| Zacharias Heyns: Franse en Nederlandse vertaling van Erasmus’ colloquium ‘Uxor μεμψίγαμος sive conjugium’. Haarlem, 1592 Hier volgt alleen de Nederlandse tekst. Uitgegeven door drs. G.C. van Uitert Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden Facsimile van UB-Gent Res. 1215 bij books.google |
 |
UXOR ΜΕΜΨΙΓΑΜΟΣ,[Vignet: Sic itur ad astra] |
De Tsamen-sprekerssen. |
| Eulalia is Griecx, ende soo vele gheseyt, als wel sprekende: te weten, eene die wel spreken, overreden, ende goeden raedt gheven can. Xantippe is den naem van een boose ende ongheschickte vrouwe, ghelijcker den vromen Philosooph Socrates eene ghehadt heeft, met de welcke den goeden man vele te lijden hadde. Ghelijck de namen verscheyden zijn, soo zijn oock de ghemoeden ende zeden. |
Twee-spraeck. |
| E. Godt groete u mijn uytvercoren Xantippe. X. Ende u oock mijn alderliefste Eulalia: Ghy dunckt my nu veel schoonder ende hupscher dan ghy pleeght. E. Moest ghy my trouwens dan soo onthalen met schimp ende hoon? X. Neen voorwaer, ick en schimp niet: Het dunckt my ghereckelijck. E. Moghelijck mach my het nieuw cleedt eenen schoonen schijn gheven. X. Ghy seght wel, ick en hebbe in langhen gheen schoonder noch properder ghesien, Ick houde dat het Engelsch laken zy. E. T’is Engelsche wolle, maer Veneetsche veruwe. X. Het is ghemoyigher dan zijde, [fol. A4v] ende uytnemende lustich van veruwen: Maer van wien comt u sulcken schoonen gheschenc? E. Van wien behooren eerbare vrouwen sulcke dinghen te crijghen, dan van hare mans? X. O ghelucksalighe vrouwe, die eenen sulcken man becomen hebt: Ick woude dat ick eenen block getrouwt hadde, als ick mijnen Claes tot eenen man nam. E. Y wat seghdy? hoe gaet dat doch toe? zijt ghys soo haest oneens gheworden? X. Ja wy, ick en sal my nemmermeer met sulcken een verdraghen: Siedy niet hoe verscheurt dat ick ga? Soo armelijck laet hy zijn vrouwe gaen. Sterven moet ick, schame ick mij niet dickwils alsoo over strate onder de lieden te gane, siende ander vrouwen soo lustich gecleedt gaen, die veel armer mans hebben dan icke. E. Der eerbaren vrouwen cieraet en is niet gelegen in cleederen oft cieraet des lichaems, ghelijck ons die heylighe Apostel Petrus leert, (soo ick lestmael in de Predicatie hoorde seggen) maer in goede reden, cuyscheyt, ende schamelheyt. De lichte vrouwen vercieren ende toyen haer om veel lieder ooghen te behaghen: Maer wylieden zijn haest ghenoech gheciert, als wy alleenelijck onse mans behaghen. X. Dan hierentusschen en is desen goeden man soo vreck ende karich teghen zijner vrouwen, heel onnuttelijck verdoende ende ombrengende ons erffenisse, [fol. A5v] ick meyne de morgen-gave ende houwelijcx-goet, d’welck hy van my ruymelijck ghehadt heeft. E. Ende waer mede doch? X. Daert hem mede lust: met droncken drincken, hoer-iagen, ende dobbelen. E. Och en seght dat nemmermeer. X. Ten is niet anders: Daer na spade in der nacht als ick al langhe op hem ghewacht hebbe, soo comt hy versmoort droncken weder t’huys, ronckt ende snorckt den gantschen nacht over, legghende somtijts een calf in’t bedde, op dat ick niet erghers en segghe. E. Stil, stil, als ghy uwen man onteert, soo beschaemdy u selven. Want men seyt ghemeynelijck: Die zijnen neuse afsnijdt, schent zijns selfs aensicht. X. Ramp moet ick hebben, had ick niet liever by een vercken te ligghen, dan by sulck eenen man. E. Heet ghy hem dan niet willecome met vloecken ende schelden? X. Effen ghelijck hy waerdich is: Hy wort wel ghewaer, dat ick niet stom en ben. E. Wat doet hy dan daer toe? X. Hy tiert met den eersten met luyer kelen op my, meynende my te vervaren ende te ontsetten met zijn schrickelijcke woorden. E. Is het kijven noyt tot den vuysten ghecomen? X. Alleen eenmael was den twist soo ontsteken, dat het niet vele en schouw om tot den camp te comen. [fol. A6v] E. Y, wat hoor ick? X. Hy hadde eenen stock gheheven met groot ghebulder ende ghevloeck. E. Waerdy doen niet wel vervaert? X. Sonder sorghe, ick greep weder eenen dryvoet-stoel: hadde hy my slechs met eenen vingher aengheroert, ick soude hem wel wijs ghemaeckt hebben, dat mijn handen niet ghebonden en waren. E. Dat is eenen scherm-schilt van nieuwer maniere: Naemdy oock niet eenen spinrock in stede van een spiesse? X. Hy soude wel bevonden hebben, dat hy met een manninne te doen hadde. E. Och mijn lieve Xantippe, men moeter soo niet mede toegaen. X. Hoe toegaen? hout hy my voor zijn vrouwe niet, ick en sal hem oock voor gheenen man houden. E. Nochtans heeft ons de H. Pauwels gheleert, dat de vrouwen hare mans sullen onderdanich- zijn met aller eerbiedinghe. Ende S. Peeter stelt ons vore t’voorbeelt Sara, die Abraham haren man Heere noemde. X. Dat hebbe ick al wel ghehoort: Maer die selve H. Pauwels heeft oock geleert, dat de mans hare vrouwen sullen lief hebben, ghelijck