enim ipse
Omnia rectè, quare te prudens Penelope
Forma inferior est, proceritateque coram aspectu.
(Illa quidem mortalis est, tu vero immortalis & senii expers.)
Sed etiam sic volo, & desidero diebus omnibus,
(220) Domumque redire, & reditus diem videre.
Quòd si quispiam me malè-mulctarit deorum in nigro ponto,
Patiar, in pectore habens patientem animum.
Jam enim valdè multa passus sum & multa pertuli
In fluctibus & bello, post quae & hoc accedat.
    (225) Sic ait: sol autem occidit & tenebrae subortae sunt:
Venientes autem hi in secessum speluncae cavae,
Oblectabantur amore, juxta se manentes.
Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis aurora,
Continuò chlaenamque tunicamque induit UJysses,
(230) lpsa verò candidam stolam ingentem induit Nympha,
Tenuem & gratiosam, zonam autem circumposuit lumbis
Pulchram, auream, capiti autem imposuit calyptram:
Et tum tandem Ulyssi magnanimo apparabat profectionem.
Dedit quidem & securim magnam, habilem in manibus,
[ε, p. 108]
(235) Ferream, utrinque acuminatam, caeterùm in ipsa
Manubrium perpulchrum, oleaginum, fabrefactum.
Dedit verò deinde asciam politam, dux verò viae erat
Insulae ad extremam oram, ubi arbores procerae enatae erant,
Clethraque, populusque, abiesque in coelum pertingens,
(240) Aridae dudum, vehementer siceae, quae ei navigarent leviter.
Caeterùm postquam ostendit ubi arbores longae crevissent,
Rediit quidem domum Calypso diva dearum:
Caeterùm ipse scindebat ligna, celeriter ei absolvebatur opus:
Viginti autem [diebus] dejecit omnes, dolavit verò ferro,
(245) Polivit verò scitè, & ad perpendiculum direxit.
Interea attulit terebras Calypso diva dearum,
Terebravit verò omnia & commisit inter se,
Clavis autem hanc & compagibus aptavit.
Quantum quisque fundum navis circumscribet faber
(250) Onerariae latae, bene peritus fabrilis [artis.]
Tantam latam ratem confecit Ulysses.
Tabulata vero erigens, compingens frequentibus trabibus
Faciebat, caeterùm longis asseribus perficiebat:
Et verò malum fecit, & antennam congruentem ei:
(255) Praeterea temonem fabricavit, ut gubernaret.
[ε, p. 109]
Communivit autem ipsam cratibus undique salignis,
Fluctuum propugnaculum ut forent, multam autem ingessit materiam:
Interea verò lintea attulit Calypso diva dearum,
Velis conficiendis, ille benè confecit & ista.
(260) Et rudentes antennarum & veli funes pedesque ligavit in ea.
Vectibus sanè hanc deduxit in mare vastum.
Quartus dies erat, & ei absoluta sunt omnia.
Quinta verò dimisit ab insula diva Calypso,
Vestesque indutum odoratas, & lavatum.
(265) Imposuit autem utrem dea nigri vini
Alium, alium aquae magnum & viatica
In peram, item ei posuit obsonia animum firmantia plurima:
Ventum verò misit innocuum placidumque.
Laetus verò vento secundo extendit vela divus Ulysses.
(270) Caeterùm ipse temonem gubernabat artificiosè
Sedens: neque ei somnus palpebris incidebat,
Pleiadesque contemplanti, & tardè occidentem Booten,
Ursamque, quam & currum cognomento vocant,
Quae ibidem vertitur, atque Orionem observat.
(275) Sola verò expers est aquarum Oceani.
[ε, p. 110]
Etenim ipsam jusserat Calypso diva dearum
Ponto navigare ad sinistram manum habentem.
Septendecim quidem navigabat dies iter faciens marinum,
Octodecima verò apparuerunt montes umbrosi
(280) Terrae Phaeacum, quâ proximum [iter] erat illi:
Apparebat vero veluti scutum in obscuro ponto.
Hunc verò ex Aethiopum [terra] rediens potens Neptunus
E longinquo ex Solymorum montibus conspexit, conspicatus enim erat ei
Pontum navigans, hic efferbuit corde vehementius.
(285) Movens autem caput ad suum dixit animum:
O dii , profectò jam consultarunt dii aliter
De Ulysse, cùm ego apud Aethiopas essem:
Atque adeò Phaeacum terram propè, ubi ei fatum est
Effugere magnam metam aerumnarum, quae ipsum occupant.
(290) Sed adhuc ipsum dico satis miseriarum subiturum.
    Sic loquutus: collegit nubes, & commovit pontum,
Manibus tridente capto: omnes autem concitavit procellas
Omnium ventorum, nubibus autem operuit
Terram simul & pontum, ruit autem è coelo nox.
(295) Simul Eurusque Notusque incidit, Zephyrusque vehemens,
Et Boreas serenus, ingentem fluctum provolvens.
Et tunc Ulyssis solvebantur genua & amicum pectus.
Tristatus sanè dixit ad suum magnanimum animum:
[ε, p. 111]
Heu me miserum, quid mecum tandem fiet?
(300) Vereor, ne jam omnia dea vera dixerit,
Quae me dicebat in mari priusquam in patriam terram pervenirem,
Dolores impleturum esse: ea certè nunc omnia perficiuntur.
Qualibus nubibus coronat caelum latum
Jupiter. commovit autem mare: saeviunt verò procellae
(305) Omnium ventorum, nunc mihi praesens grave exitium.
Ter beati Graeci & quater, qui quondam perierunt,
Troja in lata Atridis gratificantes.
Utinam ego debuissem mori, & fatum assequi
Die illo, quando mihi plurimi ferratas hastas
(310) Troës contorserunt circa Achillem mortuum,
Tum sortitus essem parentalia, & meam gloriam celebrassent Graeci,
Nunc me tristi morte fatum est perire.
    Sic certè ipsum loquutum pepulit ingens fluctus à vertice,
Horrendùm irruens, invertit autem prorsus ratem.
(315) Longè verò à rate excidit, clavum autem
Ex manibus projecit, medium autem malum ei fregit
Horrenda commixtorum ventorum irruens procella.
Longè autem velum & antenna incidit ponto.
Illum verò sub aqua detinuit longo tempore, neque potuit
(320) Valdè statim emergere, magni sub fluctus impetu.
Vestes enim gravabant quas illi praebuerat diva Calypso,
[ε, p. 112]
Tandem emersit, ex ore autem evomuit salsuginem
Amaram, quae ei copiosa à capite defluebat.
Sed neque sic ratis oblitus est, tametsi afflictus,
(325) Sed impetu facto in fluctibus apprehendit eam.
In medio autem sedit finem mortis effugiens:
Hanc ferebat ingens fluctus per undarum impetum huc atque illuc.
Quemadmodum quoties autumnalis Boreas fert spinas
Per campos, densae autem invicem cohaerent:
(330) Sic illam per mare venti ferebant huc atque illuc.
Interdum quidem Notus Boreae objectabat ut ferret,
Interdum vero rursus Eurus Zephyro cessit ut persequeretur.
Hunc vidit Cadmi filia pulchris-talis Ino
Leucothea, quae antè quidem erat mortalis vocem habens:
(335) Nunc vero maris in fluctibus deorum sortita erat honorem.
Haec Ulyssem miserta erat vagabundum, dolores habentem,
Mergo verò assimilis volatu emersit è gurgite,
Sedit autem in rate, & ipsum sermone alloquuta est:
    Infelix quid tibi sic Neptunus terram concutiens,
(340) Iratus est ferociter, quod tibi mala multa ingerit?
Non tamen te perdet, licet hoc summopere studens.
Sed certè sic fac, (videris mihi non imprudenter facturus,)
Vestibus his exutis, ratem ventis ferre
[ε, p. 113]
Derelinque: caeterùm manibus natans quaere reditum
(345) Ad terram Phaeacum, ubi tibi fatum est effugere.
Accipe hanc vittam & sub pectore extendas
Immortalem, neque tibi sit pati timor, neque perire.
Porrò postquam manibus contigeris littus,
Rursus resolvens projice in nigrum pontum,
(350) Longè à continente, ipse autem seorsum aversus sis.
    Sic certè loquuta dea vittam dedit.
Ipsa verò rursus in pontum ingressa est fluctuantem,
Mergo adsimilis, niger verò ipsam fluctus obtexit.
Caeterùm ipse haesitabat patiens divus Ulysses,
(355) Ingemiscens autem dixit ad suum magnanimum animum:
    Heu mihi, ne quis mihi struat dolum alium
Immortalium, quando me à rate descendere jubet,
Sed facile neutiquam parebo: quoniam longè ab oculis
Terram ego vidi, ubi mihi dixit effugium esse:
(360) Sed sic faciam, videtur verò mihi esse optimum.
Quam diu sanè ligna in compagibus compacta perstiterint,
Tamdiu hic manebo & sustinebo dolores patiens.
Caeterùm postquam mihi ratem fluctus discusserit,
Natabo, nam nihil promptum excogitare commodius.
(365) Dum ille haec cogitabat in mente & in animo,
Excitavit ingentem fluctum Neptunus terrae-quassator,
Horrendumque, gravem & excelsum: impulit autem ipsum.
Veluti autem ventus vehementer-spirans palearum arcervum conquassat
[ε, p. 114]
Aridarum, quas quidem dissipat alias aliò:
(370) Sic ipsius tabulata longa dispersit: porrò Ulysses
In unum lignum conscendit, veluti equum [divaricatis tibiis] impellens:
Vestes autem exuit, quas ei praebuit diva Calypso.
Statim autem vittam sub pectus extendit.
Ipse autem pronus in mare cecidit manus extendens,
(375) Natare cupidus, vidit verò potens rex Neptunus,
Movens verò caput ad suum loquutus est animum,
    Sic nunc mala plurima passus erra per mare,
Donec ad homines à-Jove-nutritos accedas:
Sed neque sic te spero irrisurum aerumnas.
(380) Sic certè loquutus impulit pulchricomos equos;
Pervenit autem ad Aegas ubi ei inclytae domus sunt:
Caeterùm Pallas filia Jovis alia cogitavit.
Atque aliorum ventorum obstruxit vias:
Quiescere verò jussit, & consopitos esse omnes.
(385) Excitavit autem velocem Boream, fluctus autem fregit,
Donec ipse Phaeacibus rei-nauticae-studiosis misceretur
Inclytus Ulysses, morte & fato evitato:
Hîc duas noctes, duosque dies in fluctu nigro
Errabat: saepè ei cor ante oculos proponebat mortem.
(390) Sed quando jam tertiam diem pulchricoma adduxit aurora,
Deinde tunc ventus quidem quievit, atque serenitas
Erat tranquilla, ipse verò propè conspexit terram,
[ε, p. 115]
Valdè acutè prospiciens, à magno fluctu levatus.
Ut autem desiderata vita filiis apparet
(395) Patris, qui morbo decumbit immensos dolores patiens,
Diu contabescens, infestus autem ei ingruit deus:
Optatò verò hunc dii à morbo liberarunt:
Sic Ulyssi optatò apparuit terra & sylva.
Natabat verò nitens pedibus continentem conscendere,
(400) Sed cùm tantum abesset, quantum auditur clamans,
Ilicò sonitum audivit ad scopulos maris,
Murmurabat ingens fluctus ad aridam continentis
Horrendu eructans, obducta autem erant omnia maris aspergine:
Non enim erant navium portus capaces, neque secessus,
(405) Sed littora projecta erant scopulique saxaque.
Tunc Ulyssi soluta sunt genua & charum cor:
Ingemiscens verò dixit ad suum magnanimum animum:
    Heu mihi: postquam terram insperatam dedit videre
Jupiter, atque adeò has undas sulcans penetravi,
(410) Egressus nusquam apparet ex mari cavo foras.
Extra enim saxa acuta, undique autem fluctus
Fremuit impetuosus, plana verò eminet petra:
Propè autem profundum mare, & nullo modo licet pedibus
[ε, p. 116]
Consistere ambobus, & effugere aerumnas,
(415) Ne fortasse egredientem jactet ad lapidosam rupem
Fluctus magnus abripiens, vanus verò mihi erit conatus.
Si verò adhuc ultrà natabo, si alicubi inveniam
Littora fluctu percussa, portusque maris,
Vereor ne me rursus abripiens procella,
(420) Pontum in piscosum auferat graviter ingemiscentem,
Aut etiam mihi & certe immittat magnus deus
Ex mari, velut plurima nutrit clara Amphitrite:
Novi enim quam mihi insensus est inclytus Neptunus.
Interea dum ille hoc deliberabat in mente & in animo,
(425) Interea ipsum magnus aestus tulit ad asperum littus.
lbi sanè cutem lacerasset simulque ossa fregisset,
Nisi in mentem indidisset dea caesia Minerva:
Ambabus verò manibus irruens apprehendit petram,
Quam amplectebatur ingemiscens, donec ingens fluctus praeteriisset.
(430) Et hunc sic effugit: retrofluens ipsum rursus
Percussit irruens, longè autem ipsum injecit ponto.
Sicut Polypodis è suo domicilio extracti
Acetabulis multi lapilli adhaerescunt:
Sic hujus ad scopulum fortibus à manibus
(435) Cutis lacerata erat, hunc verò ingens fluctus obtexit,
Ibi tandem infelix praeter fatum obiisset Ulysses,
[ε, p. 117]
Nisi prudentiam indidisset caesia Minerva,
Ex fluctu emergens qua propellitur ad littus,
Praeternatabat in terram circumspiciens sicubi invenerit
(440) Littoraque fluctibus percussa portusque maris:
Sed quando certè fluvii ad ostia pulchrifluentis
Pervenit natans, illic ei visus est locus optimus,
Aequabilis petris, & tectus erat à ventis:
Agnovit autem profluentem, & supplicavit suo in animo:
    (445) Audi rex quisquis es, valdè supplex ad te venio,
Fugiens ex ponto Neptuni iras.
Venerabilis quidem est etiam immortalibus diis
Ex hominibus quicunque venit errans, quemadmodum ego nunc
Ad tuum fluentum, tuaque genua accedo plurima passus.
(450) Sed miserere rex, supplex tibi esse prae me fero.
    Sic ait: ille continuò sedavit suum fluentum, continuit & fluctum:
Ante eum fecit tranquillitatem, hunc autem servavit
In fluvii ostiis, ille verò utrunque genu flexit
Manusque fortes: mari enim afflictus charum cor erat.
(455) Tumebat verò corpore toto, mare autem manabat copiosum,
Per osque naresque, ille vero, absque anhelitu & voce
Jacebat animo deficiens, vehemens autem ipsum defatigatio invaserat.
Sed postquam respiravit, & in mente animus collectus est,
Tum certè vittam à se solvit deae,
(460) Et ipsam fluvium in salsuginosum immisit,
[ε, p. 118]
Rursus autem ferebat ingens fluctus per aquae-decursum: statim autem Ino
Suscepit manibus charis: ille verò ex fluvio secedens
Junco recubuit, osculatus verò est almam tellurem.
Ingemiscens sanè dixit ad suum magnanimum animum,
    (465) Heu mihi, quid patiar, quid mecum tandem fiet?
Si etiam in fluvio difficilem noctem excubias egero,
[Timeo] ne me simul frigus malum & vegetans ros
Imbecillitate conficiat afflictum animum.
Aura autem ex fluvio frigida spirat matutino tempore.
(470) Si verò ad clivum conscendens & umbrosam sylvam
Arbustis in densis dormiero, etiamsi cesset
Frigus & lassitudo, jucundus vero mihi somnus irrepat:
Vereor ne feris laceratio & praeda fiam.
    Sic sanè ei deliberanti visum est satiùs esse:
(475) Festinabat ire ad sylvam, hanc autem prope aquam invenit
In circumspicuo loco, duo sanè ingressus est arbusta,
Unà adnata, hoc quidem oleastri, alterum autem oleae.
His neque ventorum perflat vis humida spirantium,
Neque unquam sol lucens radiis percussit,
(480) Neque imber penetrabat penitus, sic sanè densa
lnvicem creverunt alternatim intertexta, quae Ulysses
Subiit: statim verò cubile messuit manibus suis
Latum: foliorum enim erat copia affatim ingens,
[ε, p. 119]
Quantum ad duos vel tres viros tegendos [sat esset]
(485) Tempore hyberno, etiamsi potissimum saeviat.
Illam quidem videns laetatus est patiens divus Ulysses.
In medio autem cubuit, copiam verò superingessit foliorum.
Quemadmodum cùm quispiam torrem abscondit nigrum
Agro in extimo, cui non adsunt vicini alii,
(490) Semen ignis servans, ut ne aliunde incedat:
Sic Ulysses foliis absconditus erat: huic sanè Pallas
Somnum in oculis fudit, ut ipsum quiescere faceret citò
Ab anxio labore, charas palpebras abscondens.

Odyssea Liber 6 (ζ)

[ζ, p. 120]
SIc quidem illic dormiebat patiens divus Ulysses,
Somno & labore afflictus: interea Minerva
Ibat ad Phaeacum virorum populumque urbemque,
Qui antea quidem habitabant in spaciosa Hyperia,
(5) Propè Cyclopas viros superbientes,
Qui ipsos praedabantur: viribus enim potiores erant:
Hinc exurgens deduxit Nausithous deo-similis,
Collocavit verò in Scheria procul ab hominibus ingeniosis.
Circùm vero murum duxit civitati, aedificavit & domos,
(10) Etiam templa fecit deorum & divisit agros.
Sed hic jam fato domitus, ad inferos descenderat:
Alcinous verò tunc imperabat, à diis consilia doctus.
[ζ, p. 121]
Hujus quidem perrexit ad domum dea caesia Minerva,
Reditum Ulyssis magnanimi consultans:
(15) Celeriter ibat ad thalamum fabre-factum, in quo puella
Dormiebat, immortalibus indole & specie similis,
Nausicaa filia magnanimi Alcinoi.
Aderant duae ancillae à Gratiis pulchritudinem habentes
A postibus utrinque, fores verò imminebant lucidae.
(20) Illa vero venti veluti flatus accessit ad cubilia puellae.
Stetit sanè supra caput, & ipsam sermone alloquuta est:
Assimilata filiae celebris-a-re-navali Dymantis,
Quae ei aequalis quidem erat, grata autem animo.
    Huic seipsam assimilans alloquuta est caesia Minerva:
(25) Nausicaa, ecquid te sic negligentem peperit mater?
Vestes etenim tibi jacent neglectae pulchrae:
Tibi verò nuptiae instant, ubi oportet pulchras teipsam
Induere, alias verò illis praebere qui te ducent.
Etenim ex his fama hominibus nascitur
(30) Bona, gaudent verò pater & veneranda mater.
Sed eamus loturae simul cum aurora apparente,
Et ego adjutrix simul sequar, ut celerrimè
Expediaris, quoniam non diu virgo eris.
Jam enim te ambiunt optimi in populo
(35) Omnium Phaeacum, ubi tibi genus est etiam ipsi.
[ζ, p. 122]
Sed agè incita patrem inclytum matutino tempore
Mulos & currum apparare, qui vehere queat
Tunicasque & peplos, & pallia pulchra.
Quippè tibi sic ipsi multò honestius est quàm pedibus
(40) Ire: multùm enim absunt lavacra ab urbe.
    Ipsa quidem sic loquuta abiit caesia Minerva
Ad Olympum, ubi inquiunt deorum sedem firmam semper
Esse, [quae] neque ventis concutitur, neque unquam imbre
Rigatur, neque nix admovetur, sed potius serenitas
(45) Volat absque nube, lucidus verò circumfulget splendor:
In quo delectantur beati dii diebus omnibus.
Huc abiit Pallas postquam [rem] narravit puellae.
Continuò aurora aderat pulchra, quae ipsam excitabat
Nausicaam pulchris peplis: caeterùm admirata est somnium.
(50) Festinabat ire per domos, ut annunciaret parentibus,
Patri charo & matri: nacta autem est intùs existentes.
Illa quidem ad focum sedebat cum ancillis foeminis
Pensum versans marina purpura-tinctum: in hunc autem foras
Egredientem incidit ad inclytos reges
(55) Ad concilium quò ipsum vocarant Phaeaces generosi.
Haec valdè propè astans charum patrem alloquuta est:
    Pater chare, num certè mihi apparaveris currum
[ζ, p. 123]
Excelsum, rotundum, ut pulchras vestes ducam
Ad flumen lotura, quae mihi sordidatae jacent?
(60) Quin etenim tibi ipsi convenit inter primores versantem
Consilium consulere, pulchras corpori vestes habentem.
Quinque autem tibi chari filii in regia sunt,
Quorum duo in matrimonio, tres autem juvenes florentes.
Hi semper volunt recens lotis vestibus induti
(65) Ad saltationem ire: haec meae menti omnia curae sunt.
    Sic ait: verebatur enim floridas nuptias nominare
Patri charo, ille vero omnia intelligebat, & respondebat sermone:
    Neque tibi mulos invideo filia, neque quicquam aliud,
Abi, caeterùm tibi famuli apparabunt currum
(70) Altum, rotundum, contabulatione instructum.
    Sic loquutus, servis praecepit, hi verò paruerunt.
Illi quidem extrà currum velocem à mulis agitatum
Instruebant, mulos vero subegerunt, junxeruntque sub curru,
Filia verò è thalamo ferebat vestes pulchras,
(75) Et eas quidem composuit benè-polito in curru:
Mater verò in cista collocabat decentem cibum,
Varium, obsonia autem imposuit, vinum verò infudit
Utrem in caprinum: (puella verò conscendit currum,)
Dedit verò aurea in ampulla humidum oleum,
(80) Ut ungeretur cum famulis mulieribus.
[ζ, p. 124]
Illa verò accepit flagellum & lora pulchra,
Flagellavit autem ut currerent, strepitus autem fiebat à mulis.
Hi autem incessanter extendebantur, ferebantque vestes & ipsam,
Non solam, simul cum illa ibant ancillae aliae.
(85) Illae vero quando jam fluvii ad alveum limpidum pervenerunt,
Ubi lavacra erant toto-anno durantia, multa autem aqua
Pulchra profluebat, atque plurimùm sordidata ad purgandum [apta:]
Ibi illae mulos quidem solvebant à curru,
Et eos quidem agebant fluvium ad vorticosum,
(90) Ut ederent gramina dulcia: ipsae verò à curru
Vestes manibus ceperunt & infundebant nigram aquam:
Calcabant autem in scrobibus celeriter certamen proferentes.
Caeterùm postquam laveruntque purgaruntque sordes omnes,
Ordine extenderunt ad littus maris, qua potissimùm
(95) Lapillos ad littus abluebat mare:
Illae verò lotae, & unctae splendido oleo,
Prandium deinde sumpserunt ad ripam fluvii.
Vestes autem solis expectabant dum siccarentur splendore.
Caeterùm postquam cibo saturatae ancillaeque & ipsa,
(100) Pila ipsae ludebant, capitis redimicula deponentes.
His autem Nausicaa pulchris-ulnis incepit cantilenam,
Qualis autem Diana incedit per montes sagittis gaudens,
Aut per Taygetum arduum aut Erymanthum,
[ζ, p. 125]
Sese oblectans capris, & velocibus cervis,
(105) Simul cum illa Nymphae filiae Jovis Aegiochi
Agrestes ludunt: gaudet verò mente Latona.
Omnes verò ipsa capite supereminet, atque fronte,
Facilis vero cognitu est, pulchrae verò omnes:
Sic illa inter ancillas excellebat virgo indomita.
(110) Sed quando jam rursum domum itura erat,
Junctis mulis plicatisque vestibus pulchris,
Tunc statim alia excogitavit dea caesia Minerva,
Ut Ulysses excitaretur videretque pulchris oculis puellam,
Quae illum ad Phaeacum virorum ad urbem deduceret.
(115) Pilam deinde jecit ad ancillam regina.
Ab ancilla quidem aberravit, in profundum autem incidit gurgitem.
Illae verò altè clamarunt, ipse excitatur divus Ulysses.
Sedens autem deliberabat in mente & in animo:
    Heu mihi, quorùmnam hominum ad terram deveni?
(120) Anne hic injurii & agrestes neque justi?
Aut hospitales, & ipsis est mens deorum reverens?
Ut me puellarum invasit foemineus clamor
Nympharum, quae habitant montium summos vertices,
Et fontes fluviorum, & palustria loca herbosa.
(125) An fortassis homines sum propè vocales?
Quin ego ipse experiar atque videbo.
    Sic loquutus arbustis clàm-egreditur divus Ulysses:
Ex densa autem silva ramum fregit manu crassà,
[ζ, p. 126]
Foliis, ut tegeret circa corpus pudenda viri.
(130) Festinabat ire, veluti leo montanus viribus fidens,
Qui incedit madidus & ventos-passus, intus ei oculi
Ardent: caeterùm hic ad boves accedit, aut oves,
Aut ad agrestiores cervos, jubet verò eum venter
Pecudes tentaturum, etiam ad densam domum ire:
(135) Ita Ulysses puellas pulchricomas erat
Accessurus, nudus quamvis esset, necessitas enim urgebat:
Horribilis autem ipsis apparuit dedecoratus salsugine.
Diffugerunt autem huc atque illuc per littora prominentia.
Sola autem Alcinoi filia constitit, ipsi enim Pallas
(140) Audaciam in mente indidit, & metum exemerat è membris:
Stetit autem contra [ipsum] exceptura: hic cogitabat Ulysses,
An supplicaret genua prendens pulchris-oculis puellae:
An temerè verbis longè stans blandis
Precaretur, si ostenderet civitatem & vestes donaret.
(145) Sic sanè ei cogitanti videbatur satius esse,
Precari verbis eminus stando blandis,
Ne ei genua prehendenti irasceretur mente puella.
Protenus blandum & astutum dixit sermonem,
    Suppliciter te oro ô regina, dea sive aliqua, aut mortalis es,
(150) Siquidem dea es [earum] quae latum coelum incolunt,
Artemidi te ego Jovis filiae magni
Formaque magnitudineque, indoleque quam proximè assimilo.
Sive aliqua es hominum qui supra terram habitant,
[ζ, p. 127]
Ter beati tibi pater & veneranda mater,
(155) Ter beati fratres; valdè nimirum ipsorum animus
Usque laetitia perfunditur, tui gratia,
Videntibus tale germen ad choream prodeuntem.
Porrò rursum ille animo felicissimus praeter caeteros,
Quicunque te sponsaliis onerans, domum duxerit.
(160) Nondum enim talem vidi hominem oculis,
Neque virum neque mulierem: admiratio me tenet aspicientem.
Nuper in Delo tale Apollinis juxta aram,
Palmae recens germen succrescens vidi.
(Profectus enim eram illuc, multus autem mihi erat populus
(165) In ea profectione, quae mihi malum infortunium erat)
Sic forte & illud conspicatus obstupui animo
Diu, quandoquidem nunquam tale succreverat lignum è terra:
Ita te ô mulier admiror, obstupeo, & vereor vehementer
Genua prehendere, difficilis nam me dolor occupat.
(170) Heri vigesimo effugi demum die nigrum pontum,
Interea meusque fluctus ferebat, & celeres procellae
Insula ab Ogygia: nunc verò me huc appulit deus,
Ut adhuc fortasse & hîc patiar malum, non enim puto
Finem facturos: verùm adhuc multa dii efficiunt antè.
(175) Sed ô regina miserere, ad te enim miserias multas perpessus
Primam veni, aliorum autem neminem novi
Hominum, qui hanc urbem & terram incolunt.
Urbem mihi ostende, da vero pannum ad [me] circumcingendum,
[ζ, p. 128]
Si quod fortasse integumentum lintearum [vestium] habes huc profecta:
(180) Tibi vero dii tanta dent, quanta animo concupiscis,
Maritum, & familiam, & concordiam praebeant
Bonam. non enim eo quicquam praestantius & melius,
Quam cùm concordes consiliis, rem familiarem administrant
Vir atque conjunx: multos dolores hostibus,
(185) Gaudia autem benevolis, maximè autem audiunt ipsi.
    Hunc autem rursus Nausicaa albis-ulnis contra alloquuta:
Hospes quandoquidem non ignavo, nec stulto similis es viro,
Jupiter ipse distribuit felicitatem Olympius hominibus,
Bonis atque malis, prout vult, unicuique.
(190) Et fortasse tibi isthaec dedit: te autem oportet pati nihilo seciùs.
Nunc, postquam ad nostram & terram & urbem venis,
Neque vestium indigebis, neque alicujus alterius [rei]
Earum quae decent supplicem miserum occurrentem.
Urbem autem tibi ostendam & dicam nomen populorum.
(195) Phaeaces hanc urbem, & terram habitant.
Sum autem ego filia magnanimi Alcinoi,
Hujus inter Phaeaces supereminet, & imperium, & potentia.
    Dixit sanè, & ancillis pulchricomis imperavit:
Sistite gradum mihi ancillae, quò fugitis virum intuitae?
(200) An scilicet aliquem hostium putatis esse virorum?
Non est hìc vir vivus homo, neque esse possit,
Qui Phaeacum ad terram veniat
[ζ, p. 129]
Hostilia inferens: valde enim chari sunt immortalibus.
Habitamus praeterea seorsum undoso in mari
(205) Extremi, neque aliquis nobiscum homo commercium habet alius.
Verùm hic aliquis infelix errans huc venit,
Quem nunc oportet curare. à Jove enim sunt omnes
Hospites & egeni, donum autem quantumvis exiguum, gratum tamen est.
Quare date ancillae hospiti cibum & potum,
(210) Et lavate in fluvio, ubi defensio est à vento.
    Sic ait: illae verò stabant & se mutuò hortabantur.
Ulyssem collocarunt sub umbraculo, quemadmodum jusserat
Nausicaa filia magnanimi Alcinoi:
Propè ipsum pallium & tunicam vestesque apposuerunt.
(215) Dederunt verò ei aurea in ampulla liquidum oleum,
Jusserunt deinde ut se ablueret in fluvii fluento.
At tum ancillas alloquutus est divus Ulysses:
    Ancillae state sic paululum seorsim, ut ego ipse
Salsuginem ab humeris abluam, circum autem oleo
(220) Inungam, jam enim diu à corpore est unctio,
Coràm verò non ego lavero, vereor enim
Nudari inter puellas pulchricomas versans.
    Sic ait: illae seorsum abibant, referebant autem puellae.
Caeterùm ipse ex flumine à corpore lavabat divus Ulysses
(225) Salsuginem, quae ei dorsum & latos accingebat humeros:
E capite autem eluit maris sordes indomiti.
Caeterùm postquam omnia abluisset, & oleo inunxisset,
Vestesque induisset quas illi praebuerat virgo intacta:
Hunc quidem Minerva reddidit ex-Jove nata,
[ζ, p. 130]
(230) Majoremque aspectu, & spissiorem: à capite verò
Crispas demisit comas hyacinthino flori similes.
Quemadmodum cùm quis aurum circumfudit argento vir
Solers, quem Vulcanus docuit & Pallas Minerva
Artem omnifariam, gloriosa verò opera perfecit:
(235) Sic huic infudit gratiam capitique & humeris.
Consedit deinde seorsum incedens ad littus maris,
Pulchritudine & gratia resplendens, admirabatur autem puella.
Tunc ad ancillas pulchricomas loquebatur:
    Audite me ancillae pulchris lacertis, ut aliquid dicam.
(240) Non omnibus invitis diis qui coelum tenent,
Ad Phaeacas hic vir pervenit Diis-similes.
Nam antea mihi nihili videbatur esse,
Nunc verò diis similis, qui coelum latum inhabitant.
Utinam mihi talis maritus vocatus esset
(245) Hic habitans, & ipsi placeret hîc manere.
Sed date ancillae hospiti cibum potumque.
    Sic ait: illae sanè hanc diligenter audiverunt & paruerunt:
Ulyssi verò apposuerunt cibumque potumque.
Profecto ipse bibebat, & edebat prudens divus Ulysses
(250) Rapaciter, diu enim cibum non gustaverat.
Caeterùm Nausicaa albis-lacertis aliud commenta est:
Vestes certè plicatas posuit pulchrum in currum,
Jungens mulos fortibus-ungulis, conscendit autem ipsa,
Adhortata Ulyssem, verbumque dixit & elocuta est:
    (255) Surge nunc hospes ad urbem ire, ut te mittam
Patris mei ad domum prudentis, ubi te puto
Omnes Phaeaces visurum esse, quotquot optimates [sunt.]
[ζ, p. 131]
Sed omnino sic facito, (videris enim mihi non parum sapere)
Donec quidem per agros iverimus & opera hominum,
(260) Tamdiu cum ancillis post mulos & currum
Celeriter venito, ego verò viam praeibo.
Caeterùm postquam ad urbem conscenderimus, circa quam turres
Altae, pulcher autem portus ab utroque latere urbis,
Arctus autem introitus, naves per viam utrinque agitatae
(265) Subducuntur, omnibus enim statio est unicuique.
Ibi verò ipsis forum est pulchrum Neptuni circa templum,
Ingentibus lapidibus excisis locatum.
lbi verò navium armamenta nigrarum curant,
Rudentes & spiras, & poliunt remos.
(270) Non enim Phaeacibus curae est arcus neque pharetra,
Sed mali, & remi navium, & naves aequatae,
Quibus freti penetrant spumosum mare.
Horum evito famam amaram, ne quis à tergo
Obtrectet (valdè enim sunt superbi vulgo)
(275) Et fortassis quis sic diceret malignior obviam factus,
Quis ille qui Nausicaam sequitur pulcherque magnusque
Hospes? ubi illum nacta est? maritus certè erit ipsi?
Aut alicubi errantem benignè tractavit sua navi
Ex viris externis, nam nulli propè sunt hujusmodi.
(280) Aut quispiam supplicanti multùm exoptatus deus adest,
[ζ, p. 132]
E coelo delapsus: habebit vero ipsum dies omnes.
Rectè fecit, si ipsa obambulans maritum invenit
Aliundè: certè hos sprevit in populo
Phaeacas, qui ipsam ambiunt multi & nobiles.
(285) Sic dicent: mihi vero haec probra essent.
Atque alii succenserem quaecunque talia faceret,
Quae invitis charis patre & matre viventibus
Viris miscetur, priusquam palàm nuptiae advenissent.
Hospes autem tu sic mecum audi sermonem, ut celerrimè
(290) Deductionem & reditum assequaris à patre meo.
Inveniemus pulchrum lucum Palladis propè viam
Ex populis, fons autem effluit, circa [nemus] autem pratum.
Ibi vero patris mei & praedium & florentes horti,
Tantum ab urbe quantum auditur clamans:
(295) Ibi desidens praestolare aliquandiu, donec nos
Ad urbem venerimus, & pervenerimus ad aedes patris.
Caeterùm postquam nos speraveris ad aedes pervenisse,
Tum Phaeacum eas ad urbem, atque require
Aedes patris mei magnanimi Alcinoi:
(300) Faciles cognitu sunt, & vel puer duceret
Infans, neque ullo pacto similes illis sunt
Aedes Phaeacum, qualis domus Alcinoi
Herois: sed postquam te aedes celaverunt & aula,
Quam celeriter ex regia domo ulterius perge, ut pervenias
(305) Ad matrem meam, haec autem sedet ad focum in ignis splendore,
Pensum versans purpureum, mirabile visu,
Columnae recumbens, ancillae vero sedent ponè illam.
[ζ, p. 133]
Hic vero patris mei solium vergit ad eam,
Quo ille vino indulgens insidet velut deus.
(310) Quod ubi praeterieris, matris ad genua manus
Extende nostrae, ut reditionis diem videas
Gaudens statim: etiamsi valdè procul hinc es.
Siquidem tibi illa utique benè volet in animo,
Spes tibi deinde amicosque videre & pervenire
(315) Domum ad pulchrè-aedificatam, & tuam in patriam terram.
    Sic loquuta flagellavit flagello lucido
Mulos, hi vero celeriter reliquerunt fluvii fluenta,
Illi scitè quidem currebant & pulchrè penetrabant pedibus.
Illa autem benè gubernabat, quo simul sequerentur pedites
(320) Ancillae Ulyssesque, arte vero impetit flagellum:
Occidit autem sol, & illi inclytum ad nemus pervenerunt,
Sacrum Palladi, ubi consedit divus Ulysses.
Statim deinde supplicavit Jovis filiae magnanimi:
    Audi me à-capra nutriti Jovis filia indomita,
(325) Nunc sanè me exaudi, quoniam antea nunquam exaudivisti
Jactatum, quando me jactabat inclytus Neptunus.
Da me ad Phaeacas gratum venire atque miserabilem.
    Sic ait supplicans, hunc autem audivit Pallas Minerva.
Ipsi vero neutiquam apparebat palàm, verebatur etiam
(330) Patruum [Neptunum,] is vero vehementer irascebatur
Divino Ulyssi, antequam suam ad terram veniret.

Odyssea Liber 7 (η)

[η, p. 134]
SIc quidem illic supplicabat prudens divus Ulysses,
Puellam vero ad urbem ferebat robur mulorum.
Illa vero quando jam ad sui patris inclytas aedes pervenit,
Constitit in vestibulo, fratres vero ipsam undique
(5) Circumstabant immortalibus similes, qui sane à curru
Mulos solvebant, vestemque portarunt intro.
Porro ad thalamum suum ibat, accendebat autem illi ignem
Anus Aperaea cubicularia Eurymedusa,
Quam olim ab Apera naves duxerunt biremes:
(10) Alcinoo autem eam in donum elegerunt, eo quod omnibus
Phaeacensibus imperabat, & veluti deum populus audiebat,
Quae enutrivit Nausicaam pulchris-ulnis in regia,
Quae ei ignem accendebat, & intus coenam adornabat:
Et tunc tandem Ulysses surrexit ad urbem ire: at Pallas
(15) Multam caliginem circumfudit benè-volens Ulyssi,
Ne quis Phaeacum insolentium obviam factus,
Convitiaretur verbis & interrogaret quisnam esset.
Sed cum jam civitatem ingressurus esset amabilem,
Tum ei obviam facta est dea caesia Minerva,
[η, p. 135]
(20) Virgini similis juvenculae urnam gestanti.
Stabat vero ante eum, interrogabat autem divus Ulysses:
    O filia, an non mihi domum viri ostendere poteris
Alcinoi, qui inter hosce homines imperat?
Etenim ego hospes multa passus huc venio,
(25) Procul ex aliena terra, quare nullum novi
Hominum, qui hanc urbem & terram inhabitant.
    Hunc contra alloquuta est dea caesia Minerva,
Profecto ego tibi hospes pater domum quam me jubes
Monstrabo, quoniam mihi patrem inculpatum juxta habitat.
(30) Sed eas tacitè: hanc ego viam monstrabo:
Neque quenquam hominum alloquere, neque interroga.
Non enim hospites hi diligenter homines suscipiunt,
Nec curantes amplectuntur, quicunque aliunde venerit,
Navibus celeribus isti freti velocibus,
(35) Undas ingentes tranant, nam ipsis dedit Neptunus:
Horum naves veloces, veluti penna atque cogitatio.
    Sic sanè loquuta praeibat Pallas Minerva
Celeriter: ipse deinde post vestigia ibat deae.
Hunc certè Phaeaces inclyti navigandi non noverunt
(40) Vadentem per urbem per ipsos: non enim Pallas
Sinebat pulchricoma veneranda dea, illa ei caliginem
Divinitùs immissam infudit, benè-volens in animo.
Mirabatur autem Ulysses portus & naves aequatas,
[η, p. 136]
Ipsorumque Heroum insulas & moenia longa,
(45) Sublimia, vallibus munita, mirabile visu.
Sed quando jam regis ad inclytam domum pervenerunt,
His vero sermonibus coepit dea caesia Minerva:
    Haeccine tibi hospes pater domus quam me jubes
Indicare, invenies vero à-Jove nutritos reges
(50) Dapes celebrantes: tu vero intro eas, neque quid animo
Timeas: fortis enim vir in omnibus potior
Rebus existit, etiam si quando aliundè veniat.
Reginam quidem primo invenies in regia,
Arete vero nomen est cognomine. ex parentibus autem
(55) Eisdem est, qui utique genuerunt Alcinoum regem.
Nausithoum quidem primum Neptunus terrae-quassator
Genuit, & Periboea mulierum forma pulcherrima,
Minima natu filia magnanimi Eurymedontis,
Qui olim superbis Gigantibus imperavit.
(60) Sed hic quidem perdidit populum impium, periit & ipse.
Cum hac Neptunus congressus est & genuit filium
Nausithoum magnanimum, qui Phaeacas rexit.
Nausithous verò genuit Rhexenormque Alcinoumque.
Hunc autem virili prole carentem percussit decorus-arcu Apollo
(65) Sponsum in regia, unica sola filia relicta
Areta: hanc Alcinous duxit uxorem,
Et ipsam honorabat, ut nulla super terra honoratur alia,
Quotquot nunc mulieres sub viris domum habent,
Quemadmodum illa ex animo honorata quoque est,
(70) Cum à charis liberis, atque ab ipso Alcinoo,
[η, p. 137]
Et civibus, qui ipsam sanè veluti deam suspicientes,
Excipiunt verbis cùm incedit per urbem.
Minimè enim mente etiam ipsa eget bona,
Quibus benè vult, etiam viris lites solvit.
(75) Quando tibi illa benè vult ex animo,
Spes est tibi postea amicosque videre & pervenire
Domum in excelsam & tuam in patriam terram.
    Sic loquuta, abiit caesia Minerva
Pontum per indomitum: deseruit vero Scheriam amabilem:
(80) Venit autem ad Marathona, & lativias Athenas,
Et ingressa est Erechthei benè munitam domum: sed Ulysses
Alcinoi ad domum ibat inclytam: plurima verò illi cor
Cogitabat stanti, prius quàm ad aereum pavimentum venisset.
Instar enim solis splendor erat aut lunae
(85) Domum per excelsam magnanimi Alcinoi.
Aerei etenim muri firmati sunt hinc atque hinc,
In intimum recessum à limine: pinnaculum autem ex cyano.
Aureae verò fores firmam domum intus claudebant,
Argentei autem postes in aereo stabant limine,
(90) Argenteum verò superius limen, aurea item cornix:
Aurei autem utrinque & argentei canes erant,
Quos Vulcanus fecerat peritis praecordiis,
Domum ut custodirent magnanimi Alcinoi,
[η, p. 138]
Immortales existentes & senio non obnoxios dies omnes.
(95) Intus solia circa murum firmata erant hinc atque hinc,
Ad intimum secessum à limine. undique ibi pepli
Tenues bene neti reconditi erant, opera mulierum.
Hic autem Phaeacum primates sedebant,
Bibentes & edentes: affatim enim habebant:
(100) Aurei verò juvenes fabrefactas ad aras
Stabant, ardentes faces manibus gestantes,
Illucentes nocte per domum convivantibus.
Quinquaginta autem ei ancillae per domum foeminae:
Aliae quidem molunt sub mola pomacei-coloris frumentum,
(105) Aliae telas texunt & pensum versant
Sedentes, qualiter folia excelsae populi:
Staminatis è vestibus distillat humidum oleum.
Quantum Phaeaces supra omnes periti sunt homines
In celeri nave, per pontum navigando, quantum mulieres
(110) In tela operanda: supra modum enim illis dedit Pallas
Operaque scire perpulchra & ingenium bonum.
Extra verò aulam ingens hortus propè januas
[η, p. 139]
Quatuor jugerum: circa autem septum deductum est utrinque:
lbi verò arbores procerae crescebant florentes,
(115) Pirus & malus punica, & aliae mali pulchrum fructum producentes,
Ficusque dulces & oleae virescentes.
Ex iis fructus nunquam perit neque deficit
Hyeme, neque aestate, toto anno durans, sed sanè semper
Zephyrus spirans, haec crescere facit, aliaque maturescere.
(120) Pirus post pirum senescit, pomum post pomum,
Porrò post uvam uva, ficus autem post ficum:
Ibi autem ei fructuosa vinea radicatur:
Hujus alterum quidem apricum-solum lato in loco
Arescit sole, alias sanè vindemiant,
(125) Alias autem calcant, longè autem uvae maturae sunt,
Florem emittentes, nonnullae vero aliquando maturescunt:
Ibi exculti horti ad extremam seriem
Omnis generis producuntur toto-anno florentes:
Duo autem fontes aderant, alter quidem per hortum omnem
(130) Dispergitur, alter autem ex altera parte sub aulae limen vadit
Ad domum excelsam unde aquantur cives.
Talia certè in Alcinoi domo deorum erant splendida dona:
Ibi stans admirabatur patiens divus Ulysses.
[η, p. 140]
Caeterùm postquam omnia suo admirabatur animo,
(135) Celeriter super limen ingressus est domum intrà.
Invenit autem Phaeacum duces atque consiliarios
Libantes poculis speculatori Mercurio,
Cui ultimo libabant, quando cogitabant de lecto.
Caeterùm ipse ivit per domum patiens divus Ulysses,
(140) Multam caliginem habens, quam ei circumfudit Pallas,
Ut pervenit ad Areten & Alcinoum regem.
Aretae autem circumjecit genua manus Ulysses.
Et tum certè rursus ab ipso decidit divinus aër.
Hi verò taciti facti per domum ut virum conspexerunt,
(145) Admirabantur autem videntes, ipse autem supplicavit Ulysses:
    Arete filia Rhexenoris divini,
Ad tuum maritum, & ad tua genua pervenio plurima passus,
Et ad hosce convivas, quibusque dii feliciter dent
Vivere & liberis committant singuli
(150) Bona domi, honoremque quemcunque populus concesserit.
Caeterùm mihi deductionem parate ad patriam perveniendi
Ocyus, quoniam diu ab amicis aerumnas patior.
    Sic fatus resedit ad focum in cineribus
Juxta ignem: illi certè omnes facti taciti silentio:
(155) Serò tandem interfatus est senex heros Echeneus,
Qui certè Phaeacum virorum maximus natu erat,
Et eloquentia vincebat, priscaque & plurima doctus.
Qui inter eos benè sapiens-concionatus est & interfatus:
    Alcinoë, non sanè tibi hoc honestum, neque convenit
(160) Hospitem quidem humi sedere ad focum in pulveribus:
Isti verò tuum jussum expectantes detinentur.
Sed agè certe hospitem in sede argenteis clavis [distincta]
[η, p. 141]]
Colloqua erectus, tu autem praeconibus impera
Vinum infundere, ut & Jovi fulminatori
(165) Libemus, qui supplices venerandos comitatur.
Coenam verò hospiti proma det ex [rebus quae] sunt intus.
    Porrò postquam hoc audivit sacrum robur Alcinoi,
Manu prehensum Ulyssem prudentem varium consilio
Levavit à foco, & in sedem locavit splendidam,
(170) Filio cedere jusso virili Laodamante,
Qui ei proximus sedebat, maximè verò ipsum amabat:
Aquam autem ancilla gutturnio superinfudit ferens
Pulchro, aureo, super argenteum lebetem
Ad lavandum, juxta autem politam extendit mensam:
(175) Panem verò veneranda proma apposuit ferens,
Fercula multa inferens, gratificans de praesentibus rebus.
Caeterùm ipse bibebat & comedebat prudens divus Ulysses.
Et tum praeconem alloquutum est robur Alcinoi:
    Pontonoë craterem miscens vinum distribue
(180) Omnibus per domum, ut & Jovi fulminatori
Libemus, qui supplices honoratos benignè prosequitur.
    Sic ait: Pontonous autem dulce vinum miscebat:
Distribuit autem omnibus propinans poculis.
Caeterùm postquam libarunt biberuntque quantum cupiebat animus,
(185) His verò Alcinous concionatus est & interfatus:
    Audite Phaeacum duces atque consiliarii,
Ut dicam quae me animus in praecordiis jubet:
Nunc autem epulati dormiatis ad domum profecti.
Manè autem senibus pluribus advocatis
(190) Hospitem in aedibus hospitio excipiemus, atque diis
[η, p. 142]
Faciemus sacra justa: deinde etiam de reditu
Cogitabimus, ut hic hospes absque labore & tristitia
Deductione sub nostra suam in patriam terram adveniat,
Gaudens actutum, etiam si valdè procul sit.
(195) Neque quicquam interea mali & damni patiatur
Antequam ipse suam terram conscendat, hinc & deinceps
Patiatur quaecunque ei fatum Parcaeque graves,
Jam nato nerunt filo, quando ipsum peperit mater.
Quod si quis immortalium utique de coelo venerit,
(200) Aliud quippiam hoc deinceps dii meditantur.
Semper enim etiam antea dii apparent manifesti
Nobis, quando facimus inclytas Hecatombas:
Convivanturque apud nos sedentes, ubi & nos.
Si autem aliquis & solus iens occurrerit viator,
(205) Nullo modo occultant, quoniam ipsos propè sumus,
Quemadmodum Cyclopesque & agrestes gentes Gigantum.
    Hunc autem respondens alloquutus est prudens Ulysses:
Alcinoë, aliud quid tibi curae sit mentibus, non enim ego
Immortalibus similis sum, qui coelum latum habitant,
(210) Neque corpore, neque indole, sed mortalibus hominibus,
Quos vos scitis maximè devehente aerumnam
Hominum, quibus in doloribus aequalis sum.
Et adhuc etiam plura ego mala dicerem,
Quae quidem certè omnia deorum voluntate passus sum.
(215) Sed me quidem coenare sinite dolentem quamvis:
[η, p. 143]
Non enim odioso ventre pejus aliud
Est, qui jubet sui recordari necessitate:
Et valdè afflictum aliquem, & in mentibus dolorem habentem.
Sic & ego luctum quidem habeo mentibus: hic autem valdè semper
(220) Comedere jubet, & bibere, & me omnium
Oblivisci facit, quaecunque passus sum, & repleri jubet:
Vos autem festinate simul atque aurora apparuerit,
Ut me infelicem meam imponatis in patriam,
Quamvis multa passum: ubi semel videro, etiam relinquat vita
(225) [Nempè] possessionem meam famulosque, & altam magnam domum.
    Sic dixit: hi autem omnes laudabant & hortabantur
Deducere hospitem, quoniam decenter dixit.
Sed postquam libaveruntque biberuntque quantum voluit animus:
Hi quidem dormituri iverunt domum unusquisque,
(230) Sed in domo relictus est divus Ulysses,
Apud autem ipsum Areteque& Alcinous divina-specie-praeditus
Sederunt, famulae autem auferebant vasa convivii.
His autem Arete albis-ulnis incepit verba,
(Agnovit enim pallium & tunicam, vestimenta videns
(235) Pulchra, quae ipsa fecerat cum ancillis mulieribus.)
Et ipsum alloquens verba pennata dixit:
    Hospes, hoc quidem te primùm interrogabo ipsa:
Quis? unde venis virorum? quis tibi haec vestimenta dedit?
An non dicis in mari errans huc venisse?
    (240) Hanc autem respondens alloquutus est prudens Ulysses:
Difficile regina perpetuò [sermone] commemorare
Dolores, quoniam mihi multos dederunt dii coelestes.
[η, p. 144]
Hoc autem tibi dicam quod me interrogas & inquiris:
Ogygia quaedam insula longè in mari jacet,
(245) Ubi Atlantis filia dolosa Calypso*
Habitat pulchricoma gravis dea, neque aliquis cum ipsa
Versatur, neque deorum, neque mortalium hominum.
Sed me infelicem domesticum duxit fortuna
Solum, quoniam mihi navem velocem candenti fulmine
(250) Jupiter jaculatus discidit medio in nigro mari,
Ubi alii quidem omnes periêre boni socii:
At ego vel carinam ulnis capiens navis utrinque remis-agitatae,
Novem diebus ferebar: decima autem me nocte nigra
Insulam Ogygiam appulerunt dii, ubi Calypso
(255) Habitabat pulchricoma gravis dea, quae me suscipiens
Accuratè excepit, & alebat, & dicebat
Facturam immortalem & senii-nescium diebus omnibus.
Sed meam nunquam animum in pectoribus flexit:
Illic quidem septem annos permansi firmiter, vestimenta autem semper
(260) Lachrymis madefaciebam, quae mihi immortalis dedit Calypso:
Sed quando jam octavus revolutus annus venit,
Et tunc jam me jussit concitans redire
Jovis ex jussu, sive etiam animus mutatus ipsius est:
Misit vero me in rate consutili, multa autem dedit,
(265) Panem & suave vinum, & divinas vestes induit.
Ventum autem immisit innocuum suavemque.
Septemdecim quidem navigabam dies per mare iter faciens,
Decima octava verò apparuerunt montes umbrosi
[η, p. 145]
Terrae vestrae, laetatum verò mihi charum cor
(270) Infelici: certè enim futurum erat adhuc ut versarer cum aerumnis
Multis, quas mihi immisit Neptunus terrae quassator,
Qui mihi excitatis ventis impedivit iter:
Commovit verò mare immensum, neque ullo pacto fluctus
Sinebat in rate vehementer ingemiscente consistere.
(275) Hanc quidem deinde procellam dispersit: caeterùm ego
Natans has undas transnavi, donec me terrae
Vestrae adegit ferens ventusque & aqua.
Ibi me egredientem oppressit fluctus ad terram,
Petras ad magnas jaciens, & inamoenum locum:
(280) Sed regressus natavi rursus donec veni
Ad fluvium, qui mihi visus est locus opportunissimus,
Liber à petris, & defensio erat à vento.
Excidi autem animum-colligens: divina verò nox
Advenit: ego autem seorsim ab Jove-cadente-fluvio
(285) Egressus in arbustis dormivi: circumquaque autem folia
Congessi, somnum autem deus immensum infudit.
Hic quidem in foliis dilecto afflictus corde,
Dormivi tota nocte usque ad auroram & meridiem,
Inclinabatque sol & me dulcis somnus dereliquit.
(290) Ancillas verò in littore tuae agnovi filiae
Ludentes, inter eas autem ipsa erat similis diis:
Illi supplicavi, illa vero neutiquam ab indole aberravit bona,
[η, p. 146]
Ut non sperare posses juniorem obviantem
Facturam, semper enim juniores desipiunt.
(295) Quae mihi cibum dedit affatim & splendidum vinum,
Et lavit in flumine, & mihi has vestes dedit.
Haec tibi tametsi afflictus verè enarravi.
    Huic rursus Alcinous respondit dixitque:
Hospes, certè quidem hoc decenter non consideravit
(300) Filia mea, quòd te neutiquam cum ancillis foeminis
Duxit in nostram [domum,] tu verò primùm supplicasti.
    Hunc excipiens alloquutus est versutus Ulysses:
Heros, ne mihi ideò innocuam reprehendas puellam.
Haec quidem me jussit cum ancillis subsequi:
(305) Sed ego nolui timens reveritusque,
Ne fortassis tibi animus commoveretur videnti.
Suspiciosi siquidem sumus supra terram genus hominum.
    Huic rursus Alcinous respondit dixitque:
Hospes, non mihi hujusmodi in praecordiis charum cor
(310) Temerè irasci solet: potiora autem honesta omnia.
Utinam Jupiter pater & Minerva & Apollo,
Talis [nimirum,] qualis es, eaque quae ego sentiens,
Ut filiam meam habere velis, & meus gener vocari
Hic manens, domum autem ego & bona darem,
(315) Si modo volens maneas, invitum enim te nullus continebit
Phaeacum, neque sic gratum Jovi patri esset.
Reductionem vero in hoc ego perficiam, ut benè intelligas,
[η, p. 147]
Cras: in id temporis autem tu quidem domitus somno
Dormias, illi captabunt tranquillitatem, ut pervenias
(320) In patriam tuam & domum, & si fortè aliquid gratum est:
Et si valdè multò longiùs est Euboea:
Eam enim longissimè ajunt abesse, qui eam viderunt
Ex populo nostro, quando flavum Rhadamanthum
Duxerunt, invisurum Tityum terrae filium:
(325) Atque illi hinc venerunt & absque labore transnarunt
Die illo eodem: & abduxerunt domum retrò.
Cognosces etiam ipse in mente, quam optimae
Naves meae & juvenes, in percutiendo mari remis.
    Sic ait: gavisus est autem multiscius divus Ulysses.
(330) Supplicans vero dixit verbum orationemque habuit:
    Jupiter pater, utinam quaecunque dixit perficiat omnia
Alcinous, hujus quidem per almam terram
Immortalis gloria esset, ego autem ad patriam venirem.
    Sic illi quidem hujusmodi invicem colloquebantur.
(335) Jusserat autem Arete albis lacertis ancillis
Ponere sub porticu cubilia, & stragula plurima
Purpurea ut injicerent, insternerentque desuper tapetas,
Chlaenasque imponere villosas ad desuper induendum.
Illae verò ibant ex aedibus facem in manibus gestantes.
[η, p. 148]
(340) Caeterùm postquam straverunt pulchrum lectulum accelerantes
Excitarunt Ulyssem astantes verbis,
Surge dormiture hospes, paratus est tibi lectus.
    Sic dicebant: huic verò gratum visum est dormire.
Sic ille quidem illic profundè dormivit multa passus divus Ulysses,
(345) Torno elaboratis in lectis sub porticu sonante.
Alcinous verò dormiebat in recessu domus excelsae.
Juxta verò mulier regina lectum apparavit & stratum.

Odyssea Liber 8 (θ)

