Olivier van den Tempel - Torquato Tassos vierde gezangh van Ierusalems verlossinge

Olivier van den Tempel: Torquato Tassos vierde gezangh van Ierusalems verlossinge. Amsterdam, 1644.
Uitgegeven door drs. P. Koning, Arnhem.
Red. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Facsimile bij Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

[p. 1]

TORQUATO TASSOOS:

Vierde Gezangh.

van

IERUSALEMS

VERLOSSINGE.

Uyt d’Italiaensche in Neederduytschen Rijm na-gebootsts.

door

O.V. Tempel.

Waer in der Vrouwen listigheydt door haere vleyeryen
wert afgebeelt.

[Vignet: Putto met liedboek]

t’AMSTERDAM,

________________________________

Voor Joost Hartgerts, Boeck-verkooper inde Gasthuys-steegh, inde Boeck-winckel. 1644.

[p. 2: blanco]
[p. 3]

OPDRACHT

Aen den

Eerentfesten, Hoogh-geleerden,

D. SYMON DYLMAN,

Der Medecynen Doctor.

Ende

Med: ord: der Steede Beeverwyck.

O Dylman waerden vriendt! wat doght het my een wonder,
Te hooren u vertreck: gelycken of een Donder
Myn Ooren hadt getreft: dan niet te min ick zegh,
Lockt u de goe Fortuyn, en loopt niet aerslingh wegh.
(5) Dogh ghy hebt myn geverght, voor dat ghy zoudt vertrecken,
Dat ick myn doffe Muuhs.*U te geval wou wecken,
Eer ghy begroeten ginght, den Amstel, en het Y,
Om onse Wycker-meer, zoo preuts, te gaen voorby:
Maer zoo de Beeverwyck? met hare groene Linden?
(10) Met haer Speel-hooven? en wat meer daer is te vinden?
Met al u vrienden? (want ick reecker myn oock een)
Zoo koel te zetten af? t’zyn vreemde bysterheen.
Den grysen Occeaen, zal die niet brulligh bruysen?
Dat ghy zyn Duynen schouwt, en wraeckt door u verhuysen,
(15) Zyn Pannen en groen veldt? dat ghy zyn effen Strandt,
Gaet wis’len voor het vuyl, beslickte Amstel-landt?
Bedriegh u zelven niet. Dan dogh eer dat wy scheyden,
Neem vry Armide mee, laet zy u gaen geleyden,
Zy zoeckt togh avontuur: en waer gebeurter yet,
(20) Dat mee niet ’t Amsterdam niet diergelyck geschiet?
Na dat ick heb gemerckt, ghy schiept een wel behagen,
En hebt op deese Nymph, al mee een Oogh geslaghen:
[p. 4]
Dogh zie wel toe dat ghy, met haer u niet verdwaelt,
En u verschulde plight, niet avereghts betaelt,
(25) Tot nadeel van die geen, die met haer lieve loncken,
Wel een verwayden Haen, mee konnen sou ontfoncken:
Maer haeren Anteros, te klaerlyck blycken doet,
Hoe dat men deese twee, niet vergelycken moet:
’t Is best om haren ’t wil, dan wysselyck te mallen:
(30) Want daer den eenen heldt, zou d’ander moogen vallen;
Ick heb gemeynt ghy waert of lauw’, of koel van geest,
Dat schier geen sprenckje vier, meer in u waer geweest,
Voor die staegh zit en suft, of in Galenus boecken,
Of in Hippocrates, om driftighlyck te zoecken,
(35) De konst Aesculapy. Ick zie nu dat ick dool,
Dat ick my heb vergist: ghy hebt Cupidoos school,
Wel deegelyck bezoght: wy hoeven geen getuyghen,
Dat ghy voor zyn Autaer pleeght willighlyck te buygen:
Dat u verliefde jeught, mee eertyts heeft geblaeckt,
(40) En door der Minnen-schight, u hart mee was geraeckt.
Al schynt het dat met Asch u koolen zyn bereeckendt,
Dat ghy die inden Heert zyt in een Doofpot steeckendt.
’t Zou light wel weer geschien, dat op een nieuw door vlam,
Van ’t dartel wight zyn Toorts, ’t gedoofd’ aen’t glimmen quam
(45) Heeft Cupido u noyt gaen in u jeught bedroeven?
Heeft hy noyt Alssem u, of Roedt, of Gall’ doen proeven?
Was noyt u hart door loodt: maer wel door Gout gewont?
’k Wed' zoo het Boefje quaem, wel weer huysvestingh vont.
Oock weet ghy (ick vertrouwt) hoe hy zyn kraght, kan baren,
(50) Zoo by een grauwen Cap, als by swart bruyne, haaren:
Hoe wel het best by dees’, als by de ander past,
Dan Min en heeft geen weth, zyn wil staet altyt vast.
Maer hoort Armidens praet, of zy al quaem te lispen,
Ey! wilt haer daer om niet, begrollen of berispen,
(55) En geeft het Leerkindt toe, ’t heeft somtyts oock zyn val,
Wanneer een Cromtongh yets, in ’t duyts na-bauwen zal.
[p. 5]
Dogh zy heeft al gevraeght, Nabootsingh ist wel ’t aghten,
Heeft het niet veel berisps? en schimpingh te verwaghten?
Veel moeyt en kleyne Eer? ziet ’t was myn wel bewust,
(60) Nogh Dylman kon ick niet myn houden stil gerust:
Met Vignau, Vigineer, de Bragh al Fransse Geesten,
Heb ick myn nu geschoeyt, gebruyckende hunn’ Leesten:
En zoo dat maecksel, op zyn Hollants wel bevalt,
Wat schade is het dan, dat ick wat heb gemalt.
(65) De onbesuysde jeught, doght my, wiert hier geweesen,
Wat Schilles, wat Charibds, wat Sirten, zyn te vreesen,
Voor die in liefdens Zee, of Minnens baren swemt,
En door Cupidoos vier, zyn harte voelt beklemt:
Want of wel Naso schreeff, heel meesterlyck van Minnen,
(70) Met al Mins Goochelspel, in Tasso zal men vinnen,
Dat hy wel aerdighlyck zyn Leerlingh is geweest,
En dat se waren beyd’, beswangert van een Geest.
Of nu myn rauwe stem, zyn zoet, en lieflyck spreecken,
En zyn bevalligheyt, met zyn Toscaensche treecken,
(75) Aen onse Bataviers, wil brengen aen den dagh,
Ick weet ick hooger stap, als 't peerdt wel draven magh:
Ick weet wel, dat ick niet heb uyt dien Bron gedroncken,
Wiens voght. een doffen Geest, doet leeven en ontfoncken,
Dan die een Eezel dryft, al gaet hy traeghlyck voort,
(80) Die komt te lange-lest, noch mee al inde Poort:
Maer op Parnassy-top, met Pegasus te vlieghen,
Meent ghy dat ick ’t vermagh? ghy zout u zelffs bedriegen.
Ick ben met loode Schoen, Armide nagegaen,
En Dylman, na myn doght, ’t was al een stout bestaen.
(85) Wie hierom koocker-muylt, ick zalder niet na vraghen,
Berght ymant klaerder Zon, hy laet het vry op-daghen:
Want ick na geen gefleem, of lof getuydt verlangh,
Als ick van u o! vriendt! maer gunst voor loon ontfangh.

O. V. Tempel.

[p. 6]

Kort begryp,

ofte

INHOUDT.

DIen Godefroy, dien wysen Heer,
Een gants Bosch, kapt, en kerft ter neer,
En maeckten meenigh starcke-bou,
Daer meede hy bestormen wou,
(5) De Muuren van Jerusalem:
Wat hy bestaet al luckt het hem.
Als Satan, vyandt vanden Mensch,
Nu zagh, hoe*dat het gingh na wensch
Van Godefroy, en van zyn volck,
(10) Daghvaert hy in een helsche kolck
Al der Duyvelen spoock by een,
Om hun te doen verstaen, zyn reen:
Beveelt hun strengh, dat yders maght,
Het Christen-volck, te krencken traght.
(15) Wiens goet*voorneemen, en beleydt
Te stuyten, is strackx elck bereydt,
Maer Hydraoth, wiert aldermeest
Gestoockt, van zijnen boosen Geest,
Die door Armide, zijne Night
(20) Veel leets, en jammers, heeft verright.
Armide die met schoon gelaet,
In’t Christen Leeger, broeyt veel quaet:
Die hulp door loose schalcke list,
Aen Godefroy te zoecken wist.
(25) Den wysen Vorst, ontseyt het haer,
Zy smelt door tranen, en misbaer
Zy kryt, zy weent, zy zught, en karmpt,
Dies veel, haer droeve schoont, erbarmpt:
Zoo dat zy ’t Hert van meenigh Helt,
(30) Met listen kreegh in haer gewelt.
Armide konstigh hier af beelt,
Hoe vrous gevley de Manskraght streelt,
En hoe een vroom, en moedigh Man,
Daer door versmaetheyt lyden kan:
(35) Wie luystert na het Vrou-gefluyt,
Hoe wys, hoe sneegh, hy raeckter uyt.
De dappersts vanden Christen hoop
Die raecken schandigh op der loop,
Door light Gelooff, van deese Vrou:
(40) Dies korte vreught, en laet berou,
Gestadigh op hun hielen treedt,
Sy doolen al, en geen het weet:
Zy waghen dwaeslyck ziel en lyff,
Ten dienste van dit snoode Wyff:
(45) Elck een, was om dees' Vrou in pyn,
Gheen wilden haer wantrouwigh zijn:
Elck een, die zoght haer by te staen.
Jae raesden al om mee te gaen:
Dus gaff den Veltheer, haer ten lest,
(50) Thien Cappiteynen vande best,
Door lootingh, dogh het viel na keur,
Daer meede streeck, Armide deur.

[p. 7]

’T VIERDE GESANG,

van

IERUSALEMS VERLOSSINGHE

TORQUATO TASSO,

Nagebootsts.