Christus de Kercke zijn bruydt bemint heeft: Waer het sake hy hem bedacht, doende t’ghene hem toebehoort, ick en soude oock niet laten het mijne te doen. E. Nochtans als de dingen so verre verloopen zijn dat d’eene d’andere wijcken moet, [fol. A7v] so ist wel redene dat de vrouwe den man toegeve. X. Ja indien hy een man genoemt mach worden, die my houdt als een slave. E. Maar seght my mijn Xantippe, heeft hy zedert afghelaten van u met slaen te dreyghen? X. Ja hy trouwens, ende heeft wijsselijck gedaen, anders soude hy te deghe aengheloopen hebben. E. Maer ghy en hebt noch niet op ghehouden van teghen hem te kijven. X Noch niet en sal. E. Ende wat doet hij daerentusschen? X. Watte? somtijts maeck hy den slaepaert, op een andermael doet hy niet dan lachen: Ende altemet grijpt hy een luyte, daer nauwelijck drie snaren op zijn, ende trampt daer op soo luy als hy can, om mijn tieren te verdooven. E. Sulcx verdriet u dan bijsterlijck. X. Meer dan’t te segghen is, ende alsoo, dat ick qualijck mijne handen bedwinghen can. E. Mijn lieve Xantippe, wildy my vergonnen met u wat vryelijcker te couten? X. Ja, ick bender mede te vreden. E. Ghy sult oock t’selve recht te mywaerts hebben: Want de vrientschappe, die wy t’samen gehadt hebben van kints beene af, die eyscht sulcx. X. Ghy segt recht, want daer en was noyt onder alle onse ghespelen gheene, die ick van herten liever hadde dan u. E. Hoedanich uwen man zy, ghy en moet niet dencken [fol. A8v] dat ghy eenich recht hebt hem te verlaten. Voortijts als sulcke tweedracht ende haet niet en was te beteren noch te versoenen, soo was den lesten toevlucht tot der scheydinge: Nu is sulcx heel ende al afghedaen, alsoo dat desen uwen man moet blijven tot den lesten dach uwes levens, ende ghy desghelijcx zijn huysvrouwe. X. De Duyvel moetse halen, die ons van sulcken voordeel berooft hebben. E. Och en spreeckt nemmermeer alsoo, want het heeft Jesu Christo belieft. X. Dat can ick qualijck ghelooven. E. Het is nochtans alsoo: Nu en ghebreeckter niet anders, dan dat elck van u beyden sich voeghe, na des anders wijse ende zeden, ende arbeide om eens wils te zijne. X. Meyndy dat ick hem soude connen anders maken dan hy is? E. Het wesen des mans is vele aen de vrouwe gelegen. X. Zijt ghys soo wel met den uwen eens? E. Wy en hebben niet dan vrede nu ter tijdt. X. Daer is dan eertijts oock wat onrusten onder u beyden gheweest. E. Daer en is noyt onweer gheweest: Nochtans (ghelijck lichtelijck in’t houwelijck geschiet) zijnder wel eenige buykens opgeresen, daer wel een groot onweer hadde moghen uyt ontstaen, soo daer met goede manieren niet in en hadde voorsien gheweest. Een yeghelijck heeft zijn wijse ende zeden, [fol. B1v] [fol. B1v] ende elcken behaghen de zijne: Ende ist dat wy de waerheyt bekennen willen, elck heeft oock zijn ghebreken ende lasteren, de welcke soo sy ergens moeten bekent ende niet ghehaet worden, dat sal m’t houwelijck wesen. X. Ghy seght seer wel. E. Ende het gheschiedt dickwils, dat d’onderlinghe gheneghentheyt tusschen man ende wijf ghecroockt ende ghebroken wort, eer d’een d’ander te deghe kent, het welck men in den beginne moet voorcomen: Want soo daer in den aenvanck eenighen haet oft wederwaerdicheyt wortelt ofte uytbot, dat en can niet lichtelijck versoent worden, ende insonderheyt als men eens tot de lasteringhe ghecomen is. De dingen die eerst gelijmt ende vervoeght zijn met lijm oft met calck, soo daer aen gheraeckt ofte ghestooten wort, soo vallen sy seer lichtelijcken van een: Dan soo t’gelijmde van langer handt gedroocht is, soo en isser niet sterckers noch vasters. Men en moet dan van den beginne geen dinc na laten, ghevoedt ende bevesticht mach worden, het welck voornamelijck gheschiedt, met sich te voegen na alle eerlijcke maniere van doene: Want de liefde ende gheionsticheyt die door een schoon ghestalte vercreghen wort, is veranderlijck, ende en duert niet langhe. [fol. B2v] X. Maer vertelt ghy ons doch, ick bids u, met wat consten ghy uwen man na u handt ende sin ghestelt hebt. E. Ick salt u segghen, soo verre ghy’t my wilt na doen. X. Ja, ist dat ick can. E. Het sal u heel licht vallen, indien ghy maer slechs en wilt, ende ten is noch niet te spade: want hy is noch ionck, ghelijck ghy oock zijt, ende ghy en hebt noch (gheloove ick) gheen iaer uyt t’samen ghehouwt gheweest. X. T’is alsoo ghy seght. E. Ick wilt u dan segghen, maer weest heusch van monde ende stille. X. Och, op’t alderstilste. E. Mijn eerste ende voornaemste sorghe was, my in alle dinghen te thoonen lustich ende vrolijck by mijnen ma, ende te maken datter gheenerley dinck en ware dat hem mocht tegen zijn, oft quellinge aendoen: Ick nam vlijtelijck waer, wat hy begheerde ende wilde, Ja ick nam acht op tijdt ende stonde, wanneer ende waer mede hy te paeyen was, ende ooc waer