[θ, p. 149]
QUando verò manè-genita apparuit roseis-digitis-aurora,
Surrexit ex lecto sacrum robur Alcinoi:
Praeterea inclytus surrexit urbium eversor Ulysses:
Illis vero praeibat sacrum robur Alcinoi
(5) Phaeacum ad concionem, quae ipsis apud naves constituta erat:
Venientes verò considebant in politis lapidibus
Propè, ipsa verò per urbem pertransibat Pallas Minerva,
Assimulata praeconi prudentis Alcinoi,
Reditum Ulyssi magnanimo meditans.
(10) Et sanè unicuique viro assistens dixit verbum:
    En agè Phaeacum principes atque consiliarii
Ad concionem ite, ut hospitem audiatis,
Qui recens Alcinoi prudentis venit ad domum,
Ponto pererrato corpore immortalibus similis.
    (15) Sic loquuta incitavit robur, & animum singulorum.
Mox verò implebantur hominibus forumque & sedilia
Congregatis, multi enim admirabantur conspicati,
Filium Laërtae prudentem: huic certè Minerva
Divinam superinfudit gratiam capitique & humeris,
[θ, p. 150]
(20) Et ipsum longiorem & crassiorem reddidit aspectu,
Ut sanè Phaeacibus omnibus gratus fieret,
Gravisque & venerabilis, & ut perficeret certamina
Multa, quibus Phaeaces periculum facerent de Ulysse.
Caeterùm postquam convenerant congregatique erant,
(25) His Alcinous concionatus est & interloquutus:
    Audite Phaeacum duces atque principes,
Ut dicam quae animus in pectoribus me jubet,
Hospes ille haud scio quisnam errando venit meam domum,
Sive ab Eois, sive Hesperiis hominibus,
(30) Deductionem flagitat, & precatur ratum esse.
Nos verò ut antea quidem maturemus deductionem.
Neque enim quisquam alius quicunque meam domum pervenerit,
Hic lugens diu manet propter deductionem,
Sed agè navem nigram deducamus in mare divinum
(35) Recentem, juvenes autem duo & quinquaginta
Eligantur è populo, quicunque sunt omnium optimi.
Ligatis benè omnes ad transtra remis
Exite. caeterùm continuò subitum apparate apparate convivium
Ad nostram [domum] profecti, ego autem ritè omnibus praebebo.
(40) Juvenibus verò haec praecipio: caeterùm illi alii
Sceptrigeri reges ad meam domum pulchram
Veniatis, ut hospitem in regia amplectamur,
Neque quisquam recuset: advocate vero divinum cantorem
Demodocum, huic quidem deus excellenter dedit cantilenam
(45) Ad oblectandum, quocunque animus [ipsum] impulerit canere.
[θ, p. 151]
Sic certè loquutus praeibat, illi simul sequebantur
Sceptrigeri, praeco verò cucurrit ad divinum cantorem.
Juvenes verò electi duo & quinquaginta
Ibant ut praecepit ad littus maris indomiti.
(50) Porrò postquam ad navem venerunt atque mare,
Navem quidem ipsi nigram in maris profundum deduxerunt,
Malumque imposuerunt, & vela nave nigra:
Aptarunt autem remos per vincula coriaria,
Omnia ut decebat, vela autem alba extenderunt.
(55) Altè vero in humidum hanc protraxerunt: caeterùm postea
Festinabant ire Alcinoi prudentis in magnam domum.
Implebantur autem porticusque & septa & domus viris
Congregatis, multi autem erant juvenes atque senes.
Illis verò Alcinous duodecim oves mactavit,
(60) Octo autem albis-dentibus sues, duos flexipedes boves.
Hos excoriabant, apparabantque convivium jucundum.
Praeco autem propè venit ducens amabilem cantorem:
Quem supra modum Musa dilexit, dedit vero bonumque malumque.
Oculis quidem privavit, dedit autem dulcem cantilenam,
(65) Huic sanè praeco apposuit sedem argenteis-clavis [distinctam,]
In medio convivantium ad columnam longam nitens.
Ad paxillum autem suspendit citharam sonoram,
Ipsius supra caput, & monstrabat quo pacto manibus prenderet
Praeco, juxta autem apponebat canistrum pulchramque mensam,
(70) Juxta autem poculum vini, ut biberet quoties animus juberet:
[θ, p. 152]
llli verò ad edulia parata apposita manus mittebant.
Caeterum postquam potus & cibi cupiditatem expulerunt,
Musa certè cantorem excitavit ut caneret gloriam virorum,
Cantilenae vero illius gloria ad coelum latum pervenit,*
(75) Contentionem Ulyssis & Pelidae Achillis,
Ut quondam contenderunt deorum in convivio celebri
Vehementibus verbis: rex autem virorum Agamemnon
Gaudebat animo, cùm optimates Graecorum contenderent.
Sic enim illi vaticinans praedixerat Phoebus Apollo,
(80) In Pythia divina quando ingressus est lapideum limen
Oraculum petiturus: tunc versabatur aerumnarum principium
Trojanisque & Graecis, Jovis magni per voluntatem.
Ista sanè cantor cantabat inclytus: caeterùm Ulysses
Purpurea ingenti veste accepta manibus fortibus,
(85) In caput traxit, obtexit autem pulchram faciem.
Reverebatur enim Phaeacas sub superciliis lachrymas stillans.
Sed quando desinebat canens divinus cantor,
Lachrymas abstergendo, à capite tunicam demebat,
Et poculum rotundum accipiens libabat diis.
(90) Caeterùm quando rursus inciperet, & concitarunt ut caneret
Phaeacum optimates (quoniam oblectabantur verbis)
Rursus Ulysses capite obvoluto lugebat.
Tum alios quidem omnes latebat lachrymas stillans.
[θ, p. 153]
Alcinous verò solus ipsum cognovit atque animadvertit,
(95) Sedens propè ipsum: graviter autem suspirantem audivit.
Continuò autem Phaeacibus studiosis-remorum loquebatur:
    Audite Phaeacum principes atque consiliarii,
Jam quidem convivio explevimus animum aequali,
Citharaque, quae convivio congruens est lauto.
(100) Nunc autem exeamus, & certamina experiamur
Omnia, ut hic hospes narret suis amicis,
Patriam reversus, quantum superemus alios,
Pugnisque luctaque, & saltu atque cursu.
    Sic certè loquutus praeibat, illi verò unà sequebantur:
(105) E palo autem suspendit citharam stridulam,
Demodocum vero prehendit manu, & eduxit aedibus
Praeco, praeibat verò ei eandem viam quam & alii
Phaeacum optimates certamina cum admiratione visuri.
Iverunt autem ad forum, simulque sequebatur ingens turba,
(110) Infiniti, surrexerunt autem juvenes multique & fortes,
Surrexit quidem Acroneus & Ocyalus, & Elatreus,
Nauteusque Primneusque & Anchiolus, & Eretmeus,
Ponteusque Proreusque, Thoon, Anabesineusque,
Amphialusque filius Polinii Tectonidae.
(115) Surrexit etiam Euryalus homicidae similis Marti,
Naubolidesque qui optimus erat specieque corporeque
Omnium Phaeacum, post inculpatum Laodamantem.
Surrexerunt tres filii inculpati Alcinoi,
Laodamasque & Halius & divinus Clytoneus,
(120) Hi certè primùm periculum fecerunt pedibus.
Illis à carceribus extensus est cursus, hi simul omnes
Celeriter volitabant pulverem excitantes in campo.
[θ, p. 154]
Horum currendo longè optimus erat Clytoneus inculpatus,
Quantumque in novali spatium solet esse mularum,
(125) Tantum praecurrens ad populum venit, alii vero relinquebantur.
Alii verò molestae luctae periculum fecerunt:
In hac rursus Euryalus vicit omnes optimates.
Saltu verò Amphialus omnium optimus erat.
Disco autem omnium fortissimus erat Elatreus,
(130) Pugna rursus Laodamas eximius filius Alcinoi.
Caeterùm postquam omnes oblectarunt animum certaminibus,
His certè Laodamas interloquutus filius Alcinoi:
    Agite amici hunc hospitem rogemus si quod certamen
Et scit & didicit, indole sanè non ignavus est,
(135) Vel femoribus vel cruribus & utraque manu desuper,
Cerviceque firma, ingens robur, neque ullo modo juventute
Eget, sed malis debilitatus est aerumnis.
Non enim ego existimo pejus aliud mari
Ad hominem debilitandum, etiam si valdè fortis sit.
    (140) Hunc rursus Euryalus nuncius excepit dixitque:
Laodama sanè hunc sermonem decenter dixisti.
Tuipse nunc provoca vadens & conveni sermone.
Caeterùm postquam hoc audivit eximius filius Alcinoi,
Stetit in medium profectus & Ulyssem alloquutus est:
    (145) Huc agè & tu hospes pater, periculum fac certaminum,
Si aliquod fortassis didicisti; convenit enim te scire certamina,
Neque enim major gloria hominis quo-ad fuerit,
Quàm cùm pedibus strenuus est & manibus suis.
[θ, p. 155]
Sed agè tenta, pelle autem moestitiam ab animo.
(150) Tibi verò profectio non diutiùs aberit, sed tibi jam
Et navis deducta est, & praeparati sunt socii.
    Hunc excipiens alloquutus est prudens Ulysses:
Laodama, quid me ista jubetis illudentes?
Dolores mihi etiam magis in praecordiis quàm certamina,
(155) Qui antea valdè multa passus sim, & multa pertulerim.
Nunc vero in vestro consessu reditu indigens
Sedeo, precans regemque omnemque populum.
    Huic rursus Euryalus respondit objurgavitque palàm,
Minimè te hospes gnaro viro assimilo
(160) Certaminum, qualia multa inter homines sunt:
Sed huic, qui simul navi transtrata frequentans,
Princeps est nautarum, qui negotiatores sunt,
Vecturaeque memor & speculator est viaticorum,
Lucrique rapacis, non athletae similis.
    (165) Hunc torvè intuitus alloquutus est prudens Ulysses:
Hospes, non honestè dixisti: protervo viro similis es.
Ex aequo non omnibus dii munera dederunt
Viris, neque indolem, neque prudentiam, neque eloquentiam,
Alius quidem forma inferior est vir,
(170) Verùm deus formam verbis ornat: alii verò in ipsum
Oblectati aspiciunt, his verò securè loquitur
Modestia dulci, eminet autem congregatis:
[θ, p. 156]
Incedentem autem per urbem veluti deum suspiciunt.
Alius autem rursus forma quidem similis diis,
(175) Sed non ei gratia data est sermonibus.
Sic & tibi species quidem decora, neque aliter
Neque deus fingeret: mente verè imperitus es.
Lacessisti mihi animum in praecordiis charis,
Loquutus non ut decet, ego verò non ignarus certaminum,
(180) Ut tu loqueris, verùm inter primores puto
Esse, donec juventa fretus [eram] & manibus meis:
Nunc autem occupor aerumnis & doloribus: multa enim passus sum,
Virorumque bella saevosque fluctus penetrans.
Sed etiam sic valde multa passus experiar certamina:
(185) Mordax est enim sermo [tuus,] irritasti autem me [sic] locutus.
    Dixit sane, & cum ipsa veste impetum faciens prendit discum
Majorem & crassiorem, firmioremque paululum,
Quàm quali Phaeaces ludere solebant invicem,
Hunc circumrotatum misit valida à manu.
(190) Insonuit autem lapis, procubuêre autem ad terram
Phaeaces longis remis-utentes, navigandi-periti viri
Lapidis ab impetu: hic subtervolavit signa omnium
Leviter currens à manu: fixit verò signum Pallas
Viro corpore assimilata, verbumque dixit & locuta est:
[θ, p. 157]
(195) Etiam caecus tibi hospes posset discernere signum
Palpitando, quandoquidem neutiquam mixtum est multitudini,
Sed longe primùm: tu autem confide utique certamine.
Nullus Phaeacum ad hoc perveniet neque transmittet.
Sic ait: gavisus autem est prudens Ulysses,
(200) Gaudens eò quòd socium benignum vidisset in certamine,
Et tum lenius Phaeacas alloquutus est:
    Hunc nunc assequimini juvenes, brevi dènuò alium
Me missurum esse talem puto, aut adhuc longiorem.
Ex aliis quemcunque cor animusque invitat.
(205) Huc age periculum faciat, quoniam me irritastis valde
Aut cestu, aut lucta, aut etiam cursu nulli invideo
Omnium Phaeacum, praeter ipsum Laodamantem:
Hospes enim mihi ille est, quis cum amico pugnaret?
Insipiens ille & nullius precii est vir,
(210) Quicunque cum hospite contentionem obtulerit certaminum
Populo in alienigeno, suiipsius omnia perturbat.
Aliorum utique nullum rejicio neque dispicio,
Sed volo scire & periculum facere palàm,
In omnibus nam non ignavus sum inter homines quotquot certamina sunt:
(215) Benè enim arcum novi benè-politum tractare:
Primus virum contingerem sagittans in turba
Virorum hostilium, etiam si valdè multi socii
Juxtà astent, & arcum tendant in virum.
[θ, p. 158]
Solus autem me Philoctetes vincebat arcu
(220) Populo in Trojanorum, quoties sagittabamus Graeci.
Aliorum me puto longè eximium esse
Quales nunc mortales sunt in terra pane vescentes:
Cum viris autem priscis contendere haud volo,
Neque cum Hercule, neque cum Euryto Oechaliensi:
(225) Qui etiam cum diis contendebant de arte sagittandi:
Jamque etiam statim mortuus est ingens Eurytus, neque ad senectutem
Pervenit in aedibus: iratus enim Apollo
Occîdit, eò quod ipsum provocarat ad certamen arcuum.
Hasta autem jaculor quantum nullus alius quisquam sagitta:
(230) Solis timeo pedibus ne aliquis me superet
Phaeacum, nimiùm enim malè domitus sum
Fluctibus in multis, quoniam minimè meatus in navi
Erat sufficiens, ideoque mihi chara genua soluta sunt.
    Sic ait: illi verò omnes quieti fuerunt silentio.
(235) Alcinous autem ipsum solus respondens alloquutus est:
Hospes quandoquidem non ingrata inter nos concionaris,
Sed vis virtutem tuam ostendere quae te sequitur,
Iratus, quòd te ille vir in certamine astans
Objurgavit, cùm tuam virtutem mortalis nullus vituperet
(240) Quicunque scit suo judicio commoda dicere:
Sed agè nunc meum intellige sermonem, ut etiam alii
Dicas Heroum, quando tuis in aedibus
Epulaberis apud tuam uxorem & tuos liberos,
Nostrae virtutis memor, qualia etiam nobis
(245) Jupiter opera imposuerit perpetuò jam inde à majoribus.
Non enim pugiles sumus inculpati, neque luctatores,
[θ, p. 159]
Sed pedibus celeriter possumus currere, & navibus optimi sumus.
Semper autem nobis conviviumque gratum, citharaque, chorique,
Vestesque mutatoriae, lavacraque calida & cubilia.
(250) Sed agè Phaeacum saltatores quotquot optimi
Ludite, ut ille hospes dicere queat suis amicis,
Domum reversus, quantum superemus alios
Arte navigandi, & pedibus, & saltatione, & cantu.
Demodoco verò aliquis statim profectus citharam sonoram
(255) Afferat, quae si alicubi jacet in nostris aedibus.
    Sic ait Alcinous speciosus: surrexit autem praeco,
Laturus citharam suavem domo ex regis.
Sorte-electi autem praesides-ludorum novem omnes surrexerunt
Publici, qui in certaminibus administrabant singula:
(260) Planum faciebant chorum & pulchrè latum fecerunt ludum:
Praeco autem propè advenit ferens citharam sonoram
Demodoco: ille autem deinde ibat in medium: circum autem juvenes
Jam pubescentes stabant docti saltatione:
Quatiebant autem divinum locum pedibus: caeterum Ulysses
(265) Micationes admirabatur pedum, obstupescebat autem animo.
Caeterùm ipse citharoedus coepit pulchrè canere
De Martis amore, pulchreque coronatae Veneris,
[θ, p. 160]
Ut primum commixti fuerint in Vulcani domo
Clàm: plurima autem dedit, lectum deturpavit & cubile
(270) Vulcani regis: statim autem illi nuncius venit
Sol, qui ipsos cognovit commixtos amore.
Vulcanus autem ubi acerbum sermonem audivit,
Festinabat ire ad officinam, mala animo profundè-cogitans:
Imposuit incudis-repositorio magnam incudem, cudit autem vincula
(275) Infrangibilia, insolubilia, ut firmiter illic manerent.
Caeterùm postquam struxit dolum iratus Marti,
Festinabat ire in thalamum, ubi chara cubilia stabant.
Circumfudit [lecti] è fulcris vincula circulo undique.
Diligenter autem supernè è trabe effusa erant,
(280) Perinde atque tela araneae subtilis, quam nemo videre queat
Neque ex diis beatis: sic enim dolosam fecerat.
Caeterùm postquam omnem dolum circa lectulum fecit,
Simulabat se iturum in Lemnum pulchrè-fabricatum oppidum,
Quod illi terrarum multò charissimum est omnium.
(285) Neque caecam speculationem tenuit aurato freno-utens Mars:
Ut vidit Vulcanum inclytum arte seorsum euntem,
Festinabat ire ad domum inclyti Vulcani,
Cupidus amoris pulchrè-coronatae Veneris,
Illa verò jam recens à patre praepotente Jove
(290) Veniens desedit, ille verò intra domum erat,
[θ, p. 161]
Illiusque manum inseruit, verbumque dixit atque compellavit:
    Age chara, ad lectulum divertamus dormituri:
Non enim amplius Vulcanus domi est sed alicubi
Proficiscitur in Lemnum ad Sintias barbaros.
    (295) Sic ait: huic gratum videbatur dormitare.
Illic in lectulum ut conscenderunt dormierunt: vincula autem
Fabrefacta circumfundebantur prudentis Vulcani.
Neque ullo pacto movere membra poterant neque assurgere.
Et tum certè agnoverunt non ampliùs effugia patere.
(300) E propinquo autem venit inclytus Vulcanus,
Retrò reversus antequam ad Lemni terram venisset.
Sol enim illi custodiam habuit, dixitque orationem,
Festinabat ire ad domum charo afflictus pectore.
Stabat autem in vestibulo. ira autem ipsum vehemens cepit,
(305) Horrendum autem clamavit, audireque fecit omnes deos:
    Jupiter pater, atque dii beati alii semper viventes,
Venite ut opera ridicula & non tolerabilia videatis.
Ut me claudus qui sim Jovis filia Venus
Semper dehonestat, amat autem perniciosum Martem,
(310) Eò quod ille quidem pulcher & sanus pedibus, sed ego
Imbellis factus, caeterùm neutiquam mihi causa alia est,
Quam parentes duo, qui non genuisse debebant.
Sed videte ut illi dormiunt in amore,
Uno conscenso lecto: ego autem aspiciens tristor.
[θ, p. 162]
(315) Non quidem illas amplius spero paululum latêre velle sic,
Quantumvis multùm se amant, non statim volent simul
Dormire, sed ipsos dolus & vinculum detinebit,
Donec mihi omnem pater retribuat dotem,
Quantam illi praebui impudentem ob puellam.
(320) Quòd illi pulchra filia, caeterùm neutiquam pudica.
    Sic ait, ipsi congregati sunt alii aeream in domum:
Venit Neptunus terrae-quassator, venit & valde utilis
Mercurius, venit autem rex jaculator Apollo.
Foeminae autem deae manebant pudore domi singulae:
(325) Stabant autem in vestibulo dii datores bonorum.
Immensus autem risus excitatus est Diis beatis,
Artes inspicientibus prudentis Vulcani.
Tum verò quispiam dicebat videns in proximum alium,
    Non recte-succedunt mala opera, assequitur tardus celerem:
(330) Ut nunc Vulcanus cùm sit tardus cepit Martem,
Qui est velocissimus deorum, qui Olympum tenent,
Claudus [inquam] technis: propter quod & poenam auget.
    Sic illi quidem talia invicem dicebant.
Mercurium autem alloquutus est rex Jovis filius Apollo,
   (335) Mercuri Jovis fili internuncie, dator bonorum,
Nunc certe in vinculis velles fortibus compressus
[θ, p. 163]
Dormire in lectulo, juxta auream Venerem?
    Huic respondit continuò internuncius Mercurius,
Utinam hoc fieret, ô rex jaculator Apollo.
(340) Vincula quidem ter tantum infinita circufusa essent,
Vos autem videritis dii omnesque deae,
Nihilominus vellem dormire apud auream Venerem.
    Sic ait, risus excitatus est immortalibus diis:
Neque Neptunum risus tenebat, precabatur autem semper
(345) Vulcanum inclytum artificem ut solveret Martem.
Et ipsum alloquutus verba alata dicebat.
    Solve: ego autem idipsum promitto (ut tu jubes)
Soluturum esse decentia omnia inter immortales deos.
Hunc rursus alloquutus est inclytus artifex Vulcanus:
(350) Ne me Neptune terrae-quassator haec jubeas:
Miserae pro miseris etiam sponsiones ad spondendum.
Quo pacto ego te vincire possum inter immortales deos,
Siquidem Mars abierit debito & vinculis evitatis?
    Hunc rursus alloquutus est Neptunus terrae-quassator:
(355) Vulcane etiamsi Mars debitum renuens
Abierit fugiens, ipse tibi ego haec persolvam.
Huic respondit continuò inclytus Vulcanus,
Non erit neque decet tuam orationem abnuere.
[θ, p. 164]
    Sic locutus, vincula solvit robur Vulcani.
(360) Illi postquam è vinculis soluti sunt fortibus existentibus,
Statim impetu facto, ille quidem in Thraciam descendit,
Illa verò ad Cyprum pervenit ridens Venus
In Paphum, ubi illi lucus araque odorata.
Hic autem ipsam Gratiae lavarunt, & unxerunt oleo
(365) Immortali, ut deos decet immortales.
Vestes autem induebant desiderabiles, visu suspiciendas.
Haec certè cantor cantabat inclytus: caeterùm Ulysses
Oblectabatur mente sua audiens, atque etiam alii
Phaeaces longorum remorum, navibus inclyti viri.
(370) Alcinous autem Halium & Laodamantem jussit*
Solos tripudiare, quoniam ipsis nemo contendebat.
Hi igitur postquam pilam pulchram in manibus acceperunt
Purpuream, quam ipsis Polybus fecerat prudens,
Hanc alter jaciebat ad nebulas umbrosas
(375) Flexus retrò, alter autem à terra in altum elevatus
Facilè accipiebat antequam pedes ad pavimentum venirent.
At postquam pilae in rectum periculum fecerunt,
Saltaverunt postea in terra alma
Frequenter alternantes, juvenes autem applaudebant alii,
(380) Stantes in certamine, multus autem strepitus ortus est.
Jam tunc Alcinoum alloquutus est strenuus Ulysses,
    Alcinoë rex, omnium clarissime populorum,
Certè pollicitus es tripudiatores esse optimos,
[θ, p. 165]
Profectò manifestè factum est: stupor me habet inspicientem.
    (385) Sic dixit, laetata autem sacra vis Alcinoi,
Statim Phaeacenses amantes remos alloquutus est:
    Audite Phaeacensium ductores ac principes:
Hospes mihi valdè videtur prudens esse.
Sed agite, ei demus hospitale munus uti decet.
(390) Duodecim enim in populo praeclari reges
Principes imperant, tertius decimus autem ego ipse.
Ex his ei vestem singuli benè-lotam & tunicam,
Et auri talentum ferte preciosi.
Statim autem omnia portemus congregati, ut in manibus
(395) Hospes tenens ad caenam veniat laetus in animo.
Euryalus autem seipsum conciliet verbis,
Et dono, quoniam nequaquam ut decuit loquutus est.
    Sic dixit. omnes autem laudaverunt, & jusserunt,
Dona autem ut ferret, praemiserunt praeconem singuli,
(400) Huic autem rursus Euryalus respondit loquutusque est.
    Alcinoë rex omnium clarissime populorum
Tibi equidem hunc hospitem conciliabo sicut tu jubes,
Dabo ei hunc ensem totum aereum, cui est manubrium
Argenteum, vagina autem nuper secti eboris
(405) Circumvoluta est, multò autem eo dignus erit.
    Sic dicens, in manibus ponit ensem argenteis clavis,
Et ipsum alloquens verba pennata dixit:
    Gaude pater ô hospes, verbum si aliquod dictum est
Grave, statim illuc ferant rapientes turbines.
(410) Tibi autem dii uxorem videre, & in patriam redire
[θ, p. 166]
Dent, quando diu ab amicis incommoda pateris.
    Hunc autem respondens alloquutus est prudens Ulysses:
Et tu amice valdè gaude, dii autem tibi felicia dent,
Neque amplius tibi ensis desiderium in futurum fiat
(415) Hujus, quem jam mihi dedisti concilians verbis.
    Dixit & circa humeros posuit ensem argenteis clavis.
Occidit autem sol, & huic inclyta dona adfuerunt.
Et haec in domum Alcinoi tulerunt praecones illustres.
Suscepta autem filii eximii Alcinoi.
(420) Matrem juxta venerandam posuerunt perpulchra dona.
Quibus autem imperabat sacra vis Alcinoi,
Venientes verò sederunt in altis soliis.
Tunc Areten alloquuta est vis Alcinoi:
    Agè mulier fer arcam pulchram, quae optima,
(425) Impone autem vestem benè lotam & tunicam.
Circa ignem autem lebetem, calefacite autem aquam,
Ut lotus vidensque benè posita omnia
Dona, quae ei Phaeaces eximii huc tulerunt,
Et convivio oblectetur, & cantilenae laudem audiens.
(430) Atque ei ego hoc poculum meum pulchrum praebebo
Aureum, ut mei memor diebus omnibus
Libet domi [suae] Jovique aliisque Diis.
Sic, ait. Arete autem ancillis loquuta est,
Ut circa ignem locent lebetem magnum quàm celerrime.
(435) Hae autem lavacralem lebetem locarunt ad ignem ardentem:
Aquam vero infuderunt, subtus autem ardere faciebant accipientes:
Alvum quidem tripodis ignis circumdedit, calefiebat autem aqua.
Interea verò Arete hospiti pulchram cistam
[θ, p. 167]
Extulit è thalamo, imposuit verò pulchra dona,
(440) Vestem aurumque, quae ei Phaeaces dederant.
Ipsa verò indusium posuit, pulchramque tunicam,
Et ipsum alloquuta verbaque volatilia dixit:
    Ipse tunc vide de operculo, statim vero vinculum circumliga,
Ne quis tibi in itinere damnum afferat cùm forte
(445) Dormieris dulcem somnum profectus in nave nigra.
    Caeterùm postquam hoc audivit prudens divus Ulysses,
Statim aptavit operculum, celeriter autem vinculum ligavit
Varium, quod olim docuit ingenio veneranda Circe.
E vestigio autem ipsum ancilla lavari jussit,
(450) In lavacrum ubi conscendisset, ille verò libenter vidit animo
Calida lavacra, quoniam neutiquam curatusque frequentaret
Ex quo reliquit domum Calypsus pulchricomae:
Interea ei cura tanquam deo perpetua erat.
Hunc postquam ancillae lavarunt & unxerunt oleo,
(455) Circa ipsum chlaenam pulchram jecerunt atque tunicam,
Ex labro egressus viros ad vini potatores
Ibat. Nausicaa autem à diis pulchritudinem habens,
Stetit juxta postes tecti pulchrè-fabricati.
Admirata autem est Ulyssem oculis aspiciens,
(460) Et ipsum alloquuta verba alata dicebat:
Salve hospes, ut etiam olim cùm eris in patria terra,
Memor mei, quod mihi vitae [conservatae] mercedem debes.
    Hanc mutuis dictis alloquutus est versutus Ulysses:
Nausicaa filia magnanimi Alcinoi,
[θ, p. 168]
(465) Sic nunc Jupiter faciat valde sonans maritus Junonis,
Domum venire & reditus diem videre.
Certè tibi etiam illic velut deo vota faciam
Semper diebus omnibus: tu enim me servasti puella.
    Dixit, & in thronum sedit ad Alcinoum regem.
(470) Hi verò jam partes dividebant, miscebantque vinum.
Praeco verò propè venit, ducens amabilem cantorem
Demodocum populo venerandum, collocavit autem ipsum
In medio convivantium, ad columnam long firmando eum.
Jam tum praeconem alloquutus est versutus Ulysses,
(475) A tergo proscindens, multum enim supererat
Albidentis suis, multa autem erat circùm pinguedo:
    Praeco accipe, hanc praebe carnem ut comedat
Demodoco, & ipsum complectar tametsi tristis:
Omnibus enim hominibus terrestribus musici
(480) Honore digni sunt, & reverentia, eò quòd ipsos
Cantum musa docuit, amat autem genus cantorum.
    Sic ait: praeco autem ferens in manibus posuit
Heroi Demodoco: ille suscepit, gaudebat autem animo.
Illi verò ad fercula apparata proposita manus extenderunt.
(485) Caeterùm postquam potus & cibi esuriem posuerunt,
Jam tum Demodocum alloquutus est versutus Ulysses:
    Demodoce, longè te supra mortales laudo omnes,
Sive te musa docuerit Jovis filia, sive Apollo.
Valdè enim ornatè Graecorum fatum canis,
(490) Quanta fecerint passique sint, & quanta laborarint Graeci:
[θ, p. 169]
Tanquam alicubi sive tu ipse praesens aut ab alio audieris.
Sed certè perge & equi apparatum canta
Lignei, quem Epeus fecit auxilio Palladis,
Quem quondam in arcem, dolum duxit divus Ulysses,
(495) Viris ubi implevisset, qui Ilium everterunt:
Siquidem mihi haec eleganter enarraveris,
Tum ego omnibus pronunciabo hominibus,
Quod certè tibi benignus deus praebuit divinamque cantilenam:
    Sic ait, ille concitatus à deo coepit, apparabat cantilenam
(500) Inde exorsus, quo pacto illi quidem bene-tabulatis navibus
Conscensis enavigarunt, igne in tentoria injecto,
Graeci: alii verò jam incIytum apud Ulyssem
Sedebant in Trojanorum foro, absconsi equo:
Ipsi enim eum Trojani in arcem protraxerunt.
(505) Ut ille quidem [in arce] constitit, illi judicia multa proferebant
Sedentes circa ipsum: trifariam autem ipsis placuit consilium,
Aut perscindere cavum lignum saevo ferro,
Aut de rupe dejicere protractum in summitatem,
Aut sinere ingens simulacrum deorum placamentum esse:
(510) Qua utique sententia etiam postea ut fieret facturum erat.
Fatale enim erat perire, postquam urbs intra se recepit
Ligneum ingentem equum, ubi sedebant omnes optimates
Graecorum, Trojanis caedem & mortem afferentes.
Cecinit etiam ut urbem depopulati sunt filii Graecorum
(515) Ex equo effusi, cavis insidiis relictis:
[θ, p. 170]
Alium autem alibi cecinit urbem depopulatum esse excelsam.
Caeterùm Ulyssem ad domum Deiphobi
Conscendisse, tanquam Martem cum eximio Menelao.
Illic jam gravissimum bellum dicebat ausum fuisse,
(520) Vicisse etiam continuò per magnanimam Palladem.
Haec certè cantor cecinit eximius: caeterùm Ulysses
Tabescebat, lacrymis irrigabat sub palpebris genas.
Ut foemina flet dilectum virum circumvoluta,
Qui suam ante urbem populumque ceciderit,
(525) Urbi & liberis vindicans saevum fatum.
Sive illum morientem & adhuc palpitantem conspicata,
Super illum fusa stridulè ululat, illi verò retrò
Caedentes, hastis tergum atque etiam humeros,
Servitutem inducunt, laboremque sustinemdum & calamitatem,
(530) Hujus miserabilissimo dolore tabescunt genae:
Sic Ulysses miserabiles sub palpebris lacrymas stillabat.
Tunc alios quidem omnes latuit lacrymas fundens:
Alcinous autem ipsum solus consideravit atque cognovit,
Sedens propè ipsum, vehementer autem ingemiscentem audit:
(535) Statim autem Phaeacibus navigandi peritis dicebat:
    Audite Phaeacum principes atque consiliarii,
Demodocus jam cohibeat citharam sonoram,
Non enim fortassis omnibus gratificans haec cantat.
Ex quo coenavimusque & coepit divinus cantor,
(540) Ex hoc nunquam cessavit ab aerumnoso luctu
Hic hospes, valdè fortassis ipsum dolor mente circumdedit:
Sed agè ille quidem cesset, ut simul oblectemur omnes,
[θ, p. 171]
Hospitio suscipientes hospesque: quoniam multò honestius est.
Nam ob hospitem haec venerandum parata sunt,
(545) Celebritas & amica dona, quae illi dedimus amantes.
Pro fratre & hospes & supplex est factus
Viro, qui etiam paululùm attingit mente.
Ideoque nunc ne tu cela ingenio vafro,
Quodcunque interrogavero, dicere autem te honestum est:
(550) Dic nomine quo te illic vocabant materque paterque,
Aliique qui in urbe tua, & qui circum vos habitabant vicini:
Non enim quisquam omninò absque nomine est hominum,
Neque ignavus, neque eximius, postquam primum natus sit.
Sed omnibus imponuntur, simulatque genuerint parentes.
(555) Dic etiam mihi terramque tuam populumque urbemque,
Ut te illuc mittant observantes mentibus naves.
Non enim Phaeacibus gubernatores sunt,
Neque ullo pacto gubernacula sunt quae aliae naves habent:
Sed ipsae sciunt propositum & mentem virorum:
(560) Et omnium sciunt urbes & pingues agros
Hominum: & undas celerrimè maris tranant,
Caligine & nebulis obtectae: neque unquam ipsis
Neque aliqua parte offendere accidit timore, vel perire.
Sed hoc sic quondam patrem ego dicentem audivi
(565) Nausithoum, qui dicebat Neptunum succensere
Nobis, quod ductores illaesi sumus omnium.
Dicebat aliquando Phaeacum virorum bene-compactam navem
Ex deductione redeuntem in obscuro ponto
Perituram esse, ingentem autem nobis montem urbi circumtecturum.
[θ, p. 172]
    (570) Sic dicebat senex: ea verò deus vel perficere potest,
Vel imperfecta esse poterunt, ut illi placitum est in animo.
Sed agè mihi dic hoc & verè enarra,
Ubinam aberraveris, &ad quamnam perveneris regionem
Hominum, ad ipsosque, urbesque benè-habitatas:
(575) Sive quot molestique & agrestes, neque justi,
Quique hospitales, & quibus mens est deo placens:
Dic quidnam fleveris & duxeris intra animum,
Argivorum Graecorum atque Ilii fatum audiens.
Hoc autem dii quidem fecerunt, destinarunt aut excidium
(580) Hominibus omnibus, ut sit & posteris cantilena.
An aliquis tibi cognatus periit ante Ilium,
Qui eximius erat gener aut socer, qui potissimùm
Curae sint post sanguinem & genus nostrum.
An aliquis fortasse socius vir grata sciens
(585) Eximius? quoniam non sanè fratre inferior
Est, qui cùm sit socius prudentia scierit.

Odyssea Liber 9 (ι)

[ι, p. 173]
HUnc excipiens alloquutus est versutus Ulysses,
Alcinoë imperator omnium justissime populorum,
Atqui hoc honestum est audire cantorem
Talem, qualis ille est diis assimilis voce.
(5) Non enim ego quippiam puto tandem magis gratum esse,
Quàm quoties laetitia quidem detinet populum universum,
Convivantes autem per domum audiunt cantorem,
Sedentes ordine, juxta autem impleantur mensae
Pane & carnibus: vinum autem ex cratere hauriens
(10) Pincerna adferat & infundat poculis:
Hoc quidem mihi pulcherrimum in mente videtur esse,
Tibi verò meos dolores animus cupit lacrymosos
Dicere, ut jam magis lugens ingemiscam.
Quid primùm, quid deinde, quid ultimùm narrabo?
(15) Dolores quandoquidem mihi plures dederunt Dii coelestes.
Nunc verò nomen primùm dicam, ut & vos
Sciatis: ego autem postquam effugi saevum fatum
Vobis hospes sim etiam longè domum habitans.
Sum Ulysses Laërtiades, qui omnibus dolis
[ι, p. 174]
(20) Hominibus curae sum, & mea gloria coelum attigit:
Habito autem Ithacam clarissimam, in ipsa autem mons est
Neritus, multis arboribus clarus: circùm autem insulae
Plures inhabitantur valde prope invicem,
Dulichiumque, Sameque & nemorosa Zacinthus:
(25) Ipsa autem terrae continenti finitima supereminens in mari jacet
Ad septentrionem (illa verò seorsum ad auroram solemque)
Aspera, sed bona juvenum altrix. non quicquam ego
Ejus terrae possum dulcius aliud videre.
Certe quidem me hinc deterruit Calypso diva dearum
(30) In specubus cavis, cupida maritum esse:
Consimiliter Circe detinuit domi suae
Aeaea, dolosa, cupiens maritum esse:
Sed meum nunquam animum intra praecordia persuaserunt.
Ut nihil dulcius sua patria neque parentibus
(35) Est, etiamsi & quis long divitem domum
Terra in aliena habitet seorsum à parentibus.
Agè verò tibi & reditum meum lacrymosum dicam,
Quem mihi Jupiter immisit á Troja profecto.
Ab Ilio me ferens ventus Ciconibus appulit
(40) Ad Ismarum, ibi ego urbem depopulatus sum, occîdi autem ipsos.
Ex urbe autem uxoribus & bonis multis acceptis
Ea divisimus, ut non aliquis mihi privatus abierit sua parte:
[ι, p. 175]
Tum verò quidem ego celeri pede fugere nos
Jussi: hi verò plurimùm stulti non parebant.
(45) Hîc multum quidem vini bibitum est: multas autem oves
Mactabant ad littus, & flexipedes nigros boves.
    Interea verò digressi Cicones Ciconibus acclamabant,
Qui ipsis vicini erant simul plures & meliores,
Continentem habitantes: docti quidem ab equis
(50) Hominibus pugnare, & cum opus esset peditem esse:
Venerunt continuò quot folia & flores sunt vere
Matutini: tunc sanè malum Jovis fatum affuit
Nobis infelicibus, ut dolores multos pateremur.
Sistentes gradum pugnabant pugna ad naves veloces:
(55) Feriebant autem invicem aereis hastis.
Quamdiu quidem mane erat & augebatur sacra dies,
Tam diu defendentes sustinebamus plures licet essent:
Quando verò sol ibat ad vesperam,
Et tum jam Cicones invaluerunt domando Graecos.
(60) Sex autem à singulis navibus benè ocreati socii
Perierunt: alii effugerunt mortemque fatumque:
Illinc verò ulterius navigavimus tristes corde
Laeti ex morte evitata, charis amissis sociis.
Neque certè mihi ulterius naves procedebant utrinque agitatae,
(65) Priusquam horum miserorum sociorum ter unumquemque vocassem.
Qui perierunt in campo à Ciconibus trucidati.
[ι, p. 176]
Navibus autem immisit ventum Boream nubicogus Jupiter
Cum procella ingenti, nubibus verò cooperuit
Terram simul & pontum, ruit vero è coelo nox.
(70) Hae quidem deinde ferebantur obliquae, at vela ipsis
In tres quatuorque partes discidit vis venti.
Et haec quidem ad naves recondimus timentes interitum:
Ipsas verò magno-impetu subduximus ad continentem.
Hîc duas noctes & duos dies continenter semper
(75) Jacebamus, simulque labore & doloribus animum macerantes.
Sed quando jam tertiam diem pulchricoma perfecit aurora,
Malis erectis, velisque albis explicatis
Sedimus: illas ventusque gubernatoresque dirigebant.
Et illaesus pervenissem in patriam terram,
(80) Sed me unda fortassis aestusque circumflectentem Maleiam
Et boreas abjecit, avocavit autem Cytheris.
Hinc novem diebus ferebar adversis ventis
Pontum per piscosum: caeterum decima die conscendimus
Terram Lotophagorum, qui floridum cibum edunt.
(85) Hîc littus conscendimus, & hausimus aquam.
Statim autem prandium ceperunt celeres apud naves socii.
Porrò postquam cibum gustavimus & potum,
Certè tum ego socios praemittebam, ut eundo audirent,
(Viris duobus selectis, quibus tertium praeconem simul adjungens)
[ι, p. 177]
(90) Quinam viri essent in terra cibum sumentes.
    Hi statim digressi venerunt ad viros Lotophagos.
Neque sane Lotophagi parabant sociis mali quippiam
Nostris, sed ipsis praebuerunt lotum gustare.
Horum quicunque loti comedisset dulcissimum fructum,
(95) Non iam renunciare rursum voluit, neque redire:
Sed illic volebat cum viris Lotophagis
Lotum edendo manere, reditusque oblivisci.
Hos quidem ego ad naves ducens flentes necessitate,
Navibus in cavis sub transtra ligavi attractos.
(100) Caeterùm alios jussi jucundos socios
Festinantes naves, conscendere celeres,
Ne fortassis quis lotum comedens reditus oblivisceretur.
    Hi verò statim ingressi & per transtra sederunt:
Ordine verò sedentes canum mare quatiebant remis.
(105) Illinc autem ulteriùs navigavimus tristes corde.
Cyclopum autem ad terram superborum exlegum
Venimus, qui sane diis freti immortalibus,
Neque plantant manibus plantam, neque arant.
Sed haec inseminata & inarata omnia proveniunt,
(110) Triticum & ordeum, atque vites, quae quidem ferunt
Vinum, ex magnis uvis, & ipsis Jovis imber incrementum dat:
Illis verò neque conciones consiliariae sunt neque jura,
Sed ipsi celsorum montium inhabitant cacumina,
In speluncis cavis, jus autem dat unusquisque
(115) Liberis atque uxoribus: neque se invicem curant.
[ι, p. 178]
Insula deinde brevis è portu obtenditur
Terrae Cyclopum, non prope, neque remota,
Sylvosa: in ea verò caprae infinitae nascuntur
Sylvestres, neque enim frequentatio hominum prohibet:
(120) Neque ipsam investigant venatores, qui per sylvam
Dolores patiuntur, juga montium lustrantes.
Neque certè gregibus depascitur, neque aratoribus,
Sed ipsa inseminata & inarata diebus omnibus
Viris caret; pascit verò balantes capras.
(125) Non enim Cyclopibus naves adsunt milto-pictae,
Nequo viri insunt navium fabri, qui conficiant
Naves transtratas, quae perficerent singula,
Ad urbes hominum euntes veluti crebrò
Viri ad se invicem mare transmittunt navibus,
(130) Quique ipsis & insulam benè habitatam colerent.
Neque omnino maligna, fert verò tempestiva omnia.
Insunt enim prata maris cani ad littus
Irrigua, mollia. inprimis enim perennes vites essent.
In ea quidem aratio facilis; valde altam messem semper
(135) Suo tempore meterent: quandoquidem valdè pingue solum est.
In ea portus opportunus, ut non opus funibus sit,
Neque anchoras ejicere, neque rudentes alligare,
[ι, p. 179]
Sed qui appulerint manere aliquamdiu, donec nautarum
Animus voluerit & aspirarint venti.
(140) Caeterùm ad initium portus fluit limpida aqua,
Fons sub specu, circum autem alnus nascitur.
Huc appulimus, atque aliquis deus dux viae fuit
Noctem per obscuram: non enim antea apparebat ut videretur,
Caligo enim circa naves densa erat, neque luna
(145) E coelo lucebat: obscurata verò erat nubibus.
Hîc nullus insulam vidit oculis:
Neque sanè fluctus immensos provolutos ad littus
Vidimus, antequam naves bene-tabulatas applicassemus:
Appulsis autem navibus collegimus vela omnia,
(150) Ipsi etiam egressi in littus maris.
Tum vero dormientes expectavimus auroram divinam.
Quando autem manè-genita apparuit roseis-digitis aurora,
Insulam admirantes, ambulavimus per eam.
Excitarunt autem Nymphae filiae Jovis Aegidam habentis
(155) Capras montanas, ut prandium sumerent socii.
Continuò incurvos arcus, & hastas longo-ferro
Cepimus ex navibus: in tres autem partes instructi
Jaculabamur: statim autem dedit deus decentem venationem.
Naves autem me sequebantur duodecim, in unamquamque autem
(160) Novem sortitus sum capras, mihi decem elegerunt soli.
Sic tùm tota die ad solem occidentem
[ι, p. 180]
Sedebamus, comedentes carnes multas, & vinum dulce.
Non enim navium absumptum erat vinum rubrum,
Sed suppetebat. multum enim in amphoris singuli
(165) Hausimus, Ciconum fsacrum oppidum depopulati.
Cyclopum autem ad terram prospicimus qui propè erant.
Fumumque ipsorumque murmur oviumque & caprarum.
Quando autem sol occidit, & serum advenit,
Tum dormivimus in littore maris.
(170) Quando autem manè-genita apparuit roseis digitis aurora,
Et tum ego concione habita ad omnes loquutus sum:
Alii quidem nunc manete mihi dilecti socii:
Caeterùm ego cum navi mea & cum sociis meis
Transmittens, hos verè homines explorabo quinam sint,
(175) An illi contumeliosi & agrestes, neque justi,
Aut hospitales & ipsis mens pia.
    Sic fatus ad navem conscendi: jussi verò socios
Ipsosque conscendere & oram solvere.
Illi continuò conscenderunt, & per transtra sederunt,
(180) Ordine autem sedentes, canum mare verberabant remis.
Sed cùm jam in locum pervenimus propinquum,
Hic in extrema parte speluncam vidimus propè mare
Excelsam, lauris densam: hîc autem multa
Pecora, ovesque & caprae quiescebant: juxta autem aula
(185) Excelsa, aedificata erat excisis lapidibus,
Longisque pinis & quercubus alticomis.
[ι, p. 181]
Hic vir habitabat ingens, qui certè pecora
Solus pascebat longè, neque cum aliis
Versabatur, sed seorsum existens infanda sciebat.
(190) Etenim monstrum erat horrendum, neque similis
Homini humano, sed cacumini sylvoso
Excelsorum montium, quando apparebat solus ab aliis.
Tum alios jussi dilectos socios
Illic apud navemque manere & navem custodire.
(195) Porrò ego eligens sociorum duodecim optimos
Ibam, caeterum caprinum utrem habebam nigri vini
Suavis, quod mihi dedit Maron Euanthei filius,
Sacerdos Apollinis, qui Ismarum inhabitat:
Quòd ipsum cum liberis defendimus atque uxore,
(200) Reverentia moti: habitabat autem in luco arborifero
Phoebi Apollinis, ille mihi dederat pulchra dona:
Auri quidem mihi dedit elaborati septem talenta:
Dedit autem mihi craterem totum argenteum: caeterùm postea
Vinum in amphoris duodecim omnibus haustum,
(205) Suave: incorruptibile, divinum potum, neque quisquam illud
Noverat famulorum neque ancillarum in domo,
Sed ipse, uxorque chara promaque una sola.
Hoc quoties biberent dulce vinum rubrum
Uno poculo impleto, aquae viginti mensuras
(210) Immiscuit: dulcis autem odor ab cratere spirabat
Divinus: tum non tibi abstinere gratum fuisset.
Hujus ferebam impleto utre magno, viatica autem
[ι, p. 182]
In pera: statim autem mihi excitabatur animus generosus,
Virum adire ingenti praeditum fortitudine,
(215) Agrestem, neque jura benè doctum, neque leges.
Celeriter autem in antrum venimus, neque ipsum intus
Invenimus, sed pascebat pascua per pinguia pecora.
Venientes autem in antrum admirabamur singula.
Vasa quidem caseis onerabantur, repleta autem erant stabula
(220) Agnorum atque hoedorum, separatae verò singulae
Inclusae erant, separatim quidem agni, seorsim juniores,
Separatim recentes natae. natabant sero vasa omnia,
Mulctraliaque scaphaeque accommodatae, quibus immulgebat.
Tum me primùm socii precabantur verbis,
(225) Ut sumptis caseis abiremus rursus: caeterùm deinde
Celeriter ad navem celerem hoedosque & agnos
A stabulis eripientes navigare salsam aquam.
Sed ego non parui, (certè multò satius fuisset,)
Donec ipsum viderem, & mihi hospitalia daret.
(230) Neque sanè futurus erat sociis visus amabilis.
Tum autem ignem accendentes mansimus, ac & ipsi
Caseos sumentes comedimus, expectavimusque ipsum intus
Sedentes, donec venit pascens. ferebat autem ingens pondus
[ι, p. 183]
Ligni aridi, ut illi ad coenam esset.
(235) Extra autem antrum dejiciens strepitum fecit.
Nos autem perterriti diruimus in recessus antri.
Caeterùm ille in latam speluncam egit pinguia pecora,
Omnia prorsum quae mulgebat: at mares, reliquit foris,
Arietesque hircosque altam extra aulam.
(240) Caeterùm deinde admovit repagulum ingens alte levans
Grave: non illud duo & viginti currus
Fortes quaternis rotis à solo dimovere potuissent:
Tantam excelsam petram admovit januae.
Sedens autem mulsit oves & balantes capras,
(245) Omnia ut decebat, & foetum submisit singulis.
Statim autem dimidium coagulans albi lactis
Textilibus in calathis constructum reposuit:
Dimidium autem rursus constituit in vasibus, ut ei esset
In potum comedenti, & ei ad coenam sufficeret,
(250) Caeterùm postquam festinavit expeditis illis suis operibus,
Et tum ignem accendit & aspexit, interrogavit nos,
O hospites, quinam estis? unde navigatis humidum mare?
Num ad negotiationem, aut temerè erratis?
Perinde atque piratae supra mare qui errant,
(255) Animas periculo objicientes, malum alienigenis ferentes.
    Sic ait. nobis autem statim exanimatum est charum cor,
Timentibus sonitumque gravem, ipsumque monstrum.
[ι, p. 184]
Verùm, etiam sic ipsum verbis excipiens alloquutus sum:
Nos quidem à Troja aberrantes Graeci,
(260) Diversis ventis super ingentes fluctus maris,
Domum petentes, alia via, aliis itineribus
Venimus: sic fortassis Jupiter voluit moliri:
Milites autem Atridae Agamemnonis gloriamur esse,
Cujus certè nunc maxima ad coelum gloria est.
(265) Tantam enim evertit urbem, & perdidit populos
Multos, nos autem rursus procumbentes ad tua genua
Supplicamus, si quod praebeas hospitale, sive etiam aliter
Donum dares, quale hospitibus dare fas est.
Sed verere, optime, deos, supplices enim tibi sumus.
(270) Jupiter autem ultor est supplicumque hospitumque
Hospitalis, qui hospitibus simul verecundis opitulatur.
    Sic loquutus: ille vero mihi rursus respondit saevo animo:
Stultus es ô hospes, quod longè advenisti,
Qui me deos jubes sive timere, atque observare.
(275) Non enim Cyclopes Jovem à capra-nutritum curant,
Neque deos beatos, quoniam multò praestantiores sumus.
Neque ego Jovis inimicitias evitans parcam,
Neque tibi, neque sociis, si me animus jubeat,
Sed mihi dic ubi habes huc profectus benè factam navem?
(280) An alicubi in extremis locis, aut propè, ut sciam?
    Sic ait tentans, me autem non latuit scientem plurima.
Sed ipsum vicissim alloquutus sum dolosis verbis:
[ι, p. 185]
Navem quidem fregit Neptunus terrae-quassator,
Ad scopulos conjectam vestrae ad fines terrae,
(285) Promontorio adactam: Ventus autem ex ponto intulit.
Caeterùm ego cum hisce effugi arduam perniciem.
    Sic loquutus sum. ille autem nihil respondit saevo animo.
Sed ipse irruens sociis manus intulit:
Duos autem corripiens, quemadmodum catulos ad terram
(290) IIlisit: cerebrum autem humi effluebat, irrigabat autem terram.
Hos autem membratim resecans apparabat coenam,
Devorabat autem quemadmodum leo montanus, neque reliquit
Intestinaque carnesque & ossa medullis plena.
Nos autem flentes sustulimus Jovi manus,
(295) Miseram rem videntes; desperatio autem invasit animum.
    Caeterùm postquam Cyclops magnum impleverat ventrem,
Humanas carnes comedens & ad haec merum lac bibens,
Jacuit intra antrum extensus inter pecora.
Hunc quidem ego volui magnanimo animo,
(300) Propiùs accedens, gladium acutum stringens ab foemore,
Vulnerare ad pectus, ubi praecordia epar circumdant,
Manus admovens: aliud autem consilium me impedivit.
Illic enim etiam nos periissemus saeva morte:
Non enim poteramus ab janua excelsa
(305) Manibus movere saxum grave, quod admovit.
Itaque tum ingemiscentes expectavimus auroram divinam.
[ι, p. 186]
Quando autem manè-genita apparuit roseis-digitis aurora:
Tunc ignem accendit, & mulsit inclyta pecora
Omnia ut decuit, & suum foetum submisit singulis.
(310) Porrò postquam festinavit perficiens sua opera,
Simul ille rursus duobus correptis apparavit jentaculum.
Ut jentavit autem, ex antro egit pinguia pecora,
Leviter dimovens obicem ingentem: caeterùm postea
Rursus admovit, veluti si pharetrae operculum imponeret.
(315) Plurimo autem sibilo ad montem egit pinguia pecora
Cyclops, sed ego relinquebar mala profundè cogitans,
Si quo pacto ulciscerer, daret autem votum Pallas.
Illud autem mihi in animo optimum apparebat consilium.
Cyclopis enim jacebat ingens clava ad stabulum,
(320) Viridis, oleagina, hanc quidem inciderat ut ferret
Arefactam, hanc quidem nos assimilabamus inspicientes,
Quantus est malus navis viginti remis agitatae nigrae,
Onerariae, latae, quae penetrat ingentes fluctus:
Tanta erat longitudo, tanta spissitudo aspectu:
(325) Ab hac quantum ulna est, ego abscidi astans,
Et apposui sociis, polire autem jussi.
Hi verò planum levigarunt, ego autem acui astans
Summitatem statim autem apprehendens adjussi in igne ardente.
Et hanc quidem benè deposui abscondens sub stercore,
(330) Quod per speluncam fusum erat multum dense abundè.
Caeterùm alios sorte sortiri jussi,
Quínam auderet mecum vectem sublatum
[ι, p. 187]
Inserere in oculum, quando illum dulcis somnus occuparet.
Illi sortiti sunt, quos utique voluissem ipse capere
(335) Quatuor, caeterùm ego quintus, cum his electus sum.
Vespertinus autem rediit villosa pecora pascens.
Continuò verò in latam speluncam egit pinguia pecora
Omnia diligenter, neque ullum reliquit profundam extra caulam
Aut suspicatus, sive etiam deus sic jussit.
(340) Porrò deinde admovit repagulum ingens altè sublevans,
Sedens autem mulsit oves & balantes capras,
Omnia ut decebat, & foetus submisit singulis.
    Caeterùm postquam festinavit perfectis suis operibus,
Simul ille rursus duobus correptis apparavit coenam:
(345) Et tum ego Cyclopem alloquebar propè astans,
Poculum in manibus tenens nigri vini,
Cyclops accipe, bibe vinum postquam comedisti humanas carnes:
Ut scias qualem utique potum navis occultaverat
Nostra, tibi autem rursus libamen feram, ut mei misertus
(350) Domum mittas: tu autem furis non amplius tolerabiliter.
Infelix, quomodo quisquam ad te in posterum alius accedat
Ex hominibus plurimis, quoniam non ex officio egisti.
    Sic dixi: ille accepit & bibit gavisus vehementer,
Dulcem potum bibens, & me rogavit secundò rursus,
(355) Da mihi adhuc benignus, & mihi tuum nomen dic
Statim nunc, ut tibi dem hospitale munus quo tu gaudeas.
Etenim Cyclopibus fert alma terra
Vinum generosum, & illis Jovis imber auget:
Verùm hoc ambrosiae & nectaris est latex.
[ι, p. 188]
    (360) Sic ait, caeterùm ei rursus ego dedi ardens vinum.
Ter quidem praebui, ter autem ebibit insipientia.
    Caeterùm postquam Cyclopem circa mentem occupavit vinum:
Tum certè ipsum verbis alloquebar blandis,
Cyclops, interrogas me nomen inclytum? caeterùm ego tibi
(365) Dicam, tu autem mihi da hospitale munus ut pollicitus es,
Nemo mihi nomen est, Neminem autem me vocant
Mater atque pater, atque omnes alii socii.
    Sic dicebam: ille autem me rursus excepit saevo animo,
Neminem ego extremum edam post suos socios,
(370) Alios quidem prius; hoc tibi hospitale munus erit.
Dixit, & recumbens cedidit supinus, caeterùm deinde
Jacebat inflexus crassam cervicem, & illum somnus
Cepit, omnia-domans, è gutture ructabat vinum.
Frustaque humanae carnis, hic autem eructabat vino gravatus:
(375) Et tum ego vectem sub cinere demisi multo,
Ut calefieret, verbisque omnes socios
Confirmavi, ne aliquis mihi subveritus refugeret.
Sed cùm mox vectis oleaginus in igne erat
Arsurus, viridis existens, candebat vehementer;
(380) Et tum ego propiùs attuli ex igne, circùm autem socii
Stabant, caeterùm animum inspiravit ingentem daemon.
Hi quidem vecte apprehenso oleagino acuto in summitate,
Oculo infixerunt, ego autem infernè innixus
Versabam, veluti quis terebrat lignum vir navale
(385) Terebro, illi verò infrà torquent loro
[ι, p. 189]
Attingentes utrinque, illud circumvolvitur assiduè semper:
Sic ejus in oculo ignitum vectem capientes
Versabamus, hunc autem sanguis circumfluebat calefactum.
Omnes autem ei palpebras circum & supercilia cremavit vapor
(390) Pupilla ardenti: stridebant autem ei radices.
Veluti cùm vir faber securim magnam aut asciam
In aqua frigida mergit valdè stridentem,
Corroborans: hoc enim ferri utique robur est.
Sic hujus stridebat oculus oleaginum circa vectem.
(395) Horrendè autem ejulavit: insonuit autem petra.
Nos autem perterriti, dissipati fugimus: caeterùm ille vectem
Exemit oculo aspersum sanguine multo.
Illum quidem deinde abjecit à se manibus anxius.
    Caeterùm ipse Cyclopas altè vocavit, illi circa ipsum
(400) Habitabant in speluncis per promontoria ventosa.
llli autem vocem audientes accurrebant aliunde alius,
Stantes autem interrogabant circa speluncam, quidnam ipsum affligeret,
Cur tantum Polypheme laesus sic clamasti,
Noctem per divinam & insomnes nos fecisti?
(405) Num quis à te oves mortalium invito abegit?
Annè aliquis teipsum occiderit dolo an vi?
Hos rursus ex antro alloquutus est fortis Polyphemus:
    Amici, Nemo me interfecit dolo, neque viribus.
Illi verò respondentes, verba volatilia dixerunt:
[ι, p. 190]
(410) Quod si certè nemo tibi vim infert cùm solus sis,
Atqui morbus à Jove magno immissus non potest vitari.
Sed tu supplica patri Neptuno regi,
    Sic dixerunt abeuntes. meum autem risit charum cor,
Quòd nomen decepisset meum & inculpatum consilium.
(415) Cyclops autem ingemiscensque & dolens doloribus,
Manibus palpitans, lapidem quidem amovit à janua.
Ipse autem intra januam sedebat manus extendens,
Si aliquem fortassis inter oves caperet exeuntem foras,
Sic enim me putabat in mente stultum esse.
(420) Caeterùm ego deliberabam quid factu optimum esset,
Si quam sociis mortis solutionem, atque mihi ipsi
Invenirem, omnes enim dolos & consilium texui,
Videlicet ob vitam, ingens enim malum praesens erat.
Illud autem mihi in animo optimum apparebat consilium.
    (425) Mares arietes erant benè nutriti, lanosi,
Pulchrique magnique, violaceam lanam habentes:
Hoc tacitè colligavi benè tortis funibus,
In quibus Cyclops dormiebat monstrum, impia doctus:
Tribus una constrictis, qui in medio, virum ferebat,
(430) Duo autem alii utrinque ibant servantes socios.
Tres autem singulos viros oves ferebant: caeterùm ego
(Aries enim erat pecudum longè optimus omnium)
Hujus tergum arripiens, villosum sub ventrem delapsus
Pendebam: caeterùm manibus lana preciosissima
(435) Firmiter implicitus tenebam audaci animo.
Sic tum quidem ingemiscentes expectavimus auroram divinam.
[ι, p. 191]
    Quando autem manè genita apparuit roseis digitis aurora,
Et tum continuò ad pascua exegit mascula pecora.
Foeminae verò balabant immulctae per stabula,
(440) Ubera enim gravabantur, custos verò doloribus multis
Afflictus, omnium ovium palpitabat terga
Recte stantium: illud autem stultus non animadvertit,
Ut illi sub villosorum arietum pectoribus ligati essent.
Ultimus aries pecorum exibat foras
(445) Densitate pilorum gravatus, & me varia cogitante.
    Hunc palpitans alloquutus est fortis Polyphemus:
Ignave aries, quid mihi per speluncam exis ovium
Ultimus? neutiquam antea relictus ibas ab ovibus,
Sed multo primus pascebaris teneros flores herbae
(450) Magnificè incedens, primus ad fluenta fluviorum perveniebas.
Primus autem ad caulam desiderabas redire
Vespertinus: nunc rursus ultimus, an tu domini
Oculum desideras? quem vir malus eruit
Cum molestis sociis, postquam domuisset mentem vino,
(455) Nemo, quem nondum existimo elapsum esse mortem.
Utinam idem sentires vocalisque fieres
Ut diceres, ubinam ille meum robur effugit.
Profectò ei cerebrum per speluncam huc & illuc
Verberato flueret ad solum, meumque cor
(460) Quiesceret è malis, quae mihi nihili precii vir intulit Nemo.
[ι, p. 192]
    Sic loquutus, arietem ab se dimisit foras:
Venientes autem paululum à speluncaque & aula,
Primus ab ariete solvebar, solvi autem socios.
Celeriter autem pecora rectipeda pinguia pinguedine
(465) Multa ferientes pepulimus, donec ad navem
Pervenimus, desiderati charis sociis visi sumus,
Qui effugimus mortem: alii verò ingemiscebant flentes.
Sed ego non sinebam, (superciliis autem innuebam singulis)
Lugere, sed jussi celeriter villosa pecora
(470) Multa in navem recipientes renavigare salsam aquam.
Illi statim conscenderunt & per transtra sederunt,
Ordine autem sedentes cavum mare verberabant remis.
Sed quando tantum aberant quantum utique audire potest clamitans,
Et tunc ego Cyclopem alloquebar convitiis,
(475) Cyclops, non debebas imbellis viri socios
Mandere in spelunca cava, forti vi,
Et sanè te debebant invadere mala facta,
Infelix, quoniam hospites non verebaris tua in domo
Absumere, ideoque te Jupiter ultus est & alii dii.
(480) Sic dicebam. ille autem continuò irascebatur ex corde magis.
Misit autem abrumpens verticem montis magni.
Dejecit autem ante navem nigram proram habentem,
Paululum autem abfuit gubernaculum extremum nancisci.
Inundavit autem mare adveniente à petra.
(485) Hanc statim ad littus refluus ferebat fluctus
Inundatio ex mari, appropinquavit ut littus attingeret.
[ι, p. 193]
Caeterùm ego manibus apprehendens ingentem contum
Detrusi ab littore, socios autem excitans, imperavi
lnjicere remos, ut malum fugeremus
(490) Capite annuens: hi autem incumbentes remigabant.
Sed quando certè bis tantum mare sulcantes recessimus,
Certè tum Cyclopem alloquebar, circùm autem socii
Blandis verbis prohibebant hinc atque illinc,
Infelix, cur vis irritare agrestem virum?
(495) Qui etiam nunc in pontum jacto telo deduxit navem
Rursus ad continentem, & certè existimabamus illic perituros.
Si verò resonantem te aut loquentem audierit,
Collidere poterit nostra capita, & navalia ligna,
Saxo aspero jaciens, tantum enim jaculatur.
    (500) Sic dicebant; sed non flexerunt meum generosum animum,
Sed ipsum rursus alloquutus sum elato animo:
Cyclops, si quis te inter mortales homines
Oculi interrogaverit indecentem caecitatem,
Dic Ulyssem urbium eversorem evulsisse,
(505) Filium Laërtis in Ithaca domum habentem.
    Sic dicebam, ille mihi ejulans respondebat sermone,
Papae, quam scilicet mihi prisca vaticinia accidunt.
Erat quidam hic vates vir bonus magnusque,
Telemus Eurymedes, qui vaticiniis excellebat:
(510) Et vaticinans consenuit inter Cyclopas,
Qui mihi dicebat haec omnia perfectum iri in posterum,
[ι, p. 194]
Manibus ex Ulyssis privatum iri visu.
Sed semper quendam virum ingentem & pulchrum existimabam
Huc venturum esse magna praeditum virtute.
(515) Nunc autem me parvus & nihili & imbellis,
Oculo privavit, postquam domuit me vino.
Sed age huc veni Ulysses, ut tibi hospitalia praebeam,
Deductionemque solicitem dare inclytum Neptunum.
Hujus ego filius sum, pater autem meus gloriatur esse:
(520) Ipse autem siquidem voluerit sanabit, neque quisquam alius,
Neque deorum immortalium, vel mortalium hominum.
    Sic ait. porrò ego ipsum excipiens alloquebar,
Utinam verò anima & vita te potuissem
Spoliatum mittere intra Plutonis domum:
(525) Haud sanè oculum utique sanabit neque Neptunus.
    Sic dicebam: ille continuo regi Neptuno
Supplicabat manus extendens in coelum stelliferum:
    Audi Neptune, terram continens nigra caesarie,
Si utique tuus sum, pater autem meus gloriaris esse,
(530) Da ne Ulysses urbium-eversor in patriam veniat,
Filius Laërtis in Ithaca domum habens.
At si illi fatale est amicosque videre & pervenire
Domum ad benè-aedificatam, & suam in patriam terram,
Serò malè veniat, postquam perdiderit omnes socios,
(535) Nave in aliena, inveniat autem detrimentum domi.
    Sic ait precans, hunc autem audivit Neptunus.
Caeterùm ille rursus multò majore lapide sublato,
Misit circumrotatum, intendit autem magnam vim.
Dejecit autem post navem nigro rostro:
[ι, p. 195]
(540) Paululum defuit autem quin gubernaculum summum attingeret.
Exundavit autem mare proruente ab saxo.
Hanc autem ulterius ferebat fluctus, appropinquabat vero terram adire.
Sed quando certè ad insulam pervenimus, ubi aliae
Naves benè tabulatae stabant densae, in ipsis autem socii
(545) Sedebant lugentes, nos expectantes semper;
Navem quidem illuc ubi venissemus subduximus in arenas,
Ipsi autem exivimus ad littus maris.
Pecora autem Cyclopis cava ex navi deducta
Divisimus, ut nullus mihi privatus abierit sua portione.
(550) Arietem autem mihi soli bene ocreati socii
Divisis ovibus dederunt prae aliis, eum enim in littore
Joui atras nubes cogenti Saturnio, qui omnibus imperat,
Sacrificio facto, foemora incendi, ille vero non curabat sacra;
Sed certè deliberabat quo pacto perderentur omnes
(555) Naves benè-tabulatae, & mihi dilecti socii.
    Sic nunc quidem tota die donec sol occidit
Sedebamus, epulantes carnes immensas & dulce vinum.
Quando autem sol occidit, & tenebrae supervenerunt,
Et tum dormivimus in littore maris.
(560) Quando autem manè-genita apparuit roseis digitis aurora,
Tum ego sociis illos excitans imperavi,
Et ipsos conscendere & rudentes solvere:
Illi verò statim ingressi sunt, & per transtra sedere.
Ordine autem sedentes canum mare verberabant remis.
(565) Hinc verò ulterius navigavimus tristati corde,
Laeti ex morte evitata, postquam charos amisimus socios.

Odyssea Liber 10 (κ)

[κ, p. 196]