TErwijl het Christen-volck, vast driftigh zijn met wercken,
En dat aen alle kant, hunn’ yver is te mercken,
Dat hier een halve Maen, dat daer een hooge Katt,
Dat ginder lagh een schans, En dat den Veltheer hadt,
(5) Zijn leeger dight aen een, beslooten, en begraven,
Dies die van Salem schier den moet verlooren gaven:
Zoo gleurt den vyandt van het menschelijck geslaght,
Met zijn holnijdigh oogh, op de latijnsche maght:
Die onvertsaeght, en met onwanckelbaer vertrouwen,
(10) Van d’ aengevangen krijgh, een goede uytkomst houwen.
Dus raest hy heel verwoedt, van spijt, zijn lippen bijt,
En brult gelijck een Stier, die groote pijne lijdt,
Gesteecken van een Wesp: het schijnt hy wil uytstorten,
Zijn ingekropte smart, hy steent, hy zught, by horten,
(15) Met opgeswollen keel, en overgroot geluydt,
Barst hem zijn dul gebeer, ten hals en monde uyt.
Ten lesten hy besluyt, een middel te bedencken,
Voor ’t uytterts, en voor al, de Christenen te krencken,
Dus fluckx hy inder yl, zijn Raet vergaren doet,
(20) (O! schrickelijcken raet! onnut tot eenigh goet!)
Gelijcken of hy kon, o! reghten narr’! beletten,
Den overgrooten Godt, wiens willen, ende Wetten,
Niet te beletten zijn. O dwaes! en zott gedaght.
Die uwe maght, by Godt, en Godt gelijck, u aght.
(25) Die niet en denckt, hoe Godt, geen letzel heeft, of hinder:
Maer dat zijn stercke handt, is over al verwinder,
En die door groove zond’, den goeden Godt vergramt,
Dat hem den donder kneust, en ’t blicxsem vier bevlamt,
Driemael met groot geschril, heeft d’ hels Trompet gekloncken,
(30) Door die, die haer de kraght, en stemme, heeft geschoncken,
Te hoop, te hoop, te hoop, ghy Geesten al te mael,
En strackx zoo dreunt, en beeft, de groote duyster zael.
Dit heesch verroest geluydt, van uyt de hell gespoogen,
Dat heeft de wolcken dick, en swarte loght, betooghen:
(35) Men heeft geen donders noyt, ter werelt zoo gehoort,
Schoon dat van yder slagh quam hondert blicxsems voort,
Nogh nimmermeer en heefr, de Aerd’ zoo veel geleeden,
Of door aertbeevingh die van onder wiert bestreeden,
[p. 8]
Door een beslooten windt, die dan met groot getier,*
(40) Ten lesten daer uyt barst zoo meede was het hier.
Met groote meenighten, de Alastorés quamen,
Wt alle hoecken voort, en al te samen namen,
Hun gangh na s’ Koninghs hof: maer o! in wat gedaent.
Wat schreumelijcker schrick! is in hun weezen staendt!
(45) Wat vreeselijcker Doon! is dat men niet kan speuren,
In hunn’ vervaerlijck oogh! wat klauwen magh men keuren!
Waer dat zy heenen gaen! hier ziet men van een Beer,
Daer van een Griffioen, gins van een Leeuw’, en weer,
Dan van een Tyger fel: de andere zijn behangen,
(50) Op ’t aenzight van een Mensch, met een Paruyck van Slangen,
Een langh geknoesten steert, sleept hun van aghter aen,
Die zy dan heen, en weer, met krunckel-drayen slaen.
Men zagh nogh overal, met groote hoopen swieren,
Veel Monsters wreet en fel, veel grouwelijcke dieren,
(55) Veel duyzent snoode vuyl Harpyen, vol van stanck,
Veel dootelijcke Sphincx, met Phitons, groot, en lanck:
Gorgoonen bleeck, en vael, veel hallif-mansche Paerden,
Veel Charibdis, en Scijlls, Chimééren, die vervaerden,
Een yder wie hun zagh: want niet, als vier, en vlam,
(60) Wt hunne holle keel, en open neuze, quam.
Drie hoofde Gerions, een-ooghde*Pollipheemen,
Cop-groeyende Serpents, die moght men daer zien sweemen,
En spocken, die van elck, genoomen hadden ’t geen,
Dat in een yders lijf, het vreesselijckxste scheen.
(65) Rontssomme den tyran, heeft elck zijn plaets genoomen,
D’een hoogh, en d’ander laegh, na dat hun toe moght koomen,
Zijn Mayesteyt in ’t midd’, de Septer, in zijn handt,
En die was slim, en grof, geknoest aen alle kant:
Waer by, of by wat hooght, zal ick hem vergelijcken?
(70) Geen berghen, of de loght, al om hun kruyn gaet strijcken,
En hebben hier niet by: Atlas, en Calpé zijn,
By zijn hoovaerdigh hooft een stip maer, inden schijn,
Zijn opgeblasentheyt, zijn hooghmoet, zijn vermeeten,
En zijn verwaent gelaet, is op het hooghsts gezeeten:
(75) Zijn doncker wreet gezight, en zijn gekroonden kop,
Met zeeve hoorens, beurt hy tot de Wolcken op:
Zijn trotse prattigheyt, zijn zuur, en stuur, straf weezen,
Den opslagh van zijn oogh, vult elck met schroom, en vreezen:
Zijn vierigh roodt gezight, wanneer hy ’t drayt en keert,
(80) Dat flickert eeven als een Starre met een steert:
Met heeckeligh swart haer, en met verkliste vlocken,
Was van de ooghen af, zijn keever-kin betrocken,
Dat hingh hem ongeschickt, tot op zijn ruyghe borst,
Met tay vuyl slijm, en quijl, zeer kléételijck, bemorst.
(85) Zijn backhuys, en zijn keel, gingh als een afgront oopen,
Waer uyt dat drabbigh, dick, gestolt bloedt, quam gedropen.
[p. 9]
Wt Aethnaas oven noyt, zoo vuylen damp, en quam,
Als deezen waessem was, vermenght, met roock, en vlam.
Van Solpher, en van Pick; en als dan oopen ginghen,
(90) Zijn lippen, quam een roock, met wolcken daer uyt dringhen:
Hy swaeyt driemael zijn Staf, en driemael zich verzet,
Met luystert yder gau, en op zijn uytspraeck lett.
Reght voor de helsche poort, lagh Cerberus ghedoocken,
Geensins hy bassen dorst, terwijl hy heeft ghesproocken,
(95) Cocytes swarren bloedt, heeft haren loop verstaeckt,
Noch Hydra, heeft dien tijdt, mee gheen gherught gemaeckt.
En door zijn grof geluydt, zeer vreeslijck opgeheeven,
Begon de gantsche hel te schudden, en te beeven,
’t Weergalmden over al, geen hol, of geen spelonck,
(100) Daer hy niet wiert gehoort, of daer zijn stem niet klonck.
Ghy helsche groote Goon, ghy Vorsten, en ghy Heeren,
Die waerdigh zijt, dat elck, den Heemel zou regeeren,
En zitten op den Throon, van waer wy t’ samen al,
Zoo ongheluckigh deen, een schandelijcke val.
(105) Van daer*(zegh ick) daer wy ons’ eerste weezen namen,
Afdalende zoo laegh, tot wy tot hier toe, quamen,
Tot in dit droevigh dal, in deeze donckere kuyl,
In dit verswooren Rijck, en dees’ speloncken vuyl,
Vol grouwels, en vol schrick, ghy hebt nogh wel onthouwen,
(110) Hoe die van booven is, altoos met misvertrouwen,
Met wangunst, en afkeer, vol smaet, op ons verhit,
Om dat ons’ hooghmoet, doght, te zitten, daer hy zit.
Den zelven nu, voor wie wy doemaels, mosten vlughten,
En die zoo schendigh is, de oorzaeck van ons zughten,
(115) Zit nu vol heerlijckheyts, vol luysters, en vol glants,
Gebiedt met volle maght, in Heemel, aerdt, en gants
Wat oyt gheschapen is. De Zon, de Maen, de Sterren,
Houdt hy in haren plight, op datse niet verwerren.
En in de plaets, dat wy dat schoon vergulde light,
(120) Des Heemels zouden zien, zoo heeft hy ons betight,
Voor muyters, en Verraers, en eeuwigh hier ghebannen,
Berooft, van alle hoop, hem weerom te vermannen,
Ontbloot van alle eer, veraght, verfoeyt, benijdt,
En dan nogh ach! dat my het meest van allen spijt!
(125) Dat hy den brooschen Mens, van aerde voort gekoomen,
Dat hy dien (onverdient) ten Heemel heeft ghenoomen:
Een sleght verworpen Mens, maer wat een vreemden zin,
Een Mens die uyt het kley, en slick, heeft zijn begin.
Tot meerder gunst, en liefd, zoo most zijn zoone sterven,
(130) Op dat den aertschen Mens, den Heemel zoude erven,
En al tot onser schae. Tot in de hel hy daelt,
Hy breeckt de ysere poort, en kraghtigh daer uyt haelt,
Die ons het voorschick hadt, van langher handt gegheven,
Om hier gestraft te zijn, van ’t quaet, door hun bedreeven.
[p. 10]
(135) Dees’ voert hy al met hem, en tot ons meerder schandt,
Zoo zijn hier tot zijn eer, zijn zeege-vaens geplant.
Tot teycken dat hy heeft, de hel, en doot, verwonnen:
Maer waerom heb ick doch zoo droeven klacht begonnen?
Waerom verhael ick ’t leet, den druck, de pijn, en smert?
(140) Waerom roer ick de wond, waer door zy quader wert?
Wie isser onder u, ey zeght, die heeft vergeeten*
Den hoon, de trots, de smaet, die ons wel is verweeten,
Zoo veel, en menichmael? zeght eens, wat tijdt, wat stondt,
Wanneer het is ghebeurt, of wie dat oyt bevondt,
(145) Dat hy als vyant niet, sich teeghen ons quam zetten?
Wat aenslach hadtmen oyt, die hy niet gingh beletten?
Doch Schippers ziet noch toe. ’t Voorleeden is te laet,
Laet ons dat overslaen, let hoe ’t nu huyden gaet.
Helaes! en ziet ghy niet? met wat ghewelt, en krachten,
(150) Hy na het heydens volck, gaet loeren, ende trachten?
En doet het u niet wee? gants Azyen te zien,
Met al het Jootsche volck (schier overheert) gebien?
Zal zijnen naem, en lof, hoe langhs hoe meer vermeeren?
En zal hy maer alleen, genaemt zijn Heer, der Heeren?
(155) Zal in verscheyden tael, met lofzangh, en ghedicht?
In Brons en Marmer-steen, zijn eer zijn uytgeswicht?
Zal Baal, Astaroth, zal Chamos, Moloch, moeten
Met Dagon, ende Bell, vertreeden zijn met voeten?
Geen Autaers werden meer, om onzent wil ghestoockt,
(160) Voor ons gheen Mirh, geen Goudt, geen Wieroock vat, meer roockt,
Geen Lamp meer voor ons licht; ons Tempels gaet men wijen
In zijnen hoogen naem, wel moet men dit al lijen?
Zal hem alleen Beloft, Gebeen, en Offerhandt,
Gheschieden? en ons niet? o fy! wat grooter schandt!
(165) Men neemt ons onsen Tol, van zoo veel duyzent zielen,
Die om hun groove zond, in onze macht vervielen:
Men rooft ons ons ghedeelt, wat ist ten lesten ziet,
Dan Pluto Coningh is, eens grooten, wat toch? niet.
’t Geschiede nunmermeer! neen, neen, zou u onbreecken
(170) Het trots en hoogh ghemoedt wel eer zoo vroom ghebleecken?
Zou in u kloecke Borst, niet schuylen ’t selve hert,
Waer mee het Heemels heyr, van ons bestreeden wert?
’t Is waer, en ick bekent, zy hielden de victory:
Maer ons onwin’lijck hert, bleef eevenwel de glory:
(175) Fortuyn, en goet gheluck, die waren op hun zy,
Doch d’onvertsaeghtheyt die bleef ons onwick’lijck by.
Nu dan het is ghenouch, ghenouch is ’t hooft ghebroocken,
Met al d’onnutten klap, die ick hier heb ghesproocken,
Wat hoefter zoo veel praets? en ben ick niet ghewis,
(180) Dat uwen wil, zoo ree om doen als hooren, is?
Dus gaet mijn eyghen broers, ’t is voor ’t ghemeene besten,
Ghy zijt mijn rechter handt, mijn borstweer, en mijn vesten,
[p. 11]
Mijn goe gezellen gaet, mijn trouwe lieve Maets,
Gaet heenen; maer gaet ras, mijn waerde Cameraets:
(185) Verzint al wat ghy meught, bedenckt wat ghy kont dencken,
Waer mee ghy eenich zints, de Christenen mooght krencken:
Of anders ’t is gedaen, wy werden overheert,
Jae al het Jootsche rijck, zal staen te vier, en sweert.
Ziet ghy die vlammen niet, allom zoo flickrich branden?
(190) T’ zaa! rept u! blustse uyt, kletsts u geklaude handen,
In vrou Fortunaes vlecht, nu zy van vooren staet:
Want achter is zy kael, en haer niet grijpen laet.
Met loosheyt, en bedroch, door ’r leegher heen wilt varen,
Wilt vry den schalcken Vos, en Leeuw, te zamen paren,
(195) Niemanden niet en schroomt, noch niemant vry en laet:
Maeckt dat den eenen als landtlooper, doolen gaet,
Een ander tot den strijdt gheneyght om bloet te plenghen;