inne hy hem stoorde ende quelde: Ghelijck die doen, die d’Elephanten, Leeuwen, ende sulcke dieren willen temmen, die men met ghewelt niet dempen en can. X. Recht een sulcken beeste ist die ick t’huys hebbe. E. Die tot den Elepanten gaen willen, en cleeden haer nemmermeer met witten cleeren: [fol. B3v] noch met schaerlaken oft purper gaende tot den Stieren, om dat men door ervaringhe bevonden heeft, dat sulcke dieren door soodanighe veruwe grimmich worden. Even als de Tygers de trommel hoorende, soo rasende ende dul worden, dat sy haer selven verscheuren. Desghelijcx die met paerden omgaen, hebben sekere stemmen ende streelighen, waer mede sy dese woeste ende wilde beesten temmen ende versaechten. Hoe veel meer voeghet ende hooret ons toe, sulcke treken ende consten te besighen mo ons mans te ghewinnen, met den welcken wy (weer wy willen oft niet) dack ende bedde ons leven lanck moeten ghemeyn hebben. X. Gaet voorts met u begonnen redene. E. Na dat ick alle dese dinghen ghemerckt hadde, soo hebbe icker my oock soo na gheschickt, hem te ghemoet gaende, dat ick voorcomen ende verhoedt hebbe, allen het gene daer eenich wederwaerdicheyt oft onraet uyt rijsen mochte. X. Maer hoe hebdy die connen waernemen? E. Ten eersten aengaende de huyshoudinghe, (dwelc den voornaemsten last der huysmoederen is) daer nam ick sorchvuldichlijck acht oppe, neerstelijck gade slaende, niet alleenelijck datter niet versuymt en werde, maer oock alle dinghen beschickt werden na zijnen sin ende wel ghevallen. [fol. B4v] ia oock dinghen van cleynder weerden. X. als welcke? E. Ghelijck of den Man lust hadde van dese ofte die spijse t’eten, oft dat hyse wilde bereyt ende ghecoockt hebben op dusdanighe maniere oft op sulcken wijse, oft dat hy zijn bedde aldus ofte alsoo wilde ghemaeckt hebben. X. Maer hoe soudy u na hem connen voeghen, indien hy selden t’huys ware? oft meestendeel vol van wijne? E. Houdt stil, daer wilde ic henen, wanneer mijnen man my swaermoedich dochte, ende dat het gheenen tijdt en was hem vrolijcken aen te sprekene, dan en stelde ick my oock niet te lachen noch te snateren, ghelijck sommighe wijfs ghewoon zijn, maer nam oock een bedroeft sorchvuldich aneghesicht ane: Want ghelijck eenen claren ende reynen spiegel levende uytbeeldt d’aensicht des ghenen dier in siet, alsoo behoort de goede huysmoedere haer altijt te schicken ende te voeghen na de gheneghentheden haers mans: Soo dat sy niet lustich en zy als hy bedroeft is, noch vrolijck wanneer hy verstoort is. Als ick hem somtijts heel gram sach, soo payde ick hem met soete lieflijcke woorden, Of ick gaf al swijghende zijnen toorne plaetse, tot dat ic dien vercoelt siende, gelegentheyt vont [fol. B5v] van my t’ontschuldigen, oft hem te vermanen: Het selve dede ick oock, wanneer hy altemet meer dan heel fijn t’huys quam, dan en sprack ick hem niet ane, dan van ghenoechte ende vrolijckheyt, tot dat ick hem met schoone ende vleyende woorden te bedde creech. X. Och hoe onsaligen leven hebben dan de wijven, als sy alsoo hare mans moeten ten dienste staen, weer sy droncken oft gram zijn, niet anders doende dan t’ghene hun lust. E. Eveneens oft dat niet en ware, hun dienst met dienst verghelden. Want sy moeten oock somtijdts van ons veelderley wijvelijcke ghebreken verdraghen. Nochtans isser dan noch eenighen tijdt, dat het den vrouwen wel betaemt in ernstighe ende ghewichtighe saken den man t’onderwijsen ende te vermanen: Maer in saken van ceynder weerden, ist nutter hem toe te gheven. X. Ende wanneer comt dien tijdt doch? E. Als hy ledich ende gherust van herten is, ende dat hy niet ontstelt ofte qualijck gesint is, oft becommert met eenigen hadel, oft droncken, oock dat hy alleene u sonder eenie getuygen, dan ist, dat ghy hem mocht onderrichten, vermanen, oft veel eer bidden, dat hy in ditte, oft in datte beter bedacht oft beraden zy, ende dat hy op zijn goet gheruchte oft ghesontheyt vlijtelijck acht neme: [fol. B6v] Ende dese vermaninge moet toegerust worden met bescheydene ende bevallijcke redenen, vermengt ende gesouten mt heussche boetsen: Ick plach hem altemet te bidden met een cleyne voorredene, my te willen beloven, ende de handt daer op te gheven dat hy’t niet qualijck en soude nemen, waert dat ick slecht wijfken hem vermaende van eenich dinck dat en achte zijne eeren aen te gaen, oft tot zijne ghesontheyt ende heyl te behooren: Ende geseyt hebbende dat ick in den sin hadde, soo hiel ick op, ende keerde my tot eenich ander ghenoechlijck dinck. Want wy Vrouwen, mijn lieve Xantippe, hebben een ghebreck, dat soo wanneer wy eens beginnen te spreken soo en connen wy gheen eynde daer af maken. X. Soo segghen sy. E. Boven al wachte ick my mijnen man te beschuldigen in ’t bywesen van yemanden, ende van eenige clachten buytens huys te doen, want wat maer tusschen