Joan de Grieck - Den Wysen Gheck

Joan de Grieck: Den Wysen Gheck. Brussel, 1672.
Uitgegeven door Ilse Dewitte
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Facsimile KBH 33 E 9

[p. 1: frontispce]
Den WYSEN GHECK, [p. 2: blanco]
[p. 3]

DEN

WYSEN

GHECK,

Uyt-deylende, soo Oude,
als Nieuwe

Geestigheden.
Voor alle Lief-hebbers by-een ghebraght.
Door I.D.G.

[Vignet: Sfeer]

DEN

WYSEN GHECK

EERSTE DEEL.

Een ghedenckwaerdighe ende wonderlycke gheschiedenis.

TEn tijde der ryck-bestieringe van Henrick de Groot, soo onthiel sich in Vrancryck een Edelman, ghetrouwt zijnde met een van de beroemste ende schoonste Vrouwen van dat Landtschap, die hy, soo door sijn voorige verdiensten, als andersints verkregen hadt; het geviel op seker tijdt, dat Kleander (dit sal sijn naem zijn) een reys aen-nam naer Naepels, om aldaer order te stellen over eenighe besittingh die hy daer hadde; ondertusschen laetende dan sijn Huys-vrouwe in een [p. 10] droeve eenigheydt, is met eenighe van de sijne vertrocken; naer eenige daghen soo quam hy diep in Italien, in een plaets, ghenaemt Aquapendente, ende alsoo hy in sijn ghewoonelijcke Herbergh mijnde te gaen logeren (want hy alle dry jaeren daer naer toe ginck) soo verstondt hy dat sijn ordinaris vertreck van een ander was in ghenomen; evenwel versocht Kleander, liever dan voorder te reyden, oft op de straet te moeten blijven, mits het laet in de nacht was, om den huysvooghdt te spreken: Doch men antwoorde hem, dat den Waerdt overleden was; echter, in dien hy daer beliefde te vernachten, wierdt hem een Kamer aengheboden, die, om te slaepen, niet bequaem was, vermits er, naer de doodt van den Waerdt eenighe gheesten regneerden, die de selve onbewoonlyck maeckten. Laet die ghereedt maecken, sey Kleander, ick wil liever met haer in u huys slapen, als met myn volck buyten blyven. Men deckten hem dan een bedde in de Kamer, die hy deselve bekende te zyn, [p 11] daer hy, by’t leven van sijn Waerdt, inghewendt was te slaepen. In de selve met sijn volck, het avondtmael gedaen hebbende, gheboodt hy eenieder te vertrecken naer een ander plaats, als voor hun bestemt was: ondertusschen meynende (naer dat hy noch eenigen tijdt sonder, gheselschap by’t vier hadde gheseten) tot sijn bedde te gaen, soo hoorde hy eenigh getier aen de deur, en sijn oogen daer naertoe wendende, sach hy in de Kamer komen, een Man, die de selve ghedaente en wesen had van sijn overleden Waerdt; de welck, naerderende, tot aen de Stoel, daar hy op sat, stil bleef staen, hem siende in sijn aenghesicht, sonder hem aen te raecken, oft iets te segghen. Kleander, die in alle dinghen moedts ghenoegh had, voelde niet-te-min een onbekende schrick door sijn aderen styghen, die hem t’loopende bloedt dé stil staen; echter een moedt grypende, verstoutete hy sich, om’t verschynsel aen te spreken. Hy sey dan vrymoedigh: goeden avondt myn Waerdt; men had my gheseyt, dat ghy doodt [p. 12] waert. Soo ben ick oock antwoorde de gheest. Wel, vraeghde hy, hoe komt ghy dan teghenwoordigh hier te sijn? Om u te segghen, antwoorde de gheest, dat ick vermoort ben, en met een om u te bidden, dat ghy my, door onse oude vriendtschap, doet begraven: Ghy sult myn lijf, een weynig, buyten de Stadt, in een put, van een hoop steenen overstelpt vinden; ick vermaen en bid u andermael, dat ghy my doet begraven. Syt gherust myn Waerdt, (antwoorde Kleander,) ick beloof het u, morghen te sullen doen. Waer op de gheest vertrock, en Kleander meer naer den dagh dan slaepen dé verlanghen, doch hy bleef den nacht voordts over ongestoort. Den dagh verschenen zynde, dé hy stracx de Rechters van de Stadt ontbieden, die hy’t ghesicht, dat hy niet slaepende, maer waekende ghesien hadt, vertelt hebbende, stracx bewoogh, om met hem naer de put te gaen, die de geest hem had aenghewesen; deselve gevonden hebbende met steenen op ghevult, soo deed’ hy de selve, d’een naer d’an- [p. 13] der wegh werpen; tot-se eyndtlijck het lichaem versmoordt vonden legghen, ’twelck men kende waerachtigh van dien Waerdt te sijn. Elck was hier over verwondert. Kleander, de Rechters vermaent hebbende, om naer den Moorder te doen soecken; volbracht voordts de belofte, die hy de schyn van den Waert ghedaen had; doende het lijf, met een eerlycke staets, begraven. By naer den dagh hier mé toe-ghebracht hebbende, soo begeerde hy noch eens in die Kamer te slaepen. Maer als hy sich weer alleen daerin ghesloten had, quam ’tverschynsel van sijn Waerdt daer wederom in, juyst als hy weer wilde gaen legghen, en op de selve ure, als hy s’avonts te vooren ghekomen was, t’welck hem inden ingangh van de deur sey: goeden avondt mijn Heer Kleander; die dese tweede besoekingh gaeren gederft sou hebben, even-wel soo antwoorde hy hem: goeden avont mijn Waert; heb ick u niet gedaen,’tgheen ick aen u belooft hadt? ja, mijn Heer, sey de Geest: maer ick ben hier om u te bedancken; en met een te [p. 14] seggen, in dien ghy my iets te bevelen hebt, daer ick heengaen, datter niet is, (soo het in mijn vermogen is) dat ick u niet doen sal. Mijn vriendt, antwoorde Kleander, ick wensch u alle goet, Godt gheve u de eeuwighe rust ende vrede, daer ghy om wenscht. Godt geve u het selve, en vaert wel, sey de Geest. Vaert wel, sey Kleander wederom, die dese beleeftheden al begonden te verdrieten. Evenwel, de Gheest al aen de deur sijnde, om uyt te gaen, riep hem Kleander wederom, segghende: Myn Waerdt, noch een woordt, soo ’t u belieft. Wat belieft u mijn Heer, sey de Gheest, die weer by hem quam. Ick bidde u, sey Kleander, soo ghy de macht hebt, daer ghy hene gaet, dat ghy u verplicht, my dry daeghen voor myn sterf-uer, van mijn doodt te waerschouwen. Seer wel, myn Heer, antwoorde de Geest; soo’t my mooghlijck is, sal ick’t doen. Waer op hy verdween, en Kleander te bedde gingh, die tot, den morghen sliep, sonder dat hy, oft iemant anders, in de Kamer iet daer naer ghesien oft ghehoort heeft.
[p. 15]
§Maer om dese geschiedenis te vervolghen, soo ghevielt een gheruymen tydt daer naer, als Kleander, met sijn Vrouw te Beauplan, op’t Casteel, haeren nachtrust hadden, datter aen de poort wierdt gheklopt. Kleander, daer over ontwakende, ende denckende (alsoo hy s’morgens vroegh ter jacht wilde gaen) dat het de Jaghers waeren, die hem op de Jacht vergheselschappen souden, soo weckte hy sijn Kamerlingh, en geboot hem, de Jagers, die aen de Poort klopten, te sullen in laeten; tot hy hem gekleedt hadt. De Knecht, uijt het bedde ghespronghen, en de Poort geopent hebbende, vondt daer niemandt; en den dagh noch niet siende, ley sich weder te bedde, meynende, dat sijn Heer ghedroomt hadt. Maer hy was soo dra niet
gheleghen; oft men hoorde weer met harde slaeghen, op de selve Poort kloppen. Kleander, die verstaen hadt, dat het noch gheen dagh was, meynende dat het volck, om de vroeghte, wat om-ghewandelt hadt, en nu weerghekomen sijnde, daer voor de tweedemael [p. 16] klopte; gheboodt noch eens sijn knecht op te staen, en de poort t’openen; ‘twelck de knecht doende, wederom niemandt vondt, en derhalven weer naer bedde gingh. De Son begost alree de klaerheydt van haer straelen op d’Aerdryck te toonen, als Kleander (hoorende voor de derdemael aen de poort kloppen) self op-stondt, en nemende een nacht-tabbaert, sonder iemandt van de sijn te roepen, gingh hy self aen de poort, de selve gheopent hebbende, verscheen hem daer den Waerdt, die hy in Italien hadt doen begraeven, en hem nu dese droeve woorden sey:
§Goeden morgen mijn Heer. Ick kom nu mijn belofte vol-brenghen; op dat
ghy volbrenght, het gheen ghy aen u ziel schuldigh zyt: gedenckt aen de doodt;
want die sult ghy binnen de dry eerste daghen lijden.
§De Gheest, naer dese wreede tijdingh verdwynende, liet Kleander in sulck een
anghst en treurigheydt, als een Pen mooghlijck is uit te beelden. En om den Leser, door een te wydt-loopigh [p. 17] verhael, niet verdrietigh te vallen, soo wierdt Kleander, als hy in een beslote Kamer, de dry daeghen ten vollen meynde beleeft te hebben, in het eyndigen van den derden dagh, onvoorsiens, derelijck vermoordt.

Koningh Philippus den III.

DEsen naer dat hy 23. jaeren gheregeert hadde ligghende op sijn sterven, ende over peysende de ydelheydt van de Hofsche wereldt, heeft tot hem gheroepen sijnen Predicant P. Hieronymus de Florentia, ende hem belast dat d’eerste reys als hy op Stoel sou staen, sou verkondighen; dat hy had’ sien sterven eenen Koningh die soo veel jaren wenschste Eremyt gheweest te sijn, als hy Koningh gheweest hadde.

Gerardus a Kampis.

DEsen hadd’ een schoon Huys ghebouwt, ende was wel ghestoffeert, waer toe hy syne vrienden ghenoodt [p. 18] heeft om dat eens te beghieten, ende naer datse lustigh gheweest waeren, heeft hy aen hen ghevraeght ofter iet was dat sulck een Huys ontbrack. Waer op eenen van al antwoorde jae, datter een gat was, kost hy dat stoppen, dat hy dan gheluckigh sou wesen: den welcken seyde dat het gat van de deur was, daer hy doodt deur sou uijt-ghedraeghen worden, als wanneer hy oock
Vrouw en Kinderen, goet en bloet, en alle vreught der wereldt sou moeten verlaten; welcke waerschouwinghe soo veel ghewerckt heeft in het ghemoet van Gerardus, dat hy de wereldt met haer ydelheydt heeft gaen versaecken.

Rolandus.

Een wereldts Jonghman, komende op eenen dagh des avondts uijt een lustighe feest, ende vrolijck gheselschap, vraeghde aen sy-selven: Rolandus waer is nu het Banquet dat ghy van daegh hebt ghenoten? waer sijn die leckere spysen? waer die kostelijcke wynen? waer is dat Musieck en instrumenten? [p 19] waer die lieffelijcke stemmen? waer die aerdighe dansen? waer dat aenghenaem ende vrolijck gheselschap? is dat dan al ghepasseert? is dat altemael voor-by? syn die ghenuchten soo haest al verdwenen? ô nu sien ick dat, de wereldt ghelijck als op een radt schynt te draven ende te keeren, ende alle ghenuchten tot eenen haestighen, ende overwachten onderganck is brenghende.
Een arme Vrouwe die haeren kost met spinnen won, had haer soontjen om een boodtschap uijt-ghesonden, maer desen lecker achter ghebleven synde, wierdt in sijn wederkomst onthaelt met slaeghen. Den Lecker kreet, en huylde, en om de voordere straffe te ontgaen seyd’ hy, Moeder hat ghy daer gheweest en ghesien, dat ick ghesien hebb’, ghy sout daer oock wel soo langh hebben blijven staen gaepen. Wel, vraeghden de Moeder, wat hebje ghesen? hy antwoorden: ick heb in een schouw ghesien eenen Hondt, draeyen een wiel, en hy spon al ghebraeden vleesch. Is dat niet een rycke ant- [p. 20] woordt voor eenen schaemelen Iongen? ick gheloof dat hem den mondt lanck waterden, en dat hy dickwils noch op den hondt peysden, als hy het radt van sijn Moeder sach draeyen.

Den Keyser Nero.

Was eenen uijtsinnighen tuijsscher, die met duysenden aen eenen worp van den teerlinck-steen honck, en daer niet meer op en pasten, als oft hy voor rotte mispelen ghespeelt hadde. Op sekeren tijdt soo hy beval dat men sou brenghen ontrent het vierde deel van een millioen, de Moeder om sijne verquistinghe wat in te binden, dede de somme verdobbelen, ende die seffens wyt en breet over de tafel storten, op
dat hy door de grootheydt van den schat, die hy wederom gonck Waegen, vermaent synde, de lichtveerdighe handt voortaen sou maetighen. Nieremb.

[p. 21]

D’waesheydt der grooten.

Gelijck Koningh Hartabus syn werck maeckten van mollen te vanghen, soo besteede Biantes Koninck van Lydien synen tydt met vorssen aen draeyen te knoopen, met sulck een vermaeck oft hy sijn overwonnen vyanden aen eengheketent in triumph ghevoerdt hadde naer het Capitolium van Roomen. Domitianus die niet tegenstaende hy den Schepter in de handt, ende de Croon op het hooft hadde, evenwel ettelijcke uren besteedde om vlieghen met naelden te door-steken, en was daer soo besigh mede, oft hy de principaelste hoofden van sijns Vyandts Legher vervolght hadde.
Aeropus Koningh van Macedonien en dede anders niet dan Lanteernen maken, en noch en sach desen niet dat dit teghen sijne Majesteyts eer was streckende. Aula Sancta.
[p. 22]
Den Ambassadeur van den grooten Turck ghesien hebbende te Parys de wulpscheydt, en broodt-dronckerye van den vasten-avondt, ende op Asch-dagh merckende de seeghbaerheydt ende de gheestelijcke manieren van de borgherye, liet sich vastelijck voorstaen datter t’eenemael nieuw volck in de Stadt ghekomen was, ende dat die van daeghs te vooren al vertrocken waren.

De droeve Bruyloft.

Binnen Parys wierd over eenighe jaeren een treffelijcke Bruyloft gehouden, de Maskeraeden naer ghewoonte, sijn teghen den avondt ghekomen, om de nieuw- ghehoude met de vrienden te vereeren. Sy dansten aerdigh tot groot vermaeck van het geheel gheselschap, soo, dat den Bruydegom heel nieuwsgierigh sijn beste dede, om een Mommen-Backhuys op te lichten, dan sy beten hem in d’oor, datse voor die daer teghenwoordigh waeren vermomt [p. 23] wouwen blyven, maer soo hyse in het naeste Salet alleen wilden kennen, dat sy hun daer bloot souden gheven. Hy gaet dan voor, doet spys en wyn haelen, en sijn lustigh vrolijck: wederkeerende in de Bruyloft, soo gaense den doodendans dansen, hebbende tot dien eynde oock eenen dooden op hunne schouderen, die-se plat ter aerde neer leyden, en songhen, en spronghen daer rondom, met sulck een voldoeninghe van al de wereldt dat het eenen lust om sien was, desen dans duerden soo een poosje, tot datse d’een voor, en d’ander naer, het Bruylofthuys, uyt-dansten, achter laetende die Man, die den
dooden speelden. De Vrienden dan siende dat-se vertrocken waeren, segghen teghen den dooden dat hy soud’ op-staen, dat syn Cameraeden voor ghegaen waeren, maer wat-se riepen oft niet hy en hoordens niet. Sy doen hem dan het doodts-kleedt, met het Mommentuygh af: ende siet t’is den Bruygom selfs, die daer doodt bleef ligghen. Men ghelooft dat sy uijt af- [p. 24] gunst, ende nydigheydt hem in het Salet, met een Servet gheworght hadden, om dat hy hun de Bruydt ontvrydt hadde. Edoch wiese waeren, waerse verstoven, oft vervloghen waeren, ’twas, en bleef onbekent, en is altydt met den dooden begraeven ghebleven.

De Eer van Napels.

Seker schoone maeght, woonachtigh-binnen Napels wird van eenen Franschen Edelman versocht, maer niet tot haer eer, op eenen tydt soo sy met haere Ouders ten platten lande gingh spelen, ende dat dit ter ooren quamp aen desen Vryer, heeft hy se buyten gaen wachten. Vader en Moeder die wandelden voetjen voor voetjen in’t groen, maer sy omdat de jonckheydt speelachtigh, ende wat minder gheset is, liep voor uyt, ende quamp in het by gheleghen boschken; sy was ghekleet à la Bergere, ende door het exercitie hadd’ sy een bloosken ghekreghen op haar wanghen: in sulcken ghestelte- [p. 25] nisse dan valt sy alleen in syn handen. Hy haer ontmoetende in een weeghsken dat tersyden af-liep, seyd’ dat hy langhen tydt ghewenscht hadde om sulck een embuscade te treffen. Dese eerlijcke Jouffrouw t’eenemael verstelt, wetende dat korten raedt daer moest goeden raedt wesen, seyde met kloecke en haest bedachte worden: Monsieur is’t dat ick oyt weerdigh was een trapken van uwe jonste te winnen, diergeIijcke gheleghentheydt hadden wy eerder konnen vinden, oft maecken; ick verklaer u dat het aen my niet en heeft ghehanghen: het is de schuldt van myn moeyelijcke Ouders, die myn groen jaeren willen passen, ende afmeten naer hunnen ouderdom, en schynen vergeten te hebben wat men hen in hunne jonckheydt heeft toe-ghelaeten, dan soo ghy my uwen dienst wilt jonnen, van daegh maeck ick een eynde van hunne onverdraghelijcke viesigheydt, ende een vast beghinsel van onse ghetrouwigheydt, leent my voor een weynigh dit blanck sweert, dat ghy draeght [p. 26] op u sijde, ende ghy sult sien dat een Vrouwen handt kan mannelijcke daden uyt wercken, principalijcke alster hope is van sijn alderliefsten hert te ghenieten. Hy door dese onverwachte beloften t’eenemael op ghewackert, geeft haer syn Rappier, met het welck sy ontsteken van gramschap recht aen naer haer Ouders is gheloopen. Den Edelman, om allen onheyl af te weiren, voeght sich aen haere syde: staende nu tusschen hem ende de Ouders, gheeft den eerloosen Serviteur een snee, oft twee door de kaken, segghende: leert op een ander tydt noch aen de eerbaerheydt van Ioufvrouwen listen en lagen legghen. Hier mede spronck sy in de naeste Rivier om sijn handen t’ ontgaen, de kleederen hielen haer boven, ende is aen den anderen kant ghedreven. Soo dit ruchtbaer wierdt in de stadt, is sy triumphantelijck in-ghehaelt, als die haeren vyandt hadd’ verslaeghen.

[p. 27]

Voldoeningh sonder gelt.

Een Ioufvrouwe hadd’ eenighen tijdt van haeren Vryer besoeck, ende eerbaere gunste ghenoten. Dan ghelijck-men seght: wintersche nachten, Vrouwen ghedachten, gunste van Heeren, sietmen haest verkeeren; soo namp sy dit spreeckwoort (ghewaer wordende dat de liefde van haeren vryer verflouwde) tot haer voordeel oversulcks op eenen tydt met de kaert spelende, soo hy vraeghde wat haer beliefde dat hy op-slaen soude, soo seyd’ sy, herten, hy antwoordt dat hy ’er gheen en hadde. Waer op sy datelijck uyt-schoot: soo ghy my gheen herten en speelt, soo sal ick u dan schuppen gheven. Verstandighe lieden sullen desen greep voor goedt keuren. Iock, en Ernst.

Den ongheluckighen Minnaer.