IN Aeoliam insulam pervenimus, ubi habitabat
Aeolus Hippotades, charus immortalibus diis,
Natanti in insula, totam verò ipsam circumdat murus
Ferreus, infragilis, laevis verò circùm currit petra.
(5) Hujus duodecim liberi in regia nati sunt:
Sex quidem filiae, sex quidem filii pubescentes:
Tum ille filias conjunxit filiis, ut essent uxores.
Hi semper juxta patrem charum & matrem venerandam
Convivantur: juxta eas autem cibaria varia apponuntur:
[κ. p. 197]
(10) Odorata autem domus circum personat in aula
Die, nocte verò rursus apud pudicas uxores
Dormiunt, intraque tapetas & in tessellatis lectis.
Equidem ad horum pervenimus urbem & domos eximias,
Mensem vero in totum amicè excipiebat me, & interrogabat singula,
(15) Ilium, Argivorumque naves & reditum Graecorum.
Caeterùm ego huic omnia ut decebat enarravi.
Sed quando certè ego iter postulabam, atque admonebam
Dimittere, nihil quicquam ille abnuit: paravit autem deductionem.
Dedit autem mihi excoriatum utrem bovis novennis,
(20) In quo procellosorum ventorum ligavit flatus.
Illum enim promum ventorum fecit Saturnius,
Aut quidem mulcere aut tollere quemcunque velit.
Nave in cava alligavit funiculo splendido,
Argenteo, ut non quicquam praeterflaret ne paululum quidem:
(25) Caeterùm mihi flatum Zephyri immisit ut flaret,
Ut ferret navesque & nos: non enim erat
Perfecturus: propria enim periimus insipientia,
Per novem dies continuò navigamus noctesque & dies,
Decima verò jam apparebat patria tellus:
(30) Et jam qui faces-praeferrent vidimus propè existentes.
lbi me dulcis somnus occupavit defessum,
Semper enim pedem id est clavum navis movebam: neque cuiquam alii
Dedi sociorum, ut celeriter perveniremus in patriam terram.
Socii autem verbis ad se invicem loquebantur,
[κ. p. 198]
(35) Et me suspicati sunt aurumque & argentum domum reducere,
Dona ab Aeolo magnanimo Hippotada:
Sic aliquis dicebat conspicatus in proximum alium,
O dii, quam hic omnibus gratus est & magni precii
Hominibus, ad quorumcumque urbem & terram veniat:
(40) Multa quidem ex Troja ducit preciosa, pulchra,
Ex praeda: nos rursus eadem profectione confecta,
In patriam redimus vacuas manus habentes.
Et nunc ipsi haec praebuit rem gratam faciens ob amicitiam
Aeolus. sed agè celeriter videamus quaenam illa sint,
(45) Quantum aurique & argenti utri insit.
    Sic dicebant, consilium autem malum vicit sociorum.
Utrem quidem solverunt, venti autem omnes eruperunt.
Hos statim furens ferebat in pontum procella
Flentes terra à patria; caeterùm ego
(50) Experrectus in animo eximia deliberabam,
Utrum lapsus ex navi perirem in ponto,
An tacitus sustinerem & adhuc vivis interessem:
Sed sustinui & mansi: absconditus autem in navi
Jacebam, illi verò ferebantur malo venti turbine
(55) Rursus ad Aeoliam insulam; lugebant autem socii.
Ibi in littus conscendimus, & hausimus aquam.
Statim prandium ceperunt celeres apud naves socii.
Caeterùm postquam cibumque gustavimus atque potum:
Tum vero ego praeconem comitem eligens & socium,
(60) lvi ad Aeoli inclytas aedes: hunc verò inveni
Convivantem juxta suam uxorem & suos liberos.
Ut venimus autem in domum ad fores in limine
[κ. p. 199]
Sedebamus: illi vero in animo obstupescebant interrogabantque
Quomodo venisti Ulysses? quis tibi malus ingruit daemon?
(65) Certe quidem te accuratè dimisimus, ut pervenires
In patriam terram & aedes, & sicubi gratum esset.
    Sic dicebant; caeterùm ego alloquebar tristatus corde:
Laeserunt me socii mali, ad illosque somnus
Infelix, sed medemini amici: potestas enim penes vos.
    (70) Sic loquutus sum blandis demulcens verbis:
Illi verò muti facti sunt. pater autem excipiebat sermone,
Abi ocyùs ex insula pessime viventium,
Neque enim mihi fas est excipere neque dimittere
Virum illum qui diis invisus est beatis.
(75) Abeas quoniam certè diis invisus huc venisti.
    Sic loquutus: dimisit ex aedibus graviter suspirantem.
Hinc verò ulterius navigavimus afflicti corde,
Fatigabatur autem virorum animus à molesta remigatione
Nostra stoliditate, quoniam non amplius apparuit reditus.
(80) Sex dierum quidem continuò navigavimus noctesque & dies.
Septima verò venimus Lami ad excelsam urbem
Longe distantes portas habentem Laestrygiam ubi pastorem pastor
Evocat impellens, alter verò exiens audit.
lbi verò insomnis vir pastor duplicem capit mercedem,
(85) Unam pascendis ovibus, alteram pascendis albis pecoribus.
[κ. p. 200]
Propè enim noctisque & diei sunt viae.
Ibi postquam ad portum inclytum venimus, quem circum petra
Excelsa erat, contiguè utrinque:
Littora prominentia contraria sibi invicem
(90) In ostia procurrunt; angustus autem introitus est.
Ibi illi intus omnes tenebant naves aequales,
Ipsae quidem intra portum concavum ligabantur
Propinquae, nunquam enim attollitur fluctus in ipso,
Neque magnus neque parvus: candida erat circum tranquillitas.
(95) Caeterùm ego solus tenui extra navem nigram,
Illic in extrema parte petrae funes alligabam.
Stabam verò specula excelsa conscensa,
Ibi quidem neque boum neque virorum apparebant opera,
Fumum autem solum videbamus à terra erumpentem.
(100) Caeterùm tunc ego socios praemisi sciscitatum profectos,
Quínam viri essent supra terram panem vescentes:
Viris duobus electis, tertium praeconem unà comitem tradens.
Illi iverunt egressi in plenam viam, qua currus utique
Ad urbem ab excelsis montibus deducunt lignum.
(105) Puellae verò obvii facti sunt ante urbem aquam-petenti
Filiae fortis Laestrygonis Antiphatae.
Haec quidem ad fontem descenderat limpidum
Artaciam, hinc enim aquam ad urbem ferebant.
[κ. p. 201]
Illi verò astantes alloquebantur interrogabantque,
(110) Quísnam eorum esset rex, & quibus imperaret.
Illa valdè statim patris ostendit excelsam domum.
Illi postquam ingressi sunt inclytam domum, ipsam vero mulierem
Invenerunt, velut montis verticem, illam autem perhorruerunt.
Illa verò continuò è foro evocabat inclytum Antiphatem
(115) Suum maritum, qui certè illis intendebat saevam mortem:
Statim uno correpto sociorum, apparavit coenam:
Duo verò ruentes fuga ad naves pervenerunt.
    Caeterùm ille clamorem excitavit per urbem, illi audientes
Ibant fortes Laestrygones aliunde alius,
(120) lnnumeri, non hominibus similes, sed Gigantibus,
Illi à petris, gravibus lapidibus
Iaciebant: statim autem malus strepitus per naves excitatus est.
Virorum pereuntium naviumque fractarum:
Tanquam pisces vero transfigentes tristes epulas ferebant.
(125) Dum illi hos perdebant profundum portum intra,
Interea ego gladium acutum extraxi à foemore,
Eo funes abscidi navis nigra-prora.
Statim autem meos socios excitatos jussi
Incumbere remis, ut calamitatem subterfugeremus.
(130) Illi simul omnes incumbunt timentes mortem.
Libenter autem in pontum altas effugit petras
Navis mea: caeterùm reliquae densae illic perierunt.
Hinc autem ulterius navigavimus tristes corde,
Laeti ex morte evitata, postquam dilectos amisimus socios.
[κ. p. 202]
(135) Aeaeam autem ad insulam pervenimus: ibi autem habitabat
Circe pulchricoma veneranda dea, eloquens,
Germana soror prudentis Aeaetae:
Ambo enim natae sunt ex illustrante-homines sole
Matre ex Perse, quam Oceanus genuit filiam.
(140) Hic verò in littore nave devenimus clàm
Navium capacem in portum, & Deus aliquis dux erat.
Ibi tum exeuntes, duos dies & duas noctes
Jacebamus, pariter & labore & dolore animum macerantes.
    Sed quando certè tertiam diem pulchricoma perfecit aurora,
(145) Et cum ego meam hastam capiens & gladium acutum,
Celeriter ab nave recessi in speculam,
Sicubi opera viderem mortalium vocemque audirem.
Stabam autem speculam in praeruptam ubi conscendissem
Et mihi apparebat fumus à terra lata,
(150) Circes in aedibus per arbores densas & sylvam.
Deliberabam autem deinde in mente & in animo
Proficisci, atque audire, postquam vidi splendidum fumum.
Sic autem mihi reputanti visum est satiùs esse,
Primùm proficisci ad navem celerem & littus maris
(155) Prandium sociis dare, praemittereque ad audiendum.
Sed quando jam propè eram valdè ad navem utrinque agitatam,
Certe tum aliquis me deorum misertus est solum existentem
Qui mihi excelsis cornibus cervum magnum in viam ipsam
[κ. p. 203]
Misit, qui ad flumen decendebat ad pascua sylvae
(160) Potaturus, certè enim ipsum ceperat vis Solis.
Hunc ego ingredientem per spinam medio tergo
Percussi, ipsum autem penitus hastile ferreum transiit.
Decidit autem in pulveres longum-vociferans, & evolavit animus.
In hunc ego irruens, hastam ferream ex vulnere
(165) Extraxi: illam quidem illic reclinans in terra
Reliqui: caeterùm ego avulsi virgultaque viminaque.
Fune ad ulnae longitudinem benè-torto undique
Complicato, colligavi pedes ingentis monstri.
Descendi autem in cervice gerens ad navem nigram,
(170) Hasta innixus, quoniam nullo pacto poteram in humero
Manu ferre altera, valdè enim magnum animal erat.
Dejeci autem ante navem, excitavi autem socios
Blandis verbis, astando viros singulos:
    O amici, nondum enim descendimus tametsi tristes
(175) In Plutonis aedes, antequam fatalis dies adveniret.
Sed agitè quamdiu [est] in navi celeri cibusque potusque,
Memores simus escae, neque vexemur fame.
    Sic dicebam: hi celeriter meis verbis parebant.
Egressi autem ad littus maris irrequieti
(180) Admirabantur cervum, valdè enim magna bestia erat.
Caeterùm postquam oblectati sunt videntes oculis,
[κ. p. 204]
Manibus lotis apparabant eximium convivium.
Sic tum quidem totum diem ad Solis occasum
Sedebamus, comedentes carnes multas & vinum dulce.
(185) Quando autem Sol descendit & tenebrae advenerunt,
Certè tum dormivimus in littore maris.
Quando autem manè-genita apparuit roseis digitis aurora,
Et tum ego concione coacta sermone alloquutus sum:
    Audite meos sermones mala etsi patientes socii,
(190) O amici, non enim scimus ubi occasus, neque ubi aurora,
Neque ubi sol hominibus lucem praestans vadit sub terram,
Neque ubi resurgit: sed consilium ineamus celeriter,
Si quid adhuc sit consilii, ego verò non existimo esse.
Vidi enim speculam ubi ad excelsam ascendi
(195) Insulam, quam pontus infinitus circumdat.
Ipsa verò humilis jacet, fumum autem in medio
Vidi oculis per arbores densas & sylvam.
Sic dicebam: his verò perculsum est amicum cor,
Recordatis facinorum Laestrygonis Antiphatae
(200) Cyclopisque violentiae, magnanimi, viros-devorantis.
Flebant autem valdè uberes lacrymas profundentes:
Sed nulla res succurrebat lugentibus.
Caeterùm ego bifariam omnes bene-ocreatos socios
Numerabam. principem autem utrisque praebui.
(205) Alterorum ego dux eram, alterorum Eurylochus deo-similis.
Sortes autem in galea ferrea concussimus celeriter,
Cecidit autem sors magnanimi Eurylochi.
Festinabat autem ire, unà cum eo duo & viginti socii
[κ. p. 205]
Flentes: nos autem reliquerunt lugentes post eos.
(210) lnveniebant autem in convalle aedificatas aedes Circes
Politis lapidibus conspicuo in loco.
Circa ipsam autem lupi erant montani atque leones,
Quos illa cicuraverat postquam mala pharmaca dedisset.
Neque illi irruerunt in viros, sed certè ipsi
(215) Caudis longis adblandientes assurgebant:
Quemadmodum quoties dominum canes è convivio proficiscentem
Circumblandiuntur: (semper enim adfert lenimenta animi)
Sic circa hos lupi fortibus unguibus atque leones
Gestu blandiebantur: hi verò timuerunt postquam viderunt gravia monstra.
(220) Stabant autem in januis deae pulchricomae.
Circen autem intus audiebant cantillantem voce pulchra,
Telam percurrentem ingentem, divinam, qualia dearum
Subtilia & gratiosa & splendida opera sunt,
His verò sermonibus coepit Polites princeps virorum,
(225) Qui mihi clarissimus sociorum erat, maximeque venerandus,
    O socii, intus sanè aliqua percurrens ingentem telam
Pulchrè canit, (pavimentum autem totum resonat,)
Aut dea, aut foemina, quare pulsemus ocyùs.
    Sic sanè dixit. illi verò pulsarunt vocantes.
(230) llla continuò egressa januas aperuit pulchras,
Et invitabat: illam autem una omnes imprudenter sequebantur:
Eurylochus autem remansit suspicatus fraudem esse.
Sedere fecit introductos per sediliaque thronosque,
[κ. p. 206]
Ipsis autem caseumque & farinam & mel flavum,
(235) Vino Pramnio immiscuit: commiscuit autem pani
Venena nocentia, ut prorsus obliviscerentur patriae terrae.
Caeterùm postquam porrexitque & ebiberunt, statim deinde
Virgula percutiens intra haras conclusit.
Illi suum habebant capita, vocesque corporaque,
(240) Et setas: caeterùm mens erat firma ut antea.
Sic hi quidem flentes conclusi sunt: his autem Circes
Glandem juglandemque apposuit fructumque corni arboris
Edere, perinde ac sues humi cubantes semper edunt.
Eurylochus autem continuò venit celerem ad navem nigram,
(245) Nuncium de sociis relaturus, & amarum fatum.
Sed neque proloqui quibat verbum, cupidus licet,
Cor dolore ingenti perculsus: in ipso autem oculi
Lacrymis implebantur, luctum verò arguebat animus.
Sed cùm tandem omnes instamus interrogantes,
(250) Tum aliorum sociorum commemoravit exitium.
Ivimus ut jusseras per sylvas, inclyte Ulysses,
Invenimus in vallibus fabricatas aedes pulchras,
Politis lapidibus conspicuo in loco,
Illic quidem magnam telam percurrens stridulè canebat,
(255) Seu dea seu mulier: hi verò loquebantur vocantes.
Illa continuò egressa januam aperuit pulchram,
[κ. p. 207]
Et vocabat: simul omnes illam imperitia sequebantur.
Caeterum ego substiti existimans dolum esse,
llli simul evanuerunt confertim, neque quisquam eorum
(260) Apparuit: diu autem desidens animadvertebam.
    Sic ait, caeterùm ego quidem gladium argenteis clavis confixum
Humeris apposui ingentem, ferreum, circum autem arcum:
Illum continuò jussi eandem viam monstrare.
Caeterùm ille utraque prehensis precabatur genibus,
(265) Et me lugens verbis alatis alloquebatur.
    Ne me duc illuc invitum ô generose, sed desere hic.
Novi enim quòd neque ipse redibis, neque quenquam aliorum
Abduces tuorum sociorum. sed cum illis ocyus
Fugiamus: adhuc sanè effugere poterimus malum fatum.
    (270) Sic ait, caeterùm ego ipsum excipiens alloquebar:
Euryloche, certè quidem tu mane illic, hoc in loco
Edens & bibens cavam apud navem nigram:
Caeterùm ego vadam, ingens autem mihi adest necessitas.
    Sic fatus, ab nave ego discedebam, atque mari.
(275) Sed cum jam jam pergens sacras per valles
Circes accedebam veneficae ad magnam domum.
lbi mihi Mercurius aurea virgula obviam venit
Incedenti ad domum, adolescenti viro similis
Primùm pubescenti, cujus gratiosissima est pubertas.
(280) Manui mihi inhaesit, verbumque dixit & proloquutus est,
Quorsum ô infelix per tesqua incedis solus,
Locorum ignarus? socii autem tibi illi Circes aedibus
[κ. p. 208]
Clauduntur, ut sues benè munita latibula inhabitantes.
An hos liberaturus huc venis? neque te puto
(285) Ipsum rediturum esse: manebis autem tu ubi utique alii.
Sed agè certè te ex malis solvam atque servabo,
Accipe hoc remedium bonum, quod habens ad aedes Circes
Vade, quod sanè à capite avertet malum diem:
Omnia autem tibi dicam perniciosa consilia Circes.
(290) Apparabit tibi potionem, mittet verò venena in panem.
Sed neque sic incantare poterit, non enim permittet
Remedium eximium quod tibi dabo: dicam verò singula.
Quando Circes te percutiet praelonga virga,
Tum sanè tu gladio acuto extracto à foemore,
(295) In Circen irrue, perinde atque interficere cupiens.
Illa te subtimescens invitabit ad concubitum,
Ibi tu neutiquam deinde abnega deae cubile,
Ut tibi solvatque socios, teque ipsum benignè excipiat:
Sed jube ipsam beatorum magnum juramentum jurare,
(300) Ne ullum tibiipsi detrimentum malum paret aliud,
Ne te nudatum imbellem, nec invirilem faciat.
    Sic certè loquutus praebuit remedium Mercurius
Ex terra evulsum, & mihi naturam ejus commonstravit.
Radix quidem nigra erat, lacti quidem similis flore,
(305) Moly autem ipsum vocant dii. difficile autem effossu
Viris utique mortalibus, dii autem omnia possunt.
[κ. p. 209]
Mercurius quidem discessit ad magnum Olympum,
Insulam in sylvosam, ego autem ad domum Circes
Ibam: multa autem mihi cor cogitabat eunti.
(310) Constiti autem in januis deae pulchricomae.
Ibi stans vocavi: dea autem meam exaudivit vocem.
Illa statim egressa januas aperuit splendidas,
Et invitabat: caeterùm ego sequutus sum tristatus corde.
Collocavit autem me introductum in throno argenteo, clave munito,
(315) Pulchro, fabrefacto, scabellum verò sub pedibus erat.
Adornavit autem mihi potionem aureo poculo ut biberem,
Intus pharmacum misit, mala meditans in animo.
Caeterùm postquam dedit & ebibi, neque me domuit,
Virgula feriens verbumque dixit & proloquuta est:
(320) Abi nunc in haram, cum aliis cuba sociis.
    Sic ait, ego autem gladio acuto stricto à foemore
In Circen irrui, tanquam occidere moliens:
Illa verò magnum exclamans subtercurrit & prendit genua:
Et mihi plorabunda verba volatilia dixit:
(325) Quis? cujas es hominum? ubi tibi urbs atque parentes?
Stupor me tenet quòd non bibens haec venena mutatus es.
Minimè enim quisque alius vir haec venena, sustinuit,
Quicunque hauserit, & primùm transmiserit septum dentium.
Tibi verò aliqua in pectoribus immutabilis mens est.
(330) Nimirum tu Ulysses es versutus, quem mihi semper
Praedixit venturum aurea-virga utens Mercurius,
Ex Troja reversum celeri cum nave nigra.
Sed agè certè in vaginam gladium pone: nos verò deinde
[κ. p. 210]
Lectulum meum conscendamus, ut commixti
(335) In lecto & amicitia confidamus invicem,
    Sic ait. caeterùm ego ipsam excipiens alloquebar:
O Circe, quo pacto me jubes tibi mansuetum esse,
Quae mihi sues quidem fecisti in domibus socios,
Ipsum autem hîc detinens dolos agitans jubes
(340) Ad thalamum ire, & tuum conscendere cubile,
Ut me nudatum malum & effaeminatum facias?
Non sanè ego volò tuum conscendere lectum,
Nisi mihi sustineas dea magnum juramentum jurare,
Ne ullum mihi detrimentum malum machineris aliud:
    (345) Sic dicebam: illa continuò juravit ut jussi.
Caeterùm postquam juravit & perfecit jusjurandum,
Tum ego Circes conscendi pulchrum lectum.
Ancillae autem interea quidem intra domum satagebant
Quatuor, qua ei domi administrae erant.
(350) Natae autem hae erant ex fontibus & à sylvis,
Et ex sacris fluminibus quae ad mare profluunt:
Harum una quidem injecit thronis stragula pulchra,
Purpurea supernè, infernè lintea tenuia subjecit.
Altera verò ante thoros extendit mensas
(355) Argenteas, his autem apposuit aureas lances.
Tertia verò in cratere mellifluum vinum miscebat
Dulce in argenteo, distribuit autem aurata pocula.
Quarta verò aquam ferebat, & succendit ignem
Magnum sub tripode magno, calefiebat autem aqua.
[κ. p. 211]
(360) Caeterùm postquam efferbuit aqua in splendido aheno,
In labrum me collocatum lavit ex tripode magno,
Suaviter fusa aqua per caputque & humeros,
Ut mihi laborem animum-rodentem demeret membris.
Porrò postea lavit & unxit pingui oleo,
(365) Chlaenam mihi pulchram circùm induit atque tunicam.
Collocavit autem me introductum ad thronum argenteum
Pulchrum, fabrefactum, scabellum autem sub pedibus erat.
Aquam autem ancilla gutturnio perfundebat ferens,
Pulchro, aurato super argenteo lebete
(370) Ad lavandum, juxta autem politam extendit mensam:
Panem autem veneranda proma apposuit ferens,
Eduliis multis appositis, gratificata praesentibus,
Edere autem jussit, meo autem non placuit animo,
Sed sedebam alia cogitans, mala autem providebat animus:
(375) Circe autem ut agnovit me sedentem, neque ad cibum
Manum extendentem, gravem autem me dolorem habentem,
Propè astans verba volatilia dixit:
    Quid sic Ulysses sedes similis muto
Animum macerans? cibum autem non attendis neque potum?
(380) An aliquem certè dolum alium times? neque enim te oportet
Timere: jam enim juravi forte juramentum.
    Sic ait, caeterùm ego ipsam excipiens dixi:
O Circe quis sane vir, qui aequus & justus sit,
Prius audeat gustare cibum atque potum,
(385) Antequam redimantur socii & in oculis videantur?
Sed si sanè benigna bibere edereque jubes,
[κ. p. 212]
Solve ut palàm videam dilectos socios.
    Sic dicebam. Circe autem ex aedibus ibat,
Virgam tenens in manu, januas autem aperuit harae,
(390) Exegit porcis similes novennibus.
Illi quidem continuò stabant contrarii: illa autem per eos
Incedens adunxit unicuique pharmacùm aliud.
Horum quidem è membris pili defluebant, quos antè produxerat
Pharmacum perniciosum, quod ipsis dederat honoranda Circe.
(395) Viri autem continuò reddebantur juniores quàm antea fuerunt,
Et multò pulchrioresque & majores aspectu:
Agnoverunt autem me illi, inque haeserunt in manibus singuli
Omnibus autem jucundus subortus est luctus, per domum autem
Horrendùm resonabat, dea verò miserta est & ipsa.
(400) Illa autem propè me stans loquuta est diva dearum:
Generose Laërtiade multiscie Ulysses,
Vade nunc ad navem celerem & ad littus maris,
Navem quidem omnium primùm subducite ad continentem:
Facultates verò in speluncis abscondite armaque omnia.
(405) Ipse autem statim revertere & adduc dilectos socios.
    Sic ait, caeterùm mihi persuasus est animus generosus.
Festinabam ire ad navem celerem & littus maris.
Inveni deinde juxta navem celerem dilectos socios,
Miserabiliter lugentes, tenellas lacrymas profundentes.
(410) Ut cum in agro degentes buculae circa vaccas armentarias
Venientes ad mandram, postquam herba saturae sunt,
Omnes simul ludunt oppositae, neque ipsa stabula
[κ. p. 213]
Detinent, sed indesinenter mugientes circùm currunt
Matres: sic me illi, postquam viderunt oculis,
(415) Lacrymantes circumdabant: videbatur autem ipsorum animus
Sic esse veluti in patriam venissent & urbem suam
Asperae Ithacae, ubi nutriti sunt atque nati.
Et me lugentes verbis volatilibus alloquebantur,
Tibi quidem redeunti, generose sic gratulamur,
(420) Perinde atque si in Ithacam venissemus patriam terram:
Sed agè aliorum sociorum narra interitum.
    Sic dicebant, caeterùm ego alloquebar blandis verbis,
Navem quidem omnium primùm subducamus in littus,
Bonaque in speluncis recondamus armamentaque omnia.
(425) Vos autem accelerate me una universi sequi,
Ut videatis socios sacris in aedibus Circes,
Bibentes & comedentes, copiosum enim victum habent.
    Sic dicebam, illi celeriter meis verbis obediebant.
Eurylochus autem solus mihi detinebat omnes socios,
(430) Et ipsos alloquutus verba celeriter proloquutus est:
Ah miseri quò ibimus? quid mala desideratis ista,
Circes ad aedes descendere? quae omnes
Aut sues aut lupos reddet aut leones,
Qui ei magnam domum custodiant etiam necessitate.
(435) Sic sanè Cyclops fecit, quando ejus ad stabulum venerunt
Nostri socii, cum his audax sequutus est Ulysses.
Hujus enim etiam illi insipientia perierunt.
    Sic ait, caeterùm ego in mente deliberabam,
[κ. p. 214]
Extracto gladio oblongo à foemore,
(440) Quo ei abscisso capite, ad solum dejicere,
Etiamsi valdè consanguinitate me attingeret: sed me socii
Mollibus verbis continuerunt aliundè alius.
O generose, hunc quidem linquamus, siquidem tu jubes,
Hic juxta navem manere & navem custodire,
(445) Nobis autem dux esto sacram ad domum Circes.
    Sic loquuti, ab nave discedebant atque mari,
Neque quidem Eurylochus cavam apud navem relinquebatur,
Sed sequebatur, timuit enim meas asperas minas.
Interea verò alios socios in aedibus Circe
(450) Studiosè lavitque, unxitque pingui oleo,
Circùm autem pulchras chlaenas induit atque tunicas:
Epulantes autem pulchrè omnes invenimus intra aedes.
Hi vero postquam invicem conspexerunt reputabantque omnia,
Flebant lugentes, undiquaque autem resonabat domus.
(455) Illa verò propè me stans alloquebatur diva dearum:
Generose Laertiade versute Ulysses,
Ne amplius nunc uberem luctum excitetis: scio etiam ipsa
Et quos in ponto passi estis dolores piscoso,
Atque quaecunque injusti viri nocuerunt in terra.
(460) Sed agite comedite cibum & bibite vinum,
Donec denuò animum intra praecordia receperitis,
Qualem quando primùm relinquebatis patriam terram
Asperae Ithacae, nunc verò defatigati & tristes
[κ. p. 215]
Semper erroris duri memores neque unquam vobis
(465) Animus est in laetitia, quandoquidem valdè multa passi estis.
    Sic ait, nobis autem continuò paruit animus generosus.
Hîc quidem diebus omnibus plenum in annum
Sedebamus, convivantes carnes immensas, & suave vinum.
Sed quando certè annus erat, & circumvertebantur horae
(470) Mensibus exactis ex ordine, dies longi perfecti sunt.
Et tum me evocatum alloquuti sunt dilecti socii:
    Infelix jam nunc memor esto patriae terrae,
Si tibi ex fato est servari atque pervenire
Domum ad excelsam, & tuam in patriam terram.
    (475) Sic dicebant. caeterum mihi persuasus est animus generosus.
Sic tum quidem tota die ad solis occasum
Sedebamus convivantes carnes immensas & suave vinum.
Quando verò sol occidit, & crepusculum advenit,
Illi quidem dormierunt per aedes obscuras.
    (480) Caeterùm ego Circes conscenso splendido lecto
Ad genua supplex rogavi: dea verò meam audivit vocem,
Et ipsam compellando verba volatilia dixi:
O Circe, perfice mihi promissionem quam promisisti,
Domum fore ut mitteres: at animus mihi impellitur jam,
(485) Atque aliorum sociorum, qui mihi affligunt charum cor
Circa me lugentes, quando tu seorsum abes.
    Sic dicebam: illa continuò excipiens diva dearum:
O generose Laërtiade, versute Ulysses,
Ne amplius nunc inviti mea manete in domo.
(490) Sed aliam oportet primùm viam perficere & pervenire
Ad Plutonis domum, & splendidae Proserpinae.
[κ. p. 216]
Animam consulturos Thebani Tiresiae
Vatis caeci, cujus mentes firmae sunt.
Huic etiam mortuo mentem tribuit Proserpina,
(495) Solus ut saperet, reliqui vero umbrae circùm volitant.
    Sic ait. caeterùm mihi fractum est amicum cor,
Flebam autem in lectulo desidens, neque amplius animus
Voluit amplius vivere, & videre lumen solis.
Caeterùm postquam flevique provolutusque satur eram,
(500) Et tum jam ipsam verbis excipiens alloquebar,
O Circe quisnam hanc viam demonstrabit?
Ad Plutonem verò nemo unquam pervenit nave nigra.
    Sic dixi, illa continuò respondit diva dearum:
Generose Laërtiade prudens Ulysses,
(505) Minimè tibi ducis desiderium pro nave curae sit:
Malum verò erigens, velisque albis extensis
Sede, illam verò tibi flatus Boreae ferat.
Sed cum jam nave per Oceanum transmiseris,
Ubi littus breve & nemora Proserpinae,
(510) Longaeque alni, & salices frugiperdae:
Navem quidem illic siste in Oceanum profundis vorticibus,
Ipse autem in Plutonis eas domum obscuram.
[κ. p. 217]
Hic quidem in Acherontem Pyriphlegethonque confluunt,
Cocytusque, qui certè Stygis aquae est fluxus,
(515) Petraque & concursus duorum fluviorum valdè-sonantium.
Hic deinde heros accedens propè, ut te jubeo
Fossam fode cubitalem quoquo versum.
Super illam libamen funde omnibus mortuis,
Primùm mulso, deinde autem suavi vino;
(520) Tertium rursus aqua, insuper autem farinam albam misce.
Multa verò precare mortuorum imbecilla capita
Ubi veneris in Ithacam sterilem, vaccam quae optima sit
Sacrificaturum domi tuae, pyramque erecturum ex rebus optimis.
Tiresiae verò separatim arietem sacrificaturum soli,
(525) Prorsus nigrum, qui inter oves excellit vestras.
Caeterùm postquam precibus oraveris inclyta exanima mortuorum,
Hic ovem marem sacrifica, foemellamque nigram,
Ad Erebum versus, ipse autem seorsum aversus sis,
Iens ad fluvii fluenta: ibi verò multae
(530) Animae accedent mortuorum defunctorum.
Tum continuò sociis impera & jube
Oves, quae quidem jacent mactatae saevo ferro,
Excoriatas comburere, vota verò facere diis,
[κ. p. 218]
Generoso Plutoni, & inclytae Proserpinae.
(535) Ipse autem gladio acuto exerto à foemore
Sedeas, neque permitte mortuorum imbecillia capita
Ad sanguinem propè accedere, antequam Tiresiam audieris.
Hic tibi statim vates adveniet ô dux populorum,
Qui sanè tibi dicet viam & modum viae,
(540) Reditumque ut per pontum proficiscaris piscosum.
    Sic dixit, continuò autem aurea sede advenit aurora:
Me verò chlaenamque tunicamque vestes induit.
Ipsa autem candidam togam ingentem induit Nympha
Tenuem & gratiosam, zona autem cinxit lumbos
(545) Pulchra, aurea, capiti verò imposuit flammeolum.
Coeterùm ego per domum vadens excitavi socios,
Mollibus verbis astando viro unicuique:
Ne amplius nunc dormientes indulgete dulci somno:
At eamus: jam enim mihi indicavit veneranda Circe.
    (550) Sic dicebam, illis verò persuasus est animus generosus.
Neque sanè illinc illaesos abduxi socios,
Elpenor verò quispiam erat junior natu, neque valdè
Fortis in bello, neque mente sua aptus,
Qui separatim à sociis sacris in aedibus Circes
(555) Refrigerium cupiens dormivit benè-potus,
Sese moventibus autem sociis, strepitum & tumultum cùm audiisset
Repente surrexit, & oblitus est mente sua
Retrogradè descendere veniens ad scalam longam.
Sed è regione tecti decidit, ejus autem cervix
(560) Ex juncturis fracta est: anima vero ad inferos descendit.
[κ. p. 219]
Venientes autem hos ego sermone alloquutus sum:
Existimatis fortassis domumque charam ad patriam terram
Venturos: aliam verò nobis viam praedixit Circe
Ad Plutonis domum, & insignis Proserpinae,
(565) Animam consulturos Thebani Tiresiae.
    Sic loquutus, illis confractum est charum cor.
Desidentes autem illic flebant evellebantque pilos:
Sed neque sic ullum remedium succurrit lugentibus.
Sed quandò certè ad navem celerem & littus maris
(570) Ivimus tristes, calidas lachrimas profundentes:
Interea certè adveniens Circe ad navem nigram,
Masculum alligavit arietem, foemellamque nigram,
Faciliter ex oculis ubi evanuisset: quisnam deum nolentem
Oculis videret, aut huc aut illuc euntem?

Odyssea Liber 11 (λ)

[λ, p. 220]
CAeterum postquam ad naves venimusque & mare,
Navem quidem omnium primùm deduximus in mare divinum.
Malum autem imposuimus & vela navi nigrae,
Intra autem pecora accepta induximus, intrò & ipsi
(5) Conscendimus tristes, uberes lachrymas profundentes.
Nobis autem rursus à posteriori parte navis nigrae prorae
Secundum ventum immittit, implentem-velum, bonum socium,
Circe pulchricoma horrenda dea, altiloqua.
Nos autem armis singulis ordinatis per navem
(10) Sedimus, hanc ventusque gubernatorque dirigebat.
Hujus autem tota die extendebantur vela per pontum iter facientis:
Occidit autem sol, obscurabantur autem omnes vici.
Illa ad fines pervenit profundi Oceani.
Hic verò Cimmeriorum erat virorum populusque civitasque,
(15) [Qui] caligine & nubibus tecti sunt, neque unquam eos
Sol lucidus aspicit radiis,
[λ, p. 221]
Neque cum convertitur ad coelum stelliferum,
Neque cùm in terra de coelo defertur.
Sed nox perniciosa supervolat miseris mortalibus,
(20) Navem quidem illuc profecti subduximus, pecora autem
Extraximus, ipsi autem rursus ad fluxum Oceani
Ibamus donec in regionem pervenimus quam demonstravit Circe.
Hic sacra quidem Perimedes Eurylochusque
Gestabant, ego autem gladio acuto-extracto à foemore
(25) Scrobem fodi cubitalem quoquo-versus,
Circa eam autem libamina fundebamus omnibus manibus,
Primùm mulso, postea verò dulci vino,
Tertiùm verò aqua, insuper farinam albam commiscui.
Multùm autem precatus sum mortuorum infirma capita,
(30) Ubi venerim ad Ithacam sterilem, bovem quae optima esset
Sacrificaturum in aedibus, pyramque impleturum bonis:
Tiresiae verò seorsim ovem sacrificaturum soli
Totam nigram, quae inter pecora excellat nostra.
    Hos postquam votis precibusque gentes mortuorum
(35) Precatus sum, ea verò pecora ubi cepissem jugulavi,
Super fossam: fluebat vero sanguis niger, ipsae autem congregabantur
Animae ex Erebo manium defunctorum,
Sponsaeque juvenesque, & multa passi senes,
Virgunculaeque tenellae novo luctu-affectum animum habentes
[λ, p. 222]
(40) Plures autem vulnerati hastis ferreis,
Viri bellicosi cruenta arma habentes,
Qui plures circa fossam obambulabant aliundè alius
Immenso clamore: me verò pallidus timor cepit.
Certè tum deinde socios adhortatus jussi,
(45) Pecora quae utique jacebant mactata saevo ferro
Excoriata adolere, vota-facere autem diis,
Fortique Plutoni, & gravi Proserpinae.
Caeterùm ego gladio acuto stricto à foemore
Sedebam, neque sinebam mortuorum inania capita
(50) Ad sanguinem propè accedere, antequam Tiresiam audivissem.
Prima autem anima Elpenoris venit socii,
Nondum enim sepultus erat sub terra latas-vias habente.
Cadaver enim in aedibus Circes reliqueramus nos
Indefletum & indefossum, quoniam labor alius urgebat.
(55) Illum ego deflevi ut vidi & misertus sum animo,
Et ipsum alloquutus verba alata dixi:
Elpenor, quo pacto venisti sub tenebras obscuras?
Praevenisti, pedes cum sis, quàm ego cum navi nigra?
    Sic dixi: ille me plorans excepit sermone,
(60) Inclyte Laertiade ingeniose Ulysses,
Laesit me daemonis fatum malum, & copiosum vinum:
Circes in domo cubans non attendi,
Retro conversum descendere, iens ad scalam longam,
Sed è regione tecti decidi, cervix autem mihi
(65) Ex vertebris fracta est: anima verò ad inferos descendit,
[λ, p. 223]
Nunc te per eos qui post te sunt oro non praesentes,
Per uxoremque & patrem qui enutrivit parvulus cùm esses,
Telemachumque quem unicum in aedibus reliquisti.
Scio enim quòd hinc profectus ex domo Plutonis
(70) Insulam in Aeaeam sistes fabrefactam navem:
Ibi te continuò domine jubeo recordari mei,
Ne me indefletum, insepultum discedens pòst relinquas,
Sejunctus, ne qua tibi deorum indignatio fiam:
Sed me combure cum armis quaecunque mihi restant,
(75) Sepulchrumque mihi erige spumosi in littore maris,
Viri infelicis, etiam posteris audiendum:
Haec mihi perfice, figeque super sepulchrum remum,
Quo etiam vivus remigabam cùm essem cum meis sociis.
    Sic ait, caeterùm ego ipsum excipiens alloquutus sum:
(80) Haec tibi ô miser perficiam & explebo.
Nos quidem sic verbis excipientes tristibus
Sedebamus: ego quidem super sanguine gladium tenebam,
Idolum verò ex altera socii parte multa loquebatur.
Advenit posthaec anima matris demortuae,
(85) Autolyci filia magnanimi Anticlea,
Hanc vivam reliqui profectus ad Ilium sacrum:
Hanc quidem ego deflevi conspicatus, miseratus animo.
Sed neque sic permittebam priorem tametsi valdè tristatus,
[λ, p. 224]
Ad sanguinem propè accedere, antequam Tiresiam audirem.
(90) Supervenit tandem anima Thebani Tiresiae,
Aureum sceptrum tenens, me autem agnovit & alloquuta est:
Quid huc ô infelix relicto lumine solis
Venisti, ut videas manes & tristem regionem?
Sed retrocede à fossa: remove autem gladium acutum,
(95) Sanguinem ut bibam & tibi verè dicam.
    Sic ait, ego autem retrocedens gladium argenteis clavis distinctum
Vagina recondi: ille deinde bibit sanguinem nigrum,
Et tum certè me verbis alloquebatur vates inculpabilis,
    Reditum quaeris gratissimum eximie Ulysses,
(100) Quem tibi difficilem faciet deus: non enim puto
Desiturum Neptunum, qui iram reposuit animo,
Iratus, quòd ei filium charum excaecasti.
Sed adhuc quidem sic mala quantumvis* passi pervenietis,
Modo velis tuum animum arcere & sociorum,
(105) Eo tempore quando primùm appuleris firmam navem
Thrinaciae insulae, ubi effugeris obscurum pontum:
Pascentes autem invenietis boves & pinguia pecora
Solis, qui omnia videt & omnia audit.
Hos quod si illaesas permiseris rediturusque memor sis,
(110) Sanè adhuc in Ithacam mala licet passi pervenietis.
Quòd si laeseris, tum tibi praedico mortem,
Navique & sodalibus, ipse verò etiamsi effugies,
[λ, p. 225]
Sero calamitose redibis, ut perdidisti omnes socios,
Nave in aliena, invenies autem clades domi,
(115) Viros superbos, qui tibi substantiam consumunt
Petentes divinam uxorem & munera dantes.
Sed certè illorum injuriam ulcisceris adveniens.
Caeterùm postquam procos domi tuae
Interfeceris, sive dolo sive palàm acuto ferro,
(120) Proficiscere deinde accepta fabrefacta nave,
Donec ad illos perveneris qui non sciunt mare
Viri, neque sale conditum cibum comedunt.
Neque sanè hi sciunt naves proras-rubricatas-habentes:
Neque fabrefactos remos, quique alae navium sunt.
(125) Signum verò tibi dicam valdè manifestum, neque te latebit:
Quando certè tibi obviam factus alius viator
Dixerit se, ventilabrum habere super splendido humero,
Tum certè terrae infiges fabrefactum remum,
Faciens pulchra sacra Neptuno regi,
(130) Arietem, taurumque, suumque maritum verrem,
Domum revertere, faciasque sacras Hecatombas
[λ, p. 226]
Immortalibus diis, qui coelum latum inhabitant.
Omnibus sanè ordine, mores verò tibi ex mari ipsi
Debilis sanè talis adveniet, quae te occidet
(135) Senectute sub molli confectum: circùm autem populi
Felices erunt: haec sanè tibi vera dico.
    Sic dixit: caeterùm ego ipsum excipiens allocutus sum:
Tiresia, haec fortassis decreverunt dii ipsi.
Sed agè mihi hoc dic & verè enarra,
(140) Matris hanc video animam demortuae,
Illa tacita sedet propè sanguinem, neque suum filium
Dignatur palam aspicere, neque alloqui,
Dic rex, quo pacto me agnoscere queat talem esse.
    Sic dicebam, ille me rursus excipiens alloquutus est:
(145) Facile tibi verbum hoc explicabo & in mente ponam.
Quemcunque quidem sines mortuorum defunctorum
Sanguinem propè accedere, ille tibi verum dicet.
Cui verò invides, ille tibi abibit retrò.
    Sic loquuta, anima quidem abiit in domum Plutonis intus
(150) Tiresiae regis, postquam oracula explanavit.
Caeterùm ego illic manebam firmiter, donec mater
Advenit & bibit sanguinem nigrum: statim autem agnovit,
Et mihi lugens verba alata dixit:
Fili mi quo pacto venisti sub caliginem obscuram
(155) Vivus cùm sis? difficile verò haec viventibus visu,
Intersunt ingentes fluvii & gravia fluenta.
[λ, p. 227]
Oceanus quidem primùm quem non licet transmittere
Peditem, nisi quis habuerit benè compactam navem.
Certe nunc tu jam à Troja errans huc venisti
(160) Navique, & sociis longo tempore? nondum accessisti
Ad Ithacam? neque vidisti domi uxorem?
    Sic ait, caeterùm ego ipsam excipiens allocutus sum:
Mater mea, necessitas adegit me ad Plutonis aedes,
Ab anima oraculum suscepturus Thebani Tiresiae.
(165) Non enim dum propè veni Achajam, neque nostram
Terram ascendere, sed semper habens erro aerumnam,
Ex quo primùm sequebar Agamemnonem divinum
Ad Ilium eximios-equos-nutriens, ut cum Trojanis bellarem.
Sed agè mihi hoc dic & verè narra,
(170) Quod te fatum edomuit saevae mortis?
An diuturnus morbus, aut Diana sagittis gaudens
Suis levibus jaculis superveniens occidit?
Dic autem mihi & de patre & filio quem reliqui,
An adhuc in illorum manibus mea bona, an quisquam jam
(175) Virorum alius habet, me autem non amplius putant rediturum.
Dic autem mihi desponsatae uxoris consiliumque mentemque,
An manet cum puero, & salva omnia custodiat:
An jam duxit Graecorum qui sit optimus?
    Sic dicebam, ipsa statim respondit veneranda mater:
(180) Et sanè illa quidem manet afflicto animo
Suis in aedibus: aerumnosae autem illi semper
Absumuntur noctesque diesque lacrymanti:
Tuum vero nondum quisquam possidet pulchrum praemium, sed quietus
[λ, p. 228]
Telemachus possessionibus utitur & convivia aequalia
(185) Apparat, quae decet principem virum curare.
Omnes enim vocant: pater autem tuus illic manet
In agro, neque in urbem concedit, neque illi lectuli,
Strata & chlaenae, & stragula admiranda.
Sed ille hyeme quidem dormit, ubi mancipia in domo
(190) In pulveribus propè focum, laceras verò corpori vestes induit.
Caeterùm postquam venit aestasque virescensque autumnus,
Undique illi per fertilem partem vineae vitiferae
Et foliis delapsis humi sternitur lectulus.
Hic ille jacet tristis, ingentem autem in mente dolorem auget,
(195) Tuum fatum deflens, molesta autem senectus venit.
Sic enim etiam ego perii, & fatum contraxi.
Neque me domi sagittandi perita jaculatrix
Suis mitibus telis subterveniens interemit,
Neque aliquis me morbus invasit, qui maximè
(200) Tabe horrenda ex membris tollit animum.
Sed me tuique desiderium, tuaeque curae inclyte Ulysses,
Tuaque benignitas dulci animo privarunt.
    Sic ait, caeterùm ego volui mente deliberans
Matris meae animam prehendere dufunctae:
(205) Ter quidem irrui, amplectique me animus invitabat:
Ter autem mihi ex manibus instar umbrae similis etiam somnio
Avolabat: mihi verò dolor acutus exoriebatur ex animo magis,
[λ, p. 229]
Et ipsam alloquutus verba velocia dixi:
Mater mea cur me non expectas amplecti cupidum,
(210) Ut etiam apud inferos charis circa manibus amplectentes
Uterque saevo saturemur luctu?
Nunquid mihi idolum hoc illustris Proserpina
Excitavit, ut adhuc magis lugens ingemiscam?
    Sic dicebam, ipsa rursus respondit veneranda mater:
(215) Eheu fili mi super omnes infelix viros,
Minimè te* Proserpina Jovis filia eludit,
Sed ipsa lex est mortalium, cum mortui fuerint:
Non enim amplius carnesque & ossa nervi sustentant,
Sed ea quidem ignis fortè robur ardentis
(220) Absumit statim, ut primùm reliquit alba ossa animus:
Anima verò tanquam somnium avolitans evolitat.
Sed in lucem [viventium] celerrimè contende: haec autem omnia
Scias, ut etiam in posterum tuae dicas uxori.
Nos quidem sic verbis respondebamus: ipsae foeminae
(225) Accesserunt, (egit enim inclyta Persephone)
Quotquot optimatum uxores erant atque filiae:
Illae autem circa sanguinem nigrum frequentes congregabantur.
Caeterùm ego consultabam quo pacto interrogarem singulas.
Illud autem mihi in animo optimum videbatur consilium,
(230) Stricto acuto gladio crasso à foemore,
Non sinebam bibere, simul omnes sanguinem nigrum.
Illae verò deinceps accedebant, unaquaeque autem
Suum genus narrabat: ego autem interrogabam singulas.
[λ, p. 230]
Hîc videlicet primam Tyro vidi bono patre natam,
(235) Quae dicebat Salmonei inculpati filiam esse.
Dicebat autem Crethei se uxorem esse Aeolidae.
Quae fluvium amavit Enipeum divinum,
Qui multò pulcherrimus fluviorum per terram labitur,
Et juxta Enipei versabatur pulchra fluenta.
(240) Huic certè assimilatus Neptunus terram continens,
In ostiis fluvii accubuit vorticosi.
Caeruleum quidem circa fluctum circumstitit monti aequalem
Curvatum, abscondit autem deum mortalemque foeminam.
Solvit autem virginalem zonam somnumque superinfudit.
(245) Caeterùm postquam perfecit deus amatoria opera,
Inhaesit sanè manui, verbumque dixit & prolocutus est:
Gaude mulier in amicitia, circumvoluto autem anno
Paries pulchros liberos, quoniam non inanes concubitus
Immortalium: tu verò hos nutri & educa:
(250) Nunc autem eas ad domum, & tibi cave, ne nominaveris:
Caeterùm ego tibi sum Neptunus terrae-quassator.
    Sic loquutus, pontum subiit fluctuantem.
Illa autem impraegnata Peleam peperit & Neleum,
Qui inclyti ministri Jovis magni erant
(255) Utrique: Peleas quidem in spaciosa Iaolco
[λ, p. 231]
Habitabat pecorosus, hic verò in Pylo arenosa.
Alios verò marito peperit regina foeminarum,
Aesonemque atque Pheretem, Amithaonaque gaudentem-equis.
Posthanc Antiopem vidi Asopi filiam,
(260) Quae certè & Jovis gloriabatur in ulnis dormiisse,
Et habuit duos filios Amphionemque Zethumque,
Qui primi Thebarum fundamenta locarunt septem-portarum,
Turribusque circumdederunt, postquam non absque turribus poterant
Habitare latas Thebas, quamvis fortes essent.
(265) Post quam autem Alcmenam vidi Amphitryonis uxorem,
Quae Herculem audacem, animum leonis habentem
Peperit, in complexu Jovis magnanimi congressa,
Et Megaram, Creontis superbi filiam,
Hanc habuit Amphitryonis filius robore semper indomitus:
(270) Matremque Oedipodis vidi pulchram Epicastem,
[λ, p. 232]
Quae ingens facinus commisit insipientia mentis
Nupta suo filio: ille suum patrem ubi interfecit,
Uxorem duxit. statim autem vulgata dii fecerunt hominibus:
Sed ille quidem in Thebe amabili dolores patiens,
(275) Thebanis imperabat, deorum dira per fata.
Illa abiit in Plutonis [domum] validas portas-habentem,
Alligato fune summo ab alta trabe,
Suo dolore correpta: huic dolores reliquit post se
Valdè multos, quotquot matris Furiae efficiunt.
(280) Et Chlorin vidi perpulchram, hanc olim Neleus
Uxorem duxit suam propter pulchritudinem, postquam praebuit sponsalia,
Minimam natu puellam Amphionis Jasidae
Qui quondam in Orchomeno Minyeo fortiter imperavit,
Atque in Pylo regnavit. peperit autem illi pulchros liberos
(285) Nestoremque Chromiumque, Periclymenumque superbum.
[λ, p. 233]
    Post hos eximiam Pero peperit miraculum hominibus.
Cujus nuptias omnes ambiebant accolae, neque Neleus
Huic dabat, qui non boves latis-frontibus
Ex Phylace abegerit vis Iphicleae
(290) Indomitas, has solus promisit vates inculpatus
Abacturum: saevum autem dei fatum impedivit,
Vinculaque saeva & pastores agrestes.
Sed quando certè mensesque & dies perficiebantur,
[λ, p. 234]
Rursus circumvoluto anno & advenerunt horae
(295) Tum certè ipsum solvit vis Iphiclea,
Vaticinia omnia loquutum: Jovis autem perficiebatur consilium.
Et Ledam vidi Tyndarei uxorem,
Quae ex Tyndareo sapientes peperit filios,
Castoremque equorum domitorem, & pugnis valentem Pollucem.
(300) Hos ambos viventes detinet fertilis terra,
Qui etiam infra terram, honorem ab Jove habentes,
Interdum quidem vivunt alteris diebus, interdum rursus
Moriuntur, honorem autem sortiti aequalem diis.
Post hanc Iphimediam Aloëi uxorem
(305) Aspexi, quae sanè dicebat Neptuno commixtam fuisse:
Et peperit duos filios, brevis autem vitae fuerunt,
Otumque Deo parem, inclytumque Ephialtem.
Quos certè longissimos enutrivit alma terra,
Et longè pulcherrimos post inclytum Oriona,
(310) Novennes enim cùm essent, novem cubitorum erant
Latitudine, caeterùm longitudo erat novem ulnarum.
Qui sanè immortalibus minabantur in Olympo,
Moturos certamen tumultuosi belli:
[λ, p. 235]
Ossam super Olympum conati sunt imponere, caeterum Ossae
(315) Peleum frondosum, ut coelum pervium esset.
Et fortassis perfecissent si ad pubertatis mensuram venissent:
Sed perdidit Jovis filius, quem pulchricoma peperit Latona,
Ambos, antequam ipsis sub temporibus lanugo
Floreret, ornareturque genus florenti barba.
(320) Phaedramque Procrimque vidi, pulchramque Ariadnam
[λ, p. 236]
Filiam Minois prudentis, quam olim Theseus
Ex Creta in solum Athenarum sacrarum
Duxit quidem, sed non potitus est: antea autem ipsum Diana detinuit
Dia in circumflua, Bacchi testimonio.
(325) Meramque Clymenemque vidi moestamque Eriphylem,
Quae aurum dilecti viri accepit preciosum.
Omnes verò non ego eloqui possum neque nominare,
Quotquot Heroum uxores vidi & filias,
Antea enim etiam nox periret immortalis. sed etiam hora
(330) Dormiendi, sive ad navem celerem digressum ad socios,
Sive hic: reductio autem diis vobisque curae erit.
[λ, p. 237]
    Sic ait: hi certè omnes quieti facti sunt silentio,
Voluptate autem tenebantur per domum obscuram.
His verò Arete albis-lacertis coepit sermonibus:
    (335) Phaeaces, quo pacto vobis* vir ille apparet esse,
Formaque magnitudineque atque mente intus par?
Hospes sanè meus est, unusquisque autem particeps est honorum,
Ideò non festinantes dimittite, neque dona
Sic egenti prohibete: multa enim vobis*
(340) Bona in aedibus deorum benignitate jacent.
Inter illos autem interfatus senex Heros Echeneus.
Qui certè Phaeacum virorum maximus natu erat:
    O amici, non scilicet nobis praeter opinionem & à scopo
Loquitur regina prudens, sed obedite:
(345) Alcinoo autem ex ipso sequetur opusque dictumque.
    Hunc autem rursus Alcinous excepit dixitque:
Hoc enim sic erit sermo, si modo ego
Vivus Phaeacibus navigandi-peritis imperabo.
Hospes autem sustineat tametsi reditus indigus est,
(350) Veruntamen permaneat expectare in crastinum, donec totum
Munus perficiam, deductio autem viris curae erit
Omnibus, potissimum autem mihi: hujus enim imperium est in populo,
    Huic respondens alloquutus est prudens Ulysses,
Alcinoë rex omnium gloriosissime populorum,
(355) Si me etiam in annum jusseritis hic manere,
[λ, p. 238]
Deductionemque apparaveritis & splendida dona dederitis.
Profectò illud mallem, & sanè utilius esset
Pleniori cum manu charam ad patriam pervenire.
Et magis honorandus & charior viris essem
(360) Omnibus, quotquot me in lthacam viderint reversum.
    Hunc rursus Alcinous alloquutus est dixitque:
O Ulysses id neutiquam suspicamur te aspicientes,
Impostoremque te esse & furem, perinde ut multos
Pascit terra nigra errones homines,
(365) Mendacia concinnantes, unde quis rem non intelligere potest.
Tibi inest elegantia verborum mentesque bonae,
Historiam verò ut musicus ex ordine recensuisti
Omnium Graecorum, tuique ipsius dolores tristes.
Sed agè mihi hoc dic & verè enarra,
(370) Si quosdam eximiorum sociorum vidisti, qui teipsum
Ad Ilium simul consequuti sunt, & illic fatum nacti sunt,
Nox haec valdè longa, immensa; neque tempus est
Dormiendi in aedibus, tu autem mihi dic mira opera,
Equidem vel ad auroram divinam sustinerem, quando mihi tu
(375) Velles domi [tuae] tuos dolores dicere.
    Hunc autem excipiens alloquutus est prudens Ulysses:
Alcinoë rex omnium gloriosissime populorum,
Tempus quidem multa loquendi, tempus & dormiendi:
Si adhuc audire utique cupis, non sane ego
(380) Haec tibi abnegaro, & miserabiliora alia dicere
[λ, p. 239]
Dolores meorum sociorum, qui jam postea perierunt,
Qui Trojanorum quidem effugerunt luctuosum bellum,
In reditu perierunt consilio malae foeminae.
Caeterùm postquam animas quidem dispersit huc atque illuc
(385) Casta Proserpina mulierum foeminarum,
Supervenit anima Agamemnonis Atridae
Tristis: circùm aliae congregabantur quaecunque simul cum eo
Domo in Aegisthi perierunt & fatum tum contraxerunt:
Agnovit statim me ille postquam bibit sanguinem nigrum,
(390) Flevit autem ille vehementer floridas lacrymas distillans,
Extendens ad me manus porrigere cupidus,
Sed non amplius ei aderat vis firma, neque illa potentia
Qualis utique antea erat in mobilibus membris,
lllum quidem ego flevi ut vidi, misertusque sum in animo
(395) Et ipsum compellans verba alata dixi:
Atride rex virorum Agamemnon,
Quodnam te fatum domuit asperae mortis?
An te in navibus Neptunus domuit,
Ciens saevorum ventorum immensos flatus?
(400) An te iniqui viri laeserunt in terra
Boves occidentem atque ovium pulchros greges,
An pro urbe pugnantem atque foeminis?
    Sic locutus, ille autem me statim excipiens alloquutus est:
Inclyte Laërtiade, multiscie Ulysses,
(405) Neque me intra naves Neptunus edomuit,
Excitato infestorum ventorum magno flatu,
[λ, p. 240]
Neque me hostiles viri laeserunt in continente:
Sed mihi Aegisthus structa morteque fatoque,
Occidit cum perniciosa uxore, domum vocatum,
(410) Convivio exceptum: quemadmodum quis occidit bovem ad praesepe,
Sic perii miserabilissima morte: circùm alii socii
Saevè occidebantur, quemadmodum sues albis-dentibus,
Qui quidem in locupletis viri multûm potentis,
Aut nuptiis aut collatitio convivio aut dapibus festis [mactantur.]
(415) Sanè quidem multorum virorum caedibus interfuisti,
Separatim interfectorum, & in forti pugna,
Sed profectò illa potissimum conspicatus ingemuisses animo,
Ut circa crateres mensasque plenas
Jacebamus in aedibus: pavimentum autem totum sanguine maduit.
(420) Moestissimam audivi vocem Priami filiae,
Cassandrae, quam occidit Clytaemnestra dolosa
Propè me: caeterùm ego à terra manus sublatas
Jactabam moribundus in gladium: illa autem impudentissima
Secessit, neque mihi voluit eunti ad Plutonis
(425) Manibus oculos comprimere, atque os componere.
Ut non gravius & improbius aliud muliere,
Quaecunque quidem hujusmodi in mentem facinora induxerit,
Quale certè & illa patravit facinus indignissimum,
Legitimo struens marito caedem: utique putabam
(430) Gratum [me] liberis atque mancipiis atque ancillis meis
Domum venturum: illa vero res perniciossimas edocta,
[λ, p. 241]
Sibique turpitudinem aspersit & etiam venturis in posterum
Mollibus foeminis, etiam illi quae benefica erit.
    Sic dixit, caeterùm ego ipsum excipiens allocutus sum:
(435) Eheu, quàm valdè genus Atrei altitonans Jupiter
Vehementer odit foeminea propter consilia.
Ab initio Helenae quidem gratia perierunt plures,
Tibi verò Clytaemnestra dolum struxit procul absenti.
    Sic dicebam, ille autem me protinus excipiens alloquutus est:
(440) Ideòque nunquam etiam tu uxori benignior sis,
Neque illi sermones omnes revela quos benè noveris:
Sed alia quidem dic, partim celatum sit.
Sed non tibi Ulysses exitium erit ex uxore.
Valdè enim prudens & benè in mente consilia scit,
(445) Filia Icarii prudens Penelope.
Profectò ipsam nuptam juvenem reliquimus nos,
Abeuntes in bellum, filius autem illi erat ad mammillam
Infans, qui alicubi nunc in virorum sedet numero
Beatus: certè enim eum pater charus videbit ubi venerit,
(450) Et ille patrem alloquetur, ita ut fas est.
Illa autem mea haud filio me saturari uxor
Oculis permisit, prius enim me occîdit & ipsum.
Aliud autem tibi dicam, tu autem in mente reconde,
Clàm, non autem palàm charam in patriam terram
(455) Navem dirige, quoniam nondum fidendum est foeminis.
Sed agè mihi dic, & vera narra,
An fortassis adhuc viventem audivisti filium meum,
Sive in Orchomeno aut in Pylo arenosa,
[λ, p. 242]
An alicubi apud Menelaum in Sparta lata?
(460) Nondum enim mortuus est in terra divus Orestes.
    Sic ait, caeterùm ego ipsum excipiens alloquutus sum:
Atride, quid me haec interrogas? neque enim scio
Vivatne ille, an mortuus sit: malum autem incerta loqui.
Nos quidem sic verbis alternantes tristibus
(465) Stabamus tristati, tenellas lacrymas profundentes.
Supervenit autem anima Pelidae Achillis,
Et Patrocli, & eximii Antilochi,
Ajacisque, qui optimus erat formaque corporeque
Aliorum Graecorum post irreprehensibilem Achillem.
(470) Agnovit autem me anima velocis Aeacidae,
Et lugens verba alata dixit:
Generose Laërtiade multiscie Ulysses,
Infelix, quid adhuc majus in mente cogitasti facinus?
Quo pacto audes ad inferos venire, ubi mortui
(475) Temerarii habitant, hominum simulachra mortuorum?
    Sic ait, caeterùm ego ipsum excipiens alloquutus sum:
Achilles Pelei fili, excellentissime Graecorum,
Veni Tiresiae propter usum, si quod consilium
Diceret, quo pacto lthacam ad asperam pervenero,
(480) Nec dum propè veni in Achajam, necdum nostram
Terram conscendi, sed semper malum habeo: te vero Achilles
Nullus vir majorum beatior, neque posterorum.
Antea enim te vivum honorabamus aequalem diis
Graeci, nunc rursus latè imperas mortuis:
(485) Hic cùm sis, ideò neutiquam mortuus tristeris Achilles.
    Sic dicebam, ille autem me protinus excipiens alloquutus est:
Ne sanè mihi mortem commemores inclyte Ulysses,
Vellem sanè rusticus esse, & mercede servire alii
Viro inopi, cui nec victus sufficiens esset,
(490) Quàm omnibus mortuis vita defunctis imperare.
Sed age mihi de filio meo* generoso rem enarra.
An pergit ad bellum propugnator esse an non?
Dic etiam mihi de Peleo eximio si quid audieris,
An adhuc teneat honorem multos apud Myrmidonas,
(495) An ipsum dispiciunt per Thessaliam Phthiamque,
Eò quod ipsum senium occupat manibusque pedibusque.
Non enim ego ultor sub splendore Solis
Talis, qualis olim in Troja lata
Trucidabam exercitum optimum, pugnans pro Graecis.
(500) Si talis venirem vel ad breve tempus in patris domum,
Sanè alicubi ostenderem robur & manus inaccessas.
Qui illum injuria afficiunt detruduntque ab honore.
    Sic ait. caeterùm ego ipsum excipiens allocutus sum:
Profecto quidem de Peleo inculpato nihil audivi,
(505) Sed tibi de filio utique Neoptolemo charo
Omnem veritatem dicam perinde ut jubes:
Ipse enim illum ego cava in navi aequali,
Duxi ex insula Scyro ad armatos Graecos.
Profectò, quando circa urbem Trojam iniremus consilia,
(510) Semper primus dicebat, & non aberrabat oratione:
Nestorque eximius & ego vincebamus soli,
[λ, p. 244]
Caeterum quoties circa urbem Trojanorum decerneremus Graeci,
Nunquam in multitudine manebat virorum neque in turba,
Sed longè praecurrebat suo robore nulli cedens:
(515) Multos autem viros trucidavit in gravi pugna:
Omnes verò non ego eloqui possem, neque nominare,
Quantum exercitum occidit defendens Graecos.
Sed ut Telephidem interfecerit ferro,
Heroa Eurypylum, multi autem circa eum sodales
(520) Cetei trucidabantur mulierum propter dona.
Illum sanè pulcherrimum vidi post Memnona divinum.
Caeterum cùm in equum conscendimus quem fabricavit Epeus,
Graecorum optimates, commissa mihi erant omnia,
Sive aperire densas insidias, sive concludere.
(525) Hic alii Graecorum duces, atque consiliarii,
Lacrymas abstergebant: subtremebant membra uniuscujusque:
Illum autem nunquam prorsus ego vidi oculis,
Neque pallescentem corpore pulchro, neque à maxillis
Lacrymam abstergentem: ille mihi multùm supplicabat
(530) Ab equo exire, gladii autem quatiebat capulum,
Et hastam gravatam-aere, mala autem Trojanis cogitabat.
Sed quando certè Priami urbem depopulavimus celsam,
[λ, p. 245]
Portionem & munus eximium habens, navem conscendit
Incolumis, neque laesus acuto jaculo,
(535) Neque cominus vulneratus, uti saepius
Fit in bello: permixtim namque saevit Mars.
    Sic dicebam: anima autem pedibus celeris Aeacidae
Abibat magnificè incedens per herbosum pratum
Laeta, quòd ejus dixissem filium inclytum esse.
(540) Aliae verò animae mortuorum defunctorum
Stabant tristes, narrabant autem poenas unaquaeque.
Sola autem Ajacis anima Telamonidae,
Longè absistebat, irata propter victoriam
Qua ipsum ego vici judicio-experiens apud naves,
(545) Pro armis Achillis, proposuit autem veneranda mater.
Filii autem Trojanorum judicarunt, & Pallas Minerva.
Utinam sanè non debuissem vincere hujusmodi in certamine:
Tale enim caput ob ista [arma] occulit
Ajacem, qui eximius quidem forma etiam rebus gestis fuit
(550) Aliorum Graecorum post irreprehensibilem Achillem.
Illum quidem ego verbis alloquebar mollibus:
Ajax fili Telamonis irreprehensibilis, nonne debuisti,
Saltem mortuus remittere iram ob arma
Perniciosa? quae perniciem dii fecerunt Graecis.
(555) Talis enim ipsis turris periisti: propter te autem Graeci
Aequè ac propter Achillis caput Pelidae,
[λ, p. 246]
Dolemus occisum penitus, neque quispiam alius
In culpa est: sed Jupiter Graecorum exercitum fortium,
Horrendum odit, tibi autem fatum imposuit.
    (560) Sed agè, huc veni, rex, ut verbum & orationem audias
Nostram: doma autem robur & generosum animum.
    Sic dixi. ille autem mihi nihil respondit, ibat autem ad alias
Animas ad Erebum mortuorum defunctorum.
Tùm nihilominus allocutus essem iratus certè ego ipsum,
(565) Sed mihi maluit animus in praecordiis charis
Aliorum animas videre defunctorum.
Ibi tum Minoa vidi Jovis splendidum filium,
Aureum sceptrum gestantem, leges ferentem mortuis,
Sedentem: alii verò circa ipsum causas dicebant regem,
(570) Sedentes statuti per latam Plutonis domum.
Post hunc autem Orionem ingentem animadverti
Feras simul venantem per floridum pratum,
Quas ipse occiderat in desertis montibus,
Manibus habens clavam totam aeream semper infractam.
(575) Et Tityum vidi terrae gloriosae filium
Prostratum in pavimento: hic autem per novem jacebat jugera.
Vultures autem ipsum utrinque assistentes jecur fodiebant,
Rostrum intromittentes: ille autem non abigebat manibus.
Latona enim traxit per vim Jovis inclytam uxorem
(580) Ad Pytho euntem per amoenum Panopeum.
[λ, p. 247]
Et ipsum Tantalum vidi graves dolores patientem,
Stantem in lacu, hic alluebat ad mentum.
Stabat autem sitiens, potum autem non poterat capere.
Quoties enim inclinabat [se] senex bibere cupiens,
(585) Toties aqua peribat absorpta, circa autem pedes
Terra nigra apparebat, arescere autem faciebat numen,
Arbores procerae à capite fundebant fructum
Pyri, mali punicae, & aliae mali dulcem fructum ferentes,
Ficusque dulces & oleae virescentes.
(590) Quoties rectà pergeret senex manibus decerpere,
Has ventus propellebat in nubes obscuras.
Et ipsum Sisyphum aspexi immensos dolores patientem,
Lapidem gestantem ingentem utraque manu.
Profectò ille innixus manibusque pedibusque
(595) Lapidem sursum pellebat ad cacumen, sed quando propè erat
Summitatem superaturus; tunc regrediebatur impetuose
Retrò, deinde ad solum volvebatur lapis immanis,
Caeterùm ille rursus pellebat intensus: sudor autem
Demanabat ex membris, pulvis autem ex capite oriebatur.
(600) Post hunc vidi vim Herculanam
Idolum, [scilicet ejus] ipse verò apud immortales deos
Oblectatur in conviviis, & habet pulchris-talis Heben,
[λ, p. 248]
Filiam Jovis magnanimi, & Junonis aureis sandaliis.
Circa ipsum clamor mortuorum erat instar alitum,
(605) Undique fugientium: ille vero obscurae nocti similis,
Nudum arcum habens, & ad nervum sagittam,
Grave circumspiciens, semper jaculanti similis.
Horrendus autem illi circum pectora baltheus,
Aureum erat lorum, in quo miranda opera elaborata erant,
(610) Ursique agrestesque apri, timendique leones,
Praeliaque, pugnaeque, caedesque, homicidiaque,
Ut qui illud efficit aliud quidem efficiat,
Qui illud lorum sua opposuerit arte.
Agnovit autem statim ille postquam vidit oculis,
    (615) Et me lugens verbis alatis alloquebatur:
Generosissime Laërtiade multiscie Ulysses;
Heu miser si aliquod & tu malum fatum sustines,
Quale utique ego habui sub radiis solis.
Jovis quidem filius eram Saturnii, caeterùm aerumnam
(620) Habui infinitam, valdè enim deteriori viro
Oppressus, qui mihi graves imperabat dolores,
Et olim me huc misit ut canem ducerem, non enim aliud
Existimabat hoc mihi gravius esse certamen.
Hunc quidem ego subduxi & traxi ex inferis:
(625) Mercurius autem me deducebat atque caesia Minerva.
Sic fatus, ipse quidem rursus descendit infra Plutonis domum.
[λ, p. 249]
Caeterùm ego illic mansi firmiter, si quis veniret
Virorum Heroum, qui certè prioribus seculis perierunt,
Et fortassis adhuc priscos vidissem viros quos volui,
(630) Theseum, Pirithoumque, deorum gloriosos filios.
Sed antea multitudo congregabatur infinita mortuorum
Sonitu immenso, me autem pallidus timor invasit,
Ne mihi Gorgonium caput horrendi monstri
Ab inferis mitteret inclyta Persephonea.
(635) Statim deinde ad navem profectus, jussi socios
Et ipsos ascendere oramque solvere.
Illi verò statim ingressi, & per transtra sederunt.
Illam verò per Oceanum flumen ferebat fluctus fluenti:
Primùm quidem remigatio, postea autem optimus ventus.

Odyssea Liber 12 (μ)

[μ, p. 250]
CAeterum postquam fluvii reliquit fluentum Oceani
Navis, abiit ad fluctus maris latiflui,
Insulam ad Aeaeam, ubi aurora manè-genitae
Domicilium & chori sunt, & Solis ortus.
(5) Navem quidem huc digressi subduximus in arenam,
Nos ipsi autem egressi sumus ad littus maris.
Hic dormientes expectavimus auroram divinam:
Quando autem manè-genita apparuit roseis-digitis aurora,
Certè ego socios praemisi ad domum Circes,
(10) Efferre mortuum Elpenorem defunctum.
Arboribus verò statim incisis, ubi summum prominebat littus,
Sepelivimus tristes copiosas lacrymas fundentes.
Caterùm postquam cadaver combustum est & arma mortui
Busto aggesto & desuper cippo erecto,
(15) Fiximus in summo sepulchro fabrefactum remum.
Nos quidem singula administravimus: at non Circen
Ab inferis regressi latuimus, sed valde celeriter
[μ, p. 251]
Venit festinabunda: simul autem ancillae ferebant cum ipsa
Panem & carnes multas, & nigrum vinum:
(20) Haec in medio stans alloquebatur diva dearum,
Miseri, qui viventes subiistis domum Plutonis,
Bis mortui, cum alii semel duntaxat moriantur homines.
Sed agite edite cibum, & bibite vinum
Hîc tota die, simul autem aurora illucescente
(25) Navigabitis: caeterum ego monstrabo viam atque singula
Significabo, ne quo pacto vestris malis-consiliis acerbis,
Aut in mari, aut in terra doleatis cladem passi.
    Sic ait, nobis autem statim persuadebatur animus generosus.
Sic enim quidem tota die ad solem occidentem
(30) Sedebamus epulantes carnes immensas & dulce vinum.
Quando autem sol occidit, & crepusculum advenit,
Illi quidem dormierunt apud rudentes navis.
Illa autem me manu praehendens seorsim dilectis à sociis,
Locavitque & accubuit, & interrogavit singula.
    (35) Caeterum ego illi omnia ordine recensui:
Tùm certè me verbis alloquebatur veneranda Circe:
Haec quidem sic omnia sunt tentata: tu autem audi
Ut tibi ego dicam, in memoriam reducat etiam Deus ipse.
Ad Sirenas quidem primùm pervenies: quae sanè omnes
(40) Homines demulcent, quicunque apud eas pervenerint.
Quicunque imprudentia appulerit, & vocem audierit
Sirenum, huic neutiquam uxor & infantes liberi
Domum reverso astant, neque laetantur.
[μ, p. 252]
Sed Sirenes stridula demulcent cantilena,
(45) Desidentes in prato: ingens circùm ex ossibus acervus
Virorum putrefactorum, undique cutes putrescunt.
Sed praeternavigato: insuper aures obtura sociorum,
Ceram lixans suavem, ne quisquam audiat
Aliorum: caeterùm ipse audi quidem siquidem voles,
(50) Ligent te in navi veloci manusque pedesque
Erectum ad malum, ex eo autem funes alligentur,
Ut magna voluptate vocem audias Sirenum.
Quòd si rogaveris socios solvereque jusseris,
Illi te pluribus vinculis alligent.
    (55) Caeterùm postquam has praeternavigarunt socii,
Tum tibi haud ego deinceps fusiùs commemorabo,
Utra tibi via erit: sed tu ipse
Animo considera, dicam autem tibi utrunque:
lbi quidem petrae excelsae, ad eas autem
(60) Fluctus ingens resonat caerulei maris,
Vagas profecto eas dii beati vocant.
Hac neque volucres praetervolant, neque columbae
Timidae, quae ambrosiam Jovi patri ferunt.
Verùm aliquid earum semper adimit laevis petra,
[μ, p. 253]
(65) Sed aliam summittit pater, ut in numerum sufficiatur.
Hac nondum ulla navis effugit virorum, quaecunque accesserit,
Sed pariter tabulas navium, & corpora virorum
Fluctus maris auferunt ignisque perniciosi procellae.
Sola ipsa utique praeternavigavit mare-sulcans navis
(70) Argo omnibus curae ab Aeeta navigans:
Et fortasse hanc hinc celeriter jecisset magnas ad petras,
Sed Juno praeterire fecit, quoniam charus erat Jason.
Hi verò duo scopuli, hic quidem altum coelum attingit
Acuto vertice, nubes autem ipsum circumdat
(75) Obscura: illud quidem nunquam recedit, neque unquam serenitas
lllius occupat verticem, neque in aestate, neque autumno.
Neque ascendere poterit mortalis vir, neque descendere,
Neque si illi manus utique viginti & pedes essent.
[μ, p. 254]
Petra enim laevis est circumpolitae assimilis.
(80) Medio autem in scopulo est spelunca obscura,
Versus occasum ad Erebum conversa, qua vos quidem
Navem ad cavam dirigetis eximie Ulysses,
Neque ex navi cava juvenis vir
Arcu jaculatus, ad cavam speluncam perveniat.
(85) Hîc autem Scylla inhabitat graviter vociferans:
Hujus profectò vox quidem quanta catuli leonis
Fit, ipsa autem monstrum ingens: neque quisquam ipsam
Laetabitur conspicatus, neque si deus obviam veniret.
Hujus utique pedes sunt duodecim omnes foedi,
(90) Sex autem illi colla praelonga, in singulis autem
Horrendum caput inerat, tres ordines autem dentium,
Densi & frequentes, pleni nigrae mortis.
Medio quidem per speluncam cavam immergitur:
Foras autem porrigit capita gravis barathri:
[μ, p. 255]
(95) Illic autem piscatur scopulum circumlustrans
Delphinasque canesque, & sicubi majus capere posset
Cete, quae infinita alit gemebunda Amphitrite.
Hac nondum unquam nautae illaesi gloriari possunt
Praeternavigasse cum nave, aufert enim singula capita,
(100) Virum abripiens ex nave rubricata.
Alterum verò scopulum humiliorem videbis Ulysses,
Propè ad invicem, & sanè jaculo attingeres.
In hoc caprificus est ingens, foliis florens,
Sub hoc diva Charybdis absorbet nigram aquam.
(105) Ter enim eructat quotidie, ter verò absorbet
Horrendè, ne tu utique illuc venias, quando absorbet,
Non enim te liberarit ex illo malo neque Neptunus.
Sed valdè Scyllae scopulo adnavigans celeriter
Navem praeter adige, quoniam longè satius est
(110) Sex socios in navi desiderare, quàm simul omnes.
    Sic ait. caeterùm ego ipsam excipiens alloquutus sum:
Agè verò mihi dic dea & verò enarra:
Si quo pacto perniciosam quidem effugerem Charybdim,
Illam verò ulciscar cùm mihi laeserit socios.
    (115) Sic dicebam, illa statim respondit diva dearum:
Infelix adhuc tibi bellica opera curae sunt
Et labor, necdum diis cedere vis immortalibus?
Illa sane non mortalis, sed immortale malum est,
[μ, p. 256]
Graveque difficileque & immane, neque expugnabile.
(120) Neque ulla est virtus: optimum est fugere ab illa.
Si enim tardaveris, arma sumens ad petram
Vereor ne te denuo impetu facto consequatur
Tot capitibus, tot verò viros abripiat.
Sed valdè celeriter praeternaviga, voca autem Crataein
(125) Matrem ipsius Scyllae, quae ipsam peperit cladem hominibus:
Quae ipsam deinde compescet, deinceps ne irruat.
Thrinacriam autem ad insulam pervenies: hic autem multae
Pascuntur solis boves, & pinguia pecora
Septem boum armenta, tot ovium pulchri greges,
(130) Quinquaginta verò singula: propagatio non est ipsarum
Neque unquam moriuntur, deae verò pastores sunt
Nymphae pulchricomae, Phaëtusaque, Lampetieque,
Quas peperit Soli Hyperioni diva Neaera.
Has quidem ut educavit peperitque veneranda mater,
(135) Thrinacriam ad insulam relegavit ut procul habitarent,
Ad oves custodiendas paternas, & incurvas boves.
Eas siquidem illaesas permittas, reditusque curam geras,
Sanè adhuc in Ithacam, mala licet passi venietis.
Sin autem laeseris, tùm tibi praedico mortem
(140) Navique & sociis: ipse verò si effugies,
Serò vix redibis, amissis omnibus sociis.
    Sic ait: statim autem aurea sella advenit aurora,
Illa quidem continuò per insulam digressa diva dearum.
[μ, p. 257]
Caeterùm ego ad navem digressus excitabam socios,
(145) Et ipsi ut ascenderent, atque oram solverent.
llli statim ingressi sunt, & per transtra sederunt.
Ordine verò sedentes canum mare verberabant remis.
Nobis autem pone navem nigrae prorae
Secundum ventum immisit implentem vela, fidum comitem,
(150) Circe pulchricoma gravis dea veneranda.
Continuò omnibus armis diligenter expeditis per navem
Consedimus, hanc ventusque gubernatorque dirigebat.
Tùm ego socios alloquebar moesto corde:
    O amici, non enim oportet unum scire, neque duos solos
(155) Vaticinia, quae mihi Circe praedixit diva dearum,
Sed dicam ego, ut sciamus, sive moriamur,
Sive evitato periculo mortem & fatum effugerimus.
Sirenum quidem primùm jubet divinarum
Vocem evitare & pratum floridum.
(160) Solum me jubet vocem audire: sed me vinculo
Ligate in molesto, ut firmiter illic maneam
Erectum in basi mali: ex ipso autem funes alligentur.
Quòd si orem vos, solvereque jubeam,
Vos autem pluribus tum vinculis constringite.
(165) Equidem haec singula dicens, sociis declarabam.
Interea autem celeriter venit navis fabrefacta
Ad insulam Sirenum, urgebat enim ventus innoxius.
Statim deinceps ventus quievit, atque tranquillitas
Erat [cum] venti silentio, sopivit autem fluctus daemon.
(170) Assurgentes autem socii navis vela complicarunt,
[μ, p. 258]
Et ea quidem in navi cava collocarunt: illi autem ad remos
Sedentes dealbabant aquam politis remis.
Caeterùm ego cerae ingentem massam rotundam acuto ferro
Frustum abscissum manibus validis premebam.
(175) Statim vero liquefiebat cera, nam urgebat magna vis,
Solisque splendor Hyperionis regis.
Ordine autem sociis ad aures omnibus inunxi.
Illi autem in navi me ligarunt, pariter manusque pedesque
Erectum ad malum, ex eo autem funes alligarunt,
(180) Ipsi autem sedentes spumosum mare verberabant remis.
Sed cùm tantùm aberamus quantum audiatur clamans,
Celeriter penetrantes: illas non latuit velox navis
Propè impulsa: canoram modulabantur cantilenam.
    Huc agè profectus gloriose Ulysses, ingens gloria Graecorum:
(185) Navem siste, ut nostram vocem audias.
Non enim unquam aliquis hûc praeternavigavit nave nigra,
Priusquam nostram suavem ab ore vocem audiret.
Sed hic delectatus abiit, & plura doctus.
Scimus enim tibi omnia quaecunque in Troja lata
(190) Graeci Trojanique deorum voluntate sunt passi.
Scimus etiam quaecunque fiunt in terra multipascua.
    Sic dicebant, edentes vocem dulcem, caeterùm meum cor
Voluit audire, solvere jussi socios
[μ, p. 259]
Ciliis innuens, illi autem annitentes remigabant:
(195) Statim surgentes Perimedes Eurylochusque
Plurimis me vinculis ligarunt, magisque premebar.
Caeterùm postquam illas praeternavigavimus, neque amplius deinde
Sonitum Sirenum audiebamus, neque cantilenam:
Continuò ceram dempserunt mei delecti socii.
(200) Quam illis auribus illeveram, meque ex vinculis solverunt.
Sed quando jam insulam reliquimus, statim deinde
Fumum & ingentem fluctum vidi, & sonitum audivi.
His sanè perculsis, ex manibus exciderunt remi:
lnsonuerunt autem omnia per fluctum; sistebat autem illic
(205) Navis, quoniam non amplius remos acuminatos manibus urgebant.
Caeterùm ego per navem proficiscens excitabam socios
Blandis verbis propè astando viros singulos:
    O amici, non enim ullo pacto malorum ignari sumus.
Non equidem hoc majus adest malum, quam cum Cyclops.
(210) Claudebat in spelunca cava forti vi.
Sed & hinc mea virtute consilioque prudentiaque
Effugimus: & nimirum horum meminisse puto.
Nunc agite, quemadmodum ego dixero, obediamus omnes,
Vos quidem remis maris fluctus profundos
(215) Verberate transtra insidentes, siquidem Jupiter
Det & hanc mortem effugere & evitare.
Tibi verò gubernator hoc praecipio, sed in animo
Reconde, quoniam navis cavae gubernacula tenes:
Hunc quidem fumum & fluctum extra dirige
(220) Navem, tu autem scopulum considera, ne te lateat
[μ, p. 260]
Hinc impetu dilapsa & in periculum nos conjicias.
    Sic dicebam, illi celeriter meis verbis parebant.
Scyllam autem non dicebam immedicabilem tristitiam,
Ne quo pacto timentes cessarent socii
(225) A remigando, intra autem communirent seipsos.
Et tum sanè Circes quidem tristium mandatorum
Oblitus sum, quoniam neutiquam me jussit armari.
Caeterùm ego indutus splendida arma, & duabus hastis
Longis ad manus acceptis, ad superiora navis conscendebam
(230) Prorae, inde enim ipsam putabam primùm apparituram
Scyllam petrosam, quae mihi ferebat damnum sociis.
Nusquam videre potui, laborabant autem mihi oculi
Undique circumspicienti ad obscuram petram.
Nos quidem angustum locum transibamus lugentes,
(235) Ab altera parte Scylla, ex altera diva Charybdis
Horrendùm absorbuit maris salsam aquam.
Sed quando evomeret sicut lebes in igne multo,
Tota immurmurabat conturbata, in altum autem aspergo
Summis scopulis utrinque irruebat,
(240) Sed quando absorbebat maris salsam aquam,
Tota intus apparebat percita. circum autem petram
Horrendùm intonabat, infra autem terra apparebat
Arena caerulea, hos autem pallidus timor invasit.
Nos quidem ad hanc oculos intendebamus timentes interitum.
(245) Interea autem mihi Scylla cava ex navi socios
[μ, p. 261]
Sex abstulit, qui manibusque virtuteque optimi erant.
Conspicatus in navem velocem simulque ad socios,
Jam horum cognovi pedes & manus supernè
In altum levatorum, me autem compellabant vocantes
(250) Nominatim, tunc postremò afflicti corde.
Quemadmodum quoties in scopulo piscator longa virga
Piscibus ipsis minutis dolum per escam immittens
In pontum dimittit bovis cornu agrestis,
Palpitantem autem deinde correptum foras projicit:
(255) Sic illi palpitantes tollebantur ad petras,
Illic autem pro foribus depascebat vociferantes,
Manus mihi porrigentes in gravi calamitate.
Miserabilissimum autem illud meis vidi oculis.
Omnium quaecunque passus sum, vada maris perlustrans.
(260) Caeterùm postquam petras effugimus, horrendamque Charybdim
Scyllamque, statim deinde dei ad eximiam insulam
Pervenimus: ibi autem erant pulchrae boves latis-frontibus:
Multa autem pinguia pecora Hyperionis Solis.
Certè cum ego adhuc in mari essem in navi nigra,
(265) Mugitum audivi boum stabulantium,
Oviumque balatum, & mihi sermo incidit animo
Vatis caeci Thebani Tiresiae,
Circesque Aeaeae, quae mihi valdè saepè praecepit,
Insulam evitare homines-oblectantis Solis.
[μ, p. 262]
(270) Certè tum ego socios alloquebar moesto corde:
    Audite meos sermones mala quantumvis passi socii,
Ut vobis dicam vaticinia Tiresiae,
Circesque Aeaeae, quae mihi valdè diligenter praecepit,
Insulam effugere homines oblectantis Solis.
(275) Hinc enim praesentissimum malum fore nobis dicebat.
Sed praeter insulam pellite navem nigram.
    Sic dicebam: illis autem confractum est amicum pectus.
Statim autem Eurylochus molesto mihi respondit sermone:
Infelix es ô Ulysses: abundat tibi robur, neque unquam membra
(280) Infatigaris: planè omnia tibi ferrea sunt.
Qui socios labore defatigatos atque etiam somno
Non permittis terram conscendere, ubi rursus
Insula in circumflua lautam paremus coenam:
Sed temere per noctem celerem errare jubes
(285) Ab insula errabundos in obscuro ponto.
Ex noctibus autem venti difficiles, pernicies navium
Nascuntur: quis verò effugeret saevam mortem,
Si fortassis repentè ingruat venti procella,
Aut Noti, aut Zephyri vehementer-spirantis, & qui potissimùm
(290) Navem diripiant, vel diis regibus invitis?
Verùm sanè nunc quidem pareamus nocti nigrae,
Coenamque apparemus celerem apud navem manentes:
Manè autem conscensa nave, intremus latum pontum.
    Sic ait Eurylochus, comprobarunt autem alii socii.
(295) Et tunc certè agnoscebam, quòd certè mala machinaretur daemon:
Et ipsum alloquutus, verba volatilia dixi:
[μ, p. 263]
Euryloche, profectò jam me cogitis solus cùm sim.
    Sed agè nunc mihi omnes jurate sanctum juramentum:
Siquidem aliquid sive boum armentum, aut magnum gregem ovium
(300) Inveniamus, ne fortassis imperitia mala
Aut bovem aut etiam pecudem occîdat: sed quieti
Comedite cibum quem immortalis praebuit Circe.
    Sic dicebam: illi autem protinus jurarunt ut jussi.
Porrò postquam jurarunt perfeceruntque jusjurandum,
(305) Appulimus in portu cavo benefactam navem,
Propè aquam dulcem, & exiverunt socii
E navi, deinceps autem coenam scitè appararunt.
Caeterùm postquam potus & cibi cupiditatem ademerunt,
Recordati verò deinde charos fleverunt socios,
(310) Quos devoraverat Scylla cava ex navi arreptos.
Flentibus autem iis advenit dulcis somnus.
Quando autem tertia pars noctis erat, & astra inclinarunt,
Immisit vehementer fortem ventum nubium congregator Jupiter
Turbine ingenti: nubibus autem cooperuit
(315) Terram simul & pontum: ingruit autem de coelo nox.
Quando autem manè-genita apparuit roseis digitis aurora:
Navem quidem subduximus in cavam speluncam intrò tractam:
Hîc autem erant Nympharum pulchri loci atque sedilia,
Et tum ego concione coacta sermonem dixi.
    (320) O amici, in navi quidem celeri cibusque potusque
Est: à bubus autem his abstineamus ne quid patiamur:
Gravis enim Dei hae boves & eximia pecora
Solis, qui omnia inspicit, & omnia audit.
    Sic dicebam, illis autem persuadebatur animus generosus.
[μ, p. 264]
(325) Mensem autem integrum perpetuus stabat Notus, neque quis alius
Spirabat deinde ventorum, nisi Eurusque Notusque.
Illi quamdiu quidem panem habebant, & vinum nigrum,
Tamdiu à bobus abstinebant, studiosi nimirum vitae tuendae.
Sed cùm jam è navi perierunt viatica omnia,
(330) Certè praedam sequebantur palantes necessitate,
Pisces avesque charas, quodcunque in manus venisset,
Curvis hamis: affligebat verò ventrem fames.
Certè tum ego per insulam secessi, ut diis
Supplicarem, si quis mihi viam monstraret ad reditum.
(335) Sed cùm jam per insulam iens declinaveram à sociis,
Manibus lotis, ubi defensaculum erat à vento,
Supplicabam omnibus diis, qui coelum inhabitant.
Hi sanè dulcem somnum ciliis infuderunt.
Eurylochus autem sociis mali dux erat consilii.
    (340) Audite meos sermones mala quamvis passi socii,
Omnes quidem invisae mortes miseris mortalibus.
Fame autem miserrimum mori, & fatum assequi.
Sed agitè, Solis ex bobus abreptis optimis,
Sacra faciemus immortalibus qui coelum latum inhabitant.
(345) Quòd si in Ithacam pervenerimus in patriam terram,
Statim Soli Hyperioni dives templum
Faciemus, illic sanè ponemus ornamenta multa & preciosa.
Qui si iratus aliquo pacto ob boves erecta cornua-habentes.
Navem volet perdere, suffragabuntur alii dii.
(350) Malo semel ad fluctus hians vitam perdere,
[μ, p. 265]
Quàm diutiùs tabescere versans in insula deserta.
    Sic ait Eurylochus: collaudabant autem alii socii.
Statim autem Solis ex bobus abegerunt optimas
Cominus (non enim longè à nave nigro rostro
(355) Pascebantur nigrae pulchrae boves latis-frontibus)
Eas verò circumstabant, & vota fecerunt diis:
Folia autem decerpserunt tenerrima quercus alticomae.
Non enim habebant hordeum album in benè-tabulata navi.
    Caeterùm postquam precati sunt, mactarunt & excoriarunt,
(360) Femoraque conciderunt, atque adipe cooperuerunt,
Duplicantes, desuper autem cruda posuerunt,
Neque habebant vinum libare super incensa sacra,
Sed aqua libantes assabant intestina omnia.
Caeterùm postquam femora incensa sunt, & viscera comederunt,
(365) In minuta frusta secuerunt, & alia circa verubus infixerunt:
Et tunc mihi palpebris excidit suavis somnus.
Festinabam ire ad navem velocem & littus maris.
Sed quando certè propè eram profectus navem utrinque agitatam,
Et tum mihi nidoris obvenit dulcis flatus.
(370) Lugens autem deos ad immortales clamavi.
    Jupiter pater, atque alii beati dii immortales:
Profectò me magnum in detrimentum sopivistis saevo somno;
Ipsi vero socii magnum facinus perpetrarunt manentes.
Statim autem Soli Hyperioni nuncius venit
(375) Lampetia lato peplo, quòd ei boves interfecerunt socii.
Statim autem deos alloquutus est iratus corde:
Jupiter pater, atque alii beati dii immortales,
Ulciscamini jam socios Laërtiadae Ulyssis,
Qui meos boves occiderunt superbè, quibus ego
[μ, p. 266]
(380) Gaudebam quidem digressus in coelum stelliferum,
At quando retrò ad terram è coelo divertebam.
Quod si mihi non luent boum condignam talionem,
Descendam ad Plutonis domum, & inter mortuos lucebo.
    Hunc excipiens alloquutus est nubicogus Jupiter:
(385) Sol, certè quidem tu inter immortales luceto,
Et mortales homines ad fertilem terram.
Horum autem statim navem celerem candenti fulmine
Paululùm pulsaram incendam medio in nigro ponto.
Haec ego audivi à Calypso pulchricoma,
(390) Quae autem dicebat à Mercurio internuncio se audivisse.
Caeterùm postquam ad navem perveni atque mare,
Objurgabam alicundè alium ordine, neque remedium
Invenire potuimus: boves enim occisi erant jam.
His continuò deinde dii prodigia ostendebant:
(395) Serpebant quidem pelles, carnes autem ab verubus immugiebant,
Assataeque & crudae, boum qualis fiebat vox.
Sex diebus quidem deinde mihi chari socii
Convivabantur, Solis boves mactantes optimos.
Sed quando certè septimum diem Jupiter induxit Saturnius,
(400) Tum verò ventus quidem cessavit turbine saeviens.
Nos autem statim conscendentes ferebamur in lato mari
Malo erecto, atque ad malum albis velis collocatis.
Sed quando certe insulam deseruimus, neque uspiam aliqua
Apparebat terrarum, sed coelum atque mare,
(405) Tum verò caeruleam nebulam statuit Saturnius
[μ, p. 267]
Navim supra cavam, obscuratus pontus est sub ipsa,
Quae currebat haud sanè multum per tempus: statim enim irruit
Stridens Zephyrus ingenti cum turbine saeviens.
Mali autem rudentes rupit venti procella
(410) Utrosque: malus autem retrò cecidit armamentaque omnia
In sentinam deciderunt: ipse autem puppi id est extima in nave
Percussit gubernatoris caput, ossaque confregit
Omnia uno impetu capitis, ipse autem desilienti similis
Decidit à tabulatis, deseruit autem ossa animus generosus.
(415) Jupiter autem simul intonuit, & injecit fulmen navi,
Ipsa autem contorquebatur tota, Jovis percussa fulmine:
Sulphure autem implebatur, ceciderunt autem ex navi socii.
Illi autem marinis cornicibus similes circa navem nigram
In fluctibus ferebantur: deus autem abstulit reditum.
(420) Caeterùm ego per navim incedebam, donec latera
Solvebat vis tempestatis carinae, quam inermem ferebat fluctus.
Evulsum autem malum fregit usque ad fundum: caeterum super ipso
Lorum revinctum erat bovis corio factum:
Hoc utrunque colligavi pariter carinam atque etiam malum.
(425) Sedens autem super haec ferebar perniciosis ventis.
Tum certè Zephyrus quidem cessavit turbine saeviens.
Supervenit autem Notus celeriter ferens meo dolores animo,
Donec rursus ad perniciosam diverterer Charybdim,
Tota nocte ferebar: simul autem sole oriente
[μ, p. 268]
(430) Veni ad Scyllae scopulum, horrendamque Charybdim:
Haec quidem absorpsit maris salsam aquam:
Caeterùm ego ad altam caprificum altè levatus,
Huic implicitus tenebar, veluti vespertilio, neque uspiam potui
Vel stabilire pedem firmiter, neque ascendere.
(435) Radices enim longè erant, distantes autem erant rami,
Longinqui ingentesque, obumbrabant autem Charybdim.
Indesinenter autem tenebam, donec evomeret retrorsum
Malum, & carinam denuò: cupienti autem mihi advenit
Tandem, quando autem ad prandium judex è foro surgit,
(440) Judicans lites multas litigantium juvenum,
Tùm tandem haec ligna ex Charybdi apparebant.
Demisi ego desuper pedes & manus ut ferrentur,
Medio autem cum sonitu cecidi circa oblonga ligna,
Sedens autem super haec remigavi manibus meis.
(445) Scyllam autem non amplius permisit pater hominumque deorumque
Aspicere, non enim effugere potuissem saevam mortem.
Hinc autem novem diebus ferebar: decima autem me nocte
Insulam in Ogygiam appulerunt dii, ubi Calypso
Habitabat pulchricoma veneranda dea celebris,
(450) Quae me amavitque fovitque: quid tibi haec dicam?
Jam enim heri enarravi in domo
Tibi & castae uxori: molestum autem mihi est
Rursus planè enarrata recensere.