tween gheschiedt mach lichtelijc verbetert ende versoent worden: Maer ist datter yet quaets over comt dat gheensins te lijden noch te verdraghen zy, ende dat de vrouwe oock niet en can beteren met goede vermaninghe ende onderwijs, soo sal sy beleefdelijcker doen dat haers mans ouders te claghen dan aen haer eyghen vrienden: Matighende alsdan hare clachte alsoo [fol. B7v] dat sy niet en schijne haren man te haten, maer veel eer zijn ghebreck, ende dat sy haer oock wel wachte alle dinghen te verhalen, op dat den man hier by oock mach speuren ende prijsen zijner vrouwen beleeftheyt. X. Het moeste wel een uytnemende Sibille zijn, oft een rechte Liefhebster der Philosophien, die alsulcke dinghen soude uytrechten. E. Ja, maer door sulcke daden ende wercken, bewegen wy onse mans tot gelijcke heusheyt: X. Daer zijnder eenighe die men met geenderley tucht ofte beleeftheyt en soude connen beteren. E. Dat en can ick voorwaer niet ghelooven, maer, ghenomen oft het alsoo zy, soo ghedenckt dat hy uwen man moet blijven, hoedanich hy oock zijn mach. Ist dan niet beter hem te lijden, ende te verdraghen sulcx als hy is, of wel eenichsins verbetert door onse conste ende gheschicktheyt, dan hem daghelijcx ergher te maken door ons hatelijck ende ongheschickt wesen. Wat soudyer af segghen, oft ick u noemde eenighe mans, die met dierghelijcke beleeftheyt harer huysvrouwen gebreck ghebetert hebben? ende hoe veel meer betamet ons, sulcx by onse mans te doene? X. Ghy sult my dan een voorbeeldt gheven dat mijns mans doen heel onghelijck is. E. Ic hebbe groote kennisse ende gemeynschap gehadt, [fol. B8v] met een rustich ende gheleert Edelman, ende voorts wonderlijck wel gheschickt, Dese troude een ionghe deerne van seventhien iaren, die van harer kindtheyt af als een boerinne opgebracht was buyten op haers ouders huys: Ghelijck den adel int ghemeyne gheerne buyten de steden op’t landt woont, om t’vermaec der iachten ende des vogelvangs. Een sulcken groven ende ongeschicten Dorpmeyssen woude hy hebben, om dat hyse soude moghen nae zijn handt schicken ende stellen: Hy bestont haer te doen leeren lesen ende schrijven, mitsgaders de sang-conste: Hy woudese oock allenskens ghewennen t’huys te verhalen, t’ghene sy in de predicatie hadde ghehoort, ende voorts haer alle dingen ghewoon maken, die naderhandt wat nuts mochten inbrenghen, soo nu dese dinghen gheheel nieuw ende vremt waren voor dees ionghe vrouwe, Als eene die t’huys met hare ghespelen ende Dorpknechts, opghebracht was in alle ledicheyt ende boersche sotternije: soo begosten haer dese dinghen te verdrieten, sonder haer in eenighe manieren daer toe te willen schicken. Soo nu de man somtijts wat herde aenhiel, soo bestont sy te crijten sonder ophouden ende viel dickwils ter aerden nedere met den hoofde dicwils tegen den steen slaende, als om de doot roepende: [fol. C1v] Soo sy nu geen eynde harer sotternyen en maecte, soo verberch den man zijnen toren, ende sach wat tijts door de vingheren, daer nae seyde hy dat hy hem buyten wilde gaen vermaken, ende haren vader besoecken, haer biddende hem gheselschap te houden om haer te verlustighen: Waer toe sy haer willich ende bereydt vondt, daer gecomen zijnde, soo liet den man zijn vrouwe by haer moeder ende susters, ende hy tooch met zijn Schoon-vader ter iacht, hem daer alleen buyten weechs hebbende, seyde hy hem, dat hy ghehoopt hadde, zijn leven lanck te hebben een lustighe ende vrolijcke gheselinne, maer dat hyer eene hadde die niet en dede dan crijten, ende haer selven sonder opouden te quellen, die oock gheene vermaninghe hoe vriendelijck sy ooc ware en wilde aennemen, dat hy hem derhalven badt hem behulpich te zijn, op dat hy van deser qualen mochte genesen worden. Zijn Heerken antwoorde hem: dat hy eens voor al zijne dochter hem overgelevert hadde, ende soo sy den woorden geen ghehoor en wilde geven, dat hy vrijelijc zijn recht soude te wercke stellen, ende dat hyse met stocken soude beter maken. Daer op antwoorde zijn behout sone: Ick wete ghenoech wat recht ick daer toe hebbe, dan ick hadde liever dat sy ghebetert werde door u die haren oorspronck ende vader zijt, ende dat sy door u conste ende aensien geholpen worde, dan datment tot den uytersten [fol. C2v] ende lesten middel soude laten comen. Doen seyde hem zijnen Schoon-vader toe dat hy’t versoecken, ende daer toe alle vlijdt doen soude. Eenen dach oft twee daer na nam hy den tijdt waer, ende bequame plaetse daer hy met zijn dochter alleen mocht zijn: Daer nam hy een rijp ghesichte ane, ende begost haer te verhalen van hoe cleynen state ende have dat sy was, dat sy oock noch schoon noch bevallijck en was, alsoo dat hy dickwils ghevreest hadde dat hy haer geenen man en soude connen vinden, Ende doch (sprack hy) heb icker u met soo groote moeyte eenen alsulcken ghevonden, datter