Maer laet die door het stael, door andere weer om brenghen:
Gebruyckt aen andere weer, een andere manier,
(200) Als dat hy hittich blaeckt, door een onbluslijck vier,
Dat door een zoete lach, en vriendelijck te spreecken,
Een poezelighe Snol, heeft in zijn borst onsteecken.
Ten lesten, maeckt dat al den onbesneeden hoop,
Vol muytery, met twist, met scheuringh, met oploop.
(205) Hun trotsen Capitayn, en Hartoogh zoo benouwen,
Dat hy niet weeten zal, op wien hem te betrouwen:
Verwart, verwoest, vernielt, slae doot, vermoort het al,
Ziet daer hebt ghy mijn wil, de daet ick wachten zal.
Het leste woort en was ten vollen niet ghesproocken,
(210) Of dit vervloeckt ghespuys, is t’zeffens los ghebroocken,
Verlatende het droef, en duyster hels-gehucht,
En na het helder licht, nam yeder een zijn vlucht,
Wtbortelendt, ghelijck de stuure winden bruyzen,
Wanneer zy brullich, forts, uyt hunnen nest verhuysen,
(215) Met groot gevaerlijckheyt, van Thoorens hoogh gestelt,
Van scheepen op de Zee, van boomen op het Velt:
Men hoorde hun de locht, met hunne vlercken scheuren,
Geschildert, en gemaelt, met alderley koleuren,
Als onse pepels zijn: En in een ooghenblick,
(220) De gantsche Werrelt door, had yder zijnen strick.
En yder een van hun, arghlistich gingh verzinnen,
Hoe, ende op wat wijs’, en wat hy zou beginnen,
Te smeeden in zijn gheest, dat hy vol spijt, en hoon,
Den mens bedrieghen mocht ghelijck hy is ghewoon.
(225) Maer ghy o Muza zeght! ey lieve wilt vertellen,
Wat oorsprongh dat voor eerst de Christenen quam quellen,
Tot grooten ongeluck, van zoo veel daden out,
Zoo langhen tijdt geleen, wert u alleen vertrouwt,
Ons het verhael te doen, waer van schier geen geheughen,
(230) Door het verloop des tijts, tot ons heeft koomen meughen,
[p. 12]
Als door een kleyn gherught, dat Ossa, metter haest,
Wt Lethus raept, en ons, door haer Bazuyne blaest.
Den Septer van Damas, zijn Steeden, ende Landen,
Die swayden op dien tijdt, in Hydraoth, zijn handen,
(235) Dien grooten tovenaer, die van kints beenen af,
Hem tot de looghen-konst, van waer te zegghen gaf.
De diepte vande Zee, en Heemels hooght, hy meeten,
Hy kenden al den loop, der Starren en Planeten,
Hy wist te seggen wat de vlught der voog’len was,
(240) Des naght uyls droef geschreeu, des ravens vroegh gekras.
Op ’t snorcken van een lamp, op ’t huylen vande honden,
Op ’t krayen van een haen, op oucht, en avont stonden,
Op ’t stincken van een goot, op ’t kraecken van een poort,
Daer brocht hy altijdt d’een, of d’ander beuslingh voort.
(245) Geen zoo geringhen zaeck, of hy wist die de luyden,
d’Een dus, en d’ander zoo, tot goet, of quaet, te duyden:
Door opgepronckte reen, met een gefronsselt hooft,
En valschen schijn, zoo wiert, het sleghte volck verdooft.
Maer of hy dit al doet wat magh hem dat al baten?
(250) Voor zegger zijnde hy gheen zeecker eyndt kan vaten,
Van d’aengevanghen krijgh, hoe die afloopen zal.
Indien des Heemels loop, indien de Starren al?
Indien d’ oraeckels vals, zijn weet lust, niet en boeten?
Wat leyt den bloedt dan zoo met zijn vernuft, te wroeten?
(255) Hy oordeelt (laes! maer hoe, het s’menschen brosch verstant,
Met losse toomen rijdt) als dat Godts stercke handt,
En zijn voorzienigheyt, beslooten had ’t verderven,
Van ’t Christen leeger, dat van ’t Westen, daer quam swerven.
En al zijn vrees die was, dat ’t vollick vande Nijl,
(260) Alleen d’ eer hebben zou: zoo heeft hy metter ijl,
Hem zelven ingebeelt, hoe hy daer toe moght raecken,
Zijn onderdanen daer deelaghtigh in te maecken.
Dogh ziet hy schrickt; en vreest, der Franssen kloecken moedt.
Wiens vroome dapperheyt hem stuyt, en weerom doet
(265) Bedencken, by al dien, een slagh met bloet vergieten,
Gewonnen wert, die windt, voor winst, verlies genieten.
Hy suft, hy zit en droomt, denckt met een diep gedaght,
Of zy tot scheuringh niet, en konden zijn ghebraght,
Dat hy dan gelt, nogh goet, nogh arrebeyt, zou sparen,
(270) Op dat hy met de zijnn’, en met d’Egiptinaren,
(Te zaem by een gevoeght) de prijs, en overhandt,
Behielt, en d’ander weer, de neerlaegh, en de schandt.
Terwijl dat hem zijn breyn, zoo duysligh is beladen,
Komt hem zijn quaden geest, aenstoocken ende raden,
(275) En blaest hem in het oor, en prickelt hem zijn hert:
Want waer hy twijfel slaet, door hem verzeeckert wert,
Beswangert zijn gemoedt, met duyzent nieuwe vonden,
En middelen, waer door, na ’t schijnt, te lighter konden,
[p. 13]
Zijn uytghevoert, dat hy zoo vast heeft ingebeelt,
(280) En dat zoo diep gehuyst, in zijn ghedaghten, speelt.
Hy had een schoone Night, zoo schoon dat die van ’t Oosten,
Dat zy het puyckje was, vrywilligh heur getroosten,
Begaeft met zoo veel zoets, en zoo veel vriend’lijckheen,
Dat yder had ten deel, dat hadde zy alleen:
(285) Maer waerom oock voorzien, met zoo veel listigheeden,
Doortraptheyt, vals bedrogh, beveynstheyt, smeeck gebeeden,
En met zoo zoeten stem, daer elck door wiert bekoort,
Dat noyt van Meeremin, is diergelijck, gehoort.
Geen zoo gesleepen Feeckx, geen Circes toover-kraghten,
(290) Geen treecken noyt zoo slim, zijn by de heur te aghten,
Of dees’ die spant de kroon, heeft ymant oyt bedrogh
Gepleeght, die koome hier en leert by deeze nogh:
Want dees die weet het al: dees’ dan die laat hy haelen,
Verklaert zijn opzet haer, dat zy stracx altemaelen,
(295) Heel goet vindt, en wel vat, dus leyt hy al zijn zorgh,
Op haer, die hem hier blijft, een trou, en vaste borgh.
Hy sprack o! waerde Night! zoet Meysjen! reght gepreezen!
Die onder ’t goude haer, dat lieffelijcke weezen,
Dat jeughdigh zoet gezight zulck hoogh begrip, verschuylt,
(300) Dat Mannen wijsheyt zelf, hier nijdigh over pruylt.
Ghy die met zulck vernuft, mijn weetenschap, en kunsten,
Hebt onder mijn gheleert, ghy weet wat liefd’ en gunsten,
Ick staegh u heb bethoont: nu heb ick wat begost,
Dat ick gerockent heb, ghy my volspinnen most:
(305) Zoo ghy maer mijnen zin, ter deegen wel kont vaten,
Gewis mijn Heerschappy, zal ’t stijven, ende baten,
En ick oudt grijzen Man, zal door een jonghe maeght,
Mijn hoop, en al mijn lust, zien na mijn wensch geslaeght.
Wel Nighje ghy moet gaen, maer ras, wilt niet vertraeghen,
(310) Gaet waer den vyant heeft, zijn leegher neer geslaeghen,
Stelt daer u konst te werck, wat dat een vrou vermagh.
Van minne-googelry, dat brenght daer voor den dagh:
U reeden nockendt spreckt, wilt droeve tranen schreyen,
Eyst u verzoeck zeer heus, met smeecken, ende vleyen,
(315) De bloode Maeghden-schaemt, met driestheyt, overtreckt,
Met glimp van waerheyt, ’t vals, bedrieghelijck bedeckt.
Wilt door bedroefde schoont’, en uytspraeck half gesweeghen,
Het aldersteeghste hart, doen buyghen, en beweeghen:
’t Waer wel een wreet gemoedt, wiens oogh, zoo schoonen Vrou,
(320) Zou aenzien, en wiens hart, niet heel ontroeren zou.
Stelt dan u stricken uyt, wilt loos, u netten hanghen,
Of ghy by avontuur, dien Godefroy moght vanghen,
En krijghen inde knip: ach! of het moogh’lijck waer!
Dat hy door u gezight, u blond’ ghekrulde haer,
(325) Door uwen lieven mondt, en hoonigh zoete woorden,
Verlieft, na geenen Krijgh, of Ooreloogh meer hoorden;
[p. 14]
Maer zoo den schalcken Vos, hem niet betrappen liet:
Spaert dan u lock aes, voor die andere grooten niet:
Krijght ghyze inde val, wilt hun den pap zoo koocken,
(330) Op dat ons harten-leet, ten deel mach zijn ghewroocken,
Verricht u dinghen wel, om het gheloof, (sprack hy)
En dienst van ’t Vaderlandt, zoo staet het alles vry.
Armide trots, en fier, begaeft met al het geenen,
Dat oyt de goe natuur, aen menschen mocht verleenen,
(335) Hooghmoedich op haer schoont’, die nam den aenslach aen,
En van dien avondt noch, is zy van huys ghegaen.
Al moederlijck alleen, op minst ghebaende weeghen,
Op paetjens van ter zy, en buyten weeghs gheleeghen,
Ontdeckt met ’t vrou ghewaedt, zoo hoopt zy dat zy zal,
(340) Verwinnen het gemoedt, van deeze Helden al.
Den mompelingh terstont, hem*overal verspreyden,
De oorsaeck van haer komst, d’een zus, en die zoo zeyden:
Maer alles was door konst: Een korten tijdt daer an,
Komt zy in’t Leegher haer verthoonen alle man.
(345) Met datmen had gezien, zoo klaren schoonheyt blincken,
Van waer die komen mocht, kan nienant niet bedincken:
Men preevelter te hoop’ d’een luystert d’ander toe,
De mont van spreecken noch het oogh van zien wiert moe.
Ghelijcken alsmen ziet, by lichten daghe dwalen,
(350) Een Starre met een steert aen s’Heemels blauwe zalen,
Die niet als vier, en vlam, uytwerpt, ende spouwt,
Waer door elck staet verbaest, zoo mee die haer beschouwt.
Elck vraeght van waer komt dees? heeft Argos oyt te vooren,
Of Cypren wel ghezien, of Delos mooghen hooren,
(355) Van zoo een schoone Vrou? in weezen en gedaent,
Noyt gheen gevonden wiert, of dees’ is booven-gaend’:
Haer fijn goutdradich hair, en fray gevlochte tuyten,
Ginck een doorschijnend’ Floers, zeer aerdichlijck besluyten,
Doch hier en daer wat los, door konst ghemaeckt, zoo ’t scheen,
(360) Dat men het somtijts zach, en somtijts weer verdween.
Gelijck wanneer de zon, bleeckverwich, gaet verdwijnen,
En voor een wolcke duyckt, on helderder te schijnen,
Wanneer die weer vertreckt, zoo dat de Werrelt gants,
Weer dobbelt wert verlicht, door dien vernieuden glants.
(365) Een Sephir zacht, en zoet, kruld’ haer ontvlochte haeren,
Die van natuuren zelfs, gheneycht te krullen waeren:
Een stuurs, en lief ghelonck, een mildt, en schaers, ghezicht,
Waer dat den Godt der min zijn woonplaets heeft ghesticht,
En thoont zijn groote macht, dat somtijts uyt laet schieten,
(370) Een straeltje, daer het hart, een wondt door moet genieten.
Haer aensicht klaer van glants, ghemengelt met een bloos,
Veer booven Leely wit, en ’t bloeyen van een Roos.
En waer by is haer mont, en lipjens te ghelijcken?
Dat Karssen, en Corael, in gloeyentheyt doet wijcken:
[p. 15]
(375) En haren Boezem is ghelijck Albast, zoo wit,
Daer ist dat eerst de Minn’, ten vollen heerlijck zit:
Twee Borsjens rondt, en hart, daer naeckt, en bloot gheleeghen,
Ten halven (voorts benijdt) in’t keurslijf toeghereeghen,
Benijdt: maer hoe benijdt? of zy voor ’t graghe oogh,
(380) Yets sluyten wil, ’t is raes, ten is niet in ’t vermoogh,
Te sluyten voor ’t ghedacht, dat met een zoet bedencken,
Gaet vry en vranck, waer ’t wil, niets, niets, en kan dat krencken,
Daer is gheen aertsche stof, of dringht daer noch al door,
Geen zoo verhoolen plaets, daer baet geen sluyten voor.
(385) Gelijcken als de zon, met zijn vergulde stralen,
Dringht door het klaer Cristael, en kan door ’t water dalen,
Zoo eeven kan ’t gedacht, gaen zien die schoonicheyt,
Dat onder eenigh kleedt, dicht, als begraven leyt:
’tWelck dan de lust verweckt, en prickelich komt quellen,
(390) Gaet aen begeerlijckheyt, heel smaeckelijck vertellen,
Van ’t wonder datter schuylt, waer door dan ’t Ingewant,