Een Fransch Edelman die in de oorlogh eer ghehavelt, ende in Nederlandt tot Antwerpen een Vrouw [p. 28] ghetrouwt hadde, keerde wederom naer sijn Vader-landt, alwaer hy van eenen van sijn beste vrienden begroet synde, ende willekom gheheeten, is het selve oock aen syn Huys-vrouwe gheschiedt. Dese ghelijckse schoon was en vol prefectie, is desen vremden Edelman door haer liefde terstondt de eerste reyse in sijn hert gheraeckt geweest: in de tweede visite liet hy vyer blijcken, in derde verklaert sy haer wederliefde, ende wandelende door den hof manghelen sy met malkanderen de trouw-ringhen: ondertusschen vertreckt den echtighen man wederom met sijn Huys-vrouwe naer Antwerpen, alwaer sy naer korten tydt ghevallen is in een doodelijcke sieckte, daerse oock af is ghestorven. Dese droeve tydinghe heeft den auden Edelman soo verslaghen, ende tot sulcken desperate mismoedigheydt ghebrocht dat hy meer als eens de resolutie ghenomen hadde, ende op een leer ghestaen om sich te verhanghen. ’t Welck gheschiedt soude hebben, hadden sijn knechten niet al- [p. 29] tydt tusschen bey ghekomen: Doch al bleef hy leven, nochtans scheen hy gedurigh te sterven, soo dat hy gheen ghenuchte meer en nam, noch in de Iacht, noch in de wapens, noch in de academien, noch in het gheselschap der menschen: heel Vranckryck was hem te kleyn, hy en kost niet rusten voor dat hy ghestolens-wys vertrocken is naer Antwerpen, ende daer veel dagen op het graf sitten weenen, ende den kouden serck ghewasschen hadd’ met sijn lauwe traenen: ende siet door dese overvloedigheydt en is de vlam noch niet gheblust gheworden: hy doet soo veel dat hy aldaer bekoemt een contrefeytsel van haer, soo-se was naer haer doodt uijt ghetrocken, te vooren hadd’ hy een ander bekomen daerse af-ghemaelt stondt naer het leven: hier mede keert hy weder in Vranckryck, van daer naer Italien, ende soo over de middelandtsche Zee naer Egypten, om in een Erymitagie sijn leven voort te besteden, maer ghelijck wel Seneca seght, ghy moet veranderen van ghe- [p. 30] moedt, ende niet van locht; wat baetet u dat ghy vlucht is’t dat ghy u selven over al zijt mede-draeghende? soo hy nu in Egypten was, heeft hy een celleken gemaeckt, ende dat van alle kanten toe-gesloten, al-hoe-wel die onsuyvere liefde daer noch spleten ghenoegh vondt om in te kruypen: jae is de blinde sottigheydt van desen onsen Schyn-heylighen Eremijt goddelooser gheworden op het eynde als sy was in’t beghinsel: want soo hy op-ghericht hadde een Oratorium oft bid-plaetse, om daer sijn ghebeden, sijn suchten en sijn traenen te storten, ende tot dien eynde daer opgheselt hadde een Crucifix met de Heylighe Maghet, en S. Ian (ô vermaledyde onkuyscheydt hoe verre en derfde niet u handen uit steken, en misbruycken!) hy smyt de Beelden van de H. Moeder, ende van den Lieven Discipel af, werpt die in den hoeck, ende hanght in haere plaetse de twee contrefeytsels; ende in sulcke devotie is hy belyder van Venus, en Martelaer van den duyvel ghestorven. P. Zehentner in Promontorio.

[p. 31]

Iacobus Eremyt.

Hadde verkosen, verre buyten alle aenspraeck, ende geselschap der Vrouwe een plaetse in de Woestijne tot sijne wooninghe, hy droegh een hayren kleedt hy temde sijn vleesch met vasten, hy sliep op harde steenen, hy nuttende weynighe wilde kruyden, hy dronck kout water, hy was over-goten met traenen, en noch en heeft hy
den brandt van onkuijscheyt niet konnen blusschen: Hy hadde uijt eene Dochter den duyvel verdreven, ende wierde selver met eenen booseren duyvel beseten. Want aen-ghelockt door gheleghentheydt van den tijdt, ende eenigheydt der plaetse, is hy in sijn bekoringhe te swack gheweest, ende neder ghedreven. Den droeven val gheschieden op dese maniere: de vrienden van de Dochter, vreesende, oft misschien sy niet t’eenemael verlost en hadde gheweest hebben hem ghebeden dat
hy haer voor eenighen tijdt in sijn hutte [p. 32] soude willen ontfanghen, ende laeten
vernachten, om by aldien het quaedt weder keerde, dat de hulpe oock terstondt by de werck soud’ wesen; soo is het schaep aen den Wolf bevolen. Want den Eremijt een man soo gheconfijt in de vreese Godts die speelt in dit gheselschap met sijn ooghen, die speelt met sijne ghedachten; sijn hert begint te voncken, sijne sinnen beginnen te vlammen, ende dat hy eertijts niet en soud hebben derven peysen, dat gaet hy vol-brenghen met de wercken, Doch dit niet ghenoegh wesende soo gaet desen Eremijt naer dat hy de Dochter berooft had’ van haere eer daer naer oock berooven van het leven, willende de saeck soo verborghen houden: maer eylaes! sijn eyghen conscientie en dede anders niet als vraeck roepen. Hy wierde dan over-vallen met vreese, anghst, benauwtheden, hy wanhopt van sijne saligheydt, hy wilt sijne Eremijts-cap op den thuyn hanghen, ende den vollen toom gheven aen alle wellusten: dies maeckt hy een opset van [p. 33] weder naer de wereldt te keeren: doch onder weghen ontmoetende eene speIoncke vol doodts-beenderen, ende geraeckt wesende van Godt, heeft sich daer in begheven om sijne sonden daer te beweenen.
Een out beste Moertje dat om geenen dooden Coninck en soud’ hebben willen sterven, sat de vrinden overal in de wegh, want sy verlanghden om haer hendeken wat te vloyen, sy seyden datse haer moest haesten, dat-se van S. Peeter soud’ bekeven worden: maer neen bestjen, als half Meert gepasseert was, seyd’ altijdt datse wederom eenen nieuwen pacht ghemaeckt hadde: voorders dat Godt gheen ghegheven vleesch en namp.

Een onnoosele, Doch snedighe andtwoordt.

Een jonck Knechtjen ghevraeght zynde in de Christen-leere, welck het beste gheloof was dat van Luther, Calvin, oft het Roomsch, hy antwoor- [p. 34] den: het beste gheloof is ghereet geldt. Den Lecker die treftender sommighe, die meer houden van het kisten gheloof, als van het Christen gheloof.

Ses Ionghe ende bestoven sotte-bollen.

Schoon datter onder alle des wereldts minnaers luttel wys fijn, soo moet ick evenwel, in het voor-bygaen, een half dosijn proefstucken, der selve, den Leser voor-dissen: den eersten van dese die smeerden ten opsicht van sijne Meerstersse, met haer speecksel sijne keel, eenen anderen die een glas wyn op haer ghesontheydt uijt ronck, knoude noch boven dien den roomer oft hy by naer van Suycker kandijs hadd’ geblaesen gheweest: eenen derden willende schryven aen sijn Lief, die maer van eerlijcke Ouders was, soo hy sagh dat dit op-schrift aen de eerbare, ende verstandighe, &c. te slecht was, ende aen mijn doorluchtighe eenen thoon te hoogh, soo schreef hy: aen mijn by kans doorluchtighe Maistresse: eenen [p. 35] vierden stack in sijnen minnen-brief een lidt van sijnen vingher: ick weter die op haer doodt bedde begheerden dat-men haere minne brieven neffens haer in de kist soude legghen om met hun begraeven te woorden, daer sijnder ghevonden die het hayr van d’overledene deden afsnyden om daer hunne rouw-kleederen mede te boorden.

Houdt den brandt; in den bandt.

Onder alle de droeve uijt-ganghen en heb ick nimmermeer grouwelijcker ghelesen als desen naer volghende: Een Mevrouwe, door een dertel oogh op eenen anderen als haer bedghenoodt verslinghert, is uyt gheborsten in vuyle lusten: den echtighen Man kropten sijn vermoeden ende gramschap in, tertijdt toe dat hy het wilt verraschten in sijnen Legher: doen heeft hy dit onghehoort stuck aen-ghevanghen, de lichte Koy doet hy metsen in eenen donckeren Kercker, en sluyten tusschen vier mueren: den Pol Poignaerdeert hy, [p. 36] treckt hem de huyt af, van het geraemt
maeckt hy eenen Setel voor Mevrouw om op te sitten: het Bekeneel dint haer voor een Schroef om uijt drincken: het vel boven haer hooft ghespannen is het Pavilloen by daghe, ende by nachten het decksel van haer bedde, ende aldus sittende in dees Zee van droefheydt, en hadt sy niet een druppel van haere voorgaende ghenuchten. Catz.

Te heet, doet leet.

Een Huysvrouwe hadd’ den vleeschpot aen ’tvier ghestelt, die nu was in het sieden; niemandt en wasser in de keucken als eenen grooten Doggh’, en een kleyn kindt: desen hondt siende een groot ribben-stuck uijt het water kycken, hapten vinnigh daer op, ende wouwer heel greetigh sijn tanden in drucken, maer te vergheefs want hy
d’ouden’t onder, ende aen het siedende sop sich leelijck verbrandende, grimden hy en liet sijn tanden sien: waer op het onnoosel kindt uijt-schoot dese woor- [p. 37] den: jae ghy dief als ghy zyt, ick salt mijn Moederken segghen, dat ghy het vleesch uijt den Pot wilt stelen, en dat ghy daer noch met lacht.

De deught gaet vooral.

Daer moest binnen Constantinopelen een Bruydt ende Huysvrouwe voor den jonghen Keyser Theophilus verkosen worden: sijn Vrouw Moeder wel wetende dat niet alleen sijn tydelijck ryck, maer oock sijn eeuwighe saligheydt daer aenhonck, heeft in dit gheval eenen seldtsaemen, edoch verstandighen raedt voor gheslaegen; door den welcken sy des jonghen Keysers drift, ende lust, een weynigh socht in te binden: sy dede vergaderen de alder schoonste Dochters van het geheel ryck ende gaf aen hem eenen gouden appel om die te vereeren aen deghene die hy tot syn alderliefste Bruydt, ende Keyserinne soude verkiesen: eer nochtans dit gheschiede, soo waren de saecken in het Palleys soo aengheleydt dat sy dry [p. 38] Saletten hadde, doen op schicken om alle desen handel, ende keus van soo groot ghevolgh, met wysen raedt te voltrecken: sy hadde dan het eerste Salet behanghen met de Schilderyen, ende contrefytsels van alle de schoonste dammen die oyt in den Heydendom gheleeft hadden, als waeren, Helena, Dido, Lucretia, Cleopatra, Semiramis; ende dese honghen in swerte raemen om-ringhelt met vlammen. In het tweede Salet waren te sien uijt-nemende schoone stucken van die het waerachtigh geloof beleeft hadden, als Rachel, Rebecca, Esther, Abigail, Judith, Susanna, Catharina, Cecilia, Agnes ende haere lysten waren vergult, en sy stonden en bloncken in de Sterren, die rondtsom haer hooft ghesaeyt waeren. In het derde Salet was de vergaederinghe van alle de Schoonste Joufvrouwen die-men het gheheele Landt door met alle neerstigheydt hadt konnen opsoecken, en byeen brengen. De Moeder dan noodt, ende verwillight den jonghen Keyser om een alder-gratieuste [p. 39] Keyserinne te verkiesen: leydt hem tot dien eynde in het eerste Salet, en gheeft
hem volle beduydenisse van alle de Schilderyen; gaen van daer in het tweede, daer sy van ghelycken hem onderwyst van de ghene die soo ryckelijck ghemaelt waeren; en daer mede trede sy in de derde Salet, daer den appel, ende de Croon moest ghegheven worden; al-waer met soete ende nochtans rype woorden de Moeder voor uytsprack: lieven Sone hier siet ghy voor u ooghen den roem van alle besonderste ende meeste begaefde creatueren; het is in u macht de schoonste bloem van al te plucken: dan op een saeck bidd’ ick dat gh’uw geweerdight acht te nemen, oft ghy liever een soeckt te verkiesen daer ghy inder eeuwigheydt mede sult moeten branden ghelijck teghenwoordigh doen die in het eerste Salet hanghen; oft wel dat ghy liever uwe gunst ende affectie op een wilt laeten vallen, daer ghy u inder eeuwigheyt mede sult verblijden. Welcke korte, maer krachtighe woorden, den Sone soo diep in [p. 40] sijn ghemoedt sijn in-ghedronghen, dat hy de deught in acht nemende, sijnen appel schonck aen de schoone, ende godt-vreesende Theodora, die hy door dese gift tot sijne Bruydt, ende Keyserinne heeft verkosen. Causin.

Luyd’ ghekreten, haast vergheten.

Een Mevrouw hadd’ de ooghen gesloten aen haren Man en schepten uyt dese doot sulcke troosteloose droefheydt dat-se niet alleen de woorden van de vrienden gheen ghehoor en gaf, maer selver weygherden te eten, oft te drincken, om soo eerder een lyck, en aen haren Man ghelijck te worden: dagh ende nacht sat-se buyten de Stadt,
en weende in’t Graf van haren over-leden Man: terselvertydt, niet verre van de selfste plaetse, wierdter eenen van de Magistraet op-gheknoopt, ende om dat de vrienden dien by nachten niet van de Galghen en souden snyden, en begraven, stelden sy daer wacht by? om op alle aen-slaeghen van de vrien- [p. 41] den te passen: desen Sinternel, hoorende de Vrouwe soo bitterlijck suchten, en kermen, ginck een weynigh van de justicie-plaets om haer te troosten, maeckten haer deelachtigh van de spyse, die hy hadt voor sy selven mede genomen: en siet terwyl hy in’t troosten, en klappen sy selven vergeet soo komen de vrienden, en met een gauwigheydt ont-knoopenden den hangh-dief, en gaender mede strycken. Hy siende dat de Galghe selve bestoolen was, vreesende dat de Magistraet de hant op hem soud’ legghen, keert weder mistroostigh tot het Graf, en begint syn ongheluck, ende aenstaende peryckel dese Mevrouwe te klaeghen: wat gheschieter? hy weet haer soo te bekouten, dat-se consent gheeft om harens Mans lichaem uyt te graven, ende in de plaetse van den dief aen de Galghe op te hanghen om soo sijn onachtsame sorgheloosheydt de
Heeren van de Magistraet te ont-futselen. Tiraquel.
[p. 42]
Een Stedelinck hadt getrouwt een Boerinne, haren Vader gaf-se beyde de kost, des niet te min den Gast even koppigh, noorts, eenen haer-sacker, en d’wersdryver, jae en dede schier anders niet als aen sijn Vrouwe verwyten dat-se een Boerinne was: op sekeren tydt dan om dit bedecktelijck op haer broodt te schieten, soo vraeghden hy, hoe veel schooven sal u Vader dit jaer wederom opdoen voor de Beesten? sy (die dees krappekens moey was, dies te meer om dat al den Heyligen dagh van
haeren kant quamp) seyd met vinnighe woorden: dit jaer doet hy provisie, en voor raedt van 450. Busselen, dat is vyftigh meer als op andere jaeren, en dat om dat hy nu een beest meer heeft te houden als voor desen: ghesonde hersenen sullen oordeelen datter verstandt in dit Boerinneken stack. Versteghen.

[p. 43]

Om de minne van het smeer,
Leckt de Cat den Kandeleer.

Seker Schouteth ginck eens over wegh, alwaer hy een Riviere moest passeren, ende midts de Schuyt door den stroom was af-ghesackt, is hy ghedwonghen gheweest daer soo langh te wachten: middeler tijdt vindt hem daer een Huys-man, den welcken verstaende sijn haestige reyse, heeft hem sijnen dienst aen-gheboden, ende bereet ghethoont om door de Riviere te draghen: hy dan nemende hem op sijne schouders, ende gaende door het water dat tamelijck breedt was mijn heer seyd’ hy, d’een courtosie is d’ander weert, ick bidd’ u als ghy eens wagens moet presten, oft datter sommighe van het Dorp gheprest worden om te krauweyen, dat u lieden dan ghelieve oock met my eens door de vinghers te sien: waer hy op antwoorde: mijn vriendt, ick wildet u gheerne daer mede vergelden, maer u sal believen te weten, dat [p. 44] het officie van Schoteth aen een ander is ghegheven. Syt ghy gheenen Schouteth meer? seyde den Boer, soo heb ick u langh ghenoegh ghedraghen, ende
smeet hem van boven in het water: siet daer hoe dat alle onse diensten riecken naer vergeldinghe, dus dat het spreeck-woordt niet tevergheefs seyt, hebje te gheven, soo hebje veel Neven.

Toet-steen der waere Vrienden.

Eenen, roemende op het groot ghetal van syne Vrienden, kreegh tot beproevinghe der selve van seker Philosooph desen raedt: ick bid’ u gaet eens seyd’ hy achter in uwen Stal, ende steckt eens een Kalf de keel af, smyt het dan in eenen sack en nemt hem op u schouwer by nacht, ende kloppende aen de deur van een u vrinden, geveynst u oft ghy een neerlaegh ghedaen hadt, oft iemandt vermoort, ende dat ghy het lichaem t’uwen Huyse niet en derft begraeven, oft het misschien doorhuys-soeckinghe achter-haelt wierde: bidt [p. 45] hem over sulcks dat hy’t in een van sijn
Kelders onder d’aerde gelieve te steken, ende in dese gheleghentheydt sult ghy
ontdecken wie dat zyn uwe rechte Vrienden, soo gheseyt, soo ghedaen, hy gaet by midden-nacht op-roepen een van sijn beste Vrienden, gheeft hem te kennen sijn groot ongheluck, bidt om by-standt: desen treckt sijn Schouderen, ende viel hem t’eenemael weygherigh, seght rondt uijt dat gheensints gheraeden en was, om eenen doodt-slagh, twee in peryckel te stellen: en heeft hem daer mede door ghesonden, komende tot den tweeden, kreegh voor antwoort dat hy selver den eet ghedaen hadd’ tot uyt-werckinghe der Justitie, ende over sulcks dat het hem niet toe-stondt misdaedighen te versteken, maer wel in het licht te brenghen, ende daer mede
heeft hem den tweeden af-gewesen, den derden bethoonde wel een groot medelyden, beklaeghende ten hooghsten het ongheluck dat hem was over-komen;
voorders dat hy sich die saecke niet en mochte bemoeyen, uijt vreese dat de [p. 46] Magistraet hem plichtigh vindende ten minsten al wat hy ligghende en roerende hadt, met recht soude aen-spreken: ende dit was den troost die hy van den derden hadd’ bekomen: hier op is hy weder naer huys, ende naer den Philosooph ghekeert, bedanckende hem van de goede onderrichtinghe, ende den Toet-steen door den welcken hy ghetrouwe van onghetrouwe Vrienden had’ leeren onderscheyden.

Iustus Lipsius.

Wel bereyt sijnde in sijn leste sieckte waervan hy gestorven is, soo men hem wilde troosten met eenighe Philosophische redenen: antwoorden seer christelyck: dat sijn eydele troosten, ende met den vingher wysende op het Beeldt van den ghekruysten Jesus, seyde, dat is den waerachtighen troost, ende ware verduldigheydt, ende strax
versuchtende uijt het diepste van sijn herte riep mijnen Heere Iesu gheeft my christelijcke patientie: Ons alsoo door [p. 47] sijn Exempel leerende dat den waeren,
ende eenighen troost alleen in Godt bestaet.
In het Hof van Inspruck was een van de Hovelingen ter doodt toe kranck die in dese sijne sieckte besocht wierdt van sijne beste Vrienden: den eenen troostede hem, een ander gaf hem moet, eenen derden socht hem te dienen: rondsom het Ledikant stonder eenighe die waeren van sijn beste kennisse, ende van sijn ghetrouste Kameraden: hy begeerde dat-men hem eens te drincken soud’ gheven om sijnen dorst weynigh te laven: het wordt hem ghedient, en segghen hem Godt seghent u, wenschen dat hy sijn ghesondtheydt daer aen soud’ drincken; doch voor allen dat hy
T’ eerst eens ae nsijnen alder-besten vrient soud’ brenghen, van de ghene die daer
teghenwoordigh waren: hy keert sijn selven een weynigh, slaet sijn ooghen op deghene die daer rondsom stonden, hy sagh jonghe Cavailliers, schoone Jouffrouwen, met de welcke hy dick- [p. 48] wils vrolijck was gheweest: welcke al
te mael sterlinghs besien hebbende, seyd’ hy: moet ick’t dan brenghen aen den genen die ick voor mijnen besten vrient houde, ende die het oock is? soo breng’
ick het u ô Christe Iesu: ende keerende sich daer mede naer het Crucifix toe, heeft hy den Roomer uit ghedroncken. Drex.

Het hayr weer groyt is ’t dat-men ‘tsneyt,
Maer eer verloren, altydt queyt.

Is gheschiedt buyten ons Lant, maer niet verre buyten onsen tydt: een arme Weduwe leefden met haer eenighe Dochter: dese was alsoo seer begaeft met schoonheydt, als de Moeder ghebreck hadt van middelen om te leven: nu ghelijck den hongher is eenen quaden Raedts-man, soo was de Moeder van sin de eerbaerheydt van haer Dochter ten besten te gheven, weyndende haer tot dien eynde voor, niet alleen droeve suchten, lauwe traenen, maer oock een uyt ghehonghert [p. 49] ende verstorven aensicht: dit al-te-mael scheen soo veel kracht te hebben op het ghemoet van de Dochter, dat-se haer Moeder soo veel als het jae-woordt gaf van desen pandt te versetten, met bespreeck nochtans van eenen dagh respyt om sich op soo een ghewichtighe sake een weynigh te beraeden: hier mede heeft-se haer vertrocken, ende staende voor den Spieghel, daer sy haer gout Hayr in sagh (het welck weynigh aen dat van Absolon moest wycken) ende met eenen nemende de Scheer in de
handt, sprack dese, oft dierghelijcke woorden:
Is ’t dat ick sny myn goudt geel haeyr,
Dat schiet weer uyt voor ’t ander jaer,
Maer soo ick eens verlies myn eer
Eylaci! die en was’t niet meer.
Hierop liet-se de Scheyr door haer locken, en vlechten loopen, en gaf die aen de Moeder om te verkoopen: dese sittende daer mede op de Marckt, heeft terstondt besienders ghehadt, namentlijck een ryck Man die sich in-beelden al oft het hayr gheweest hadde van een [p. 50] die gheestelijck was gheworden: maer verstaende den grondt van de sake, ghetaelt oock hebbende naer de kuysheydt van de Dochter, ende beweeght door d’uyterste armoede, heeft-se voor sijn Huysvrouwe verkosen tot groot ghenoeghen en wel behaghen van sijnen Vader, die meer achte de deught sonder ryckdom, als ryckdom sonder deughden. Ianus Nicius.