gheen dochter en is, hoe rijck ende gheluckich dat sy zy, dien niet hertelijcken gheerne en soude hebben. Ende noch en bekent ghy niet wat ick daer inne voor u ghedaen hebbe, noch en verstaet oock niet dat ghy sulcken man hebt, die u (soo hy niet een overgoet mensch en ware) nauwelijck onder zijn dienstboden en soude begeeren, ende noch dorfdy u wel tegen hem stellen, ende hem wederspannich zijn. Nu (op dat ick’t niet te langhe en make) de vader ontstack alsoo in zijn segghen, dat hy qualijck zijn handen bedwinghen coste: Want het is ooc een wonderlijc behendich man, die sonder momaensicht wel soude connen spelen [fol. C3v] alle mans Rolleken hoedanich het oock ware. Doen werdt de ionghe deerne soo ontstelt, (eensdeels uyt vreesen, ende eensdeels overwonnen van der waerheyt, diese van schaemten root maecte) dat sy haren vader te voete viel, hem biddende dat hy soude willen vergheten datter gheschiedt was, ende sy souds ghedachtich zijn, ende haer voortane behoorlijck quijten: Alsoo vergaft haer de vader, haer belovende, dat hy haer een goet vader soude zijn, indien sy haer belofte ghenoech dede. X. Hoe ginckter voorts mede? E. De ionghe vrouwe van haer vader scheyende nae dat hy zijn redene voleyndt hadde, ginck in de slaepcamer, daer sy haren man alleene vandt, ende viel daer op haer knyen, segghende: O mijnen liefsten man, tot noch toe en hebbe ick u noch my selven niet ghekent, maer voortane sult ghy sien dat ick een heel ander mensche sal zijn, dan ick voortijts gheweest hebbe, alleenlijck bidde ick, dat u believe het voorgaende te vergheten. Terstont nam de man dese redene aen met eenen vriendelijcken kusse, haer dat belovende, by alsoo verre sy by sulcken voornemen blve. X. Maer voorts, bleef syer by? [fol. C4v] E. Ja sy, totter doot toe, ende daer en was gheen dinck soo cleyn noch verachtelijck, dat sy niet willichlijck ende vrolijck en dede, als het den man begheerde: Sulcken liefde wiesser tusschen haer beyden, ende bleef bestandich ende onverbrekelijck, Sommighe iaren daer na, heeft haer de Jonckvrou dicwils hoochlijc bedanckt van dit geluc, dat sy eenen sulckenen man ghecreghen hadde, Segghende: Indien ick soodanighen niet en hadde becomen, soo ware ick d’onnutste ende d’onsalichste onder alle vrouwen gheweest. X. Sulcke mans zijnder soo luttel, alsser witte Raven zijn. E. Nu indient u niet en verdriet, soo wille ick u van eenen man vertellen, die hem door de gheschicktheyt zijner vrouwen ghebetert heeft, ende dat is noch onlangs gheschiet hier in dese selfste stadt. X. Ick en hebbe nu ter tijdt niet vele te doene, ende ick hoore u seer gheerne couten. E. Hier is een Edelman niet van slechter stammen, de selve ginck dickwils (ghelijck sulck volck ghewoon is) op’t gheweyde, ofte wey-werck, daer hy verliefde op een ionghe deerne, eener vrouwen dochter van d’armste van den dorpe, daer hy heel ende al op versot werdt, hoewel dat hy alreede seer bedaeght was: ende om harent wille [fol. C5v] sliep hy menighen nacht buyten, dat al onder t’decksel van de iacht: Zijn huysvrouwe (doch uyt groote vromicheyt) creech een achterdencken, ick en weet niet wat, ende gheraeckte achter haers mans diefstal, Ging daer na henen, ick en wete niet waer, ende quam tot dne hutten van den ghehuchte, daer sy alle den handel vernam, Waer hy sliep, waer uyt hy dronck, ende wat voor gherechte ende spijse men tot sulcke gasterije bereyde. Daer en was gheenerley huysraet, dan enckel armoede, d’welck siende dees eerbare vrouwe, quam weder t’huys, ende keerde terstont weder na t’dorp, bracht met haer een goet bedde, ende allerley huysraet, wat silverwercx, vergat oock niet wat ghelts daer by te legghen, op hun begheerende, wanneer dien man daer weder quam, dat syen eerlijcker souden toeven. liet nochtans niet blijcken dat sy zijn wijf was, maer gheliet haer zijn suster te zijne. Ettelijcke daghen daer na quam haren man bedecktelijck weder daer, ende sach datter den huysraet ghebetert was, ende huyscher als te vooren: Vraechde daerom van waer dit ongewoonlijck cieraet henen quam: Sy antwoorden, dat het een eerbare Vrouwe van zijnen maechschappe daer gebracht hadde, ende hadde hun belast dat sy hem [fol. C6v] voortane beter souden toeven. Terstont viel hem inne dat dit een treke was, die zijn huysvrouwe hem ghespeelt hadde: Waeromme, hy weder t’huys zijnde, Haer vraechde oft sy daer niet en was geweest, het welck sy niet en loochende, hy vraechde haer voorts, tot wat eynde sy aldaer huysraet ghesonden hadde: Mijn man (sprack sy) ghy zijn ghewoon wel ghetoeft te wordene, ende siende dat ghy daer armelijck ghenoech onthaelt werdt, soo dachte ick by my selven, dat het my toebehoort, (terwijle hy lust had daer te zijne) te besorghen dat ghyer lustiger soudt mogen getoeft worden. X. O overgoede vrouwe: ick soude hem liever