Odyssea Liber 13 (ν)

[ν, p. 269]
SIc dixit, hi autem igitur omnes taciti facti sunt silentio,
Oblectatione autem tenebantur per domos umbrosas.
Huic autem vicissim Alcinous respondit dixitque:
O Ulysses quoniam venisti meam ad aeratam domum
(5) Altam, ideò te non rursus-vagatum puto
Rursus rediturum, & si valdè multa tulisti.
Vestrum autem viro unicuique jubens haec dico,
Quicunque in atriis honoratum, calidum vinum
Semper bibitis, auditis autem cantorem:
(10) Vestes quidem hospiti pulchra in arca
Jacent, & aurum arte laboratum, aliaque omnia
Dona, quaecunque Phaeacum senatores huc attulerunt.
Sed agè ei demus tripodem magnum, & lebetem
Viritim, nos autem rursus congregati in populo
(15) Remunerabimur: difficile enim unum largitionem praebere.
    Sic dixit Alcinous: his autem placuit sermo,
[ν, p. 270]
Illi quidem dormiturientes iverunt domum unusquisque.
Quando autem matutina apparuit roseis digitis aurora,
Ad navem properabant, ferebantque viros-honestans aes,
(20) Et haec quidem benè deposuit sacra vis Alcinoi:
Ipse iens per navem sub transtris, ne aliquem sociorum
Laederet impellentium quando incumberent remis.
Hi autem ad Alcinoum iverunt & convivium curaverunt.
His autem bovem mactavit sacra potestas Alcinoi
(25) Jovi nimboso Saturnio, qui omnibus imperat.
Crura autem assantes, epulabantur gloriosum convivium:
Oblectantes sese. inter ipsos autem canebat divinus cantor
Demodocus populis honoratus: at Ulysses
Multùm ad Solem caput vertebat omnia-illustrantem,
(30) Ire properans, jam enim cupiebat reverti,
Sicut autem cùm vir coenam concupiscit, cui perdiu
Novale verterunt boves nigri fixum aratrum,
Expectatò autem huic occidit lumen Solis
Coenam ut ineat, affliguntur autem genua eunti:
(35) Sic Ulyssi amicum occidit lumen Solis.
Statim autem Phaeacibus studiosis-remorum locutus est,
Alcinoo autem maximè illum compellans dixit sermonem:
    Alcinoë rex omnium princeps populorum,
Mittite me, ubi sacrificaveritis illaesum: gaudete autem ipsi.
(40) Jam enim perfecta sunt, quae mihi charus volebat animus,
Comitatus & chara dona, quae mihi dei coelestes
Fortunata faciant, integram autem domi uxorem
Redux inveniam cum incolumibus amicis.
[ν, p. 271]
Vos autem hic manentes oblectetis uxores,
(45) Puellas & filios, dei autem virtutem dent
Omnem, & ne quod malum publicum sit.
    Sic dixit, illi autem omnes collaudabant, & jubebant
Mitti hospitem, quòd ritè & ut par erat, locutus esset,
Et tunc praeconem alloquuta est virtus Alcinoi:
    (50) Pontonoë cratere impleto merum distribue
Omnibus in domo, ut apprecati Jovem patrem
Hunc hospitem mittamus suam in patriam terram.
    Sic dixit: Pontonous autem mellitum vinum miscuit,
Distribuit autem omnibus scienter: hi autem Deis
(55) Libarunt beatis, qui coelum latum inhabitant.
Illinc ex sedibus surtexit autem divinus Ulysses.
Aretae autem in manibus posuit poculum rotundum,
Et ipsam compellando verba velocia dicebat:
    Gaude mihi ô regina semper, donec senectus
(60) Veniat & mors, quaeque hominibus accidunt.
At ego proficiscor, tu autem delectare hac in domo,
Filiisque & populis, & Alcinoo rege.
    Sic dicens per viam ivit divinus Ulysses.
Huic autem simul praeconem praemisit virtus Alcinoi,
(65) Praecedere ad navem velocem, & littus maris.
Arete autem illi famulas simul misit mulieres.
Hanc quidem chlamydem habentem puram & tunicam,
Alteram autem arcam pictam simul dedit portare.
Altera autem panemque ferebat & vinum rubrum.
(70) At postquam ad navem pervenerunt & mare,
Statim haec in navi concava comites laeti
[ν, p. 272]
Accepta deposuerunt potum, & cibum omnem:
Sed Ulyssi constraverunt culcitramque linteumque
Navis in subselliis concavae, ut molliter cubaret.
(75) In puppim autem ingressus & ipse est, & recubuit
Silentio: illi autem sederunt in transtris singuli
Ordine, funem autem solverunt à pertuso lapide:
Unaque hi incumbentes jactabant mare remo.
Et huic suavis somnus in palpebris incidit
(80) Inexcitabilis, jucundissimus, morti proximè similis.
Illa autem sicut in campo quadrijuges masculi equi,
Omnes simul incitati à verberibus scuticae
Altè elevati, celeriter emetiuntur viam:
Sic quidem hujus puppis tollebatur, unda autem ponè
(85) Nigra magna ruebat personantis maris.
Et valdè tutè currebat firmiter, neque accipiter
Circus secutus fuisset citissimus volucrum.
Sic illa celeriter currens maris undas secabat,
Virum ferens diis aequas curas habentem.
(90) Qui antea quidem multos passus est dolores suo in animo,
Virorumque bella, molestasque undas penetrans:
Jam tunc securè dormiebat, oblitus eorum quae passus fuerat:
Quando stella extitit lucidissima, quae maximè
Venit nuncians lumen Aurorae mane-genitae.
(95) Tum jam insulae appropinquabat mare-permeans navis.
[ν, p. 273]
Phorcynis autem quidam est portus marini senis
In agro Ithacae, duo autem projecta in ipso
Latera abrupta, in portum vergentia.
Haec autem ventorum defendunt stridentium magnum fluctum
(100) Extra: intus autem sine vinculo manent
Naves benè-tabulatae, cum portus spatium intraverint.
At in vertice portus passis-ramis oliva.
Propè autem ipsam antrum amoenum, obscurum
Sacrum Nympharum, quae Naiades vocantur.
(105) Intus autem crateresque & amphorae erant
Lapideae: ibi verò praeterea susurrant apes.
Intus telae lapideae praelongae, illicque Nymphae
Lintea texunt caerulea, mirabile visu.
Intus autem aquae perpetuae, duae autem ei januae sunt:
(110) Hae quidem ad Boream permeabiles hominibus:
lllae autem rursus ad Notum sunt sacriores, neque illâc
Viri intrant, sed immortalium via est.
Hûc illi contendebant, cum primi viderunt: haec quidem postea
Terrae appulit, quantum ad dimidium totius id est dimidia sui parte
(115) Concitata: talium enim impellebatur manibus remigum.
Hi autem ex navi egressi benè-transtrata in terram,
[ν, p. 274]
Primùm Ulyssem concava ex nave sustulerunt,
Ipso cumque lineo, & culcitra splendida:
Atque in arena deposuerunt captum somno.
(120) Res autem extulerunt quas Phaeaces illustres
Dederant domum eunti propter magnanimam Minervam.
Et has quidem igitur apud radicem olivae cumulatas posuerunt
Extra viam, ne aliquis viatorum hominum
Antequam Ulysses expergisceretur, offendens violaret.
(125) Ipsi autem rursus domum retrò iverunt, neque Neptunus
Oblitus est minarum, quas divino Ulyssi
Prius minatus erat: Jovis autem rogavit sententiam:
    Jupiter pater non amplius in immortalibus Deis
Honoratus ero, cum me homines non honorant
(130) Phaeaces, qui tamen meo orti sunt genere.
Etenim nunc Ulyssem dicebam mala multa passum
Domum iturum: reditum autem illi nunquam eripui
Omninò, quoniam tu primùm promisisti, & annuisti.
Hi autem dormientem in navi veloci in pontum ducentes
(135) Deposuerunt in lthaca, dederunt autem ei ingentia dona,
Aesque aurumque multum, vestemque textam,
Multa, quot nunquam Troja extulisset Ulysses,
Si incolumis venisset sortitus de praeda portionem.
    Huic autem respondens affatus est nubicogus Jupiter:
(140) O Dii, Neptune late potens quale dixisti?
Non te despiciunt Dii. difficile autem esset
Antiquissimum & optimum ignominiis prosequi.
[ν, p. 275]
Virorum autem si quis te vi & robore cedens
Non colit, tibi autem est, & posthac ultio semper:
(145) Fac ut vis, & tibi jucundum est animo.
    Huic autem respondit postea Neptunus quassator terrae,
Statim & ego facerem nubilium sicut dicis.
Sed tuum semper animum observo, & vereor.
Nunc autem Phaeacum volo perpulchram navem
(150) Ex comitatu redeuntem in nigro ponto
Perdere, ut jam abstineant, desistantque à comitatu
Hominum: magnum autem ipsis montem urbi imponere.
    Huic autem respondens affatus est nubicogus Jupiter,
O Dii, sic quidem meo animo videtur esse optimum,
(155) Cùm jam omnis incitatam intuebitur
Populus ab urbe, facere lapidem propè terram
Navi veloci similem, (ut admirentur omnes
Homines) magnum autem ipsis montem urbi circumdare.
At postquam hoc audivit Neptunus quassator-terrae
(160) Ingressus est iter in Scheriam, ubi Phaeaces erant,
Illic ut esset, & valdè propè venit navigatrix navis
Celeriter impulsa: hanc autem propè venit Neptunus,
Qui ipsam lapidem fecit & radicavit infernè,
Manu prona impulsam: hic autem recessit.
(165) Hi autem inter se verba velocia loquebantur
Phaeaces longorum remorum navibus inclyti viri.
Sic autem quis dixit intuens in propinquum alium:
    Heu quisnam navem velocem ligavit in ponto
Domum incitatam? & jam extabat tota?
[ν, p. 276]
    (170) Sic igitur quis dixit: haec autem non intelligebat, quomodo facta essent.
His Alcinous concionatus est, & affatus:
    O amici, certè valdè me antiqua vaticinia assequuntur
Patris mei, qui dixit Neptunum iratum fore
Nobis, quoniam comites innocui sumus omnium.
(175) Dixit aliquando Phaeacum virorum perpulchram navem
Ex comitatu redeuntem in nigro ponto
Perditurum, magnum autem montem urbi impositurum.
    Sic dixit senex, haec autem jam nunc omnia finiuntur:
Sed agè sicut ego dicam parete omnes.
(180) Comitatum quidem relinquite hominum, cùm aliquis veniat
Nostram ad civitatem: Neptuno autem tauros
Duodecim electos sacrificemus, si misereatur,
Neque nobis ingentem montem urbi imposuerit.
    Sic dixit: hi autem metuerunt, paraverunt autem tauros.
(185) Sic hi quidem supplicabant Neptuno regi
Populi Phaeacum duces & curatores,
Stantes circùm altare. excitatus est autem divinus Ulysses,
Recubans in terra patria, neque ipsam cognovit
Jam diu remotus: circùm enim Dea nubem fudit
(190) Pallas Minerva filia Jovis, ut illum ipsum
Ignotum faceret, singulaque profaretur.
Ut non ipsum ante uxor cognosceret, civesque amicique,
Quàm omnem procis intemperiem rependeret.
Propterea variata videbantur omnia regi,
(195) Viaeque perpetuae, portusque contecti.
[ν, p. 277]
Petraeque altae & arbores virescentes.
Stetit autem igitur surgens, & inspexit patriam terram,
Flevitque postea, & sua percussit femora,
Manibus dejectis, lugens autem locutus est:
    (200) O ego quorum rursus hominum in terram venio?
Nunquid injuriosique & crudeles, neque justi?
An hospitales, & ipsis mens est sancta?
Quò jam res multas porto has, quò autem & ipse
Erro? utinam mansissent apud Phaeaces
(205) Illic, ego autem ad alium magnanimorum regum
Pervenissem, qui me dilexisset, & comites dedisset ad revertendum.
Nunc autem nusquam ponere scio, neque itidem illic
Relinquam, ne quando mihi praeda aliis fiat.
O dii, non enim omnia intelligentes, neque justi
(210) Erant Phaeacum duces & curatores,
Qui me in aliam terram abduxerunt: namque me dicebant
Ductum iri in Ithacam conspicuam, neque perfecerunt.
Jupiter ipsos ulciscatur supplicum vindex, qui & alios
Homines inspicit, & plectit, quicunque peccant.
(215) Sed agè jam res numerem, & videam,
Ecquid mihi surreptum discesserint concava in navi ferentes:
    Sic dicens tripodas perpulchros & lebetes
Numerabat, & aurum, textasque vestes pulchras:
Horum quidem nihil desiderabat: hic autem lugebat patriam terram,
(220) Perreptans ad littus personantis maris,
[ν, p. 278]
Multùm plorans, propè autem eum venit Minerva,
Viro corpore similis juveni pastori ovium
Permolli, qualesque regum filii sunt:
Duplicem circa humerum habens pulchram vestem:
(225) Pedibus autem sub teneris calceos habebat, manu autem jaculum.
Hanc autem Ulysses laetatus est conspicatus, & obvius venit
Et ipsam compellans verba velocia locutus est:
    O amice, postquam te primùm invenio hoc in loco,
Salve, & non mihi malo animo occurreris.
(230) Sed serva tum haec, serva etiàm me: tibi enim ego
Supplico tanquam Deo, & ad tua chara genua accedo.
Et mihi hoc dic verum ut certè sciam,
Quae terra? quis populus? qui viri sunt?
Num qua insularum amoena? an aliquod littus
(235) Jacet ad mare vergens fertilis continentis?
    Hunc autem contrà affata dea caesia oculis Minerva:
Stultus es ô hospes, an longè venisti?
Quoniam hanc terram interrogas? neque enim valdè
Sic ignobilis est, norunt enim autem valdè multi,
(240) Et quidem quicunque habitant ad Auroram, Solemque,
Et quicunque ponè ad noctem obscuram.
Certè quidem aspera, & non equitabilis est.
Neque valdè sterilis, at neque lata est.
Benè quidem enim triticum multum, benè autemque vinum
(245) Adest, semper autem pluvia habet illam virescensque ros:
[ν, p. 279]
Pascendis capris commoda & bubus: est quidem sylva
Omnigena, benè autem aquationes perpetuae adsunt,
Itaque hospes Ithacae & in Trojam nomen pervenerit,
Quam longè dicunt Achaide esse à terra.
    (250) Sic dixit. laetatus est autem patiens divinus Ulysses,
Gaudens sua terra patria, sicut ei dixit
Pallas Minerva filia Jovis Aegiochi.
Et ipsam appellans velocia verba dixit:
    Neque hic vera dixit, iterum autem coepit sermonem,
(255) Semper in praecordiis mentem perastutam movens.
Audiebam de Ithaca & in Creta lata
Longè supra pontum: nunc autem veni, & ipse
Rebus cum his: ubi vero reliqui etiam filiis totidem,
Fugio, quoniam dilectum filium interfeci Idomenei,
(260) Orsilochum pedibus velocem, qui in Creta lata
Viros artifices vincebat velocibus pedibus.
Quoniam me privare praeda volebat omni
Trojana, cujus gratia ego passus sum dolores animo,
Virorumque bella, tristesque undas penetrans:
(265) Quoniam non suo patri gratificatus serviebam
Agro in Trojanorum, sed aliis imperabam sociis.
Hunc quidem ego discedentem percussi aerea lancea
[ν, p. 280]
Rure, propè viam insidiatus cum socio.
Nox autem valdè obscura occupaverat coelum, neque aliquis nos
(270) Hominum animadvertit: fefelli autem, cùm illum anima spoliabam.
At postquam hunc interfeci acuto aere,
Statim ego in navem iens Phoenicas illustres
Oravi, & ipsis, quae satis esset, praedam dedi.
Hos me jussi Pylum deferre & collocare,
(275) Vel in Elida Divinam, ubi dominantur Epeii:
Sed certè ipsos illinc repulit vis venti
Multum nolentes, neque volebant fallere.
Illinc autem errantes venimus huc nocte,
Aegrè autem in portum appulimus, neque aliqua nobis
(280) Coenae mentio erat, valdè licet indigentibus sumere:
Sed sic egressi jacebamus in nave omnes:
Hic me quidem dulcis somnus invasit defessum.
Hi autem fortunas meas concava ex navi sublatas
Deposuerunt, ubi ipse in arenis jacebam,
(285) Hi autem in Sidoniam pulchram navi conscensa
Iverunt. at ego relictus sum tristis animo.
    Sic dixit: risit autem dea glaucis-oculis Minerva,
Manuque ipsum demulsit, corpus autem assimilata est mulieri
Pulchraeque magnaeque, & illustria opera scienti,
(290) Et ipsum appellans verba velocia alloquuta est:
    Dolosus esset, & fallax, qui te superaret
[ν, p. 281]
In omnibus dolis, & si Deus ocurreret.
Male versute, dolis insatiabilis, non ergò eras,
Neque in tua cùm sis terra, desiturus à fallaciis
(295) Verbisque fallacibus quae tibi ab ortu amica sunt.
Sed agè ne haec dicamus cùm sciamus ambo
Dolos, quoniam tu quidem es hominum quàm optimus omnium
Consilio & verbis: ego autem in omnibus Diis,
Consilioque inclyta sum & dolis: neque tu cognoscebas
(300) Pallada Minervam filiam Jovis, quae tibi semper
In omnibus laboribus asto, & servo.
Atque te Phaeacibus gratum omnibus reddidi.
Nunc rursus huc veni, ut tibi consilium contexam,
Fortunasque abscondam quascunque tibi Phaeaces illustres
(305) Dederunt, domum eunti meo consilioque menteque.
Dicamque quos tibi fatale est aedibus in fabrefactis
Dolores tolerare: tu autem tolera & necessitate:
Neque alicui eloquere neque virorum, neque mulierum
Omnium, cur venisti errans: sed tacendo
(310) Patere dolores multos, injurias sustinens virorum.
    Huic autem respondens, locutus est prudens Ulysses:
Difficile [est] te Dea cognoscere homini occurrenti,
Licet valdè scienti: te enim ipsam unicuique assimilas.
Hoc autem ego certè scio, quòd mihi anteà benigna eras,
(315) Quamdiu in Troja pugnabamus filii Achivorum.
At postquam Priami civitatem diripuimus altam,
Conscendimus verò naves, Deusque dissipavit Achivos,
Non te postea vidi filia Jovis, neque animadverti
[ν, p. 282]
Navem meam ascendentem, ut mihi dolorem amoveres.
(320) Sed semper mentibus propriis habens confectum cor
Erravi, quousque me dei malo solverunt:
Prius quàm [tu] Phaeacum virorum in ubere populo
Confirmasti verbis, & in civitatem duxisti ipsa.
Nunc autem te per patrem supplex oro (non enim puto
(325) Venisse in Ithacam conspicuam, sed aliquam aliam
Terram obversor: te autem illudentem puto*
Haec dicere, ut meam mentem deciperes)
Dic mihi an verè dilectam in patriam veni?
    Huic respondit postea dea caesia oculis Minerva,
(330) Semper tibi talis in praecordiis cogitatio.
Proptereà & te non possum permittere infelicem esse,
Quoniam facundus es, & ingeniosus & prudens.
Cupidè enim alius vir errans reversus,
Cuperet in aedibus videre filiosque uxoremque:
(335) Tibi autem non gratum est scire neque quaerere,
Antequam tuae uxoris periculum feceris, quae tibi sic,
Sedet in aedibus, luctuosae autem ei semper
Pereunt noctes & dies lacrymanti.
At ego hoc quidem nunquam non credidi, sed in animo
(340) Sciebam, quod rediturus esses perditis omnibus sociis.
Sed non volui Neptuno obsistere
Patruo, qui iram contrà te induxit in animum,
Iratus, quod ei filium dilectum excaecasti.
Sed agè tibi ostendam Ithacae solum, ut credas.
(345) Phorcynis quidem hic est portus marini senis,
Haec autem in vertice portus patula oliva:
[ν, p. 283]
Propè autem ipsam antrum altum obscurum,
Sacrarum Nympharum, quae Naiades vocantur:
Haec autem spelunca lata contexta, ubi tu multas
(350) Sacrificabas Nymphis perfectas hecatombas.
Hic autem Neritus est mons indutus sylva.
    Sic fata Dea dissipavit nebulam. apparuit autem terra,
Laetatusque est postea patiens divinus Ulysses,
Gaudens sua terra, osculatus est autem almam tellurem.
(355) Statim autem Nymphis supplicavit manibus sublatis:
    Nymphae Naiades filiae Jovis, nunquam ego
Visurum me vos dicebam : nunc vocibus laetis
Salvete: at & dona dabimus sicuti anteà,
Si sinet prompta Jovis filia praedatrix
(360) Ipsumque vivere, & mihi charum filium augebit.
    Hunc autem rursus affata est caesia oculis Minerva:
Confide, ne te haec in praecordiis tuis solicitent.
Sed fortunas quidem in intimo antro divino
Ponamus statim nunc, ubi haec tibi salva maneant.
(365) Ipsi autem consultemus quo pacto optimè fiat.
    Sic loquuta Dea intravit speluncam obscuram,
Quaerens latibulum per speluncam: at Ulysses
Citò omnia portavit, aurum & magnum aes,
Vestesque benè elaboratas quas ei Phaeaces dederunt.
(370) Et haec quidem probè disposuit, lapidem autem imposuit foribus
Pallas Minerva, filia Jovis Aegiochi.
Hi autem sedentes sacrae apud radicem olivae,
Deliberabant procis insolentibus mortem.
[ν, p. 284]
Tum autem verba incepit caesia oculis Minerva:
    (375) Generose Laërtiade prudens Ulysses,
Considera quomodo procis impudentibus manus inferas,
Qui jam tibi triennium domum regunt,
Ambientes divinam uxorem & dona dantes.
Illa autem tuum semper reditum lugens in animo,
(380) Omnibus quidem spem dat, & pollicetur viro unicuique
Nunciis praemissis, mens autem ei alia versat.
    Huic autem respondens, locutus est prudens Ulysses:
O Dii, jam vero Agamemnonis Atridae
Periturus mala morte in aedibus eram,
(385) Nisi mihi tu quaeque Dea in tempore dixisses.
Sed agè consilium texe quomodo puniam ipsos.
Apud me autem ipsa asta, animum peraudacem immittens.
Qualem, quando Trojae solvimus magna moenia:
Si mihi sic animosa astiteris Minerva,
(390) Et cum trecentis ego viris pugnarem,
Tecum venerabilis dea, quando me prompta adjuvares.
    Huic autem postea respondit Dea caesia Minerva:
Et valdè tibi ego adero, neque me latebis
Cum haec jam struxerimus, & aliquem spero
(395) Sanguineque cerebroque perfusurum magnum pavimentum
Virorum procorum, qui tibi fortunas edunt.
Sed agè te incognitum faciam omnibus hominibus.
Arefaciam quidem cutem pulchram in flexibilibus membris:
Flavos autem ex capite delebo crines, circum autem pallium
[ν, p. 285]
(400) Induam, quod aversetur conspicatus quilibet habentem:
Deformabo autem tibi oculos anteà perpulchros,
Ut turpis omnibus procis appareas,
Tuae uxori & filio, quem in aedibus reliquisti.
Ipsum autem primum subulcum pete,
(405) Qui tibi suum custos est, simul autem tibi benè vult,
Filiumque tuum diligit, & prudentem Penelopem.
Invenies hunc suibus assidentem, hae autem pascuntur
Apud Coracis petram, ad fontem Arethusam,
Comedentes glandem gratam, & nigram aquam
(410) Bibentes, quae suibus innutriunt florentem pinguedinem.
Illic mane & omnia assidens interroga,
Quousque ego eam Spartam in ornatam mulieribus,
Telemachum vocatura tuum dilectum filium ô Ulysses,
Qui in magnam Lacedaemonem ad Menelaum
(415) Ivit, percunctaturus tuam famam, sicubi adhuc esses.
    Huic autem respondens, loquutus est prudens Ulysses:
Cur non ei dixisti in praecordiis omnia sciens?
An ut & ille errans dolores patiatur
Pontum in impacatum? fortunas autem ei alii edant?
    (420) Huic respondit postea Dea glaucos oculos habens Minerva:
Non jam tibi ille valdé curae sit.
Ipsa ipsum misi, ut famam bonam adipiscatur
Illuc iens: at non habet aliquem dolorem: sed quietus
Sedet in Atridae aedibus, multa autem ei adsunt.
[ν, p. 286]
(425) Certè quidem illi insidiantur juvenes cum nave nigra:
Cupientes interficere, antequam in patriam terram veniat.
Sed haec non puto, potiùs & aliquem terra premet
Virorum procorum, qui tibi fortunas devorant.
    Sic igitur ipsum alloquens virga tetigit Minerva.
(430) Siccavit quidem ei cutem pulchram in flexibilibus membris:
Flavos autem ex capite delevit crines, circùm autem pellem
Omnibus membris antiqui posuit senis.
Deformavit autem ei oculos anteà perpulchros.
Circùm ipsum lacernam aliam malam injecit, & interulam
(435) Fractam, sordidam, malo conspurcatam fumo.
Circum autem ipsum magnam pellem velocis induit cervi
Depilem: dedit autem ei virgam, & deformem sacculum
Crebris locis rimosum, inerat autem tortum lorum.
Hi sic consultantes divisi sunt: haec quidem posteà
(440) In Lacedaemonem divinam ivit ad filium Ulyssis.

Odyssea Liber 14 (ξ)

[ξ p. 287]
AT hic ex portu ingressus est asperam semitam,
Locum per sylvosum, per juga, ubi ei Minerva
Dixerat, nobilem esse subulcum, qui ei fortunas maximè
Curabat famulorum, quos acquisierat divinus Ulysses:
(5) Hunc autem in vestibulo invenit sedentem, ubi ei porticus
Alta aedificata erat, circumspicuo in loco,
Pulchraque magnaque, quae circumiri poterat: quam subulcus
Ipse aedificaverat, suibus absente rege,
Sine domina & Laërte sene,
(10) Advectis lapidibus, & cinxerat sepe spinosa.
Palos autem extrà adegit prorsus hinc & hinc
Densos & crebros nigro robore scisso,
Intra autem aream suilia duodecim fecerat
Propè inter se, lectos suibus, in singulis autem
(15) Quinquaginta sues jacentes continebantur
Foeminae foetae, mares autem foris dormiebant,
[ξ p. 288]
Multò pauciores, hos enim minuebant comedentes
Impii proci, quoniam mittebat subulcus
Semper saginatorum pinguium optimum omnium:
(20) Hi autem trecentique & sexaginta erant.
Apud autem canes feris similes semper dormiebant
Quatuor, quos nutriverat subulcus princeps virorum.
Ipse autem circa pedes suos aptabat calciamenta,
Incidens pellem bovinam pulchricolorem: alii autem
(25) Iverunt aliò alius: cum stabulantibus suibus
Tres: quartum autem miserat ad urbem
Suem ducere procis superbis necessitate,
Ut mactantes, carnibus satiarent animum.
Repentè autem Ulyssem viderunt canes latratores,
(30) Qui quidem clamantes accurrerunt: at Ulysses
Sedit astutia, virga autem ei excidit manu.
Tunc proprium apud stabulum indignum tulit dolorem,
Sed subulcus celeriter pedibus velocibus subsequens,
Cucurrit ad vestibulum, corium autem ei excidit manibus:
(35) Hos quidem acclamans canes pepulit aliò alium
Crebris lapidationibus: hic autem affatus est dominum:
    O senex, certè prope te canes dissipassent
Repentè, & mihi crimen imposuisses.
Atque mihi alios Dei dederunt dolores gemitusque.
(40) Propter divinum enim regem lugens & dolens
Jaceo, aliis autem sues pingues nutrio
Ad comedendum: at ille egens forte cibi
[ξ p. 289]
Errat apud peregrinorum virorum populumque civitatemque,
Sicubi adhuc vivit & videt lumen Solis.
(45) Sed sequere, ad stabulum eamus senex, ut & ipse
Cibo, & vino saturatus ex animo,
Dicas unde sis, & quot dolores toleraveris.
    Sic loquutus ad stabulum praecessit divinus subulcus.
Collocavit autem illum introductum: virgulta autem substravit densa:
(50) Stravit autem in pellem villosae sylvestris caprae,
Suum stratum magnum & densum: gavisus est autem Ulysses,
Quòd ipsum sic susceperat, verbumque dixit & appellavit:
    Jupiter tibi det hospes & immortales dei alii
Quodcunque maximè vis, quia me benignus suscepisti.
    (55) Hunc autem respondens alloquutus est Eumaeus subulcus:
Hospes, non mihi fas est, neque si pejor te veniat,
Hospitem contemnere, ab enim Jove sunt omnes
Hospitesque pauperesque, munus autem exiguumque charumque
Est nostrum, hic enim servorum mos est,
(60) Semper timentium, cùm dominantur reges
Juvenes: certè enim illius reditum impedierunt,
Qui me accuratè diligebat & possessionem praebuit,
Tanquam suo familiari rex benignus dedit,
Domumque portionemque optatissimamque uxorem,
(65) Qui sibi multa laboraverit, Deus autem negotium auxerit:
Sic & mibi hoc negotium augetur quo detineor.
Ideò me multùm juvisset rex si hîc senuisset:
Sed periit. utinam debuisset Helenae genus periisse
Funditùs, quoniam multorum virorum genua labefecit.
[ξ p. 290]
(70) Etenim ille ivit Agamemnonis gratia honoris
In Ilium equestre, ut Trojanos oppugnaret.
    Sic loquutus, cingulo celeriter coërcuit tunicam:
Perrexit autem ire ad suilia, ubi grex continebatur porcorum:
Illinc capros duos attulit, & ambos mactavit,
(75) Ignemque accendit, conciditque, & verubus infixit.
Assans autem omnia ferens apposuit Ulyssi,
Calida ipsis in verubus: hic autem farinam albam perspersit:
In poculo autem miscebat dulce vinum.
Ipse autem è regione sedit. cohortans autem alloquutus est:
    (80) Comede nunc ô hospes, quae servisque adsunt
Porcina: at pingues porcos proci comedunt,
Non verecundiam habentes in mentibus neque misericordiam:
Non quidem impia opera Dei beati amant.
Sed jus colunt, & pia opera hominum:
(85) Et quidem hostes, & iniqui, qui in terra
Aliena vescantur, & ipsis Jupiter praedam dederit.
Impletis vero navibus iverunt domum quisque.
Et quidem his curae potens timor in animos cadit.
Hi autem sciunt (Dei autem aliquam audiverunt vocem)
(90) Illius perniciosam mortem, quia nolunt justè
Ambire, neque ire ad sua: sed quieti
Bona dilapidant immoderatè, neque est parsimonia.
Quotquot enim noctesque & dies abs Jove oriuntur:
Nunquam unam sacrificant victimam, neque duas solas.
(95) Vinum autem consumunt immoderatè exhaurientes:
Certè enim ei facultates erant magnae: nulli tantae
[ξ p. 291]
Virorum heroum, neque Epiri feracis,
Neque ipsius Ithacae, neque viginti virorum
Sunt divitiae tantae: ego autem tibi connumerabo
(100) Duodecim in Epiro armenta, tot greges ovium,
Tot suum pascua, tot stabula lata caprarum,
Pascunt amicique & ipsius pastores viri.
Illic autem stabula lata caprarum undecim omnia
In extremitate agri pascuntur, insuper viri boni observant
(105) Quorum semper ipsis unusquisque in die pecudem fert,
Saginatarum caprarum quaecunque appareat optima.
At ego sues quas servoque, tueorque,
Et ipsis suum optimum electum mitto.
    Sic dixit. ille autem attentè carnes comedebat, bibebatque vinum
(110) Raptim, dolens: mala autem procis ferebat.
At postquam coenavit, & explevit animum cibo,
Et ei impletum dedit poculum quo bibebat
Vino plenum, hic autem suscepit gavisusque est animo,
Et ipsum appellans verba velocia alloquutus est:
    (115) O amice, quisnam te emit rebus suis,
Sic valdè dives, & fortis sicut dicis?
Dicis autem ipsum periisse Agamemnonis gratia honoris.
Dic mihi si fortè cognosco talem esse:
Jupiter enim hoc scit, & immortales dei alii,
(120) Si fortè ipsum nunciem vidisse: multùm autem erravi.
    Huic autem respondit postea subulcus princeps virorum,
O senex, nullus illum vir peregrinus veniens
[ξ p. 292]
Nuncians persuaserit uxorique & dilecto filio.
Sed temerè tractationis indigi viri peregrini
(125) Mentiuntur, neque volunt vera loqui:
Quicunque autem peregrinus Ithacae in populum venit,
Profectus ad dominam meam fallacia loquitur.
Haec autem benignè exceptum, diligit & singula inquirit,
Et ei lugenti palpebris lacrymae decidunt.
(130) Ut mos est mulieris, cùm maritus alibi periit.
Statim & tu senex verbum fabricaveris,
Si quis tibi penulamque tunicamque vestimenta det.
Illius autem jam debent canes velocesque vultures
Cutem ab ossibus trahere, anima autem destituit.
(135) Vel illum in ponto comederunt pisces, ossa autem ipsius
Jacent in terra, arena mersa multa.
    Sic ille quidem illic periit, amicis autem dolores pòst
Omnibus, mihi autem maximè facti sunt: non enim amplius alium
Humanum sic dominum inveniam, quocunque ibo.
(140) Neque si ad patris & matris iterum irem
Domum, ubi primùm ortus sum, & me educaverunt ipsi:
Neque nunc his etiam tantum lugeo moestus
Oculis ut videam, existens in patria terra,
Sed me Ulyssis desiderium capit absentis:
(145) Hunc quidem ego, ô hospes, & non praesentem nominando
Revereor, valdè enim me diligebat & curabat in animo.
Sed ipsum fratrem majorem voco; vel longè absentem.
    Hunc autem rursus alloquutus est patiens divinus Ulysses:
[ξ p. 293]
O amice, postquam omninò negas, neque dicis
(150) Illum venturum esse, animus autem tibi semper incredulus.
Sed ego non temerè loquar, sed cum juramento,
Quòd redibit Ulysses, praemium boni nuntii autem mihi sit,
Statim postquam ille redux suas domos pervenerit,
Antè autem vel valde indigens nihil accipiam.
(155) Indue mihi penulam & tunicam vestimenta pulchra.
Inimicus enim ille non minus Ditis januis
Est, qui egestate coactus fallacia loquitur.
Sciat nunc Jupiter primùm deorum, hospitalisque mensa,
Penatesque Ulyssis irreprehensi quos adibo:
(160) Certè quidem haec omnia perficientur sicut dico.
Hoc autem ipso anno veniet huc Ulysses.
Hoc quidem inclinato mense, illo autem instante
Domum reversus, & puniet quicunque illius
Hic vituperat uxorem, & illustrem filium.
    (165) Hunc autem respondens alloquutus es Eumaee subulce:
O senex, neque profectò ego laetitiae munus rependam,
Neque Ulysses etiam domum veniet: sed quietus
Bibe, & alia praeter mittamus, neque mihi haec
Memora: certè enim animo in pectore meo.
(170) Tristor, quando aliquis meminit gloriosi regis.
Sed certè juramentum quidem sinamus: sed Ulysses
Veniat, ut ipsum ego volo. & Penelope,
Laërtesque senex. & Telemachus divinus.
Nunc rursus nati casum lugeo quem genuit Ulysses
(175) Telemachi, quem postquam nutriverunt dii plantae aequalem.
[ξ p. 294]
Et ipsum dicebam fore in viris non pejorem
Patre suo charo, consiliis & specie admirabili.
Hujus autem aliquis immortalium laesit mentem intus aequabilem,
Vel aliquis hominum: hic autem ivit ad patris auditionem
(180) In Pylum divinam: hunc autem proci superbi
Domum venientem observant, ut à generatione pereat
Sine nomine ex Ithaca Arcisii divini.
Sed agè illum quidem sinamus, sive oppressus sit,
Sive fugerit, & eum protegat manu Saturnius.
(185) Sed age mihi tu senex tua ipsius incommoda enarra,
Et mihi hoc dic verum. ut benè intelligam,
Quis? unde es virorum? ubi tibi civitas & parentes?
Qua autem in nave venisti? quomodo te nautae
Duxerunt in Ithacam? qui esse profitebantur.
(190) Non enim te peditem puto huc venisse.
    Hunc autem respondens alloquutus est prudens Ulysses:
Tibi enim ego haec valdè verè dicam.
Si sit quidem nunc nobis in longum tempus & cibus,
Et vinum dulce tecta intra manentibus,
(195) Epularique quietè, alii autem ad opus adeant,
Facilè postea & in annum omnia,
Non percurrerem dicens meos dolores animi,
Quoscunque jam omnes deorum voluntate pertuli.
Ex Creta quidem genus praedico lata
(200) Viri divitis esse filius: multi autem & alii
Filii in aedibus & educati sunt, & orti sunt
Legitimi ex uxore: me autem empta peperit mater
[ξ p. 295]
Pellex, sed me pariter cum propriis charum habebat
Castor Hylacides, hujus ego genus praedico esse:
(205) Qui quondam in Cretensibus ut Deus colebatur populo,
Fortunisque divitiisque & filiis honestis.
Sed certè illum fata iverunt mortis, ferentia
Ad Ditis domos: facultates autem diviserunt
Filii magnanimi, & sortes jecerunt.
(210) At mihi valdè pauca dederunt, & aedes attribuerunt.
Duxi autem uxorem locupletissimorum hominum
Gratiâ meae virtutis, quoniam non obscurus eram,
Neque pugnae desertor: nunc autem jam omnia defecerunt.
Sed tamen stipulam te arbitror intuentem
(215) Cognoscere: certè enim me calamitas tenet valdè multa.
Certè enim audaciam Marsque dederunt & Minerva,
Et fortitudinem cùm legerem ad insidias
Viros optimos, mala inimicis moliens:
Nunquam mihi mortem ante oculos posuit animus virilis,
(220) Sed multò primus adoriens lancea occidebam
Virorum inimicorum, cùm mihi concederet pedibus.
Talis eram in bello, opus autem mihi non gratum erat,
Neque res familiaris, quae nutrit claros filios.
Sed mihi semper naves remigabiles gratae erant,
(225) Et bella & tela levia, & sagittae,
[ξ p. 296]
Tristia, quaeque aliis horrenda sunt.
At mihi grata erant, quae Deus in animo posuit.
Alius enim aliis vir delectatur operibus.
Antè enim quàm in Troja pedem ponerent filii Achivorum
(230) Novies viris imperator fui, & velocibus navibus,
Viros adversus externos, & mihi valdè aderant omnia,
Quae optabam idonea, multa autem post
Assequebar, statim autem domus augebatur, & postea
Gravisque, reverendusque inter Cretenses evasi.
(235) Sed cùm jam odiosum hoc iter magnus Jupiter
Decrevit: quod multorum virorum subtus genua solvit.
Tunc me jusserunt & inclytum Idomenea
Naves ducere in Ilium, neque ulla ratio
Erat denegandi, malus autem habebat populi rumor.
(240) Ibi quidem novem annis belligerabamus filii Achivorum,
Decimo autem civitatem Priami populati, ivimus
Domum cum navibus, Deus autem disiecit Achivos.
At mihi misero mala statuit consiliarius Jupiter:
Mensem enim solum mansi delectatus filiis,
(245) Juvenculaque conjuge, & bonis: at postea
In Aegyptum me animus impulit navigare,
Naves benè parantem cum divinis sociis.
Novem naves paravi, citò autem coactae sunt copiae.
Sex diebus quidem posteà mihi dilecti socii
(250) Convivati sunt, at ego sacra multa praebui,
Diisque sacrificando, ipsisque epulas praebendo.
[ξ p. 297]
Septimo conscendentes à Creta lata,
Navigavimus Borea vento temperato, bono
Facilè, veluti secundo flumine: neque aliqua mihi
(255) Navium laesa est, sed sospites & incolumes
Sedebamus: has autem ventusque nautaeque gubernabant.
Quinto die autem Aegyptum pulchrè-irrigatam venimus:
Statui autem in Aegypti fluvio naves curvas.
Ibi quidem ego jussi charos socios,
(260) lllic apud naves manere, & naves subducere.
Speculatores autem per speculas misi ut irent.
Hi autem intemperantia cadentes, obsequentes robori suo,
Statim valdè Aegyptiorum virorum perpulchros agros
Populantur: mulieres autem abducebant & infantes natos,
(265) Ipsosque interficiebant: statim autem in urbem venit rumor.
llli autem vocem audientes, simul cum aurora apparente,
Venerunt. impletus est autem totus campus peditumque & equitum,
Aerisque fulgore: Jupiter autem fulminator
Fugam meis sociis malam ingessit, neque aliquis sustinuit
(270) Manere contrà: circùm enim mala undique steterant.
Ibi nostrorum multos quidem interfecerunt acuto aere.
Alios autem duxerunt vivos sibi servire necessitate.
At mihi Jupiter ipse in mente ita consilium
Fecit, utinam debuissem mori, & mortem assequi
(275) Illic in Aegypto: adhuc enim me molestia excepit.
Statim autem de capite galeam fabrefactam deposui,
Et scutum humeris, lanceam autem projeci ex manu.
At ego regis obviam ivi equis.
[ξ p. 298]
Et osculatus sum genua complexu: hic autem servavit & mei misertus est:
(280) In currum autem me locatum duxit domum lachrymantem.
Certè me valde multi adoriebantur fraxineis,
Cupientes interficere, (namque irati erant valde.)
Sed ille eripuit, Jovis autem veritus est iram
Hospitalis, qui maximè aegrè fert mala opera.
(285) Ibi septem annos mansi ibidem, multas autem coëgi
Pecunias inter Aegyptios viros, dederant enim omnes.
Sed cùm jam octavus mihi rediens annus venit,
Jam tunc Phoenix venit vir fallacia sciens,
Veterator, qui jam multa mala hominibus fecerat:
(290) Qui me persuasum propriis cogitationibus, ut iremus
In Phoeniciam, ubi hujus domus, & bona erant.
Ibi apud ipsum mansi perfectum in annum.
Sed quando jam mensesque & dies perfecti sunt
Iterum se circumvolventis anni, & supervenerunt tempestates,
(295) In Libyam me in navi misit maritima,
Fallacia excogitata: ut ei onus ducerem,
Illic autem me ut venderet, & magnum precium acciperet.
Hunc sequebar in nave suspicans necesitate.
Illa autem currebat Borea vento secundo bono,
(300) Per medium ad Cretam: Jupiter autem eis deliberabat mortem.
Sed quando jam Cretam quidem liquimus, neque aliqua alia
Apparebat terrarum, sed coelum & mare,
Jam tum atram nubem statuit Saturnius
Nave super convexa, obscuratus est autem pontus sub ipsa:
(305) Jupiter autem crebrò tonuit, & injecit navi fulmen.
[ξ p. 299]
Haec autem conversa est tota Jovis percussa fulmine,
Vapore autem impleta est, ceciderunt autem ex nave omnes.
Hi autem cornicibus similes circum navem nigram
Fluctibus inferebantur. Deus autem abstulit reditum.
(310) At mihi Jupiter ipse habenti licet dolores animo,
Malum longum navis nigrae-prorae
In manibus posuit, ut adhuc malum fugerem.
Hunc amplexus ferebar perniciosis ventis:
Novem diebus ferebar, decima autem me nocte nigra
(315) Terrae Thesprotorum applicuit magna unda versans,
Tunc me Thesprotorum rex accepit Pheidon
Heros gratis. hujus enim dilectus filius occurrens,
Frigore & labore afflictum duxit in domum.
Manu sublevatum quoad iret ad aedes patris.
(320) Circum autem me penulam tunicamque velamina induit.
Ibi de Ulysse ego audivi, ille enim dixit,
Hospitio suscepisse, & direxisse euntem in patriam terram.
Et mihi res ostendit quas coëgerat Ulysses,
Aesque aurumque, laboratissimumque ferrum,
(325) Et in decimam progeniem alterum amplius alat:
Tot ei in domibus thesauri jacebant regis.
Hunc in Dodonem dicebat ire, ut Dei
Ex quercu procera Jovis sensum audiret,
[ξ p. 300]
Quomodo rediret Ithacae in fertilem agrum
(330) Jam diu absens, an manifestè, an occultè.
Juravit autem coram me ipso, libans in domo,
Navem deduxisse, & paratos esse socios,
Qui jam ipsum comitentur dilectam in patriam terram.
Sed me prius misit: contigit enim ut iret navis
(335) Virorum Thesprotorum in Dulichium frumentariam.
Tunc hic me jussit mittere regi Acasto
Accuratè: his autem malum mentibus placuit consilium
De me, ut adhuc omnino casus calamitatem subirem.
Sed quando profecta est à terra procul maritima navis,
(340) Statim servitutis diem mihi excogitabant,
Me quidem penula tunicaeque velaminibus exuerunt,
Circùm autem me scrutum aliud malum injecerunt & tunicam
Pertusam, quae & ipse in oculis videas.
Sub occasum autem Ithacae amoenae ad opera pervenerunt.
(345) Ibi me quidem ligaverunt armata in navi,
Fune benè-torto arctè, ipsi autem egressi
Certatim ad littus maris coenam sumpsere.
At mihi vinculum quidem dissolverunt Dii ipsi
Facilè, capiti autem scruto obvoluto
(350) Levi temone descendens applicui mari
Pectus, postea autem manibus navigavi ambabus
Natans: valdè autem citò excessi longè ab illis.
Tunc ascendens ubi quercetum erat laetissimum sylvae,
Jacebam stratus. illi autem valdè suspirantes
(355) Ibant, sed non enim ipsis visum est melius esse
[ξ p. 301]
Inquirere ulterius: hi quidem iterum rediverunt
Navi in concava, me autem absconderunt Dei ipsi
Facilè, & me stabulo applicuerunt ducentes
Viri prudentis, adhuc enim mihi fatum vivere.
    (360) Hunc autem respondens alloquutus es Eumaee subulce:
O miser hospitum, certè valdè animum commovisti
Haec singula dicens, quae jam tulisti, & quae vagatus es.
Sed haec non aptè puto, neque mihi persuadebis,
Dicens de Ulysse, quid te oportet cùm talis sis
(365) Temerè mentiri? ego autem certè scio & ipse
Reditum mei domini, quòd infestus est omnibus Deis
Omninò valdè, quando ipsum non in Trojanis domuerunt,
Vel amicorum in manibus, postquam bellum benè tractavit.
Quare ei sepulchrum quidem fecissent omnes Achivi,
(370) Ac etiam suo filio magna gloria crevisset in posterum.
Nunc autem ipsum sine gloria Harpyiae dilaniarunt.
At ego apud sues separatus, neque ad civitatem
Eo, nisi forte prudens Penelope
Ire jubeat, quando nuncium alicundè veniat.
(375) Sed hi quidem singula assidentes interrogant,
Et alii tristantur diu absente rege.
Atque illi laetantur victum impunè edentes.
Sed mihi non gratum est inquirere & interrogare
Ex quo me Aetolus vir decipit verbo:
(380) Qui viro interfecto, multas per regiones vagatus,
Venit meas ad aedes: ego autem ipsum amicè habui.
Dixit autem inter Cretenses apud Idomeneum vidisse
Naves aptantem, quas ei fregerant procellae:
[ξ p. 302]
Et dixit venturum, vel in aestatem, vel in autumnum,
(385) Multas opes ducentem cum divinis sociis.
Et tu senex multa passus, postquam te ad me duxit fortuna,
Ne mihi mendaciis gratificare, neque mulceas.
Non enim ob id ego te honorabo, neque diligam,
Sed Jovem hospitalem veritus. teque ipsum miseratus.
    (390) Hunc autem respondens alloquutus est prudens Ulysses:
Certè valdè aliquis tibi animus in pectoribus incredulus,
Qualem neque jurans induxi, neque tibi persuadeo.
Sed agè nunc pactum faciamus, & postea
Testes ambobus Dii, qui Olympum habitant.
(395) Siquidem redibit rex tuus in hanc domum,
Indutum me chlaenamque tunicamque vestes, mitte
Ad Dulichium ire quò mihi gratum est animo.
Si autem non venerit rex tuus, ut dico,
Famulis jube dejicere magna de petra.
(400) Ut & alius pauper caveat decipere.
    Hunc autem respondens alloquutus est divinus subulcus:
Hospes sic mihi bona fama virtusque
Sit inter homines, simul nunc & in futurum,
Qui te in stabulum duxi, & hospitalia munera dedi,
(405) Rursus autem interficiam, dilectumque animum auferam,
Promptus autem postea Jovi Saturnio supplicabo,
Nunc autem hora coenae: ocyùs mihi intus socii
Erunt, ut in tugurio dulcem praeparemus coenam.
    Sic hi quidem talia inter se dicebant.
(410) De propinquo autem suesque & viri venerunt subulci,
[ξ p. 303]
Has quidem igitur incluserunt de more ad dormiendum,
Clamor autem multus ortus est suum in haram euntium.
At suis sociis jussit divinus subulcus:
    Ducite suum optimam, ut hospitis in gratiam mactem
(415) Peregrini: una & ipsi recreabimur, qui aerumnam
Diu habemus patientes suum gratia-habentium dentes albos.
Alii autem nostrum laborem impunè edunt.
    Sic loquutus scidit ligna acuto ferro.
Hi autem suem abduxerunt valde pinguem quinquennem.
(420) Hunc quidem postea posuerunt in craticula, neque subulcus
Oblitus est immortalium, (mentibus enim utebatur bonis)
Sed hic incipiens capitis crines in ignem jecit
Albos habentis-dentes suis, & precatus est omnes Deos
Ut rediret Ulysses prudens suam domum.
(425) Percussit autem in altum tollens stipite querno quem liquit profectus.
Hunc autem reliquit anima: hi autem jugularunt & combusserunt.
Statim autem ipsum diviserunt, cruda autem posuit subulcus
Undique initio facto à membris in pinguem adipem:
Et partim quidem in ignem jecit, ubi commiscuisset farinae fiore,
(430) Minutatim vero secuerunt alia, & circum verua fixerunt,
Assaveruntque ritè, extraxeruntque omnia.
Posuerant autem in discis simul omnia: subulcus verò
Surrexit, in quadram-dividens, (valde enim mentibus aequa sciebat)
Atque quidem septifariam omnia partitus est dividens,
(435) Partem quidem unam Nymphis, & Mercurio Majae filio
Posuit apprecatus, alias distribuit singulis,
[ξ p. 304]
Dorsis autem Ulyssem integris honoravit
Albi dentis suis: illustrabat autem animum Heri,
Et ipsum appellatum alloquutus est prudens Ulysses:
    (440) Utinam sic Eumaee dilectus Jovi patri sis
Sicut mihi, siquidem me talis cum sim, bonis honoras:
    Hunc autem respondens allocutus es Eumaee subulce,
Comede miserrimè hospitum, & delectare his,
Qualia adsunt, Deus autem hoc quidem dabit, hoc autem sinet
(445) Quodcunque suo animo vult, potest enim omnia.
    Dixit, & initationes sacrificavit Deis sempiternis.
Libato autem nigro vino, Ulyssi urbium-destructori
In manibus posuit, hic autem sedebat suum juxta latus:
Cibum autem ipsis distribuit Mesaulius, quem subulcus
(450) Ipse possederat solus absente domino,
Seorsum à domina & Laërte sene.
Ipsum apud Taphios emerat suis facultatibus.
Hi autem in cibos paratos propositos, manus extendebant.
At postquam potus & cibi desiderium amoverunt,
(455) Cibum quidem ab ipsis abstulit Mesaulius, hi autem in cubile
Cibo & carnibus saturati iverunt.
Nox autem venit mala obscura, pluit autem Jupiter
Tota nocte, at spirabat Zephyrus magnus semper aquosus:
Hos autem Ulysses alloquutus est bubulcum tentans:
(460) Si quò ab eo exutam sibi chlaenam praeberet, vel aliquem sociorum
Alium moneret, si quidem sui curam gerebat valde.
    Audi nunc me Eumaee, & alii omnes socii,
Gloriabundus aliquod verbum dicam: vinum enim jubet
Stultum, quod impellit sapientem etiam valdè cantare,
[ξ p. 305]
(465) Et leniter ridere, & saltare impellit,
Et aliquod verbum emisit, quod non dictum melius:
Sed postquam primùm garrulus esse coepi, non dissimulabo.
Utinam sic pubescerem, visque mihi firma esset,
Sicut quando sub Troja insidias duximus parantes.
(470) Duces erant Ulysses & Atrides Menelaus,
Cum his una tertius dux fui ego, ipsi enim jusserant:
Sed quando ivimus ad urbem, altumque murum,
Nos quidem circa urbem in virgultis densis,
Inter calamos & paludem sub armis prostrati,
(475) Jacuimus: nox autem advenit mala Borea incidente
Glaciali, at postea nix facta est veluti pruina
Frigida, & scutis circumvertebatur crystallus.
Tunc alii omnes vestes habebant & tunicas,
Dormiebant autem quieti scutis cooperti humeros:
(480) At ego vestem quidem descendens sociis reliqui
Stultè, quoniam non putabam tantum frigus futurum.
Sed sequebar scutum solum habens, & vestem nitidam.
Sed quando jam extrema pars noctis erat, trans autem astra ierant,
Et tunc ego Ulyssem allocutus sum, qui propè erat.
(485) Cubito pungens, hic autem promptè audivit,
Nobilis Laërtiade prudens Ulysses,
Non amplius cum vivis ero, sed me hyems
Interficiet: non enim habeo chlaenam: me decepit fortuna
Una cum tunica cum sim, nunc autem non amplius remedia adsunt.
    (490) Sic dixi. hic autem postea mentem tenuit hanc in animo,
Solus ille erat ad consultandum & pugnandum.
Loquens autem summissa voce ad verbum dixit:
[ξ p. 306]
Sile nunc ne quis te Achivorum alius audiat.
Dixit & in cubito caput tenuit, dixitque verbum,
(495) Audite amici, divinum mihi in somnis astitit insomnium.
Quum à navibus longè venimus, jam aliquis eat
Nunciatum Atridae Agamemnoni pastori populorum,
An plures ad naves jubeat venire.
    Sic dixit. motus est autem postea Thoas Andraemonis filius
(500) Subitò, à se autem chlaenam jecit purpuream.
Perrexit ire ad naves, ego autem in veste illius
Jacui libenter: illuxit autem aureo-throno aurora.
Utinam nunc pubescerem, visque mihi firma esset,
Daret aliquis chlaenam in stabulis subulcorum
(505) Aequè amicitia motus, ac reverentia viri boni,
Nunc autem me inhonorant malas circa corpus vestes habentem.
    Hunc autem respondens, allocutus est Eumaeus subulcus:
O senex, fabula quidem bona quam dixisti,
Neque amplius citra decorum verbum inutile dixisti.
(510) Ideò neque veste indigebis, neque alia re,
Quam conveniat supplici misero obviam venienti
Nunc: at manè tuis te vestibus amicies:
Non enim multae chlaenae mutatoriaeque tunicae
Hîc ad induendum, una autem sola viro singulo.
(515) At postquam venerit Ulyssis dilectus filius,
Ipse tibi chlaenamque tunicamque vestes dabit,
Mittet & quò te cor animusque jubet.
    Sic loquutus surrexit, posuit autem ei ignem prope
Lectum, inque caprarum & ovium pelles injecit,
[ξ p. 307]
(520) Ibi Ulysses dormiebat, insuper chlaenam injecit ipsi
Densam & mollem, quae ei erat mutatoria,
Cum se indueret, quando aliqua hyems terribilis orta esset.
Sic hic quidem tunc Ulysses dormivit: at apud ipsum
Viri dormiverunt juvenes, neque subulco
(525) Placuit illic in lectò à suibus longè dormire.
Sed hic extra iens armabatur (laetabatur autem Ulysses
Quod suae vitae curam-gereret, licet longè abesset.)
Primùm quidem ensem acutum circum fortes posuit humeros,
Circum autem chlaenam induit expellentem-ventum, valdè densam,
(530) Ac pellem accepit caprae benè-nutritae magnae:
Accepit autem acutam lanceam contrà canes adjutricem & viros:
Perrexit autem ire dormiturus, ubi sues
Petra sub concava dormiebant Boreae sub tegmine.