Aldus speelt-men banckeroet.

Aristoteles ghevraeght sijnde wat voordeel de Loghenaers met haer lieghen deden? antwoorde: dat-men haer, als sy de waerheydt spreken niet en ghelooft.

Veel ghevraeght, meer gheantwoort.

Thales, een Heydens wys mensch ghevraeght, wat het outste was? seyde, Godt, die nimmer beghin ghehad heeft. En wat het schoonste was? antwoorde: de werelt, om dat het [p. 51] Godts werck was. Wat het grootste? seyde de plaets, die alles begreep. Wat het snelste? de ghedachten die terstondt van Peru tot Iapon vloghen. Wat het sterckste? het noot-lot, dat alles dwongh. Wat het wyste? den tydt, die alles leerde.
In Hollandt was eenen aen een smeerigh Officie gheraeckt, voeghende daer toe syn vernuftheydt, wierdt in korten tydt soo ryck als ‘t water diep is, soo hy daerom by sommige met scheel ooghen aenghesien wierdt, soo dede hy schryven op een groen poortjen van sijn Speel-hof
Gunst baert nydt.
Maer datelijck wierdter by ghestelt:
En soo is’t Landt syn geldeken quyt.
De waerheydt hier van laet ick Godt, ende den Meulder scheyden: soo veel isser af, datmen vindt arme Koninghen, de welcke hebben rycke Ministers.

[p. 52]

Hy steeckt naer staet,
Doch al te laet.

Seker Prelaet hadd’ gheerne een rooden Hoet gehadt ende Cardinael geworden, sijn Ampt was doen veel leegher, en naer sijnen staet droegh hy eenen groenen Hoet ten minsten die groen gekareelt was: om dan tot sijn voornemen te gheraecken, soo vierden hy seer den Neef van den Paus, gheloovende datter niemandts voorspraeck soo veel gewichts by sijn Heyligheyt soud’ hebben. t’Ghebeurden effen datter eenighe tot Cardinalen souden verkosen worden: desen Prelaet die dapper in den windt sagh, dit vernemende, heeft datelijck sijn toe-vlucht by den voorseyden Neef ghenomen, ende hem toe gesonden een Schotel met groene kriecken, daer by voeghende dese woorden: dat hy syn eenige Son was die de kriecken kost, en moest roodt maecken dat was te segghen dat hy sijnen groenen Hoet in eenen rooden kost veranderen, [p. 53] als’t sijn goedt jonstigheyt soo beliefden: den Prelaet wierdt beantwoort in deser voeghen: dat alles wel gheluckt soud’ hebben, maer dat sijn kriecken te seer stonden in de schaduwe van veel andere Prelaten, die door stercker brieven van recommandatien, ende eygen verdiensten voor hem ghestelt waren, soo dat hy sich met sijne groene vruchten voor dit mael noch soud’ moeten ghedulden. Tonneel der veranderinghe.

Oodtmoedighen in de eer, is de eer van de eer.

Den Koninck Agathocles was eenen Pot-backers Sone, ende daerom en ghebruyckte hy over Tafel gheen silveren Servies, maer alleen aerde Schotelen: hy kost ryckelijcker eten, maer niet loffelijcker.
Benedictus den XI. Paus van Roomen die weygerde kennisse te doen aen sijn eygen Moeder om datse nieten quam in haere schamele kleederen, hem in sijnen staet gheluck wenschen.
[p. 54]
Den wysen Salomon, heeft op de Mueren van den Tempel doen graveren, en snyden verscheyde slinghers om sch de memorie van den slechten staet sijns Heer Vaders te ververschen.

Den mensch vergheet, wie dat hy was,
Als hy tot eer gheraeckt te ras.

Den Prins van Parma (by sijnen tydt Gouverneur van dese Nederlanden) hadt een Boeren-kindt tot een Pagieken aen-ghenomen, desen Lecker soo ras als hy sy selven bevondt in de schoon Livrye, ende dat het silveren passement in sijn ooghen blonck, soo wierde hy soo blindt, dat hy sijn eygen Vader niet en woud kennen, ter tydt toe dat dit ter ooren quam aen sijne Hoogheydt, die hem dede uyt-schieten,
ende lustigh af-smeiren, ende naerder handt sijne lyne broeck, en ’t Boeren wanbays wederom gheven, ende leerden hem soo weer sijnen Vader kennen.
[p. 55]
Soo lanck als het Peert van Alexander de groote in de Stal stondt met eenen slechten hals-bandt aen, ende eenen geelen lap op hadde, dan liet het sich beryden van de palfenieren; maer als het gongh’ op eenen kostelijcken toom, met ghevlochte manen, ende droegh eenen gheborduerden Sadel met twee goude Steghel-reepen, dan en kende’t niemandt als Alexander.
Den Vos vraeghde eens aen den Muyl-esel, wat hy voor eenen was? hy antwoorde dat hy was een Schepsel Godts: dat weet ick wel sonder vraeghen, schoot den Vos daer wederop, want wy sijn al-te-mael Godts Creaturen: maer van wat gheslacht, en partyen zyt ghy? hy schaemde sich te segghen dat sijnen Vader eenen Ezel was, maer indachtigh dat syn Moeder in het Hof gheveulent en gheworpen was, seyd hy: ick ben Cousyn van het Sadel-peert van sijne Majesteyt.

[p. 56]

Hoe dat iemandt hoogher raeckt,
Hoe hy meer scheel ooghen maeckt.

In het Hof van Denemarcken was een uijt-heymsch Edelman verciert met natuerlijcke gaven die de gratie van hare Majesteyt en door een soete kracht, ende aenghename bevalligheyt had ghewonnen: desen was de rest van de Hovelingen t’eenemael in den wegh; want ghelijck-men seyt, het is den eenen hondt leet dat den anderen in de
keucken gaet: ergo wat doense? sy gaen een stemmelijck uyt-stroyen, dat hy van gheen edelijck bloedt en was, en dien volghens dat hy sy selven met bedrogh voor sulcks hadde aen-gegeven, bevestighende hun uyt-gheven met een seker herkentenisse van de Leeuwen, de welcke het edelbloedt altydt wisten t’onderscheyden: daerom wilde hy blyck doen van sijn gheslachte dat hy behoorden sy selven bloot, en onghewapent by den Leeuw te voeghen, die als dan het vonnis over sijnen adel sou- [p. 57] de strycken, over-sulcks soo is hy door het sterck aendringhen van dese quanten, ende volghens het ghebodt des Koninghs naer het Kot van den Leeuw ghegaen, siet den Leeuw aen, dient hem een stuck vleesch, ende keert onbeschadight weder te rugh tot spyt van sijn vyanden, ende tot verwonderinghe van de gansche wereldt: maer desen Edelman en viel doen oock niet slincks hy begheerde van sijne Majesteyt, dat ghelijckerwys hy synen Edeldom betoont hadde met het vleesch daer in te draeghen, dat d’ander oock alsoo den hunnen soude bevestighen met het vleesch daer uijt te haelen, maer die achterbleven dat waren sy: niemandt en kickte noch en mickte meer, siende hun vervallen in de selve straffe diese hem besteken hadden. Crantzius.

Men vinter die syn milt in’t koopen.
Maer als’t betaalt moet sijn, gaen loopen.

Simon Cronaca, een Florentynsch Coopman, dede om den borgh te verhoeden, op sijn uyt-hangh-berdt [p. 58] schilderen, syn Boecken, ligghende rondts-om in vlammen: en als er dan iemandt quamp die hem eenighe waeren op tijdt woud’ af koopen; soo thoonden hy datelijck syn ’uijt-hanghberdt, en seyde dat hy’t niet en kost op schryven, om dat syn Boecken in’t midden van den brandt laeghen.
Eenen van de kelder-kors sieck zijnde, soo hem synen vriendt quamp besoecken, en wijs wilde maecken, om den brandt te temperen, en te maetigen waeter te drincken, soo seyd den siecken daetelijck daer op: dat is reghel recht teghen d’ordonnantie van mijnen Doctoor, want hy heeft my allen stercken dranck verboden, en daer en is
gheenen sterckeren als Rivier water, want dat doet eenen heelen Meulen draeyen.

Men leert tot sijn sterfdagh toe.

Carolus Coninck van Vranckryck was over sijn groot verstant seer beroemt: een treffelijck Vorst vraeghde [p. 59] hem, oft een wys Man wel mocht een Vrouw nemen? den Koningh vraeghde wederom, waer voor acht ghy my? den Vorst seyde voor de beroemste Koningh weghens u verstandt. Wel dan seyde den Koningh, soo weet dat ick een Wyf heb ghenomen.
Den Wolf om sijn dieveryen tot de Galghe veroordeelt, was verbeden, op sulck bespreeck, dat hy soude hangen d’eerste keer als hy noch vleesch soud’ stelen: zynde dan in’t Veldt, siet hy een Schaep op de kandt van de Riviere weyen: het Back-huys begost hem te waeteren, maer de Galghe dede hem den lust vergaen: Edoch ghelijck d’occasie den dief maeckt, soo grypt hy’t by den hals, ende sleypende dat door de Riviere, seyd’ hy: kom Caubeliauken. Dierghelycks gheschiet alle daeghen, wy weten ongheorloofde saecken soo te doopen, en eenen anderen naem te gheven, en wy gaen daer mede deur sonder daer beenderen in te vinden.

[p. 60]

Philippus den II. Koningh van Spanien.

Hebbende den heelen nacht geschreven eenen Brief aen sijn heyligheyt eyschten sandt om het geschrift te drooghen: maer den Pagie slaeperachtigh zynde heeft den int-pot ghenomen in de plaets van het sandt, ende daer mede den heelen Brief over-goten, ende bekladt: Philippus en gaf niet het minste teecken van onsteltenisse, noch men hoorden niet een woordeken van berispinghe. Waer sijnse nu die terstont naer de tange oft eenen klippel vatten, en slaen op hun dienst-boden oft het beesten waeren, en dat dickwils om kleyn oorsaeck, jae om beuselryen, omdat-se korsel sijn, en veel met het verkeeren hebben verloren.

[p. 61]

Het is des Dronckaers schildt, altijdt het selve liet:
Den Hemel seggen sy, is voor de Gansen niet.

Sommighe Dronckaers segghen tot ontschuldinghe, dat andere menschen goddeloos leven, want die moorden, benemen andere het leven; die stelen, rooven het goedt; die quaedt spreken snyden iemandt sijnen naem, en faem af, en soo voort: maer wy, segghen sy, en doen niemandt quaet, wy doen ons selven goet, wy doen den Weerdt deught, wy syn de beste dier leven; soo dan Godt moet ons sijnen Hemel gheven, want den Hemel is voor de Gansen niet gemaeckt: soo redeneren, en kallen sommighe, niet aensiende dat sy de Gansen ghelijck sijn: want de Gansen die wagghelen, soo doen de Dronckaers oock; de Gansen die worden levendigh ghepluymt, soo doen de Dronckaers oock; de Gansen gaen barrevoets, soo doen de
Dronckaers oock; de Gansen hebben roode neusen, soo doen de Dronckaers [p. 62] oock. Den Hemelen is voor de Gansen niet: ergo den Hemel en is voor de Dronckaers oock niet.

Al op den erm, niet in den derm.

Broeder Dierick van Munster, wierdt, naer dat hy grooten dienst ghedaen hadde onder de borgerye van Brussel ten tyde van de Pest, eens van eenen Edelman ghenoodt, om by hem te komen eten; het welck Theodorus toe seyd’ om ghewichtighe reden: over Tafel soo alle dinghen overvloedighlijck aenghedient wierden, seyd’ P. Theodorus teghen den Edelman: Myn-Hee rhier is een groot ghetal van Schotelen, ende een menichte van spysen, dat het u edelheydt geliefde, men soud’ hier iemandt af konnen deelachtigh maecken, waer op den Edelman gaf voorantwoort, t’is my lief, doet dat u believe, hier op heeft P. Theodorus een Schotel ghenomen, en daerover ghespreyt een Serviet, die gegeven aen den Knecht, hem belasten- [p. 63] de dat hy die door de straet soud’ draeghen, en dat hy op het huys soud’ letten teghen het welck de Serviet af soud’ waeyen, en daer de spys in draeghen. Den Knecht gaet, draeght de spys, de Serviet waeyt af, hy siet naer ’t huys; maer om dat het al te eerlijck volck was die daer woonden; derfden hy, soo hem docht hen niet beschaemt maecken; oversulcks keert wederom met de
Schotel. Theodorus hem siende vraeght oft alle dinghen bestelt waren: maer den Knecht ontschuldight sich, seggende dat het huys soo deghelijck was, dat hy hem niet en kost in-beelden dat de Schotel daer moest ghedraeghen worden, ende over-sulcks dat hy de spys wederom heeft met naer huys ghenomen. Evenwel hy seyndt hem ander werf door de straet, met bevel als vooren: en siet: de Serviet waeyt wederom af voor het selfste huys: doen heeft sich den Knecht verstout, is met de spys ghegaen recht in, en heeft daer ghevonden een Huys-ghesin dat ryckelijck gekleet was, en armelyck at. P. Spoelbergh.
[p. 64]
Seker misdaedighen was veroordeelt tot de Galley om te royen. Hem wierden ghegeven twee dobbelsteenen (want hy moester soo veel jaren blyven sitten, als hy oogen soud werpen) hy smaeckten dan, en den eenen steen ginck staen op den anderen, ende den bovensten was eenen Ezel, en soo mocht hy naer een jaer verlost worden: siet daer te recht een kremers kansie.
Seker Ioufvrouw was langhen tydt aengesproken, besocht, gheliefkoost van haeren Serviteur. Maer ghelijck de liefde met sijn vleugeltjens een quick steertjen is, den trouweloosen Gast liet de jonghe Dochter sitten, die van hem niet anders behiel als een leelycke rughsprake, sy om hem de valscheydt, ende het onghelijck door den neus te vryven, schonck hem eenen valschen Diamant, waer in ghesneden stondt dit woordt: Lamasabathani. Hy sloegh naer het beduytsel ghelyck den blinden naer het ey, ter tydt. Dat hem eenen Gauwert [p. 65] den sin aldus uijt-lijde: Seght valschen Minnaer waerom heb ghy my verlaeten.

Sigismunda.

Dochter van Tancredus Prince van Salernen, hadd’ al jockende, ende spelende een minne-briefken gheschreven, en dat op-gherolt, ende gesteken in eenen rieten pyl, ende die vereert aen eenen sekeren Guiscardus hovelingh, hoewel van slechte af-komste. Den pyl die hy met de handt ontfongh, quetstede hem in het hert, ende ghelijck de schichten met haeckskens voor aen lichtelijck in-schieten, ende niet lichtelijck uijt en gaen, is desen in syn ghemoet blijven steken, ende heeft daer binnen sulcke vlam verweckt, dat sy malkanderen beginnen liefde, ende weder-liefde te ontdecken: daer toe wasch een vryigheydt; sy vergheet haer gheslacht en edel bloedt, waeght haer eer sonder eens te peysen hoe dit by den Vader sal ghenomen worden. Tancredus doet terstont Guiscardus by den kop gry- [p. 66] pen, het hooft voor de voeten legghen, het hert uijt het lijf rucken, ende dat in een goude Lampet aen syn dochter vereeren, segghende; dat hy haer een gifte schonck, die hy wist dat by haer in weerde gingh boven alle kostelijcke gesteenten. Sy ontfongh het met een geveynsde ende gemaeckte blijdtschap, seghende: mijnen Heer Vader heeft verstandt dat hy een gouden hert, in een gouden schotel weet te doen legghen: soo brack sy hare woorden af, om dat de droefheydt, ende op-rysende tranen haer niet toe en lieten, langher reden voort te brenghen. Openende dan de sluijsen van haere oogen, besproeyt niet alleen het hert, maer den geheelen vloer met traenen. Doch soo de droefheydt door het bitter weenen gheensins uijtghestort en kost worden, werpt sy haer op het Ledikant, ende in d’een handt hebbende regael; in d’ander het hert, naer dat sy daer duysent kussen op-gheleet hadde, seydd’ met een bevende stem: van dit lief hert, komt al myn smert, daer op inswilghende het fenyn, badt [p. 67] voor het leste haren Vader, die van het ongheluck ghewaerschouwt ten aengangh quamp, dat hy haer soud’ vergunnen, dat die samen op een bedde levendigh niet en hadden moghen slapen, datmen die samen in een graf soud’ willen laeten rusten: ende is soo van het fenyn gheborsten.

Koningh Iacob Almanzor.

Desen had door een neer-laegh van Koningh Roderick, Spagnien ontweeldight, t’selve in peys ende goede wetten ghestelt, en sondt jaerlijcks tot meerder versekeringh derwaerts noch sommighe persoonen, daer hy meest op betrouwde. Onder ander wierdt voor eenen ghesandt afgheveerdight Abraham Mahana, een wys en verstandigh man, daer syne Majesteyt in had een groot bevallen: desen komende in Spagnien niet verre van Guadix, vindt in het eensaem bosch een schoon Ioufvrouwe, sonder datter gheselschap by was van eenige Kamenieren: dit docht hem, ge- [p. 68] lijck het een iegelijck soud’, niet voorsichtelijck ghedaen te wesen overmits hare eerbaerheydt by de moetwillighe ghevaer kost lijden. Hy vraeght haer dan hoe sy soo stout derfden zijn datse in sulck een plaets alleen gingh wandelen. Sy gaf voor andtwoordt: soo langh als onsen machtighen Koningh Almanzor sal leven, soo sal een schoone Ioffer alleen door een Woestyn moghen trecken, sonder dat haer iemandt sal hinderen. Desen Ghesandt verwonderde sich hierover ten hooghsten, ende weder-ghekeert zijnde by den Koningh vertelde hem alle ghedenck-weerdighe saecken die hy in’t rijck ghesien hadde, namentlijck den onverwachten voorval met dese Ioffer. Den Koningh vraeghde hem: wat hebt ghy haer geandtwoordt? hy seyd’: t’ghene dat iedereen daerop soud’ uijtschieten, te weten, dat sy in peryckel, langh soud’ roepen naer den Koningh Almanzor, eer hy haer soud’ konnen beschermen. Den Koningh ghevoelende dese andtwoorde in’t diepste syns ghe- [p. 69] moet: doet hem opstaende voet wederom ghereet maecken tot de tweede ambassade, ende gheeft hem mede eenen brief van Vrias, om in handen van den Viceroy te leveren: den welcken hy scherpelijck belast den brenger des selfs op d’eygen plaetse te lijden, ende aen eenen scherpen pael te speten, ende dat den Scherp-rechter voor alle de wereldt soud’ uijt-roepen dat desen was plichtigh van gequetste Koningh Majesteyt, omdat hy sich verstout hadde, met een Ioffer alleen in een Bosschagie te spreken, ende door syn woorden de authoriteydt des Koninghs, daer sy op betrouwde, in twyffel had’ ghetrocken.
Eenen dief (die midden in de weke was opgeleyt, endaet hy van eene, de weke sententie kreegh, om met den bast op-gheknoopt te worden), seyde terwyl hem dit stuck docht hert te wesen.
s’Woensdaeghs ghevanghen,
Saeterdaeghs te hanghen,
Dat en is my myn leven niet ghebeurt.
[p. 70]
Hangen seyd’ den anderen, dat is een quaedt ambacht, want men is doodt eer-men ’t half gheleert heeft.
Een seker Ioufvrou versch getrouwt en ghevraeght hoe’t al gonck andtwoorde, het heeft soo veel snaps in eermen van thien sinnen vyf kan maecken.
Een ander Vrouw: versocht zijnde van haren man terwijl hy eenen vriendt ghenoodt hadde datse hem niet beschaemt en soud’ maecken, t’welck sy oock beloofden, heeft even-wel soo sy op het eynde van de tafel op stondt om den kees uijt het Schappraey te haelen, den welcken stont achter den rugh van den ghenooden gast, haeren man een vuijst ghethoont, vraghende oft hy van verwachten voerden.

De twee uyt-verkoren Ian Potagien.