onder ghestroyt hebben een bussel netelen ofte dijstelen. E. Maer hoort het eynde: Dien man ghesien ende ghemerckt hebbende sulcken vromicheyt ende deucht in zijn huysvrouwe soo en socht hy niet meer dat vreemt byslapen, maer begaf hem heel ende al t’huys met zijner huysvrouwen te vermaken. Ick wete dat ghy Gillebert de Hollander oock kent. X. Soo doen ick oock. E. Desen persoon (soo ghy weet) troude in zijn bloeyende ieucht een overbedaecht wijf, ende die van ouderdom heel af ginck. X. Hy troude mogelijck t’goet ende niet de vrouwe. E. Alsoo ist, dese begost een teghenheyt [fol. C7v] ende onlust te crijghen over zijn oude vrouwe, ende verliefde op een ander wijfken, waer mede hy dick herwaerts ende derwaerts ginck spelen, ende at selden snoenens oft savonts t’huys. Wat soudt ghy tot sulcx ghedaen hebben? X. Wat ick soude ghedaen hebben? Ick soude die teve in’t hayr ghevloghen hebben, ende mijnen man als hy uytgegaen soude hebben, om haer te besoecken, soo soude ick hem besproyt hebben, Ick wete wel waer mede, op dat hy wel rieckende ter bruyloft mocht gaen. E. Maer dese dede veel wijsselijcker ende bedachtelijcker, sy noode dit vrouken t’haren huys, ende ontfinckse seer vriendelijck, waer door sy den man veroorsaeckte sonder eenighe tooverije t’huys te blijven: Ende als hy somtijdts by haer bleef uyt eten, soo sondt sy hun wat lieffelijcx t’eten oft te drincken, hun ontbiedende dat sy hun vrolijck souden maken. X. Ick ware my liever doot, dan mijns mans coppelersse te zijne. E. Maer daerentusschen overleght de sake ten besten. Wast niet veel beter soo ghedaen, dan dat sy met brandende grimmicheyt haren man gheheel van haer vervremt hadde, ende haer leven lanck in twist ende tweedracht gheleeft hadde. X. Ick bekenne wel dat dit van twee quaden het minste ware, [fol. C8v] Maer ick en soude nochtans niet connen doen. E. Noch een wil icker by voeghen, daer mede wil ick van voorbeelden ophouden: Onsen gebuerman hier by een overvroom man, (uytghenomen dat hy wat haestich is) de selve hadde zijn huysvrouwe eens geslaghen, (een soo loflijcken eerbaren vrouwe alst mogelijck is) Wat dede hy? sy ginck heymelijck in haer camerken, daer sy al weenende ende suchtende verdoude, de bedroeffenisse harer herten: Een weynich daer na quam de man onversins, om eenighe zijner saken, in dat camerken, ende vondt daer zijn huysvrouwe heel becreten sitten: Wat nu, sprac hy, crijdt ende steent ghy ghelijck de cleyne kinderen doen? Waer op sy wijsselijck antwoorde: Hoe man? en ist niet beter dat ick weene, dan dat ick op volder straten liep krijsschen, en groot gheruchte maken, ghelijck andere vrouwen wel doen? door dese vrouwelijcke ende heusche antwoorde werdt des mans ghemoedt soo ghebroken, ende overwonnen. dat hy haer de handt gaf, ende beloofde gheen handt meer aen haer te steken, als hy oock noyt en dede van dier tijdt af. X. Ick hebbe dat ooc van mijnen man vercregen, maer met een heel ander wijse. E. Dan daerentusschen isser oock noch tusschen u lieden eenen gheduerighen krijch. X. Wat woudy dan dat ick dede? [fol. D1v] Voor al moet ghy heymelijck houden al wat uwen man ongheschickts doet, ende zijn ghemoedt ghewinnen ende versoeten met weldaet, goedicheyt, ende sachtmoedicheyt, en daer mede sult ghy hem ten lesten overwinnen, oft sult ten minsten met hem leven, in meerder rusten, dan ghy nu doet. X. Hy is veel te rouw ende seltsaem, om hem met eenighe weldaet te vermorwen. E. Y, en seght doch dat niet, daer en is gheen beeste, hoe wreet dat sy zy, die niet ghetemt en wort met wel doen. Daerom en twijffelt aen den mensche niet, versoecket eenighe maenden, ende in dien ghy mijnen raet niet goet en vindt, ende dat ghyer niet wel mede en vaert soo verwijtet my alsdan. Daer zijn oock sommighe ghebreken die men door de vingheren sien moet. Maer boven alle dinghen bevele ick u, nemmermeer eenighen twist aen te vanghen, In de slaepcamer, oft opt bedde, Dan wel sorghe draghen dat in die plaetse gheen ding en zy, ten sy lustich ende bevallijck, Want soo die plaetse, geheylicht tot versoening eens ontheylicht ende besmet wort, met eenighen twist oft crackeel, soo wort wech ghenomen alle raedt ende hulpe om weder tot de vriendelijcke eenicheyt te raken. Daer zijn vrouwen die soo quellijck, ende onaerdich zijn, dat sy niet en doen dan kijven ende over al preutelen, [fol. D2v] ende oock soo wel opt bedde als aen de tafele, alsoo dat de ghenoechte ende wellust des mans, (waer mede sy alle swaricheyt souden verdrijven soo syer eenighe in ’t herte hadden) door hare grove verdrietelijckheyt heel laf ende smakeloos ghemaeckt worden, bedervende alsoo d’artsenije ende raet waer mede men de gebreken sou mogen te hulpe comen. X. Dat is my dick genoech wedervaren. E. Ten is geen wonder, hoe souter anders gaen, want hoe wel haer de vrouwe altijt