Odyssea Liber 15 (𝝄)

[𝝄 p. 308]
IN latam Lacedaemona Pallas Minerva
Accessit ad Ulyssis magnanimi illustrem filium,
De reditu admonitura, & suasura ut redeat.
Invenit autem Telemachum, & Nestoris inclytum filium
(5) Dormientem in vestibulo domus Menelai illustris:
Nimirum Nestoridem molli domitum somno.
Telemachum autem non somnus tenebat dulcis, sed in animo
Noctem per solitariam curas de patre excitabat.
Propè autem stans alloquuta est glaucis oculis Minerva:
    (10) Telemache, non jam benè à tua domo diutius aberras,
Facultatibusque relictis, iisque viris in tuis domibus
Qui sic superbi sunt, ne omnia comedant,
Possessionibus divisis: tu autem inanem viam veneris.
Sed impelle citissime voce bonum Menelaum
(15) Ad te dimittendum, ut adhuc domi bonam matrem invenias.
Jam enim paterque fratresque jubent
[𝝄 p. 309]
Eurymacho nubere: hic enim superat omnes
Procos donis, & auget dotes.
Ne te invito ex domibus res efferatur.
(20) Scis enim qualis animus in pectoribus mulieris:
Illius vult domum augere, quicunque duxerit:
Filiorum autem priorum, & mariti dilecti,
Non amplius recordatur mortui, neque inquirit:
Sed tu ubi veneris ipse committes singula
(25) Ei famularum quae optima videbitur esse,
Quousque quidem tibi ostendant Dei venerabilem uxorem.
Aliud autem tibi verbum dico, tu verò repone animo.
Procorum tibi diligenter praestantiores insidiantur
In freto Ithacaeque Samique pulverulentae,
(30) Cupientes occidere antè, quàm in patriam venias.
Sed haec non puto fore: antè & aliquem terra detinebit
Virorum procorum qui victum comedunt.
Sed longè ab insulis impelle benè-fabricatam navem:
Nocte autem simul naviga, mittet autem tibi ventum à tergo
(35) Immortalium quicunque te custoditque liberatque.
At ut primùm littus Ithacae perveneris,
Navem quidem in civitatem impelle, & omnes socios:
Ipse autem primùm subulcum adi,
Qui quidem suum custos est, simul autem tibi mitia sentit.
(40) Illic autem noctem illam dormi, hunc autem mitte urbem intra
Renunciaturum castae Penelopae,
Quia ei salvus es, & ex Pylo venisti.
    Haec quidem sic fata abivit ad altum Olympum,
[𝝄 p. 310]
At hic Nestoridem ex dulci somno excitavit
(45) Calce pede motum, & ei verbum dixit:
    Surge Nestoride Pisistrate, unius-unguis equos
Junge currui subigens, ut eamus viam.
    Hunc autem Nestorides Pisistratus contra alloquutus est:
Telemache, nondum licet, etsi festinantes via
(50) Noctem per tenebrosam impellere: citò autem aderit Aurora
Sed manè quousque dona ferens in currus ponat
Heros Atrides lanceis-inclytus Menelaus,
Et verbis mitibus allocutus remittat.
Hujus enim hospes recordatur dies omnes
(55) Viri hospitalis, qui amicitiam praebeat.
    Sic fatus: statim aurea sedis venit Aurora:
Cominùs autem ipsos venit voce bonus Menelaus
Ubi surrexit è lecto Helena ab pulchricoma.
Hunc postquam igitur cognovit Ulyssis dilectus filius,
(60) Festinans, vestem circum corpus splendidam
Induit, & magnum pallium in fortes jecit humeros
Heros, ivit autem foras, astans autem allocutus est
Telemachus dilectus filius Ulyssis divini:
    Atride Menelaë divine princeps populorum,
(65) Jam nunc me remitte dilectam in patriam terram,
Jam enim mihi animus cupit domum ire.
    Huic autem respondit postea voce bonus Menelaus:
Telemache non te ego multum tempus hic detinebo
Cupientem reditus: irascor autem & alii
(70) Viro hospitali, qui eximié quidem diligit,
Eximié autem odit, meliora autem moderata omnia:
[𝝄 p. 311]
Aequale malum est, qui & nolentem redire
Hospitem impellit, & qui ruentem detinet.
Oportet hospitem praesentem amicè tractare, volentem autem dimittere.
(75) Sed mane donec dona ferens in currum ponam
Pulchra: tu autem oculis videbis: dicam autem mulieribus
Coenam in domibus ut parent sufficienter ex iis quae intus sunt:
Utrinque, gloriaque, & splendor & utilitas
Coenatos ire multam in infinitam terram.
(80) Si autem vis divertere in Graeciam & medium Argos,
Ut ipse sequar subjungam autem equos:
Ad urbes hominum ducam; neque aliquis nos
Frustra remittet, dabit autem aliquid ferendum,
Vel aliquem tripodem benè-aeratum, vel lebetem.
(85) Vel duos mulos, vel aureum poculum.
Hunc autem rursus Telemachus prudens contrà allocutus est:
Atride Menelaë divine princeps populorum,
Volo jam redire ad nostra: (non enim à tergo
Custodem discedens reliqui in rebus meis,)
(90) Ne patrem divinum quaerens ipse peream,
Certè mihi ex domibus depositum bonum pereat.
    At postquam hoc audivit voce bonus Menelaus,
Statim suae uxori & famulis jussit,
Coenam in domibus praeparare sufficienter intus existentium:
(95) Propé autem ipsum venit Boëthoedes Eteoneus,
Et surgens ex lecto, quoniam non multum habitat longe ab ipso.
Hunc autem ignem accendere jussit voce bonus Menelaus,
Assareque carnes, hic autem non neglexit ubi audivit:
Ipse autem in thalamum descendit odoratum
[𝝄 p. 312]
(100) Non solus, simul cum ipso Helena ibat, & Megapenthes.
Sed quando jam pervenerunt ubi ei res pretiosae jacebant,
Atrides quidem posteà poculum accepit rotundum,
Filium autem craterem portare Megapenthem jussit
Argenteum: Helena autem astitit arcis,
(105) Ubi erant vestes illae variegatae, quas elaboraverat ipsa.
Harum unam sublatam Helena portabat divina mulierum,
Quae pulcherrima erat versicoloribus texturis & maxima:
Stella autem tanquam resplendebat, jacebat infima omnium.
Perrexerunt autem ire ulterius per domum quousque pervenerunt
(110) Ad Telemachum: hunc autem alloquutus est flavus Menelaus:
    Telemache, certè reditum ut mentibus tuis cogitas,
Sic tibi Jupiter perficiat valdè potens maritus Junonis.
Donorum autem quaecunque in mea domo deposita jacent,
Dabo quod optimum & honoratisissimum est.
(115) Dabo tibi craterem fabricatum, argenteus autem
Est totus, auro autem labra ornata sunt.
Opus autem Vulcani: praebuit autem illustris heros
Sidoniorum rex, quando sua domus cooperuit
Illic me redeuntem: tibi autem volo hoc praebere.
    (120) Sic locutus, in manibus posuit poculum rotundum
Heros Atrides: hic autem craterem lucidum
Posuit illic coràm portans fortis Megapenthes
Argenteum: Helena autem astitit pulchrigena,
Vestem habens in manibus, verbumque dixit, & illum compellavit:
    (125) Donum tibi & ego fili dilecte hoc do,
Monumentum ex manibus Helenae, multùm amatae, ad nuptiarum tempus,
Ut tuae uxori portes: interim autem dilectam apud matrem
Jaceat in domo, tu autem mihi gaudens abi
Domum benè-aedificatam, & tuam in patriam terram.
[𝝄 p. 313]
    (130) Sic loquuta in manibus posuit, hic autem suscepit gaudens:
Et haec quidem in tabulata posuit Pisistratus heros
Suscepta & omnia suo admiratus est animo.
Hos autem duxit ad domum capite flavus Menelaus.
Sederunt autem postea in sedibusque thronisque.
(135) Lavacra autem famula gutturnio infudit ferens
Pulchro, aureo super argenteo lebete
Lavare: juxta autem politam extendit mensam.
Panem autem honesta famula apposuit ferens,
Cibis multis impositis, gratificans è praesentibus.
(140) Apud autem Boethoedes carnes incidebat, & distribuebat partes,
Ministrabat autem filius Menelai inclyti:
Hi autem in cibos paratos praejacentes manus mittebant.
At postquam potus & cibi desiderium amoverunt:
Et tunc Telemachus & Nestoris illustris filius
(145) Equos junxerunt, supraque currus variegatos ascenderunt:
Extra autem impulerunt vestibulum & porticum valdè sonantem.
Cum his autem Atrides ibat flavus Menelaus,
Vinum habens in manu dulce dextra,
Aurea in patera, ut sacrificantes proficiscerentur.
(150) Stetit autem equos antè: salutansque autem locutus est:
    Gaudete ô juvenes, & Nestori pastori populorum
Dicite salutem, certè enim mihi pater tanquam mitis erat,
Quousque in Troja pugnavimus filii Achivorum.
    Hunc autem Telemachus prudens contrà allocutus est:
(155) Et valdè illi, generose, sicut dicis,
Omnia haec euntes narrabimus: utinam enim ego sic
Redux ad Ithacam, Ulyssi in domo
Dicerem, ut à te consecutus amicitiam omnem
Venio, at duco pretiosa dona multa & bona.
[𝝄 p. 314]
    (160) Sic ei loquuto advolavit dextera avis
Aquila, album anserem ferens unguibus magnum,
Domesticum è stabulo: hi autem clamantes sequebantur
Viri & mulieres: haec autem ipsos propè veniens
Dextera irruit ante equos: hi autem conspicati
(165) Gavisi sunt, & omnibus in mentibus animus laetatus est.
His autem Nestorides Pisistratus incepit sermonem:
    Considera jam Menelaë generose princeps populorum:
Si nobis hoc ostendit deus portentum, an tibi ipsi.
    Sic dixit, cogitabat autem bellicosus Menelaus,
(170) Quomodo ei ritè responderet meditatus.
Huic autem Helena extensis-vestibus sermonem excipiens dixit:
    Audite me, at ego vaticinabor sicut in animo
Immortales jaciunt, sicut perfici puto.
Sicut haec anserem rapuit nutritum in domo
(175) Profecta ex monte, ubi ei generatioque, partusque:
Sic Ulysses mala multa passus, & multa vagatus,
Domum redibit & puniet: vel & jam
Domi: at procis mala omnibus serit.
    Hanc autem rursus Telemachus prudens contrà dixit:
(180) Sic nunc Jupiter faciat valdè sonans maritus Junonis,
Ideo tibi & illic Deo tanquam supplicarem.
Dixit, & in equis flagellum jecit: hi autem valdè celeriter
Ruerunt in campum per urbem prompti.
Hi autem toto die festinabant jugum utrinque habentes.
(185) Occidit autem sol, obscuratae suntque omnes viae.
In Pheram autem pervenerunt Dioclei ad domum
Filii Orsilochi, quem Alpheus genuit filium.
Illic nocte dormierunt: hic autem his hospitalia posuit.
[𝝄 p. 315]
Quando autem matutina apparuit rosea digitis Aurora,
(190) Equosque junxerunt, super currus varios ascenderunt.
Extra autem impulerunt vestibulum & porticum resonantem:
Verberavit autem ad impellendum, hi autem non inviti volabant.
Statim autem postea venerunt Pyli altam civitatem.
Et tunc Telemachus alloquutus est Nestoris filium:
    (195) Nestoride, quomodo mihi pollicitus perficies
Verbum meum? hospites autem omninò dicimur esse
Ex patrum amicitia: at & aequales-aetate sumus.
Haec autem via & magis concordia nos unà conjunget:
Ne me extra duc navem generose, sed relinque illic,
(200) Ne me senex invitum detineat sua in domo,
Cupiens diligere, mihi autem opus est citò abire.
    Sic dixit. Nestorides autem suo consultavit animo,
Quomodo ei ut par est pollicitus perficeret:
Sic autem ei cogitanti visum est melius esse:
(205) Vertit equos in navem velocem, & littus maris.
Navi autem in puppi discooperuit pulcherrima dona,
Vestem, aurumque, quae ei Menelaus dedit,
Et ipsum hortans verba velocia alloquutus est:
    Festinanter nunc ascende, jubeque omnes socios
(210) Ante me domum ire nunciareque seni.
Benè enim ego hoc scio in mente & animo,
Qualis illius animus immensus, neque te dimittet.
Sed ipse vocans huc venire faciat, neque te dico
Retrò ire vacuum, valde enim irascetur utique.
    (215) Sic loquutus impulit pulchrorum-crinium equos
Retrò Pyliorum in civitatem, velociter autem ad aedes pervenit.
Telemachus autem sociis illos concitando jussit:
[𝝄 p. 316]
    Parate arma socii navi nigrae,
Ipsique ascendamus ut perficiamus iter.
    (220) Sic dixit. hi autem igitur hunc valdè quidem audiverunt & obediverunt:
Statim autem ingressi sunt, & in sedibus sederunt.
Certe hic quidem haec moliebatur supplicabatque Minervae
Navis in puppi cominus autem ei venit vir
Peregrinus, fugiens ex Argo, ob virum interfectum
(225) Vates, at genere Melampodis proles erat,
Qui antea quondam habitabat in Pylo genitrice ovium,
Dives inter Pylios valdè egregias domos habitans.
Jam tunc alium ad populum venit patriam fugiens,
Neleumque magnanimum clarissimum viventium,
(230) Qui sibi opes multas perfectum in annum
Habuit vi: hic autem interim quidem in domibus Phylaci
Vinculo in difficili ligatus est fortes dolores patiens,
Gratia Nelei filiae nocumentique gravis,
Quod ei in mentibus posuit Dea gravis Erinnys.
(235) Sed hic quidem effugit mortem, & abegit boves valdè-mugientes
In Pylum ex Phylace, & persolvit opus indecorum,
[𝝄 p. 317]
Divinum Neleïum, fratrique uxorem
Duxit ad domos: hic autem aliorum ivit populum
Ad Argos equorum-altrix: ibi enim ei fatum erat
(240) Habitare multis imperantem Argivis:
Ibi autem duxit uxorem, & altam posuit domum.
Genuit autem Antiphatem & Mantium filios fortes.
Antiphates quidem genuit Oïcleum magnanimum:
At Oïcleus populo-salutarem Amphiaraum,
(245) Quem animo diligit Jupiterque Aegiochus, & Apollo
Omni amicitia. neque pervenit ad senectutis limen,
Sed periit Thebis muliebrium gratia donorum.
Huic autem filii generati sunt Alcmaon, Amphilochusque.
Mantius iterum genuit Polyphideumque Clitumque:
(250) Sed certè Clitum aureae-sedis rapuit aurora,
Pulchritudinis gratia, ut immortalibus interesset.
At magnanimum Polyphideum vatem Apollo
Posuit hominum valdè optimum, postquam mortuus est Amphiaraus,
Qui Hyperisiam habitabat patri iratus.
(255) Illic habitans vaticinabatur omnibus hominibus.
Hujus quid filius advenit, Theoclymenus autem nomen ei erat,
Qui propè Telemachum stetit: hunc autem invenit
Sacrificantem supplicantemque velocem apud navem nigram,
Et ipsi appellato verba velocia dixit:
    (260) O amice quoniam te sacrificantem invenio hoc in loco,
Supplico per sacrificia, & numen, & postea
Tuum ipsius caput, & per socios qui te sequuntur,
Dic mihi interroganti vera, neque occultes.
[𝝄 p. 318]
Quis? unde es virorum? ubi tibi civitas, & parentes?
    (265) Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus est:
Tibi enim ego hospes valdè verè dicam.
Ex Ithaca genere sum, pater autem mihi est Ulysses,
Si quando erat, nunc autem jam interiit gravi morte.
Propterea nunc sociisque acceptis & nave nigra,
(270) Veni interrogaturus de patre diu absente.
    Hunc autem rursus allocutus est Theoclymenus divinus:
Sic tibi & ego ex patria viro interfecto
Contribule, multi autem fratresque sociique adsunt
In agro equos-pascenti, valde autem dominantur Achivi:
(275) Horum fugiens-necem, & parcam nigram
Fugio, quoniam mihi fatum est inter homines errare.
Sed me navi insidere fac, postquam te fugiens supplicavi,
Ne me interficiant, persequi enim illos me puto.
    Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus est:
(280) Non quidem jam volentem expellam navi aequali.
Sed sequere, at illic amicè excipieris de iis quae habemus.
    Sic loquutus illius suscepit aeream lanceam,
Et hanc in tabulatis extendit navis utrinque agitatae:
At autem & ipse navem ascendit per mare meantem:
(285) In puppi autem postea sedit, apud autem seipsum
Sedere fecit Theoclymenum:*hi autem oram solverunt,
Telemachus autem sociis illos exhortando jussit
Arma capescerent: hi autem festinanter obediverunt.
Malum autem abiegnum concavum intra tabulatum
(290) Statuerunt erectum, de autem funibus ligaverunt:
Traxerunt vela alba benè-versis loris.
His autem ferentem ventum misit caesia Minerva
Vehementem, tumultuantem per aërem, ut velocissimè
[𝝄 p. 319]
Navis perficeret currens maris salsam aquam.
(295) Occidit autem Sol, obscuratae suntque omnes viae.
Haec Pheras pertransiit festinans Jovis vento secundo,
Et apud Elidam divinam, ubi dominantur Epeii.
Hinc autem rursus insulis praemisit acutis,
Cogitans ecquid mortem fugiat, an caperetur.*
    (300) Hi autem rursus in stabulo Ulysses & divinus subulcus
Coenabant: apud autem ipsos coenabant viri alii.
At postquam potus & cibi amorem amoverunt,
His Ulysses dixit subulcum tentans:
Si ipsum accuratè diligat, manereque jubeat
(305) Illic in stabulo, an hortetur ad civitatem ire.
    Audi nunc Eumaee, & alii omnes socii,
Manè ad civitatem cupio ire
Mendicaturus, ut non te vexem & socios.
Sed me benè mone, & simul ductorem bonum praebe,
(310) Qui me illuc ducat: per civitatem autem ipse necessitate
Oberrabo, an quis poculum & panem porrigat,
Et profectus ad domos Ulyssis divini,
Nuncium dicam prudenti Penelopae,
Et procis superbis miscebor,
(315) Si mihi coenam dent, ut qui cibos infinitos habeant.
Statim benè-faciam inter ipsos quicquid volent.
At enim tibi dico, tu autem compone & me audi
Mercurii voluntate internuncii, qui quidem omnium
Hominum operibus gratiam & gloriam praebet.
(320) Strenuitate autem non mihi contenderet homo alius,
[𝝄 p. 320]
Ad ignemque benè cumulandum adque ligna sicca perscindenda,
Adque quadra ministrandum & assandum, & vinum fundendum,
Qualia bonis ministrant pejores.
    Hunc autem valdè iratus allocutus est Eumaeus subulcus:
(325) Hei mihi hospes, cur in mentibus hoc consilium
Fuit? certè omninò cupis illic perire,
Si jam procorum vis ingredi multitudinem,
Quorum injuriaque visque ad ferreum coelum vadit.
Non tales sunt ministri illorum.
(330) Sed juvenes chlaenas benè-induti & vestes,
Semper autem peruncti capite & pulchro vultu,
Qui ipsis administrant, benè politae autem mensae
Pane & carnibus & vino oneratae sunt.
Sed manè, non enim aliquis te dolet praesente,
(335) Neque ego neque alius sociorum qui mihi sunt:
At postquam venerit Ulyssis dilectus filius,
Ille te chlaenamque vestemque induet:
Mittet autem quo te cor animusque jubet.
    Huic autem respondit postea laboriosus divinus Ulysses:
(340) Utinam sic Eumaee dilectus Jovi patri fieres
Sicut mihi, quod me finem imposuisti errori & aerumnae gravi,
Errore autem non est pejus aliquid hominibus.
Sed gratia perniciosi ventris malos dolores ferunt
Viri, quorum aliquem invenit error & nocumentum & dolor.
(345) Nunc autem quoniam detines, meque manere illum jubes,
Dic agè mihi de matre Ulyssis divini,
[𝝄 p. 321]
Patreque quem reliquit proficiscens in senectutis limine,
Sicubi adhuc vivunt sub splendore Solis,
An jam mortui sunt & in inferni domibus.
    (350) Hunc autem rursus allocutus est subulcus princeps virorum,
Tibi enim ego hospes valdè verè dicam.
Laërtes quidem adhuc vivit, Jovi autem supplicat semper
Animum à membris perire suis in domibus.
Mirum in modum enim de filio dolet qui periit,
(355) Deque uxore quam quidem juvenem duxerat, quae ipsum maximè
Tristitia affecit demortua, & in cruda senectute posuit.
Quae dolore sui filii mortua est gloriosi
Tristi morte, sic non moriatur quicunque
Hic habitans amicus sit & amica faciat.
(360) Quamdiu quidem igitur illa erat dolens tamen.
Tamdiu aliquid mihi dilectum scrutari & interrogare,
Quoniam me ipsa nutrivit, cum Ctimene extensa-veste
Filia valida, quam juniorem peperit filiorum:
Hac simul nutritus sum, paulo autem me minus honorabat.
(365) At postquam pubertatem multùm amatam venimus ambo,
Hanc quidem postea in Samum nuptum dederunt, & infinita acceperunt.
At me chlaenamque tunicamque vestemque illa
Pulchram valde circum indutum, pedibus autem calciamentis datis
Ad agrum praemisit: diligebat autem me corde magis.
(370) Nunc autem jam horum indigeo, sed mihi ipsi
Opus augent beati Dii, cui immaneo.
Ex his autem comedi bibique, & venerandis dedi.
Ex autem domina non dulce est audire,
Neque verbum, neque opus, quoniam malum incidit domui
(375) Viri superbi, valde autem famuli indigent
[𝝄 p. 322]
Palam dominam alloqui & singula interrogare,
Et comedere bibereque, postea autem & portare
Ad agrum, qualia animum semper famulis laetificant.
    Hunc autem respondens, alloquutus est prudens Ulysses:
(380) Papè sic parvulus existens Eumaee subulce
Multùm aberrasti à tua patria & parentibus.
Sed agè mihi hoc dic, & verè enarra.
An destructa est civitas virorum lata-viis,
Qua inhabitat pater & veneranda mater.
(385) An te solum positum apud oves, vel apud boves
Viri inimici navibus acceperunt & transtulerunt
Hujus viri ad domos, hic autem dignum pretium dedit.
    Hunc autem rursus alloquutus est subulcus princeps virorum.
Hospes, quoniam jam haec me interrogas & inquiris,
(390) Silentio nunc audi, & delectare, bibeque vinum
Sedens, hae autem noctes magnae, licet quidem dormire.
Est autem delectantibus audire, neque te oportet
Ante horam dormire, dolor est & multus somnus.
Horum autem aliorum quemcunque cor & animus jubet
(395) Dormiat egressus: simul autem Aurora apparente
Jentatus, simul sues heriles sequatur.
Nos autem in stabulo bibentesque comedentesque
Doloribus ad invicem delectemur tristibus
Recordantes: inter etenim dolores delectatur vir
(400) Quicunque jam valdè multa passus est, & multa erravit.
Hoc autem tibi dico, quod me interrogas & inquiris.
Insula quaedam Syria vocatur, sicubi audis,
Ortygia desuper, ubi mutationes Solis.
[𝝄 p. 323]
Non ita quidem adeò magna sed bona quidem,
(405) Fertilis-boum, fertilis-ovium, vini ferax & multi-frumenti:
Fames autem nunquam populum invadit, neque aliquis alius
Morbus odiosus est miseris hominibus.
Sed quando senescunt in civitate nationes hominum,
Veniens argentei-arcus Apollo Diana cum
(410) Suis illustribus sagittis aggrediens interficit.
Illic duae civitates, divisim autem ipsis omnia divisa sunt.
His autem ambabus pater meus imperavit
Ctesius Ormenides similis immortalibus.
Illuc autem Phoenices navibus inclyti venerunt viri
(415) Ingeniosi, infinitas ducentes res-ludicras nave nigra.
Fuit autem patris mei mulier Phoenissa in domo
Pulchraque magnaque & splendidorum operum docta.
Hanc autem Phoenices callidi deceperunt:
Lavantem, quidam primùm mixtus est concava in navi
(420) Lecto & amicitia, quae mentes decipiunt
Libidinosis mulieribus, & si benè operans sit.
Interrogabat autem postea, quae esset & unde veniret.
Haec autem valdè statim patris dixit altam domum,
Ex quidem Sidone multi-aeris glorior esse,
(425) Filia autem sum Arybantis ego abundè divitis.
Sed me rapuerunt Taphii latrones viri
Ex agro venientem, transtulerunt autem me huc deductam,
Hujus autem viri ad domos. hic autem dignum precium dedit.
    Hanc autem rursus alloquutus est vir, qui mixtus erat clam:
[𝝄 p. 324]
(430) Certè nos iterum rursus simul nunc domum sequere,
Ut videas patris & matris altam domum,
Ipsosque: certè enim adhuc sunt, & divites vocantur.
    Hunc autem rursus alloquuta est mulier, & respondit verbo:
Sit & hoc, si mihi velitis nautae
(435) Juramento fidem dare: innocuam me abducere.
    Sic dixit. hi autem omnes juraverunt sicut jussit.
At postquam juraveruntque perfeceruntque juramentum,
His rursus quaedam dixit mulier, & respondit verbo,
Silentio nunc, ne quis me alloquatur verbis
(440) Vestrorum sociorum obvians vel in via,
Vel in fonte, ne quis ad domum seni
Veniens dicat: hic autem intelligens liget
Vinculo in difficili, vobis autem consultavit mortem.
Sed habete in mente verbum, festinate autem emptionem viaticorum.
(445) Sed quando jam navis plena victu fuerit,
Nuncius mihi postea velociter ad domos veniat,
Portabo enim & aurum quodcunque sub manus venerit.
Et aliud quidem naulum ego volens dabo.
Filium enim viri boni in domibus nutrio
(450) Astutum jam talem, simul currentem foràs,
Hunc ducam in navi, hic vobis infinitum precium
Inveniet, quodcunque transibitis ad diversilingues homines.
Haec quidem sic fata abivit ad domos pulchras,
Hi autem per annum totum apud nos manentes
(455) In navi concava, facultates multas lucrabantur,
Sed quando jam concava navis gravata erat, his redire,
[𝝄 p. 325]
Et tunc nuncium miserunt, qui nunciaret mulieri:
Venit autem vir multa-sciens mei ad domos patris,
Aureum monile habens, pòst autem electris impeditum erat.
(460) Hunc quidem in domo famulae & honesta mater*
Manibus tractabant, & oculis videbant
Precium pollicitae: hic autem huic innuit tacitè.
Certè hic innuens concavam in navem ivit:
Haec autem in manu capiens domibus eduxit foràs,
(465) Invenit autem in vestibulo partim pocula, partim mensas,
Virorum convivarum, qui meum patrem gubernabant.
Hi quidem in concionem processerunt populique coetum.
Haec autem statim tria pocula abscondens in sinu
Exportavit, at ego sequebar stultitiis.
(470) Occidit autem sol, obscuratae suntque omnes viae.
Nos autem in portum inclytum venimus celeriter euntes,
Ubi Phoenicum erat virorum velox in mari navis.
Hi quidem posteà ubi ascendissent navigabant humidas vias
Nos navi imponentes, Jupiter autem ventum immisit.
(475) Sex diebus quidem simul navigavimus nocteque & die.
Sed quando septimum diem Jupiter imposuit Saturnius,
Hanc quidem postea mulierem interfecit Diana sagittis gaudens.
In sentinam autem insonuit cadens, sicut marina fulica,
Et hanc quidem phocis & piscibus escam fieri
(480) Ejecerunt: at ego relictus sum dolens animo.
Hos autem Ithacae admovit portans ventusque & aqua,
Ubi me Laërtes emit rebus suis,
[𝝄 p. 326]
Sic hanc terram ego vidi oculis.
    Huic autem rursus nobilis Ulysses respondit verbo:
(485) Eumaee, certè valdè jam mihi in mentibus animum movisti,
Haec singula dicens quoscunque jam passus es dolores animo.
Sed certè tibi quidem apud & malum bonum posuit
Jupiter, quoniam in viri domos pervenisti multa passus
Humani, qui jam tibi praebet cibumque potumque
(490) Decenter, degis autem bonam vitam: at ego
Multas hominum per civitates errans huc perveni.
    Sic hi quidem talia inter ipsos dicebant.
Dormierunt autem non multum in tempus, sed paululum.
Statim enim aurora venit pulchrae-sedis, hi autem in terra
(495) Telemachi socii solvebant vela, deposuerunt autem malum.
Statim hanc in portum protraxerunt remis.
Extra autem anchoras jecerunt, funes autem ligaverunt.
Extrà autem & ipsi iverunt in littore maris,
Coenamque parabant, miscebantque fervidum vinum.
(500) At postquam potus & cibi desiderium amoverunt,
His autem Telemachus prudens infit sermonibus:
    Vos quidem nunc ad civitatem impellite navem nigram,
At ego ad agrum ibo, & ad pastores.
Vespertinus autem conspicatus mea opera discedam.
(505) Manè autem vobis viaticum apponam.
Convivium bonum carniumque, & vini dulcis potus.
    Hunc autem rursus alloquutus est Theoclymenus divinus:
Quo enim ego dilecte fili ibo? cujus domos perveniam
Virorum qui asperam Ithacam dominantur?
(510) An rectà tuam matrem adibo & tuam domum?
    Hunc autem Telemachus prudens contra alloquutus est:
[𝝄 p. 327]
Aliter quidem te ego, & nostram domum jubeo
Ire, non enim tibi hospitiorum penuria, sed tibi ipsi
Pejus, id esset: quoniam tibi ego quidem abero, neque te mater
(515) Videbit, non quidem enim frequenter procis in domo
Apparet, sed ab his in coenaculo telam texit.
Sed tibi alium virum indicabo ad quem ibis,
Eurymachum Polybi prudentis inclytum filium,
Quem nunc aequaliter Deo Ithacenses inspiciunt.
(520) Etenim multùm optimus vir promptus est maximè*
Matrem meam ducere uxorem, & Ulyssis honorem habere.
Sed haec Jupiter scit Olympius in aethere habitans,
Si & ipsis ante nuptias perficiet malum diem.
    Sic igitur ei loquuto volavit dextra avis
(525) Accipiter, Apollinis velox nuncius: in pedibus autem
Vellebat columbam tenens, deorsum autem pennas fundebat ad terram,
In medio navisque & ipsius Telemachi.
Hunc autem Theoclymenus à sociis seorsim compellans,
ln ejus accepit manu, verbumque dixit, ac denominavit:
    (530) Telemache, non sine Deo venit dexter ales,
Cognovi enim ipsum è regione conspicatus alitem.
Vestro autem non est genere regalius aliud
In populo Ithacae, sed vos potentes semper.
    Hunc autem statim Telemachus prudens contra alloquutus est:
(535) Utinam enim hoc hospes verbum perficiendum sit.
Ideò citò agnosces amicitiamque multaque dona
A me, adeo ut aliquis tibi obvius te beatum dicet.
    Dixit, & Peiraeum alloquutus est fidum socium:
Peiraee Clytide, tu autem mihi praeter alia maximè
(540) Pares meorum sociorum, qui me Pylum insecuti sunt,
Et nunc mihi hunc hospitem ducens in domibus tuis
[𝝄 p. 328]
Solicitè complectere, & honora donec veniam.
    Hunc autem rursus Peiraeus lancea inclytum contra alloquutus est:
Telemache, etiamsi tu multò tempore hic maneas,
(545) Hujus tamen equidem curam-geram, nec rerum quae hospitum debentur ei penuria erit.
    Sic loquutus in navem ivit, jussit autem socios
Ipsos ascendere, atque oram solvere.
Hi autem statim ascenderunt, & in sedibus sederunt.
Telemachus autem sub pedibus ligavit pulchra calciamenta,
(550) Accepit autem fortem lanceam claram acuto aere,
Navis à tabulatis, hi autem oram solverunt.
Hi quidem impulsa nave navigabant in civitatem, sicut jusserat
Telemachus dilectus filius Ulyssis divini.
Hunc autem celeriter praeeuntem pedes ferebant, ut iret in stabulum
(555) Ubi ei erant sues valdè multae, quibus subulcus
Bonus nimirum vir dormiebat, de dominis benignè sentiens.

Odyssea Liber 16 (π)

[π p. 329]
HI autem rursus in stabulis Ulysses & divinus subulcus
Parabant prandium simul cum Aurora incendentes ignem,
Emiseruntque pastores cum congregatis suibus.
Telemachum autem circumblandiebantur canes latrantes,
(5) Neque latrabant advenientem: intellexit autem divus Ulysses
Adulantes canes, & circùm sonus venit pedum,
Statim autem Eumaeum verba velocia alloquutus est:
    Eumaee, certè aliquis veniet huc socius,
Vel & cognitus alius; quoniam canes non latrant,
(10) Sed circùm blandiuntur, pedum autem strepitum subaudio.
Nondum omne dictum erat verbum, quando ejus dilectus filius
Stetit in vestibulis, stupefactus autem irruit subulcus:
Ex autem ejus manibus ceciderunt vasa quibus laborabat
Miscens nigrum vinum, hic autem contra venit regem,
(15) Osculatus est autem ipsum capiteque & ambobus luminibus pulchris,
Manibus ambabus: tenera autem ei excidit lachryma.
Sicut autem pater suum filium benevolus amplectitur
Venientem ex longinqua terra decimo anno,
Solum unicum in senectute genitum, ob quem dolores multos passus est:
[π p. 330]
(20) Sic tunc Telemachum divinum divus subulcus
Totum osculatus est, circumplexus, uti mortem effugisset:
Et lugens verba velocia alloquutus est:
    Venisti Telemache dulce lumen, neque te ego
Visurum dicebam, postquam ivisti navi ad Pylum.
(25) Sed agè nunc ingredere dilecte fili, ut te animo
Delecter, inspiciens nuper aliunde intra venientem.
Non quidem enim frequenter in agrum venis, neque ad pastores.
Sed in urbe moraris: sic enim placuit animo
Virorum procorum providere perniciosam multitudinem.
    (30) Hunc autem rursus Telemachus prudens contra alloquutus est:
Erit sic amice: tui enim causa huc veni,
Ut te videam oculis, & verbum audiam,
Si mihi adhuc in domibus mater manet, an aliquis jam
Virorum alius duxit uxorem: Ulyssis certè quidem cubile
(35) Penuria incubantium malis araneis jacet obsitum.
    Hunc autem rursus alloquutus est subulcus princeps virorum:
Et valdè illa manet patienti animo
Tuis in domibus: aerumnosae autem ei semper
Occidunt noctesque & dies lachrymanti.
    (40) Sic utique loquutus ejus suscepit aeream lanceam:
At hic introivit, & transivit lapideum limen:
Huic autem sedis adeunti pater cessit locum Ulysses.
Telemachus autem ex altera parte retinuit, clamavitque.
    Sede hospes, nos autem & alibi inveniemus sedem
(45) Stabulo in nostro, adest autem vir qui deponet.
    Sic dixit. hic autem rursus iens sedit: huic autem subulcus
[π p. 331]
Fudit sub viridia virgulta, & pellem desuper,
Illic sedit postea Ulyssis dilectus filius.
His autem rursus carnium lances apposuit subulcus
(50) Assatarum, quas priori die reliquerant comedentes:
Panem autem festinanter cumulavit in canistris,
In poculo autem miscebat dulce vinum.
Ipse autem è regione sedit Ulyssis divini.
Hi autem in cibos paratos praejacientes manus mittebant.
(55) At postquam potus & cibi desiderium amoverunt:
Jam tunc Telemachus alloquutus est divinum subulcum:
    Dic sodes, unde hospes hic venit? quomodo autem ipsum nautae
Duxerunt in Ithacam? quinam se esse gloriantur?
Non quidem enim ipsum pedestrem puto huc venisse.
    (60) Hunc autem respondens alloquutus est Eumaeus subulcus:
Certè ego tibi fili vera omnia dicam.
Ex Creta quidem genere gloriatur lata.
Dicit autem multas per hominum civitates divertisse
Errans: sic enim ei destinavit haec Deus.
(65) Nunc autem rursus Thesprotorum virorum ex nave elapsus
Venit meum ad stabulum: ego autem tibi in manus eum praebebo.
Fac quomodo vis, supplex autem tibi dicit esse.
    Hunc autem rursus Telemachus prudens alloquutus est:
Eumaee certè hoc verbum triste dixisti:
(70) Quomodo enim jam hunc advenam ego suscipiam domi?
Ipse quidem juvenis sum, & nondum manibus ausus sum
Virum expellere, quando prior saevit.
Matri autem mihi bifariam animus in mentibus cogitat,
An illic apud me maneat & domum curet,
(75) Lectum venerans mariti populique famam:
[π p. 332]
An jam simul sequatur Achivorum quicunque optimus
Nuptias ejus ambit in domibus vir, & plurima det.
Sed certè hunc hospitem, quoniam tuam venit domum,
Induam ipsum chlaenamque vestemque, indumenta pulchra.
(80) Dabo autem ensem utrinque acutum, & pedibus calciamenta,
Mittam autem quò ipsum cor animusque jubet.
Si autem vis tu, excipe in stabulis eum detinendo:
Vestes autem huc ego mittam, & panem omnem
Ut comedat, ne tibi sit taedio & sociis.
(85) Illuc autem non ipsum ego ad procos sinam
Ire, valdè enim injustam injuriam habent,
Ne ipsum convitientur, mihi autem dolor esset gravis.
Facere autem difficile quid eum qui inter plures existat,
Etiamsi vir sit robustus: quoniam multò potentiores sunt.
    (90) Hunc autem rursus alloquutus est multùm tolerans divus Ulysses:
O amice, quoniam mihi & respondere fas est,
Certè valdè mei laceratum est audientis dilectum cor,
Qualia dicitis procos injusta excogitasse
In domibus invito te, talis qui sis:
(95) Dic mihi an voluntarius consumeris, an te populus
Odit in civitate sequentes Dei vocem?
An consanguineos accusas, quibus vir
Pugnantibus confidit, & si magna contentio moveretur.
Utinam ego sic juvenis essem hoc in animo,
(100) Vel filius ex Ulysse strenuus, vel & ipse
Veniret errans (adhuc enim & spei fatum)
Protinus omninò meum caput incideret alienus vir,
Si non ego illis detrimento omnibus essem,
Profectus in domum Laërtiadae Ulyssis:
[π p. 333]
(105) Si autem rursus me multitudine superaret solum existentem,
Mallem ego in meis interfectus domibus
Mori, quàm haec semper indecentia opera videre.
Hospites indignis modis-tractantes, famulasque mulieres
Violantes foedè in domibus pulchris:
(110) Et vinum exhaustum, & cibum comedentes
Temerè, ita indesinenter inutili in opere.
    Hunc autem rursus Telemachus prudens contra alloquutus est:
Tibi enim ego hospes valdè verè dicam,
Neque mihi omnis populus iratus molestus est:
(115) Neque consanguineos accuso, quibus vir
Pugnantibus confidit, & si magna lis moveatur.
Sic enim nostram progeniem solam quasi singularem fecit Jupiter,
Solum Laërtem Arcisii filium genuit.
Solum autem rursus Ulyssem pater genuit: at Ulysses
(120) Solum me in aedibus procreatum liquit, neque adjutus est.
Ita nunc inimici valdè infiniti sunt in domo.
Quot enim in insulis dominantur optimi,
Dulichioque Samoque, & nemorosa Zacyntho,
Vel etiam quicunque asperam Ithacam dominantur,
(125) Tot matrem meam petunt, consumunt autem domum.
Haec autem neque negat odiosas nuptias, neque finem
Facere potest: hi autem corrumpunt comedentes
Domum meam: citò autem me destruent & ipsum.
Sed certè quidem haec deorum in genibus jacent.
(130) Amabo, tu autem vade citò, prudenti Penelopae
Dic ei quod salvus sum, & ex Pylo veni.
At ego hic manebo, tu autem illuc redi
Soli ubi nunciaris, horum autem aliorum nullus Achivorum
[π p. 334]
Audiat, multi enim mihi mala cogitant.
(135) Huic autem respondens, alloquutus es Eumaee subulce:
Cognosco, sapio, haec jam intelligenti jubes.
Sed agè mihi hoc dic & vere enarra.
Sic & Laërti ea ipsa via nuncius veniam
Infelici, qui quousque quidem ob Ulyssem valdè dolens,
(140) Operaque spectabat cum famulis in domo,
Bibebat & comedebat, quando animus in pectoribus jubebat.
At nunc ex quo tu ivisti navi ad Pylum,
Nondum ipsum dicunt comedere & bibere sic,
Neque in opera inspicere, sed suspirioque luctuque
(145) Sedet lamentans, tabescit autem circum ossa corpus.
    Hunc autem rursus Telemachus prudens contra alloquutus est:
Moestius & illud, sed tamen ipsum sinamus dolentem licet.
Si enim utique suo arbitrio, percipi possent omnia ab hominibus,
Prius patris optaremus reditus diem.
(150) Sed tu nunciaturus retrò vade, neque ad agros
Erra ad illum, at ad matrem dic,
Ut famula custos festinet quàm citissimè
Clàm, illa enim nunciabit seni.
    Dixit, & movit subulcum, hic accepit manibus calciamenta,
(155) Ligatis autem sub pedibus ad civitatem ivit, neque Minervam
Latuit à stabulo iens Eumaeus subulcus:
Sed haec propè venit, corpore autem assimilata est mulieri
Pulchraeque magnaeque & splendida opera scienti.
Stetit autem è regione ostii stabuli Ulyssi apparens:
(160) Neque Telemachus vidit obvius, neque intellexit,
(Non enim omnibus Dii apparent manifesti.)
Sed Ulyssesque canesque viderunt & non latrarunt,
Blando-gannitu autem ex altera parte per stabulum fugiebant:
[π p. 335]
Haec autem superciliis annuit, intellexit autem divinus Ulysses.
(165) Exivit autem domo extra magnum murum stabuli:
Stetit autem ante ipsam: hunc autem alloquuta est Minerva:
    Generose Laërtiade astute Ulysses,
Jam nunc tuo filio verbum dic, neque occulta,
Ut procis morte & nece composita*
(170) Eatis ad civitatem inclytam, neque ego ipsa
Diu procul à vobis ero prompta pugnare.
    Dixit, & aurea virga contigit eum Minerva.
Vestem quidem ei prius benè lavatam & interulam
Posuit circum pectora, corpus autem auxit & pubertatem.
(175) Jam autem nigro-colore evasit, genae autem extensae sunt.
Nigri autem facti sunt capilli circum barbam.
Hoc quidem sic facto, retrò ivit: at Ulysses
Ivit in stabulum, stupuit autem ipsum dilectus filius,
Timens autem ex altera parte jecit oculos, ne Deus esset,
(180) Et ipso compellato verba velocia alloquutus est:
Alius mihi hospes appares quam antè,
Alia autem vestimenta habes, & corpore neque item similis:
Certè aliquis deorum es qui coelum latum habitant.
Sed placatus sis ut tibi grata demus sacra,
(185) Et aurea dona arte elaborata: parce autem nobis.
    Huic autem respondit postea pertolerans divinus Ulysses:
Non aliquis Deus sum, cur me diis assimilas?
Sed pater tuus sum, cujus gratia tu suspirans
Pateris dolores multos, contumelias tolerans virorum.
    (190) Sic loquutus, filium osculatus est, per autem genas
Lacrimans manabat in humum, antè autem tenebat indesinenter semper.
Telemachus autem (nondum enim persuasus fuerat suum patrem esse.)
[π p. 336]
Rursus ipsum verbis respondens alloquutus est:
Non tu Ulysses es pater meus, sed me Deus
(195) Decipit, ut item magis lugens suspirem.
Non enim aliquo modo mortalis vir haec excogitat
Suo ipsius animo, quando non Deus ipse adveniens
Facilè volens faciat juvenem & senem.
Certè enim nuper eras senex, & indecenter indutus eras,
(200) Nunc autem Diis similis es, qui coelum latum habitant.
    Hunc autem respondens allocutus est prudens Ulysses:
Telemache, non te decet dilectum patrem intus cùm sit,
Neque demirari valdè, neque stupere.
Non quidem enim amplius alius veniet huc Ulysses.
(205) Sed hic ego sum talis passus mala, multis autem toleratis malis
Veni vigesimo anno ad patriam terram.
At hoc opus Minervae praedatricis,
Quae me talem reddit quomodocunque voluit, (potest enim)
Aliquando quidem pauperi similem, aliquando autem rursus
(210) Viro juveni pulchras circum corpus vestes habenti.
Facilè autem Diis, qui coelum latum habitant,
Et gloria illustrare mortalem hominem & malo afficere.
    Sic loquutus sedit: Telemachus autem
Circumfusus patrem bonum lugebat lacrymas fundens:
(215) Ambobus, autem his desiderium obortum est luctus.
Flebant autem stridulè abundantiùs quàm aves
Ossifragae aquilae, vel vultures curvae unquibus quibus pullos
Rustici excipiunt antequam volatiles sint.
Sic hi miserabiliter sub superciliis lacrymam fundebant:
(220) Et lugentibus occidisset lumen Solis,
[π p. 337]
Nisi Telemachus allocutus fuisset suum patrem statim:
    Quali enim huc pater navi te nautae
Duxerunt in Ithacam? qui esse dicebant?
Non quidem enim te pedestrem puto hûc venisse.
    (225) Hunc autem rursus allocutus est laboriosus divinus Ulysses:
Namque ego tibi fili veritatem apertè dicam,
Phaeaces me duxerunt navibus inclyti, qui & alios
Homines mittunt cùm ipsos adeant.
Et me dormientem nave veloci in pontum ducentes
(230) Deposuerunt in Ithacam, dederunt autem mihi splendida dona,
Aesque aurumque copiosè vestemque textam.
Et haec quidem in speluncis Deorum consilio jacent.
Nunc autem rursus hûc veni admonitionibus Minervae,
Ut inimicorum de caede consultemus.
(235) Sed agè mihi procos numero recense,
Ut sciam quotque & qui viri sint.
Et meo in animo strenuo agitato consilio
Considerabo, si nos poterimus adversari
Soli sine aliis, an & quaeremus alios.
    (240) Hunc autem rursus Telemachus prudens contrà alloquutus est,
O pater certè tuam magnam gloriam semper audivi,
Manibusque bellicosum esse, & prudentem consilio:
Sed valdè magnum dixisti, stupor me habet, neque esset
Viros duos multis & fortibus pugnare.
(245) Procorum autem neque decas una, neque duae solae,
Sed multò plures, citò autem scies hic numerum.
Ex quidem Dulichio duo & quinquaginta
Juvenes electi: sex autem famuli sequuntur.
Ex autem Samo quatuorque & viginti juvenes sunt.
[π p. 338]
(250) Ex autem Zacyntho viginti sunt viri Achivorum.
Ex autem ipsa Ithaca duodecim omnes optimi:
Et ipsis simul est Medon praeco & divinus cantor,
Et duo servi scientes epulas-facere.
Hos si omnes aggrederemur qui intus sunt,
(255) Vide ne multum amarè & graviter horum insolentias ulciscaris reversus.
Sed tu si potes aliquem adjutorem excogitare,
Animadverte qui nobis auxilietur prompto animo.
    Hunc autem rursus alloquutus est laboriosus divinus Ulysses:
Tibi enim ego dico, tu autem considera & me audi,
(260) Et cogita si & nobis Minerva cum Jove patre
Sufficiat, an adhuc alium adjutorem cogitabo?
    Hunc autem rursus Telemachus prudens contra alloquutus est
Boni hi adjutores quos dicis.
Altè in nebulis sedentes, quique & aliis
(265) Viris dominantur & immortalibus Diis.
    Hunc autem rursus allocutus est pertolerans divinus Ulysses:
Non quidem illi multo tempore separatim erunt
Pugna forti, quando procis & nobis
In domibus meis robur judicabitur Martis.
(270) Sed tu quidem nunc vade simul Aurora apparente
Domum, & procis superbis loquere.
At me ad civitatem subulcus postea ducet,
Pauperi tristi similem & seni.
Si autem me inhonorabunt in aedibus, tuus autem dilectus animus
(275) Toleret in pectoribus malè patiente me:
Si & per domum pedibus trahent foras,
Vel telis percutient: tu autem inspiciens tolera.
[π p. 339]
Sed certè cessate jube insipientiis,
Suavibus verbis compellans: hi autem tibi non
(280) Parebunt, jam enim ipsis adest fatalis dies.
Aliud autem tibi dico, tu autem in mentibus pone tuis:
Quando multi-consilii in mentibus ponet Minerva,
Annuam quidem tibi ego capite, tu autem postea intelliges
Quaecunque tibi in domibus Martia arma jacent
(285) ln secessum alti thalami depone elevando
Omnia valdè: at procos mollibus verbis
Alloquere, quando te inquirent cupientes:
Ex fumo deposui, quoniam non his similia sunt,
Qualia quondam ad Trojam proficiscens dereliquit Ulysses,
(290) Sed deturpata sunt, quantum ignis ivit vapor.
Adhuc autem mihi hoc majus in mentibus posuit Saturnius,
Ne quando vino domiti, concitata contentione inter vos,
Alios invicem vulneretis, foedetis autem convivium,
Et sponsalia: ipsum enim trahit virum ferrum.
(295) Nobis autem solis duos enses, & duas lanceas
Relinque, & duo scuta manibus capere.
Ut impetu-facto accipiamus: hos autem postea
Pallas Minerva decipiet & consiliarius Jupiter.
Aliud autem tibi dico, tu autem in mentibus pone tuis,
(300) Si verè meus es, & sanguinis nostri,
Ne quis postea Ulyssem audiat intus esse,
Neque igitur Laërtes sciat hoc, neque subulcus,
Neque aliquis domesticorum, neque ipsa Penelope.
[π p. 340]
Sed soli tuque egoque mulierum cognoscamus rectitudinem:
(305) Et tuos famulos viros adhuc tentemus,
Et quidem ubi aliquis nos honorat, & timet animo,
Et qui non curat, te autem inhonorat etiam qui talis sis.
    Hunc autem respondens alloquutus est illustris filius:
O pater certè meum animum & postea puto
(310) Cognosces, non quidem enim socors-mollicies tenet:
Sed non hoc lucrum ego fore puto
Nobis ambobus, te autem considerare jubeo.
Diu enim sic cognosces unumquemque tentans,
Opera incipiens, hi autem in domibus quieti
(315) Res devorant praeter modum, neque est parcitas.
Sed certè te mulieres ego discere jubeo,
Quae te inhonorant, & quae saevae sunt.
Virorum autem nondum ego per aedes vellem
Nos tentare, sed postea haec labora,
(320) Si verè adhuc scis Jovis portentum Aegiochi.
    Sic hi quidem talia inter se loquebantur.
Haec autem postea Ithacam deducta est navis benè-fabricata,
Quae tulerat Telemachum à Pylo, & omnes socios.
Hi autem quando jam portum valdè profundum intra iverunt,
(325) Navem quidem hi nigram in terram traxerunt,
Arma autem sua asportarunt magnanimi servi:
Statim autem Clytii portaverunt perpulchra dona.
At praeconem praemiserunt domum ad Ulyssis,
Nuncium dicentem perprudenti Penelopae,
[π p. 341]
(330) Quod Telemachus quidem in agro, navem autem jussit
Civitatem adnavigare, ut non timens in animo
Potens regina teneras lacrymas fundat.
Hi autem obvii fuerunt praeco & divinus subulcus,
Ejusdem gratia nuncii dicturi mulieri.
(335) Sed quando jam iverunt domum divini regis,
Praeo quidem mediis in ancillis dixit:
    Jam regina dilectus filius venit.
Penelopae autem dixit subulcus propè astans,
Omnia quaecunque ei dilectus filius jussit loqui.
(340) At postquam omne praeceptum denunciavit,
Perrexit ad sues, liquit autem septaque domumque:
Proci autem tristati sunt, moesti suntque in animo,
Atque exiverunt domo apud magnum murum atrii:
Illic autem ante januas sederunt.
(345) His autem Eurymachus Polybi filius incepit dicere:
    O amici, certè magnum opus superbè perfectum est
Telemacho via haec, dicebamus autem ei non perfectum iri.
Sed agite navem nigram trahamus quae optima:
lntus autem remiges marinos congregremus qui velocissimè
(350) Illis nuncient velociter domum redire.
Nondum omne dictum est, quando Amphinomus vidit navem
Versus ex urbe portum per profundum intra,
Velaque contrahentes,remosque manibus tenentes.
Suaviter autem ridens loquutus est procis:
    (355) Ne aliquem nuncium moveamus: hi enim intus.
Aliquis eis hoc dixit deorum, vel viderunt ipsi
Navem advenientem, hanc autem non poterant invenire.
[π p. 342]
Sic dixit. hi autem surgentes iverunt in littus maris.
Statim autem navem nigram in terram traxerunt,
(360) Arma autem ipsis abstulerunt magnanimi servi.
Ipsi autem in concionem iverunt densi, neque aliquem aliorum
Siverunt, neque juvenum considere, neque senum.
His autem Antinous dixit Eupithei filius:
    O amici, ut hunc virum dii malo liberarunt.
(365) Die quidem speculatores sedebant in summitatibus ventosis
Semper densi, simul autem sole occidente,
Nunquam in terra nocte dormiebamus, sed in ponto
Navi veloci navigantes expectabamus auroram divinam,
Telemacho insidiantes, ut interficeremus interceptum
(370) Ipsum: hunc interim quidem abduxit domum Deus,
Nos autem hic ei consultemus gravem mortem
Telemacho, neque nos subterfugiat: non enim puto
Hoc vivente perfectum iri haec opera.
Ipse quidem enim peritus consilioque menteque:
(375) Populi autem non jam omninò nobis favent.
Sed agite antequam ille cogat Achivos
Ad concionem: non enim dimissurum ipsum puto,
Sed ad iracundiam-excitabit: dicet autem inter omnes quum surrexerit,
Quoniam ei caedem gravem struimus, neque invenimus.
(380) Hi autem non laudabunt audientes mala opera,
Ne quid malum faciant, & nos expellant
Terra nostra, aliorum autem adeamus populum.
Sed praeveniamus interficientes in agro procul à civitate,
Vel in via, vitam autem ipsi, & res habeamus,
[π p. 343]
(385) Divisis ut par est inter nos, domestica autem rursus
Illius matri dabimus habere, & quicunque acceperit uxorem.
Si autem vobis hoc verbum non placet, sed vultis
Ipsum vivere & habere paterna omnia,
Ne ei res postea sufficienter animo dulces comedamus
(390) Hic congregati, sed ex domo unusquisque
Petat uxorem dotibus inquirens: & posteà
Ducat uxorem, qui plurima dabit & cui sorte obtigerit.
    Sic dixit. hi autem omnes quieti facti sunt silentio.
His autem Amphinomus concionatus est & dixit:
(395) Nisi illustris filius Aretiadae regis,
Qui ex Dulichio feraci frumenti, herbosa
Dux fuit procis, maximè autem Penelopae
Placuit verbis, mentibus enim utebatur bonis:
Qui ipsis prudens concionatus est, & dixit:
    (400) O amice, non ego interficere volo
Telemachum, arduum autem genus regium est
Interficere, sed primum deorum interrogemus consilia:
Siquidem laudabunt Jovis magni jura,
Ipseque interficiam, hosque alios jubebo.
(405) Si avertant Dei, quiescere suadeo.
    Sic dixit Amphinomus, his autem placuit verbum.
Statim postea quum surrexissent iverunt domum in Ulyssis,
Venientes autem sederunt in politis sedibus.
Haec autem rursus aliud intellexit prudens Penelope,
(410) Procis apparere immensam injuriam habentibus,
Audivit enim sui filii in domibus mortem.
Praeco enim ei dixit Medon, qui sciebat consilia,
[π p. 344]
Perrexit autem ire domum cum famulis mulieribus.
Sed quando jam procos audivit divina mulierum,
(415) Stetit apud limen domus ornatè factae,
Contra maxillas tenens ornata vela:
Antinoum autem reprehendit, verbumque dixit ac nominavit:
    Antinoë injuriam habens malè-cogitans, & jam te dicunt
In populo Ithacae inter aequales esse optimum
(420) Consilio & verbis, tu autem non talis es.
Insane, cur autem tu Telemacho caedemque mortemque
Struis, neque supplicum praesides curas, quibus Jupiter
Testis, neque justum est mala struere mutuò.
An non scis, quando huc pater tuus venit fugiens
(425) Populum reveritus? jam enim iratus erat valdè,
Quoniam latrones insequens Taphios
Affecerat dolore Thesprotos: hi autem nobis amici erant.
Hunc volebant occidere, & perdere dilectum cor,
Et facultates consumere sufficientes multas.
(430) Sed Ulysses prohibuit & detinuit cupientes.
Hujus nunc domum ignominiosè comedis. petis autem uxorem,
Filiumque interficis, me autem valdè tristitia afficis.
Sed te cessare jubeo, & jube ut & alii cessent.
    Hanc autem rursus Eurymachus Polybi filius contra alloquutus est:
(435) Filia Icarii prudens Penelope
Confide, nec tibi haec in mentibus tuis curae sint:
Non est hic vir, neque erit, neque fuerit,
Qui Telemacho tuo filio manus inferet
Vivo me & in terram vidente.
[π p. 345]
(440) Sic enim dicam, & sanè perfectum erit,
Statim autem ejus sanguis niger fluet circum lanceam
Nostram: postquam & me urbium-populator Ulysses
Saepè genibus suis insidere faciens carnem assatam
ln manibus posuit, tenebatque vinum rubrum,
(445) Ideò mihi Telemachus omnium multò amicissimus est
Virorum, neque ipsum mortem timere jussi
A procis, à Deo autem non est fugere.
    Sic dixit hortans. huic autem ordinabat ipse mortem.
Haec autem ascendens in superiora splendida.
(450) Flebat postea Ulyssem dilectum maritum, donec ei somnum
Dulcem in palpebris posuit caesia Minerva.
Vespertinus autem Ulyssi & filio divinus subulcus
Venit: hi autem coenam in stabulo parabant,
Suem sacrificantes anniculum: at Minerva
(455) Propè stans Laërtiadem Ulyssem
Virga percutiens iterum fecit senem.
Turpia autem vestimenta induit circùm corpus, ne ipsum subulcus
Cognosceret indutum conspicatus, & prudenti Penelopae
Eat nuncians: neque mentibus observet.
    (460) Hunc & Telemachus prior verbum alloquutus est:
Venisti divine Eumaee, & quis in urbe rumor est?
Nunquid jam proci superbi intra venerunt
Ex insidiis? an adhuc me rursus observant domum euntem?
    Hunc autem respondens alloquutus est Eumaeus subulcus:
(465) Non curae est mihi haec inquirere & interrogare.
Civitatem ingresso: citissimè me animus jussit
Nuncio perlato rursus huc redire.
[π p. 346]
Obviavit autem mihi à sociis nuncius velox
Praeco, qui jam primus verbum tuae matri dixit.
(470) Aliud autem tibi hoc scio, hoc enim vidi oculis,
Jam super civitate ubi Hermaeus tumulus est,
Eram progressus, quando navem velocem vidi devenientem
In portum nostrum, multi autem erant viri in ipsa.
Gravabatur autem scutis & lanceis utrinque acutis:
(475) Et ipsos putavi hos esse, neque aliquid scio.
Sic dixit, risit autem sacra vis Telemachi,
Patrem oculis conspicatus: fugit autem subulcum.
Hi autem postquam igitur cessarunt à labore, paraveruntque convivium,
Convivati sunt, neque animus indiguit convivio aequali.
(480) At postquam potus & cibi desiderium amoverunt,
Jam tunc dormiverunt, & somni donum acceperunt.

Odyssea Liber 17 (ρ)