Voorts heel onsteecken wort, en gants raeckt inden brant.
Armide dus gheroemt, van yeder een gheprezen,
Die gaet al heuren ganck, en denckt het zal wel weezen,
(395) Zy ziet, en merckt het wel; maer treckt het heur niet aen,
Jae lacht vast in haer zelf: zy bleef een lutje staen:
Daer naer vraeght zy: maer waer? ey zeght my, goede vrienden,
Waer gae ick best, dat ick den Veltheer toch mocht vinden?
En isser niemant niet, die mijn eens by hem leydt?
(400) Des Prinssen broeder stracx (Eustace) was bereydt.
Gelijck een Mugge, die een lichte keers ziet schijnen,
Daer haestich heenen vlieght: maer vlieght, om te verdwijnen,
Zoo quam den deezen mee, gheloopen metter haest;
Maer hoe hy nader komt, hoe hy hem meer verbaest:
(405) Doch dat belet hem niet, on in haar dertle ooghen,
Met yver lust en wil, noch meer te doolen mooghen:
Zy met een fier ghelaet, verzelt met zeedigheyt,
En met een eerbaer schaemt, haer onschult heeft ghezeyt.
Ick bid u eedel Heer, ey! wilt het mijn vergheeven,
(410) Dat ick dees’ vryicheyt heb teghen u bedreven,
Voorwaer een minder zal mijn hier zijn hulp wel bien,
Door u zou my, mijn Heer, te grooten eer geschien.
Dit was een vierslach dat zijn s’herten vonck dee glimmen,
En van d’onglomme vonck, een groot vier quam te klimmen,
(415) Een onuytbluslijck vier. Hy antwoort weederom,
Door liefde wiert hy stout, en koen, door ouderdom,
Me vrouwe, by aldien u zulcken naem betaemet:
Want die u ziet, ziet niet, dat sterflijck wert ghenaemet:
Maer wel, op wien dat al de krachten vanden loop,
(420) Des Heemels storten uyt, hun gaven over hoop.
U weezen, u ghedaent, u schoonheyt, en manieren,
Veel meer, als eenich beeldt, des Heemels u vercieren:
[p. 16]
Van waer is dogh u komst? wat wil jy? wat bestier?
Of wat gheval van u, of ons, drijft u togh hier?
(425) Zeght vry, op dat ick magh neerknielen voor u voeten,
Wat ick (Godinne) zal, om uwen ’t wil doen moeten?
Zoo ghy Godinne zijdt? en ben jy dat oock niet,
Ick liever sterven zou, als niet doen u ghebiedt.
Indien dat gy (sprack zy) een mislagh hebt beganghen,
(430) Is dat ick heb (mijn Heer) te hooghen lof ontfanghen?
Nae dien verzierden roem, ick niet met allen vraegh,
U prijzen is te hoogh, en mijn verdienst te laegh,
Zou ick onsterflijck zijn, als een Godin verheeven?
Ick? die als ballingh moet, in groote droefheyt, leeven?
(435) En leevendt, ben ick doot, door dien ick ben verzelt,
Met ramp, en ongeluck: Ja naght, en dagh, onstelt,
Door hartzeer, en ghequel: dat doet my (dus beladen)
Vol klaeghelijck verdriet, in bracke tranen, baden,
Dat doet my arme maeght, gebannen uyt haer goet,
(440) Dat die, aen uwen Heer, dien wijzen Vorst, nu moet,
Verzoecken hulp, en heul, en na de luyden zeggen,
Zal hy voorzeecker my mijn beede niet weerlegghen:
Indien dan eenighsints, beleeftheyt in u woont?
Zoo bid ick dat ghy my, dien goeden Heer, dogh thoont
(445) ’t Is meer dan reen sprack hy beleeft, en wel bescheyden,
Dat ick als voorspraeck u, gae by mijn broeder, leyden,
Gelooft my schoone Maeght, wilt vry daer vast op gaen,
Dat ghy om mijnen ’t wil, zult goet bescheyt, ontfaen.
Wat zijn ghebiedt vermagh, en wat mijn arm zal mooghen,
(450) Zal ick met woorden niet: maer metter daet betooghen.
Daer meede sweegh hy stil, en met Armide gingh,
Tot by den Hartoogh die in ’t midden van een ringh,
Van brave krijschluyd zat: zoo haest als zy daer quaemen,
Neegh zy heel laegh, en scheen (verbaest) haer wat te schaemen.
(455) Zy swijght, verzught, blijft staen, en alles wat haer Geest,
Te vooren hadt bedoght, haer mont, te zegghen vreest.
Zy start met haer ghezight, dan laet se het weer deyzen.
Nu schijnt zy spreecken wil, dan weer haer te bepeyzen,
Jae staet ghelijck versuft, tot dat de Vorst, de Maeght,
(460) Haer vreeze en haer schaemt, door aenspraeck heeft verjaeght.
Waer door dat zy begon, dogh met doortrapte streecken,
Met woorden hoonich-zoet, betooverlijck*te spreecken,
Te spreecken, dat al die haer woorden hoorden aen,
Het groot verwond’ren braght, dien wtspraeck te verstaen.
(465) Onwinnelijcke Prins, wiens groote rughtbaerheyden,
En roem, zigh over al de Aerde uyt gaet breyden,
Geen Kooningh, Vorst, geen Helt, of zigh gheluckigh aght,
Dat hy door uwen arm magh t’onder zijn gebraght:
Geen rijck, geen sterckt, geen plaets geen landen ofte steeden,
(470) Of buyghen willighlijck yoor uwe dapperheeden:
[p. 17]
Jae knielen voor u neer, en bidden met ootmoedt,
Hun schut te willen zijn, en dat ghy hun behoedt:
Alleen u vrienden niet: maer zelver u vyanden,
(Gedronghen door de noodt) en aghtendt niet voor schanden,
(475) Te beedelen u hulp: voor my, hoe wel mijn Weth,
Heel met de uwe strijdt, heb ick noghtans gezett,
Mijn hoop, vast op u deught, en heb een starck betrouwen,
Dat ick mijn Koninckrijck, door u weer zal behouwen,
Of anderen al schoon, by vrienden zoecken raet,
(480) In teegendeel, neem ick mijn vyandt tot mijn baet.
Ick zoeck mijn eygen volck, hun eygen bloedt te storten,
Nadien de mijne mijn, in alles zoo verkorten,
Dus Prins, o! moedigh helt, of nu of nummermeer,
Zijt ghy mijn troost, mijn heyl, en hoeder van mijn eer:
(485) Ghy zijt alleen, die my weer in mijn Rijck kont zetten,
Waer van men my ’t bezit, zoo schellems gaet beletten,
En u onwinbaer arm, die hoop ick, dat my zal,
Zoo schielijck heffen op, als ick quam tot den val:
Seegh, door meedoogentheyt, moet ghy niet minder weegen,
(490) Als zeegen door een slagh, in ’t strijdtbaer velt verkreegen:
Zoo ghy verwinner zijt, door vroomheyt, en gewelt,
Wilt zulckx door meedelijd’, oock mee nogh zijn getelt:
U lauwerkrans, te meer door eer, en lof zal vroomen,
Als ghy meedoogigh my, mijn kroon, weer doet bekoomen:
(495) Maer zoo nu mijn verzoeck, u angstigh maeckt, of schu?
Om dat ick een gevoel, heel anders heb alst u?
Mijn goet vertrouwen hoort een weynigh plaets te winnen,
Op u barmhertigheyt: het strijdt niet in mijn zinnen,
En geensints ick geloof, ghy ymant die ontzeght,
(500) Het waer dan waert oock waer, schoon midden in ’t geveght.
Godt, die Godt is van al, die roep ick tot getuygen,
Dat ghy u harte noyt, tot reghter zaeck, liet buygen:
Om dat wel te verstaen, indien ’t u niet verveelt?
Zoo hoort het slim bedrogh, dat my mijn droefheyt teelt.
(505) Ick ben een doghter van dien Arbilan gesprooten,
Hoe wel van laeghe stam, heeft hy noghtans genooten,
Den Septer van Damast:*want hy had tot een vrou,
Die schoone Kariclee, die totter doot getrou,
Hem zoo beminden, dat wanneer zy quam t’ ontlijven,
(510) Hy erfgenaem gemaeckt in ’t rijcke zoude blijven.
Eylaes! als ick ’t bedenck, mijn spraeck door droefheyt smoort,
Want d’ uure van haer doot, was d’ uur van mijn geboort!
’t Begin mijns leevens, was het eynde van haer sterven,
En doe mijn light onstack, doen wast dat zy ’t most derven.
(515) Als Moeder (schaers vijf jaer) nu overleeden was,
Zoo stirf my Vader oock, en volghden laes! te ras:
Dan ick geloof hy in den Heemel haer gingh vinden:
Maer eerst zijn Broeder hy in vooghdy gingh verbinden,
[p. 18]
Van mijn, en van mijn Rijck: hy sprack, o! broeder waert!
(520) Voldoet mijn laetste wil, uyt broederlijcke aerdt,
En zooder eenighsints, in sterffelijcke menschen
Godtvrughtigheeden zijn? zoo luystert na mijn wenschen,
Wt liefd’, als Vader, voor dees’ arme Wees’, wilt staen:
Daer mee ontsloop zijn ziel, en ’t leeven was ghedaen.*
(525) Wanneer ick in mijn Ooms vooghdy nu was gekoomen,
Zoo heeft hy uytter maet, veel moeyt, en zorgh, genoomen:
Al wat mijn oorbaer was, daer scheen hy in verheught,
En yder een die zey o! dat s’ een man vol deught!
Het zy, dat hy beveynst, met vriendelijcke treecken,
(530) Nogh wat verschuylen wou zijn snoode baetzughts’ streecken,
Of wel, dat nogh zijn hart geen valsheyt hadt gebroeyt:
Want noyt, en scheen zijn gunst, tot my te zijn vermoeyt;
Maer ’t was, om beeter tot zijn ooghmerck te geraecken,
Hy wilde van zijn zoon, en my, een hylick maecken:
(535) Wy groeyden t’ zamen op, daer leeck met al geen schort,
Maer noyt en kreegh de Jool, het geen gevonden wort,
In brave, trotsse, en reghtschapen Eedelmannen:
Want alle abelheyt, die scheen van hem gebannen.
Geen geestigheyt, geen moedt: maer dom, en druylent laf,
(540) Hy altijdt teyckens, van een bloode loer, uytgaf.
Geen wackerheyt altoos, niet groots, hy noyt bethoonden,
Een wrecke karigheyt, gestaegh nogh by hem woonden,
Verzelt met nortsheyt stuur, en botte hoveerdy,
Jae ’t zy hy sprack, of sweegh, een plompert wasser by,
(545) Elck walghden die hem zagh, zijn boersche, quà manieren,
Kan hy met geen beleydt, betoomen, of bestieren:
Ten lest hy was gelijck, een vat vol stinckendt quaet,
Dat anders geene lught, alst in heeft, uyt en slaet.
Nu dees’ mijn goede Vooght, mijn lelden steets in d’ooren,
(550) Tot deezen goel’ken Brock mijn zinnen te bekooren.
’t Was altijdt van zijn zoon: hy meenden door de Trouw,
Dat hy my met het rijck, daer door ghenieten zou.
Zomtijts, al pratende, zoo met van veer te spreecken,
Verbloemendt met gevley, en met doortrapte treecken,
(555) AI wat hy sprack, of deed’, om door bedeckte konst,
My af te pramen, hem te gunnen mijne gonst.
Dan ick beloofde noyt, ick gingh altijt zijn zeggen,
Of wel, met bangh te zien, of stom te zijn, weerleggen:
Ick had wel eer gehoort, men zomtijts beeter swijght,
(560) Als datmen door de praet, veel leets, en hinder krijght.
Ten lesten, is hy eens, van mijn zijd, wegh gestooven,
Met een gezight, dat my wel wat scheen te belooven:
In zijn gedaente ick genough geschreven vondt,
Wat voor aenstaende leedt, dat my te waghten stondt.
(565) Mijn ooghen t’zeedert noyt, in slaepe konde koomen,
Of strackx verschrickte my veel eyschelijcke droomen,
[p. 19]
Een nare anghst, en vrees, wiert in mijn geest geprent,
Voorspoockzels, van al ’t quaet, my namaels voorgewendt:
Hoe meenighmael doght my, (of vreeze deedt my schijnen)
(570) Mijn Moeder te zien staen, en dan weerom verdwijnen,
Dorr’ mager, ende bleyck, helaes! niet als zy plagh!
Gelijck haer schildery, nogh wel getuyghen magh.
Mijn doght dan datse sprack, voort, voort, wilt haestigh vlieden,
Vlught lieve doghter vlught, niet waerloost mijn gebieden,
(575) En schouwt van dees’ tyran, die wreetheyt, fel verwoedt,
Of wis ghy het fenijn, of stael, bezuuren moet.
Maer! ach. wat voordeel wast! mijn geest, en mijn gedaghten,
Of die al spelden ’t geen ick namaels had te waghten:
Wanneer mijn teere jeught, door schreum, vast wiert belet,
(580) Te kiezen oorbren-raedt, die my wiert voorgezet.
Want veel te swaer het viel, de ballinghschap te kiezen,
En goet, en bloedt, en rijck, en boort-plaets, te verliezen.
Jae in een ooghenblick, uyt weeld’ in armoedt gaen,
Gewis! het valt te hart! ’t is moeylijck! te bestaen.
(585) Elck denck maer by zijn zelf: Nu ick besloot ten lesten,
Na ’t hooft gebroocken was, met duyzent muyzenesten;