’t Is een ghenuchelijcke gheschiedenisse die wy hebben van twee Ian Potagien naer de handt twee uyt nemende Heylighen: sy hadden langhen tijdt [p. 71] in verscheyde Steden op Kermissen ende bly-daghen hunne personagien ghespeelt, en waeren van alle marckten weder-komen, eenen kreegh misnoeghen in desen synen handel, en wou eens een partye-spelen om Godt te behaghen; over-sulcks vertrock hy sy-selven, en verstack sich buijten de wete van synen mede-ghesel in een rotse: onder-tusschen wasser een groote kermis voor de deur, daer sy om den toe-loop des volcks eenen moyen penningh kosten op-steken, maer sou het spel volmaeckt zijn, soo moesten sy beyde malkanderen helpen. Hy vraeght dan herwaerts en derwaerts ofter niemandt en is die hem wete te segghen waer dat synen Compagnion is verstoven oft vervloghen: ten lesten verstaet hy van eenen Ackerman, dat hy een ander maniere van leven heeft aenghevanghen, leydt hem tot de plaetse daer hy sich vrywilligh hadde laeten insluyten: daer komende begint hy synen mede-gesel te bidden, ende te smeecken dat hy doch dese vise vaseryen soud’ laeten vaeren, [p. 72] dat het narre-stucken waeren’ dierghelijcke saken aen te rechten; hy wist immers ghenoegh dat dit gheenen dueren kost hebben, en over-sulcks dat hy de oude vriendtschap ende konsten wederom soud’ hervatten: maer dien van binnen sprack als eenen Predikant, segghende datse al langh ghenoegh den sot gheschoren hadden, en dat het meer als tijdt was een ander oogh, die alle dinghen siet, te behaeghen. Voorders dat ghelijck hy mede-ghesel was gheweest in alle ydelheydt, dat hy behoorde nu oock te blijven synen Compagnion in de penitentie, ende strengigheyt. Maer dit was voor een doove-mans deur gheklopt; eerder waer de rots daer hy in sit te beweghen, als deses versteent hert te beroeren; soo hy dan even weygerigh bleef, ende van gheen eremijts leven en wou hooren, gheveynst den op-gesloten al oft hy met hem weder soud’ keeren, laet sich tot dien eynde met een seel op-trecken, komt boven, gaen met malckanderen: onder-weghen seght hy, dat hy syn beurse met gelt in de Spe- [p. 73] lonck heeft laeten ligghen, keeren wederom om die te haelen: dan soo hy sich verschoonde van daer in te gaen, overmits syn swackheydt door ’t vasten en penitentie, soo laet hy den anderen af met de koorde, den welcken qualijck beneden was als den anderen boven, de speloncke met eenen grooten steen heeft toeghesloten, segghende: oft het u lief oft leet is, ghy sult Kluijsenaer leven en sterven. Desen meenden in het eerst dat het maer spel en jocken was, maer als hy merckten dat het voorgoedt gingh, doen begost hy te vloecken, en riep aen alle de duijvels uijt der hellen: welck ghetier ettelijcke daghen duerde, tot dat hy allenghskens quamp tot kennisse van syn eygen selven, wierdt daer naer verduldigher, ten lesten vondt hy er smaeck in, en troost, en lust, en rust,
ende en heefter nimmermeer willen uijt komen. Poorters.

[p. 74]

Wonderbare en onghemeene kracht des Vlier-booms.

Michael Neander heeft in syn physica, onder andere dese naer-volghende historie. Een persoon, verhaelt hy uijt vorstelijcken stam ghebooren was op een seker tijdt op de Iacht gereden: als nu den avondt viel, en hy van de andere, door dwars weghen gereden hebbende, afdwaelde, quam ten lesten by een kleyn Boeren-hutje in het midden van dat wout gheleghen. Voor dese Boeren-hut sagh de Vorst een ouden, ende grysen Man sitten, seer kermende en weenende; de Vorst vraeght desen man, waerom hy weende? den ouden man antwoorde hem, seggende: ick weene om dat ick van mijn Vader dapper gheslaghen, en qualijck ontfangen ben. Den Vorst verwonderde sich dat soo een oudt Man noch een Vader in’t leven hadde, en die noch soo sterck was, dat hy slaghen konden uijtdeylen: vraeghden herhalven noch verder, wat [p. 75] doch dan de oorsaeck gheweest was, dat syn Vader hem gheslaghen hadde? de oorsaeck is, sprack desen ouden Man, om dat ick mijn Vaders Vader oft groot Vader, doen ick hem van syn stoel oplichten, en op een ander plaets neder-setten soude, onversiens op de aerde liet neder-vallen. Hier over is den Vorst noch meer verwondert gheworden, begheerde derhalven dese oude lieden selfs te sien, op dat hy de waerheyt hier van door ooghenschyn hebben moght: gingh derhalven met desen ouden ende grysen Man in syn huysjen, en bevondt daer als-dan met de waerheydt, t’ gheen hem eerst bynaer ongheloofelijck scheen, vingh doen met de oude luijden te spreken, en vraeghde haer, wat sy doch voor kost genooten, daer door sy soo langen tijt by haer leven, ghesontheydt, ende krachten ghebleven ende behouden waren? dese oude lieden antwoorden, dat sy anders niet als ghemeene kost ghewent waren te eten, en tot hares levens onderhoudt te ghebruycken, aeten oock [p. 76] niet anders als kaes en broodt, melck en sout; maer sy gebruyckten somtyts des jaers op sekere tyden het uyt-gheperste sap der Vlierboom-besien, en dit hadde haer tot soo een hoogen ouderdom gebracht ende altydt by goede ghesontheydt gehouden. De Vorst nam op al haer woorden en segghen goede acht: maer ondertusschen quamen sijne Dienaers tot hem, met de welcke hy van dese oude lieden sich wederom naer sijn vorstelijck Hof begaf.

Men roept somwyl, ô, doodt staet by,
En als sy komt, dan schricken wy.

Wy lesen in de fabulen van Esopus van een oudt Man, dat hy een langhen wegh hout ghedraghen hebbende, het selve, seer vermoeyt zijnde, by hem neder-leyde, ende om de doodt riep: ende dat de doodt komende, ende vraghende, waerom sy gheroepen was? hy voor antwoordt gaf, om my dit hout op te helpen: soo dra was hem de lust van sterven overghegaen.

[p. 77]

Den Paus Sixtus V.

Synde den Sone van een arm huysman; plagh te segghen, midts hy gheboren was in een slecht Hutje dat ten deele boven door de oudtheydt ontdeckt was, dat hy voort quam uijt een doorluchtigh huys: ende Paus geworden zijnde, en schaemden niet aen den Franschen Ambassadeur bekent te maken, staende met hem op het Kasteel
van Engelenborgh: dat doen hy d’ eerse mael binnen Roomen quam, niet anders en had, dat syn was, als een stuck droogh broot in den sack. Estienne Pasquier, in sijn francoische brieven.

Basilius.

Den besten middel om niemandt te benyden, seyt desen Out-Vader is, datmen alle wereltsche saken weynigh acht, als gheen nyt, ofte wangunst weerdigh zijnde: dat oock den aldergrootsten rijckdom verganghelijck is, [p. 78] ende, dat de ghene (als daghelijcks in alle landen bevonden wert) die nu meenen gheheel boven wint te zijn, plotselijck om-gheworpen werden.

De gheveynsde Eerbaerheydt.

In’t lantschap van d’Aulfiné in Vrancrijck, was een Edelman, ghenoemt de Heer van Rient, van den huyse van den Koningh Francois den I. een Ionghman van sonderlinghe schoonheyt ende eerbaerheydt. Desen maeckte langhen tijdt de Vryer aen een seker Ioufvrouw, weduwe zijnde, de welcke hy soo seer beminde ende eerde, dat uijt vreese van haer gunst te verliesen, hy haer niet en dorst moeyelijck vallen, om ’tghene hy aldermeest begeerde. Ende wel wetende dat hy fraey, ende weerdigh was om bemint te wesen, gheloofden vastelijck het ghene sy hem dickwils swoer, te weten, dat sy hem meerder beminde, als alle de Edellieden van de werelt, ende dat by aldien sy iet soude moeten doen voor een Edelman, dat sulcks alleen [p. 79] voor hem wesen soude, als de volmaeckste, die sy immermeer ghekent hadde, hem biddende daer mede sich te vreden te houden, sonder te willen treden over die eerlycke vrientschap, hem versekerende, by aldien sy vernam, dat hy iet voorders versochte, als redelijck was, dat hy de selfde t’eenemael verliesen soude. Den armen Edelman en hiel hem niet alleen daer mede te vreden maer syn selven oock voor gheluckigh van ghewonnen te hebben het herte van degene, die hy meenden soo eerlijck te sijn. Op seker tydt kryght hy een inval om te gaen besoecken deghene, die hy liever hadde, als sijn eyghen selven, ende t’haeren huyse ghekomen sijnde vraeght hy waer sy is: men seydt hem datse even uyt het lof ghekomen was, ende in den hof haer wat gingh vertreden: hy komt van t Peert, en gaet recht naer den Hof daer sy was, ende vindt aldaer haere Kameniere, die hem seyden, datse alleen was gaen wandelen in een langhe Gaeldery van den selfden Hof: over-sulcks gaet soo stil als hy [p. 80] konde om haer alleen daer te betrappen, maer komende ontrent een speel-huysken van ghevlochte Boomen treet hy daer haestelijck in, als eenen die niet en wist hoe hy tydts ghenoegh sien soude deghene, die hy soo uytermaten beminde. Doch met dat hy in komt soo vindt hy sijn Ioufvrouw in’t groen legghen, omhelst van haren Stal-knecht, een mensch soo vuyl, leelijck, ende onbeschoft, als hy was een fraey, eerlijck, ende aenghenaem Edelman, derhalve dat sijnen spyt soo groot was dat het op een oogenblick uijt-bluschten alle sijn liefde, ende aldus ont-steken door spyt, seyde haer, Mevrouw, door uwe vuyligheydt, die ick van daegh ghesien hebbe, ben ick ghenesen, ende verlost van myn ghestadighe pijn, daer de eerbaerheydt, die ick meenden dat by u was, oorsaeck van geweest is, ende sonder ander afscheyt keert hy rasser wedrom als hy daer gecomen was, de arme Vrouw, en gaf hem anders gheen antwoordt, als dat sy haer handen voor ’t aensicht hiel. Want alsoose haer schaemte niet en konde decken soo deckten sy [p. 81] haer ooghen, om niet te sien den genen, die nu sagh hoe gheveynst sy haer te voren ghehouden hadde.

De misluckte schickingh.

Een arm Boerinneke ginck te merckt met eenen Korf vol Eyeren: onderweghen al fantaserende is sy in dese ghepeysen ghevallen: desen Korf met Eyeren sal ick verkoopen, ende voor ’t selve gelt sal ick wederom Kapuynen koopen: ick sal de selve vetten, ende voor hunnen prys sal ick jonghe Verckens gelden, die sal ick mesten, en dan sullen sy soo veel weert sijn dat ick er lichtelijck een deel Kalvers voor sal hebben, dat sullen Koyen worden, daer sal ick Melck uijt trecken met hoopen, en alle jaer een dosyn oft twee tobben boters stooten: ten kan niet minder oft dat sal geldts ghenoegh af werpen om Landt, ende Sandt te koopen, ick word’ noch een ryck Landtbouwster, jae soo het goeden tydt wil gheven, ende datter gheluck, wil toestaen, ick kan noch eens de Joufvrouw [p. 82] spelen, ick doen mettertydt een paer Peerden in de Koets spannen, en gaen op den Tour ryden als de beste. Soo het Boerinneken stack in dese ghepeysen, gheen acht nemende op den on-effen wegh, is ghestronckelt, den Korf is haer ontschoten, de Eyers sijn al-temael ghebroken, den heelen wegh lagh bedoyert: maer die het qualijcksten daer aen was, dat was het Boerinneken selver.

De bedroghe Vryers.

Een seker Joufvrouw willende haer (om in gheen rugh-sprake by het volck te vallen) op eenen, ende den selven tydt van dry van haere Serviteuren ontslaen, versocht tot een proeve van hunne oprechte liefde, als sy haer dickwils met eedt bevestight hadden voor eerst aen den joncksten, dat hy s’nachts tusschen elf ende twelf uren
gekleedt zynde als eenen dooden soud’ gaen ligghen op ’t Kerck-hof in een Graf dat dien achter-noen ghegraven [p. 83] was, en dat hy om geenen waerom teecken van leven soude toonen. Aen den tweeden belast sy hem als eenen Enghel te kleeden, ende ten twelf uren te gaen naert Kerck-hof om daer naer eenen dooden te waecken, en ’t lichaem t’versekeren, maer met sulck bespreeck, dat hy niet mocht kicken oft micken. Den derden leght sy op dat hy ghekleedt als eenen duyvel, sal ten half een gaen op het Kerck-hof, ende haelen eenen dooden uijt het graf, ende brenghen dien
tot haeren huyse sonder te moghen spreken oft roepen. Soo gheseydt soo ghedaen; sy verkleeden sich, ende ontrent midder-nacht gaet den eersten liggen, den tweeden komt waecken; den derden is uyt om te haelen het lichaem. Den duyvel vat het lichaem met de voeten, ende wilt het op sijn schouders legghen: den Enghel stelter
sich teghen, sy rucken en sleuren den dooden: den welcken vreesende oft hem een perte ghespelt waer, begint sich te roeren, ende te weiren: den duyvel ende den Enghel verschricken, [p. 84] sy stellent op een loopen, den dooden setse van achter wacker naer, ende is haer op de hielen, en daer was sulcke verschricktheydt onder alle-gaer, dat een ieder seer naer van benoutheyt den dooden voor goet soude ghespeelt hebben: derhalve datse van haere soo ghetrouwe, ende dier-versworen Serviteurs nimmermeer en heeft vernomen. A. Poirters.

De Trouw moet sijn, ghetrouw, en ryn.

Over ettelijcke jaren wasser in de Stadt van Antwerpen een seker Ioufvrouw, die ligghende op haer sterven haren trouw-ringh van den vingher heeft ghetrocken, ende die haren Man ghelevert, segghende, dat sy dien alsoo ghetrouwe Vrouwe wederom gaf, als sy dien suyver maeght hadde ontfanghen.
Een jonghe Ioufvrouw hadde, ick en weet niet waerom een stercke, ende sotte inbeeldinghe, dat de Mans [p. 85] die Peeter heeten, soo sacht-sinnigh niet en leefden met hunne Vrouwen als andere, en soude over-sulcks dierghelijcke houwelijcken, al haddense noch soo treffelijck gheweest van de handt ghewesen hebben. Seker Ionghman haer noch onbekent, hadder d’oogh op gheslaghen, maer om dat hy verstaende, datse met sulcke fantasyen bewaeyt was, heeft hy sijnen naem verandert, ende sy selven Paulus gheheeten. Daer over presenteert hy sijnen
dienst, wint haer gratie, ende wort tusschen twee een houwelijck gesloten: ten liep niet langh aen oft sy kregen woorden, ende sy ontfongh slaghen; waer op sy terstondt uyt-schoot, ghy mooght heeten soo ghy wilt, ghy hebt den naem van Paulus, maar het hooft van Petrus. Poirters.

Traianus Keyser.

Desen trekende met sijn heel Legher op den vyandt, soo quam door alle de Edel-lieden, ende Kryghs- [p. 86] knechten een bekreten Weduwe ghedronghen, eyschende recht van sijne Majesteyt over den doodt-slagher van haren eenighen Soon: den Keyser die op place d’armes verwacht wierde, gaf haer goede woorden, en vaste hope van de saecke naer syn weder-komst t’ondersoecken. Waerop de Weduwe uyt schoot, en neemt dat syne Majesteyt dat Godt verhoede, eenigh ongeluck over quam wat sal ick dan aenvanghen? den Keyser antwoorde, dat het sijnen Naersaet soude uyt-voeren. De Weduwe nam de stoutigheydt van noch eens een woordt in vryigheydt te segghen: en wat moet ick’t dan uwe Majesteyt danck weten, ’tghene my van een ander voor weldaedt sal gheschieden? Traianus, siende, de bittere tranen, springht van sijn Peerdt, gheeft Halta van ‘t heele Legher, voldoet aen de Weduwe, spreeckt het vonnis voor haer, ende en derfde niet eergaen om sijns vyandts bloedt te storten, voor dat hy de tranen van de Weduwe afghevaeght hadde.

[p. 87]

Den loon naer werck.

Een Jonghman was de liefde eener Courtizane om ’t hert gheslaghen, brenghende haer door beloften van een goede somme gelt soo verre dat sy seyd’ sanderdaeghs tot synent te sullen komen. Nu ghelijck men ghemeenlijck droomt van ’tghene daer-men sijn ghedachten op gheset heeft, in den nacht, die voor den gesetten dagh gingh, quam hem te duncken dat hyse al by hem had derhalve dat t’eenemael synen lust des s’morgens vergaen was. ’tSanderdaeghs toen sy, volgens het verdingh, tot hem quam, verhaelt hy watter ghebeurt was, en alsoo hy van andere gesintheyt was gheworden, wou hy haer, even alse ghekomen was, weerom senden. Sy hier en teghen, eyscht en begheert de besproke penninghen; tot welck versoeck soo hy in gheenerley maniere verstaen wou, dé sy hem van stonden aen ten rechte dagen. Bocchoris een der Raets-Heeren desen voorval verstaen hebben- [p. 88] de, gebood den Jonghman, de bedonghe som, in eens sack voor den dagh te brenghen, waer aen hy sich heel qualyck ende de Courtizane wonder wel ghenoeghde: want dacht sy, nu heb ick immers den loon seker wegh. Doch alle ghepeinsen en sijn niet even eens; alsoo den Rechter den Ionghelingh geboot sich in de Son te stellen, en syn handt, daer de beurs in was, uyt te steken: het welcke soo ’t geschiede; seyd’ hy tot de hof-poppe gauwt u, grypt naer de schaduw, en houdt u betaalt naer behooren. Clemens van Alexandryen.

Het eynde goet, algoet.

Koningh Carolus van Sicilien op syn sterf-bed’ legghende seyde ô! eydele ghedachten der menschen: ach dat wy dit ellendigh ryck naer-jaghen, en den Hemel versuymen! ick en heb benaulijckx beghinnen te leven, oft levende moet ick sterven: dit perst my nu (ô snood’ bedrogh) vaert wel aerde, vaert wel, maer och! oft ick het moght segghen: weest ghegroet Hemel.

[p. 89]

Hy vraeght naer den bekenden wegh.

Een Godt-saligh Man ghestreckte den duyvel veel tydts tot een doelwit. Toen hy hem eens langh versocht hadde, quam hy met dry vraghen aenghestoven. d’Eerste was, waer d’aerde boven den Hemel verheven mocht wesen? hier op antwoorde den ouden Man, dat Christi lichaem, d’aerde naer sijn menscheydt deelachtigh, boven alle Hemelen was verheven. In wat kleyne plaets vraeghde den duyvel daer naer,
heeft Godt het grootste wonder ten thoon ghespreyt? wierdt gheantwoordt, in het aensicht; aenghesien datter onder soo veel millioenen menschen, gheen twee ghevonden wierden, die malkanderen daerin gelijck waren. De derde swarigheyt, die hem Sathan te raeden gaf was dese: hoever, vraeghde hy, is d’aerde van den Hemel? hier en kon sich den Vader niet langher onthouden; maer in een fiere antwoordt uijt-berstende, dat kond’ ghy, sprack [p. 90] hy, beter weten als ick: want toen ghy ’er van boven-neer wierdt ghestooten, hebje de maet daer van moghen nemen. Hier op verdween de Nicker en scheyde, ghelyck, syn manier is, met een gheweldighe stanck. In’t leven der Vaderen.

Den Rechtveerdighen Prins.