[ρ, p. 347]
QUando jam matutina apparuit roseis digitis Aurora,
Jam tunc postea sub pedibus ligavit pulchra calciamenta
Telemachus dilectus filius Ulyssis divini.
Accepit autem fortem lanceam, quae ejus manibus congrueret,
(5) Ad civitatem iturus, & suum alloquutus est subulcum:
    Evax, certè quidem ego vado in civitatem, ut me mater
Videat, non enim ipsam antè cessare puto
Fletoque odioso, luctuque lacrymoso,
Quàm ipsum me inspiciat, sed tibi sic jubeo,
(10) Hunc hospitem infelicem duc in civitatem, ut illic
Victum mendicet, dabit autem ei quicunque voluerit
Panem & poculum: me autem non aliquo modo licet omnes
Homines tolerare habentem dolores animo.
Hic hospes autem si valdè irascetur, gravius ipsi
(15) Erit: certè enim mihi amicum vera loqui.
    Hunc autem allocutus est prudens Ulysses:
O amice, neque ipse detineri cupio:
Pauperi melius est in civitate quàm in agris
Cibum mendicare, dabit autem mihi quicunque voluerit.
[p. 348]
(20) Non enim stabulis manere amplius aptus sum,
Ut praecipienti significatori in omnibus paream.
Sed vade, me autem ducet vir hic quem tu jubes,
Statim postquam incaluero, teporque factus fuerit.
(Graviter enim haec vestimenta habeo mala) ne me violet
(25) Frigus submatutinum, procul autem civitatem dicitis esse.
    Sic dixit, Telemachus autem ex stabulo egressus est,
Velociter pedibus procedens, mala autem procis cogitabat.
Sed postquam pervenit domos benè habitatas,
Lanceam quidem posuit portans ad columnam longam,
(30) Ipse autem intro ivit, & transivit lapideum limen.
Hunc autem multò prima vidit nutrix Euryclea,
Pelles sternens sedibus in variis.
Lacrymans autem posteà rectà ivit, circum autem aliae
Ancillae Ulyssis patientis congregatae sunt,
(35) Et osculatae sunt amplectentes caputque & humeros:
Perrexit autem exire è thalamo prudens Penelope,
Dianae similis & aureae Veneri.
Circum autem filium dilectum jecit brachia lacrymans,
Osculata est autem ipsius caput & ambo lumina pulchhra,
(40) Et lugens verba velocia alloquuta est:
    Venisti Telemache, dulce lumen: non te ego
Videre putabam postquam ivisti nave Pylum.
Clam me invita dilecti ad patris auditionem.
Sed agè mihi narra quomodo obvius venisti aspectui?
    (45) Hanc autem rursus Telemachus prudens contrà alloquutus est:
Mater mea ne mihi luctum excita, neque mihi cor
[ρ, p. 349]
In pectoribus commove, fugienti gravem mortem.
Sed lota puris corpori vestimentis captis
In superiora ascendens cum servis mulieribus,
(50) Vove omnibus Diis perfectas hecatombas
Sacrificare, sicubi Jupiter perfecerit ut vices rependantur.
At ego ad concionem ibo, ut vocem
Hospitem, qui me illic simul secutus est venientem
Hunc quidem ego praemisi cum divinis sociis.
(55) Piraeum autem ipsum jussi ad domum ducentem
Accuratè tractare, & honorare donec venissem.
Sic loquutus est, huic autem firmum fuit verbum.
Haec autem lota pura corpori vestimenta capiens
Vovit omnibus Diis perfectas hecatombas
(60) Sacrificare, sicubi Jupiter perfecerit ut vices rependantur.
Telemachus autem postea ex domo ivit
Lanceam habens: simul hunc canes pedibus veloces sequebantur.
Divinam huic gratiam perfudit Minerva.
Hunc autem omnes populi advenientem admirabantur.
(65) Circum autem ipsum proci superbi congregati sunt
Felicia-illi optantes, malè autem mentibus profunda cogitabant.
At hic horum quidem postea effugit multam multitudinem.
Sed ubi Mentor sedebat, & Antiphus & Halitherses,
Qui ei à principio paterni erant amici,
(70) Illic sedit iens, hi autem interrogabant singula.
Hos autem Peiraeus lancea-inclytus juxta venit,
Hospitem ducens ad concionem per civitatem. neque adhuc diu
Telemachus ab hospite longè versus est, sed astitit.
Hunc & Peiraeus prior verbum allocutus est:
(75) Telemache statim concita meam ad domum mulieres,
Ut tibi dona mittam quae tibi Menelaus dedit.
[ρ, p. 350]
Hunc autem rursus Telemachus prudens contrà alloquutus est:
Peiraee, non enim scimus quomodo erunt haec opera.
Si me proci superbi in domibus
(80) Clàm interfecto, paterna omnia divident,
Ipsum habentem te volo frui, quàm aliquem horum.
Si ego his caedem & mortem cogitabo,
Jam tunc mihi gaudenti porta ad domos gaudens.
    Sic loquutus, hospitem miserum duxit in domum.
(85) At postquam venerunt domos benè-habitatas,
Vestem quidem deposuerunt in lecticisque sedibusque,
In balnea euntes benè-polita lavati sunt.
Hos autem postquam igitur famulae lavarunt & unxerunt oleo,
Circum autem vestes preciosas jecerunt & interulas,
(90) Ex autem balneo euntes in sedibus sederunt.
Aquam lavandis manibus autem serva gutturnio infudit portans
Pulchro, aureo, super argenteo lebete,
Lavare: juxta autem politam paravit mensam.
Panem autem verecunda gubernatrix apposuit portans
(95) Cibis multis impositis, largiens de praesentibus.
Mater autem contrà sedit ad valvas domus
In sede declinata tenues lanas versans.
Hi autem in cibos promptos adjacentes manus jecerunt.
At postquam potus & cibi desiderium amoverunt,
(100) His autem verbis incepit prudens Penelope,
    Telemache, certè ego in coenaculum ubi conscendero
Dormiam in lecto qui mihi suspiriosus factus est,
Semper lacrymis meis irrigatus, ex quo Ulysses
Ivit cum Atridis ad Ilium: neque mihi sustinuisti
(105) Antequam venirent proci superbi in hanc domum
Reditum tui patris apertè dicere, sicubi audivisti.
[ρ, p. 351]
    Hanc autem rursus Telemachus prudens contrà alloquutus est:*
Tibi enim ego mater veritatem narrabo.
Ivimus inque Pylum & Nestorem pastorem populorum.
(110) Susceptum autem me ille in altis domibus
Accuratè dilexit tanquam pater suum filium,
Venientem longo-post tempore nuper aliunde: sic me ille
Studiosè curavit cum filiis gloriosis.
At de Ulysse misero nunquam dixit,
(115) Vivum neque mortuum circa terrestrium aliquem audivisse,
Sed me ad Atridem lancea inclytum Menelaum
Equis praemisit, & curribus conglutinatis.
lllic vidi Argivam Helenam, cujus gratia multi
Argivi Trojanique deorum voluntate laborarunt.
(120) Interrogavit autem statim postea voce bonus Menelaus,
Quo indigens venissem Lacedaemona divinam.
At ego huic omnem veritatem dixi.
Et tunc jam me verbis respondens alloquutus est,
O papae, certè jam fortis viri in lecto
(125) Voluerunt dormire, impotentes ipsi cum sint.
Sicut quando in arboreto cerva fortis leonis
Hinnulos dormire faciens nuper-natos lacte nutritos,*
Colles inquirit, & valles herbosas
Pascens, hic autem postea suum ingressus est cubile,
(130) Ambobus autem his turpem mortem praebuit.
Sic Ulysses illis turpem mortem afferet.
Utinam enim ô Jupiter pater & Minerva & Apollo
Talis, qualis olim benè-aedificata in Lesbo
Ex provocatione cum Philomelide luctatus est ubi surrexisset,
(135) Dejecit autem fortiter, gavisi autem sunt omnes Achivi:
[ρ, p. 352]
Talis nimirum cum procis versaretur Ulysses.
Omnes & citò morituri fierent & amararum-nuptiarum.
Haec autem quae me interrogas & precaris, non ego
Alia praeter verum dixerim obliquè, neque decipiam,
(140) Sed quae quidem mihi dixit senex marinus verax,
Horum nullum tibi ego occultabo verbum, neque abscondam.
Dixit ipsum illa insula vidisse fortes dolores habentem
Nymphae in domibus Calypsus, quae ipsum necessitate
Detinet, ille autem non poterat suam in patriam terram venire.
(145) Non enim adsunt naves remigabiles & socii,
Qui & ipsum mitterent in lata dorsa maris.
    Sic dixit Atrides lancea inclytus Menelaus.
His peractis discessi, dederunt autem mihi ventum
Immortales, qui me velociter dilectam in patriam miserunt.
    (150) Sic dixit. huic autem animum in pectoribus movit.
His autem & loquutus est Theoclymenus divinus:
    O mulierv enerabilis Laërtiadae Ulyssis,
Certè hic non apertè scit, meum autem attende verbum.
Verè enim tibi vaticinabor, neque occultabo.
(155) Sciat nunc Jupiter primùm deorum, hospitalisque mensa,
Domusque Ulyssis strenui ad quam veni,
Quòd certè Ulysses jam in patria terra
Sedens vel serpens haec auditurus mala opera
Est, at procis malum omnibus serit:
(160) Talem ego autem benè tabulata in navi
Sedens observavi, & Telemacho clamavi.
    Hunc autem rursus alloquuta est prudens Penelope:
Utinam hoc hospes verbum perfectum esset:
Ideò citò cognosceres amicitiamque multaque dona
(165) Ex me, ut aliquis te obvium beatum praedicaret.
[ρ, p. 353]
Sic hi quidem talia inter se loquebantur.
Proci autem ante Ulyssis domum
Discis delectabantur, & tragulas mittendo
In facto pavimento, ubi antea injuriam habebant.
(170) Sed quando jam coenandi tempus erat, & venerunt oves
Undique ex agris: hi vero duxerunt qui antea,
Et tunc jam ipsis dixit Medon, (hic enim maximè
Placebat praeconum, & ipsis affuit in convivio)
Juvenes postquem jam omnes delectati estis mente certaminibus,
(175) Ite in aedes, ut paremus convivium.
Non enim incommodum est in tempore coenam capere.
    Sic dixit, hi autem surrexerunt & iverunt domum unusquisque.
At postquam venerunt in aedes benè habitatas,
Vestes quidem deposuerunt in sedibus thronisque:
(180) Hi autem mactaverunt oves magnas & pingues capras.
Mactaverunt autem sues pingues, & bovem armentariam,
Convivium parantes: hi autem ex agro ad civitatem
Properè se-accingebant, ut irent Ulyssesque & divus subulcus.
Inter hos autem verba incepit subulcus princeps virorum:
    (185) Hospes, quoniam autem postea ad civitatem ire valdè cupis
Hodiè, sicut jussit dominus meus, certè te ego
Hic vellem stabulorum custodem fieri:
Sed vereor & timeo, ne mihi in posterum
Excandescat: difficiles autem dominorum sunt minae.
(190) Sed agè nunc eamus, jam enim inclinavit maxime
Dies, at citò sub vesperam frigidior aderit.
    Hunc autem respondens alloquutus est prudens Ulysses:
Cognosco, mente teneo haec jam intelligenti jubes.
[ρ, p. 354]
Sed eamus, tu autem postea assiduè duc.
(195) Da autem mihi sicubi baculum incisum est,
Ut innitar, quoniam dicitis valdè lubricam esse viam.
    Dixit, & circum humeros turpem imposuit peram
Densis scrutis rimosam, tortilis vero inerat funis.
Eumaeus autem ei baculum gratum dedit.
(200) Hi iverunt: stabulum autem canes & pastores viri
Custodiebant à tergo manentes: hic autem in civitatem duxit regem
Pauperi tristi similem & seni,
Baculo innitentem: mala autem circum corpus vestimenta indutus erat.
Sed quando jam euntes viam per asperam
(205) Civitatem propè erant, & ad fontem pervenerant,
Factum pulchrè-fluentem, unde aquam capiunt cives,
Quem fecit Ithacus, & Neritus, & Polyctor,
Circùm autem alnorum aquis nutritarum erat nemus
Undique circulare, frigida autem defluebat aqua
(210) Ex alto, ex petra: ara autem desuper facta erat
Nympharum, ubi omnes sacrificabant viatores.
Illic ipsos invenit filius Dolii Melantheus,
[ρ, p. 355]
Capras ducens, quae omnibus antecellebant gregibus,
Coenam procis: duo autem simul sequebantur pastores.
(215) Hos autem conspicatus increpavit, verbumque dixit & compellavit
Terribiliter & indecenter: (movit autem animum Ulyssis,)
Nunc quidem jam valdè omninò malus malum ducit:
Sic semper similem ducit Deus ad similem.
Quò jam hunc voracem ducis immanis subulce,
(220) Mendicum tristem, conviviorum destructorem?
Qui multis liminibus astans deteret humeros,
Petens frusta, non enses neque lebetes.
Hunc si mihi dares stabulorum custodem fieri
Ut esset stabuli curator & pabulum hoedis portaret,
(225) Equidem serum bibens, magnum genu poneret i. in corpulentiam excresceret
Sed quum igitur jam opera mala didicit, non volet
Opus adire, sed trepidus in populo
Vult petens pascere suum ventrem insatiabilem.
Sed edico hoc & perfectum erit.
(230) Si iverit in aedes Ulyssis divini,
Multa ei circum caput scabella virorum ex manibus
[ρ, p. 356]
Latera atterent per domum percussi.
    Sic dixit: & eum aggrediens calce irruit insipientiis
In coxam, neque ipsum extra viam dimovit,
(235) Sed firmus permansit. hic autem cogitavit Ulysses,
An irruens baculo animum auferret,
An ad terram dejiciat caput circa pavimentum sublatum:
Sed pertulit, mentibus autem retentus est: hunc autem subulcus
Increpavit contra conspicatus: valdè autem precatus est manibus sublatis.
(240) Nymphae fontanae filiae Jovis, si unquam Ulysses
Vobis foemora combussit cooperta pingui adipe
Agnorum & hoedorum, hoc mihi perficite desiderium,
Utinam veniat ille vir, ducat autem ipsum numen.
Sic tibi deliciasque dissiparet omnes,
(245) Quas injurius profers, errabundus semper
Per civitatem: at pecora mali corrumpunt pastores.
    Hunc autem rursus alloquutus est Melanthius custos caprarum:
O amici, quale dixit canis astutias sciens,
Hunc aliquando ego in navi benè tabulata nigra
(250) Agam longè ab Ithaca, ut mihi victum multum inveniat.
Utinam enim Telemachum interficiat argentei-arcus Apollo
Hodie in aedibus, vel à procis interficiatur,
Sicut Ulyssis longè periit reditus dies.
    Sic loquutus, hos quidem liquit illic tacitè euntes:
(255) At hic ivit, valdè autem celeriter ad aedes pervenit regis.
Statim autem introivit, cum autem procis sedit
E regione Eurymachi, hunc enim amabat maximè.
Huic quidem carnium partem apposuerunt ii qui cibos instruebant.
Panem autem veneranda proma conda apposuit ferens,
[ρ, p. 357]
(260) Ad comedendum: prope autem Ulysses & divinus subulcus
Steterunt venientes: circum autem venit sonitus
Citharae concavae, interque ipsos coepit canere
Phemius: at hic manu captum alloquutus est subulcum:
    Eumaee, certè valdè jam hae aedes pulchrae Ulyssis
(265) Facilè quidem sunt cognitu, & inter multas visu.
Ex aliis aliae sunt: ornata est autem ei aula
Muro & valvis, januae autem benè munitae sunt
Bifores, non aliquis ipsam vir expugnaret.
Cognosco autem quòd multi in ipsa convivia faciunt
(270) Viri, quoniam nidor quidem ascendit, cithara verò
Sonat, quam convivio Dii fecerunt amicam.
    Hunc autem respondens alloquutus es Eumaee subulce:
Facilè cognoscis, quoniam neque alioqui es imprudens,
Sed agè jam consultemus quomodo erunt haec opera.
(275) Vel tu primùm ingredere aedes benè-habitatas,
Accede autem ad procos, ego autem remanebo hic.
Sin vis remane, ego autem vadam antè.
Ne autem tu tarda, ne quis te extra animadvertens
Vel percutiat, vel impellat: haec te considerare jubeo.
    (280) Huic autem respondit posteà prudens divinus Ulysses:
Scio, cognosco, haec jam intelligenti jubes,
Sed vade antè, ego autem remanebo hic.
Non enim aliquid plagarum inscius, neque ictuum,
Patiens mihi animus, quoniam mala multa passus sum
(285) Undis & in bello, ad illa accedat & hoc.
Ventrem autem nullatenus licet occultare avidum
[ρ, p. 358]
Perniciosum, qui multa mala hominibus dat:
Cujus gratia & naves benè transtratae armantur,
Pontum in indomitum, mala inimicis portantes.
    (290) Sic hi quidem talia inter se dicebant.
Canis autem caputque & aures jacens elevavit
Argus Ulyssis laboriosi, quem jam quondam ipse
Nutrivit, neque fruitus est: ante autem in llium sacrum
Ivit, hunc autem ante duxerunt juvenes viri
(295) Contra capras silvestres, & cervos, & lepores.
Jam tunc jacebat abjectus abeunte rege
In multo stercore, quod ejus ante januas
Mulorumque boumque satis fusum erat, donec ducerent
Servi Ulyssis nemus magnum stercorantes.
(300) Illic canis jacebat Argus plenus ricinorum.
Jam tunc statim ut agnovit Ulyssem propè euntem,
Cauda quidem hic adulatus est, & aures dejecit ambas:
Propè autem non amplius postea potuit suum dominum
Venire: at ille longè ipsum conspicatus abstersit lachrymam,
(305) Facilè latens Eumaeum: statim autem interrogavit verbo:
Eumaee, certè valdè miraculum, canis hic jacet in fimo,
Pulcher quidem corpore est, at hoc non manifestè scio*
An & velox fuerit currere in specie hac,
An frustrà, qualesque mensales canes virorum
[ρ, p. 359]
(310) Sunt, delitiarum autem gratia nutriunt reges.
    Hunc autem respondens, alloquutus es Eumaee subulce:
Et valdè viri canis hic longè mortui,
Si talis esset & corpore atque operibus,
Qualem ipsum ad Trojam iens reliquit Ulysses,
(315) Statim admirareris conspicatus velocitatem & robur:
Non quidem enim aliquid fugiebat profundae in profunditatibus silvae
Feram quamcunque videbat, & vestigia enim sciebat.
Nunc autem tenetur malo, dominus autem procul à patria
Periit, hunc autem mulieres negligentes non curant.
(320) Servi autem quando imperant domini,
Non amplius postea volunt decentia operari.
Dimidium enim virtutis aufert latè-sonans Jupiter
Viri, quando ipsum servilis dies occupat.
    Sic loquutus ingressus est domos benè habitatas:
(325) Ivit autem rectà domum ad procos superbos.
Argum autem rursus parca accepit nigrae mortis,
Cùm primùm vidisset Ulyssem vigesimo in anno.
Hunc autem primus vidit Telemachus divinus
Euntem in domum subulcum: celeriter autem posteà
(330) Annuit ad se vocatum: hic autem ubi conspicatus esset, accepit sedem
Jacentem, tunc autem coquus apposuit carnes multas
Incidens procis in domo convivantibus.
Hanc deposuit portans ad Telemachi mensam
Contrariam: hic autem ipse sedit, huic autem praeco
(335) Partem captam posuit, ex canistroque panem elevatum.
Propè autem post ipsum intravit domum Ulysses,
Pauperi tristi similis & seni,
[ρ, p. 360]
Baculo innixus: hic autem tristia circum corpus vestimenta indutus erat:
Sedit autem in fraxineo limine intra januas,
(340) Inclinatus limine Cyparisseo, quod olim faber
Poliverat scienter, & ad perpendiculum direxerat.
Telemachus autem ad se vocatum alloquutus est subulcum:
    Panem totum capiens perpulchro ex canistro,
Et carnes, ut ei manus erant capaces circumjacienti,
(345) Da huic hospiti haec ferens, ipsumque jube
Petere victum, valdè omnes adeuntem procos.
Pudor autem non est bonus indigenti viro supplici.
    Sic dixit: ivit autem subulcus postquam verbum audivit.
Propè autem stans verba velocia alloquutus est,
(350) Telemachus tibi ô hospes dat haec, & te jubet
Petere victum valdè, omnes adeuntem procos.
Pudorem autem non bonum dicit esse viro mendico.
    Hunc autem respondens allocutus est prudens Ulysses:
Jupiter rex, fac Telemachus mihi in viris beatus sit,
(355) Et ei omnia fiant quaecunque mentibus suis cogitat.
    Dixit, & ambabus suscepit, & deposuit
Illic pedes ante, inhonesta in pera.
Comedit autem sic quando cantor in domibus canebat.
Quando hic coenavit ille cessavit divinus cantor.
(360) Proci autem tumultuabantur in domibus: at Minerva
Propè accedens ad Laërtiadem Ulyssem
Commovit, ut stipem à procis congreget.
Cognoscatque qui sint justi quique injusti.
[ρ, p. 361]
Sed neque sic aliquem servaturus erat à malo.
(365) Perrexit autem ire rogaturus dextrè virum quemque,
Undique manum porrigens, tanquam pauper diu esset.
Hi autem miserantes dederunt, & admirati sunt ipsum.
Mutuò autem interrogabant quis esset & unde venisset.
His autem & dixit Melanthius custos caprarum:
    (370) Audite me proci inclytae reginae,
De hoc hospite, utique enim antea ipsum vidi.
Certè quidem hunc hûc subulcus duxit:
Ipsum autem non apertè scio unde genus dicat esse.
    Sic dixit. Antinous autem verbis arguebat subulcum.
(375) O valde-cognite Subulce, cur autem tu hunc ad civitatem
Duxisti? an non satis nobis errantes & alii
Pauperes tristes, conviviorum destructores?
An pro nihilo-ducis quòd facultates edunt regis
Hic congregati? tu autem & hunc vocasti?
    (380) Hunc autem respondens, alloquutus es Eumaee subulce:
Antinoë, non quidem bona, etiamsi bonus sis, dicis.
Quis enim hospitem vocat aliunde ipse cum adveniat,
Alium nisi horum qui opifices sunt?
Vatem, vel medicum malorum, vel fabrum lignorum,
(385) Vel & magnum cantorem, qui delectet canendo.
Hi enim vocandi hominum in infinita terra.
Pauperem autem non aliquis vocaret vexaturum seipsum.
Sed semper difficilis super omnes procos
Servis Ulyssis, praecipuè autem rursus mihi: at ego
(390) Non curo donec mihi prudens Penelope
[ρ, p. 362]
Vivit in domibus, & Telemachus divinus.
    Huic autem rursus Telemachus prudens contrà loquutus est:
Tace, ne mihi huic responde multùm verbis.
Antinous autem consuevit malè contendere semper
(395) Verbis pravis, quin turbat autem & alios.
    Dixit, & Antinoum verbis velocibus alloquutus est:
Antinoë tu quidem praeclarè me curas, ut pater filium,
Qui hospitem jussisti à domo exire
Verbo necessario: non hoc Deus perficiat.
(400) Da ei aliquid captum: non equidem invideo, jubeo enim ego:
Neque quid matrem meam verere hac in re, neque aliquem
Servorum, qui in aedibus sunt Ulyssis divini.
Sed non tibi talis in pectoribus cogitatio.
Ipse enim comedere multò mavis, quàm dare alii.
    (405) Huic autem rursus Antinous respondens loquutus est:
Telemache altiloque, robur indomite, quale dixisti?
Si ei tantum omnes dedissent proci,
Et ipsum tres menses procul hinc domus sua detineret.
    Sic dixit, & scabellum capiens ostendit mensae
(410) Jacens, quo tenebat magnos pedes convivans.
Ei autem alii omnes dederunt, impleverunt autem peram
Pane & carnibus: citò jam & futurus erat Ulysses
Rursus ad limen iens munus gustaturus Achivorum.
Stetit tamen apud Antinoum, & ipsum verbo alloquutus est:
    (415) Da amice , non mihi videris pessimus Achivorum
Esse, sed optimus, quoniam regi similis es.
Ideò te oportet dare, & melius quàm alii
E pane, ego autem te laudabo in magna terra.
[ρ, p. 363]
Etenim, ego aliquando domum inter homines habitavi
(420) Beatus divitem, & saepè dedi erroni
Tali qualis esset, & cujuscunque tandem rei indigus veniret.
Erant autem servi valdè multi, aliaque multa
Quibus benè vivunt, & divites vocantur.
Sed Jupiter destruxit Saturnius, (voluit enim sic)
(425) Qui me cum latronibus multùm-errantibus misit
In Aegyptum autem ire longam viam, ut perirem.
Statui autem in Aegypto fluvio naves utrinque agitatas:
Tunc quidem ego jussi amabiles socios
Illic apud naves manere, & naves trahere.
(430) Speculatores autem ad speculas jussi ire.
Hi autem intemperantiae cedentes & obsecuti animo suo,
Statim valdè Aegyptiorum virorum perpulchros agros
Populati sunt: mulieres verò eduxerunt & infantes filios,
Ipsosque interfecerunt: citò autem in civitatem ivit clamor.
(435) Hi autem clamore audito, simul Aurora apparente
Venerunt: impletus est autem omnis campus peditibus & equis,
Aerisque splendore: sed Jupiter gaudens-fulmine
Fugam meis sociis malam injecit, neque aliquis toleravit
Stare contrà, circum enim mala undique stabant.
(440) Tunc nostrûm multos quidem interfecerunt acuto aere:
Hos autem abduxerunt vivos ipsis operaturos necessitate.
At me in Cyprum deferendum hospiti dederunt occurrenti,
Dmetori Jasidae, qui Cypro fortiter imperabat.
Hinc jam nunc huc venio nocumenta patiens.
    (445) Huic autem rursus Antinous respondit & compellavit:
Ecquis Deus hanc cladem adduxit, convivii tristitiam?
Sta autem sic in medio mea procul à mensa,
[ρ, p. 364]
Ne citò amaram Aegyptum, & Cyprum videas.
Quòd quidam audens & impudens es mendicus.
(450) Deinceps omnibus astas: hi autem dant
Inutiliter, quoniam nulla parsimonia, necque misericordia
Ex alienis donare, quoniam adsunt multa unicuique.
    Recessit vero & hunc alloquutus est prudens Ulysses:
O dii. non tibi cum hac forma mentes sunt:
(455) Non tu enim ex tua domo ei qui à te petierit neque salem dares,
Qui nunc alienis assidens, non aliquid mihi toleras
De pane praeceptum dare: haec autem multa adsunt.
    Sic dixit. Antinous autem iratus est animo magis,
Et ipsum torvè videns verba velocia alloquutus est:
(460) Nunc jam te non amplius benè ex domo puto
Retrò cessurum, quando jam & opprobria dicis.
    Sic dixit, & scabello capto percussit dextrum humerum,
Ultimum in dorsum: hic autem stetit tanquam petra
Firmiter, neque ipsum commovit telum Antinoi:
(465) Sed tacitè movit caput, mala profundè cogitans.
Rursus autem in viam iens desedit, peram autem
Deposuit benè-plenam: post autem procis dixit:
    Audite me proci perinclytae reginae,
Ut dicam quae me animus in pectoribus jubet.
(470) Non quidem, neque dolor est in mentibus, neque luctus,
Quando vir pro suis pugnans possessionibus,
Percutitur, vel de bobus, vel benè nutritis ovibus:
At me Antinous percussit ventris gratia mali,
Perniciosi, qui multa mala hominibus dat.
(475) Sed sicubi pauperum Dii & vindictae sunt,
Antinoum antè nuptias finis mortis inveniat.
[ρ, p. 365]
    Hunc autem Antinous alloquutus est Eupithei filius:
Comede tacitus hospes sedens, vel abi aliò.
Ne te juvenes per domos trahant, (qui sic loquaris,)
(480) Vel pede, vel & manu: lacerent autem omnia.
    Sic dixit: hi autem omnes impotenter succensuerunt,
Sic autem aliquis dixit juvenum superborum:
Antinoë, non quidem benè percussisti infelicem erronem.
Perdite, si jam alicubi aliquis in coelestibus Deus est?
(485) Et dii hospitibus similes peregrinis,
Ut qui omnifarii existant, versantur per civitates,
Hominum fasque nefasque inspicientes.
    Sic dixerunt proci: hic autem non curavit verba.
Telemachus autem in corde quidem magnum luctum augebat
(490) Illius percussi gratia, neque lachrymam humum jecit ex palpebris,
Sed tacitus movit caput, mala profundè cogitans.
Hunc postquam igitur audivit prudens Penelope
Percussum in domo, posteà quidem ancillis dixit:
    Utinam sic ipsum te percutiat inclytus-arcu Apollo.
(495) Hanc autem rursus Eurynome promaconda alloquuta est:
    Si enim votis exitus nostris res fieret,
Haud quis horum ad pulchram Auroram perveniret. i. cras superesset.
    Hanc autem rursus alloquuta est prudens Penelope:
Nutrix, inimici quidem omnes, quoniam mala excogitant.
(500) Antinous autem maximè, nigrae morti similis est.
Hospes quidam infelix mendicat in domo,
A singulis petens: (egestas enim cogit)
Tunc alii quidem omnes impleveruntque dederuntque:
Hic autem scabello in imo percussit dextrum humerum.
    (505) Haec quidem sic dixit inter famulas mulieres,
[ρ, p. 366]
Sedens in thalamo, hic autem coenavit divinus Ulysses,
Haec ad se vocatum alloquuta est divinum subulcum:
    Vade divine Eumaee, profectus hospitem jube
Venire, ut ipsum salutem & interrogem,
(510) Sicubi Ulyssem miserum vel audivit,
Vel vidit oculis: errabundo enim similis est.
    Hanc autem respondens allocutus est Eumaeus subulcus:
Utinam enim tibi regina tacerent Achivi
Qualia hic loquitur, mulceret tibi dilectum cor.
(515) Tres enim jam ipsum noctes habui, tres autem dies detinui
In stabulo, (primum enim ad me venit ubi nave aufugisset:)
Sed nondum calamitatem suam explicuit dicendo.
Sicut autem quando cantorem quis aspicit, qui à Diis
Canit doctus verba suavia hominibus,
(520) Hunc indesinenter prompti sunt audire quando canit:
Sic me ille mulsit assidens in domibus.
Dicit autem se Ulyssis amicum paternum esse
In Creta habitantem, ubi Minois genus est.
Hinc jam nunc huc venit clades patiens,
(525) Hinc & hinc-versatus: praedicat autem Ulyssem audivisse
Propè Thesprotorum virorum in pingui populo
Vivum: multos autem ducit thesauros suam domum.
    Hunc autem rursus alloquuta est prudens Penelope:
Vade, huc voca, ut coram ipse dicat.
(530) Hi autem vel in januis sedentes delectentur,
Vel illic in domibus, quando ipsis animus laetus est.
Ipsorum quidem enim possessiones incorruptae jacent in domo.
Panis & vinum dulce: haec quidem domestici comedunt.
Hi autem in nostra domo versantes dies omnes
[ρ, p. 367]
(535) Boves sacrificantes, & oves, & pingues capras
Convivantur, bibuntque nigrum vinum
Incassum: haec autem multa absumuntur: non enim est vir
Qualis Ulysses fuit qui cladem domo expellat.
Si autem Ulysses venerit & accesserit in patriam terram,
(540) Statim cum suo filio injurias rependet istorum virorum.
    Sic dixit: Telemachus autem* valdè sternutavit, circum autem domum
Horrendum resonuit: risit autem Penelope.
Statim autem Eumaeum verbis velocibus alloquuta est:
    Vade, mihi hospitem coràm huc voca.
(545) Non vides quòd mihi filius sternutavit omnibus verbis?
Ideò & non imperfecta mors procis fiet
Omnibus valdè, neque quisquam mortem & fatum vitabit.
Aliud autem dico, tu autem in mentibus pone tuis.
Si ipsum cognoscam, vera omnia dicentem,
(550) Induam ipsum chlaenamque interulamque vestimenta pulchra.
    Sic dixit, ivit autem subulcus postquam verbum audivit.
Propè autem stans verbis velocibus alloquutus est,
    Hospes pater, vocat te prudens Penelope,
Mater Telemachi, inquirere aliquid ipsam animus
(555) Circa maritum jubet, quamvis dolores passa sit.
Si autem te cognoscet vera omnia dicentem,
Induet te chlaenamque interulamque, quorum tu maxime
Indiges: panem autem & petens in populo
Ventrem pasces, dabit autem tibi quicunque voluerit.
    (560) Hunc autem rursus alloquutus est multa-passus divinus Ulysses,
Eumaee, statim ego vera omnia dicam
Filiae Icarii perprudenti Penelopae.
Scio enim benè de illo, parem autem sustinemus aerumnam.
Sed procorum difficilium timeo multitudinem:
(565) Quorum superbiaque visque ad ferreum-coelum ivit.
[ρ, p. 368]
Etenim nunc quando me hic vir in domum euntem
Nihil mali patranti percussum doloribus dedit,
Neque aliquid Telemachus hac in re audivit, neque aliquis alius.
Ideò nunc Penelopen in domibus jube*
(570) Manere festinantem licet, in Solem occidentem.
Et tunc me interroget mariti de reditus die,
Propius assidens apud ignem, vestimenta enim
Mala habeo, scis & ipse, quoniam te prius oravi.
    Sic dixit. ivit autem subulcus postquam verbum audivit.
(575) Hunc autem super pavimento stantem allocuta est Penelope:
Non tu ducis Eumaee? quid hoc intellexit ille erro?
An aliquid reveritus iniqui? an & aliter
Verecundatur in domo? malè vero sibi consulit verecundus peregrinus.
    Hanc autem respondens alloquutus es Eumaee subulce,
(580) Loquitur ut par est, quae putaret alius,
Superbiam fugiens virorum superborum:
Sed te manere jussit in Solem occidentem.
Tibi verò sic ipsi multò melius ô regina,
Solam ad hospitem loqui verbum & audire.
    (585) Hunc autem rursus alloquuta est prudens Penelope.
Non insipiens hospes videtur, quicunque sit.
Non enim aliqui sic mortalium hominum
Viri contumeliis agentes injusta cogitant.
    Haec quidem sic dixit. hic autem ivit divinus subulcus
(590) Procorum in coetum, postquam dixit omnia.
Statim autem Telemachum verbis velocibus allocutus est,
Collato capite, ut non audirent alii:
    O dilecte, ego quidem ibo ad sues, & illa custodiam,
Tuas nimirum & meas facultates, tibi verò hic omnia curae sint.
(595) Ipsum quidem te primùm serva, & considera animo
[ρ, p. 369]
Ne quid patiaris: multi autem mala cogitant Achivorum:
Quos Jupiter perdat antequam nobis nocumento sint.
    Hunc autem rursus Telemachus prudens contrà alloquutus est:
Erit sic pater: tu autem vade merenda sumpta:
(600) Manè autem veni, & duc sacrificia pulchra.
At mihi haec omnia & immortalibus curae erunt.
    Sic dixit: hic autem rursus sedit benè polita in sede,
Ubi replevit autem animum cibo & potu,
Perrexit ire ad sues, liquit autem claustraque domumque
(605) Plenam convivarum: hi autem saltu & cantu
Delectabantur. jam enim & eggressus erat meridianus dies.

Odyssea Liber 18 (ς)

[ς p. 370]
VEnit autem pauper popularis, qui in civitate
Mendicabat Ithacae, excellebat autem ventre edaci
Incessanter comedere & bibere, neque ei erat vis,
Neque robur: forma autem valdè magnus erat conspectu.
(5) Arnaeus autem nomine erat: hoc enim imposuit veneranda mater
Ex nativitate: Irum autem juvenes vocabant omnes,
Quoniam nuncios-deferebat profectus, quando aliquis jubebat.
Qui ubi venisset Ulyssem expellebat sua domo,
Et ipsum objurgando verba velocia dixit:
    (10) Recede senex è vestibulo, ne jam citò & pedem traharis.
Non audis, quod jam mihi innuunt omnes?
Trahere autem jubent: ego autem verecundor tamen.
Sed surge, ne citò nobis contentio & manibus fiat.
    Hunc autem torvè conspicatus, alloquutus est astutus Ulysses:
(15) Miser, neque aliquid tibi facio mali, neque dico,
Neque aliquem invideo dare ubi multa acceperit.
Pavimentum autem ambos hoc capiet, neque aliquid te oportet
Alienis-invidere, videris autem mihi esse erro
[ς p. 371]
Sicut ego: opulentiam autem Dei differunt praebere.
(20) Manibus autem ne valdè provoca, ne me in iram-conjicias:
Ne te, licet sim senex, pectus & labra permisceam
Sanguine, quies autem mihi & magis adhuc erit
Cras: non quidem enim te reversurum puto
Iterum intra domum Laërtiadae Ulyssis.
    (25) Hunc autem iratus alloquutus est Irus mendicus:
O dii, ut iste gulosus volubiliter dicit
Vetulae fuliginosae similis, quem malè mulctabo,
Percutiens ambabus manibus: in terram autem omnes dentes
Maxillis expellam, porci sicut segetem-depascentis.
(30) Cinge nunc ut omnes cognoscant & hi
Pugnantes: quomodo autem tu juniori viro pugnabis?
Sic hi quidem ante januas altas
Pavimento in polito toto animo litigabant.
Hos autem animadvertit sacrum robur Antinoi,
(35) Suaviter autem ridens allocutus est procos:
    O amici, non quidem aliquid antea tale factum est;
Qualem delectationem Deus duxit in hanc domum.
Hospesque & Irus contendunt mutuò
Manibus pugnare: sed committamus citò.
    Sic dixit. hi autem omnes surrexerunt ridentes,
Circum autem pauperes pannosos congregati sunt.
His autem Antinous locutus est Eupithei filius:
[ς p. 372]
Audite me proci strenui, ut aliquid dicam:
Ventres hi caprarum jacent in igne, hos autem in coena
(45) Deposuimus, pinguedine & sanguine impletos.
Uter autem vincet potentiorque erit,
Horum si voluerit ubi surrexerit ipse eligat.
Semper autem rursus nobiscum convivabitur, neque aliquem alium
Pauperem intus misceri sinemus petentem.
    (50) Sic dixit Antinous: his autem placuit sermo.
Hos autem astutus alloquutus est prudens Ulysses:
    O amici, nullo modo aequum est cum juniori viro pugnare
Virum senem calamitate debilitatum: sed me venter
Movet malus-artifex, ut plagis domer.
(55) Sed eia nunc mihi omnes jurate forte juramentum,
Ne quis Iro auxilium ferens, me manu forti
Percutiat praevaricans, hoc autem me fortiter domabit.
    Sic dixit. hi autem omnes juraverunt sicut jussit.
Hos autem rursus alloquuta est vis sacra Telemachi:
    (60) Hospes, si te movet cor & animus fortis
Hunc expellere, horum aliorum ne aliquem Achivorum
Time, quoniam pluribus pugnabit, qui te verberabit.
Hospitalis equidem sum, assentiantur verò reges
Eurymachusque & Antinous prudentes ambo.
    (65) Sic dixit, hi autem omnes assensi sunt. at Ulysses
Circumcinxit quidem pannis genitalia, ostendit autem crura
Pulchraque magnaque, apparuerunt autem ei lati humeri
Pectoraque fortiaque brachia: at Minerva
Propè astans membra auxit pastori populorum.
(70) Proci autem omnes vehementissimè admirati sunt,
[ς p. 373]
Sic autem aliquis dixit conspicatus ad propinquum alium:
    Certè citò Irus miser-Irus adscititium malum habebit.
Qualem ex vestimentis senex coxam ostendit:
    Sic dixerunt: Iro autem malus motus est animus.
(75) Sed sic & famuli duxerunt percinctum necessitate,
Timentem, carnes autem circum tremebant membra.
Antinous autem increpuit, verbumque loquutus est, atque nominavit:
    Nunc quidem neque esses jactator, neque natus esses.
Si quidem hunc tremis, & times graviter,
(80) Virum senem, calamitate debilitatum quae ipsum coepit.
Sed tibi edico hoc & perfectum erit,
Sic te hic vincet potentiorque erit,
Mittam te in Epirum conjectum in navi nigra,
Ad Echetum regem hominum nequissimum omnium.
(85) Qui narem abscindet, & aures saevo aere:
Genitaliaque detrahens dabit canibus cruda discerpenda.
    Sic dixit, huic autem adhuc magis tremor subivit membra.
In medium autem duxerunt, hi autem ambas manus elevaverunt.
Sanè tunc cogitavit laboriosus divinus Ulysses,
(90) An percuteret, ut ipsum anima linquat illic cadentem.
An ipsum sensim percuteret extenderetque in terram.
Sic autem ei cogitanti visum est melius esse
Quietè percutere, ut non ipsum reprehenderent Achivi.
Jam tunc elevati, hic quidem percussit dexterum humerum
[ς p. 374]
(95) Irus, ille autem cervicem percussit sub aure, ossa autem intus
Fregit, statim autem venit in os ruber sanguis:
Decidit autem in pulveribus clamans, simul ejecit dentes,
Calcitrans pedibus terram: at proci superbi,
Manibus elevatis risu emoriebantur. at Ulysses
(100) Pertraxit per vestibulum capto pede quousque ivit ad atrium,
Porticusque januas, & ipsum ad septum atrii
Statuit reclinatum, baculum autem ei imposuit manui,
Et ipsum compellatum verbis velocibus alloquutus est:
    Hic nunc sede canesque suesque expellens,
(105) Ne autem tu hospitum, & pauperum dominus sis,
Cum sis nequam, nec ubi aliquid malum & majus accipias.
    Dixit, & circum humeros indecentem jecit peram,
Densis scrutis rimosam, tortum autem inerat lorum.
Iterum autem hic in pavimentum iens desedit: hi autem iverunt intrò
(110) Suaviter ridentes, & alloquuti sunt verbis:
    Jupiter tibi det hospes, & immortales Dii alii
Quodcunque maxime vis & tibi dilectum est animo,
Qui hunc insatiabilem à mendicando cohibuisti
In populo: citò enim ipsum reducemus in terram,
(115) Ad Echetum regem hominum pessimum omnium.
    Sic dixerunt: gavisus est autem gloria divinus Ulysses.
Antinous autem ei magnum ventrem apposuit
Plenum pinguedineque & sanguine: Amphinomus
Panes ex canistro duos apposuit elevans,
(120) Et poculo aureo honoravit, vociferavitque:
    Salve pater ô hospes, fiat tibi sicut anteà
[ς p. 375]
Opulentia, at quidem nunc malis teneris multis.
    Hunc autem respondens allocutus est prudens Ulysses:
Amphinome certè valdè videris prudens esse:
(125) Tali enim patre es, quoniam gloriam bonam audivi,
Nisum Dulichium probumque esse divitemque,
Ex hoc te dicunt natum esse, prudenti autem viro similis es.
Propter hoc tibi dico, tu autem intellige & me audi.
Nihil imbecillius terra nutrit homine
(130) Omnium, quaecunque super terram spirant & serpunt.
Non quidem enim unquam dicit malum passurum esse se in futurum,
Quousque virtutem praebent Dei & genua moventur:
Sed quando jam & mala Dei beati perficiunt,
Et haec suffert nolens patienti animo.
(135) Talis enim mens est terrestrium hominum,
Qualem quotidie ducit pater virorumque deorumque.
Etenim ego quondam cogitabam in viris beatus esse,
Multa autem injusta feci vi & robore impotens,
Patri meo confidens, & meis fratribus.
(140) Quare ne aliquis omninò vir injustus sit.
Sed hic silentio dona Deorum habeat, quodcunque dent:
Qualia video procos injusta cogitantes
Facultates accidentes & inhonorantes uxorem
Viri, quem non amplius dico ab amicis & patria terra
(145) Diu abfore: valdè autem propè est, sed te Deus
Domum subducat, ne obvies illi,
Quando redibit dilectam in patriam terram.
[ς p. 376]
Non enim sine cruore dijudicatum iri puto
Procos inter & illum, postquam in aedes venerit.
    (150) Sic dixit, & libans bibit dulce vinum.
Iterum autem in manibus posuit poculum duci populorum.
At hic ivit per domum, dilectum cruciatus cor,
Conquassans caput, jam enim malum augurabatur animus.
Sed neque sic fugit mortem: impedivit autem & hunc Minerva
(155) Telemachi ut manibus & hasta fortiter interficeretur.
Rursus autem iterum sedit in sede unde surrexerat:
Huic autem in mentibus posuit dea caesia Minerva
Filiae Icarii prudenti Penelopae
Procis apparere, ut differret maximè
(160) Animum procorum, & honorata fieret
Magis à viroque & filio quàm antea erat.
Leviter autem risit, verbumque dixit denominavitque,
    Eurynome animus mihi cupit, non antea
Procis apparere, invisis licet tamen,
(165) Filio autem dicam verbum quod perutile erit,
Non tantopere procis cum superbis conversari,
Qui benè quidem dicunt, malè autem retrò cogitant.
    Huic autem rursus Eurynome proma conda verbum dixit.
Ita jam haec omnia filia ut-par-est dixisti.
(170) Sed vade & tuo filio verbum dic, neque occulta,
Corpore lavato & unctis genis.
Neque sic lacrymis irrigata circum faciem
Vade, quoniam malum est lugere continuè semper.
Jam quidem enim tibi filius talis, qualem tu maximè
(175) Supplicabas Diis nascentem videre.
    Hanc autem rursus alloquuta est prudens Penelope,
[ς p. 377]
Eurynome non haec loquere dolens licet
Corpusque lavare, & ungere unguento.
Splendorem mihi Dii qui Olympum habitant
(180) Perdiderunt, ex quo ille ivit concavis in navibus:
Sed mihi Autonoemque & Hippodamiam jube
Venire, ut mihi astent in domibus.
Sola autem non accedam ad viros, verecundia enim ducor.
    Sic dixit. vetula autem è domo exivit
(185) Nunciatura mulieribus, & sese accingens ad eundum.
Tunc rursus alia cogitavit Dea caesia Minerva:
Filiae Icari dulcem somnum infudit.
Dormivit autem reclinata. soluta sunt aut ei membra omnia
Illic in lecto, tunc igitur divina dearum
(190) Immortalia dona dedit, ut ipsam admirarentur Achivi.
Unguento quidem ei vultusque purgavit
Immortali, quali benè coronata Venus
Ungitur quando adit Gratiarum chorum amabilem.
Et ipsam longiorem & pinguiorem fecit videri:
(195) Albiorem autem ipsam fecit secto elephante.
Hoc quidem sic facto abivit divina dearum:
Venerunt autem famulae albis ulnis ex domo
Cum strepitu advenientes, hanc autem dulcis somnus dimisit.
Et abstersit manibus genas, clamavitque:
(200) Certè me aerumnosam mollis somnus cooperuit.
Utinam mihi sic mollem mortem daret Diana casta
Quamprimùm, ut non amplius lugens animo
In longum tempus macerarer, mariti desiderans dilecti
Perfectam virtutem, quoniam eximius erat Achivorum.
[ς p. 378]
    (205) Sic loquuta descendit ex coenaculis splendidis,
Non sola, simul hanc & famulae duae sequebantur.
Haec autem quando jam ad procos pervenit divina mulierum:
Stetit in limine domus ornatè factae,
Ante genas habens mollia vela.
(210) Famula autem ei prudens utrinque astitit.
Horum autem illic solvebantur genua, amore autem animo mulcebantur.
Omnes autem optarunt apud eam in lectis dormire.
Haec autem rursus Telemachum alloquuta est suum filium:
    Telemache, non amplius tibi mentes firmae, neque cogitatio:
(215) Puer adhuc cum esses, & magis in mentibus utilia cogitabas:
Nunc autem quando jam magnus es, & pubertatis ad terminum pervenisti,
Et aliquis diceret filium te esse beati viri,
Magnitudinem & pulchritudinem videns alienus vir,
Non amplius tibi mentes sunt justae, neque cogitatio.
(220) Quale jam hoc facinus in aedibus factum est,
Qui hospitem sivisti indecenter tractari sic.
Quomodo ergò? si quis hospes in nostris aedibus
Sedens, sic pateretur vexationem molestam,
Tibi dedecus, & contumelia hominibus erit.
    (225) Hanc autem rursus Telemachus prudens contrà alloquutus est:
Mater mea, hac quidem in re non te accuso quòd irasceris:
At ego animo intelligo & scio singula,
Bonaque & pejora, (antea autem adhuc infans eram,)
Sed non possum prudentia omnia intelligere.
(230) Nam me perterrent assidentes aliunde alius,
Hi autem mala cogitantes, mihi autem non adsunt auxiliatores.
Non tamen hospitis & Iri pugna facta est
Procorum consilio, fortitudine autem hic potentior fuit.
[ς p. 379]
Utinam enim Jupiterque pater, & Minerva, & Apollo,
(235) Sic nunc proci in nostris domibus,
Inclinarent capita domiti, hi quidem in vestibulo,
Hi autem intra domum, solutaque essent membra uniuscujusque:
Sicut nunc Irus ille ad vestibulares januas
Sedet nutans capite: ebrio similis,
(240) Neque rectus potest stare pedibus, neque reverti
Domum, quò ei reditus erat: quoniam dilecta membra soluta sunt.
    Sic hi quidem talia inter se loquebantur.
Eurymachus autem verbis alloquutus est Penelopen:
    Filia Icarii prudens Penelope:
(245) Si omnes te viderent per Jason Argos Achivi,
Plures proci in vestris domibus
Manè convivarentur, quoniam praestas mulieribus
Specieque magnitudineque, & mentibus intus aequalibus.
    Huic autem respondit postea prudens Penelope:
(250) Eurymache, certè meam virtutem, speciemque corpusque
Perdiderunt immortales, quando in Ilium nave profecti sunt
Argivi, cum his autem meus maritus erat Ulysses.
Si ille redux hanc meam vitam gubernaret,
Major gloria esset mea & melius sic.
(255) Nunc autem tristor: tot enim mihi immisit mala sinistrum numen.
Certè quidem jam quando ivit relicta patria terra,
Manu dextra in carpo captam me allocutus est:
O mulier non puto bellicosos Achivos
Ex Troja benè omnes illaesos redituros.
(260) Etenim Trojanos dicunt pugnaces esse viros,
Et jaculatores, & extensores sagittarum,
[ς p. 380]
Equorumque pedibus-velocium agitatores, qui velocissimè
Dijudicare possint magnam contentionem gravis belli.
Ideò nescio si me remittet Deus, an capiar
(265) Illic in Troja: tibi autem hic omnia curae sint.
Recordare patris & matris in domibus
Sicut nunc, vel etiam magis, procul cùm ego fuero.
At postquam jam filium pubescentem videbis,
Nube cui volueris tua domo relicta.
(270) Ille sic dixit. haec jam nunc omnia perficiuntur.
Nox autem erit, quando jam odiosae nuptiae obvenient
Perditae mei, cujus Jupiter beatitudinem abstulit.
Sed hic gravis dolor cor & animum cepit.
Procorum non hic mos antea fuit,
(275) Qui bonamque mulierem & divitis filiam
Despondere vellent, & inter se contenderent.
Iidem ipsi abducunt boves & pingues oves,
Et amicis puellae id est sponsae convivium & splendida dona dant.
Sed non alienum victum impunè edunt.
    (280) Sic dixit: laetatus est autem laboriosus divinus Ulysses,
Quoniam horum quidem dona attrahebantur: mulcebat autem animum
Suavibus verbis, mens autem ejus alia cogitabat.
    Hanc autem rursus Antinous allocutus est Eupithei filius:
Filia Icarii prudens Penelope,
(285) Dona quidem quicunque voluerit Achivorum huc ferre
Suscipe, non enim bonum renuere dationem est.
[ς p. 381]
Nos autem neque in opera antè imus, neque aliò
Quàm ubi tu alicui nupseris Achivorum, quicunque optimus.
    Sic dixit Antinous: his autem placuit sermo.
(290) Ad dona autem praemiserunt portanda praeconem unusquisque.
Antinoo quidem portavit magnum perpulchrum peplum
Variam: intus autem erant fibulae duodecim omnes
Aureae, juncturis benè-flexibilibus congruentes.
Monile autem Eurymacho pervarium statim portavit
(295) Aureum, electris fulgens, sicuti Sol:
Inaures autem Eurydamanti duo servi portaverunt,
Perstupendas, elaboratas: gratia autem persplendebat multa:
A Pisandro vero Polyctoride rege,
Monile portavit servus perpulchrum ornamentum.
(300) Aliud autem alius donum Achivorum pulchrum dedit.
Haec quidem postea ascendit ad coenacula divina mulierum:
Huic autem simul famulae portabant perpulchra dona.
Hi autem in saltationem & suavem cantum
Conversi delectabantur. manserunt autem donec Hesperus veniret
(305) His autem se delectantibus niger Hesperus venit:
Statim lampades tres statuerunt in domibus
Ut lucerent, circùm autem ligna arida posuerunt,
Sicca diu, valde dura, nuper scissa aere:
Et lampadas miscuerunt, alternatim autem praelucebant
(310) Famulae Ulyssis laboriosi: at hic his
Ipse generosus loquutus est prudens Ulysses:
Famulae Ulyssis diu absentis regis,
[ς p. 382]
Ite ad domos, ubi est veneranda regina.
Huic autem juxta colos vertite: delectate autem ipsam
(315) Sedentes in domo, vel lanas aptate manibus.
At ego his lumen omnibus praebebo,
Siquidem voluerint pulchrae sedis Auroram expectare,
Non me vincent, perpatiens autem valdè sum.
    Sic dixit, hae autem riserunt, inter se autem aspiciebant.
(320) Hunc turpiter alloquuta est Melantho pulchra genis:
Hanc Dolius quidem genuerat, nutriverat autem Penelope,
Filiam autem tanquam educarat, dabat autem delitias animo:
Sed neque sic tenuit dolorem in mentibus ob Penelopen.
Sed haec Eurymacho mixta est, & amabat.
(325) Haec Ulyssem alloquuta est contumeliosis verbis,
Hospes miser, tu aliquis es mente attonitus id est amens.
Neque vis dormire aeream in domum profectus;
Vel alicubi in tabernam, sed hic multa dicis
Confidenter multos inter viros, neque quid animo
(330) Times: certè vinum habet mentes, vel tibi semper
Talis mens est, qui & vana dicis.
An exultas quod Irum vicisti erronem?
Ne quis tibi citò Iro melior alius surgat,
Qui te circum caput percussum manibus fortibus
(335) Domo emittat foedatum sanguine multo.
    Hanc torvè conspicatus alloquutus est prudens Ulysses:
Certè citò Telemacho dicam canis qualia loqueris,
Illuc profectus, ut te illic membratim incidat.
    Sic loquutus, verbis perterruit mulieres:
[ς p. 383]
(340) Perrexerunt autem ire per domum, soluta sunt autem membra singulis
Timore, dixerunt enim ipsum vera dicere.
At hic propè lampadibus praelucens accensis
Stabat omnes aspiciens, alia autem ejus animus
Cogitabat mentibus, quae non imperfecta fuerunt.
(345) Procos autem non omnino superbos sinebat Minerva
Contumelia abstinere molesta, ut adhuc magis
Ingrediatur dolor cor Laërtiadae Ulyssis.
His autem Eurymachus Polybi filius incepit dicere:
Incessens Ulyssem, risum autem sociis fecit:
    (350) Audite me proci inclytae reginae,
Ut dicam quae me animus in pectoribus jubet:
Non sine Deo hic vir Ulysseam in domum venit,
Tamen mihi videtur facium splendor esse ipsiusque
Capitis; quoniam non ei sunt capilli ne tantilli quidem.
    (355) Dixit, simulque alloquutus est Ulyssem urbium destructorem:
Hospes, nunquid vis mercede-servire, si te suscipiam
Agri in extremitate, (merces autem tibi sufficiens erit.)
Sepesque colligens & arbores longas plantans?
Illic autem ego victum quidem affatim dabo,
(360) Vestimentaque circuminduam, pedibusque calciamenta dabo.
Sed quoniam igitur jam opera mala didicisti, non voles
Opus inire, sed mendicare per populum
Vis, ut possis pascere tuum ventrem insatiabilem.
    Hunc autem respondens, alloquutus est prudens Ulysses:
(365) Eurymache, si enim nobis contentio operis esset
Tempore in verno, quando dies longi sunt,
In herba, falcem quidem ego benè-flexam haberem,
[ς p. 384]
Et tu quoque talem haberes, ut experiremur opus
Jejuni usque valdè ad tenebras, herba autem adesset:
(370) Utinam rursus & boves essent ad impellendum qui optimi.
Pingues, magni, ambo saturati herba
Aequales, pari-oneri-apti, quorum robur non imbecillum:
Sed arvum magnum esset, obediat autem gleba aratro.
Tunc me videres si sulcum longum proscinderem.
(375) Si autem rursus & bellum alicubi moveret Saturnius
Hodie, tum mihi scutum esset, & duae lanceae,
Et galea tota aerea in temporibus congruens.
Tunc me videres primis in pugnatoribus mixtum,
Neque mihi ventrem exprobrans diceres.
(380) Sed valde injuria afficis, & tibi mens immitis:
Et aliquo modo quidam videris magnus esse & fortis,
Quoniam cum paucis, & non bonis versaris.
Si autem Ulysses veniret & accederet in patriam terram,
Statim tibi portae & latae quamvis sint
(385) Fugienti arctarentur è vestibulo foras.
    Sic dixit. Eurymachus autem iratus est animo magis,
Et ipsum torvè conspicatus, verba velocia loquutus est:
    Ah miser, certè citò tibi perficiam malum, qualia dicis
Confidenter multos inter viros, neque quid animo
(390) Times: nunquid vinum tuas mentes occupat? an tibi semper
Talis mens est, qui & vana dicis?
An exultas quòd Irum vicisti scurram?
    Sic vociferans scabellum accepit: at Ulysses
Amphinomi ad genua desedit Dulichii,
[ς p. 385]
(395) Eurymachum veritus: hic autem puerum-à poculis percussit manu
Dextra: gutturnium autem humi sonuit cadens.
At hic plorans cecidit resupinus in pulveribus.
Proci autem tumultuati sunt in domibus umbrosis.
Sic autem aliquis dixit ubi aspexisset propinquum alium,
(400) Quod utinam hic hospes errans alibi periisset,
Antequam venisset, sic non tantum strepitum misisset,
Nunc autem de paupere contendimus: non aliqua convivii
Boni est voluptas, quoniam pejora vincunt.
His autem & dixit sacra vis Telemachi:
    (405) Mali insanitis & non jam occultatis animo
Cibum, neque potum, Deorum aliquis vos concitat:
Sed benè convivati dormite domum profecti,
Quando animus jubet, cogo autem nullum ego.
    Sic dixit. hi autem omnes mordicùs labris compressis,
(410) Telemachum admirabantur quòd audacter locutus esset:
His Amphinomus concionatus est, & dixit:
Nisi illustris filius Aretiadae regis.
    O amici, ne verò aliquis ob dictum justum
Contrariis verbis mordens indignetur:
(415) Neque hospitem verberate, neque aliquem alium
Famulorum, qui sunt in domibus Ulyssis divini.
Sed agite pocillator incipiat ministrare poculis,
Ut postquam libaverimus dormiamus domum profecti:
Hospitem autem sinamus in aedibus Ulyssis
(420) Telemacho curae-esse: hujus enim dilectam pervenit domum.
    Sic dixit. his autem omnibus gratum verbum dixit,
[ς p. 386]
His craterem miscuit Mulius heros
Praeco Dulichius, famulus autem erat Amphinomi,
Distribuit autem omnibus ritè: hi autem Diis
(425) Ubi-libassent beatis, biberunt dulce vinum.
At postquam libarunt, biberuntque quantum voluit animus,
Perrexerunt ire dormituri suas ad domos unusquisque.

Odyssea Liber 19 (τ)

[τ p. 387]
AT hic in domo remansit divinus Ulysses,
Procis caedem cum Minerva cogitans:
Statim autem Telemachum verbis velocibus alloquutus est:
Telemachus oportet arma bellicosa deponere intus
(5) Omnia prorsus: at procos mollibus verbis
Decipere, quando à te inquirent arma cupientes.
Ex fumo deposui, quoniam non his similia sunt,
Qualia quondam ad Trojam proficiscens reliquit Ulysses,
Sed consumpta sunt quantum ignis ivit flatus.
(10) Adhuc autem mihi & hoc majus in mentibus posuit Saturnius,
Ne inebriati contentione inter vos excitata,
Vos vicissim vulneretis, deturpetis autem convivium,
Et sponsalia. ipsum enim attrahit virum ferrum.
    Sic dixit. Telemachus autem dilecto obedivit patri.
(15) Extra autem vocatam allocutus est nutricem Eurycleam:
    Nutrix, age jam mihi contineas in atriis foeminas,
Donec jam ad thalamum attulero arma patris
Bona, quae mihi in domo neglecta fumus denigrat,
Patre absente: ego autem adhuc parvulus eram.
(20) Nunc autem volo deponere, quo non ignis ibit flatus.
    Hunc autem rursus allocuta est dilecta nutrix Euryclea:
[τ p. 388]
Utinam enim jam tandem fili prudentiam suscipias
Domum curare, & res omnes servare.
Sed agè, quae tibi posteà simul-veniens lumen portabit?
(25) Famulas autem non sinis adire quae praeluceant.
    Hanc autem rursus Telemachus prudens contra loquutus est:
Hospes hic, non enim ociosum tolerabo, qui meum
Modium id est cibum attingat, etiam si longè venerit.
    Sic autem dixit: huic autem firmum fuit verbum.
(30) Clausit autem januas domorum benè habitatarum.
Hi autem festinantes Ulysses & illustris filius,
Intrò portaverunt galeasque & scuta umbilicosa,
Lanceasque acutas: antè autem Pallas Minerva,
Auream lucernam tenens lumen perpulchrum faciebat.
(35) Jam tunc Telemachus alloquutus est suum patrem statim:
    O pater certò magnum miraculum hoc oculis video,
Prorsus mihi parietes domorum pulchraeque sedes,
Abiegnaeque trabes, & columnae altitudinem habentes,
Lucent oculis tanquam igne ardente.
(40) Certè omnino aliquis Deus intus eorum qui coelum latum habitant.
    Hunc autem respondens allocutus est prudens Ulysses:
Tace & tuam mentem retine, neque interroga.
Hic mos est Deorum, qui Olympum habitant.
Sed tu quidem dormi, ego autem remanebo hic,
(45) Ut item famulas & matrem tuam incitem.
[τ p. 389]
Haec me dolens interrogabit circa singula.
    Sic dixit. Telemachus autem ex domo discessit
Dormiturus in cubiculum lampadibus-lucentibus,
Ubi antea dormiebat, quando ipsum dulcis somnus capiebat.
(50) Illic igitur & tunc dormivit, & Auroram expectabat.
At hic in domo relictus est divinus Ulysses,
Procis caedem cum Minerva cogitans.
Haec autem ibat ex thalamo prudens Penelope,
Dianae similis, vel aureae Veneri.
(55) Huic apud ignem quidem sedem deposuerunt (illic assidebat)
Rotundam ex ebore & argento, quam quondam faber
Fecit Icmalius, & sub scabellum pedibus misit,
Aptum ex ipsa, ubi magnam injecit pellem.
Illic sedit postea prudens Penelope.
(60) Venerunt autem famulae albae ulnis ex domo.
Hae autem longè quidem panem multum asportaverunt & mensas,
Et pocula unde proci superbi biberant.
Ignem autem à faculis ad terram jecerunt: alia autem supra ipsas
Congregarunt ligna multa, ad praebendum lumen & calefaciendum.
(65) Haec autem Ulyssem increpuit Melantho secundò rursus:
    Hospes adhuc & nunc hic molestus eris per noctem
Frequentans in domo: aspicis autem mulieres?
Sed exi foras miser, & convivio juvaberis,
Vel citò & torre percussus ibis foras.
    (70) Hanc autem torvè conspicatus allocutus est prudens Ulysses:
Mala, cur in me sic inveheris irato animo?
Nunquid quod sordeo? mala autem corpori vestimenta sum indutus?
Mendico autem in populo? necessitas enim urget.
Tales pauperes & erratores viri sunt.
[τ p. 390]
(75) Etenim ego quondam domum inter homines habitavi
Beatus divitem, & saepè dedi erroni
Tali qualis esset, qui alicujus indigens veniret.
Erant mihi autem servi valdè multi, aliaque multa,
Quibus benè vivunt, & divites vocantur.
(80) Sed Jupiter destruxit Saturnius: voluit enim.
Ideo nunc ne aliquando & tu mulier omnem perdas
Pulchritudinem, qua nunc inter ancillas ornata es,
Ne tibi aliquo modo domina irata saeviat,
Vel Ulysses veniat: adhuc enim & spei fatum.
(85) Si autem hic quidem omnino periit, & non amplius rediturus est,
Sed jam filius talis Apollinis ope
Telemachus: hunc autem nulla in domibus mulierum
Latet quae perperam-agat, quoniam non amplius ejus aetatis est.
    Sic dixit. hunc audivit prudens Penelope,
(90) Ancillam autem allocuta est, verbumque dixit, denominavitque:
    Omninò audax canis intrepida, non me latet
Te perpetrare magnum facinus, quod tuo capite perlues.
Omnino enim benè scis, quoniam à me audivisti ipsa,
Quod hospitem eram in domibus meis
(95) De marito interrogatura, quoniam frequenter tristor.
    Dixit, & Eurynomen promam-condam verbo allocuta est:
Eurynome, porta jam sedem, & pellem in ipsa,
Ut sedens dicat verbum, & audiat
Hospes me: volo autem ipsum interrogare.
    (100) Sic dixit. haec valdè festinanter deposuit portans
Sedem benè-politam, & in ipsam pellem jecit:
Illic sedit postea laboriosus divinus Ulysses.
His autem verbis incepit prudens Penelope.
[τ p. 391]
    Hospes, de hoc quidem te primùm ego interrogabo ipsa:
(105) Quis? unde es virorum? ubi tibi civitas & parentes?
    Hanc autem respondens, allocutus est prudens Ulysses:
O mulier, non aliquis tecum hominum in infinita terra
Contendat, certè enim tua gloria ad coelum latum pervenit.
Sicut alicujus quidem regis inculpati, qui Deum-colens
(110) Viris in multis & fortibus regnans,
Jura tribuit: fert autem terra nigra
Tritica & hordea, gravantur autem arbores fructu.
Pariunt autem firma pecora, mare autem praebet pisces,
Ex recta-administratione, foeliciter degunt autem populi sub ipso.
(115) ldeò me nunc haec quidem alia inquire tua in domo.
Ne meum interroga genus & patriam terram,
Ne mihi magis animum impleas doloribus
Recordanti: valdè autem sum suspiriosus, neque aliquid me decet
Domo in aliena lugentemque flentemque
(120) Sedere, quoniam pejus lugere valdè semper.
Ne aliqua mihi ancillarum irascatur, vel tu ipsa.
Dicat autem lacrymas spargere gravatum me mentibus vino.
    Huic autem respondit postea prudens Penelope:
Hospes certè quidem meam virtutem speciemque corpusque,
(125) Perdiderunt immortales, quando ad Ilium conscenderunt
Argivi, cum his autem meus maritus ivit Ulysses.
Si ille redux hanc meam vitam gubernaret
Major gloria esset mea, & melius sic esset mihi.
Nunc autem doleo: tot enim mihi destinavit mala sinistrum numen.
(130) Quicunque enim insulis dominantur optimi
Dulichioque, Samaeque & sylvosae Zacyntho,
[τ p. 392]
Quique ipsam Ithacam temperatam incolunt,
Hi me nolentem petunt uxorem, conterunt autem domum.
Ideò neque hospites curo neque supplices,
(135) Neque praecones, qui publicè operam suam navant.
Sed Ulyssem desiderans dilecto contabesco animo.
Hi autem nuptias festinant: ego autem dolos cogito.
Vestem quidem mihi primùm inspiravit mentibus Deus
Statuenti magnam telam in domibus texere
(140) Tenuem & immensam: statim autem ipsis dixi,
Juvenes mei proci, quoniam mortuus est divinus Ulysses,
Expectate festinantes has meas nuptias, donec vestem
Perficiam (ne mihi vana fila pereant)
Laërtae heroi funebrem: quando ipsum
(145) Parca perniciosa capiet in longum-extendentis homines mortis.
Ne aliqua mihi in populo Graecarum irascatur,
Si sine veste jaceat, multa, qui possident.
    Sic dixi. his autem persuasus est animus superbus.
Tunc interdiu quidem texebam magnam telam,
(150) Noctes autem resolvebam, postquam lampades apponebam.
Sic triennium quidem latui ego, & persuasi Achivis.
Sed quando quartus venit annus, & venerunt horae
Mensibus desinentibus, & in orbem autem dies multi perfecti,
Et tunc jam me propter famulas canes non curantes
(155) Ceperunt ingredientes, & minati sunt verbis,
Sic hanc telam perfeci, & non volens necessitate.
Nunc autem neque effugere possum nuptias, neque aliquod aliud
Consilium invenio: valdè autem hortantur parentes
Nubere: aegrè-fert autem filius facultates illos dilapidare
(160) Cognoscens: jam enim vir qui possit maximè
[τ p. 393]
Ad domum curandam, huicque Jupiter gloriam praebet.
Sed & sic mihi dic tuum genus, unde es?
Non enim à quercu es antiqua, neque à petra.
    Hanc autem respondens allocutus est prudens Ulysses:
(165) O uxor venerabilis Laërtiadae Ulyssis,
Non amplius cessabis meum genus interrogare?
Sed agè tibi dicam, certe quidem me doloribus dabis
Pluribus quàm teneor: est quidem ita aequum, quando à patria
Sua abest vir tanto tempore, quanto ego nunc
(170) Multas hominum ad civitates errans, dolores patiens:
Sed & sic dicam quodcunque me interrogas & inquiris.
Creta quaedem terra est medio in nigro ponto,
Pulchra & pinguis, circumflua: in hac autem homines
Multi infiniti, & nonaginta civitates.
(175) Alia autem aliorum lingua mixta: in ipsa quidem Achivi,
In ea autem Eteocretes magnanimi, in ea autem Cydones,
Dorensesque Trichaices, divinique Pelasgi.
Apud hos autem est Cnosos magna civitas, ubi Minos
[τ p. 394]
Per-novem-annos regnavit Jovis magni confabulator,
(180) Patris mei pater magnanimi Deucalionis.
Deucalion autem me genuit, & Idomeneum regem.
Sed hic quidem in navibus rostratis Ilium ad
Ivit simul cum Atridis, mihi autem nomen inclytum Aethon:
Junior natu: hic autem prior & melior.
(185) Illic Ulyssem ego vidi, & hospitalia dona dedi:
Etenim hunc ad Cretam deduxit vis venti
Euntem ad Trojam, ubi abduxisset à Maleis.
Statuit autem in Amniso, ubi spelunca Lucinae,
In portibus difficilibus: vix autem evasit procellas.
(190) Statim autem Idomeneum interrogabat ad civitatem profectus
Hospitem enim ipsum dicebat, dilectumque esse reverendumque.
Huic autem jam decima vel undecima fuit Aurora
Eunti cum navibus rostratis Ilium intrò.
Hunc quidem ego ad domos ducens rectè hospitio excepi,
(195) Accuratè tractans cùm multi in domo essent.
Et ei, atque aliis sociis qui simul ipsum sequebantur
Publicè farinas dedi, & nigrum vinum congregatum,
Et boves mactandos, ut implerent animum.
lllic duodecim quidem manserunt dies divini Achivi:
(200) (Flabat enim Boreae ventus magnus, neque in terra
Sinebat stare, saevus autem aliquis movebat Deus.)
lpsa autem tertiadecima die ventus cecidit: hi autem solverunt.
[τ p. 395]
Ita dixit mendacia multa dicens veris similia.
Huic autem jam audienti fluebant lacrymae, liquefiebat autem corpus:
(205) Sicut autem nix liquefit in altis montibus
Quam Eurus liquefecit, postquam Zephyrus diffusus est,
Liquefacta autem igitur hac fluvii implentur fluentes:
Sic hujus liquefiebant pulchrae genae lacrymantis,
Flentis suum virum assidentem: at Ulysses
(210) Animo quidem lugentem suam miserabatur uxorem,
Oculi autem tanquam cornua stabant vel ferrum
Immoti in palpebris, dolo autem hic lacrymas occultabat.
Haec autem postquam igitur satiata multarum-lacrymarum luctu,
Iterum ipsum verbis respondens allocuta est:
    (215) Nunc jam te hospes puto me tentaturam,
An verè jam illic cum divinis sociis
Hospitio excepisti domibus meum maritum, sicut dicis.
Dic mihi qualia, quae circa corpus vestimenta indutus erat,
Ipse, qualis erat: & socios qui ipsum sequebantur.
(220) Hanc autem respondens, allocutus est prudens Ulysses,
O mulier difficilè tanto tempore seorsum qui fuerit
Dicere. jam enim ei vigesimus annus est,
Ex quo illinc ivit, & mea abiit patria.
At & sic tamen dicam sicut mihi videtur animo.
(225) Vestem purpuream subtilem habebat divinus Ulysses,
Duplicem, at ei fibula auro facta erat
[τ p. 396]
Calamis duplicibus, antè autem variegata erat.
In prioribus pedibus canis habebat varium cervum
Trementem videns: hoc autem admirabantur omnes.
(230) Similiter hi aurei erant: hic quidem videbat hinnulum suffocans,
At hic effugere promptus palpitabat pedibus.
Hanc autem interulam observavi circa corpus splendidam,
Tanquam caepae tunicam aridae.
Sic quidem erat mollis: splendida enim erat Sol sicut.
(235) Certè quidem multae ipsum admirabantur mulieres:
Aliud autem tibi dico, tu autem in mentibus pone tuis.
Nescio si haec indutus fuerit circa corpus domi Ulysses,
An aliquis sociorum dederit velocem in nave eunti,
An aliquis alicubi & hospes, quoniam multis Ulysses
(240) Fuit amicus, pauci enim Achivorum erant similes:
Et ei ego aereum ensem & duplicem dedi
Pulchram purpuream, & talarem tunicam:
Honoratè autem dimisi benè-tabulata in navi.
Et quidem eum praeco paululùm major ipso
(245) Sequebatur, & hunc tibi dicam qualis erat.
Gibbosus in humeris, nigro corpore, crispo capite.
Eurybates autem nomen fuit, honorabat autem ipsum prae caeteris
Suorum sociorum Ulysses, quod mentibus aequalia sciebat.
    Sic dixit. huic autem adhuc magis desiderium movit luctus
(250) Signa agnoscenti, quae ei firma dixit Ulysses.
[τ p. 397]
Haec autem postquam igitur satiata est multùm lacrymabili luctu,
Et tunc ipsum verbis respondens alloquuta est:
    Nunc quidem jam mihi hospes antea qui eras miserabilis
In domibus meis, amicusque eris, honorabilisque.
(255) Ipsa enim haec vestimenta ego praebui qualia dicis,
Plicata ex cubiculo, fibulamque imposui lucidam,
Ut illi ornamento esset, hunc autem non suscipiam rursus.
Domum redeuntem dilectam in patriam terram:
Ideò malo fato concava in navi Ulysses
(260) Ivit inspecturus malam Trojam non nominabilem.
    Hanc autem respondens alloquutus est prudens Ulysses:
O uxor veneranda Laërtiadae Ulyssis:
Non amplius nunc corpus pulchrum destrue: neque animum
Tabefac virum lugens, reprehendo quidem nihil.
(265) Etenim aliqua alium lugeat virum perdens
Quem juvenem habuerit, cui filios peperit amicitia mixta:
Quàm Ulyssem quem dicunt Deis similem esse.
Sed à luctu quidem cessa, mei autem intellige verba
Verè enim tibi loquar, neque occultabo.
(270) Nam jam Ulyssis ego reditum audivi
Propè Thesprotos viros in pingui populo
Vivi: at ducit thesauros multos & bonos,
Mendicans per populum: at amabiles socios
Perdidit, & navem concavam in nigro ponto,
(275) Trinacria ab insula veniens: irati sunt enim ipsi
Jupiterque & Sol, hujus enim boves interfecerunt socii.
Hi quidem omnes perierunt undoso in ponto.
Hunc autem in carina navis injecit unda in continentem,
Phaeacum in terram, qui divini geniti sunt.
(280) Hi autem ipsum ex animo deum tanquam honorabant,
Et ei multa dederunt: mittereque ipsum voluissent ipsi
[τ p. 398]
Domum illaesum: & jam pridem huc Ulysses
Venisset, sed ei hoc utilius visum est animo,
Res congregare multam in terram euntem.
(285) Sic astutias multas prae mortalibus hominibus
Cognovit Ulysses. neque aliquis contendat homo alius:
Sic mihi Thesprotorum rex locutus est Phedon.
Juravit autem ad me ipsum sacrificans in domo
Navem detraxisse, & praeparatos esse socios.
(290) Hi autem ipsum mittent dilectam in patriam terram.
Sed me priùs misit: contigit enim veniens navis
Virorum Thesprotorum in Dulichium ferax frumenti,
Et mihi res ostendit quascunque congregaverat Ulysses.
Quin vel in decimam aetatem alterum adhuc pascerent,
(295) Quae ei in aedibus opes jacent regis.
Hunc autem in Dodonem dicebat ire, ut Dei
Ex quercu alta Jovis consilium audiret,
Quomodo rediret dilectam in Patriam terram
Jam diu absens vel manifestè, vel clam.
(300) Sic quidem hic est salvus, & veniet jam
Prope valdè, neque nunc longè ab amicis & patria terra
Diu aberit, tamen autem tibi juramenta dabo.
Sciat nunc Jupiter primùm Deorum eximius & optimus,
Domusque Ulyssis strenui ad quam perveni,
(305) Certè tibi haec omnia perficientur sicut dico,
Hoc autem ipso anno veniet huc Ulysses,
Hoc quidem effecto mense, illo autem incipiente.
    Hunc autem rursus alloquuta est prudens Penelope,
Utinam enim hoc hospes verbum perficiendum esset.
(310) Quo citò cognosceres amicitiam multaque dona
Ex me, ut aliquis tibi obvius te beatum dicat.
[τ p. 399]
Sed mihi sic in animo putatur sicut erit.
Neque Ulysses amplius domum veniet, neque tu reductionem
Assequeris, quoniam non tibi signatores sunt in domo,
(315) Qualis Ulysses fuit inter viros (dum quidem fuit)
Hospites honoratos dimittere & suscipere.
Sed ipsum famulae lavate, & ponite lectum,
Stramenta, & chlaenas, & cooperimenta splendida,
Ut benè calefactus ad aureae-sedis Auroram perveniat.
(320) Manè autem valdè manè-lavate ungiteque,
Ut intus apud Telemachum coena curetur
Sedens in domo: huic autem malum erit, qui illorum
Hunc tristitia afficiet perniciosus, neque aliquod opus
Hic amplius faciet valdè quamvis iratus-graviter:
(325) Quomodo enim me tu hospes cognosces si quid mulieribus
Aliis praesto mente, & prudenti consilio,
Si veste carens, malè indutus in domibus
Convivaris? homines autem brevis- & fugacis-vitae sunt.
Qui quidem saevus ipse erit, & crudelia patravit,
(330) Huic autem imprecantur omnes homines doloribus à tergo
Vivo, at mortuo maledicent omnes.
Qui autem bonus ipse erit, & bona sciet,
Hujus quidem gloriam latam hospites ferent
Omnes per homines, multique ipsum probum dixerint.
    (335) Hanc autem respondens, allocutus est prudens Ulysses:
O uxor veneranda Laërtiadae Ulyssis,
Certè mihi indumenta, & cooperimenta splendida
Odio-fuerunt, quando primùm Cretae montes nivales
[τ p. 400]
Reliqui in navi proficiscens, longos-remos-habente,
(340) Dormio sicut antea insomnes noctes dormiebam.
Multas enim noctes indecenti in domo
Dormivi, & expectavi bonae sedis Auroram divinam,
Neque mihi pelvis pedum amabilis in animo
Est: neque mulier pedem tanget nostrum
(345) Harum quae tibi in domo ministrae sunt.
Nisi aliqua vetula est antiqua, prudentia sciens,
Quae toleravit tot mente quot ego:
Huic non invideo pedes tangere meos.
    Hunc autem rursus allocuta est prudens Penelope:
(350) Hospes dilecte, non enim aliquis vir prudens sic
Hospitum peregrinorum amicorum meam pervenit domum,
Sicut tu valdè circumspectè prudentia omnia dicis.
Est autem mihi anus prudentia mente consilia habens,
Quae illum infoelicem benè-nutrivit, & educavit
(355) Susceptum manibus, quando ipsum primùm peperit mater,
Quae tibi pedes lavabit debilis quamvis sit.
Sed agè nunc surgens prudens Euryclea,
Lava tui domini aequalem: siquidem & Ulysses
Jam talis est pedibus, talis autemque manibus.
(360) Statim enim in malo homines senescunt.
    Sic dixit. vetula autem detinebat ante manus vultum,
Lacrymas autem emisit calidas, verbum autem luctuosum dixit:
    Hei mihi ego tui causa fili anxia: certè te Jupiter supra
Homines odit pium-animum habentem.
(365) Non enim aliquis tot hominum Jovi fulmine delectanti
[τ p. 401]
Pinguia crura combussit, neque eximias hecatombas,
Quot tu huic dedisti, precans ut pervenires
Ad senectutem maturam, nutritesque illustrem filium.
Nunc autem sic tibi omnino abstulisti redeundi diem.
(370) Sic alicubi illi illudunt mulieres
Hospitum peregrinorum, quando ad inclytas domos pervenit,
Sic tibi ô senex, canes hae illudunt omnes:
Harum nunc contumeliam & turpitudines multas fugiens,
Non sinebas lavare, me autem non invitam jubet
(375) Filia Icarii prudens Penelope.
Ideo tibi pedes lavabo, simulque ipsius Penelopes
Et tui gratia, quoniam mihi movetur intus animus
Doloribus. sed agè nunc intellige verbum quod dicam.
Multi autem hospites miseri huc pervenerunt,
(380) Sed nondum aliquem dico similem sic vidisse,
Sicut tu corpore, voceque pedibusque Ulyssi similis es.
    Hanc respondens allocutus est prudens Ulysses:
O vetula, sic dicunt quicunque viderunt oculis
Nos ambos valdè similes inter nos
(385) Esse, sicut tu prudens ipsa dicis.
    Sic dixit. vetula autem lebetem accepit splendidum
Quo pedes lavabat, aquam autem infudit multam
Frigidam, postea autem calidam superfudit: at Ulysses
Sedit in foco, & ad tenebras verò versus est statim.
(390) Subitò enim in animo cogitavit ne ipsum tenens
Cicatricem animadverteret, & manifesta res fieret.
Lavabat autem propè iens regem suum: statim autem cognovit
[τ p. 402]
Cicatricem, porcus quam aliquando percussit albo dente,
Parnasum autem euntem ad Autolycumque & filios
(395) Matris suae patrem bonum, qui homines superabat
Furtoque juramentoque, Deus autem ei ipse dederat
Mercurius: huic enim grata crura comburebat
Agnorum & hoedorum. hic autem promptus simul sequebatur.
Autolycus autem Ithacae veniens in pinguem populum,
(400) Filium nuper natum invenit filiae suae:
Hunc ejus Euriclea dilectis in genibus posuit
Finienti coenam: verbumque dixit denominavitque:
Autolyce, ipse nunc nomen inveni quod ponas
Filiae filio dilecto, multis-votis-exoptatus utique est.
    (405) Huic autem rursus Autolycus respondit, dixitque:
Gener meus filiaque ponite nomen quodcunque dicam.
Multis enim ego exosus huc veni
Viris & mulieribus supra terram multa pascentem.
Huic Ulysses nomen sit cognomen: at ego
(410) Quando ubi pubuerit maternam in magnam domum
Venerit in Parnasum, ubi mihi res sunt,
Ex his ei ego dabo, & ipsum gaudentem dimittam.
Horum gratia venit Ulysses, ut ei praeberet splendida dona.
Hunc quidem Autolycusque & filii Autolyci
(415) Manibusque salutaverunt verbisque suavibus.
Mater autem Amphithea matris amplexa Ulyssem,
Osculata est ipsum caputque, & ambo lumina pulchra.
Autolycus autem filiis jussit gloriosis
Coenam parare: hi autem impellentem audiverunt.
(420) Statim autem induxerunt bovem masculum quinquennem:
Quem excoriarunt circumque versabant, & ipsum fuderunt omnem.
[τ p. 403]
Minutim incideruntque scienter, fixeruntque verubus,
Assaveruntque peritè, diviseruntque partes.
Sic tunc quidem toto die in Solem descendentem
(425) Convivabantur, neque animus indigebat convivio aequali.
Quando autem Sol descendit, & advenerunt tenebrae,
Jam tunc dormiverunt, & somni donum acceperunt.
Quando autem manè-genita apparuit roseis digitis Aurora,
Perrexerunt ire in venationem, & canes, ac & ipsi
(430) Filii Autolyci, cum his autem divinus Ulysses
Ivit: altum autem montem ascenderunt indutum sylva
Parnassi, citò autem pervenerunt ad concavitates ventosas.
Sol quidem postea nuper percussit arva
Ex tacitè-fluenti profundifluo Oceano.
(435) Hi autem ad convallem pervenerunt venatores, antè autem ipsos
Vestigia scrutantes canes ibant: at retrò
Filii Autolyci, cum his autem divinus Ulysses
Ibat propè canes, vibrans longam hastam.
Tunc autem in sylva densa jacebat magnus aper,
(440) Quam quidem neque ventorum penetrabat vis humida spirantium,
Neque ipsam sol lucens radiis percutiebat,
Neque imber penetrabat penitus: sic densa
Erat, at foliorum inerat fusio valdè multa.
Ad hunc autem virorumque canumque sonus pervenit pedum.
(445) Quando euntes ingruerunt: hic autem contrarius ex sylva
Valdè-exhorrens setosa cervice: ignem autem oculis aspiciens,
[τ p. 404]
Stetit ipsos propè, ipse autem primus Ulysses
Irruit elevata longa lancea manu forti,
Vulnerare cupiens: hic autem ipsum praeveniens percussit aper
(450) Genu super, multum autem exhausit carnis dente
Obliquè ruens, neque ad os pervenit viri.
Hunc Ulysses vulneravit in dextro humero,
Ex-alia-parte transivit lucidae lanceae cuspis.
Decidit autem in pulveribus in longum-extensus, longè autem volavit animus.
(455) Hunc quidem Autolyci filii dilecti circum laborabant:
Vulnus autem Ulyssis optimi divini
Ligaverunt scienter, incantatione autem sanguinem nigrum
Cohibuerunt, statim autem iverunt dilecti ad aedes patris.
Hunc quidem Autolycusque, & filii Autolyci
(460) Benè medicati, & splendidis donis datis,
Statim gaudentem dilectam gaudentes miserunt
In Ithacam: hoc quidem pater & veneranda mater
Gavisi sunt quod rediisset & interrogaverunt singula,
De cicatrice quae passus sit: hic autem ipsis bene narravit,
(465) Sic ipsum venantem percussit aper albo dente
Parnasum euntem cum filiis Autolyci.
Hanc anus manibus pronis tenens
Agnovit extergens, pedem autem dimisit ferri.
In autem lebetem cecidit sura, sonuit autem aes.
(470) Rursum vero in partem alteram inclinata est, at in terram effusa est aqua.
Hujus autem simul gaudium & dolor invasit mentem, ejus verò oculi
Lacrymis impleti sunt, tenuis verò ipsi haesit vox:
Ubi contigisset autem mentum, Ulyssem allocuta est:
    Certè Ulysses es, chare fili, neque equidem te
[τ p. 405]
(475) Prius agnovi, quàm totum regem meum contrectarim.
    Dixit & Penelopem inspexit oculis,
Indicare volens dilectum maritum intus existere.
Haec autem neque videre potuit etsi erat è regione, neque cognoscere:
Huic enim Minerva mentem vertit: at Ulysses
(480) Manu prehendens guttur cepit dextra.
Altera verò manu ipsam propè traxit, dixitque.
    Nutrix, cur me vis perdere? tu autem me nutrivisti ipsa,
Ipsa tua in mamma, nunc autem dolores multos passus
Veni vigesimo anno in patriam terram.
(485) Sed postquam intellexisti, & tibi Deus injecit animo,
Tace, nequis alius in domibus audiat.
Sic enim dico, hoc autem & perfectum erit.
Si mihi Deus interficiet Procos superbos:
Neque à te utpote quae nutrix es abstinebo, quando alias
(490) Famulas in domibus meis interficiam mulieres.
    Hunc autem rursus allocuta est prudens Euryclea:
Fili mi, quale verbum fugit septum dentium?
Scis quidem qualis meus animus constans nec impotens.
Tenebo autem sicut quando aliquis solidus lapis, vel ferrum.
(495) Aliud autem tibi dico, tu autem in mentibus pone tuis:
Si tibi Deus domabit procos superbos,
Jam tunc tibi narrabo in aedibus mulieres,*
Quae te dedecorant, & quae nequissimae sunt.
    Hanc autem respondens, allocutus est prudens Ulysses:
(500) Nutrix, cur autem tu eas indicabis? neque aliquid te oportet.
Benè & ipse ego intelligam, & cognoscam unamquamque
Sed tene silentio verbum, committe autem rem diis.
[τ p. 406]
    Sic dixit. anus autem per domum exivit,
Portans lavacra, haec enim priora effuderat omnia.
(505) Sed postquam lavitque & unxit pingui oleo,
Iterum propè ignem traxit sedem Ulysses
Calefaciendus, cicatricem autem pannis cooperuit.
His autem verbis incepit prudens Penelope:
    Hospes, hoc quidem te adhuc parumper ego interrogabo ipsa:
(510) Etenim jam somni citò erit hora,
Si quem somnus capit dulcis, & dolentem.
Sed mihi & dolorem magnum praebuit fortuna.
Dies quidem enim delector lamentans, lugens,
In mea opera inspiciens, & ancillarum in domo:
(515) At postquam nox venit, coepitque somnus omnes.
Jaceo in lecto, densae autem mihi circa tenerum valde cor
Acutae cogitationes lugentem destruunt.
Sicut autem quando Pandarei filia floridula luscinia
Benè canit vere recens orto,
(520) Arborum in foliis sedens densis,
Quae frequenter versans fundit personantem vocem,
Filium autem lugens Itylum dilectum, quem quondam ferro
[τ p. 407]
Interfecit per insanias, filium Zethi regis.
Sic & mihi bifariam animus movetur huc & illuc,
(525) Utrum maneam apud filium, & firma omnia servem,
Possessionem meam, famulasque & altam magnam domum,
Lectumque reverita mariti, populique famam.
An jam simul sequar Achivorum qui optimus
Nubere in domibus, praebens infinitas dotes.
(530) Filius autem meus quousque quidem fuit adhuc infans & demens,
Nubere non me sinebat, mariti domum derelinquentem.
Nunc autem quando jam magnus est, & ad pubertatis mensuram pervenit,
Et jam me precatur iterum ire ex domo,
Possessione iratus, quam ei consumunt Achivi.
(535) Sed age mihi somnium dijudica, & audi:
Anseres mihi in domo viginti triticum edunt
Ex aqua, & ipsis laetor inspiciens.
Veniens autem ex monte magna aquila curva rostro,
Omnibus in cervices ruit, & interfecit, hi autem fusi sunt
(540) Congregati in domibus: haec autem in aethera divinum elevata est.
At ego flebam & lugebam in somnio.
Circum autem me congregatae sunt pulchrae-crinibus Achivae
Miserabiliter lugentem, quod mihi aquila interfecit anseres:
Retrò autem veniens desedit in prominenti atrio:
(545) Voce autem mortali detinuit, vociferavitque:
Confide Icarii filia valdè inclyti:
[τ p. 408]
Non somnium, sed verè bonum quod perfectum erit.
Anseres quidem proci, ego autem aquila avis
Fui antea, nunc rursus tuus maritus veni,
(550) Qui omnibus procis indecentem mortem immittam.
    Sic dixit. at me dulcis somnus dimisit.
Aspiciens autem anseres in domibus vidi
Triticum comedentes apud pelvim ubi anteà.
    Hanc autem respondens alloquutus est prudens Ulysses:
(555) O mulier non aliquo modo potest quis declarare somnium
Qui aliò deflectit, quoniam certè tibi ipse Ulysses
Dixit quomodo perficiet, procis autem apparebit caedes
Omnibus valdè, neque aliquis mortem & parcas fugiet.
    Hunc autem rursus alloquuta est prudens Penelope:
(560) Hospes certè quidem somnia difficilia & hujusmodi ut discerni non-possint
Sunt, neque omnia perficiuntur hominibus:
Duae enim portae debilium sunt somniorum.
Unae quidem enim cornibus factae-sunt: alterae autem ebore:
Horum qui quidem egressi fuerint per sectum ebur,
(565) Spe-frustrantur verba imperfecta portantes.
Qui autem per polita cornua eunt foras,
Hi vera perficiunt, hominum quando aliquis videt.
At mihi non hinc puto grave somnium
[τ p. 409]
Venisse, certè placidum mihi & filio fiat:
(570) Aliud autem tibi dico, tu autem in mentibus pone tuis.
Haec jam aurora veniet infamis, quae me Ulyssis
A domo abducet, nunc enim deponam certamen,
Secures, quas ille in domibus suis
Disposuit ordine annulos ut duodecim omnes,
(575) Stans autem hic multum longè jaciebat sagittam:
Nunc autem procis certamen hoc immittam.
Qui autem facillimè extendet arcum in manibus,
Et jaculabitur per secures duodecim omnes,
Hunc sequar, ubi me abduxero ab hac domo
(580) Quae juventutem meam vidit, perpulchra, plena victu,
Cujus aliquando me recordatum iri puto in somnio.
    Hanc autem respondens alloquutus est prudens Ulysses:
O uxor veneranda Laërtiadae Ulyssis,
Non amplius nunc differ in domibus hoc certamen.
(585) Antè enim prudens veniet huc Ulysses,
Quàm hi aliquando arcum benè politum tractantes,
Nervum extenderint jaculenturque per ferrum.
    Hunc autem rursus alloquuta est prudens Penelope:
Si velis mihi hospes assidens in domibus
(590) Delectare, non mihi somnus in palpebris fundetur.
Sed non enim aliquo modo est insomnes esse semper
Homines: in enim unoquoque partem posuerunt
Immortales mortalibus supra fertilem terram.
Sed certe quidem ego ad coenaculum ubi ascendero,
(595) Dormiam in lecto, qui mihi suspiriosus factus est,
[τ p. 410]
Semper lacrymis meis irrigatus, ex quo Ulysses
Ivit visurus malum-Ilium, neque nominandum.
Illic dormiam, tu autem dormi hac in domo,
Vel humi sternens, vel tibi lectos ponant.
    (600) Sic loquuta, ascendit coenacula splendida,
Non sola, cum ea & famulae ibant aliae.
In autem superiora ubi ascendisset cum ancillis mulieribus,
Flebat postea Ulyssem dilectum maritum, quousque ei somnum
Dulcem in palpebris jecit caesia Minerva.