wachten moet haren man in gheenen dinghen verdrietelijck noch lastigh te zijne, soo moet sy haer voornamelijck bevlijtighen, dat sy haer in den bant des houwelijcx met alle eerbaerheyt tot den man vriendelijck ende minnelijck begheve. X. Tis wel gheseyt tot den man, maer ick hebbe met een rouwe beeste te doene. E. Houdt oppe van quaet daer af te segghen, Het is altijdt bykans ons schuldt, dat onse mans quaet zijn. Maer om weder totter saken te comen, de ghene die voortijdts de Poeten lasen, segghen dat Venus (die sy noemen een Goddinne des houwelijcx) eenen gordel hadde die door Vulcanus conste ghemaeckt was, waer inne ghewrocht ende ghemengt waren allerley droghen ende helpcruyden, die cracht hebben te doen beminnen, met wlcken Riem sy haer gorde t’elcken als sy haren man ghenaken wilde. [fol. D3v] X. Een fabel seghdy my. E. Wats dan, maer hoort wat dees fabel bediet. X. Seght oppe. E. De fabel leert ons dat de vrouwe alle vlijdt ende sorge moet aenwenden, om altijdt in’t werck des houwelijcx, lustich ende vriendelijck by den man te zijne, op dat de liefde des houwelijcx verwermt ende vermaeckt, vast ende ghestadich worde, ende alle tegenheyt (indien datter eenige ware) uytgheruckt ende vergheten werde. X. Maer hoe soude men desen riem oft bygordel moghen crijghen? E. Daer toe en hoeft men gheen wijchelrijc oft tooverije, Want daer en is geen crachtiger besweeringe, dan vroom, deuchdelijc, ende goedertieren te zijne. X. Ic en soude sulcken man niet connen smeecken, noch hem goede woorden gheven. E. Het is nochtans in uwe macht, dat hy aflate van sulcx te zijne. Waert dat ghy Circes conste condet, ende dat ghy uwen man mocht veranderen in een vercken oft in eenen beyr, Soudt ghy’t oock doen? X. Ick en weets niet. E. Ghy en wetes niet? soudy dan liever een swijn dan een mensche tot eenen man hebben? X. Ick soude liever een mensche hebben. E. Wel aen dan, wat soudy doen, waert dat ghy door Circes conste mocht van eenen dronckaert eenen nuchteren man maken, [fol. D4v] van eenen quistgoet eenen raedtsamen, ende van eenen vuylen luyaert een neerstich man, en soudt ghy sulcx niet willen doen? X. Ja ick voorwaer: maer hoe soude ick aen sulcke conste gheraken? E. Ghy hebter alreede de wete af, soo verre dat ghyse wilt te wercke stellen, hy moet u man zijn met danck oft ondanck, hoe ghyen u nu cont beter maken, hoe ghy u selven meer deuchts doen sult, ende sult te beter in u stuck voorsien: Ghy siet alleenlijck op zijn ghebreken ende lasteren, het welck in u den haet vermeerdert, ende ghy grijpt hem over al metter ooren daer hy hem niet mede houden en cont. Ghy hoorde wel eer t’aenmercken ende t’overweghen al watter goets in hem is, ende hem vatten met de handthave daer hy mede ghehouden mach worden. Eer ghy met hem ghehouwet waert, doen wast tijt t’ondersoecken ende t’overleggen watter quaets in hem was, want men en moeste den man niet alleene metten ooge, maer ooc met der ooren verkiesen, Nu ist tijdt te heelen ende te meesteren, ende niet van over hem te claghen. X. Wie hoorde oyt dat een vrouwe eenen man by den ooren nam? E. Die neemt den man metten ooghen, die maer na de schoonheyt des lichaems en siet: ende die neemt hem met den ooren, [fol. D5v] die naerstelijck acht slaet wat hy voor naem ende faem heeft. X. U vermaninghen zijn wel fijn, maer sy comen wat spaeyachtich. E. Ten is nochtans niet te spade te leeren, hoe men den man soude moghen beter maken. Waer toe veel helpen soude, waer dat het geviele dat ghy hem eenen pant der liefden voortbracht. X. Daer is schoon eenen gheboren. E. Y! Wanneer? X. Al overlanghe. E. Joe veel maenden ist leden? X. Byna seven. E. Wat hoore ick? X. Ende ben oock nu in twijffele van draghen. E. Ja voorwaer, soo heeft dan eenen vruchtbaren acker eenen goeden Bouman becomen. X. Des aengaende en is hy maer te goet. E. Dese clachte hebt ghy met seer weynich vrouwen ghemeyn. Maer en hebt ghy malcanderen van te voren de behoorlijcke plicht des houwelijcx niet toegeseyt. X. Ja wy. E. Te minder is dan de zonde. voorts, ist niet een knechtken tkint dat ghy hebt? X. Jaet. E. T’gaet noch al wel. Het sal den vrede tusschen u beyden vermaken, indien ghyer u op het minste na schickt. Maer wat seggen ander lieden van uwen man? Te weten, uwe vrienden, ende ghespelen, daer hy buytens huys mede verkeert? X. Sy seggen, dat hy van de geschickste is dier zy: [fol. D6v] beleeft, goedertieren, ende mildt, eenen vriendt der vrienden. E. Dat gheeft my goede hope dat hy sulcx zijn sal als wy hem begheeren. X. Och my alleen is hy anders. E. Draecht u slechts soodanich themwaerts, als ick u gheseyt hebbe, ende soo hy u sulcx niet en wordt, als hy anderen is, soo heet my Pseudolalia in stede van Eulalia, dat is in stede van Raedt-geefster een logenaersse. Ende waerom en overleght ghy oock niet dat hy