Dat ick mijn ooghen zou doen zien, den lesten naght,
Ter plaetsen daer hun was den eersten dagh gebraght,
Ick schroomde voor de doot, en was bedught te leeven,
(590) Ick wist niet hoe, of wat of waer toe mijn begeeven:
Ick was vol angst en strijdt, en daer toe nogh bevreest,
Te melden mijne vrees, van vrees het waer geweest,
Een toe padt tot mijn doot; dus sleet*ick mijne daghen,
Mer hartzeer, zorgh, en pijn, met zughten en met klaghen,
(595) Betraent vol schrick, en schreum, reght eeven als die doet,
Die allen oogenblick, de doot verwaghten moet,
Wanneer zijn vonnis is, van Righters uytgesproocken,
En onweerroepelijck, niet weer kan zijn ghebroocken,
Om op een hoogh Schavot, het lighaem van het hooft,
(600) Door het scherpsnydent sweert, des beuls, te zijn berooft.
In dees anghst valligheyt, of my het noot-lot spaerden,
Tot beeter luck, of wel arger my verwaerden,
Quam daer een Heer van ’t hof, die van kintsbeenen af,
Mijn vader hadt ghevoedt, en hem bedieningh gaf,
(605) Dat hy mijn schencker was; dees quam (verbaest) mijn zeggen,
Wat hem den wreeden wolf, te voor had’ dorven legghen,
En had met eedt verplight: hy zey, u sterf-uur naeckt,
Zoo ghy u inder yl, niet haestigh wegh en maeckt:
Ick zelver heb belooft, wanneer dat ghy zout drincken,
(610) Een doottelijck vergift, u, inden kop te schincken,
Ras, ras, beraedt u ras, en sammelt, nogh en beydt,
En zoo u hulpe schort? u dienaer is bereydt.
Wie zou door zulcken raet, niet hebben moedt gekreegen?
Geen moey’lijckheyt kan meer, het marren my beweegen:
[p. 20]
(615) ’k Heb ylens nogh de vlught, dien naght met hem bestaen,
’k Verliet mijn Oom, en ’t Rijck, om zoo de doodt t’ ontgaen.
Met meerder duysterheyt, scheen, was de loght betooghen,
Een swarten naght zeyl had, geblindt Dyanaes oogen,
Zoo dat ick mijne vlught, door zulcken donck’re naght,
(620) Met meerder veyligheyts, te weeghe heb gebraght.
Mee neemende alleen, maer twee van mijn Juffrouwen,
Die (door ervaringh)*ick gingh voor de trouste houwen,
Waer van ick zeecker was, zy met mijn alle-beyd,
Te lijden zuur, en zoet, goets’ moets waeren bereyd.
(625) Helaes! als ick vertrock! mijn praemden duyzent steecken,
Mijn oogen vol getraens, al ommeziens om keecken,
En staarden na het hof, en zagen na de Stadt:
Maer vrughteloos om niet, een duyster schadu hadt,
Bevat, het geen ick zoght: ’t was niet in mijn vermoogen,
(630) Dat ick zoo lieven plaets, verlaten zou, met d’ oogen:
’t Gedaght, en het gezight, dat was als in een droom,
En maeckten mijnen ganck, en schreeden traegh, en loom.
Gelijck een red’loos Schip, door storm, en wind, gedreeven,
Van ’t ancker afgeruckt, in zees-gena, moet sweeven,
(635) En teegen wil, en danck des Stiermans heenen swiert,
Zoo meede wiert mijn ganck, schoorvoetigh voort gestiert.
Dien donckre lange naght, den dagh daer aen, nogh meeden,
Op weegen ongebaendt, zijn wy al voort getreeden:
Het light verveelden ons, en ’t duyster braght ons leet,
(640) In ’t lest wy raeckten voort: maer hoe? Godt ist, die ’t weet,
Tot by een groot Kasteel, op ’t uytterste geleegen,
Van mijn gebiedt, en Rijck: Arontes hadt verkreegen,
Voor loon zijns trouwen dienst: Arontes die, die my,
In alle dat gevaer, bleef heel onwick’lijck by.
(645) Soo haest nu den tyran, ons vlughten had vernoomen,
Dat ick zijn moorders handt, zoo schielijck was ontkoomen,
Onstack zijn dol gemoedt, en ley ons bey te last,
Het geen den bloethondt zelfs, te doen, my hadt gepast.
Hy zey ick hadde gaen, Arontes daer toe brenghen
(650) Dat hy hem zou fenijn, in zijnen dranck gaen mengen,
Op dat ick na zijn doot, mijn geyle kriele lust,
(Ziet wat een valschen treek) dan krijgen zou geblust.
Ick wensch het Heemels vier, my eerder magh vernielen,
Dan dat onkuysheyt vuyl, zou in mijn boezen krielen.
(655) O! reyne eerbaerheyt! waer in mijn roem bestaet!
De donder kneus my eer! eer dat ick u verlaet.
Het spijt my, dat den Wolf, zoo na mijn Rijck gaet hengen,
Het spijt my dat hem dorst, ’t onnozel bloet, te plengen,
Nogh spijt my, dat hy mijn zoo veel verdriets toe zendt:
(660) Maer meerder spijt ist mijn dat hy mijn eer zoo schendt.
Wel deezen schellem dan van vreeze, dat mijn vlughten,
Een yder teegens hem zou brengen in bedughten,
[p. 21]
Wist met gesleepen list, en met doortrapte reen,
Aen het gemeene volck yets wijs te maecken, ’t geen
(665) Dat hun in twijffel broght, zoo datter geen van allen,
Hem roer, of reppen dorst, waer door het is gevallen,
Dat deezen roover wreet, en moorder metter daet,
In mijnen zeetel zit, en dat zijn handt bevaet,
Den t’Zepter-staf mijns Rijck, en stelt mijn goude Croone,
(670) Op zijn vervloeckten kop, tyrannighlijck ten thoone,
’t Welck niet genough en is, tot koelingh van zijn moedt:
Maer zoeckt nogh (fy!) mijn eer, te treeden met de voet:
Hy raesden dol, verwoet, en dreyghden ons te branden,
Indien Arontes niet, my gaf in zijne handen,
(675) ’t Huys zou in koolen staen, dee hy ’t niet metter daet,
Verwachten most hy dan zyn hooghste ongenaedt.
En sweert (my) lacy! (oock) als meest door mijn verbolgen,
Te water, of te landt, ’t zy waer het zy, te volgen,
En dreyghde al die my in ’t minst maer hulp, en boot,
(680) Met d’ alderswaerste straf, en d’ alderwreetste doot.
Dits dan zijn vast besluyt, hem knaeght in zijn gewissen,
Een worrem, die gestaegh hem alle rust, doet missen,
Hy hoopt een vast bezit, en vreest te moeten voort,
Uyt ’t geen, na reght, nogh reen, hem geensints toebehoort.
(685) De vreeze oock die gaet, mijn schreumigh volck, beletten,
Dat zy niet met gewelt, hem vanden Throon, en zetten,
Niet met onstuymigheyt fluckx rucken van het hooft,
De Kroone die hy my dus schandelijck berooft.
Hy marckt wel (slimmen boef) indien ick bleef in ’t leven,
(690) Met duyzent zorgen zou zijn leeven, zijn omgeeven,*
Dat het onmoog’lyck is, zijn Rijck te blyven staen,
Alleen, als door mijn doot, hier moet hy vast op gaen.
Dit heeft zijn boozen wil, diep in zijn geest gaen drucken,
En na ick nogh bespeur, het zal hem wel gelucken:
(695) Zijn grage heete lust, die moet hem door mijn bloet,
Daer hy zoo zeer na dorst, gelest zijn en geboet.
Dat bloet meer wercken zal, dan mijne bracke tranen,
Ten waer dat ghy beweeght wiert door mijn droef vermaenen:
Want daer is niet dat hem kan stuyten in zijn loop,
(700) Als u ontsagh alleen: ghy zijt alleen mijn hoop:
Tot u mijn toevlught is, tot u o! eedel Heere.
Keer ick ellendigh mensch, een Maeghet, swack, en teere,
Jae Weeskindt ouderloos. En die onnoozel wert
Beschuldight: Maer haer voelt onschuldigh in haer hert.
(705) Ach! laet u mijn beklagh, en zoobre staet beweeghen,
Ey! laet de traenen die ick neer stort als een reeghen,
Hier voor u voeten heen, behouden d’overhandt,
Op dat ick blijf bevrijdt, voor oneer en voor schandt.
Door uw voeten die tyrannen konnen pletten,
(710) Door uwe handen die d’onreghtigheen beletten,
[p. 22]
Door uwen braven geest, en door u kloeck beleydt,
Bid ick dat my u hulp, nu niet en wort ontzeydt.
Ick bid’ nogh door u g’luck, u zeegen-rijcke winsten,
Door u vermaerden roem: of wel doet het ten minsten,
(715) Om al die Tempelen die ghy zoo zeer betraght,
Dat in haer eersten standt weer moghten zijn gebraght,
Of beeter, als te voor, ten lest doet door mijn bidden,
Of eerder door u zelfs, dat ghy my uyt het midden,
Van al mijn quellingh helpt, u bid’ ick, u alleen,
(720) Krijght meedely geen plaets, ten minsten plaets de reen.
Wel dan onwinbaer helt, aen wien de Hemels allen,
En ’t noot-lot, zelve gunt, een luckigh wel-gevallen,
Te mooghen dat ghy wilt. te willen ghy vermeught,
Alst maer reghtveerdigh is, bestaend’ in eer en deught:
(725) Ghy mooght dan, zoo ghy wilt, mijn ondergangh beletten,
Ghy mooght dan, zoo ghy wilt, my in mijn rijck weer zetten:
Wat zegh ick mijn? niet mijn. U rijcke, ick het maeck,
Zoo ick maer door u hulp, daer weder aen geraeck.
Van zoo veel Helden die hun hier by u verthoonen,
(730) Eysch ick’er sleghts maer thien, hoe zout gy ’t weyg’ren koonen?
Dogh thien van d’alder vroomsts, zoo zy maer zijn te vreen?
Het is mijn al genough? meer, en begeer ick geen:
Want alzoo haest ick koom, maer op mijn eerst vermanen,
Staen al mijn vrienden ree, met al mijn onderdanen:
(735) Ick heb een bloet-verwandt, die zeecker looze poort,
In zijn bewaringh heeft, ick heb zijn trou, en woort,
Dat hy die heymelijck by naght zal oopen maecken,
Om zoo met al mijn maght, op Koninckx hof te raecken:
Oock heeft hy scharp belast indien ick bystandt zoght,
(740) Dat ick dat nergens niet, als by u zoecken moght.
Zoo ghy maer eenighsints, u daer toe liet beweeghen,
Hy aghten dat veel meer, dan of ick had’ verkreeghen,
Van elders een groot hair, of overgroote maght,
Zoo is u naem vermaert, en uwen roem, geaght.
(745) Daer meede sweegh zy stil, met opgeslaghen ooghen,
Waght zy, wat antwoort haer, den Vorst zou geeven moogen:
En dat met zulck gelaet, en weezen, dat het scheen,
Dat haer geswijgh niet was dan smeecken, en gebeen.
Dies Godefroys gedaght, heel twijff’ligh was in roeren,
(750) Hy wist niet waer by hem zou heenen laten voeren,
Hy schroomt het slim bedrogh, de list, en valssigheyt,
Dat van het Heydens volck, hem dickmaels was gezeyt,
Hy oordeelt oock, dat gheen geloof is te betrouwen,
An Heydens die gants geen geloof aen Godt, en houwen:
(755) Meedooghentheyt noghtans, dat maeckten hem beweeght,
Gheen vroom hart ist dat geen barmhartigheyt en pleeght:
Het zijn is van natuur, en goeder aert, te vreeden,
Juffrouwen by te staen, ter noot, schoon ongebeeden:
[p. 23]
Te meer on dat hy hier groot vordeel inne ziet,
(760) Dat voor ’t gemeene best nu goede oorzaeck biet:
Hy wil de goe Fortuyn niet stooten met de voeten,
Want zy ons niet altijt, kont nae ons wensch ontmoeten:
Besluytende wanneer het rijcke van Damast,*
In bondt-genootschap komt, dat het dan mee den last,
(765) Van oorlooghs kosten zou gewilligh helpen draegen,
Die daer als vooght zou zijn,*zou hem na zijn behaegen,
Met lijftoght, gelt, en goet, met wapens, en geweer,
Met volck, by-standigh zijn, op dat daer door te eer,
Den aengevangen krijgh, ten eynde moght geraecken,
(770) Om d’overwinninghs vrught, met vreughden, dan te smaecken:
En het Egiptisch volck, (indien ’t gelucken wou,
Hier meede t’ eenemael, vermeestert weezen zou.
Ter wijlen dat zijn Geest, hier meede is beslommert,
Is zijn gezight in d’ aerdt, gevest, en ’t hart bekommert:
(775) Nu ondertusschen zy haer ooghen op hem start,
En ’t schijnt dat haer gezight, in ’t zijne is verwart;
Zy waght met ongedult, wat datter uyt zal koomen,
Wanhoopt, om dat hy is, met stomheyt, ingenoomen,
Dus met verslaegentheyt, loost zy een banghe zught,
(780) Om dat alree haer hart het eerlijck weyg’ren dught,
Dat haer oock zoo gebeurt: dogh met beleefde woorden,
Sprack haer den Prins dus aen: het billijck wel behoorden,
Dat wy u by-standt deen, zoo ick ten dienst van Godt,