Odyssea Liber 20 (υ)

[υ p. 411]
AT ipse in vestibulo cubabat divinus Ulysses:
Subter quidem crudam bovinam stravit, sed desuper
Pelles multas ovium, quas sacrificaverant Achivi.
Eurynome autem chlaenam super injecit dormienti.
(5) Illic Ulysses procis mala cogitans in animo,
Jacebat vigilans: hae autem ex domo mulieres
Iverunt, quae procis miscebantur anteà,
Mutuò risum sibi & laetitiam praebentes.
Hujus autem movebatur animus in pectoribus dilectis:
(10) Multa autem cogitabat in mente & in animo,
An irruens mortem pararet unicuique,
An sineret cum procis superbis misceri
Extremò & ultimò: cor autem ei intus latrabat.
Sicut autem canis teneros circùm catulos iens,
(15) Virum non cognoscens latrat, & est prompta ad pugnandum:
Sic hujus intus latrabant cor aegrè ferentis mala opera.
Pectore autem percusso animum increpuit verbo.
    Tolera utique anime, & pejus aliud aliquando tolerasti
Die illo, quo tibi robore invictus comedit Cyclops
[υ p. 412]
(20) Fortes socios, tu autem audax-perstitisti, quousque te prudentia
Eduxit ex antro putantem mori.
    Sic dixit in pectoribus incessens dilectum cor.
Huic valdè in illo aestu cor manebat tolerans
Indesinenter: at ipse vertebatur huc & illuc.
(25) Sicut autem quando ventrem vir multo igne ardenti,
Plenum pinguedineque & sanguine huc & illuc
Variè-versat, citissimè vero cupit assatum esse:
Sic hic huc & illuc vertebat cogitans,
Quomodo jam procis impudentibus manus injiceret,
(30) Solus cùm esset multis. prope autem ipsum venit Minerva
Coelitùs descendens, corpore autem assimilata erat mulieri.
Stetit igitur super capite, & hunc sermonem dixit:
    Cur rursus vigilas omnes supra infortunate viros?
Domus quidem tibi haec est, uxor autem tibi hac in domo
(35) Et filius, qualem aliquis cuperet esse filium.
    Hanc autem respondens allocutus est prudens Ulysses,
Certe jam haec omnia Dea ut par-est dixisti.
Sed quid mihi hoc animus in mentibus cogitat,
Quomodo jam procis impudentibus manus injiciam,
(40) Solus cum sim, hi autem semper congregati intus sunt.
Adhuc item aliquid & hoc majus in mentibus cogito,
Siquidem enim interficiam Joveque teque volente,
Quò subterfugiam? hoc autem consultare volui.
    Hunc autem rursus alloquuta est dea caesia Minerva:
(45) Miser, & quidem aliquis pejori credit socio,
Qui mortalis est, & non tanta consilia novit:
At ego Dea sum continuè quae te custodio
[υ p. 413]
In omnibus laboribus, dico autem tibi clarè.
Siquidem quinquaginta agmina diversi-linguium hominum
(50) Nos circumstarent, interficere prompti Marte, seu gladio,
Et horum expelleres boves & pingues oves.
Sed capiat te & somnus, molestum est & custodire
Tota nocte vigilantem, è malis emerges jam.
    Sic dixit & ei somnum in palpebris fudit.
(55) Ipsa autem retrò in Olympum abivit divina Dearum,
Quando hunc somnus cepit solvens curas animi,
Solvens membra, uxor autem surrexit castè edocta:
Flebat autem in lectis sedens mollibus.
At postquam flens satiata est suo in animo,
(60) Dianae primùm supplicavit divina mulier:
    Diana veneranda Dea Jovis filia, utinam mihi jam
Sagitta in pectoribus jacta animum adimas,
Statim nunc, vel postea me raptam procella,
Eat portans in obscuras vias,
(65) ln fluenta autem jaciat restrogradi Oceani.
Sicut quando Pandari filias susceperunt procellae,
His parentes quidem perdiderunt Dei, hae autem relictae sunt
[υ p. 414]
Orphanae in domibus: nutriebat autem divina Venus
Caseo & melle dulci, & suavi vino.
(70) Juno autem ipsis prae omnibus dedit mulieribus
Speciem & prudentiam, magnitudinem autem praebuit Diana casta,
Opera autem Minerva docuit inclyta operari:
Quando Venus divina adivit altum Olympum
Puellis petitura perfectionem dulcium nuptiarum,
(75) Ad Jovem gaudentem-fulmine, (hic enim benè novit omnia
Fortunamque infortuniumque, in mortalibus hominibus.)
Interim autem puellas Harpyae arripuerunt,
Et dederunt odiosis Erinnybus servire.
Sic me destruant Olympias domos habentes,
(80) Vel me pulchra-crinibus percutiat Diana, ut Ulyssem
Visura, & terram sub odiosam abeam,
Ne autem quid pejori viro laetificem mentem.
Sed hoc quidem & tolerabile habet malum, quando aliqua
Dies quidem flet frequenter dolens corde:
(85) Noctes autem somnus habet (hic enim oblivisci facit omnes homines
Bonorum & malorum, postquam palpebras amplexus est.)
At mihi & insomnia immisit mala numen.
Hac enim nocte apud me dormivit similis ipsi
Talis nimirum qualis ivit cum exercitu: at meum cor
(90) Laetatum est, quoniam non dicebam somnium esse, sed verum jam.
    Sic dixit. statim autem aurea-sede venit Aurora.
Hujus autem igitur flentis vocem audivit divinus Ulysses:
Cogitavit autem postea, visa est autem ei in animo
Jam cognoscens astare capiti.
(95) Vestem quidem contrahens & pelles quibus in dormiebat,
In domum deposuit in sede, extra autem bovinam
[υ p. 415]
Posuit foras portans, Jovi autem precatus est manibus sublatis:
    Jupiter pater, si me volentes in siccamque & humidam
Duxisti meam in terram, postquam me malè-mulctastis,
(100) Rumorem mihi aliquis dicat excitatorum hominum
Intus, extra autem Jovis portentum aliud appareat.
    Sic dixit precatus, hunc autem audivit consiliarius Jupiter:
Statim autem tonuit à splendido Olympo
Ab alto ex nebulis: laetatus est autem divinus Ulysses.
(105) Vocem autem è domo mulier praemisit molendinaria
Propè illic, ubi ei molae erant pastori populorum.
His autem duodecim omnes annitebantur mulieres
Farinas ordeaceas conficientes & triticeas, medullam virorum.
Illae quidem aliae dormiebant postquam triticum moluerant.
(110) Haec autem una nondum cessarat: debilissima autem facta est:
Haec igitur molam sistens verbum dixit, signum regi:
    Jupiter pater, qui Deis & hominibus imperas,
Certè valdè tonuisti à coelo stellato,
Neque alicubi nubes est, ostentum certè alicui hoc ostendis:
(115) Perfice nunc, & mihi miserae verbum quod dicam.
Proci postremoque & extremo die hoc
In domibus Ulyssis capiant convivium desiderabile:
Qui jam mihi labore tristi genua solverunt
Farinas facienti, nunc ultimò coenent.
(120) Sic dixit, laetatus est autem omine divus Ulysses
Jovisque tonitru: dixit enim illum puniturum sceleratos.
Illae autem aliae famulae in domibus pulchris Ulyssis
[υ p. 416]
Congregatae accendebant in foco magnum ignem.
Telemachus autem è lecto surrexit divinus vir,
(125) Vestes indutus: circum autem ensem posuit humerum.
Pedibus autem sub fortibus ligavit pulchra calceamenta:
Accepit autem fortem lanceam acutam, acuto ferro.
Stetit autem in limen iens, ad Eurycleam autem dixit:
    Nutrix dilecta quo modo hunc hospitem honorastis in domo
(130) Lecto & cibo? an sic jacet neglectus?
Talis enim mihi mater prudens quae est,
Temerè alterum honorat diversi-linguium hominum
Minorem, hunc autem meliorem inhonorans repudiat.
    Hunc autem rursus alloquuta est prudens Euryclea:
(135) Ne ipsam nunc fili insontem accusa.
Vinum quidem enim bibit sedens donec voluit ipse:
Cibo autem non amplius dixit esurire: interrogavit enim ipsum.
Sed quando jam lecti & somni meminit,
Haec quidem lectos jussit substernere ancillis.
(140) At hic tanquam aliquis omnino aerumnosus, infortunatus,
Noluit in lectis & in cooperimentis dormire,
Sed in cruda bovina, & pellibus ovium
Dormivit in vestibulo, chlaenam aut injecimus nos.
    Sic dixit. Telemachus autem ex domo transivit,
(145) Lanceam habens: simul hunc canes pedibus veloces sequebantur.
Perrexit autem ire in concionem ad fortes Achivos:
Haec autem rursus ancillis jussit diva mulierum
Euryclea Opis filia Pisenoridae.
    Agite, partim quidem domum verrite festinantes,
(150) Aspergiteque: in sedibus benefactis tapetes
[υ p. 417]
Jacite purpureos: partim autem spongiis mensas
Omnes abstergite, purgate autem crateras
Et pocula rotunda facta: partim autem ad aquam
Ite fontemque, & portate citò euntes.
(155) Non enim jam proci aberunt domo,
Sed valdè mane venient, quoniam & omnibus convivium.
    Sic dixit, hae autem hanc valdè quidem auscultarunt & obediverunt.
Hae quidem viginti iverunt ad fontem nigrum aquis:
Aliae illic in domo scienter laborabant.
(160) Intrò autem venerunt proci superbi; hi quidem postea
Benè & scienter scindebant ligna, aliae autem mulieres
Venerunt à fonte: post autem ipsas venit subulcus,
Tres porcos adducens, qui erant inter omnes optimi.
Et hos quidem sivit in septis benè pascere:
(165) Ipse autem rursus Ulyssem alloquutus est suavibus verbis.
    Hospes, nunquid igitur aliquid te magis Achivi respiciunt?
An te inhonorant in aedibus sicut antea?
    Hunc autem respondens, alloquutus est prudens Ulysses:
Utinam enim jam Eumaee Dei puniant hanc contumeliam,
(170) Quam hi contumelia-utentes indecenter operantur
Domo in aliena, neque pudoris partem id est tantillum habent.
    Sic hi quidem talia mutuò loquebantur.
Propè autem ipsos venit Melanthius custos caprarum,
Capras ducens, quae omnes inter excellebant greges,
(175) Coenam procis: duo autem simul sequebantur pastores,
[υ p. 418]
Et has quidem religavit sub porticu valdè sonanti,
Ipse autem rursus Ulyssem alloquutus est convitiis:
Hospes, adhuc & nunc hic molestus eris in domo
Viros petens? at non exibis foras
(180) Omnino? non antè nos diremptum iri puto,
Quàm manus nostras gustaveris; quoniam tu non decenter
Petis: sunt autem & alia convivia Achivorum.
    Sic dixit: hunc autem non aliquid allocutus est prudens Ulysses,
Sed tacitus movit caput, mala profundè-cogitans.
(185) Hos autem post, tertius venit Philoetius princeps virorum,
Bovem sterilem procis ducens, & pingues capras.
(Portitores autem igitur hos duxerunt, qui & alios
Homines mittunt, qui ipsos accedit.)
Et haec quidem igitur religaverunt sub porticu resonanti:
(190) Ipse autem rursus interrogavit subulcum propè astans:
    Quis jam hic hospes nuper venit subulce
Nostram ad domum? ex quibus dicit esse
Viris? ubi ei genus & patria terra?
Infelix certè similis est corpore regi imperanti.
(195) Sed Dii submergunt multùm-errantes homines,
Quando etiam regibus destinant aerumnam.
    Dixit, & dextra ostendit manu astans,
Et ipsum vociferans verba velocia alloquutus est:
    Salve, pater ô hospes, fiat tibi saltem in futurum
(200) Opulentia, at quidem nunc malis teneris multis.
Jupiter pater nullus te Deorum perniciosior alius,
Non misereris viros, postquam jam generasti ipse,
Misceri malo & doloribus tristibus.
Propriè ut intellexi, lachrimisque oppleti mihi oculi
[υ p. 419]
(205) Recordanti Ulyssis, quoniam & illum puto
Tales vestes habentem inter homines errare,
Sicubi adhuc vivit, & videt lumen Solis.
Si autem jam mortuus est, & in inferni domibus:
O miserum me tum ob Ulyssem strenuum, qui me bubus
(210) Praefecit adhuc parvulus cum essem Cephallenorum in populo.
Nunc autem hae quidem fiunt immensae, neque aliter
Cuiquam accresceret boum generatio latarum frontium:
Has autem alii me jubent ducere sibi-ipsis
Edere, neque filium in aedibus curant,
(215) Neque reverentiam timent Deorum: prompti sunt enim jam
Facultates dividere diu absentis regis.
At mihi hoc animus in pectoribus dilectis
Multùm volvit, quidem; valdè malum filio superstite,
Ad alium populum ire, euntem cum ipsis bobus
(220) Viros ad alienos: hoc autem pejus, hic manentem
Bubus alienis assidentem dolores pati,
Et jam diu ad alium è superbis regibus
Venissem fugiens, (quoniam non tolerabila sunt.)
Sed adhuc hunc infelicem exspecto, sicunde veniens
(225) Virorum procorum dispersionem per aedes faciat.
Hunc autem respondens alloquutus est prudens Ulysses:
Bubulce, quoniam neque malo neque insipienti viro similis es,
Cognosco autem ipse quòd tibi prudentia in mentes venit,
Ideò tibi dico, & magnum juramentum juro:
(230) Sciat nunc primùm Jupiter Deorum, Hospitalisque mensa,
Domusque Ulyssis strenui ad quam veni,
Certè te hic praesente veniet domum Ulysses;
Tuis autem oculis videbis, si volueris,
Interfectos procos, qui hic dominantur.
[υ p. 420]
    (235) Hunc autem rursus allocutus est boum bubulcus vir,
Utinam vero hoc hospes verbum perficiat Saturnius,
Cognosceres qualis mea potentia & manus sequerentur.
Sic similiter Eumaeus supplicabat omnibus Diis.
Redire Ulyssem multùm-sapientem suam ad domum.
(240) Sic hi quidem talia inter se confabulabantur.
Proci autem Telemacho interitumque mortemque
Parabant: at haec his sinistra venit avis
Aquila advolitans, tenebat autem timidam columbam:
His autem Amphinomus loquutus est, & dixit:
(245) O amici non nobis perficietur hoc consilium,
Telemachi caedes: sed recordemur convivii.
    Sic dixit Amphinomus, his autem placuit verbum.
Ubi verò venissent in domos Ulyssis divini,
Chlaenas quidem deposuerunt in lecticisque sedibusque.
(250) Hi autem sacrificabant oves magnas, & pingues capras,
Mactarunt etiam porcos, & bovem indomitam,
Viscera autem assantes distribuebant: sed & vinum
Pateris immiscebant: pocula autem distribuebat subulcus:
Panem autem ipsis distribuebat Philoetius eximius virorum
(255) Pulchris in canistris: potum ministrabat autem Melanthius.
Hi autem in cibos paratos praejacentes manus mittebant.
Telemachus autem Ulyssem sedere-fecit astutias versans
Intra benè-ordinatam domum, apud lapideum pavimentum:
Sede indecenti apposita parvaque mensa.
(260) Apposuit autem ei viscerum partes, infudit autem vinum
In poculo aureo, & ipsum sic est alloquutus,
    Hic nunc sede cum viris vinum bibens,
Convitia autem tibi ipse ego & manus arcebo
Omnium procorum, quoniam non publica est
[υ p. 421]
(265) Domus haec, sed Ulyssis: mihi autem acquisivit ille.
Vos autem proci, continete animum à convitio,
Et manus, ut non aliqua lis & contentio oriatur.
    Sic dixit. hi autem igitur omnes mordicùs labra tenentes
Telemachum admirabantur, quòd audacter locutus esset.
(270) His autem Antinous locutus est Eupithis filius:
    Et molestum quamvis sit suscipiamus verbum Achivi
Telemachi: valdè autem nobis minatus loquitur:
Non enim Jupiter sivit Saturnius: ideò ipsum jam
Compressissemus in aedibus, licet suavis sit concionator.
    (275) Sic dixit Antinous: hic autem non curavit verbum.
Praecones autem per civitatem sacram hecatombem
Duxerunt; ipsi autem congregati sunt capite comantes Achivi
Nemore sub umbroso longè-jaculantis Apollinis.
Hi autem postquam assaverunt carnes superiores, & traxerunt
(280) Partibus divisis, convivabantur gloriosum convivium.
Apud autem Ulyssem partem posuerunt qui ministrabant
Aequalem, sicut ipsi sortiti sunt: sic enim jusserat
Telemachus dilectus filius Ulyssis divini.
Procos autem non omnino superbos sivit Minerva
(285) Convicio abstinere tristi, ut adhuc magis
Intraret dolor in cor Laërtiadae Ulyssis.
Erat autem quidam inter procos vir iniusta sciens,
(Ctesippus autem nomen erat in Same domum habitans)
Qui quidem possessionibus fretus patris sui,
(290) Petebat Ulyssis diu absentis uxorem:
Qui tunc procos superbos alloquutus est:
    Audite me proci strenui, ut quid dicam.
Partem quidem jam hospes habet diu, sicut decet
Aequalem, non enim bonum est eludere, neque justum
[υ p. 422]
(295) Hospites, Telemachi quicunque ad has domos pervenerit.
Sed agè ei & dabo hospitale donum, ut & ipse
Vel balneatori det munus, vel alicui alii
Famulorum, qui sunt in aedibus Ulyssis divini.
    Sic loquutus, projecit bovis pedem manu forti
(300) Jacentem, ex canistro captum: ipse autem evitavit Ulysses
Leniter declinato capite, subrisit autem animo
Sardanium prorsus risum talem: hic benè-aedificatum percussit murum.
    Ctesippum autem Telemachus increpuit verbo:
Ctesippe, certè longè tibi hoc utilius fuit animo:
(305) Non percussisti hospitem, evitavit enim telum ipse,
Certè enim te medium percussissem lancea acuta,
Et tibi pro nuptiis pater sepulchrum fecisset
Hic: ideò ne quis mihi insolentiam in domo
Ostendat: jam enim intelligo & scio singula,
(310) Bonaque & pejora, antea autem infans eram.
Sed tamen haec quidem & toleravimus inspicientes,
Dum oves jugularentur & vinum epotaretur,
Et panis profunderetur: difficile enim impedire unum multos.
Sed agitè, non amplius mihi mala facite male-animo-affecti:
(315) Si jam me ipsum interficere prompti estis aere,
Equidem hoc vellem, & multò utilius esset
Mori, quàm haec semper indecentia opera videre,
[υ p. 423]
Hospites pulsatos, famulasque mulieres
Violari indecenter in aedibus pulchris.
    (320) Sic dixit: hi autem omnes quieti facti sunt silentio.
Tardè autem jam loquutus est Damastorides Agelaus.
    O amici, non jam quis ob hoc justè dictum
Contrariis verbis incessens indignetur:
Neque amplius hospitem verberate neque aliquem alium
(325) Servorum qui in domibus sunt Ulyssis divini.
Telemacho autem verbum ego & matri dicam
Mite, si ipsis corde placeat ambobus.
Quamdiu quidem vobis animus in pectoribus sperabat
Rediturum Ulyssem perprudentem suam ad domum,
(330) Tamdiu nulla invidia, exspectareque et detinere
Procos in domibus, (quoniam hoc utilius erat
Si redîsset Ulysses, & post liminio venisset domum.)
Nunc autem jam hoc manifestum, quòd non amplius reversurus est,
Sed agè tuae haec matri assidens narra,
(335) Nubat quicunque optimus vir, & plurima praebeat,
Ut tu quidem gaudens paterna omnia depascaris
Edens & bibens, haec ad alterius domum veniat.
    Hunc autem Telemachus prudens contrà locutus est:
Non per Jovem Agelaë, & dolores patris mei,
(340) Qui alicubi longè ab Ithaca, vel mortuus est, vel errat,
Non differam matris nuptias, sed jubebo
Nubere cuicunque velit, & quidem multa dona addet.
Vereor autem nolentem à domo amovere
Verbo necessario, non hoc Deus perficiat.
    (345) Sic dixit Telemachus: procis autem Pallas Minerva
[υ p. 424]
Inextinguibilem risum movit: errare fecit autem mentem;
Hi autem jam maxillis ridebant alienis.
Cruentatas autem carnes comedebant, oculi autem ipsorum
Lacrymis impleti erant: luctum autem cogitabat animus.
(350) His autem & loquutus est Theoclymenus divinus:
    Ah miseri quid malum hoc patimini? caligine quidem vestra
Cooperiuntur capitaque, faciesque, infraque genua.
Ululatus autem increbuit, lacrymantur autem genae.
Sanguine autem madent parietes pulchraque lacunaria.
(355) Umbris verò plenum vestibulum, plena verò & aula
Euntium ad Orcum sub ténebras; Sol autem
Ex coelo periit: mala autem incessit caligo.
    Sic dixit. hi autem omnes de eo suaviter riserunt.
His autem Eurymachus Polybi filius incepit dicere:
    (360) Desipit hospes nuper aliundè veniens.
Sed ipsum statim domo emittite foras
In forum ire, quoniam haec nocti assimilat.
    Hunc autem rursus alloquutus est Theoclymenus divinus:
Eurymache non te jussi mihi comites dare.
(365) Sunt mihi oculique & aures & pedes ambo,
Et mens in pectoribus facta, neque indecens.
His exibo foras, quoniam intelligo malum vobis
Imminens, quod non aliquis subterfugiet, neque evitabit
Procorum qui in domo divini Ulyssis
(370) Viros injuriis-afficientes injusta operamini.
    Sic loquutus, exivit aedibus benè habitatis.
Ivit autem ad Piraeum, qui ipsum promptus suscepit.
Proci autem igitur omnes inter se aspicientes,
[υ p. 425]
Telemachum irritabant de hospitibus ridentes.
(375) Sic autem aliquis dixit juvenum superborum.
    Telemache, non te pejor hospitum-exceptor alius,
Qualem quidem hunc habes famelicum erronem,
Panis & vini indigentem, neque operum
Scientem, neque fortitudinis, sed inutile pondus terrae.
(380) Alius autem aliquis hic incepit divinare:
Sed si jam persuadeberis, quod multò utilius erit.
Hos hospites in navi multi-juga conjectos
Ad Siculos mittemus, unde quidem promeritum inveniat.
    Sic dixerunt proci. hic autem non curavit verba,
(385) Sed tacitè patrem aspiciebat expectans semper,
Quando jam procis impudentibus manus immittat.
Haec è regione posita perpulchra sede
Filia Icarii prudens Penelope,
Virorum in domibus uniuscujusque verbum audivit:
(390) Coenam enim quidem ridentes parabant,
Suaviterque & placidè, postquam valdè multa mactarant.
Caena autem nunquam ingratior alia fieret,
Qualem jam citò cogitavit Dea & fortis vir
Ponere, priores enim indecentia operabantur.
[p. 426]

Odyssea Liber 21 (φ)

[φ p. 426]
IPsi autem in mentibus posuit Dea caesia Minerva
Filiae Icarii prudenti Penelopae,
Arcum procis ponere albumque ferrum,
In domibus Ulyssis, certamina, & caedis principium.
(5) Scalam autem altam ascendit sui cubiculi:
Accepit autem clavem benè-flexam manu forti,
Pulchram, aeream, manubrium autem eboris inerat.
Perrexit autem ire ad thalamum cum ancillis mulieribus
Ultimum, illic autem ei thesauri jacebant regis,
(10) Aesque aurumque, multi laborisque ferrum.
Ibi autem arcus jacebat reflexus & pharetra
Sagittifera, multae autem inerant suspiriosae sagittae,
Dona, quae ei hospes Lacedaemoni dedit obvius factus
Iphitus Eurytides, similis immortalibus.
(15) Hi autem in Messena convenerant ad-invicem,
Domo in Ortilochi bellicosi, siquidem Ulysses
[φ p. 427]
Ivit ad debitum, quod ei omnis populus debebat:
Oves enim ex Ithaca Messenii viri extulerant
Navibus multijugis trecentas, & pastores.
(20) Horum gratia ad legationem multam viam venit Ulysses
Adolescens cùm-esset: praemisit enim pater aliique senes.
Iphitus rursus equas quaerens, quae ei perditae erant,
Duodecim foeminae, post autem mulae patientes operum,
Quae jam ei & postea caedes & parca factae sunt,
(25) Postquam jam ad Jovis filium pervenit magnanimum
Virum Herculem, magnorum scientem operum,
Qui ipsum hospes cùm esset interfecit suis in aedibus:
Miser, neque deorum vocem reveritus est, neque mensam
Illam quam ei apposuit: postea autem occidit & ipsum.
(30) Equas autem ipse tenuit fortes-unguibus in aedibus,
Quas quaerens Ulyssi obvius-fuit, dedit autem arcum,
Quem antea quidem portabat magnus Eurytus, at hic filio
Reliquit moriens in aedibus altis.
Huic Ulysses ensem acutum, & fortem lanceam dedit,
(35) Principium hospitalitatis dolorosae: neque in mensa
Cogniti sunt inter-se, antè enim Jovis filius interfecit
Iphitum Eurytidem, similem immortalibus,
Qui ei arcum dedit; hunc autem nunquam divinus Ulysses
Proficiscens ad bellum nigris in navibus
[φ p. 428]
(40) Portavit, sed ipsius memoria hospitis dilecti
Jacebat in aedibus, portabat autem sua in terra.
Haec autem quando jam ad thalamum hunc pervenit divina mulierum,
Pavimentumque quernum ascendit, quod quondam faber
Polivit scienter, & ad perpendiculum direxit:
(45) Ibidem autem stabulo aptavit, januas autem imposuit splendidas:
Statim haec lorum velociter solvit annuli,
Clavem at immisit, januarum autem pepulit seras
Antè prudenter-permovendo: hae autem resonuerunt velut taurus
Pascens prato: tantum sonuerunt pulchrae portae
(50) Percussae clavi, apertae sunt ei citò.
Haec autem in alta tabulata ivit, illic autem capsae
Stabant, in his odoriferae vestes jacebant.
Hinc extensa à clavo accepit arcum
Cum ipsa-pharetra, quae ei adjacebat lucida.
(55) Sedens autem illic dilectis in genibus ponens
Flebat valdè stridulè, excepit autem arcum regis.
Haec autem postquam igitur satiata est multarum-lacrymarum luctu,
Perrexit autem ire domum ad procos superbos,
Arcum tenens in manu reflexum, & pharetram
(60) Sagittiferam: multae autem inerant suspiriosae sagittae:
Simul autem cum ea ancillae portabant arcam, ubi ferrum
Jacebat multum & aes, certamina regis.
Haec autem quando jam ad procos pervenit divina mulierum,
Stetit apud limen domus bene-factae,
(65) Contra genas tenens tenues vittas.
Ancilla autem ei utrinque astitit,
[φ p. 429]
Statim autem procis loquuta est & dixit verbum.
    Audite proci superbi, qui hac domo
Utimini ad comedendum & bibendum assiduè semper
(70) Viro absente multo tempore, neque aliquem alium
Rei hujus facere finem nec praetextum potestis:
Sed me cupientes ducere & facere uxorem.
Sed agitè proci, quoniam hoc apparet certamen.
Ponam enim magnum arcum Ulyssis divini;
(75) Quicunque autem facillimè extendet arcum in manibus,
Et sagittam miserit per annulos duodecim omnes,
Hunc simul sequar ubi me subduxero ab hac domo,
Quam-juvenis-colui, pulchram, plenam facultatum,
Cuius aliquando me recordaturam puto etiam in somnio.
    (80) Sic dixit, & Eumaeum jussit subulcum
Arcum procis ponere, albumque ferrum.
Lacrymans autem Eumaeus suscepit & deposuit.
Flevit autem bubulcus alibi, postquam vidit arcum regis.
Antinous autem increpuit, verbumque dixit, denominavitque:
    (85) Stulti rustici quotidiana cogitantes,
Ah miseri cur lacrymas funditis? & mulieri
Animum in pectoribus movetis? cui & alioquin
Jacet in doloribus animus, postquam dilectum perdidit maritum.
Sed tacitè comedite sedentes, vel foras
(90) Flete egressi, hic arcubus relictis,
Procis certamen difficile, non enim puto
Facilè hunc arcum politum tendi.
[φ p. 430]
Non enim aliquis adest talis vir in his omnibus,
Qualis Ulysses fuit: ego autem ipsum ipse vidi,
(95) (Etenim memor sum.) puer autem infans eram.
    Sic dixit. huic igitur animus in pectoribus sperabat
Arcum tendere & sagittam mittere per ferrum.
Certè sagittam primus gustaturus erat
Ex manibus Ulyssis strenui, quem tunc inhonorabat
(100) Sedens in domo, quoniam movebat omnes socios.
His autem & dixit sacra vis Telemachi:
    O amici: certè valdè me Jupiter dementem fecit Saturnius,
Mater quidem mihi dicit dilecta prudens quamvis sit,
Alium simul sequuturam, relicta hac domo:
(105) At ego rideo & delector insano animo.
Sed agite proci quoniam hoc apparuit certamen,
Qualis nunc non est mulier in Achaica terra,
Neque in Pylo sacrae, neque Argi, neque Mycenis,
Neque in ipsa Ithaca neque in Epiri nigra.
(110) Et autem ipsi hoc scitis, quid opus habeam matris laude?
Sed agite, non excusationibus rem trahite, neque arcus
Diu abducimini tensione, ut videamus qui sitis.
Ipse verò ego hunc arcum experiar:
Si autem tendam miseroque sagittam per ferrum,
(115) Non mihi dolenti has domos veneranda mater
Linquet cum alio profecta, me relicto,
Qui solus jam patris certamina pulchra obire possim.
    Dixit, & ab humeris pallium posuit purpureum,
Rectus surgens: ensem verò acutum deposuit humeris.
(120) Prius quidem annulos statuit, vallo perfosso
Omnibus uno longo, & ad lineam direxit:
[φ p. 431]
Circum autem terram induxit: stupor autem cepit omnes videntes,
Sic benè-ornatè statuit, antea autem nunquam viderat.
Stetit autem in limen iens & arcum tentavit.
(125) Ter quidem ipsum appropinquavit trahere promptus,
Ter autem remisit, de robore desperans hoc animo,
Nervum tendere, mittereque sagittam per ferrum.
Et jam tetendisset vi quartum attrahens,
Sed Ulysses annuit, & tenuit cupientem.
(130) His autem rursus locutus est magna vis Telemachi.
    O amici, vel & posteà malusque ero & impotens,
Vel junior sum, & nondum manibus confisus sum
Virum expellere, quando aliquis prior molestus sit.
Sed agite, qui me vi multò potentiores estis,
(135) Arcum tentate, & perficiamus certamen.
    Sic locutus, arcum quidem à se posuit humi
Acclinatum, conglutinatis politis tabulis.
Illic autem citum telum pulchro acclinavit capiti.
Retrò autem iterum desedit in sede unde surrexerat.
(140) His autem Antinous locutus est Eupithei filius.
    Surgite ordinatim decenter omnes socii,
Initio facto à loco unde vinum ministrat aliquis.
    Sic dixit Antinous. his autem placuit sermo.
Liodes autem primus surrexit Oenopis filius,
(145) Qui ipsis vates fuit, juxtà autem craterem pulchrum
Sedebat semotissimus semper, stoliditates autem ei soli
Inimicae erant, omnibus autem succensebat procis.
Qui tunc primus arcum accepit & telum velox.
Stetit autem in limen iens, & arcum tentabat,
[φ p. 432]
(150) Neque ipsum intendit, prius enim fatigavit manus sursum trahens,
Haud tritas, teneras: ad procos verò dixit:
    O amici, non quidem ego intendo, capiat autem & alius,
Multos enim hic arcus optimos privabit
Animo & anima, quoniam multò melius est,
(155) Mori quàm vivos aberrare, cujus gratia semper
Hic frequentamus expectantes dies omnes.
Nunc quidem aliquis & sperat in mentibus & cogitat
Ducere Penelopen Ulyssis uxorem.
At postquam arcum tentaverit & viderit,
(160) Aliam jam aliquam postea Graecarum benè-indutarum
Petat uxorem, dotibus sibi concilians: haec autem postea
Nubat ei qui plurima det, & fortunatus veniat.
    Sic dixit, & à se procul arcum posuit,
Acclinatum conglutinatis politis tabulis.
(165) Illic autem citam sagittam pulchrae acclinavit cornici,
Retrò autem iterum desedit in sede unde surrexerat.
Antinous autem increpavit, verbumque dixit denominavitque:
    Liodes quale te verbum fugit septum dentium,
Graveque molestumque? irascor autem tibi eo audito,
(170) Si jam hic arcus optimos privabit
Animo & anima, quoniam non potes tu intendere,
Non enim te talem genuit bona mater
Quem & extensorem arcusque esse & sagittarum:
Sed alii tendent fortè proci inclyti.
    (175) Sic dixit, & jussit Melanthium custodem caprarum,
Agè ignem accende in domibus Melanthi,
Apud autem pone sedemque magnam & pelles in ipsa,
Effer autem pinguedinis magnam massam quae intus est,
[φ p. 433]
Ut juvenes calefacti, inuncti unctione,
(180) Arcum tentemus, & perficiamus certamen.
    Sic dixit. hic autem statim accendit Melanthius magnum ignem:
Juxtà autem portans sedem posuit & pelles in ipsa,
Ex pinguedine autem magnam massam intus existente,
Ideò juvenes calefacti tentarunt: neque poterant
(185) Tendere, multùm enim fortitudinis indigentes erant.
Antinous autem abstinebat, & Eurymachus divinus
Principes procorum: virtute autem erant valdè optimi.
Hi autem ex domo iverunt secuti simul ambo
Bubulcus & subulcus Ulyssis divini.
(190) Ipse autem post hos domo exivit divus Ulysses.
Sed quando jam extra januas fuerunt & aulam,
Allocutus ipsos verbis affatus-est suavibus:
    Bubulce & tu subulce verbum aliquod dicam,
Nunquid ipse celem? dicere autem me animus jubet.
(195) Quales essetis Ulyssi in ferendo auxilio, sicunde veniat
Sic valdè derepentè, & aliquis Deus ipsum ferat,
Nunquid & procis auxiliaremini? an Ulyssi?
Dicite quomodo vos cor animusque jubet.
    Hunc autem rursus allocutus est boum bubulcus vir:
(200) Jupiter pater utinam enim hoc perficias desiderium;
Utinam veniat quidem ille vir, ducat autem eum Deus:
Cognosceres qualis mea potentia, & manus sequerentur.
    Sic autem similiter Eumaeus supplicavit omnibus eum Diis,
Redire Ulyssem prudentem suam ad domum.
(205) At postquam horum mentem veram cognovit,
[φ p. 434]
Iterum ipsos verbis respondens allocutus est:
    Intus quidem jam hic ipse ego, mala multa passus,
Veni vigesimo anno in patriam terram.
Cognosco autem quod vobis cupientibus veni
(210) Solis servorum: horum autem aliorum non aliquem audivi
Precantem me iterum postliminio reducem domum venire.
Vobis autem sicut erit, veritatem dicam.
Utinam sub me Deus domet procos superbos,
Dabo ambobus uxores, & res praebebo.
(215) Domosque propè me aedificatas, & mihi postea
Telemacho sociique fratresque eritis:
Eia agè, jam & signum valdè manifestum aliud ostendam,
(Ut me benè cognoscatis & habeatis-persuasum in animo,)
Cicatricem quam quondam sus percussit albo dente
(220) Ad Parnasum euntem cum filiis Autolyci.
    Sic locutus, vestes magna separavit à cicatrice.
Hi autem postquam inspexerunt beneque cognoverunt singula,
Fleverunt circa Ulyssem prudentem, manibus amplexi,
Et osculati sunt amplectentes caputque & humeros:
(225) Sic autem eodem modo Ulysses capita & manus osculatus est.
Et sanè lugentibus occidisset lumen Solis,
Nisi Ulysses ipse prohibuisset, locutusque fuisset:
    Cessate à fletu luctuque: ne quis videat
Egressus domo, at dicat & intus:
(230) Sed parati intrate, neque simul omnes:
Primus ego, post autem vos: at hoc signum fiat.
Alii quidem enim omnes quicunque proci superbi,
Non sinent mihi dari arcum & pharetram.
Sed tu divine Eumaeë portans per domos arcum,
(235) In manibus mihi dato, dicque mulieribus
[φ p. 435]
Claudere domus januas firmiter factas.
Si autem aliquis vel suspirium vel strepitum intus audiat
Virorum nostris in septis, ne foras
Exeat, sed illic quietè sit ad opus.
(240) Tibi autem Philoetie divine fores mando aulae,
Ut claudas clavi, citò autem pessulum immittas.
    Sic loquutus, intravit domos benè-habitatas.
Sedit posteà in sedem profectus unde surrexerat.
Tum etiam famuli ingressi sunt divini Ulyssis:
(245) Eurymachus autem jam arcum in manibus movebat,
Calefaciens huc & illuc splendore ignis: sed ipsum neque sic
Tendere potuit, valdè autem suspirabat gloriosum cor:
Suspirans autem locutus est, verbumque dixit, denominavitque:
    O amici, certè mihi dolor circa meipsum & circa omnes.
(250) Non nuptias tantum lugeo etsi tristis:
(Sunt & aliae multae Graecae, quae quidem in ipsa
Circum mare Ithaca, & aliis civitatibus.)
Sed si jam tantum fortitudine inferiores sumus,
Divo Ulyssi, ut non possimus tendere
(255) Arcum: dedecus sane & futuris auditu.
    Hunc autem rursus Antinous allocutus est Eupithei filius:
Eurymache non sic erit, intelligis autem & ipse.
Nunc quidem enim in populo festum Dei
Purum: quis autem arcus tenderet? sed quieti
(260) Deponite: at annulos & tacitè sinamus omnes
Stare, non quidem enim quemquam sublaturum puto,
Profectum in domum Laërtiadae Ulyssis.
Sed agè, pincerna quidem arcessat poculis,
Ut libantes deponamus curvos arcus.
[φ p. 436]
(265) Manè autem jubete Melanthium custodem caprarum
Capras ducere, quae ex omnibus valdè excellentes gregibus,
Ut foemoribus dicatis Apollini inclyto-arcu
Arcum tentemus, & perficiamus certamen.
    Sic dixit Antinous. his autem placuit sermo.
(270) His autem praecones quidem aquam in manus fuderunt,
Juvenes autem crateras coronaverunt potu:
Diviserunt autem igitur omnibus exorsi poculis.
Hi autem postquam libaverunt biberuntque quantum voluit animus.
His autem dolos-meditans locutus est prudens Ulysses:
    (275) Audite me proci inclytae reginae,
Ut dicam quae me animus in pectoribus jubet.
Eurymachum autem maximè & Antinoum regem
Oro, quoniam & hoc verbum ut decet dixit.
Nunc dimittite arcum: obedite verò diis.
(280) Manè autem Deus dabit fortitudinem cui voluerit.
Sed agè mihi date arcum benè politum, ut vobiscum
De manibus & robore experiar, si mihi adhuc est
Vis qualis ante fuit in flexibilibus membris,
An jam mihi perdidit errorque & rerum ad victum penuria.
    (285) Sic dixit. hi autem igitur omnes valdè irati sunt,
Timentes ne arcum benè-politum tenderet.
Antinous autem increpuit, verbumque dixit, denominavitque.
    Ah miserrime hospitum, insunt tibi mentes neque parvae.
Non amas, quòd quietus in mensis cum nobis
(290) Convivaris? neque convivio privaris? at audis
Verba nostra & sermonem? non autem aliquis alius
Verba nostra hospes & pauper audit.
Vinum te laedit dulce, quod & alios
[φ p. 437]
Laedit, quicunque ipsum abundanter capit, neque decenter bibit.
(295) Vinum & centaurum valdè inclytum Eurytiona
Laesit in domo magnanimi Pirithoï,
In Lapithas euntem: hic autem quoniam mentes laesit vino
Insaniens mala fecit domo in Pirithoï:
Heroas autem dolor cepit, ex vestibulo autem foras
(300) Traxerunt insurgentes: aures saevo aere
Naresque demetentes, hic autem mentibus suis laesus,
Ivit suum nocumentum portans insano animo,
Ex quo centauris & viris contentio facta est,
Sibique ipsi primò malum invenit, vino gravatus.
(305) Sic & tibi magnum nocumentum dico, si hunc arcum
Tendes: non enim alicui benigno supplicabis
Nostra in domo: statim autem te navi nigra
Ad Echetum regem, hominum pessimum omnium
Mittemus, hinc autem non servabere: sed quietus
(310) Bibeque, neque contende cum viris junioribus.
    Hunc autem rursus alloquuta est prudens Penelope:
[φ p. 438]
Antinoë, non quidem bonum laedere neque justum
Hospites Telemachi, quicunque ad has domos pervenit.
Existimas, si hic hospes Ulyssis magnum arcum
(315) Tendet, manibusque vique sua fretus,
Domum me esse ducturum & suam facturum uxorem?
Neque ipse sic in pectoribus existimat,
Neque aliquis vestrum hujus gratia animo dolens
Hic convivetur: quoniam haud quidem ullo modo decet.
    (320) Hanc autem rursus Eurymachus Polybi filius contra locutus est:
Filia Icarii prudens Penelope,
Non te hunc esse ducturum putamus, neque decet;
Sed reveriti rumorem virorum & mulierum,
Ne aliquando aliquis dicat pejor alius Achivis,
(325) Certè multò pejores viri, strenui viri uxorem
Petunt, quoniam non arcum politum tendunt,
Sed alius quidam pauper vir errans veniens
Facilè tetendit arcum, misit autem per ferrum.
Sic dicent, nobis autem opprobria haec fient.
    (330) Hunc autem rursus allocuta est prudens Penelope:
Eurymache, non aliquo modo est inclytos in populo
Esse, qui jam domum inhonorantes edunt
Viri optimi: cur autem opprobria haec facitis?
Ipse autem hospes valde quidem magnus & bene compactus,
(335) Viri autem ex bono genere gloriatur esse filius.
Sed age, ei date arcum politum, ut videamus:
Sic enim dico, hoc autem & perfectum erit.
Si ipsum tendet, dederitque autem ei gloriam Apollo,
Induam ipsum chlaenaque tunicaque vestimentis pulchris:
(340) Dabo autem acutum jaculum quo canes arceat & viros,
Et ensem utrinque incidentem, dabo autem sub pedibus calceamenta.
[φ p. 439]
Mittam autem quo ipsum cor animusque jubet.
    Hanc autem rursus Telemachus prudens contra alloquutus est:
Mater mea, ad arcum quidem Achivorum nullus me
(345) Potentior, cui volo dareque & negare:
Neque quicunque asperae Ithacae dominantur,
Neque quicunque habitant in Elide equos pascente.
Horum nullus me invitum coget si voluero,
Et omnino hospiti dare hos arcus ferre.
(350) Sed domum profecta ipsa tui ipsius opera cura,
Telamque columque: & ancillis impera
Opus adire: arcus autem viris curae erit
Omnibus, maximè autem mihi; huic enim potentia est in domo.
    Haec quidem stupefacta retrò domum ivit.
(355) Filii enim verbum prudens imposuit animo.
In coenacula autem ascendens cum ancillis mulieribus,
Flebat postea Ulyssem dilectum maritum, quousque ei somnum
Dulcem in palpebris immisit caesia Minerva.
At hic arcus quos ceperat ferebat flexiles divus subulcus:
(360) Proci autem omnes tumultuabantur in domibus.
Sic autem aliquis dixit juvenum fortium:
Quò jam curvum arcum portas immanis subulce?
Amens? citò rursus te in suibus canes veloces edent
Solum ab hominibus, quos nutrivisti, siquidem Apollo
(365) Nobis propitius, & immortales Dii alii.
    Sic dixerunt, at hic posuit ferens ipso in loco,
Timens, quoniam multi minabantur in domibus.
Telemachus autem ex altera parte minans ivit:
    Heus, ulterius porta arcum citò, (non benè omnibus obedies.)
(370) Ne te & junior licet sim, ad agrum expellam
[φ p. 440]
Percutiens saxis; vique autem fortior sum.
Utinam enim omnibus tantum quicunque in domibus sunt
Procis manibus vique fortior essem:
Ideò & citò moestè aliquem ego mitterem ire
(375) Nostra ex domo, quoniam mala operantur.
    Sic dixit. hi autem omnes de eo dulciter riserunt
Proci, & jam remiserunt gravem iram
Telemacho: autem arcum ferens domum subulcus
In manibus Ulyssi prudenti posuit adstans.
(380) Evocatamque allocutus est nutricem Eurycleam:
    Telemachus mandat tibi, ô prudens Euryclea,
Claudas domus januas fortiter compactas.
Si autem aliquis, vel suspirium, vel sonum intus audiat
Virorum nostrorum in septis, non foras
(385) Eat, sed illic tacitè sit apud opus.
    Sic dixit, huic autem velox fuit verbum.
Clausit autem januas aedium benè-habitatarum.
Tacitè autem ex domo Philoetius saltavit foras:
Clausit autem posteà januas, septi aulae.
(390) Jacebat autem sub porticu lignum navis circum agitabilis
Byblinum, quo ligavit januas, introivit autem ipse.
Sedit postea ad sedem profectus unde surrexerat,
Inspiciens Ulyssem: hic autem jam arcum movebat
Penitus resolvens, experiens huc & illuc:
(395) Num cornua vermes edissent absente domino.
Sic autem aliquis dixit conspicatus in propinquum alium:
Certè aliquis perspicax & dolosus est arcuum.
Certè nunc tales, & ipsi domi jacent:
[φ p. 441]
Vel hic parat aliquid facere, ita in manibus
(400) Movet huc & illuc malorum sciens errator.
Alius autem rursus dixit juvenum superborum,
Utinam enim jam tantum utilitati obviaret,
Quantum hic hunc poterit tendere.
    Sic dixerunt proci: at prudens Ulysses
(405) Statim, postquam magnum arcum portavit, & vidit penitus,
Sicut autem, quando vir citharae peritus & cantus
Facilè extendit nova in verticilla chordam,
Tangens utrinque benè retortum intestinum ovis:
Sic sine contentione tendit magnum arcum Ulysses.
(410) Dextera igitur manu capiens tentavit nervum.
Hic autem benè sonuit, hirundini similis voce.
Procis igitur dolor factus est magnus, omnibus autem color
Mutatus est: Jupiter autem valdè sonuit signa ostendens.
Laetatus est postea pertolerans divinus Ulysses,
(415) Quòd ei ostentum misissit Saturni filius versuti.
Accepit autem velocem sagittam quae ei jacebat apud mensam jacebat
Nuda, ipsae autem aliae concavam intra pharetram
Jacebant, quibus citò Achivi tentandi erant.
Hanc in brachio capiens traxit chordam concavitatesque
(420) Illic ex sede sedens, misit autem sagittam
Contra collimans: securium autem non erravit omnium:
A primo foramine, transivit autem penitus foras
Sagitta aere gravis; hic autem Telemachum allocutus est.
    Telemache, non te hic hospes in domibus dedecore afficit
[φ p. 442]
(425) Sedens, neque à meta aberravi, neque arcum
Diu fatigavi tendens; adhuc mihi robur firmum est:
Non sicut me proci inhonorantes vituperabant.
Nunc autem hora & coenam Achivis praeparare
In luce, ac postea & aliter delectari
(430) Cantu & cithara; haec enim ornamenta convivii.
    Dixit, & superciliis annuit. hic autem accinxit ensem acutum
Telemachus dilectus filius Ulyssis divini.
Circum autem manum dilectam posuit lanceam: propè autem ipsum
Apud sedem stetit armatus splendido aere.

Odyssea Liber 22 (χ)