In Persien, eer het de Mahometanen, met hun goddeloosheyt verpest hadden, regeerde een Heydensch Prins, die de Persianen Quissera naemden, en d’Arabiers Adel, dat soo veel is te segghen als den Rechtveerdighen: want hy was sulck een Lief-hebber der gherechtigheydt, dat wanneer de Persianen iemandt van weghen dese deught, ten hooghsten willen prysen, soo segghen sy: hy is eenen anderen Quissera. Nu onder veel schoone dingen die van hem in ’t Boeck Tarich geschreven staen, verdient dit verhael gheen van de minste Plaetsen. Soo hy eens een Palais wou bouwen, op een Dorp dat buyten ma- [p. 91] ten aenghenaem was, door vlietingh van verscheyde water-beeckxkens, en andere vermaeckelyckheden, was hy ghenootsaeckt veel huysen van d’inwoonders aldaer te koopen. Onder andere wasser een Huysken van een oude Vrouw, die het om gheen dinghen ter werelt wou af-staen en verkoopen; ghevende voor antwoordt, wat haer de Koningh moght bieden: dat hy Heer van de plaets was, waer deur hy haer ’tHuysken wel kon ont-nemen, maer nimmer sou hy ’t met haer wil en toestemmingh krygen: want gelyck het om soo te legghen, de wiegh was geweest, waer in men haer op-gebraght had, soo begheerde sy dat het de doodt-kist sou wesen, waer in sy begraven moest worden. De Koningh, uijt de gheleghentheydt van de plaets, en ’t model van ’t ghebauw, ghenoeghsaem bemerckende, dat het Huys van ‘t out Wyfken, juyst in ’t midden syner timmeragie sou staen, en dat het daer van ghelijck als den navel sou wesen: nochtans wou hy dat het werck voort gingh, en dat [p. 92] het Huys van d’oude Vrou op sijn plaets bleef staen. Twee Gesanten die in ’sKoninghs hof waren, om hem de complimenten uijt naem van een ander Prins te doen, quamen, naer dat het selve volbouwt was, daer eens naer toe, ende dese schoone timmeragie gesien hebbende, presen sy haer, naer hun uijtterste vermoghen. Een van hun beyden, die voor een Philosooph vermaert was, voeghder onder andere lof-spraeck dit by: dat Palais sey hy Docht hem een seer kostelijck en fyn Juweel te wesen, waer in de kunst hadt willen toonen tot wat een hooghe van ’t uijt stekentheydt sy kon klimmen, maer ’t nootlot, dat een ghesworen vyandt van volmaecktheydt is, had, om soo een wonder bouwsel te bevlecken, ’t allerleelijckste dingh van de wyde werelt, op-gesocht, en in ’t midden daer van ghestelt. Dit was het huys van die oude Vrouw; en hy verwonderde sich dat de Koningh, om haer hertneckigheydt te voldoen dit in syn Palais wou lijden, dat andersins van alle kanten volmaeckt sou we- [p. 93] sen. Hierop antwoorde de Koningh, dat hy sich met meer reden over hem verwonderde, die soo men seyde diepste gheheymenissen van de Philosophie, verstaende, niet bemerckte, dat het huysken van die oude Vrouw t’ allerbeste deel van syn Palais was: want in die geringhe timmeringh sagh men syn gherechtigheydt teghen iedereen, maer in de rest van syn ghebouw kon men hem beschuldighen van ydelheyt: maer op dat het niet schynen sou, dat hy ’t oudt wyfken weeck, uijt begeerte van voor rechtveerdigh uijt-ghekloncken te worden, wou sy d’oorsaeck bekent maecken, waerom hy haer niet hadt willen bedroeven; In myn jonckheydt verhaelde Quissera, vondt ick eens een dertel Quantje, voor my gaen: den oolycken boef sagh een hondt gherustelyck voor sijn Meesters deur staen, daer hy een steen naer werpte en bracker hem een been mede aen stucken: syn wegh vervolghende, en lacchende om het bedreven meesters stuck, terwyl den Hondt arbarmelyck huylde, quamer een Man [p. 94] te Peerde ghereden: achter de welcke soo de jonghen gingh danssen en springhen het beest vier voetigh ter syde uijtsloegh en brack de guyt het been; soo dat hy ’er alsoo qualijck aen was als hy den hondt hadt ghelaten. De meester van ’t Peerdt een weynigh van daer voort-reydende schoot het beest met de voorste voeten in een put; waer uijt soo het den Ruijter wou verlossen, gaf hy ’er de sporen soo lijdigh aen, dat het Peert syn selven gheweldt doende, wel uijt de put raeckte, maer viel ter aerde, en brack syn been. Dese dinghen, vervolghde de Koningh, deden een groote vrees van Godts oordeelen, in mijn ghemoedt ontstaen: want soo onredeijcke dieren daer door aenghetast worden, wat moeten de menschen dan verwachten, in wiens boesem dese wet van natuer gedruckt is: Dat sy andere niet doen moeten het geen sy niet wouden datmen hun dee.

[p. 95]

Sulcken droefheydt die is goedt,
Die daernaer ons vreught aen doet.

Den H. Augustinus was in syn jongheydt, tot allerley soorten van wellusten seer gheneghen. Hy ghenootste niet alleen; maer namer oock glori in daer van te roemen. Dat meer is: hy schreef sy selven toe verschyde kriele dartelheen die hy noyt begaen
hadt. De goede Vrouw sijn Moeder, die van weghen sijn onghebonde leven, in tranen bykans versmolt, liet niet terwerelt on-aengeroert, van al wat hem tot beter sinnen sou hebben connen brenghen. Wasser erghens een uyt-stekend’ Man, sy socht hem, als een instrument syner bekeeringh, te besighen. Onder andere hiel sy by den H. Ambrosius hier over eens gheweldigh aen, die haer tot besluyt sey, datse moedt sou
nemen: want een Soon van soo veel tranen, kon niet vergaen. Om dat, seyt den H. Hieronymus in sijn brieven, hertgrondighe tranen soo onghe- [p. 96] loofelycke macht hebben, dat sy den Onwinbaren winnen, den Almachtighen binden, den ongheschapen neyghen.

Van Parmenoos Vercxken.

Seker Nederlandts Poëet, in sijn Tonneel verdedinge, uyt-ghesproken voor de Magistraet, ende andere treffelycke Mannen der Stadt Brussel: heeft de gheschiedenis van Parmenos Vercxken (om te bethoonen, dat de menschen, meer naer hun waen, als wel de waerheydt vonnissen) seer geestigh uyt-ghebeelt: nu, onder veel schoone dinghen die van hem in ’t selve Boeck gheschreven staen, verdient dit verhael gheen van de minste plaetsen. Toen Parmeno, van weghen het naer bootsen des verckelycke gheluyt gheweldigh vermaert was, soo quamen der eenighe die hem daerin wouden te boven gaen: doch hoe wel het dees oft die mocht doen, riepen de toe-hoorders evenwel, dat schoon sy sulckx voor [p. 97] goedt keurden, by Parmenos Vercxken gansch niet moght komen. Eenen van den hoop hadt, een Vercxken onder sijnen mantel verborghen, daerhy by wylen sulcke neepen aen gaf, dat het van pyn dapper schreeuwde. Evewel ten kon al niet helpen maer het gingh al (volghens hun segghen) als het placht: hoe komt dat, riep men, by
Parmenos Vercxken te pas? hier op brocht den Quant, sijn diertje voor den dagh, en het opentlyck toonende, gaf hy te verstaen, dat sy meer Verckens waren, als het beest selver.

Rycke Ministers, arme Koninghen.

Henricus den III. Koningh van Castilien, was seer gheneghen tot jaeghen, derhalve dat desen jonghen Prins sich dickwils vermaeckte in ’t Wilt naer te speuren: het ghebeurden eens dat hy, komende van de Jacht met goeden appetyt, hem maer een oft twee gherichten wierden voor gedient, ende alsoo hy ghebreck van gelt, en [p. 98] weynigh geloof hadt om iet anders te koopen seyde iemandt van syn Hovelinghen siende den Vorst seer ontstelt: Heer Koningh ick wensche syne Majesteyt van avondt aen de Tafel van den Aerts-bisschop van Toledo, daer sal wel anders op gheschaft worden; den Prins maeckt sijnen maeltyt kort, ende gaet sich onbekent in een Pagie-kleet naer het Hof van den Arts-bisschop toe: t’is qualijck te beschryven wat al pracht overdaet, en leckernyen hy daer quam af te spieden: over sulcks siende met wat volck hy te doen hadde, kropte sijn gramschap in, en keerde naer sijn Paleys, des anderen daeghs s’morghens liet hy een droeve tydinghe uyt-stroyen hoe dat sijne Majesteyt, terwyl hem bevangen hadt een doodelycke sieckte, geboodt aen de groote van het ryck (en dat waeren de Gasten die hy ‘tsavondts te vooren in’t Banket af-gheloert hadde) daetelijck by sijnen Persoon te verschynen, om sijnen laesten wil aen hun bekent te maecken, daer-en-tusschen heeft hy ontboden sommighe Scherp- [p. 99] Rechters, ende hem waepenende, met een blanck-sweirdt, is hy gaen ligghen
op sijn Ledikant, toe-schuyvende de Gordynen, om aldus te beter sijne Personagie te spelen. Doen nu dese Heeren ten Hove ghekomen waren, zynse gheleydt in des Koninckx slaep-kaemer, ende staende rondsom sijn Ledikant, is hy ghewaepent ten bedde uyt-ghespronghen, vraegende roodt van gramschap, en sy bleeck van vreese, hoe veel Koninghen ieder een wel in sijn leven van Castilien ghesien hadt, elck antwoorde naer sijne jaeren d’een twee, een ander dry, en soo voorts: doch sijne
Majesteyt vol vier en gramschap uytberstende, seyde en ick, die noch jonck ben, heb soo veel Koninghen ghesien als ick hier Heeren sien: ghy syt Koninghen metter daet, met middelen, en in-komste, my hebt ghy alleen den naem, ende eene Schaduwe van het ryck ghelaeten, maer van daegh sal ick verhoeden dat-ghe gheen Koninghen langher sult wesen. Hier op quaemen de Beulen voor den dagh siende naer [p. 100] s’Koninckx teecken wie hy den eersten onthalst begeerden te hebben. Den Arts-
Bisschop, een Man van wyse en doorknede herssen, viel neffens de andere op sijn knien, en heeft met sijn oitmoedigh bidden soo veel verworven, dat den Tooren des Koninckx een wynigh verkoelt is: derhalve dat de sententie des doodts verandert is gheworden in eene geldt-boete, waerover hyse oock in hechtenisse heeft doen stellen, ter tyt dat-se allen des Koninckx ghestolen middelen tot de leste myte toe souden betaelt, en op-geleet hebben. Mariana.

Niemandt gheluckigh voor syn sterf-dagh.

Margareta Austriaca Koninghinne van Spagnien, Huysvrouwe van Philippus den III. gonck op sekeren tydt wandelen in eene van haere princelijcke Galeryen die ryckelijck met de kostelijckste Schilderyen waren behanghen. Onder andere was daer een stuck waer in afgebeelt was, hoe dat de Enghelen, de salighe vergheselschapten [p. 101] naer den Hemel, en hoe dat de duyvelen de verdoemden met brandende peck-stocken voort stouden naer de helle. Dit met aendachtigheydt besiende soo en kost hare Majesteyt sich niet bedwinghen van tranen te storten, ende hier over van eene der principaelste Dames, naer de reden ghevraeght sijnde,
gaf-se voor antwoort: ick sien wat een verschil datter is tusschen de ghene die ick hier sien ter saligheydt ghevoert worden, en tusschen de ghene die hier ghedreven worden tot de eeuwighe tormenten. Die gaen boven naerde eeuwighe Lust-hoven, dese sincken beneden naer de eeuwige vlammen. En ick ben noch tusschen twee vol van vrees, en hope, met onsekerheydt waer ick ten lesten sal vereynden. Wel is
waer ick betrouwe op de bermhertigheydt Godts, op de verdiensten van sijn bitter Lyden, en dierbaer Bloedt, op de gratie van de HH. Sacramenten, op de Ghebeden ende goede wercken van de Christenen, maer soo langh als wy noch in de loop-baen zyn, soo is den eersten [p. 102] prys noch te gheven; en soo langh als wy vlotten op de Baeren van dese werelt, soo en is de haeve noch niet ghewonnen, en onsen strydt moet gheluckigh en ter eeren sijn, souden wyden Palm-tack, en den Lauwer-krans eens ontfanghen. Gheluckigh daer-en-tusschen, en duysent-mael gheluckigh, die den prys, de haeve, de Kroon, hebben ghewonnen.
Pecchius een Edelman, ghevallen sijnde in de handen van sijne vyanden, is als een beest ghemetst in eenen diepen put, alwaer hy, daghelyckx niet meer krygende dan een stuckxken broot en wynigh waeter, heeft gheseten neghenthien jaeren, ter tydt dat sijnen vyandt is komen te sterven, als wanneer hy van de Eerf-ghenamen, meer beest als mensch ghelyck, door het wassen van ’t haeyr, ende lange nagels, is uyt-ghetrocken.

[p. 103]

Sonderlinghe drolicheydt.

Karel van Mander van jonghs af gheneghen tot schilderen, en Boerteryen, heeft eens op sekertydt noch een jonghen sijnde, siende een van de Buer-kinderen, wiens Moeder een Weduwe was, eenen nieuwen witte karsyen Rock aen hebben, dese volgende pert begaen: dit Buer-kint dan, dus jent, en moy zynde, laet sich selve
(verblydt om het nieuw verkreghen Rockje) aen kareltjen sien, hy het selve seer prysende, seyde, en maeckten den jonghen wys, dat den Snyder dien hadt vergheten te boorden, dan soo hy wilde stille-staen, hy soude dat seer nettjens doen, hier op konsent krygende, nemt hy, synde in de kriecken-tyt, een deel derselve, ende maeckt, (het sap uyt-druckende) rondtsomme twee boorden, van ghelycken achterop het lyf, sonder te versuymen de mouwen: den Jonghen dus vergult, en toe-ghemaeckt synde, liet sich dencken dat hy [p. 104] nu wel te deghen kostelijck was welcke verwaentheydt hem wel qualyck soude bekomen hebben, ten waere dat onse
Schilders voorsichtigheyt sulckx voorsien hadde. Hy belooft dan Joosien soo hy hem oock wat op sijn achterste wilde laten schilderen een deel kriecken te geven, eyndelijck naer veel weygheren en beloven was hy te vreden. Kareltjen nam al weder het sap van kriecken, en stelden de Jonghen met de bloote billen naer de Sonne, op dat sijn Schilderye te eerder soude drooghen: onder-tusschen maeckt hy daer op een leelyck duyvels Backus, dat droogh sijnde, gaf Kareltje aen Joosie de beloofde kriecken, en is daer mede verblydt naer huys ghegaen, de Moeder siende haer kindts kleet aldus ghestelt, heeft een roede ghenomen, om Joosie lustigh hier over te straffen, doch siende in’t op-nemen van de slippen, dit leelyck backus, is in on-macht neder ghevallen: op dit ghedruys isser d’een en d’anderby ghekomen, ende de saeck in alles verstaen hebbende, is om dese [p. 105] klucht seer ghelacchen. In ’t Schilders Boeck.

Een Koninckryck wert haest ghevelt,
Dat op-ghericht is met ghewelt.

Leander, in syn beschryvingh van Italien, verhaelt een gheschiedenis die in synen tydt ghebeurt is, en soo wel om de ghepleeghde vreetheydt, als de straf daer over, aenmerckens weerdigh is. Altobel, Burgher van Todi, in ’t Hertoghdom van Spolete, door een onbekende oorsaeck bewoghen, beoorloghde syn mede-borgers, maeckte sich Meester van de Stadt en staet, en was daer naer teghen eenieder strengh, en vreet. Hy liep het naburighe Lant af, en plonderde eenighe Steden daer ontrent. Eyndelijck wiert hy naer dat sijn volck door s’Paus Legher gheslaghen en verstroyt was, ghevanghen. Men bondt hem terstont, op een ghemeene plaets, gheheel naeckt aen een pael; op dat een ieder, die hy over-last ghedaen hadt sich aen hem kon vreken. [p. 106] Daer quamen Moeders, wiens Kinders hy om-ghebraght hadt, die als Wilde Beesten met haer tanden dit lichaem begonden te verscheuren, andere
quetsten en kerfden hem naer hun wel ghevallen. De Vaders en bloet-vrienden der ghene die hy ghedoot hadt, haelden hem sonder d’uyterste strengheydt te sparen, d’ooghen, en het hert uyt syn lyf: hy daer teghen, met een wanhoopighe, en hert-neckighe moedigheydt, verdroegh stantvastigh dese grouwelycke pijnen; en seyde verscheydemael: dat hem niet nieuws weder voer, en dat hy over langh in hem self
dese straf voor-sien hadt. Naer sijn doodt hackte men sijn lichaem voort in stucken, die by ’t ghewicht, als in ’t Vlees-huys verkocht, en van de Koopers op-gheten wierden.
Pontanus verhaelt dese volghende Histori die in vreetheydt aen de voorseyde niet moet wycken: toen ick noch een Kindt was, seght hy, heb ick myn Groot-moeder Leonarde, een deughdelycke Vrou, die in’t verhalen [p. 107] deser gheschedenis altydt weende, hooren vertellen, dat sommighe gheslachten in doodelycke twisten met elkander geraeckt synde. Niet naer lieten, wanneer het een gheslacht van het ander iemandt gevanghen, kreegh, dien datelyck in kleyne stucken te kappen, behalve, de lever, die lieten sy heel, ende naer dat deselve leckerlyck ghekockt was, sloeckte sy die met hare voornaemste bloet-verwanten, daer toe ghenoot, blydelijck op: hier mede noch niet versaedt synde, soo namen sy het bloet haers vyanden, en menghden dat onder den wyn, en droncken het selve soo ’tsamen met groote vreught in.
Symon de Vignoze, overste van de Vloot van Genua, liet, naer hy de Stadt
Sio verovert hadde, met Trompetten verkondighen, dat gheene Soldaten in de Wyngaerden en andere tuynen der inghesetenen souden loopen: synen eenighen Soon, die om de liefde die syn Vader tot hem hadt, vry mynde te wesen, liep onbedacht en willens in een Wyngaert, dies hy met eenighe druy- [p. 108] ven daer weer uyt-komende, aenghetast wierdt. Den Vader liet hem met de druyven aen den hals ghebonden, door de gansche Stadt voeren, en daer naer aen de hoecken der straten, by klaeren dagh, vooral de wereldt geesselen.
Rhomilde, Huysvrouw van den Prins Sigulphus, belegert sijnde van de vyanden die haren Man gedoot hadde, verliefde evenwel soo op den Koningh der Hunnen, terwyl hy voor de Stadt lach, dat sy om hem te trouwen de selve overgaf, die als doen de Inwoonders niet alleen verbranden, maer oock de Vrouwen en jonghe Kinderen, naer dat hy de mannen omghebracht hadde ghevanghelyck naer Oostenryck voerden. Rhomilde wierdt naer verdienste, ghehandelt, want den Koningh, eenen nacht by haer gheslapen hebbende, liet haer levendigh in palen vallen; daer sy tot ghedachtenis van haer verradery sitten bleef. Sy hadt twee Dochters, die soo eerlyck waren, als de Moeder on- [p. 109] eerlijck was; want sy bonden om hun eer te behouden, rau vlees onder haer oxselen, dat, tot verrotten komende, sulck een stanck van hem gaf, dat de Barbaren, die lucht niet verdraghen
konnende, de Dochters niet eens aen roerden.

Gheen saeck, oft staet, voor wel-doen gaet.

Clara Cervente, een der schoonste en geestighste Dochters van Brugghe in Vlaenderen, aen Bernaert Valdaure, toen meer dan veertigh jaeren oudt, ghetrouwt zynde: merckten den eersten nacht van haer Bruyloft, dat haer Mans beenen met doecken bewonden waren, en dat hy swaere sieckten onder de leden hadt. Sy versmaede hem evenwel daer om niet korts daer naer viel Valdaure sieck te bedde, soo dat alle Medecyns van syn leven wanhoopten. Sy en haer Moeder ginghen by-naer noyt van syn bed’, en dienden hem soo vlytigh, dat-se in ses weken sich niet
ontkleeden, dan om van Lynwaet te [p. 110] veranderen, en sliepen s’nachts maer een uer oft twee in haer kleederen. Dese sieckte was een vergiftigh over-blyfsel
van de pocken, die dit lichaem door en door besmet hadden. Clara wierdt van de Medecyns, en haer vrienden gheraeden, dat sy den siecken niet sou handelen, noch hem soo naer komen: andere Vrouwen seyde, dat sy sich om een Man soo niet moest quellen, tot wiens leven geen hoop meer was, en die de doot op de lippen had, datmen voor de ziel moest sorghen, en niet meer op ’t lichaem dencken, dan hoe en waer men ’t begraven sou. Al dese redenen bewoghen haer gheensins; maer op alles wat de ziel aengingh ordre ghestelt hebbende, nam sorghvuldig acht op al ‘t
heen, dat tot ghenesingh des lichaems kon dienen, bereyde self de drancken, die den siecken dinstigh waren, gaf-se hem ter rechtertijdt in, en verschoonde elcke keer sijn doecken en laekens hoe wel hem, door een by-nae ghestadigen buijckloop en veel seeren, veel stinckende vuyligheydt afgingh soo datter [p. 111] ontrent sijn lichaem weynigh schoon bleef. Boven dit verhaelde, hiel sy niet op van daeghlijcks te gaen en te komen, op en af te loopen; soo dat het onmoghelijck was gheweest, sonder de vierighe liefde die sy haer man toedroegh, haer teer lichaem over eynd te
houden. Dus dat de Medecyns aen Valdaure seyde (zijnde nu op een beter syde) dat sijn Vrouw hem uijt de klauwen der doodt gheruckt had. Daer naer vieler een vierighe lossingh der herssenen door Valdaures neus; waer teghen de Medecyns een poeyerken tot hulp middel gaven, datmen nu en dan, door een penne-pijpken, in de neus sou blaesen. Een ieder was afkeerigh, om dit moeyelijck werck te doen, maer Clara dee’t met lust. Oock moest sy hem den baert scheeren, want sijn kin en wangen waeren vol pockighe bobbels, soo datter gheen baertscheerder het scheermes aen kon, oft wou ghebruijcken. Van dese sieckte viel hy in een andere, die ontrent seven jaren duerde. Sy kockte hem self, met een wonderlijcke neer- [p. 112] stigheydt, sijn eten, hoewel sy twee Kamer maeghden, en een tamelijcke
groote Dochter had. Sy handelde en verbondt hem daeghlijcks sijn wonden,
insonderheyt aen de beenen, die bynae verrot waeren, niet anders dan oft het iet
lieffelijcks gheweest hadde. Oock swoer sy, dat haer mans asem, by welck niemant ontrent derfde komen, haer seer wel roock: men sey haer eens, dat hy machtigh stonck, waer over sy gram wiert, en seyde, dat hy een reuck had, als de soete rype appelen. In dese langhdurighe sieckte moestmen groote kosten doen, om dit lichaem, door soo veel smerten afghemat, te voeden en te ghenesen, in een huys dat gheen incomen van vaste goederen hadt, en daerover langh den koop-handel, stil stont. Om dan d’oncosten te doen, verkocht sy haer baggen en juweelen, goude ketens en costelijcke Carcanten, vliegers, en kleederen van hoogen prijs met haer
silvere Buffet; niets achtende, dan haren man te helpen, terwijl sy haer self met weynigh vernoeghde, opdat den [p. 113] krancken te beter sijn beboef en gemack
sou hebben. Dus sleepte, Valdaure, door sijn Vrouwens hulp, sijn leven, in een verrot lichaem, oft eer in een graf, thien volle jaren, sedert sijn eerste sieckte: in welcke tijdt Clara twee kinders by hem kreegh, en hadder ses te voren, want sy toen samen twintigh jaer ghetrouwt waeren, sonder dat Clara oyt, met al haer kinderen, ’tminste
teecken van dese besmettelijcke sieckte sagh, maer waren en bleven fris en ghesondt: het welck een klaer bewys is, hoe loflijck de deught, en heyligheydt der Vrouwen is, die uijt oprechte liefde, ghelijck het betaemt, hare mans vreesen en dienen, dat Godt oock ghenaedelijck beloont. Om weer tot Valdaure te keeren, hy storf oudt, naer dat hy soo een langhe tijdt quynde: sijn Vrouw was soo bedroeft, en toonde soo een rou, datmen kon versekeren, dat noyt jongh, noch rijckman soo beweent, en beklaeght van sijn Vrouw was, als Valdaure van de sijne; die van
herten deghene verfoeyde, die haer sey- [p. 114] den, dat haer Godt grootelijckx verlicht had, want sy wenschte, had het moghelijck gheweest, dat sy haer man,
in plaets van haere vyf kinders, weer ghekreegen had, en nam een vast voornemen van noyt, hoewel sy noch jongh was, te hertrouwen, en seyde, dat sy een andere Bernart Valdaure sou vinden. Ick spreeck nu niet van haer kuysheydt, en heyligheydt van leven, waer van sy een helder voorbeelt was. Dit is alleen, wat de schuldighe plicht, van een Vrouw aen haer man aengaet; Naer sijne doodt volbraght sy al het gene hy bevolen had, gelijck oft hy noch leefde; sonder daer van eenighe andere
reden te gheven, dan mynen man heeft het soo begheert. Dit is al het ghene Ludovicus Vives daer van schryft: getuyghende sulckx met syn eygen oogen
ghesien te hebben; derhalve dat het voor gheen fabel moet aenghenomen werden, maer wel als een spieghel, ofte model, waer naer alle Vrouwen haer dienden te voeghen.