(Den welcken heeft gewilt dat ick het hooghsts gebodt,
(785) Als Velt-heer hebben zou) nu hier niet moste weezen,
Zoo hoefden ghy geensints, ons weygeringh, te vreezen.
Wy zouden niet alleen, met mee-ly zijn bevaen:
Maer lijf, en leeven graegh, en willigh waegen gaen:
De noot nu anders eyst, dat wy met gantcher kraghten,
(790) De Stadts verooveringh, beharten en betraghten:
Het zou onreedlijck zijn, dat om een yd’le eer:
Ons langh gewenste hoop, nu legghen zou om veer:
Maer ick verzeecker u, mijn Adelijcke trouwe,
Neemt tot een onderpandt, en vast daer op wilt bouwen,
(795) Zoo haest de muuren van de heyl’ge stadt maer zijn
Gebraght, in ons gewelt, wil ick alleen niet mijn:
Maer al dit gantsche Heyr, zeer vast daer aen verbinden,
Dar ghy u rijck weerom in rust, zult moogen vinden.
Slaet daer geen twijfel aen, het geen ick u beloof,
(800) Zal ick vol voeren met de hulp van Godt hier boof:
Meedoogzaemheyt zou ons wel tot u hulp verwecken,
Maer ’t zoude gants, en al, Godts eere teegen strecken,
En als Godtvrughtigheyt, door mee-ly wert verzet,
Dats strijdigh teegen Godt, Godts eer, en Godes Weth.
(805) Dit hoorende heeft zy met nygen laegh geboogen,
Sloegh met een droef gelaet, betreurt na d’aerdt haer oogen,
[p. 24]
Bleef stom, en stock-stil staen, het scheen dat haer den Geest,
In haer beklemt gemoedt, als was verstickt geweest:
Tot zy een naer gezight, op hem heeft uyt geschooten,
(810) Gezight, dat noyt geen meer, beweeght heeft, of verdrooten,
Ten lest met diep gezught, barst haer met droef geluydt,
Al nockendt, met gehijgh, dees’ bitt’re klaghten uyt.
Helaes! magh ick nu niet wel klaegen?
Heb ick geen oorzaeck om te vragen,
(815) Wie zigh by mijn gelijcken derf?
Aen wien den Heemel (stuurs verbolgen!)
Oyt zoo veel rampen heeft doen volgen!
Ach! waerom of ick niet en sterf?
Niets, niets, wert in natuur gevonden,
(820) Dat in een standt, vast blijft, gebonden:
Maer gaet, en keert. Niets eeuwigh duurt,
Alleen mijn leet, en treurigh lyden,
Dat ick onmijd’lijck, niet kan myden,
Wert altijdt duurendt, mijn gestuurt.
(825) Waer op zal ick dogh moogen bouwen?
Armide, wie zult ghy betrouwen?
Mijn hoope, hoopeloos moet zijn,
Door dien uyt ’t harte vande menschen,
Meedoogentheyt (ach al mijn wenschen)
(830) Is uytgeroyt. O leyder! mijn!
Indien een Prins, eel, goedertieren,
Deughtrijck, beleeft, fray van manieren,
Een kleyne by-standt, mijn ontseyt:
Hier uyt kan yder-een wel speuren,
(835) Wat hulp, en troost, mijn zou gebeuren,
Van die, op rooven, heeft toegeleyt.
Is geen barmhertigheyt te vinden,
By die, de Werrelt, daerom minden,
Dat hy zoo goet is, en beleeft,
(840) Vergeefs, is het van die te waghten,
Wiens geest, niet broeyt, dan wree gedaghten,
En onderdruckingh voor en heeft.
Ick wil de schult op u niet leggen,
Grootmoedigh Vorst, ick wil niet zeggen,
(845) Dat ghy zout onbarmhartigh zijn:
Juyst daerom, dat ick ben alleene,
Die ghy, o! Prins! niet wilt verleenen,
Wat onderstants, veer! ist van mijn!
Ick ben in ’t qua voorschick, geboren,
(850) Dat stort op mijn, nu al zijn thooren,
En niet als onheyl, my bereydt,
Mijn droef geklagh, en deerlijck krijten,
U (braven helt) niet is te wijten:
Want ’t is maer mijn rampspoedigheyt.
[p. 25]
(855) Mijn wreet geval, dat doet mijn lyden,
Mijn quà Fortuyn, komt mijn bestrijden,
Het noot-lot, heeft alleen de schult,
Hoe zoude anders, uwe ooren,
En milde goetheyt, mijn niet hooren?
(860) Die vol beleeftheyt zijt vervult.
Nadien den Heemel, nogh de Aerden,
Barmhartigheyt, noyt voor mijn spaerden,
Gundt noot-lot, voorschick, wreet geval,
Gundt dat ick magh ten minsten sterven,
(865) Wilt vry den kerrifstock, afkerven,
En ruckt my uyt dit tranen-dal.
Laes had ick niet genough verlooren,
Aen hun, waer van ick was gebooren?
Moet my mijn Rijck, nogh zijn ontrooft?
(870) Moet my gelijck als een misdadigh,
Een wreede Beuls sweert ongenadigh,
Gestaegh nogh hangen over ’t hooft?
Nadien mijn niemant, niet wil wreecken,
Vergeefs zou ick mijn dan versteecken,
(875) Het groote Rondt, is veel te kleyn,
Daer zijn geen zoo verhoolen hoecken,
Waer dat mijn Oom, mijn niet zou zoecken,
De Werelt is hem togh gemeyn.
Maer ummers magh ick hier niet blijven,
(880) De noot, mijn elders heen doet drijven:
Denckt vry niet zonder groot verdriet:
Om den tyran, dan voor te koomen,
Eer lijf, en eer, mijn wert benoomen,
Ist best ick zelfs, daer ’t schot voor schiet.
(885) Armide zal haer eygen zelven,
Een open-baen, in ’t harte delven,
Vraeght ymant hoe ick zoo verviel?
Zeght, om dat zy niet heeft vermoogen,
U prins’lijck hart, te zien bewoogen,
(890) Was ’t lijf te nau, voor hare ziel.
De spraeck haer hier begaf, dan ’t harte was verbolgen,
Men zagh wel aen ’t gezight, wat dat datter uyt zou volgen,
Een moedigh harten-leet, beroerden het gemoedt,
En ’t aensight, dat onstack, zoo root, gelijck een bloet:
(895) De droefheyt, en de spijt, in haer gedaente woonden,
Zy hiel haer, of zy zelfs, haer eygen leet verschoonden,
De tranen barsten uyt, en rolden langhs haer wangh,
Daer was geen houwen aen, zy waren buyten dwangh:
Gelijcken alsmen die, met kraghten, ziet uytbreecken,
(900) Als droefheyt, ingekropt, met gramschap, wert onsteecken,
Dan big’len zy daer heen, reght als een peerle-snoer,
Of als Christal, of als den dau, die langs de vloer,
[p. 26]
Met droppels leyt verspreyt, waer dan de gulde stralen,
Des rooden morgen zons, door-schijnigh, op komt dalen.
(905) Haer kaecxkens zaghmen oock, als dat het lieve bloos,
Door een snee-witten glants, de bloosentheyt verloos:
Het roodt, was door het wit, zeer aerdighlijck gemengelt,
Juyst, als een tuyltje, met gebloemt, door een gestrengelt,
Dat als het s’ morgens daeght, en dat de zonne rijst,
(910) Elck bloemtje om het fraysts, zijn schoonheyt dan bewijst.
Aurora meenighmael (hoe wel dat sy de weerelt
Door haeren glants verciert) wenst zoo te zijn bepeerelt,
Wenst zulck doorlughtigh voght, voght, het welck nogh wanneer
’t Langhs haer yvooren hals, viel in haer boezem neer,
(915) De kraght had van het vier, o! wonder booven wonder!
’t Geen ’t vier verdelgen zou, daer schuylt het vier, zelf onder
Verhoolen, en bedeckt. Het natte Element
Verandert zijn natuur. O liefde! ick bekent,
Ghy zijt een kraghtigh Godt, uyt vier zoo zietmen leecken,
(920) Een water, ’t geen het hart, van minnaers, kan onsteecken,
En brand’, en blaecken doet. Het blinde wight, bethoont,
Dat booven de natuur een kraght, oock in hem woont.
Men moet, in dees’ haer schoont, met reghte reen hem looven:
Want hier gaet hy zijn zelfs, en al zijn kraght, te booven.
(925) O! wonderlijcke daet! wie oft gelooven zou?
Dat door en droef gelaet, en door beveynsden rou?
Hy yder een oock kan, tot medely, verwecken,
En bracke tranen, uyt een steenen hart gaet trecken.
Zy jammert yder een, en yder om haer zught,
(930) Betuygen, mommelendt, met haer te zijn bedught:
Zy zeggen, zoo ons’ Prins, aen dees’ zijn hulp nu weygert,
’t is ydel, dat zijn roem, met zulcken lof, op steygert:
’t Is windt, dat hy zou zijn, zoo min’lijck, goet, beleeft:
Want hy in ’t minst, daer nu, geen teyckens van en geeft.
(935) Men zou eer zeggen dat, hy hebben moet gezoogen,
Een wreede Tygerin, of dat hy is getoogen,
Van uyt een steene Rotts; of wel hy is gebraeckt,
Uyt een onstuyme zee: door dien, ’t hem niet en raeckt,
En dat hy zulcken beelt, magh zoo bedruckt, zien klagen,
(940) En weygert haer wat hulp, daer zy hem om komt vragen.
Eustace die vry meer, door liefde was gewondt,
En meer melydigh was, als ymant die daer stont:
Terwijlen datter hier, in ’t heymelijck van spraecken,
En anderen weer daer, niet luyd’ af dorsten kaecken,
(945) Zoo drongh hy door den hoop, quam voor hun allen staen,
Sprack met een stout gebeer den Velt-heer aldus aen.
Mijn Heer, en Broeder hoort, te zeer, te zeer stantvastigh,
Is uwen opzet nu, voorwaer, al wat te lastigh,
Het dunckt ons allen vreemt, dies wy verzoecken mee,
(950) Dat ghy aen dees Princes, wat zaghter zijt, en dwee:
[p. 27]
Ick wil niet zeggen dat volkoomen haer begeeren,
Zy toegestaen: of dat dees Prinssen, ende Heeren,
Die nu verbonden zijn, met eedt, om deeze Stadt,
Te winnen, dat men die ontslaen zou, veer zy dat:
(955) Maer neemter van ons af, vrywillige Soldaten,
Die ons, in allen noot, ter yl, gebruycken laeten:
Wy hebben geen bevel, geen kan ons oock ghebien,
Dus kiester zoo veel uyt, zy eyster dogh maer thien.
Ten is niet buyten spoor, de Godts-dienst maght wel lyden,
(960) Dat men kloeckmoedigh traght, en pooght om te bevryden,
Dat geen gewelt geschie, nogh dat geen overlast,
Wert aen een vrou gedaen: in teegendeel, het past
Dat men het leeven rooft, aen die het hun wil rooven,*
Welck offer aengenaem, aen Godt zal zijn hier booven.
(965) Neemt dat ick niet en waer, geensints tot deeze vrou,
Geneegen tot haer hulp, om ’t weynigh datmen zou
Genieten, na den schijn, mijn plight, mijn gaet verschulden,
Mijn ridderlijcke naem, zou ick niet konnen dulden:
Want ’t merck, en teycken, dat een yder van ons draeght,
(970) Verbandt ons met een eedt, als ons wort hulp gevraeght,
Van wie, dat wort verdruckt, geen goet, nogh bloet, te sparen,
Zoo langh men aessem heeft: maer dapperlijck bewaren
Hun eere, en hun reght, door vier, nogh vlam, nogh sweert,
En moet ons vroom gemoedt, geensints, zijn afgekeert.
(975) Ach! laet in Fransche niet, of noyt in geene ooren,
Waer maer beleeftheyt woont, dees’ dorp’re smaetheyt hooren,
Wanneer men ons verzoght, tot hulp, en onderstandt,
Dat wy dan waren door de vrees, of schreum, ontmant.
Zoo veul als mijn belanght, eer my zulckx zou geschieden,
(980) En om dien smaet, en hoon, in tijts te moogen vlieden,
Legh’ ick al mijn geweer, van dees uur liever neer,
’t Rappier van mijne zijd’, en voer geen wapen meer:
Nogh nummermeer, wil ick oyt eenigh peert, beschryden,
Om onder s’ vyants oogh, mijn leeve-daegh te ryden,
(985) Veel liever ick mijn zelf, ontbloot van Ridders naem:
Want die te voeren waer voor mijn maer schand, en blaem.*
Dit waren zijne reen, al die daer rontsom stonden,
Met groote vreughden mee zijn*zegghen, heel goet vonden,
En baden met ootmoedt, den Hartoogh, alle-gaer,
(990) ’t Geen dat Eustace zeyt, mijn Heer, dat is wel waer.
Wel dan! na dien het is, altsamen u begeeren:
Want ick den raet geensins, en zoude willen keeren,
Van zulcken braven hoop, zy heb’ dan door u raet,
En geensints door de mijn, ’t geen zy begeeren gaet:
(995) Maer by aldien dat ghy, aght Godefroy te weezen,
Ervaren door beloop, zoo bid ick u by deezen,
Bematight u maer wat, beteugelt wat u drift,
Laet alle hitse lust, wat uyt u zijn gesift:
[p. 28]
Hy zey hun nogh wat meer, dat was zoo veel te zeggen,
(1000) Zy buyten zijnen raet, niets hoorden aen te leggen.
Dan wat vermagh togh niet, het vleyen, en gesmeeck,
Van zulcken lieven schoont? wie, of niet wel en weeck,