SEd ipse exutus est pannis prudens Ulysses.
Insiliit autem magno limini, habens arcum & pharetram
Sagittis plenam, celeres verò effudit sagittas
Ibi ante pedes: subinde autem procis dixit:
(5) Hoc quidem jam certamen innocuum perfectum est:
Nunc rursus scopum alium quem nondum aliquis percussit vir,
Speculabor si consequar: praebeat autem mihi gloriam Apollo.
    Dixit, & in Antinoum direxit amaram sagittam.
Certè hic pulchrum poculum elevare volebat
(10) Aureum, utrinque ansatum, & jam manibus movebat,
Ut biberet vinum, caedes autem ei non in animo
Observabatur: quis putasset inter viros convivas
Solum inter plures etsi valdè fortis esset
Ei facere caedem malam, & mortem nigram?
(15) Hunc autem Ulysses in gutture detinens percussit sagitta,
Contra autem teneram per cervicem ivit cuspis.
Declinavit autem aliorsum, poculum autem ei excidit manu
Percusso: statim autem fistula ad nares crassa venit
[χ p. 444]
Sanguinis humani: citò autem à se mensam
(20) Impulit pedibus percussam, longè autem cibos fudit ad terram.
Panisque caroque assata foedata est: hi autem strepuerunt
Proci in domo, ut viderunt virum cadentem.
Ex sedibus verò surrexerunt turbati in domo,
Undique aspicientes benè-incisos ad parietes,
(25) Neque alicubi scutum erat, neque fortis lancea ad-capiendum.
Increpabant autem Ulyssem iratis verbis.
    Hospes, malè in viros sagittas-immittis, non amplius certaminibus
Aliis intereris; nunc tibi integra adest gravis mors.
Etenim jam nunc virum interfecisti, qui longè optimus
(30) Juvenum in Ithaca: ideò te hic vultures edent.
Sic dicebat unusquisque, quoniam putabant non volentem
Virum interfecisse: hoc autem stulti non cognoverunt,
Quòd jam ipsis & omnibus mortis fines imminebant.
Hos autem torvè conspicatus allocutus est prudens Ulysses:
    (35) Canes, non me amplius existimabatis redeuntem domum venturum,
Populo à Trojanorum, ideo mihi consumebatis domum,
Ancillas autem mulieres apud dormiebatis violenter,
Ipsiusque viventis petebatis uxorem,
Neque Deos timentes qui coelum latum habitant.
(40) Neque aliquam hominum reprehensionem in posterum fore.
[χ p. 445]
Nunc vobis & omnibus mortis fines contigerunt:
    Sic dixit; hos autem omnes novus timor suscepit:
Aspiciebat autem unusquisque quò fugeret altam mortem.
Eurymachus autem ipsum solus respondens, allocutus est:
    (45) Siquidem jam Ulysses Ithacensis venisti,
Haec quidem decenter dixisti, quaecunque fecerunt Achivi:
Multa quidem in domibus injusta, multa autem in agro.
Sed hic quidem jam jacet qui causa fuit omnium
Antinous, hic enim imposuit haec opera, seu autor horum fuit:
(50) Non nuptiarum tantum indigens, neque cupiens,
Sed alia cogitans, quae ei non perfecit Saturnius,
Ut Ithacae in populo bene-aedificatae regnaret
Ipse, at tuum filium interficeret insidians.
Nunc autem hic quidem in parca interfectus est: tu autem miserere populorum
(55) Tuorum: at nos in futurum tibi amici in populo.
Quaecunque tibi ebibita sunt, & comesta sunt in domibus,
Precium separatim ducentes viginti boves unusquisque
Aesque aurumque reddemus, donec tuum cor
Laetum fuerit. antè autem non indignanter irascere.
    (60) Hunc autem torvè videns allocutus est prudens Ulysses:
Eurymache, neque, si mihi paterna omnia redderetis,
Quaecunque nunc vobis sunt, & sicunde alia imponeretis,
Neque sic amplius manus meas abstinerem à caede
Antequam omnem proci intemperiem rependerent.
(65) Nunc vobis adjacet, id est, vestrae sunt partes, contra vel pugnare,
Vel fugere, qui mortem & parcam vitaverit.
Sed neminem evasurum puto altam mortem.
    Sic dixit, horum autem ipsorum soluta sunt genua.
His autem Eurymachus locutus est secundò rursus:
    (70) O amici, non retinebit vir hic manus intactas;
[χ p. 446]
Sed postquam accepit arcum politum & pharetram.
Pavimento à polito sagittabit, donec omnes
Nos interfecerit: sed recordemur pugnae,
Ensesque trahite, & opponite mensas
(75) Sagittis velocibus, contra autem ipsum omnes simus
Congregati; si ipsum è limine expellemus & januis,
Eamus in civitatem, clamor citissimè fiet:
Et ideò citò hic vir nunc ultimum sagittabit.
        Sic igitur vociferans, traxit ensem acutum,
(80) Aereum, utrinque-acutum, insiliit autem in ipsum
Terribiliter sonans, ipse autem sequebatur divus Ulysses
Sagittam projiciens, percussit autem pectus ad mammam:
In hepate autem ei fixit velox telum: ex autem manu
Ensem misit humum, projecta autem mensa
(85) Decidit torquens se: longè autem aquas fudit humum,
Et poculum circum-ansatum: hic autem terram verberavit fronte,
Animo dolens, pedibus autem thronum ambobus
Calcitrans quassit; in oculis autem fusa est caligo.
Amphinomus autem Ulyssi ivit glorioso
(90) Contrarius ruens: traxit autem ensem acutum,
Si quomodo ejus exiret januis; sed ipsum praevenit
Telemachus à-tergo percutiens aerea lancea,
Humerorum medio, per autem pectora penetravit.
Sonuit autem cadens, terram autem percussit fronte.
(95) Telemachus autem ruit relicta longa lancea
lllic in Amphinomo, valdè enim timebat ne quis Achivorum
Lanceam dum extraheret longam, vel trans-adigeret
[χ p. 447]
Ense ruens, vel in caput reclinatum verberans.
Ivit autem currens, valdè autem citò dilectum ad patrem pervenit.
(100) Propè autem stans verba velocia allocutus est:
    O pater jam tibi scutum portabo & duas lanceas,
Et galeam benè-aeream in temporibus aptam,
lpse induar profectus, dabo autem subulco
Et bubulco alia: armari enim melius.
    (105) Hunc autem respondens, allocutus est prudens Ulysses:
Porta currens, quousque auxiliariae sagittae adsunt,
Ne me amoveant januis, solus cùm sim.
    Sic dixit: Telemachus autem dilecto obedivit patri.
Perrexit autem ire in thalamum, ubi ei inclyta arma jacebant.
(110) Hinc quatuor quidem scuta excepit, lanceas autem octo,
Et quatuor galeas aereas densas,
Venit autem ferens, valdè autem citò dilectum ad patrem pervenit.
Ipse autem primùm circa corpus indutus est aes:
Sic autem eodem modo famuli induti sunt armis pulchris.
(115) Steterunt autem circum Ulyssem prudentem, varii-consilii.
At hic quamdiu quidem ad auxilium aderant sagittae,
Tamdiu procorum unum semper in domo
Percussit collimans: hi autem conferti cadebant.
At postquam liquerunt sagittae sagittantem regem,
(120) Arcum quidem ad stabulum benè-firmae domus
Inclinavit stare ad parietes splendidos:
Ipse autem circum humeros scutum posuit quadruplex,
Capite autem in forti galeam benè-factam posuit
Equinis jubis ornatam, graviter autem crista desuper nuebat.
(125) Accepit autem fortes lanceas duas armatas aere.
Janua autem quaedam erat benè-aedificato in pariete:
[χ p. 448]
Ultimum autem ad limem benè-stantis domus
Erat via ad vicum, tabulae autem erant benè congruae.
Hanc autem Ulysses custodire jussit divinum subulcum,
(130) Stantem propè ipsam: unus autem solus erat aditus.
His autem Agelaus dixit verbum omnibus nuncians:
    O amici non jam aliquis in januam ascendat,
Et dicat populis? clamorque citissimè fiat?
Ideò citò hic vir nunc postremò sagittaverit.
    (135) Hunc autem rursus allocutus est Melanthius custos caprarum,
Non aliquo modo est Agelaë divine, propè enim graviter
Aula pulchras januas & molestum ostium vici:
Et unus omnes prohibebit vir, qui fortis sit.
Sed agè vobis arma portabo ut armemini,
(140) Ex thalamo: illic enim (puto,) neque alibi
Arma deposuerunt Ulysses & illustris filius.
    Sic locutus, ascendit Melanthius custos caprarum
In thalamum Ulyssis supra scalas domus,
Ubi duodecim quidem scuta excepit, tot autem lanceas,
(145) Et tot galeas aereas crine densas.
Perrexit verò ire, valdè autem citò portans procis dedit:
Et tunc Ulyssis soluta sunt genua & dilectum cor,
Postquam circumponentes vidit arma, manibus autem lanceas
Longas quatientes, arduum siquidem ipsi apparebat opus.
(150) Statim autem Telemachum verba velocia allocutus est:
    Telemache, certè valdè jam aliqua in domibus mulierum
Nobis impellit bellum malum, vel Melanthius.
    Hunc autem rursus Telemachus prudens contra locutus est:
[χ p. 449]
O pater ipse ego hoc peccavi, (neque aliquis alius
(155) Causa,) qui thalami januam benè compositam
Reliqui inclinatam: horum autem speculator esset melior.
Sed vade divine Eumaeë, januam claude thalami,
Et observa si qua est mulierum, quae haec faciat.
An filius Dolii Melanthius, quem ego puto.
    (160) Sic hi quidem talia inter se loquebantur.
Ivit autem iterum ad thalamum Melanthius custos caprarum,
Portaturus arma pulchra, intellexit autem divus subulcus:
Statim autem Ulyssem allocutus est qui propè aderat,
    Divine Laërtiade prudens Ulysses,
(165) Ille autem rursus exitiosus vir quem putamus ipsi,
It in thalamum, tu autem mihi verum dic,
Nunquid interficiam si potentior ero?
An tibi huc ducam, ut injustitias persolvat
Multas, quantas hic operatus est tua in domo?
    (170) Hunc autem respondens, allocutus est prudens Ulysses:
Certè ego & Telemachus procos superbos
Retinebimus intra domos, quamvis multùm incitatos.
Vos autem aversis pedibus & manibus desuper
In thalamum mittite, tabulas autem ligate à tergo.
(175) Cathenam autem plicatam ex ipso nectentes
Columnam in altam trahite, admovete trabibus,
Ut diu vivus graves dolores patiatur.
    Sic dixit: hi autem hunc valdè quidem audiverunt & obediverunt.
Perrexerunt autem ire in thalamum, fefellerunt autem ipsum intus.
(180) Certè hic quidem in thalami conclavi in arma quaerebat.
Hi autem steterunt utrinque apud postes januae manentes:
[χ p. 450]
Quando verò in limine stetit Melanthius custos caprarum,
Altera quidem manu ferens pulchram galeam;
Altera autem scutum latum, antiquum, inquinatum situ,
(185) Laërtis herois, quod juvenis portabat:
Tum quidem jacebat, conglutinationesque solutae erant lororum.
Hi tunc irruentes ceperunt, traxeruntque ipsum intrò
Per capillos, in pavimentum autem in terram jecerunt dolentem corde.
Pedes autem manusque colligaverunt tristi vinculo
(190) Retrorsum benè flectentes, penitus sicut jusserat
Filius Laërtis pertolerans divus Ulysses.
Catenam autem plicatam ex ipso quae nectentes,
Columnam in altam traxerunt, admoveruntque trabibus.
    Hunc autem cavillans alloquutus est Eumaeus subulcus:
(195) Nunc quidem jam valdè omninò Melanthi nocte excubias ages
Lecto in molli dormiens sicut te decet;
Neque te aurora ab Oceani fluctibus
Latebit veniens aureae-sedis, quando adduces
Capras procis domi in convivium apparandum.
    (200) Sic hic quidem illic relictus est extensus pernicioso vinculo.
Hi autem in arma euntes, portaque imposita lucida,
Iverunt ad Ulyssem prudentem, versutum,
Ubi robur spirantes instabant: hi quidem in pavimento
Quatuor, hi autem intra domum multique & boni.
(205) Hos autem propè filia Jovis venit Minerva,
Mentori assimilata & corpore ac voce.
    Hanc autem Ulysses laetatus est videns, & verbum dixit:
Mentor expelle diras, recordare autem socii dilecti,
Quaecunque bona sacrificari, aequalis autem mihi es.
[χ p. 451]
    (210) Sic dixit, putans populorum servatricem esse Minervam:
Proci autem ex altera parte minabantur ex domo.
Primus hanc increpuit Damastorides Agelaus:
    Mentor, ne tibi verbis persuadeat Ulysses,
Procis pugnare, auxiliari autem ei ipsi:
(215) Sic enim nostram mentem perfici puto,
Quando hos interfecerimus, patrem ac & filium,
Cum his tu postea interficieris, qualia cogitas
Patrare in domibus, tuo autem ipsius capite lues.
At postquam vestras violentias abstulerimus aere,
(220) Possessiones quot tibi sunt, quaeque intus, & quae foris,
His Ulyssis commiscebimus, neque filios
Vivere in aedibus sinemus, neque filias,
Neque uxorem prudentem in Ithaca civitate versari.
    Sic dixit, Minerva autem irata est-animo magis:
(225) Increpuit autem Ulyssem iratis verbis:
    Non amplius tibi Ulysses robur firmum, neque aliqua fortitudo,
Qualis, quando pro Helena albis ulnis bono-patre nata
Novem annis Trojanis pugnasti assiduè semper.
Multos autem viros interfecisti in gravi pugna,
(230) Tuo autem capta est consilio Priami civitas lata-viis.
Quomodo jam nunc quum ad tuas aedes & possessiones pervenisti,
Contra procos remittis fortis esse?
Sed agè huc amice apud me sta, & vide opus,
Ut videas qualis tibi in viris inimicis
(235) Mentor Alcimedes beneficia rependat.
    Dixit & nondum omnino dedit alternantem victoriam,
Sed adhuc potentiamque & fortitudinem tentabat
Tum Ulyssis, tum etiam filii gloriosi.
[χ p. 452]
Ipsa autem splendiae in domus trabem
(240) Sedit ruens hirundini similis contrà.
Procos autem concitabat Damastorides Agelaus,
Eurynomusque & Amphimedon, Demoptolemusque,
Pisandrusque Polyctorides, Polybusque bellicosus.
Hi enim inter procos fortitudine erant longe optimi,
(245) Quicunque adhuc vivebant & de vita pugnabant:
Alios hos autem jam domuit arcus & frequentes sagittae.
His autem Agelaus dixit verbum omnibus nuncians:
    O amici, jam tenebit vir hic manus innocuas.
Et jam ei Mentor quidem venit inanes jactationes dicens,
(250) Hi autem soli relicti sunt in primis januis:
Ideò non simul omnes immittite lanceas longas.
Sed agite in eum primùm sex jaculamini, sicubi Jupiter
Det Ulyssem percuti, & gloriam reportare:
Horum autem aliorum non cura, postquam hic ceciderit.
    (255) Sic dixit, hi autem igitur omnes jaculati sunt sicut jussit,
Cupientes, haec autem omnia vana fecit Minerva.
Horum alius quidem limen benè-firmatae domus
Percussit, alius autem januam subtiliter compactam:
Alius autem in pariete fraxinea hasta cecidit aere gravis.
(260) At postquam jam lanceas evitaverunt procorum,
His verbis incepit pertolerans divus Ulysses:
    O amici, jam quidem ego dicerem ut & nos
Procorum in turbam jacularemur, qui prompti sunt
Nos internecione delere praeter priora mala.
    (265) Sic dixit, hi autem omnes jaculati sunt acutas lanceas
Contrà collineantes, Demoptolemum quidem Ulysses,
Euryadem autem Telemachus, Elatum autem subulcus,
Pisandrum autem interfecit boum bubulcus vir.
Hi quidem postea simul omnes mordicùs ceperunt magnum pavimentum.
[χ p. 453]
(270) Proci verò recesserunt domus ad intimam partem
In eos autem irruerunt, è mortuis autem lanceas extraxerunt.
Rursus autem proci jaculati sunt acutas lanceas
Magna-contentione. illas autem plerasque irritas posuit Minerva.
Horum alius quidem limen benè-firmatae domus
(275) Percussit, alius autem januam subtiliter compactam:
Alius autem in pariete fraxinea hasta cecidit aere-gravis.
Amphimedon autem Telemachum percussit manus ad carpum
Strictim, extremam autem pellem laesit aes.
Ctesippus autem Eumaeum super scutum lancea longa
(280) Humerum attigit; haec autem super volavit, cecidit autem humum.
Hi autem rursus circum Ulyssem prudentem, versutum,
Procorum in turbam jaculati sunt acutas lanceas.
Tunc rursus Eurydamanta percussit urbium-populator Ulysses,
Amphimedonta autem Telemachus, Polybum autem subulcus:
(285) Ctesippum autem postea boum bubulcus vir
Percussit in pectus; gloriabundus autem illum affatus est:
    O multum-audax conviciator, nunquam omninò
Cedens stultitiae magnifica loquere, sed Diis
Rem committe, quoniam multò potentiores sunt.
(290) Hoc tibi pro pede hospitale munus, quem dedisti
Divo Ulyssi domi suae mendicanti.
    Dixit igitur boum flexipedum bubulcus: at Ulysses
Vulneravit Damastoridem cominus lancea longa:
Telemachus autem Euenoridem Liocritum percussit
(295) Lancea medio ventre, penitus autem aes transadegit.
Cecidit autem pronus, terram autem percussit tota fronte.
Jam tunc Minerva hominum-intersectrix Aegida sustulit
[χ p. 454]
Alto ex fastigio: horum autem mentes expavefactae sunt.
Hi autem fugerunt per domum, boves tanquam gregariae,
(300) Quas quidem varius impetus aggressus agitavit
Tempore in verno, quando dies longi sunt:
Hi autem sicut vultures curvae-unguibus, curvae-rostris
Ex montibus venientes in aves insiliunt,
Hae quidem in campo nebulas timentes pererrant:
(305) Hae autem has perdunt insilientes, neque aliqua fortitudo
Est, neque fuga, gaudent autem viri praeda.
Sic igitur hi in procos irruentes per domum
Verberabant conversi: horum autem suspirium movebatur indecens
Capitibus diverberatis: pavimentum autem totum sanguine aestuabat.
(310) Liodes autem Ulyssis irruens coepit genua,
Et ipsum precans verba velocia alloquutus est:
    Oro te Ulysses, tu autem mei rationem habe, & mei miserere:
Nondum enim aliquam dico mulierum in domibus
Dicturam, neque aliquid fecisse injustum, sed & alios
(315) Sedavi procos, quicunque talia faceret.
Sed mihi non obediverunt ut à pravis rebus manus abstinerent:
Ideò & propter suas intemperies indecentem mortem hauserunt.
At ego cum his vates nihil cum patraverim
Jacebo: sic non est gratia in posterum benefactorum.
    (320) Hunc autem torvè conspicatus alloquutus est prudens Ulysses:
Siquidem jam cum his vates te dicis esse,
[χ p. 455]
Nempe sanè videris saepè optasse in aedibus,
Longè mihi reditus finem dulcis fieri,
Te autem uxoremque dilectam sequi & filios parere:
(325) Ideò non mortem gravem aufugies.
    Sic igitur locutus, ensem cepit manu forti
Jacentem, quem Agelaus abjecerat humum
Interfectus, quo hunc in cervicem mediam percussit.
Loquentis autem hujus caput pulveribus mixtum est.
(330) Terpiades autem cantor fugit mortem nigram
Phemius, qui canebat cum procis necessitate.
Stabat in manibus tenens citharam stridulam
Prope apud januam, bifariam autem mentibus cogitabat:
An egressus domo Jovis magni ad aram
(335) Aulae sederet elaboratam, ubi multa
Laërtes Ulyssesque boum foemora combusserant.
An ad genua precaretur provolutus Ulyssis.
Sic autem ei cogitanti visum est melius esse,
Genua tangere Laërtiadae Ulyssis.
(340) Certè hic citharam concavam deposuit humi
Medio crateris & throni argenteis clavis distincti:
Ipse autem rursus Ulyssis ruens cepit genua,
Et ipsum precans verba velocia allocutus est:
    Oro te Ulysses, tu autem mei rationem habe, & mei miserere:
(345) Ipsi tibi in futurum dolor erit, si cantorem
Interficies, qui Diis & hominibus cano.
Ipse à me edoctus sum, Deus autem mihi in mentibus cantilenas
Omnes insevit, videtur autem tibi accinere
[χ p. 456]
Tanquam Deo, ideò ne me cupias collo-truncare.
(350) Et Telemachus haec dicet tuus dilectus filius,
Quòd ego non voluntarius in tuam domum, neque indigens
Veni, procis cantaturus post convivium,
Sed multò plures & potentiores duxerunt necessitate.
    Sic dixit, hunc autem audivit sacra vis Telemachi,
(355) Statim autem suum patrem allocutus est qui propè erat:
    Abstine, neque item hunc insontem percute aere.
Et praeconem Medonta servabimus, qui mei semper
Domo in nostra curam habuit dum puer essem.
Si jam non ipsum interfecit Philoetius vel subulcus,
(360) Vel tibi obvius fuit concitato impetu ruenti in domo.
    Sic dixit, hunc autem audivit Medon prudentia sciens:
Expavefactus enim jacebat sub sede, circum autem pellem
Indutus bovis nuper excoriatam, fugiens mortem nigram.
Statim autem à throno surrexit, citò autem abjecit bovinam pellem:
(365) Telemacho autem postea proruens illius coepit genua,
Et ipsum precans verba velocia allocutus est:
    O amice, ego quidem hic sum, tu autem cohibe te, dic autem patri
Ne me impotenti-robore laedat acuto aere,
Viris procis iratus, qui ei totonderunt
(370) Res in domibus, te autem stulti nihil honoraverunt.
    Hunc autem subridens alloquutus est prudens Ulysses:
Bono esto animo quoniam te hic liberavit & servavit,
Ut noscas in animo & dicas & alii,
Quòd benefacta malefactis sunt longè meliora.
(375) Sed egressi ex aedibus sedete foris
Ex caede in aula, tuque & multùm-famosus cantor,
Dum ego in domo elaborando-peragam quod me oportet.
[χ p. 457]
    Sic dixit: hi autem exiverunt domo euntes.
Sederunt autem igitur hi Jovis magni ad altare,
(380) Undique aspicientes, caedem expectantes semper.
Aspiciebat autem Ulysses ad suam domum, si quis adhuc virorum
Vivus sublateret, fugiens mortem nigram.
Hos autem vidit valdè omnes in sanguine & pulveribus
Prostratos multos: sicut pisces quos piscatores
(385) Concavum in littus album extra mare
Reti extraxerunt foraminoso: hi autem omnes
Undas maris cupientes in arenis fusi sunt:
Horum quidem Sol perlustris abstulit animum.
Sic tunc igitur proci ad invicem fusi erant.
(390) Jam tunc Telemachum alloquutus est prudens Ulysses.
    Telemache, eia agè, mihi voca nutricem Eurycleam,
Et verbum dicam, quod mihi in animo est:
    Sic dixit: Telemachus autem dilecto obedivit patri:
Mota autem janua allocutus est nutricem Eurycleam,
    (395) Eia jam huc ades anus olim genita, quae mulierum
Famularum speculatrix es, in domibus nostris:
Veni, vocat te pater meus, ut aliquid dicat.
    Sic locutus est, huic autem velox fuit verbum.
Aperuit autem januas domorum benè habitatarum:
(400) Perrexit autem ire: at Telemachus antè praeibat.
Invenit postea Ulyssem cum interfectis mortuis,
Sanguine & pulvere inquinatum, tanquam leonem,
Qui post comesum bovem venit pernoctantem-in agro,
Omne autem ei pectusque genaeque utrinque
(405) Cruentae sunt, horribilis autem in vultum aspectu.
Sic Ulysses inquinatos habebat pedes & manus desuper.
Haec autem postquam mortuosque & magnum inspexit sanguinem,
[χ p. 458]
Aggressa est ululare, quoniam magnum vidit opus:
Sed Ulysses prohibuit, & tenuit cupientem;
(410) Et ipsam accersitam verba velocia allocutus est.
    In animo anus gaude, & te cohibe, neque ulula.
Non est fas interfectis insultare viris.
Hos autem parca domuit Deorum, & impia opera.
Non aliquem enim honorabant terrestrium hominum,
(415) Non malum, neque quidem bonum qui ad ipsos pervenisset:
Ideò & propter suas intemperies indecentem mortem assecuti sunt.
At agè, mihi tu mulieres eas in aedibus recense,
Quae me inhonorant, & quae peccati expertes sunt.
    Hunc autem rursus allocuta est dilecta nutrix Euryclea:
(420) Tibi enim ego tibi fili veritatem dicam:
Quinquaginta tibi sunt in domibus mulieres
Famulae, has quidem opera docuimus operari,
Lanasque extendere, & servitutem tolerare:
Harum duodecim omnes impudentiae se dederunt,
(425) Neque me honorantes, neque ipsam Penelopem.
Telemachus autem nuper quidem crevit, neque ipsum mater
Imperare sivit famulis mulieribus.
Sed agè, ego ubi ascendero in coenacula splendida,
Dicam tuae uxori; cui aliquis Deus somnum injecit.
    (430) Hanc autem respondens allocutus est prudens Ulysses:
Nondum hanc excita, tu autem huc edic mulieribus
Ut veniant, quae anteà indecentia operatae sunt.
    Sic dixit; anus autem per domum exivit
Nunciatura mulieribus, & festinans ad revertendum.
(435) At hic Telemachum, & bubulcum, & subulcum
Ad se vocatos, verba velocia allocutus est:
[χ p. 459]
lncipite nunc mortuos portare, & jubete mulieres:
At postea thronos pulchros, & mensas
Aqua, & spongiis foraminosis purgate.
(440) At postquam jam totam domum ornaveritis,
Famulas eductas è fabrefacta domo,
Inter medium tholum, & laudatum septum aulae,
Diverberate ensibus longè-acutis, donec omnium
Animas auferatis, & obliviscantur Veneris,
(445) Quam à procis habuerunt, mixtae suntque clam.
    Sic dixit, hae autem mulieres congregatae venerunt omnes,
Graviter lugentes, teneram lacrymam defundentes.
Primùm quidem igitur mortuos portaverunt interfectos;
Sub autem porticu deposuerunt benè-septae aulae,
(450) Ad-invicem innitentes: imperavit autem Ulysses
Ipse festinans: hae autem exportabant & necessitate, id est, vi.
At postea thronos pulchros & mensas
Aqua & spongiis multis foraminibus purgarunt.
At Telemachus, & bubulcus & subulcus
(455) Scopis pavimentum affabrè-factae domus
Verrebant, hae autem exportaverunt famulae, posuerunt autem foris.
At postquam omnem domum ornaverunt,
Famulas eductas è fabrefacta domo,
Inter tholum & laudatum septum aulae,
(460) Loco concluserunt in stricto, unde non aliquo modo erat fugere.
    Hic autem Telemachus prudens incepit dicere:
Non quidem jam pura morte animum auferam
Harum, quae jam meo capiti opprobria fuderunt,
Matrique meae, apudque procos dormiebant.
[χ p. 460]
(465) Sic dixit, & funem navis nigrae
Ex columna suspensum magna, circumjecit tholo,
Altè extensum, ne qua pedibus terram tangeret.
Sicut autem quando vel turdellae pandis-alis vel columbae
In septo sese conquassant quod stat in fruticeto,
(470) Retis veluti castra intrantes, odiosum autem eas suscepit cubile:
Sic hae ordinatim capita habebant, circum autem omnibus
Collis laquei erant, ut miserrimè morerentur.
Tremebant autem pedibus paululum non valdè diu.
Educunt autem Melanthium in vestibulumque & aulam.
(475) Hujus autem quidem naresque & aures saevo aere
Absciderunt, genitaliaque extraxerunt canibus cruda comedenda,
Manusque & pedes inciderunt excandescenti animo.
Hi quidem posteà abluti manusque pedesque,
Ad Ulyssem domum nimirum iverunt, perfectum est autem opus.
(480) At hic allocutus est dilectam nutricem Eurycleam:
    Porta sulfur anus malorum medelam, porta autem mihi ignem,
Ut fumigem domum; tu autem Penelopem
Venire huc jube cum ancillis mulieribus:
Omnes autem impelle famulas ut domum veniant.
    (485) Hunc autem rursus allocuta est dilecta nutrix Euryclea,
Certè jam haec fili mi secundum decens dixisti,
Sed agè chlaenamque tunicamque vestimenta portabo.
Non autem sic vestibus laceris tectus latos humeros
Sta in domibus; culpandum autem esset.
    (490) Hanc autem rursus alloquutus est prudens Ulysses:
Ignis nunc mihi primùm in domibus fiat.
    Sic dixit, neque non obedivit dilecta nutrix Euryclea,
Portavit autem ignem & sulphur; at Ulysses
Benè adolevit coenaculum, & domum, & aulam.
[χ p. 461]
(495) Anus autem rursus ascendit per domos pulchras Ulyssis,
Nuncians mulieribus & incitatura ut venirent.
Hae autem iverunt ex domo taedas in manibus tenentes.
Hae quidem igitur circumfundebantur & salutabant Ulyssem,
Et osculabantur amplectentes caputque & humeros,
(500) Manusque capientes; hunc autem dulce desiderium coepit
Fletus & suspirii: novit autem mentibus omnes.

Odyssea Liber 23 (ψ)

ANus autem in coenacula ascendens exultabunda,
Herae dictura dilectum maritum intùs esse.
Genua autem firma habebat, pedes emicabant & movebantur gaudio,
Stetit autem super capite, & ipsi verbum dixit:
    (5) Surge Penelope dilecta filia, ut videas
Oculis tuis, quae cupiebas dies omnes;
Venit Ulysses, & domum advenit, serò licet redux.
Procos autem interfecit superbos, qui suam domum
Contristabant, & res comedebant, violabantque filium.
    (10) Hanc autem rursus allocuta est prudens Penelope:
Nutrix dilecta, insanam te Dei fecerunt, qui possunt
Insipientem facere eum, qui vel prudentissimus fuerit,
Et delirum effecerunt ut prudentiam iniret & assequeretur.
Qui te laeserunt, antea autem mentibus bona eras.
(15) Cur me irrides perdolentem animum habentem,
Haec praeter rerum dicens? & ex somno suscitas
Dulci? qui me ligavit dilectas palpebras complectens.
Non enim tantum dormivi, ex quo Ulysses
Ivit visurus malum Ilium non nominandum.
[p. 463]
(20) Sed agè nunc descende, & retrò vade domum:
Si enim aliqua me alia mulierum, quae mihi sunt,
Haec veniens nunciasset, & ex somno excitasset,
Ideò citò odiosè ipsam ego remisissem ire
Rursus intra domos: te autem haec senectus juvat.
    (25) Hanc autem rursus allocuta est dilecta nutrix Euryclea:
Non te irrideo filia dilecta: sed verè tibi
Venit Ulysses, & ad domum pervenit sicut dico.
Ille hospes, quem omnes inhonorabant in aedibus:
Telemachus autem jamdiu cognovit intus esse.
(30) Sed prudenter cogitationes patris occultabat,
Ut virorum puniret violentias superborum.
    Sic dixit. haec autem laetata est & à lecto saltans
Anum circumplexa est: à palpebris autem lacrymam misit,
Et ipsam vocatam verba velocia allocuta est:
    (35) Eia agè jam mihi nutrix dilecta verum dic,
Si verè jam domum venit ut dicis,
Quomodo jam procis impudentibus manus immisit,
Solus nimirum, hi autem semper congregati intus manebant?
    Hanc autem rursus allocuta est dilecta nutrix Euryclea,
(40) Non vidi, non audivi, sed suspirium solum audivi
Interfectorum: nos autem in secessu thalamorum benè-factorum
Sedebamus, timentes: fores autem tenebant benè congruae:
Antequam jam me tuus filius à domo vocaret
Telemachus: hunc enim pater praemisit vocare.
(45) Inveni posteà Ulyssem inter interfectos mortuos
Stantem: hi autem ipsum circum lapidibus stratum pavimentum tenentes,
Jacebant ad invicem; tu si esses conspicata animo delectaretis
[ψ p. 464]
Sanguine & cruore foedatum, tanquam leonem.
Nunc hi quidem jam omnes in aularibus januis
(50) Congregati sunt: at hic domum fumigat perpulchram,
Igni magno accenso: te autem me praemisit vocare.
Sed sequere, ut vobis laetitia ineatis
Ambo vos dilecto corde, quoniam mala multa passi estis,
Nunc autem jam hoc longum desiderium perfectum est.
(55) Venit quidem ipse vivus domum-suam: invenit autem & te
Et filium domi; malè autem qui ei fecerant
Proci, hos omnes punivit sua in domo:
    Hanc autem rursus allocuta est prudens Penelope:
Nutrix dilecta, ne sanè magnum te jactes irridens:
(60) Scis enim quòd gratus in domo appareret
Omnibus, maximè autem mihique & filio quem genuimus:
Sed non est hoc verbum verum sicut dicis:
Sed aliquis immortalium interfecit procos superbos,
Injuriam demiratus acerbam, & mala opera.
(65) Non aliquem enim honorabant terrestrium hominum,
Non malum, neque quidem bonum quicunque ad ipsos venisset.
Ideò propter iniquitates passi sunt malum: at Ulysses
Perdidit longè reditum Graeciae, periit autem ipse.
    Huic autem postea respondit dilecta nutrix Euryclea:
(70) Filia mea, quale verbum fugit septum dentium?
Quae maritum intus foco assidentem, nunquam dicis
Domum esse venturum? animus autem tibi semper incredulus.
Sed agè tibi & signum per manifestum aliud dicam:
Cicatricem, quam quondam ipsi sus impressit albo dente,
(75) Hanc dum-abluerem agnovi: volebam autem tibi ipsa
Dicere; sed me ille captam in ore manibus,
[ψ p. 465]
Non sivit dicere prudentiis mentis.
Sed sequere, at ego meipsam tibi puniendam tradam,
Si te decepero: interfice me miserrima morte.
    (80) Huic autem respondit postea prudens Penelope:
Nutrix dilecta. difficile te Deorum semper genitorum
Consilia intelligere, licet multatum-rerum sis perita:
Sed tamen eamus ad filium, ut videam
Viros procos interfectos, & eum qui illos interfecit.
    (85) Sic loquuta, descendit è coenaculo: multa autem ei cor
Movebat, an seorsim dilectum maritum interrogaret,
An astans oscularetur caput & manus captas.
Haec autem postquam ingressa est & transivit lapideum limen,
Sedit postea è regione Ulyssis in ignis splendore
(90) Parietis alterius: hic autem ad columnam longam
Sedebat deorsum videns, expectans si se alloqueretur
Fortis uxor, postquam vidit oculis.
Haec autem tacita diu sedit, stupor autem ei cor coepit.
Aspectu autem aliquando ipsum perspicuè videbat,
(95) Aliquando autem non agnoscebat mala corpori vestimenta habentem.
Telemachus autem increpuit eam, verbumque dixit denominavitque.
    Mater mea, misera-mater saevum animum habens,
Cur sic à patre recedis? neque apud ipsum
Sedens verbis interrogas? neque scrutaris?
(100) Non quidem alia sic mulier tolerabili-animo
A viro abstineret, qui ei multa mala perpessus
Venisset vigesimo anno in patriam terram.
Tibi autem semper cor durius est lapide.
    Hunc autem rursus allocuta est prudens Penelope:
[ψ p. 466]
(105) Fili mi, animus mihi in pectoribus stupefactus est,
Neque dicere possum verbis, neque interrogare,
Neque in vultum videre contra; si vere jam
Est Ulysses, & domum venit, certè valdè nos
Cognoscemus inter nos & melius: sunt enim nobis
(110) Signa, quae jam & nobis abscondita scimus ab aliis.
    Sic dixit, risit autem pertolerans divus Ulysses:
Statim autem Telemachum verba velocia allocutus est:
    Telemache certè matrem in aedibus dimitte
Tentare me, forsan autem agnoscet & melius.
(115) Nunc autem quòd sordeo, mala autem corpori vestimenta indutus sum,
Ideò inhonorat me, & negat eum esse qui sum.
Nos autem consultemus, ut valdè optima fiant;
Etenim aliquis uno viro qui interfecto in populo,
Cui non multi sint adjutores postea,
(120) Fugit, affinibusque relictis & patria terra.
Nos autem sustentaculum civitatis interfecimus, qui valdè optimi
Juvenum in Ithaca, ideò te cogitare jubeo.
    Hunc autem rursus Telemachus prudens contra locutus est:
Ipse haec videas pater dilecte, tuum enim optimum
(125) Consilium in hominibus dicunt esse, neque aliquis tecum
Alius vir contendat mortalium hominum.
Nos autem prompti simul sequemur, neque quapiam in re affirmo
Fore ut robore indigeas, quanta potentia adest.
    Hunc autem respondens allocutus est pertolerans Ulysses:
(130) Tibi enim ego dico, ut mihi videntur esse optima.
Primùm quidem lavamini, & induimini vestes,
Famulasque in domibus jubete vestimenta capere:
[ψ p. 467]
At divinus cantor tenens citharam stridulam
Nobis praeeat ad ludicram saltationem,
(135) Ut aliquis dicat nuptias esse, extrà audiens,
Vel per viam iens: vel qui circum habitant.
Ne antea fama lata caedis in civitate fiat
Virorum procorum, quàm nos exierimus
Agrum in nostrum arboriferum; illic autem postea
(140) Consultabimus quod utile Olympius praebebit.
Sic dixit, hi autem hunc diligenter quidem audiverut & obediverunt.
Primum quidem igitur loti sunt, & induerunt vestes,
Paratae sunt autem mulieres, ipse autem coepit divinus cantor
Citharam concavam, ipsisque desiderium movit
(145) Cantusque dulcis, & strenuae saltationis.
Horum autem magna domus strepebat pedibus
Virorum ludentium pulchri-Zonarumque mulierum.
Sic autem aliquis dicebat domos extra audiens.
    Certè omnino aliquis duxit uxorem multis-petitam reginam:
(150) Misera, non toleravit mariti sui primi
Custodire magnam domum continuè quousque veniret.
    Sic igitur aliquis dixit: haec autem non cognoverunt sicut facta sunt.
Ast Ulyssem magnanimum sua in domo
Eurynome gubernatrix lavit & unxit oleo:
(155) Circum autem ipsum pallium jecit & vestem.
Post haec in-capite fudit multam pulchritudinem Minerva,
Ut major videretur & pinguior: in capite autem
Tenues misit comas hyacinthino flori similes.
Sicut autem quando aliquis aurum circumfundit argento vir
(160) Sciens, quem Vulcanus docuit & Pallas Minerva
Artem omnigenam, gratiosa autem opera perficit.
Sic quidem huic circumfudit gratiam capitique & humeris:
[ψ p. 468]
E balneo autem exivit corpore immortalibus similis.
lterum autem desedit in sede unde surrexerat,
(165) Contra suam uxorem, & ipsam verbo allocutus est:
    Infoelix, tibi quidem supra foeminas mulieres,
Cor durum posuerunt Dii Olympias domos habitantes.
Non quidem alia sic mulier perduranti animo
Viro abstineret, qui ei multa mala passus
(170) Veniret vigesimo anno in patriam terram.
Sed agè mihi nutrix sterne lectum, ut & ipse
Dormiam, certèenim huic ferreus in pectoribus animus.
    Hunc autem rursus allocuta est prudens Penelope:
Felix, non equidem te statim magnifacio, neque parvifacio,
(175) Neque valdè admiror, valdè autem benè scio qualis eras
Ex Ithaca in navi cum ires longis-remis.
Sed agè ei sterne bonum lectum Euryclea,
Intra stabilem thalamum, quem quidem ipse fecit:
Ubi ei exstructo bono lecto conjicite stragula,
(180) Pelles & chlaenas, & cooperimenta splendida.
    Sic dixit maritum tentans. at Ulysses
Iratus uxorem allocutus est prudentia praeditam;
    O mulier, certè valde hoc verbum triste dixisti.
Quis autem mihi alibi poneret lectum? difficile autem esset
(185) Et valdè scienti, quando non Deus ipse veniens
Facile volens ponet alio in loco.
Virorum autem non aliquis vivus homo, neque valdè pubescens
Facile moveret, quoniam magnum signum factum est
In lectica laborata: hanc autem ego feci, neque aliquis alius.
(190) Arbuscula erat extensa foliis olivae septum intra,
Florens, virescens: crassior autem erat tanquam columna:
[ψ p. 469]
Hunc ego circumdans thalamum struxi donec perfeci
Densis lapidibus, & benè desuper texi.
Compactas autem imposui januas scitè compactas,
(195) Et tunc postea incidi comam pandis-ramis olivae:
Truncum autem ex radice incisum circum-polivi ferro
Benè & scienter, & in lineam direxi,
Fulcro elaboraro, terebravi autem omnia terebro.
Ab autem hoc incipiens lecticam polivi quousque perfeci,
(200) Variam auroque, & argento, & ebore.
Extra autem extendi pellem bovis purpura splendidam.
Sic tibi hoc signum dico: neque scio
Si mihi adhuc firma est mulier, lectica, an aliquis jam
Virorum alibi posuerit, ubi incidisset à radice olivae.
    (205) Sic dixit, hujus soluta sunt genua & dilectum cor,
Signa recognoscentis quae ei firma dixit Ulysses.
Lacrymans autem posteà rectà cucurrit, circum autem manus
Collum jecit Ulyssi, caput autem osculata est, & dixit:
    Ne mihi Ulysses irascere, quoniam in aliis maximè
(210) Hominum prudens fuisti, Dii autem dederunt aerumnam,
Qui nobis inviderunt ad-invicem manentes
In Juventute delectari & senectutis limen pervenire.
At non nunc mihi hoc irascere, neque reprehende,
Quoniam te non primùm postquam vidi sic amplexa sum.
(215) Semper enim mihi animus in pectoribus dilectis
[ψ p. 470]
Tremebat, ne me quis hominum deciperet verbis
Profectus; multi enim malas astutias cogitant.
Neque autem Argiva Helena Jove nata
Viro cum alieno mixta esset amicitia & lecto,
(220) Si scivisset quod ipsam iterum bellicosi filii Achivorum
Ducere domum dilectam in patriam debebant.
Hanc autem facere Deus movit opus indecens.
Hoc autem nocumentum antea non suo imposuit animo
Grave, ex qua primùm & ad nos accessit dolor.
(225) Nunc autem postquam jam signa valdè manifesta dixisti
Lecti nostri, quem non homo alius vidit,
Sed soli tuque ego & ancilla una sola
Actoris, (quam mihi dedit pater huc venienti,
Quae nobis asservabat januas boni cubiculi)
(230) Flectis jam meum animum, durior quamvis sit.
    Sic dixit, huic autem adhuc magis desiderium movit luctus.
Flebat autem habens uxorem gratam prudentia instructam.
Sicut autem quando libenter terra natantibus apparet,
Quorum Neptunus benefactam navem in ponto
(235) Perdidit, dum-impelleretur vento, & unda nigra,
Pauci autem effugerunt è cano mari in terram
Natantes, multa autem circa corpus adhaeret salsugo;
[ψ p. 471]
Laeti autem conscenderunt terram clade evitata.
Sic igitur huic gratus erat maritus inspicienti:
(240) A collo autem nondum omnino removebat brachia alba,
Quin lugentibus apparuisset rosea aurora,
Nisi alia cogitasset Dea caesia Minerva.
Noctem quidem in horizonte longam tenuit, Auroram autem rursus
Custodivit in Oceano aureae sedis, neque sinebat equos
(245) Conjungi veloces, pedibus lumen hominibus portantes
Lampum & Phaëthonta, qui Auroram pulli ducunt.
Et tunc igitur suam uxorem alloquutus est prudens Ulysses:
    O mulier nondum enim omnium ad fines certaminum
Venimus, sed adhuc in futurum immensus labor est,
(250) Multus & difficilis, quem me oportet omnem perficere.
Sic enim mihi anima dixit Tiresiae,
Die, quo jam descendi domum inferni intra,
Reditum sociis dum quaererem, & mihi-ipsi.
Sed veni, ad lectum autem eamus uxor, ut & jam
(255) Somno sub dulci delectemur dormientes.
    Hunc autem rursus allocuta est prudens Penelope,
Lectus quidem jam tibi erit, quando animo
Tuo volueris, postquam te Dei fecerunt venire
Ad domum benè-aedificatam, & tuam in patriam terram:
(260) Sed quoniam cognovisti, & tibi Deus injecit animo,
Dic agè mihi certamen, quoniam & in futurum (puto)
Audiam; statim autem est scire non pejus.
    Hanc autem respondens, allocutus est prudens Ulysses,
Felix, cur me valdè hortans jubes
(265) Dicere? at ego dicam, neque celabo.
[ψ p. 472]
Non quidem tibi animus laetabitur; neque enim ipse
Laetor, quoniam valdè multas hominum in civitates jubebat
Venire, in manibus habentem aptum remum,
Donec ad hos venerim, qui nesciunt mare
(270) Viros, neque salibus mixtum cibum edunt,
Neque sciunt naves purpureas-rostris,
Neque aptos remos, qui alae navibus sunt.
Signum autem mihi hoc dixit permanifestum, (neque te celabo)
Quando jam mihi obvius alius viator
(275) Apparebit ventilabrum super tenere illustri humero:
Et tunc me in terra defixo jussit ramo
Sacrificantem sacra bona Neptuno regi,
Agnum, taurumque, suumque maritum verrem,
Domum autem abire & facere sacras hecatombas
(280) Immortalibus Deis, qui coelum latum habitant,
Omnibus valdè ordinatim. mors autem mihi ex mari ipso
Debilis valdè talis veniet, quae me interficiet
Senectute sub matura confectum: circum autem populi
Beati erunt. haec autem mihi dixit, omnia perfectum iri.
    (285) Hunc autem rursus allocuta est prudens Penelope.
Siquidem jam senectutem Dei perficient meliorem,
Spes tibi postea malorum fugam fore.
Sic hi quidem talia inter se dicebant.
Interim autem Eurynome & nutrix parabant lectum
(290) Veste molli, taedis sub-splendentibus.
At postquam straverunt densum lectum festinantes,
Anus autem dormitura iterum domum ivit.
His autem Eurynome cubicularia praeibat
Euntibus ad lectum, taedam in manibus tenens.
(295) In thalamum autem ducens retrocessit: hi quidem postea
[ψ p. 473]
Laeti, lecti antiqui leges repetiverunt.
At Telemachus, & bubulcus, & subulcus
Cohibuerunt à saltatione pedes, cessare autem fecerunt mulieres.
Ipsi autem dormierunt in aedibus umbrosis.
(300) Hi autem postquam amicitia delectati sunt desiderata,
Oblectarunt se verbis mutuò loquentes;
Haec quidem quaecunque in aedibus toleravit divina mulierum,
Virorum procorum observans exitiosam multitudinem,
Qui ipsius gratia multas boves, & pingues oves
(305) Jugularunt, multum autem doliorum haustum est vini.
At hic divus Ulysses quoscunque dolores intulerat
Hominibus, quascunque ipse aerumnas passus erat,
Omnia dixit; haec autem delectata est audiens, neque ei somnus
Cecidit in palpebris antequam ipse recensuerit omnia.
(310) Incepit autem quomodo primùm Ciconas domuit, at postea
Venit Lotophagorum virorum in pinguem terram:*
Et quaecunque Cyclops fecit, & quomodo retribuerit poenam
Pro fortibus sociis, quos comedit, neque misertus est.
Et quomodo ad Aeolum venisset, qui ipsum promptus suscepit,
(315) Et misit: neque adhuc fatale dilectam in patriam ire
Erat, sed ipsum rursus raptum procella
Pontum in piscosum tulit valdè suspirantem.
Et quomodo longam-portis Laestrygoniam adivit,
Qui naves perdiderunt & fortes socios
(320) Omnes: Ulysses autem solus aufugit nave nigra:
Et Circes narravit dolum, & varias-artes,
Et quomodo ad inferni domum ivisset latam,
Animam interrogaturus Thebani Tiresiae
[ψ p. 474]
Navi multi juga, & inspexit omnes socios,
(325) Matremque quae ipsum peperit, & nutrivit parvulus cùm esset:
Et quomodo Sirenum stridularum vocem audivisset.
Quomodoque venisset ad vagas illas petras gravemque Charybdin,
Scyllamque, quam nunquam indemnes viri fugerunt.
Et quomodo Solis boves interfecissent socii:
(330) Et quomodo navem velocem percussisset ardenti fulmine
Jupiter altitonans, absumtique sint boni socii
Omnes simul, ipse autem malas mortes subterfugerit.
Quomodoque accesserit ad Ogygiam insulam, Nymphamque Calypsonem,
Quae ipsum detinuit cupiens maritum esse,
(335) In speluncis concavis, & aluit, & dixit,
Reddituram se eum immortalem & non-senescentem dies omnes.
Sed huic nunquam animum in pectoribus flexit.
Et quomodo in Phaeaces pervenerit multa passus,
Qui jam ipsum ex animo Deum tanquam honoraverunt,
(340) Et miserunt cum navi dilectam in patriam terram,
Aere, auroque copiose vesteque datis.
Hoc igitur ultimum dixit verbum, quando ei dulcis somnus
Membra solvens invasit, solvensque curas animi.
Haec autem rursus alia cogitavit dea caesia Minerva,
(345) Quando jam Ulyssem putabat suo in animo
Lecto suae uxoris delectatum, at & somno.
Statim ab Oceano aurithronam matutinam
Movit, ut hominibus lumen portaret, surrexit autem Ulysses
Lecto ex molli, uxori autem hoc verbum mandavit:
    (350) O uxor, jam quidem multis satiati sumus certaminibus
Nos ambo, tu quidem hic meum laboriosum reditum
Deflens; at me Jupiter doloribus, & Dii alii
[ψ p. 475]
Desiderantem impedierunt mea à patria terra.
Nunc autem postquam ambo ad desideratum venimus lectum,
(355) Res quae mihi sunt, cura in domibus.
Oves autem quas mihi proci superbi consumpserunt,
Multas quidem ipse ego praedabor, alias autem Achivi
Dabunt, donec omnia impleverint stabula.
Sed certè quidem ego ad arborosum agrum proficiscor,
(360) Visurus patrem bonum, qui mihi frequenter dolet.
Tibi autem uxor hoc mando, prudenti existenti.
Statim enim fama ibit simul cum Sole ascendente
Virorum procorum quos interfeci in aedibus.
In coenaculum ubi ascenderis cum ancillis mulieribus
(365) Sede, neque aliquem antè-videas, neque interroga.
    Dixit, & circum humeros indutus est armis pulchris.
Expectavit autem Telemachum, & bubulcum, & subulcum:
Omnes autem arma jussit bellicosa manibus capere.
Hi autem ei reluctati non sunt, armati sunt autem aere:
(370) Aperuerunt autem januas, & exiverunt: praeivit autem Ulysses.
Jam quidem lumen erat in terra: hos autem igitur Minerva
Obscuritate coopertos citò eduxit è civitate.

Odyssea Liber 24 (ω)

[ω p. 476]

MErcurius autem animas Cyllenius evocavit
Virorum procorum; tenebat autem virgam in manibus
Pulchram, auream, qua hominum oculos mulcet
Quorum vult, hos autem rursus & dormientes suscitat:
(5) Hac ducebat impulsas: hae autem frementes sequebantur.
Sicut autem quando vespertiliones in secessu antri magni
Strepentes volant, postquam aliquis cadere fecit
Concatenatae à petra, sibique invicem cohaerent:
Sic hae frementes simul ibant: praeibat autem igitur ipsis
(10) Mercurius nullo malo dignus ad laetas vias.
[ω p. 477]
Accesserunt autem ad Oceani fluxus & albam petram,
Et ad Solis januas, & populum somniorum
Ibant: statim autem pervenerunt in herbosum pratum,
Ubi habitant animae simulachra mortuorum.
(15) Invenerunt autem animam Pelidae Achillis,
Et Patrocli, & strenui Antilochi,
Ajacisque, qui optimus erat specieque corporeque
Aliorum Danaorum, post strenuum Peliona.
Sic hi quidem circa illum versabantur: propè autem
(20) Venit anima Agamemnonis Atridae
Dolens: circum autem aliae congregatae sunt quaecunque cum ipso
Domo in Aegisthi mortui sunt, & mortem hauserunt.
Hunc prior anima allocuta est Pelionis,
    Atride, supra quidem te dicebamus Jovi gaudenti-fulmine
(25) Viros heroas dilectum esse diebus omnibus,
Quoniam multisque & fortibus imperabas
Populo in Trojanorum, ubi passi sumus dolores Achivi.
Certè igitur & tibi primùm affutura-erat
Parca perniciosa, quam nullus fugit quicunque natus est.
(30) Utinam honore abunde perfruens, cui imperabas,
Populo in Trojanorum mortem & fatum consequutus esses.
Quo tibi sepulchrum quidem fecissent omnes Achivi,
Atque tuo filio magnam gloriam dedisses in futurum.
Nunc autem igitur te miserrima morte fatum erat capi.
    (35) Hunc autem rursus anima allocuta est Atridae:
Felix Pelei fili, Diis similis Achilles,
Qui mortuus es in Troja longè ab Argo, circùm autem te alii
Interfecti sunt Trojanorum & Achivorum filiorum optimi,
[ω p. 478]
Pugnantes circum te, tu autem vertigine pulveris
(40) Jacebas magnus in magno spatio oblitus equitatus. id est belli.
Nos autem toto die pugnabamus, neque omninò
Cessavissemus à bello, nisi Jupiter turbine sedasset.
At postquam te ad naves portavimus ex bello,
Deposuimus in lectis expurgato corpore pulchro,
(45) Aquaque calida & unguento. multas autem te circùm
Lachrymas calidas fundebant Danai, totonderuntque crines.
Mater autem ex mari venit, cum immortalibus marinis
Nuncium auditura: vox autem in mare ruerat
Magna, suscepit autem tremor omnes Achivos:
(50) Et ruentes ivissent concavas in naves,
Nisi vir detinuisset antiquaque multaque sciens
Nestor, cujus & antea optimum apparuit consilium,
Qui ipsis rectè sentiens concionatus est, & dixit:
    Sistite gradum Argivi, ne fugite filii Achivorum:
(55) Mater ex mari haec cum Deabus marinis
Venit suo filio mortuo obviatura.
    Sic dixit: hi autem retenti sunt timore magnanimi Archivi.
Circum autem te steterunt filiae marini illius senis,
Miserabiliter lugentes, circum autem immortales vestes induerunt.
(60) Musae autem novem omnes alternantes voce pulchra
Lamentabantur: tunc nullum non lachrymantem vidisses
Argivorum; ita enim animos permoverat Musa stridula.
Septem & decem quidem te simul noctesque & dies
Flevimus immortalesque & Dii mortalesque homines:
(65) Octava & decima autem dedimus igni, multas autem circa
Oves jugulavimus valdè pingues, & nigras boves.
Cremabaris autem in veste Deorum, & unguento multo
Et melle dulci; multi autem heroës Achivi
[ω p. 479]
Armis irruerunt circa rogum corporis dum comburebatur,
(70) Pedestresque equestresque: multus autem strepitus ortus est.
At postquam flamma te penitùs absumpsit Vulcani,
Mane jam tua collegimus alba ossa ô Achilles
Vino in puro & unguento: dedit autem mater
Auream amphoram, Dionysii autem donum
(75) Dicebat esse, opus autem inclyti Vulcani.
In hac tibi jacent alba ossa illustris Achilles:
Mistum autem Patrocli Menoetiadae demortui.
Separatim autem Antilochi, quem eximiè honorabas omnium
Aliorum sociorum post Patroclum mortuum.
(80) Circum has reliquias verò postea magnum & laudatum sepulchrum
Fudimus Argivorum sacer exercitus bellicosorum
Littore in excelso in lato Hellesponto,
Ut è longinquo manifestus ex ponto viris esset
His qui nunc nati sunt, & qui in futurum erunt.
(85) Mater autem Diis rogatis perpulchra certamina
Proposuit medio in certamine optimis Achivorum.
Jam quidem multorum ad sepulchrum virorum veni
Heroum, quando aliquando mortui regis
Cingunturque juvenes & parant certamina.
(90) Sed illa maximè conspicatus miratus fuisses animo,
Qualia in tuam gratiam posuit Dea perpulchra certamina
Argentea-pedibus Thetis: valdè enim amicus eras Diis.
Sic tu quidem, neque mortuus nomen perdidisti, sed tibi semper
Omnes inter homines gloria erit bona ô Achilles.
(95) At mihi quae haec voluptas, quoniam bellum profligavi?
In reditu enim mihi Jupiter molitus est malam mortem
Aegisthi à manibus & perniciosae uxoris.
    Sic hi quidem talia inter se loquebantur.
[ω p. 480]
Propè autem ipsos venit internuncius Argicida,
(100) Animas procorum deducens ab Ulysse nece domitorum.
Hi autem igitur stupefacti rectà iverunt postquam viderunt:
Cognovit autem anima Agamemnonis Atridae
Filium Melanthii perinclytum Amphimedonta.
Hospes enim erat in Ithacae in domo habitans.
(105) Hunc prior anima allocuta est Atridae:
    Amphimedon, quid passi tenebrosam terram venistis
Omnes eximii & aequales? neque aliter aliquis
Habito delectu elegisset in civitate viros optimos.
Nunquid vos in navibus Neptunus domuit,
(110) Concitatis molestis ventis & fluctibus magnis?
An noxii viri laeserunt in terra
Boves dum surriperetis, & ovium greges pulchros?
An pro civitate pugnantes & mulieribus?
Dic mihi interroganti, hospes autem tuus dico esse.
(115) An non recordaris, quando illuc veni ad vestram domum
Impulsurus Ulyssem cum divo Menelao
Ad Ilium simul ut sequeretur bene-transtratis in navibus?
Mense autem toto omnem transivimus latum pontum,
Cum vix tandem flexissemus Ulyssem urbium populatorem.
    (120) Hunc autem rursus anima allocuta est Amphimedontis,
Atrides optime rex virorum Agamemnon,
Memini haec omnia, & verè enarrabo,
Nostrae mortis malum finem, qualis fuerit.
Petebamus Ulyssis diu absentis uxorem:
(125) Haec neque negabat odiosas nuptias, neque perficiebat,
Nobis consultans mortem & parcam nigram.
Sed dolum hunc alium in mentibus cogitavit:
[ω p. 481]
Orsa magnam telam in domibus texebat,
Tenuem & ultra-mensuram: statim autem nobis dixit:
(130) Juvenes mei proci, quoniam mortuus est divinus Ulysses,
Manete festinantes meas nuptias, donec vestem
Perficiam, (ne mihi vana fila pereant)
Laërti heroï sepulchralem, quando ipsum
Parca perniciosa susceperit longum-dormientis mortis.
(135) Ne me aliqua in populo Graecarum accuset,
Si sine veste jaceat qui multa possederit.
Sic dixit, nobis autem persuasus est animus superbus:
Tunc interdiu quidem texebat magnam telam,
Singulis noctibus autem dissolvebat postquam lampades apposuerat.
(140) Sic triennio latuit dolo & persuasit Achivos.
Sed quando quartus venit annus & venerunt tempora
Mensium decrescentium, & multi dies elapsi sunt,
Et tunc aliqua dixit mulierum, quae manifestè sciebat,
Et hanc dissolventem invenimus illustrem telam.
(145) Sic hanc telam perfecit, & quidem non volens, necessitate.
Postquam verò vestem ostendit pertextam magnam telam
Lotam, Soli similem, vel Lunae.
Et tunc jam Ulyssem mala aliunde duxit fortuna
Agri in extremitate, ubi domos habitabat subulcus.
(150) Illic venit dilectus filius Ulyssis divini,
Ex Pylo arenosa redux cum navi nigra.
Hi autem procis mortem malam permoliti,
Venerunt ad civitatem nobilem: & Ulysses
Posterior, at Telemachus ante praecessit.
(155) Hunc autem subulcus duxit mala corpore vestimenta habentem,
Pauperi tristi similem & seni,
Baculo incubentem: has autem malas circum corpus vestes indutus erat,
Neque aliquis nostrum potuit cognoscere illum ipsum esse,
Qui repentè apparuit, neque ii quidem qui majores natu erant.
[ω p. 482]
(160) Sed verbis malis illum incessimus & verberibus:
At hic quidem diu toleravit, in aedibus suis
Percussus, & injuria affectus, patiente animo.
Sed quando jam ipsum suscitavit Jovis mens Aegiochi,
Cum quidem Telemacho perpulchra arma sublata
(165) In thalamum deposuit & clausit seras.
At hic suam uxorem multis astutiis jussit
Arcum procis ponere, albumque ferrum,
Nobis graviter morituris certamina & caedis principium.
Neque aliquis nostrum potuit fortis arcus
(170) Nervum tendere, valde autem impotentes eramus.
Sed quando ad manus pervenit Ulyssis magnus arcus,
Tunc nos quidem omnes minabamur verbis
Arcum non dari, etiamsi valdè multùm diceret.
Telemachus autem eum solus impellens jussit:
(175) At hic suscepit manu perpatiens divus Ulysses:
Facilè autem tetendit arcum, misit autem per ferrum.
Stetit autem in pavimentum iens, velocesque effudit sagittas,
Recta collimans, percussit autem Antinoum regem.
At postea aliis immisit tela suspiriosa,
(180) Contra inspiciens. hi autem simul confertim cadebant.
Manifestum autem erat quòd aliquis ipsis Deorum adjutor esset.
Statim enim in aedibus sequentes fortitudinem ipsorum
Interficiebant conversim; horum autem suspirium movebatur indecens,
Capitibus percussis, pavimentum autem omne sanguine fluebat.
(185) Sic nos ô Agamemnon perditi fuimus, quorum adhuc nunc
Corpora neglecta jacent in aedibus Ulyssis.
Nondum enim sciunt amici in domibus singuli;
[ω p. 483]
Qui abluto nigro sanguine ex vulneribus,
Depositos lugerent; hic enim honor est mortuorum.
    (190) Hunc autem rursus anima allocuta est Atridae.
Felix Laërti fili prudens Ulysses,
Certè igitur cum magna virtute possedisti uxorem.
Quàm bonae mentes erant irreprehensibilis Penelopae,
Filiae Icarii, quàm rectè recordata est Ulyssis,
(195) Viri cui virgo nupserat, unde ei gloria nunquam peribit
Suae virtutis: facient autem terrestribus cantilenam
Immortales gratam prudenti Penelopae.
Non sic Tyndari filia mala consultavit opera,
Virginali interfecto marito: odiosa autem cantilena
(200) Erit inter homines, malam autem famam praebuit
Foeminis mulieribus, etiam ei quae proba fuerit.
    Sic hi quidem talia ad invicem loquebantur,
Stantes in inferni domibus sub obscuritatibus terrae.
Illi autem postquam ex civitate iverunt, citò in agrum pervenerunt
(205) Pulchrum Laërtae laboratum, quem quondam ipse
Laërtes possedit, postquam valde multum laboravit.
Illic ei domus erat, circum autem sedilia currebant circumquaque,
In quibus comedebant, & sedebant, & dormiebant
Famuli necessarii, qui ei amica operabantur.
(210) Ibi autem mulier Sicula anus erat, quae senem
Diligenter curabat in agro longè à civitate.
Tunc Ulysses pastoribus & filio sermonem dixit:
[ω p. 484]
    Vos quidem, nunc ite ad benè-aedificatum oppidum,
Ad coenam autem statim porcorum mactate, quicunque optimus.
(215) At ego patrem tentabo nostrum,
Si me agnoscat, & animadvertat oculis,
An ignoret, multo tempore qui peregrè abfcui.
    Sic locutus, servis bellicosa arma dedit.
Hi quidem postea ad domum velociter iverunt; at Ulysses
(220) Ivit propè ferax viridarium patrem tentaturus.
Neque invenit Dolium magnum in viridarium descendens,
Neque aliquem servorum, neque filiorum; sed hi
Sepes collecturi viridarii ut essent septum,
Iverant, at hic his senex viam praeiverat.
(225) Solum autem patrem invenit benè-facto in viridario,
Expurgantem plantam: sordidam indutus erat vestem,
Laceram, indecentem, circum autem tibias bovinas
Ocreas laceras ligaverat, fugiens scissuras;
Chirothecasque in manibus ruborum gratia: at desuper
(230) Caprinam galeam in capite habebat dolorem augens.
Hunc autem postquam agnovit perpatiens divus Ulysses
Senectute consumptum, magnum autem mentibus dolorem habentem,
Stans sub alta pyro lacrymam effudit.
Cogitabat autem postea in mente & in animo,
(235) Osculari & amplecti suum patrem, & singula
Dicere, quomodo rediisset & pervenisset in patriam terram:
An prius interrogaret singulaque tentaret:
Sic autem ei cogitanti visum est melius esse,
Primùm cavillatoriis verbis tentare.
[ω p. 485]
(240) Haec cogitans rectà ivit ad eum divus Ulysses.
Certè hic quidem capite demisso plantam circumfodiebat.
Hunc autem astans allocutus est illustris Ulysses:
    O senex, non imperitia te tenet ad-gubernandum
Viridarium, sed benè cura tenet, neque omninò
(245) Non planta, non ficus, non vitis, non quidem oliva,
Non pyrus, non area sine cura in horto est.
Aliud autem tibi dico, tu autem non iram impone animo.
Ipsum te non bona cura tenet, sed simul senectutem
Molestam habes, squales malè, & indecenter indutus es.
(250) Non quidem pigritiae dominus gratia non te curat,
Neque in te servilis intuitus apparet
Forma & magnitudine, regi enim viro similis es.
Tali autem similis es, qui postquam lotus est comeditque,
Dormit molliter; hic enim mos est senum.
(255) Sed agè mihi hoc dic, & verè narra,
Cujus servus es virorum? cujus autem hortum gubernas?
Et mihi hoc dic verè, ut benè sciam,
Si verè Ithacam hanc veni, sicut mihi dixit
Hic vir qui nunc primùm obvius factus est huc venienti,
(260) Non nimis sapiens, quoniam non ausus est singula
Dicere, & audire meum verbum quando interrogavi
De amico meo, sicubi vivit & est,
An jam mortuus est, & in inferni aedibus.
Nam tibi dico, tu autem intellige & me audi.
(265) Virum aliquando hospitio excepi dilecta in patria terra,
Ad nostram domum qui venerat, & nondum aliquis homo alius
[ω p. 486]
Hospitum peregrinorum amicorum meam venit domum.
Dicebat autem ex Ithaca genus esse, & dicebat
Laërtem Arcisiadem patrem esse ipsius.
(270) Hunc quidem ego domum deducens praeclarè excepi
Accurate tractans, cùm multa in domo essent,
Et ei dona praebui hospitalia qualia decet;
Auri quidem ei dedi benefacti septem talenta,
Dedi autem ei pateram totam-argenteam floridam,
(275) Duodecim autem simplices vestes, totque tapetes,
Tot autem pallia pulchra, tot post haec interulas.
Separatim autem rursus mulieres eximias, opera scientes
Quatuor speciosas, quas voluit ipse eligere.
    Huic autem respondit postea pater lacrymas fundens:
(280) Hospes certè terram pervenisti de qua interrogas,
Injurii autem ipsam, & injusti viri habent.
Dona autem vana haec donasti, multa praebens.
Si enim ipsum vivum invenisses Ithacae in populo,
Tunc te benè donis remuneratum remitteret,
(285) Et hospitalitate bona; hic enim mos est si quis ceperit.
Sed age mihi hoc dic, & verè narra,
Quotus jam annus est quando hospitio illum excepisti,
Tuum amicum infelicem, meum filium, si aliquando fuit,
Infortunatum, quem procul ab amicis & patria terra,
(290) Vel in ponto comederunt pisces; vel in terra
Feris & avibus laniamentum factus est, neque ipsum mater
Flevit pollinctum, paterque qui ipsum genuimus.
Neque uxor multùm-dotata prudens Penelope
Ploravit in lectis dilectum maritum, sicut decet,
[ω p. 487]
(295) Oculos illius claudens: hic enim est honos mortuorum.
Et mihi hoc dic verè ut benè sciam,
Quis? unde es virorum? ubi tibi civitas & parentes?
Ubi autem navis stetit velox quae te duxit huc?
Divinosque socios? an conducta venisti
(300) Navi in aliena, hi autem te navi-educto discesserunt?
    Hunc autem respondens allocutus est prudens Ulysses:
Tibi enim ego certè omnia valdè verè narrabo:
Sum enim ex Alybante, ubi inclytas domos habito,
Filius Aphidantis Polypemonidae regis:
(305) At mihi nomen est Eperitus; sed me fortuna
Errare-fecit à Sicania, huc venire nolentem.
Navis autem mihi haec stat in agro procul à civitate.
At Ulyssi hic jam quintus annus est
Ex quo illinc ivit, & à mea discessit patria,
(310) Infoelix. certè ei bonae erant aves discedenti
Dexterae, quibus gaudens quidem ego dimisi illum:
Gaudebat ille iens, animus autem nobis adhuc sperabat,
Misceri hospitalitate, & splendida dona dare.
    Sic dixit, hunc autem doloris nebula cooperuit nigra.
(315) Ambabus autem manibus captum pulverem ardentem
Fudit in capite albo, graviter suspirans.
Hujus autem motus est animus, ad nares autem ei jam
Acutum robur erupit, dilectum patrem inspicienti.
Osculatus est autem ipsum amplexus, subsiliens autem allocutus est:
    (320) Ille quidem hic ipse ego pater, quem tu inquiris,
Veni vigesimo anno in patriam terram.
[ω p. 488]
Sed abstine à fletu luctuque lachrymoso.
Etenim tibi dico, (valde autem oportet festinare tamen)
Procos interfeci in nostris aedibus,
(325) Damnum rependens dolorosum & mala opera.
Heic autem rursus Laërtes respondit dixitque,
Siquidem jam Ulysses meus filius huc venisti,
Signum aliquod mihi nunc dic manifestum, ut persuadear.
    Hunc autem respondens allocutus est prudens Ulysses,
(330) Cicatricem quidem primum hanc animadverte oculis,
Quam in Parnaso percussit sus albo dente
Euntem: tu autem me praemiseras & honoranda mater
Ad patrem Autolicum matris dilectum, ut caperem
Dona, quae huc veniens mihi promiserat & annuerat.
(335) Eia agè tibi & arbores benè-facto in viridario
Dicam, quas aliquando dedisti, ego autem petii à te singulas,
Puer cùm essem per hortum sequens, per autem ipsas
Ivimus, tu autem nominasti & dixisti singulas.
Piros mihi dedisti tredecim, & decem malos,
(340) Ficos quadraginta, fulcos autem mihi sic disertè dixisti
Te daturum quinquaginta, frugifer autem unusquisque
Erat, illic uvae omnigenae erant,
Quando jam Jovis tempestates aggravabant desuper.
    Sic dixit. hujus autem ipsius soluta sunt genua & dilectum cor,
(345) Signa recognoscentis, quae ei firma dixerat Ulysses:
Circum autem filium dilectum jecit brachia, hunc ad se
Cepit exanimatum pertolerans divus Ulysses.
At postquam respiravit, & in mentem animus congregatus,
Iterum verbis respondens, allocutus est:
    (350) Jupiter pater, certè adhuc estis dii in magno Olympo,
Si verè proci pravam injuriam luerunt.
Nunc autem graviter timeo in mente, ne citò omnes
[ω p. 489]
Huc irruant Ithacenses, nuncios autem
Undique impellant Cephallenorum civitates.
(355) Hunc autem respondens, allocutus est prudens Ulysses:
Confide, non tibi haec in mentibus tuis curae sint;
Sed eamus ad domum, quae viridarium propè jacet;
llluc autem Telemachum, & bubulcum & subulcum
Praemisi, ut coenam pararent citissimè.
    (360) Sic igitur locuti iverunt ad domos pulchras.
Hi autem quando jam venerunt domos benè habitatas,
Invenerunt Telemachum & bubulcum, & subulcum,
Incidentes carnes bonas, miscentesque nigrum vinum.
Interim autem Laërtem magnanimum sua in domo
(365) Famula Sicula lavit & unxit oleo:
Circum autem vestem pulchram jecit, at Minerva
Propè astans auxit membra pastori populorum,
Majorem quàm antea & pinguiorem fecit videri.
Ex balneo ivit, admiratus est autem ipsum dilectus filius,
(370) Postquam vidit immortalibus Diis similem aspectu,
Et ipsum vocatum verba velocia allocutus est:
    O pater certè valdè aliquis te Deorum sempiternorum
Formaque magnitudineque majorem fecit videri.
    Hunc autem rursus Laërtes prudens contra allocutus est:
(375) Utinam enim Jupiterque pater, & Minerva, & Apollo,
Qualis Nericum cepi benè-aedificatam urbem,
Littore terrae Cephallensibus imperans,
Talis existens hesternus in nostris domibus,
Arma habens humeris instare, & expellere
(380) Viros procos, ita ipsorum genua solvissem
Multorum in aedibus, tu autem mentes intra laetus fuisses.
    Sic hi quidem talia ad invicem dicebant.
Hi autem postquam igitur cessarunt à labore paraveruntque convivium,
Ex-ordine sederunt in lecticisque sedibusque.
[ω p. 490]
(385) Tunc hi quidem coenam parabant, eadem hora autem
Venit senex Dolius, simul autem hujus filii senis
Ex operibus fatigati, postquam antè veniens vocavit
Mater anus Sicula, quae ipsos nutrivit & senem
Accuratè curavit, postquam senectus coepit.
(390) Hi autem ut Ulyssem viderunt, agnoveruntque animo,
Steterunt in domibus stupefacti: at Ulysses
Dulcibus verbis incessens, dixit:
    O senex, sede ad coenam, & desinite mirari:
Diu enim cibum parare prompti
(395) Manebamus in aedibus vos expectantes semper.
    Sic dixit, Dolius autem recta ivit manibus extensis
Ambabus, Ulysses autem captas osculatus est manus ad carpum,
Et ipsum vocatum verbis velocibus allocutus est:
    O amice, quoniam rediisti cupientibus valdè nobis,
(400) Neque id quidem putantibus, Dii autem te duxerunt,
Salveque & valdè gaude, Dii autem tibi foelicitates dent.
Et mihi hoc dic verum, ut benè sciam,
An jam apertè scit prudens Penelope
Te huc rediisse, an nuncium propere mittemus.
    (405) Hunc autem respondens allocutus est prudens Ulysses,
O senex, jam scit, quid te oportet haec laborare?
    Sic dixit: hic autem rursus sedit benè polita in sede,
Sic autem eodem modo filii Dolii inclytum circa Ulyssem,
Interrogaveruntque verbis & manibus adhaeserunt.
(410) Deinde autem sederunt apud Dolium patrem ipsorum.
Sic hi quidem circa coenam in aedibus laborabant.
Fama verò nuncia citò ad civitatem ivit ubique,
Procorum odiosam mortem & parcam annuncians.
Hi autem simul audientes iverunt aliundè alius,
(415) Cum strepituque suspirioque aedes ante Ulyssis.
Ex vero domibus mortuos portaverunt, & sepeliverunt singuli.
[ω p. 491]
Hos autem ex aliis civitatibus domum unumquemque
Miserunt ducere piscatoribus, velocibus in navibus ponentes.
Ipsi autem in concionem iverunt congregati dolentes cor.
(420) At postquam coacti sunt & frequentes convenerunt,
Inter hos Eupithes surrexit, & locutus est.
Filii enim ei intolerabilis in mentibus dolor jacebat
Antinoi, quem primum interfecerat divus Ulysses.
Hujus gratia lachrymas fundens concionatus est & dixit:
    (425) O amici, certè magnum opus vir hic operatus est Achivis:
Hos quidem cum navibus ducens multosque & bonos,
Perdidit quidem naves concavas, perdidit autem populos:
Hos autem postquam venit interfecit Cephaleniorum longè optimos.
Sed agitè, antequam hic, vel in Pylum citò eat,
(430) Vel & in Aelidem divinam, ubi dominantur Epei
Eamus; alioqui postea tristes erimus semper;
Contumelia enim haec sunt & futuris memoranda,
Si jam non filiorumque fratrumque homicidas
Puniemus, non mihi in mentibus dulce erit
(435) Vivere, sed citissimè mortuus defunctis interero.
Sed eamus, ne praeveniant transeuntes illi.
    Sic dixit, lacrymans; dolor autem cepit omnes Achivos.
Apud autem ipsos venit Medon & divinus cantor,
Ex domibus Ulyssis, postquam ipsos somnus reliquit.
(440) Steterunt autem in mediis: stupor autem cepit virum unumquemque.
His autem & locutus est Medon prudentia sciens:
    Audite jam nunc me Ithacenses, non enim Ulysses
Immortalibus sine Diis haec operatus est opera.
Ipse ego vidi Deum immortalem, qui Ulyssem
(445) Prope stetit, & Mentori per omnia similis fuit.
Immortalis autem Deus aliquando quidem ante Ulyssem
Apparebat, audaciam acuens; aliquando procos turbans
Currebat in domum, hi autem confertim cadebant.
[ω p. 492]
    Sic dixit, hos autem igitur omnes recens timor cepit.
(450) Inter hos autem & dixit senex heros Alitherses
Mastorides: hic enim solus videbat presentia & futura,
Qui ipsis benè-sapiens concionatus est & dixit:
    Audite jam nunc me Ithacenses quodcunque dicam:
Vestra malignitate ô amici haec opera facta sunt.
(455) Non enim mihi parebatis, non Mentori Pastori populorum,
Ut vestros filios desinere faceretis à stultitiis:
Qui magnum opus fecerunt intemperie prava,
Facultates arrodentes, & inhonorantes uxorem
Viri optimi, quem non amplius dicebant rediturum:
(460) Et nunc sic factum est, parete mihi sicut dico:
Ne eamus, ne quis attractum malum inveniat.
    Sic dixit; hi autem igitur irruerunt magno clamore
Mediis plures; hi autem congregati illic manserunt:
Non enim ipsis placuit verbum in mentibus, sed Eupitheo
(465) Paruerunt: statim autem postea in arma ruerunt.
Sed postquam induti sunt circum corpus splendido aere,
Congregati convenerunt ante civitatem latam loco.
His autem Eupithes dux erat stultitiis.
Cogitabat autem hic punire filii caedem, neque fatum erat
(470) Retrò redire, sed illic mortem consequi.
At Minerva Jovem Saturnium allocuta est:
    Pater noster Saturnide eximie dominantium,
Dic mihi interroganti, quid tibi mens intus occultat?
Nunquid ulterius bellumque malum, & pugnam gravem
(475) Facies? an amicitiam inter utrosque pones?
    Hanc autem respondens allocutus est nebularum congregator Jupiter,
Filia mea cur haec me interrogas & inquiris?
Non enim jam hoc quidem consultasti consilium ipsa?
Ut certè illos Ulysses puniret reversus.
(480) Fac ut voluisti, dicam autem tibi sicut decet:
[ω p. 493]
Postquam jam procos punivit divus Ulysses,
Foederibus fidis percussis, hic quidem regnet semper.
Nos autem rursus filiorum fratrumque caedis
Oblivionem inducamus: hi autem inter se diligant
(485) Sicut ante; divitiae autem & pax abundè esto.
    Sic dicens, movit antea promptam Minervam,
Venit autem ab Olympi cacuminibus ruens.
Hi autem postquam cibi dulcis desiderium ejecerunt,
His igitur verbis incepit pertolerans divus Ulysses,
(490) Egressus aliquis videbit num propè sint venientes.
    Sic dixit. extrà autem filius Dolii ivit sicut jussit:
Statim autem limine conscenso, hos autem propè vidit omnes.
Statim autem Ulyssem verba velocia allocutus est:
Hi autem jam propè sunt, sed armemur citò.
    (495) Sic dixit, hi autem moti sunt, & in arma ruerunt.
Quatuor circum Ulyssem, sex autem filii Dolii.
In his & Laërtes Doliusque arma induerunt,
Et quamvis cani essent, coacti bellatores.
At postquam induti sunt circum corpus splendido aere,
(500) Aperuerunt autem portas, extra autem iverunt, dux erat autem Ulysses.
His autem in eadem hora filia Jovis venit Minerva,
Mentori similis, & corpore, ac & voce.
Hanc autem conspicatus laetatus est pertolerans divus Ulysses.
Statim autem Telemachum allocutus est suum dilectum filium;
    (505) Telemache, jam quidem hoc videris ipse aggressus
Viros pugnantes, ubi discernuntur optimi,
Ne quid deturpemus majorum genus, qui antea
Fortitudine ac robore ornati fuimus omnem in terram.
    Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus est,
(510) Videbis si volueris pater dilecte hoc in animo:
Non dedecorantem tuum genus sicut dicis.
    Sic dixit, Laërtes autem gavisus est & verbum dixit:
[ω p. 494]
Quae mihi dies haec dii dilecti? certè valdè gaudeo:
Filiusque neposque de virtute contentionem habent.
    (515) Hunc autem astans allocuta est caesia Minerva,
O Arcesiade omnium multò dilectissime sociorum,
Apprecatus filiam glaucis oculis, & Jovem patrem,
Statim circum crispatam praemitte longam lanceam.
    Sic dixit, & inspiravit robur magnum Pallas Minerva.
(520) Precatus autem postea Jovis filiam magni,
Statim acriter vibratam praemisit longam lanceam,
Et percussit Eupithem galeam per aeream.
Haec verò non lanceam prohibuit: penitus verò penetravit aes.
Sonuit autem cadens, resonuerunt autem arma in ipso.
(525) Irruerunt vero primis pugnantibus Ulysses & illustris filius:
Diverberabant autem ensibusque & lanceis utraque extremitate acuminatis,
Et jam omnes perdidissent & privassent reditu,
Nisi Minerva filia Jovis Aegiochi
Clamasset voce detinuissetque populum omnem:
    (530) ABSTINETE A BELLO ITHACENSES DIFFICILI,
UT SINE CRUORE SEPAREMINI CITISSIME.
    Sic dixit Minerva, hos autem pallidus timor cepit.
Horum autem igitur timentium ex manibus volaverunt arma,
Omnia autem in terram ceciderunt, Dea vocem vociferante.
(535) Ad civitatem vero reversi sunt vitae retinendae cupidi.
Terribiliter clamavit pertolerans divus Ulysses:
Ruit autem saltans, sicut aquila altivolans.
Et tunc jam Saturnides misit fuliginosum fulmen,
Decidit autem ante Glaucopidem fortem-patre.
(540) Et tunc Ulyssem allocuta est caesia Minerva:
    Jove-nate Laërtiade prudens Ulysses,
[ω p. 495]
Abstine, seda autem contentionem aequalis belli,
Ne Saturnides tibi irascatur latè-sonans Jupiter.
    Sic dixit Minerva. hic autem obedivit, gavisus est autem animo.
(545) Foedera autem rursus in futurum inter utrosque posuit
Pallas Minerva filia Jovis Aegiochi,
Mentori similis, & corpore ac voce.

Τέλος τῆς ‘Ομήρου ’Οδυσσείας.

Tekstkritiek

α 3 mores er staat: mortes
β 199 timemus er staat: timenus
η 245 Atlantis er staat: Altantis
θ 74 pervenit,er staat: pervenenit,
θ 370 Laodamantem er staat: Laomedonta
ι 216 se ontbreekt
ι 323 ipsam er staat: ipsum
ι 335, 339 vobis er staat: nobis
λ 491 meo er staat: tuo
ν 282 illudentem er staat: illuden-dentem
𝝄 286 Theoclymenum er staat: Thoclymenum
𝝄 299 ecquid er staat: equid
𝝄 460 Hunc er staat: Hanc
𝝄 520 maximè er staat: mximè
ψ 311 Lotophagorum er staat: Lothagorum
ω 169 composita er staat: comopsita]
ρ 107 Hanc er staat: Hunc
ρ 127 nutritos, er staat: nutritos.
ρ 307 manifestè er staat: manifectè
ρ, 541 autem er staat: aut
ρ 569 Penelopen er staat: Penelope
τ 497 mulieres er staat: milieres

• Ilias
• De Ilias vertaald door Jan Hendrik Glazemaker (1658 en 1654)
• De Odyssee vertaald door G.v.S. (1651)
• De Ilias vertaald door Coenraad Droste (1721)
• De Odyssee vertaald door Coenraad Droste (1719)
• Thuispagina van de Heinsius-collectie
• Voorkeurenpagina van de Opleiding Nederlands