[p. 115]

Sonder vreed’ en heyligheydt,
Is gheen heyl oft saligheydt.

Dry dinghen zyn in Godts en der menschen ooghen seer schoon, seyt Salomon, als eendracht tusschen Broeders, vriendtschap onder de Bueren, en dat Man en Vrou ghedurigh in eenigheydt en trouwe leven. Tot bevestingh van dien, soo sal dit volghende (myns dunckens) hier niet qualyck te pas komen. Den Keyser Koenraet
den III. Naer een langhen en onsekeren Oorlogh, dwongh eyndelijck Guelfe, Hertogh van Beyeren, die sieck was, sich in de Stadt Weinsbergh te vluchten, aldaer hy hem meende te vanghen, en de Stadt te verwoesten, sonder naer eenigh verdragh te willen hooren. Maer hy wierdt eyndelijck, door d’ootmoedighe ghebeden van veel Vrouwen, soo ver ghebracht, dat hy haer toe-liet onbeschadight uyt de Stadt te trecken, op voorwaerde, dat sy niets mede nemen mochten, dan het geen sy in haer armen [p. 116] en op haer Schouders konden draghen. Toen quamen dese deughdelycke Vrouwen, d’eerste met den Hertogh, d’andere met haer Mans, Kinderen, Vaders en Moeders gheladen, uyt de Stadt; welcke daedt den Keyser soo
wel geviel, dat hy van blyschap weende syn gramschap verwon, al d’Inwoonders ghenade schonck, en met den Hertogh, wiens doodt hy te voren socht, vrede en vrientschap maeckte. Jan Bodin vertelt, dat Laurens de Medicis door het lesen deser Histori, van een sware sieckte ghenas, sonder eenigh ander hulp-middel te besighen: ghelyck oock Alfonsus en Ferdinandus, Koninghen van Aragon en Sicilien, d’oort lesen van Quintus Curtius, en Titus Livius, haer verlore ghesontheydt weer kreghen.
Chunegonde, een jonge ende schoone Princesse, Vrouwe des Keysers Henrick van Beyeren, wierdt van haer quaedt-willighen van onkuysheydt beschuldight. ’tGerucht liep dat een jongh Hovelingh met haer verkeerde: en de [p. 117] Histori voeghter by, dat-men dickwils een ghespoock van den duyvel ghemaeckt, desen jonghen Heer ghelyck, uyt de Slaep-kamer van de Keyserin sagh komen: door dit gherucht begon den Keyser eerst van syn Vrouw te vervremden, ten tweeden haer te verwyten, dat sy aen’t overspel schuldigh was. Chunegonde nam haer toe-vlucht, als doen de ghewoonte was, tot het gloeyende Ploegh-yser, segghende dat sy om haer onnooselheydt te bewysen daerop wilde gaen: sy dus over elf van dese ysers ghetreden hebbende, bleef op het twaelfste staen, en beriep sich, dat noyt man haer maeghdom ghekrenckt hadt. Den Keyser siende dat het tot sijn schande streckte, en dat-men hem licht voor een jaloersen en weynigh deugende Man sou beschuldighen, quam by haer, en leyde haer de hant op de mont, om haer het spreken te beletten, maer hy d’auden soo sterck dat sy er dapper af bloede. Hy naerderhandt dit syn onghelijck beleden, ende de goede gunst van de Keyserin weer ghekreghen heb- [p. 118] bende, leefde voort in groote vrede en vrientschap met haer. Men siet noch
heden by de groote Kerck van Papebergh, alwaer sy met haeren Man begraven light, een Kapel, daer Pilaren in’t rondt ghestelt sijn, daer Chunegonde de proef ghedaen sou hebben. Nicephorus, Chronol.
Dese en vele andere Historien, syn der tot lof der Vrouwen gheschreven, derhalve datmen aen Simonides in als gheen gheloof moet gheven, daer hy seyt dat een Vrouwe is des Mans schipbreuck, een storm des huys, een rust-breeckster, een gevangenis van’t leven, een daeghlyckse straf, een kostelycken strydt, een beestelijck gheselschap, een op-ghetooiden hondt en een nootwendigh quaedt. Evenwel beken ick datter boose en oneerlycke Vrouwen zyn, die de H. Schriftuer schelt en meer verfoeyt dan de wel-sprekenste Philosophen konnen doen. En op sulcken sagh den Oudt-vader Chrysostomus als hy seyde: wat is een Vrouw? [p. 119] sy is een vyandin der vriendtschap, een onvermydelyck verdriet, een noodigh quaedt, een natuerlycke aenvechtingh, een begheerlycke elende, het ghevaer van’t Huys, en een vermaeckelycke schaede.
Men vindt een Wet, daerin de genen, die sich naeckt aen Vrouwen vertoonden, doodt-schuldigh ghehouden wierden. Dese Wet duerde noch ghelyck Dion Cassius seght, in Augustus tyden: want Livia, over straet gaende, ontmoette eenighe naeckte Mannen, die daerom ter doodt verwesen wierden: maer sy beschutte hun daer af, en seyde dat soodanigh een aenschouwingh de eerlycke Vrouwen soo weynigh als de nackte beelden, hinderden. Den goeden Keyser Maximilianus d’eerste, was soo sedigh, dat hy in syn leven noch in syn doodt van niemandt onghedeckt begheerde gesien te syn. Alphonsus Koningh van Arragon, was niet min sedigh en eerbaer: want men hoorden hem noyt eenighe [p. 120] oneerlycke redenen spreken, en sagh
noyt syn verborghe leden. Hy swoer selden, jae seer weynigh, en dat noch om seer nootwendighe dinghen, by sijn Vaders ghebeente. Den Keyser Gratianus, Valentinianus, en Theodosius, beminners van de kuysheydt, waren van ghelycke sin, en hun wetten toonen dat sy noyt toe-laeten wilden dat de menschen sich naeckt vertoonen souden. Iae sy wilden oock dat de stroomen, langhs hun Landen vloeyende, suyver souden syn, en gheboden op swaere straffen, dat gheen naeckt
mensch sich in’t openbaer vertoonen sou, om niemandts ooghen te besmetten. Sy geboden dies halvende Kryghsknechten, die baden wilden, eensame plaetsen, daer sy van niemandt ghesien wierden, te soecken.

[p. 121]

Een Vrouw bedrieght soo langh sy leeft,
Die haer tot overspel begheeft.

Een seker Joufvrouw, ghetrouwt sijnde, ende met een ander in overspel levende, hadt in haer Kamer een groote kist, daer sy haer kostelyckste dinghen in ley: sy maeckte dese tot haer over-speelder bequaem, die sy daerop het minste gherucht in sloot, daerhy sijn adem deur een locht-gat scheppende, eenighe daghen in verborghen kon blyven. Een over-speelster, die haer over-speelder heymelijck doen komen hebbende, hem in dese kist besloot, om de komst van haren Man, van de welcke sy met vierighe tranen en ghebeden verkreegh, dat dese kist in’t hol onder d’aerde, met hare doodt-kist gheset sou worden. Sy storf weynighe uren daer naer, en wiert ’sanderen daeghs begraven, en de kist, daer d’overspeelder in lagh, met de hare in’t selve hol ghesloten. Sommighen van’t huysghesin, achter-dencken heb- [p. 122] bende dat de Iuweelen en kostelycke schatten van dese vrouw in de kist waren, gheraeckten in de volgende nacht in’t hol, daer dese kist in stont, die sy open kreghen. d’Over-speelder, lucht hebbende, quam met groot ghedruys daeruyt, joegh dese dieven, die sich op de vlucht begaven, groote schrick aen en al het gheen dat hy uyt dese kist kryghen kon, mede nemende, gingh vaerdigh vandaer, en liet d’over-speelster, ghestorven sijnde, in syn plaets.

Wonderbaere ghehenghenisse.

Seker Vader soeckende sijnen Sone van het quaedt geselschap te trecken, seyde op eenen avondt hem wel straffelijck berispende, Sone men seght wyst my eenen Loghenaer, ick wys u eenen Dief: ende wyst my eenen Dief, ick wys u een Galghe. Waer op den Sone onbeleeft sprekende, heeft den Vader de Lampe ghenomen, ende die den Sone naer het hooft ghesmeten: ende siet d’olie wierde soo ghespreydt ende ghe- [p. 123] dreven, datter eene Galghe op de muer uyt-ghedruckt wierde, met eenen Dief die daer aen scheen te hanghen; welck een voorboyeke is gheweest: want hy naederhandt met sijn quaedt geselschap is ghehanghen. P. Schoondonckus.

Raedtsel.

Theun vraeghden Gys, des morgens vroegh,
Wat hy te Marckt voor waeren droegh,
Niet seyde Gys, ken draeghe niet,
Maer wel den Esel, als ghy siet:
Hier op soo speelden Theunus gheest,
Dus vraeghden hy, wat draeght u Beest:
In dien sprack Gys, hy komt tot val.
Soo is het (segh ick) niet met al.

Uyt-legginghe.

Daer was in Spagnien eenen Esel-dryver die naer de merckt gingh, desen hadde ghelaeden twee hotten: eenen van sijn vrienden ontmoette hem in het gheberghte: desen vraeght hem, wat hy naer de stadt voerde; hy andt- [p. 124] woordt, niet met allen. Hy vraeght het hem anderwerf, hy andtwoordt als voren dat hy niet met allen en hadd’ geladen. Waer op sijnen vriendt antwoorde, ghy en plaght noyt sonder
vraght naer de stadt te komen, over sulckx laet my doch weten wat koopmanschap dat ghy hebt in u korven. Ghepraemt zijnde, antwoordt hy met dese woorden: want hy komt te vallen, is’t niet met allen. Nota, hy hadd’ in beyde de korven ghelaesen, ende den wegh was sorghelijck: hadd’ den Esel ghevallen, de stucken van de ghelaesen en konsten geensins meer dienstigh wesen. P. a Castro.

De ongheluckighe Schoonheydt.

Nicosia de Hoof-stadt van het ryck Cyprus was van de Turcken naer een hardt belegh verovert, ’twierter aI te vyer, ende te sweerde ghegheven, uyt-ghenomen de schoonste Ioufvrouwen, ende de kostelyckste Goederen die verschoont wierden,om die aen den [p. 125] grooten Turck te vereeren. De rycke plonderinghe wierde gheschept, benefens het uyt-ghelesen puyck van alle de Maeghden. Soo-se nu af-gesteken waren, ende ontrent twee mylen diep in Zee, soo is een (die wel de Kroon
spanden om haere schoonheydt) ghekomen op de Campangje van ’t Schip, ende slaende voor het lest noch een droef ghesicht naer het Vaderlandt dat rondtsom stondt in diepe vlammen, ende met eenen over-leggende dat haer suyver lichaem noch schandelijck soude mishandelt worden door het vyer van onkuysheydt, soo is sy vol swaermoedighe ghepeysen wederom afghetreden in het ruym van het Schip, ende siende dat eenen van de Constabels de stucken klaermaeckte, ende beneden in het Arcenael gonck om bus-poeder te haelen, soo heeft-se meer als met een manlijck ghemoet het vyer in een ton ghesteken, en de twee Schepen met allen den buyt in de locht doen springen. Strada in prolus. Academ.

[p. 126]

Gheen druck, noch pyn, jae self de doodt,
Een goede ziel van deught ontbloot.

Daer was tot Venetien in het jaer 1567. in het Klooster van de Capucinen, eenen Religieus, niet alleen eerlijck van manieren, maer oock t’eenemael schoon van aensicht. Desen soo hy ginck van deur tot deur om sijn broodt te bedelen, is ghekomen aen een huys daer twee lichte Courtisaenen by een woonden: dese gheveynsden al oft sy hem een goede aelmoesse wouden verteren, oversulckx roepen hem binnen, ende beginnen naer het aftrecken van het nacht-slot hem te streelen, en te vleyen, segghende opertlijck dat sy tot hem met liefde ontsteken waeren. Den Enghelschen Ionghelingh vermaende haer tot de eerbaerheydt, hiel haer voor ooghen de leelijckheydt der sonden, de eeuwigheyt van de helsche pijnen, maer door het weygheren wierden sy meer tot de onkuysheydt aenghedreven.
Hebben hem oversulcks vast gegrepen, [p. 127] ende twee messen op sijn borst gheplant met dreygementen van opstaende voet door-steken te worden. Hy die wel
wist dat-men meer moest vreesen, die niet alleen het lichaem, maer oock de
ziel kan dooden, koos liever het leven, als de suyverheydt te verliesen. Waer op ontfanghende ettelijcke doodt-steken, heeft met syn bloedt den toe-komenden brandt van onkuyscheydt verhoedt, en uyt syn onbesmet lichaem een suyvere ziel op-gheoffert aen Godt Almachtigh. Sy hebben hem onder den trap in haer eyghen huys begraeven: noch men heeft nimmermeer gheweten waer desen Ionghelingh gebleven was, als dat een van dese twee door leetwesen van dit moordadigh stuck ghekomen is in den Bicht-stoel, ende aldaer met bloedighe traenen haere sonden
heeft sitten beweenen.

Een wyslyck voort, is waert ghehoort.

Dantes, den heerlycken Italiaenschen Dichter, te Florencen op straet, aen een grovaet vraeghende hoe [p. 128] laet het was? kreegh voor antwoort het is alreede de uere dat de Beesten gaen drincken: en ghy, seyde Dantes, waer wacht ghy dan soo langh, dat ghy oock niet derwaerts loopt.
Men seyt als dat de swaene singht,
Wanneer dat haer de doodt bespringht,
Soo is’t met Clasjen oock gheschiet,
Als hy de werelt hier verliet.
Binnen Antwerpen woonden eertyts eenen van die Gilde, die meer de Herbergh dan de Kerck beminden; desen by-naer verdroncken sonder in’t water te vallen, wiert naer eenighe daghen, te bedde ligghende, besocht van eenen der selve bende, den besoecker sijnen Maet daer als verslaegen siende, vraeghde hem hoe het al ginck met syne gesondtheyt, waer op den siecken (syn Confrater in d’oogh kryghende) antwoorde, ick sal’t u segghen; ende komende uyt het bedde, grypt syn vrint by de hant, leyt hem rontom de kamer, ende singht dit naer-volghende liedt, [p. 129] Dieredoe, dieredoe, het syn myn leste daghen, ick gaender soo naer toe. Aldus weder te rust treckende, heeft hy wynigh tydt hier naer, synen gheest ghegheven.

Den bedroghen Koopman.

Dry Studenten, meer gheneghen tot quaede perten, als goede leeringhen, quamen ter tydt van de Lovensche Iaer-merckt, by seker Boeck-verkooper, die aldaer met sijn waeren voor stont, ende vraeghden, naerdemael sy eenighe Boecken hadde die hun niet nut en waeren, oft hy die wilde koopen; hier op voor antwoort, jae kryghende, syn sy alle vier naer een Herbergh ghegaen, alwaer hem de Boecken (soo sy seyde) souden ghethoont worden: ondertusschen komende ter laetse daer dese komerschap soude gheschieden, soo hebben onse maets om geen tydt te verliesen, oock op het goet succes van dien, doen brenghen een Kanne met wyn: den Koop-man die dit beginsel voorgoet keurde, suypte benef- [p. 130] fens de andere lustigh aen: doch alsoo den kerf seer groyde, ende datter geene Boecken te voorschyn quamen, begost den kooper al swaerhooftdigh te worden, de halven dat hy sich niet onthiel van naer de selve te vraeghen; hierop soo gincker eenen van dese Studenten, quansuys van de andere daer toe versocht om de voorschreve komerschap te weegh te brenghen, maer terwyl hy langher, als’t wel behoorde, achter bleef, soo is den tweeden daer oock naer toe ghegaen, den derden, siende
ondertusschen dat syne Mackers seer aerdigh hun rol ghespeelt hadden, gaet, al oft hy noot hadde, om syn waeter te maecken, uyt de kamer, ende is alsoo (naer behoorlycke eerbiedinghe syn gheselschap ghevolght: midlertydt quam des Boeck-verkoopers Huysvrouwe naer haeren Man sien, ende hem vindende sonder eenigh geselschap mynde, dat hy den haes (soo men seyt) al sien loopen hadd’, doch verstaende syn weder vaeren, hebben (midts de snoode Studenten noch syn wederom te [p. 131] komen) beyden tot hun leedt-wesen moeten het ghelach betaelen.

Die slaet, en vraeght, moet den weer-om-stoot verwachten.

Een Duyts-man, op den Waghen, neffens ander gheselschap sittende, hoorden dat men dapper begost te roncken: hy geen lust te slapen hebbende, riep over luyt, reys Broeders! hoi! Iaet ons wat kouten, den nacht en den tydt is te langh. Een Enghelsman, onder den hoop seyde: spreekt vry, hier is goedt ghehoor, en men siet niemant. Ick, heb seyde den Duytser, vele Landen door-reyst, en waer ick kom, bevinde ick dat den val van Lucifer Plaets heeft: wat is dat voor een saeck, seyde d’Engelsman? toen Lucifer, seyde den anderen, om syn boosheydt van den Hemel ghestooten wiert, vielen syn armen in Italien, waer af men daer soo veel van omhelsen houdt, syn buyck viel in Duytslandt, daer men het vreten en suypen van ghe-erft heeft; syn hooft [p. 132] viel in Spagnien, daer men de grandes vindt, syn handen vielen in Hollandt, daer hun het grabbelen van aen gheboren schynt; de beenen in Vranckryck, daer af sy soo luchtigh hare Galiaerden dansen: wel seyde den Enghelsman, (die soo langh niet en konde wachten, tot men hem sulckx seyde) de staert waer bleef die? hola! seyde den Duytsman, die had ick by-naer vergheten, sy viel in Enghelandt, daer af noch die natie hare naem heeft.

De gulde spreucken van Wenzelaus, Rechtsgheleerden.

Als Godt door ymand iets volbracht heeft, ’tgheen hem belieft heeft, dan geeft hy hem heyligh avont, en heet hem slapen gaen.
Als de Overheydt gheen ooren heeft, om de klachten der Onderdaenen te
hooren; soo hebben sy oock geen hooft om de selve te regeren.
Groote Heeren willen sich van niemandt veroordeelen noch berispen lae- [p. 133] ten: en moeten evenwel lyden datse van haer eyghen gheweten, en van het ghemeene volck veroordeelt en verdoemt worden.
Het gelt van de nieuwe werelt, heeft de oude werelt tot sotten ghemaeckt.
Een ander plach te segghen, de groote Heeren gaen met haere dienaers om, als de kinders met de Poppen, nu kussen, lecken, sy die, en dragense op den arm, somtydts ontkleeden sy die, en werpense wegh, strackx rapen sy die wederop: soo dat het Hof vol onghestadigheydt wel somtydts schoone Sonneschyn verthoont, doch de Son schynt daer altoos in’t water.
Een voorsichtigh Man, hoorende een onbedachten Snappaert veel seggen, voeghden hem dese woorden toe, vriendt, het waer goedt dat ghy Heer over u tongh waert, als ick over mijn ooren.