Van alle stuursheyt af? wie zou men niet bekoorden,
Door zulcken milden tongh, en hoonigh zoete woorden?
(1005) Die zoo manierlijck haer vloeyden uyt den mondt,
Ja yders hart, als met een goude keeten; bondt.
Zy had haer al quansuys, zoo met een heel misnoeghen,
Tot het vertrecken met een dreutssen ganck, gaen voeghen,
En was alreede zoo een goet stuck weeghs gegaen,
(1010) Dat haer Eustace volght, en riep van aghter aen:
Begaefde Juffrou hoort, staet stil, wilt u verheughen,
Schort al u droef misbaer door dien dat ghy zult meugen,
Verkrijgen zulcken hulp, gelijck was u begeer,
Jae zoo ’t de noot vereyst, mischien nogh al veel meer.
(1015) Armide daer op strackx haer droefheyt liet verdwijnen,
Liet heel een ander oogh, en vroolijck weezen schijnen,
Met haren neusdoeck zy haer peerel-tranen drooght,
Die yder een met liefd’, zoo hadden overvooght:
Zy keert weer na hun toe, en zeyt, met zoeter talen,
(1020) Mijn Heeren ick bedanck u hondert duyzent maelen,
En blijf u wel verplight, voorwaer, dees’ prijsbaer deught,
(Die ghy mijn nu bewijst) zal eeuwigh zijn geheught:
Oock zal mijn danckbaer gunst, u nummermeer ontbreecken,
De heele Werelt door, u lof, men zal uyt spreecken.
(1025) Aldus beveynst, gaf zy haer praet, een glimp, en gloos,
Het hart was goet in schijn: maer inder daet, zeer boos:
Want als zy nu begon, ooghschijnelijck te mercken,
Dat haer de goe Fortuyn, was gunstigh in haer wercken,
Zoo nam zy voor, dat eer, die drayen moght haer wiel,
(1030) Dat zy haer by de vleght, wel vast, van vooren hiel.
En met haer schoonigheyt, bevallijckheyt, en treecken,
Zoght zy haer slim beleydt, doortrapter, te besteecken,
Dan eenigh Circe, of Medea oyt vermoght,
Wat konst, of tovery, dat elck te voorschijn broght.
(1035) Gebruyckende als nu, een vriend’lijck, lacchendt weezen,
Een lonckje somtijts oock, een knickje weer by deezen,
En ’t doutje aende handt. Oock een gezight, dat som,
Stuurs wegh te jaghen scheen, en dees weer zeyde, kom.
Dan gingh zy weer een reys, een aerdigh deuntje zingen,
(1040) Dat noyt geen Meeremin, moght zoeter zangh, voort bringen,
En heeft aldus verschalckt, de gautste van den hoop,
Waer door onzienelijck, de Minne in hun sloop.
De sneege looze flaers en laet niets aghterweegen.
Tot zy haer aenslagh heeft heel na haer wensch gekreeghen,
(1045) Haer list’ en lagen stelt, om meenigh nieu jongh kalf,
Te vangen in haer strick, te smeeren met haer zalf:
[p. 29]
Dogh deylt niet eeven mildt aen yder haere gunsten,
Zy is te argh en loos, met hondert duyzent kunsten;
’t Werckt al, haer fier gelaet, manieren, en gebeer,
(1050) Haer ziel verstandt, gedaght: zy stelt het al te weer.
Een Maeghdelijcke schoont, met half geloocken ooghen,
Met zeedigheyt verzelt, gaet zy als nu vertooghen:
Dan twee bruyn ooghjens weer, heel dartel, ende wilt,
Waer van het sneegh gezight, staet in het hooft en drilt,
(1055) Dat zy dan lodderlijck, nu op de die, gaet schieten,
Dan weederom aen dees’, een straeltjen laet genieten,
Na dat zy dees’, of die, of traegh, of schightigh vint,
Daer na oock Minnens-toom, of ruymt, of inne-bindt,
Ziet zy dan ymandt die bloo-schreumigh met mistrouwen,
(1060) Zijn twijfelend’ gedaght, zoeckt ruggelingh te houwen,
Die d’ hoop verlooren heeft, van ’t loon, van trouwe min,
En liefde over zulckx, wil bannen uyt zijn zin:
Die gaet zy dan terstondt, een aerdigh lachje geeven,
En laet zoo van ter zy, een lonckje na hem sweeven,
(1065) Waer door den koelen bloedt, zijn liefd’, weer wert verweckt,
En elck straeltje hem een nieuwe Min, verstreckt :
Gaet hem alzoo de vrees, en bloode schaemt, verjagen,
Maeckt dat met nieuwe hoop, hy weer een nieu behagen,
In ’t eerste Minnen krijght, ontdoyendt op die wijs,
(1070) Al zijn bestremde kou, en hart bevroosen ys.
Aen anderen weerom, die onbeschoft, niet schroomen:
Maer dencken, al haer doendt, wert Abel afgenoomen,
Die stout, en onbesuyst, aengaen met onbescheyt,
Waer hun den blinden Godt, vry-postigh heenen leydt.
(1075) De zulcken weynigh, zy, of schier niet, toe zal spreecken:
Jae veynst, niet eens te zien, heur grillen, en gebreecken,
Heel schaers zy haer gezight, op die luyd’ daelen laet:
Maer preuts, en elders heen, haer ooghen stuurlijck, slaet.
Wanneer nu wort bemerckt, dat hy om zulcke zaecken,
(1080) Wel moght uyt haere gunst, in ongenae geraecken,
Strackx treckt sigh yder in, zijn met eerbiedigheyt,
Met meerder vlijt, en zorgh, weer tot haer dienst bereyt:
Dogh inde pratse spijt, en hoon, die deeze leeden,
School nogh een straeltje in, van wond’re zoetigheeden,
(1085) En van meewarigheyt, waer meede zy behiel,
Dat hoopende, hun’ hoop, niet hoopeloos, verviel:
Al was zy trots, en schots, al scheen zy fier, hooveerdigh,
Te meer, daght yder een, haer schoonheyt, ist wel weerdigh:
En ’t hart, door liefdens schight, te felder wiert geraeckt,
(1090) Daer door het langhs, hoe meer, door hitte heeft geblaeckt.
Somtijts gaet zijn alleen, zoo aen een kant ter zijden,
Haer aenschijn droef, en bangh, ’t gezelschap schijnt te mijden,
Haer weezen, en gelaet, zy druckelijcken stelt,
En haer manier van doen, thoont dat haer droefheyt quelt:
[p. 30]
(1095) Den Heemel zy beklaeght, met last’ren en met schelden,
En in een omzien weer, zy s’ Heemels lof, gaet melden:
De tranen koomen wel tot d’oogen-oevers boordt,
Die zy met vollen krop, dogh niet laet koomen voort.
Door zulcken loozen vondt, en diergelijcke treecken,
(1100) Doet zy met duyzenden, verliefde harten breecken,
En hun alzoo bekolt, dat wie haer schreyen ziet,
Onmoogelijck dat hy zijn ooghen dat verbiedt:
Onmoogelijcken ist, hy magh hem niet verschoonen,
Door tranen en gezught, geen meedely te thoonen:
(1105) Door meedelydens-vier, zoo zijn Mins pijlen al,
Zoo wel getempert, dat niet een verstompen zal:
Maer dootelijcken diep ’t hart quetsen wel, met wonden,
Waer van men niet en sterft, dogh niemant wert gevonden,
Die die geneezen kan: dan die alleen, die heeft
(1110) De reghte medecijn, die de quetssuure geeft.
Daer na weer schielijck rijst, als of zy waer gekoomen,
Uyt diepe suffery, die ’t hart had ingenoomen:
Zy jaeght de droefheyt wegh, en stelt een bly gelaet,
En houdt haer, of haer niet, met allen had’ geschaet:
(1115) Schijnt met een nieuwe hoop, haer zelven te vermaecken,
Treedt na haer Minnaers toe, om aen de praet te raecken,
Dat met een dart’le gangh, en met een lighte voet,
Een laghendt montje, met twee ooghjens lodder-zoet,
Waer uyt een blinckendt light, en glinsterende stralen,
(1120) Als uyt twee zonnen juyst, scheen af te koomen daelen,
Die al den neevel-damp, en dicke swarte wolck,
Van treurigheyt verdreef, die hun het hart beswolck:
Maer niettemin terwijl, dat zy zoo listelijcken,
Weet hoonigh om de mondt, en niet daer in, te strijcken,
(1125) Dat zy al lachende zoo vriendelijck bedrieght,
En reeden, en verstandt, gelijck in slape wieght;
De zinnen staen bekayt, ’t vernuft, dat wort bedrooghen,
Een yder is zijn ziel, gelijck als wegh ghevlooghen,
Zy waeren als bedwelmt: want zulcken weeld te voor,
(1130) Was noyt by hun gesmaeckt, nogh quam hun noyt ter oor.
Ha! al te wreeden Min! hoe straf wert ghy gevonden!
Hoe strengelijcken wert men aen u Weth verbonden!
Ten is van huyden niet, als dat u hoonigh-zoet,
Niet min, als u Alluyn, ons leet, en hinder doet.
(1135) U Raedt, en Medecijn, voor minnaers ziecke harten,
Is niet als roet, en gal, en vuyl fenijn, die smarten
En grooten weedom werckt: ghy traght na onze doot,
En dat door dinghen die natuur noyt t' samen sloot,
Als ’t koude ys, en ’t vier, als lacchen, ende schreyen,
(1140) Als hoopen, ende vrees, ’t streckt al tot voorbereyen,
Van uwe maght, en staet. En deeze feeckx! die ’t ziet,
Schept vreughde, en vermaeck, jae laght in hun verdriet.
[p. 31]
Is ymant dan zoo koen, die schreumigh, ondertusschen,
Haer vergen derf, om zijn verliefden brandt, te blussen,
(1145) Zy weet niet, wat hy zeyt, zy staet gelijck een block,
Zy hoort dat hy yet vraeght, dogh aght het al maer jock,
En boert, en malle praet, al datse schijnt te hooren,
Als een, die nieuw in min, noyt zullickx quam te vooren.
Valt het dan zoo bot uyt, dat zy het moet verstaen,
(1150) Met groote schaemt, gaet zy haer ooghen needer slaen,
Haer zuyver klaren glants, begint dan strackx te bloosen,
Begraeft haer koel-wit sneeu, zoo onder varsche roosen,
Dat hare blancke verw’ zoo lieffelijck vermenght,
Met eeven zulcken roodt, gelijck Aurora brenght,
(1155) Wanneer als ’s smorgens vroegh, in’t kriecken van de dagen,
De uuren vanden dagh, zijn beesigh met den waghen,
Van Phoebus in te slaen; dogh ’t roodt, van haer gedaent,
Is uyt versmadigheyt, en eerbaer schaemt, onstaendt:
Maer zoo zy immers ziet, en dat het zoo moet weezen,
(1160) Dat hy zijn Minne-rol, haer enckel voor wil leezen,
Zoo ziet zy elders heen, gelijck of by geval,
Zy daer niet op en daght: nu van hem wijcken zal,
Dan weer na hem toe treen, strackx zalse haer gelaeten,
Heel deur te willen gaen, dan somtijts in in het praeten,
(1165) Zoo rijst zy schielijck op, en laet den jubben staen,
Verblijdt in haer gemoedt, van ’t geen zy heeft gedaen:
Op’t lest gaet zy het met den armen bloet, dus klaren,
Die inde Minne-kunst, nogh niet en is ervaren,
Dat met een dwars gezight, en met een trots gelaet,
(1170) Zy alle hoop, hem los, en klackeloos, afslaet.
Daer staet hy dan en kijckt, en is alleens verleeghen,
Gelijck een Weyman, die heel vroegh was uyt-geteeghen,
Vervolgende een hart, het geen door snelligheyt,
Hem met zijn honden heeft, arghlistighlijck, misleydt.
(1175) Hier met een swier of dray, door ’t water heen te steecken,
Daer door een bosjen of geboomte, door te breecken,
Tot hy ’t spoor bijster wort, en door den donck’ren naght,
Zijn baeckens stellen moet, weer op den morghen waght.
Dit waeren dan de snoo, en slimme loose laeghen,
(1180) De stricken vals gestelt: de netten inde haeghen.
Daer zonder aghterdoght, en willigh onbevreest,
Wel duysent Minnaers in gevanghen zijn geweest.
Onnozel, onverhoets, door deeze hengel roeden,
Zijn zy ter doot geleydt, eer dat zy het vermoeden:
(1185) ’t Zijn waepenen waer door, zoo meenigh vroomen helt,
Door liefd verwonnen, doen tot slaven, zijn gestelt.
Wie of dan zoo vreemt, en wonderlijck zal schijnen?
Hoe dat Acchillis heeft, door liefde moeten quijnen?
Den stercken Hercules, en Theseus, moedigh stout,
(1190) Dat die mee door het jock, van liefde zijn verflouwt?
[p. 32]
Terwijlen dat die géén, die om den Heer, der Heeren,
Om Jesus Christus naem, te dienen, en te eeren,
De wapens aen het lijf, mee wierden totter doot,
Door deeze pijl, gequests, die hun de Minne schoot.
(1195) Voorwaer! een droeve saeck! dat zy niet eens en schouwde,
De oorzaeck die hun al daer na zoo zeer berouwde,
En zoo in lijden braght. dus ick besluyten zal,
Met mijn naem-letters spreuck, * Min liep, ten droeve val.