noch ionck is, want ick meyne wel dat hy noch over vierentwintich Jaer niet oudt en is, ende en weet noch niet recht wat een Vader des huysghesins toebehoort, ende en moet geensins dencken daer van te scheyden. X. Och ic hebber nochtans dick op gedocht. E. Maer als u sulcken ghedacht weder in den sin comt, soo overleght ten eersten by u selven, hoe cleyn gheacht, ia gheheel veracht dat een vrouwe is die van haren man sit: Het costelijckste cieraet van een huysmoeder is, haren man ghehoorsaem te zijne: De natuere hevet alsoo gheschickt, ende Godt hevet oock ghewilt, dat de vrouwe gheheel soude onderworpen zijn: ende in alle dinghen haren man ghehoorsaem. Denckt alleenlijck dit (ghelijckt oock waer is) Dat hy u man is, ende gheenen anderen moght hebben, Daer na ghedenckt oock dat cleyn kindeken, dat u beyden toebehoort, [fol. D7v] wat soudy daer mede in’t eynde doen? Soudy dat met u willen nemen? dat waer uwen man van zijn erfdeel berooft: Ende dat by hem te laten, dat waer u selven ontvremden van ’t ghene dat ghy liefste in de werelt hebt. Eyndelijck, seght my, ofter niemant en is die u quaet wilt, ende haet? X. Ick hebbe een Stief-suster, ende sonder die, een Schoon-moeder, die hem niet seer onghelijck en is. E. Gonnen u die soo luttel goets? X. Sy wouden wel dat ick doot ware. E. Maeckt oock dat ghyse ghedachtich zijt: Want wat soudy hun connen doen dat hun aenghenamer soude moghen zijn, dan u van uwen man ghescheyden te sien, ende weduwe te wesen: sonder nochtans een ander man te mogen trouwen. X. Ick love uwen raet wel, maer den langhen arbeydt verdriet my. E. Overleght doch wat moyte ghy sult hebben, eer ghy dit papegaeyken sult connen leeren eenighe menschelijcke woorden uytspreken. X. Seer groote onghetwijffelt. E. Ende salt u dan verdrieten wat arbeyts te doene om uwen man geschict te maken, om naderhant met hem een soeter gherust leven te leyden? Hoe veel arbeydts doen de menschen om een paert te temmen ende toomrecht te maken, ende dat t’haren dienste te ghewennen? Ende sout ons quellen [fol. D8v] wat moyte te doen onse mans t’onswaerts bequamer ende ghehandtsamer te maken? X. Wat wildy dan dat ick doe? E. Ick hebt u alreede gheseyt: maeckt ende besorght dat in huys alle dinck schoon ende reyn zy, ende datter gheen ongheschicktheyt en zy, die den man uyt den huyse iaghe, weest hem oorbiedich met aller vriendelijckheyt, altijdt ghedachtich zijnde d’eere die de Vrouwe den man schuldich is: Laet alle droefheyt verre van u zijn, oock alle dertelheyt ende moetwillicheyt: Weest niet vuyl, onreyn noch stinckende, noch mede gheyl noch oncuysch: Laet u spijse smakelijck wesen, ende altijdt lieffelijcken bereydt, Ghy weet hoese hem best smaeckt, koockt hem dan wat hy liefste eet: Toont u oock vriendelijck en goedich, groetelijck zijnde den ghenen die hy bemindt, ende noodtse dickwils te gaste, makende datter gheduerende de maeltijdt niet dan vrolijckheyt ende vermaeck en zy. Desghelijcx oock als hem den wijn somtijdts wat lustiger maecte, ende op de luyte doet spelen, soo voeght u stemme nae zijn spel: Met sulcke maniere sult ghy hem wennen in huys te blijven, ende sult oock veel oncosten sparen, soo dat hy ten lesten sal comen dus te dencken: Waerlijck ick moeste wel dul ende sinloos zijn, [fol. E1v] te willen buytens huys gaen loopen, tot grooten achterdeele van mijn eere ende goet, by andere vrouwen, nu ick t’huys een soo lustighen vrouw hebbe, die my liever heeft dan de andere, ende van wien ick lustigher ende eerlijcker mach ontfanghen ende onthaelt worden. X. Meyndy dat het my wel comen ende ghelucken sal, indien ickt versoecke? E. Latet op my staen, ick neemt op my, Daerentusschen wil ic uwen man an boort vallen, ende sal hem oock zijns ampts vermanen, ende t’ghene dat hem te doene staet. X. Ick neme uwen raet aen, maer siet wel toe dat hy hier van niet met allen gewaer en worde, want hy sout al overhoop worpen, ende d’onderste opwaerts. E. Sorchter niet vore, ic sal mijne redene soo wel sus ende soo belegghen, dat hy my selve vertellen sal wat geschil datter tusschen u beyden is: dat ghedaen, soo wil ick met hem op mijn wijse omgaen, soo vriendelijck als ick immermeer sal connen, ende (soo ick hope) sallen u weder leveren veel gheschickter ende goeder dan te voren, ick sal oock oorsake nemen van u te lieghen, ende hem segghen hoe vriendelijck dat ghy my van hem ghesproken hebt, X. De Heere Jesus wille onsen aenslach gunstich zijn ende voorderen. E. Hy sallen ghewisselijck voorderen, indien ghyen selve niet en verachtert. |
| FINIS. |
|
Tekstkritiek: |
| De Nederlandse tekst is geheel in gotisch schrift, de Franse tekst (die wij hier niet uitgeven) in romein. Wij hebben de regelval van het origineel gevolgd. De korte zinnen zijn parallel met de Franse vertaling op de tegenoverliggende pagina. |