[p. 134]

Gheest-verschyningh.

Alexander ab Alexandro, verhaelt in’t negende Hooftdeel van’t tweede Boeck syner ghenoeghlijcke daegen, dese geschiedenis, die seer ghedenckwaerdigh is, te meer, alsoo hy schryft hem die vertelt te sijn van een syner bysonderste vrienden, wiens vroom en op-recht leven sulck een goedt gherucht van hem gaf datmen aen syn segghen niet behoorden te twyfelen: desen degelycken ouden Man, te Roomen sijnde, wiert van een sijnen vriendt ghebeden, met hem te willen reysen naer de
baeden van Cuma, meenende aldaer verlichtingh te kryghen, van een ongheneeslijcke sieckte, die hem langh gequelt hadt; hiertoe verwillight sijnde,
naemen sy beyde kort daer naer vertreck. Maer den siecken, sich vermoeyende door het reysen, dat hy niet ghewent was, vondt sich ghenoodtsaeckt, in een Herbergh wat te vertoeven: naer eenighe daghen sulckx ghedaen heb- [p. 135] bende, soo wierdt den krancken van syn sieckte soo verkracht, dat hy eer langh synen gheest gaf: het welck den ouden seer bedroevende, hem noch eenighe daeghen daer dede op-houden, ter tydt dat het uyt-vaert ghedaen was van syn overleden vriendt: waerop hy toen weder naer Roometrock, als hebbende gheen lust meer om voorder te
reysen. Maer in’t weder-keeren, hem de nacht overvallende, vondt hy gheraeden, sich in een Herbergh te begheven, en daer te vernachten: in’t selve huys wat gegeten hebbende begaf hy sich naer een bedt, daer de Waerdin hem geseyt hadt, sich in te sullen leggen: maer wat vremder en schrickelijcker saeck! soo haest hy sich in’t bedt gheleyt hadt, dat hy noch wacker was, vertoonde sich voor syn ooghen de ghedaente van syn overlede vriendt, gheheel bleeck, en maegher, even eens, als hy in syn sieckte gheweest was, houdende sijn ghesicht heel sterck op hem. Den ouden hier door half doodt van schrick, vraeghde hem, wie hy was? waer op [p. 136] de ghedaente der overledene, sich ontkleede, en sonder t’antwoorden, quam by hem op het bedde, maer willende den ouden streelen, en vrientschap bewysen soo sprongh deselve uit het bedt en nam de vlucht. Maer al hoe wel hem dese verschyninge noyt meer voor quam, soo bleef hy echter met een groote sieckte bevanghen, die hem een langhen tijdt in’t bedt hiel. Den ouden, ten lesten weer gesondt gheworden sijnde, verklaerden, dat hy noyt ys soo koudt ghevoelt hadt, dat te verghelycken was, by de kouw die hy gevoelde, toen de schyn van sijn vriendt, met syn voeten hem aenraeckten.

Sot en bot.

Daer syn veel Gecken sonder geckskappen, en veel Esels die gheen sacken draghen. Een Sot en heeft geen bel van doen, hy laet hem ghenoegh hooren: niet alleen op marckten en kruys-straeten, maer oock in salen, die met tapyt bekleet, en eer-stoelen beset [p. 137] fijn, Daer is het recht Tonneel, daer de sotheydt en botheyt moet uijt springen; soo langh den aep op het winckel blyft sitten, en sietmen sijn naeckten aers niet; maer klimt hy naer omhoogh, hy valt van achter bekaeyt, en doet de kyckers, al lacchende, marteko bloot gat roepen. ’tWas van een Politijck niet onaerdigh gheseght, ghehoort hebbende een advys, dat buyten spore liep, en de reden achterliet: Confrater, ghy syt wel gheluckigh, dat ghy gheboren syt: men maeckter nu gheen meer, die soo sot syn.

Niemandt sonder Cruycen.

Maria de Medicis, Huysvrouwe van den Koningh Henricus den IV. Moeder van eenen Koningh, en van twee Koninghinnen, Groot-Moeder van Koninghen. Dese Koninginne hadde een welbekende Vrindinne met name Pasithea Crogi, een Florentinse Maeght, niet alleen goedt, maer heyligh van leven: waerom datse dese oock [p. 138] uyt Italien naer Parys heeft ontboden. Als dese Dochter nu voor d’ eerste reyse de Koninghinne quam begroeten, ende van verscheyde saecken ondervraeght wierde, onder ander ofse uyt Italien gheen Iuweelen, en gesteenten en hadde, mede ghebocht, van d’een oft d’andere vrienden! soo heeft dese Crogi vlytelijck daer op gheantwoort datse een present hadde, waer door haere Majesteyt boven alle Persoonen in Europa soude uyt-schynen, dese andtwoorde verweckte in de Koninginne een groote nieuwsgierigheydt om het puyck Iuweel te moghen hebben. Doen is Pasithea Crogi met een lanck houten Cruys verschenen, ende heeft het selfste de Koninghinne aengeboden, de welcke soo sy weygherigh viel, overmits
het een plomp stuck was, soo heeft Crogi het selfste haer met eenen wonderlijcken yver op ghedronghen, daer by voeghende dat sy dat in danck soude believen te ontfanghen, want datter noch al andere en groottere haere Majesteyt boven het hooft honghen, t’is [p. 139] van Pasithea soo voorseyt, en van de Koninghinne soo bevonden, want eenige dagen naer haren meesten triumph wiert Henricus den Koningh haeren Man deirlijck vermoort, naederhandt heeftmen haer eyghen Persoon gaen mistrouwen, men heeft haer ontbloot van haere lijfguarde hier op is gevolght
een vluchte, daer naer den Kercker van Compeigne, waer uijt met een behendigheydt ghebroken sijnde, is sy in Brabant gekomen, daernaer in Hollandt, en Enghelandt gaen dolen, ten lesten een Moeder van dry Koninckrycken is als een ballingh tot Ceulen sonder eenen voet aerde ghestorven.
Siet hier een Exempel, waer uijt een ieder kan trecken, jae als in een Spieghel sien, datter niemandt en is sonder Cruycen: de Pausen hebben Cruycen, de Cardinalen hebben Cruycen, de Bisschoppen hebben Cruycen, de Keysers hebben Cruycen, de Koninghen hebben Cruycen, de Hertoghen hebben Cruycen, de Graeven hebben Cruycen, den Edelman heeft Cruycen, [p. 140] den Koopman heeft Cruycen, den Ambachtsman heeft Cruycen, den Landtsman heeft Cruycen, jonck en oudt heeft Cruycen, geestelijcken weerlyck heeft Cruycen. Wy worden: gheboren in Cruycen, jae op onse doodt-kisten staen Cruycen, en by onse graeven worden noch gheplant Cruycen, en ons wort noch een Cruys van aerde op de kiste voor het lest toe-gheworpen, dus tot besluyt, niemandt en is sonder Cruycen. Lyreus.

Vaderlycke goetheydt des Arts-Bisschop van Mecchelen.

In het jaer 1662, wanneer den bonghers noodt, by ghebreck van graenen in Vranckryck seer quam te verhooghen, soo gebeurde oock tot Brussel, daer den voorighen Arts-Bisschop van Mechelen, Heer Iaecques Boon, de ghewoonte hadt, den armen veel broot en aelmoessen uijt te deelen, dat syn naer-volgher nu oock syn kooren pack-huys, tot soulaes der armen ghe- [p. 141] opent hebbende, t’selve voor een laeghen prys heeft uyt ghedeelt, maer hoe wel sulckx eenige dagen duerden, is den toe-loop der schamele soo groot gheweest, dat in’t ghedrangh een swangere Vrouw vertreden wiert: elck goet Catholijck bracht een attestatie van sijn Pastoor als sulckx noodigh hebbende, evenwel op’t eynde, bleven noch wel over de hondert Persoonen die gheen kooren konden kryghen, vermits alles uyt-ghedeelt was, dese wierden tot haer groote blyschap yder met een beurseken gelts vereert,

Kuysche reden, syn goe zeden.

De Weduwe Valeria, toen sy wiert aengemaent, ende gevraeght, waer om sy, naer het overlyden van haren Man, niet weder en troude: antwoorde waerom soude ick my uyt houwelycken? want oft wel mynen Servius by andere begraven is, evenwel leeft hy noch by my, ende sal altoos by my leven.

[p. 142]

Van Satyren.

Plinius, t’zy dat hy ghemeent heeft dat er Satyren zyn gheweest, t’zy dat hy slechts daer van schryft tot vervolginghe van sijne voorsaeten, willende ondersoecken de woon-plaets der Satyren, schryft, dat ‘er op den bergh Atlas, onder andere vremdigheden vernomen wiert, dat ‘er by daghe niemant was te sien, en by nachte groote vieren te sien waeren,en niet te hooren dan een groot gheluijt van Fluijten, Trommels en Cymbelen, en dat door de groote wulpsheydt der Satyren, gevende daer door te kennen, dat de selve in desen bergh Atlas haer onthielen; welcken
bergh op de grensen van Mauritanien en Afriken leydt: voorders schryft hy dat sy noch een ander woon-plaets souden hebben, te weten in de gheberghte van Oost-Indien, in dit landt seght hy sijn een soort van Satyren die seer rap en licht zijn, waervan sommige op vier voeten, sommighe maer op twee ghe- [p. 143] lijck de menschen gaen; maer zijn beyde soo vlugh en vaerdigh te been, dat mense niet en kan achter-haelen, dan als sy oudt oft sieck zijn: aengaende de rest, sy en hebbe niet dat naer den mensch aert, dan de ghedaente: dit betuyght oock Plutarchus, de welck in’t leven van Silla schrijft, dat by de stadt Apollonien, in een lustigh dal, dat de
Water-goddinnen toe-ghe-eygent was, een slaepende Satyr ghevonden wierdt, de welck by Silla gevoert, en van veelerley Tael-mannen ondervraeght zijnde, wie hy was, gaf geen verstaenlijcke antwoordt, dan een vervaerlijck gheluijt ghelijckende het briesschen van een Paert, oft het loeyen van een Bock, waer van Silla vervaert wordende, een af-keer van hem kreegh, en hem als een wanschepsel beval wegh te nemen. Evenwel schrijven andere, dat de Satyrs oock spreken; haer behelpende met de reden van Ieronimus, daer hy elders seght: ick heb een kleyn manneken gesien, dat een bultighe neus, en hoornen in’t hooft hadt, en onderwaerts aen de [p. 144] dyen en beenen, als een Geyt was, den welcken Anthonius gevraeght hebbende wie hy was, soo seght-men dat hy ten antwoordt gaf: ick ben sterf’lijck, en een van die in de woestyn woonen, die de dwaese menschen seggen Nachtgeesten te zijn. Maer de gheloofwaerdigheydt hier van is niet groot: ghemerckt den schryver self niet seght ghehoort te hebben: evenwel zijnder veel van gevoelen, dat er Satyrs in bosschen
woonen, ende seer kunstigh spelen op Rietpijpen, doch wat van de waerheyt is laet ick den Leser oordeelen, de welcke dit kan plaetsen in de waerde, die ’t hem belieft, en om hem wederwat anders op te dissen, soo kan hy hem verwonderen over het gheen wy nu verhalen sullen.

Van den Basiliscus.

Alsoo ick de myninghe niet en heb veel van fenynighe, ofte andere gedierten te schryven, soo kan ick my evenwel niet onthoude, tot slot van [p. 145] dien, dit volghende alhier te berdt te brenghen: want hoe wonderlijck de natuer sich toont in het voordt-brengen van Slanghen ende andere wonderlijcke schepselen, soo toontse haer noch wonderlijcker in’t voort-brenghen van den Basiliscus, die men altoos den Koningh der Serpenten heeft ghenoemt. Den Basiliscus is een soort van Slangen; hy heeft op t hooft een wit pleckxen, het welck staet gelijck een Kroon, sijn kop is spits, sijn hals roodt, en sijn oogen swartachtigh: hy verdryft seyt, Plinius door sijn ghefluyt alle andere Slanghen: sijn adem doet de planten sterven, hy verbrandt de kruyden,
breeckt de steenen, en besmet de lucht daer hy sich onthoudt; in voegen dat er
geen voghels onder ghevaer sou mogen voor-by vlieghen. Hy vergheeft en doodt de menschen alleen door sijn gesicht: sijn langhte is niet meer dan een voet, nochtans is sijn vergif soo groot dat hy door sijn adem, andere Slanghen vergheeft en doet sterven, in kort hy is soo giftigh, dat alleen sijn adem steden [p. 146] en plaetsen besmet: de geloofwaerdigheydt hier van, wordt bevestight door verscheyde beroemde Schryvers, naementlijck, Dioscorides, Elianus, Lucanus, en Isidorus.

Loose dieverey ontdeckt.

Archetimus uijt Drythea, heeft synen Waerdt Cidias te bewaren gegeven een somme goudts: doch Cidias door groote gierigheydt aenghedreven heeft het gelt voor hem ghehouden, ende gheloochent, doen’t hem wederom afghe-eyscht wierdt; derhalve dat Archetimus met sijn ontrouwe huyswaert hier over in’t recht raeckte: de saeck
wel in-ghesien zijnde, soo wierdt Cidias gheperst, sijn segghen met eedt te bevestighen, dus heeft hy al het ghestolen en verloochent goudt in een uijt-geholde stock behendigh ghesloten, en heeft om’t bedrogh wonderlijck te bedecken, het open des stocks met linnedoecken bewonden. Als nu den bestemden dagh ghekomen was, is Ci- [p. 147] dias, den sieckaert maeckende, en met het lichaem op een stock leunende voor den dagh ghekomen, en staende voor den Tempel, die (gelijck de gewoonte mede bracht) ghetuyghe van sijn eedt sou zijn, soo heeft hy sijn stock, waer in de boosheydt verborghen was, Archetimus in handen ghegheven, ter tijdt
toe, dat sijn eedt soude ghedaen zijn; daer naer sijn handen op-heffende, heeft gheseyt, dat hy het gelt wel ontfangen kende te hebben, maer dat hy het Archetimus weder had over ghelevert? welcke leugen door loosheyt bedacht, Archetimus soo vergramde, dat hy den stock op-heffende, die met sulck een kracht teghen de aerde wirp dat hy van malkanderen scheurde, en door dese weldaedt Godts, quam Architimus aen sijn geldt, en Cidias loose dieverey te voorschyn.

Bacchus kort-rycke.

Philippus, toe-ghenaemt den goeden, heeft dickwils met sijne Hovelinghen, door een levendighe daedt be- [p. 148] wesen, de ydelheydt, en valscheyt der wereldtsche vreughden. Het geschiede op eenen tijdt dat sijn Hoogheydt naer het avondtmael, wandelende over de marckt, een man sagh liggen die smoor droncken zijnde, seer vast sliep: hier mee wou hy d’eydelheyt des Koninghs en Vorstelijcken levens betoonen, over sulcx soo beveelt hy aen sijne dienaeren, den dronckaert op te nemen, ende dien naer sijn Hof te dragen: met belastingh van hem te ontkleeden, ende te reynighen, ende als dan te legghen in een Vorstelijck bedt: het gheen bynae soo haest ghedaen, als gheboden was. Des anderendaeghs s’morgens wacker wordende, en wist hy niet (als zijnde sulcken kostelijckheydt onghewent) wie hem soo verheven had, veel min hoe hy op sulcken bedt was gheraeckt, in voeghen deser, dat hy, siende geen gheselschap, met luyder kele bestont te roepen naer iemandt van de sijne: hier op verschenen datelijck eenige Edelieden in de kamer, den eenen met kostelijcke kleederen, een ander met het silvere [p. 149] Lampet vraeghende oft hem sijne Majesteyt beliefde te wassen, sommige presenteerden hunnen dienst tot de Jacht: in kort, elck een volbracht sijn plicht in het gheen hem bevolen was, onder tusschen wierdt hem gheseyt als dat de Karos ghereet was om naer de Kerck te reyden, hy sich selven siende in soo kostelijcke ghewaet, liet ghenoegh blijcken aen alle d’omstaenders dat hem gheen minder eere toequam, oversulcx men voert hem in de Kerck, en van daer wederom ten hoof aen den disch ,daer seer heerlijck voor hem wierdt opgheschaft. Naer de maeltijdt hoorde hy niet anders dan lieffelijcke ghesanghen, ende geluyt van allerley snaerenspel, en
trompetten. Men wandelt met hem in den Lusthof, en men oefent niet anders dan vermaeck, tot het vallen van den avondt, als wanneer seer treffelijck weder wiert op-ghedischt; onsen Bacchus broeder die dit leven voor goet keurden, voeghden sich soo in dese saeck, oft het niet anders moght wesen, doch sijn rijck en duerden niet langh, want [p. 150] naer dat den avondt-kost in’t lijf was, ende den Leen-heer van suypen als een Vercken wederom begon te roncken, ende te wentelen in sijn dreck, soo heeft men hem de Vorstelijcke kleederen uijt ghetrocken, en sijn eyghen weder aen ghedaen: in dese ghestalte brenghtmen hem weder ter plaetse van daerhy ghehaelt was: hy slaept gansch gherust tot het aenkomen van den dagh, en merckende waer hy was, soo begon hy aen de voor-gaende heerlijckheydt te
dencken: hier stont hy ten hooghsten verwondert, want nu hiel hy het voor een waerachtigh bedryf, en dan wederom voor een vrolijcken droom, hy weet niet hoe hy het heeft: doch hem siende op de selve plaets daer hy sich door den dronck overheert zijnde, was neergevallen, en daerhy misschien wel eer noch gherust hadt, besluyt hy eyndelijck voor ghewis sijn wedervaeren, een droom te wesen; oversulcx vertelt het oock in sulck een schyn aen sijn wyf en drincke-broeders. Soo haest komt
het gherucht daer van niet in d’ooren [p. 151] van sijn Hoogheydt, oft hy seydt, lieven Godt: daer hebben wy immers aen desen mensch, als in een levendige Spieghel ghesien, dat de heerlijckheydt des wereldts, en het leven der Koninghen, en Heeren, niet anders is, dan een ydele droom, en een nietighe schaduwe.

Tot Leeringhe.

Meeterius, een Man seer rijck van goederen, heeft aen sijne kinderen, die dry in’t ghetal waeren, nu gekomen zijnde tot hooghe jaeren, alle sijn middelen over-ghegheven, dese in plaets van des Vaders goetheyt met wel doen te verghelden, hebben hem naer eenighen tijdt soo qualijck bejegent dat hy ghenootsaeckt was sijn broodt te bedelen: jae gheperst door den uyttersten noodt, is hy eyndelijck van dorst ghestorven: begraven zijnde, is dit volghende op sijn graf te lesen.
Meeterius den goedertieren en rycken is oudt ghestorven, bedelende blindt, verdreven van [p. 152] dry kinderen, en twee vry-ghelatene, en van dorst ghestorven; ick heb myn selven dit Graf ghestelt, hier ben ick begraven, met myn assche en ghebeente. Dese kinderen en wil ick niet datse in dit Graf sullen rusten, sy en zijn
van my niet voort-ghekomen, leest dit Passanten, en laet my met vreden.

Tot Lof.

Dit volghende (het gheen te lesen is in Sint Jacobs Kerck, binnen Antwerpen) is soo veel loflijcker, als het voorgaende onredelijck is.
Cornelis Lantschot die hier light,
Heeft met sijn deught den mensch gestight,
Met gheldt en goedt, Capel en Kerck:
En liet de namen naer dit werck,
Noch hondertduysende daer toe,
Iae maeckt de Miltheydt selver moe?
Mits elck daer iet begheerden van,
Is doodt ghedeylt dien grooten Man:
Werelt zyn lof: d’aerd’ ‘tlyf behiel:
Den amen ‘t geldt, en Godt syn ziel.

[p. 153]

Onder staet dit Jaer-schrift.

Men vindt den Hemel met gheweldt,
oft Is te koop. Met kraCht Van geLDt.
Stirf anno 1656. den 26. April.

Op het Graf van mijn jonghste broeder Philippus, ghestorven, in sijn jaeren van onnooselheydt.

Hier leydt het lichaem, wiens ziel,
Onnoosel in Godts handen viel.

Graf-schrift van Barbara Heymans.

Hieronder Leser leydt een Vrouw’.
Oprecht van herten, goet, en trouw’,
Een voor-beeldt van de waere deught,
Godt gheef haer naemaels s’hemels vreught.

[p. 154]

Op het afsterven van haer Vader Hieronymus Heymans, oudt hondert
en ses jaer.

Hondert en ses jaer quam ick te tellen,
Dat my de doodt niet quam te quellen
Maer vattende my by den toom.
Den langhen tydt scheen maar een droom.

Schimp, met ghelycke munt betaelt.