[in margine: * Anagr.]
EYNDE.===

Tekstkritiek:

p. 3 vs. 6 Muuhs er staat: Muuhs.
p. 6 vs. 8 hoe er staat: hoo
ibid. vs. 15 goet er staat: goet.
vs. 39 getier, er staat: getier,,
vs. 61 een-ooghde er staat: een-oogh de
vs. 105 daer (zegh ick) dat er staat: (daer
(zegh ick) daer
vs. 141 vergeeten er staat: vergeeten?)
vs. 341 terstont, hem er staat: terstont. Hem
vs. 462 betooverlijck er staat: betoorverlijck
vs. 507 Damast sic, Gerusalemme liberata IV, 338:
‘regno [...] // Del bel Damasco’
vs. 524 ghedaen er staat: ghedaen.
vs. 593 sleet er staat: steet
vs. 622 ervaringh) er staat: ervaringh
vs. 690 omgeeven er staat: omheeven
vs. 763 Damast sic, Gerusalemme liberata IV, 524:
‘imperio di Damasco’
vs. 766 zijn, er staat: zijn.
vs. 963 rooven, er staat: rooven,,
vs. 988 mee zijn er staat: mee. Zijn
vs. 1091 zij er staat: zijn

Voorkeurenpagina Opleiding Nederlands dd

TORQUATO TASSOOS:Vierde Gezangh.vanIERUSALEMSVERLOSSINGE.Uyt d’Italiaensche in Neederduytschen Rijm na-gebootsts.doorO.V. Tempel.Waer in der Vrouwen listigheydt door haere vleyeryenwert afgebeelt.

t’AMSTERDAM,________________________________Voor Joost Hartgerts, Boeck-verkooper inde Gasthuys-steegh, inde Boeck-winckel. 1644.

OPDRACHTAen denEerentfesten, Hoogh-geleerden,D. SYMON DYLMAN,Der Medecynen Doctor.EndeMed: ord: der Steede Beeverwyck.