Seker Schimper, siende een Boer met een magher Peerdt in de stadt komen ghereden, vraeghden, Landtman wilt ghy u beest met der ellen verkoopen: den Boer niet flinckx zijnde, merckende sijn spotterny, antwoorden hem met dese oft dierghelycke woorden:
Gaet vry in huys myn vrindt, en vraeghte die daer woonen,
En hief den steert strackx op, om hem den wegh te toonen.

[p. 155]

Een Vonnis ghewesen.

Eenen blinden seer sterck en grof van ghebeente, gingh met eenen kreupelen op den rug ghebonden sijn broodt bidden, onderweghen soo sagh den kreupelen een oester op de baen lighen, en naer dat hy den blinden die hadt aenghewesen, soo reser onder hun byde een verschil, wie de selve toequam.
Maer strackx een Advocaet, die slisten dit seer wel,
Hy at de oester op, en gaf hun elck een schel.

Graf-schrift van G. V. B.

Onder de aarde in desen hoeck,
Leyt Ian Goosen van der Broeck;
Wiens Huysvrouw haer kende soo goet en bequaem,
Dat sy droegh de Broeck, en hy hiel de naem.

[p. 156]

Toemaetjen.

Hansken wirp naer Lysjens wil,
Lest dit Raetselijen in gril:
Lysjen sprack hy, soete kint,
Raet eens, zyt-g’er toe ghesint,
Wat het is, oft wesen magh,
Dat ons pynight nacht en dagh,
Dat wel maecken kan terecht,
Van een Lomp, een’ gheestigh knecht:
Oock den alder-wysten Man,
Wel tot dwaesheydt brenghen kan.
Dat ons toont een schoon ghelaet,
Doch in enckel schyn bestaat:
Dat ons stadigh onderhoudt,
Met een hoop op waen ghebout:
In het korten al gheseyt,
Dat soo jonck, als oudt verleyt.
DE. EDFEIL.

Dinghen en loven, is noch gheen koop.

Koningh Gustavus, iets van den Koningh van Vranckrijck af-ghe-eyscht wordende, t’welck hem niet [p. 157] doenelijck was, en syn begheerte des weghen afsloegh: soo dede den Fransche Koningh andermael daerom versoeck, met by-voegingh, dat, indien hy sijn versoeck niet toe-stont, dat hy andere middel soude moeten soecken.
Hier op en onsette hem Koningh Gustavus niet, maer hy antwoorde: ick vinde in mijn oude Cronycken wel dat de Sweden dickwils in Vranckryck zyn gheraeckt, maer ick en vinden nerghens, dat de Franschen in Sweden zyn gheweest.

Eerlycke antwoort beschaamt den Vrager.

Men hadt niet langh ghetrout ghesien een fraeye Ioufvrouw, oft een geyl Ruyter van grooten huyse dongh naer haer eer, en dat soo onbeschaemt, dat sy nauw wist, hoe, sonder hem te misachten, af te wysen: tot eyndelyck sy, hare eer boven sijne gunst achtende, toe-voeghden: toen ick een Kint was, moest ick myn Vader ghehoorsamen, en nu ghetrouwt zynde aen myn [p. 158] Man onderdanigh sijn, indien ghy nu iets hebt te segghen, gaet, en spreeckt die myn vooght is.

Advocaten.

Advocaets tongen moeten met gout ghesmeert worden: sy zyn met een heete lever ghequelt, die de palm van haer handen soo seer doet branden, datter gheen middel is, om die te verkoelen, oft men moet-se met goede munt oli vryven. t’Ghelt is het recht ghevoelen van de saecke, ende ware openingh des verstandts: ’tghelt is het
eerste beweegh-radt, daerop alle d’andere omme draeyen. Dat is de naghel, die
men slaen moet.

Ryckdom.

Men moet den mensch niet afmeten by de diepte van sijn beurse, oft by de de lenghde van sijn ryckdom, maer by de elle van ‘t verstandt. Het ghelt doet wel sijn meester eeren; maer [p. 159] t’ is een schoon tapyt, dat dickwils vuyle en berooeckte mueren bedeckt. Heeft de ryckaert een beter kleet aen; den armmen heeft een rycker ziele. Wy zyn soo saligh in vodde baye, als in goudt oft silver laecken.

Ghewelt en wille vermeughen niet altydt teghens armoede en onvermeughen.

Temistocles, uyt zyn Vaderlant af gesonden naer ‘t Eylant Andro, om gelt te vergaderen, vondt daer, als hy syn voorstel in den Raedt dede, vry meerder swarigheydt als hy dacht: des niet te min dacht hy haer door woorden te bringhen tot sijn voor-nemen, segghende: ghy Mannen van Andro, ick heb met my gebracht twee Goden, de Noot en ’tGhewelt, daerom siet dat ghy haer heden plaets maeckt: waer op sy hem terstondt weder antwoorden: en wy Themistocles, hebben twee Godinnen, d’Armoede en d’Onmoghelyckheydt, neemt van de selve die ‘t u belieft.

[p. 160]

Ambachs-man.

Die magherlyck leven, en van haer ambacht koussen en schoenen moeten hebben, hebben dickwils meerder deel aen de vrolyckheydt, als die tot de ooren toe, in overvloedt dryven en baden. Een ryckert is somtyts gram op syn eygen beten, hy hies-knauwt met een gherimpelt voorhooft, oft laet sijn tanden met raegh bewassen: daer den Ambachs-man, al singende, van sijn werck komende, met een graghe lust, in een boteram byt, als in taerten en pasteyen.

Spaer-vader Quist-kint.

Hoe dickwils sietmen de waerheydt van dat spreeckwoort?
Het Soonken verteert, Wat de Vader vergeert.
Wat baet het dan, veel korens ter Meulen te brenghen, soo de Molen, ghebroocken sijnde, het selve niet wel breken kan? Soodanigh is menigh witte broods-kint: het welck met gruys op- [p. 161] ghebracht sijnde, witte-broodt hadde konnen winnen, en behouden sijn: daer het nu, wat de Vader al waeckende gewonnen heeft, al slapende verquist, en sijn selven soo een bast draeyt, om daer aen ghehanghen te werden.

Die syn Passien bedwinght, is een groot Ghebieder.

Julius van Napels, een seer ryck Man, hadt een Dienaer, die hy, om sijn traegheydt, noemde den Coningh der Lytsaeme: die, daer over ghestoort, eenmael, naer dat hem sulcks dickwils verweeten was, in dese antwoorde uyt-barste: wilde Godt dat ick Coningh der Lydtsame waer, gheen Vorst in de werelt soude grooter ghebiedt hebben dan ick, en ghy, myn Heer, sout dan oock moeten mijn Vasal fijn, en my ghehoorsamen.

[p. 162]

Exempel van voorganghers.

Soo Caesar was, soo waren oock de Caesarianen. Dionysius een by-gesicht hebbende, bootsten alle hovelinghen dat ghebreck naer: d’eene liep een pot, d’andereen Kan om verre; om dat sy niet anders en souden schynen te sijn, als haer heer en was. Daer den Doctoor toe-back drinckt, moghen syn patienten wel smoocken. En als den Abt teerlinghen draeght, moghen de Monicken wel dobbelen.

Arme lien vermaeck.

Smeer-buycken met vette balghen, syn by wylen ontstight, dat gheringhe lieden haer hertjen somtydts eens op-halen, en een gheboterde pannekoeck met haer vrienden eeten. Men rieckt dien reuck terstont van verre; en die lucht valt die Kemer-swelgers al te bangh. Maer denckt goede vriendt, Dat een Koey meer op een dagh kackt, als een Musch’ op een jaer.

[p. 163]

Liefde uyt Medelyden.

Armogast, een Edelman van Cremona, die veel rycker van gemoet als van goet was, onthielt sich te Brescia in’t ghebiedt van Venetien, om syne saken te verrichten; hier vielen hem sijne ooghen op een voor-treffelijcke Ioufvrouw, ghenaemt Onezina, die niet minder ryck als schoon was, en door de volmaecktheden van haer vriendelijck
aenghesicht, dat de nature met veel aerdighe krollen verciert hadt, bleef hy als een Voghel in de stricken des selven deerlijck ghevanghen. Want Onezina, trots op haer ryckdom en schoonheyt sijnde, sagh Armogast, om syne behoeftigheydt, met afkeerighe en verachtelijcke ooghen aen, en versmaede al sijne ghedienstigheydt met een op gheblasene afkeerigheydt. Voorwaer de hoogh-moet verselt de ryckdom en schoonheydt, ghelijck de schaduwe het lichaem. En alsoo sweefde dese Ioufvrouw met volle seylen op de swalpen- [p. 164] de baren der op-gheblasen eydelheydt. Want dewyle sy veel minnaers hadde, hielt sy’t versoeck en d’aenbiedingh van Armogast niet anders te sijn als een bespottingh en verachtingh harer hooghweerdigheydt; tot soo langh, dat een andere voorval haer diamanten hert
quam te kneden, en ’t gheluck den verliefden Armogast vriendelijck toelachte.
Seker treffelijck Heer, die in staet en vermoghen Onezina verre overtrefte, de hooghmoedigheydt deser Ioufvrouw niet konnende verdragen, socht op een ongheoorloofde wyse de selve ten val te brenghen; en tot dien eynde kocht hy eenighe Braven om, (sijnde een volck in Italien seer ghemeen die haer tot het uyt voeren van eens anders boosheydt, om koopen en ghebruycken laten) dese souden hem dese schoone in der nacht wegh voeren en op een versekert Slot brenghen.
Maer Armogast, t’allen ghelucke, quam desen aenslagh te voor, dewyl dit gheheym aen al te vele vertrout sijnde, [p. 165] hem openbaer was gheworden: dies om dit quaedt te verhoeden, nam hy seer heymelyck eenighe sijner vrienden met
sich; en onthieldt sich ter schuyl in het bosch, met voornemen om dese roovers dien schoonen buyt te ontweldighen; jae bracht het oock soo verr’, dat hy, naert ontfangen eenigher wonden, hun allen op de vlucht bracht, en den schoonen roof, die sy in handen hadden, met smert verlaten moesten.
Dese bysondere ghedienstigheydt koste Armogast niet wynigh bloets, waer door hem oock de krachten soodanigh verghinghen, dat hy in’t wederkeeren niet anders als voor doodt ghehouden wierdt. Hier door wierdt het steenen hert van Onezina beweeght, soo dat sy haer vol medelyden verleende een danckbaere weder-liefde aen hem betoonen moeste. Om kort te seggen, sy sprack hem vrindelyck toe, troostede en beloofde hem met teecken van trou, indien syne wonden gheneselyck waren, dat niemant anders als hy deel-genoot van hare liefde wesen soude. [p. 166]
Dit woort was een kostelycken balsem in de opene wonden van den verliefden Armogast. Dies schoon de selve eerst voor doodelyck gheoordeelt wierden, nochtans door dese reden, en de kracht sijner Jeught, nevens de bysondere sorghe der Chirurgyns, wiert het soo verre ghebraght, dat hy eyndelijck weder ten vollen ghenesen wierde. En hy dus, als van den dooden opghestaen zijnde, is van Onezina met een vrolijcke echt, tot loon sijner verdienste, begunstight gheworden. Nu was het ghedencken aen sijne wonden hem tot een vreughde gheworden, dewyl sijn bloedt het harde hert van Onezina tot medelyden beweeght, en hy hier door syn ghehoopte Bruyt bekomen hadde. En dese beyde dus te samen ghepaert zynde, beleefden soo gewenschten trou, als weynighe op der aerde genoten hebben, sulcx dat sy vele andere tot een voorbeelt van ware liefd’ en trou verstreckt hebben.

[p. 167]

Dagh-dieven moet-men meer schouwen als Woeckenaers.

Een Ticheldecker, binnen Antwerpen gheraeckte te wercken op een dack van seker ryck Klooster, daer men hem wel betaelden en van t’ Paters Vatje tapte: op een morghen op t’ dack werckende, seyde den Ticheldecker tegens sijn Knecht: Ian, my dunckt dattet hier goet sijn is, wy ontfanghen alle Saterdaghen soo prompt ons geldt, en kryghen de gantse weeck van’t beste bier, moeten ’t hier wat sien te houden: dan alsoo Ian sagh dat hun werck bynaer t’eynde was, vraeghden hy den Baes hoe sulckx soude konnen geschieden die hem seyde: Ian, ick sal u wel voorgaen, volght ghy my maer soetjes naer. Dese redenen wierden, buyten hun kennis, ghehoort van een van de Broeders, op die tijdt niet verre van daer onder het dack wesende, die’t selve aen den Oversten van het Klooster terstondt overbracht. Den Saterdagh [p. 168] ghekomen sijnde, quam den Baes af om syn elt, t’welck den Oppersten hem gaf, segghende: gaet ghy maer soetjes voor, Ian sal u volghen, als ick u weder ontbiede soo komt: een weynigh daer naer quam Ian oock af, die sijn gelt ontfanghende, oock dese benedictie kreegh: uw’ Meester is daer voor ghegaen, ghy kont hem soetjes volghen. Alsoo bedroghen sy hun eyghen selven.

Adel.

Edellieden willen altydt de superius singhen, en het hooghste woort voeren, al zynse van de slagh, welcke in’t bedde blijven ligghen, alsmen haer Broeck vermaeckt, en die ghereet betalen, alsse ghereedt gelt gheven. t’Schynt dat sy ghelooven, oft andere doen ghelooven willen, dat sy van een ander metael ghegoten, oft van een ander stoffe opgheleght zijn, al zynse oock van een verschen date, en soo nieuw gebacken, dat de korstjes daer van noch kraecken. Maer ellendighen adel! die haer selven [p. 169] doen gelden, met het gene buyten haer, en gheen deel van haer selven is. De schee scheynt wat te wesen, maer de lemmer en deught niet.

Oudt Man.

Een boertigh boertjen, dat menighe voore ghemaeckt, en veel mist-putten in sijn leven uyt-ghevoert hadde, sittende op een tydt, lodderende in de eerste Somer-sonne, ghevraeght sijnde, hoeveel oeghsten hy wel gesien hadde, en oft sijn tande noch teeckenden, gaf tot antwoorde, lieve Macker; het is tot mynen ’t soo ghestelt, dat een speenverckjen, van mijn jaren, niet goedt en ware, om te braden.
Een voornaem Koopman tot Antwerpen, naer dat hy gheweldigh ghekoopmanschap hadde, bevont sich op’t eynde ten achteren: sulcks dat hy sijn Goet-hebbers, die hem daghelycks quamen manen, niet langher en wist uyt te stellen, waer door hy buyten [p. 170] gheloof en hopeloos gheworden sijnde, vermits hy gheen herstellen aen sijn verloop sagh, soo bedacht hy hem, en nam voor den ghenen plaets te maken die
gheluckigher als hy waren: doch al voor hy dus sijn Vaderlant ghesint was te verlaten, soo nooden hy al sijn Goet-hebbers tot sijnen huyse, die hy daer magnifick en seer wel tracteerden. Als nu’t laetste gherecht op Tafel quam, seyde hy, myn Heeren, maeckt u vrolyck, dit is’t al dat ghy hebben sult. Dese woorden meenden sy dienden tot de teghenwoordighe maeltydt; maer hy, den naesten morgen niet als ‘t bedde stroot voor hun latende, dede hun eyghen uyt-legh sijner ghesproken woorden, die de Goet-hebbers het bancket van lacchen tot hun genooten maeltydt toe-voeghden.

Ander bekladden.

Vele menschen zynder, die iemant seer lichtelyck een kladde aen vryven, daer sy mede vuyl gaen, en [p. 171] vooral de werelt stincken. Sy soecken een Narre, maer soose in een spieghel saghen, sy soudender een vinden. Sulcke luyden moghen af-setsels sijn van goede ouders, maer de kinders en deugen niet: men vint geen logen in hare mont wanneer-se niet en spreken: sy zyn daer van vyaden, want sy spouwender met menighte uyt.

Wyse Lieden.

Wyse lieden hebben haer mondt in haer herte, en sotten hebben haer herte in de mondt. De tonghe der wysen en spreeckt niet, sonder verlof aen ‘t herte te vraghen: en daer worden alle dinghen ghekoockt, eerse op-gedischt worden. t’Is al soeten smaeckelyck, wat uyt die keucken komt: en ‘t is al rau en wrangh, wat de mont der dwasen uyt gheeft. En die gal in de mont heeft, hoe sal hy heunigh spouwen?

[p. 172]

DeToover-spieghels.

Beana, een brave Joufvrouw in Languedock, hadt veel tydts de voorval datse haren toe-komenden Man in den droom sagh, en schoon sy gheloofde dat de droomen maer schaduwen en nietighe beelden waren, soo is echter haere nieuwsgierigheydt soo groot gheworden, datse tot Waersegghers en duyvels-konstenaren is geloopen. Want hare schoonheydt, en de kennis haerer ryckdom hadt haer vele Minnaers doen verwerven; onder welcke Ado en Irenio wel de voornaemste waren: dese siende dat alle d’andere aflieten Beana te besoecken, streden met malkanderen wie dese schoone tot sijn Bruydt veroveren soude.
‘tIs met de sinlijckheyt des menschen soo gheleghen, dat sy het twyffelen haet, en het besluyt lieft, schoon die self veel veranderingh onderworpen is. Al soo verkoos Beana Ado; en haer gansche maeghschap prees dese hare verkiesinge, [p. 173] wyl hy een Persoon van Brave ghestelte, hoffelycke zeden, en grooten ryckdom was: En Irenio wierdt met alle mooghlycke beleeftheydt afghewesen, t’welcke dogh weynigh by hem aenghenomen wiert, maer hem het sweert in de handt gaf om die plaets
vechtenderhandt, en met wraeckgierigheydt te veroveren. Dies voorderde hy Ado voor den deghen, die hem tot antwoort gaf, dat hy naerde Bruyloft komen wilde, maer dat het heden sijn tydt van trouwen was.
Als nu Irenio sich bevlytighden om Ado hinderlyck te syn, verlanghde Beana seer om te weten hoe dese sake noch uyt vallen soude: en om sulcx ghewaer te worden, vervoeghde sy haer by een oude tooverhex, die haer beloofde in eenige spiegels te laten sien al het ghene wat sy begheerde. Maer, elaes! wat sagh sy in twee bysondere Spieghels? in den eersten lagh haren Ado deerlyck vermoort; waer over sy bovenmaten verschrickte, ghelyck seer licht te bevroeden is. In den tweeden [p. 174] sagh sy, dat sy Irenio den poinnaert aen keele sette. Sy, hierover schrickelyck
ontroert synde, gingh terstondt wegh, dese vertooninghen met vele tranen beschreyende.
Een gheestelyck Persoon, die sy dese saeck verhaelde, trooste haer, en seyde,
dat dit een bedrogh des duyvels was, die het toekomende self niet anders als door vermoeden weten konde; dat sy derhalven Godt om ghenade bidden, en dese leughen glasen gheen gheloof gheven moeste. Maer echter alle dese aenspraken konden haer dese schrickbeelden niet uyt de ghedachten vaghen; maer sy bleef in den strick van duysent bekommeringhen ghevanghen.
Als nu de Bruyloft van Ado en Beana volvoert soude worden, nam Irenio den Bruydegom by nacht waer, en bejegenden hem met bittere scheltwoorden, roepende dat hy van leert recken, en sich verdedighen soude. In dit ghevecht wiert Ado met dry doodelycke wonden ghetroffen, soo dat hy in weynigh uren den gheest ghegheven, en sijn [p. 175] Bruydt in bittere treurigheydt verlaten heeft.
Maer ghelyck een brandende koorts de swacke siecken verhit, dat sy haer sterck maken verre boven haer vermogen; alsoo kan oock de liefde de machteloose Persoonen krachtigh maken, en het wraecksweert in de hant doen voeren van die het nimmer handelde. Even alsoo verkloeckte sich Beana om Irenio te vermoorden, en toogh tot dien eynde de kleederen van Narval, haren outsten Broeder aen: en liet door een briefje van uytdagingh aen Irenio de bequame plaets tot een tweede stryt bekent worden: het selve onderteeckenende met de naem van haer Broeder Narval.
Terstondt volghde Irenio de Bode, en liet sich op de bestemde plaets vinden; alwaer sy hem siende, naederde terstont, haren vyant onder d’ooghen met een pistool in de handt; doch sy het selve willende af-schieten, weygerde het: sulcks dat Irenio (meynende dat het Narval was) terstondt toestack die haer door en door quam te treffen. [p. 176] Waer op Beana badt, dat hy haer doch onversaeght terstont wilde voorts vermoorden op dat sy de smerten des doots haest quyt zijn mochte.
Irenio, haer stemme kennende, kon van verbaestheydt niet een woordt spreken, en naederende tot haer, pooghde haer op te richten, en soo ’t moghelyck was by’t leven te behouden: waer door sy, noch soo veel moet en sterckte verkreegh, dat sy hem een poock, die sy heymelyck verborghen hadde, by de gorgel in stack, waer van hy terstondt, en sy kort daer naer, den gheest gaf.
Hier meynden vele dat Irenio sich selfs, door moeyelyckheydt over sijn ghepleeghde misdaet, vermoort hadde: maer den Boer die het duel-schrift over ghelevert, en dicht by ’tghevecht gheweest hadde, heeft omstandighlyck verhaelt en uytghebraght alles wat wy hier ghemelt hebben. Waer uyt blyckt dat de Toover-spieghels de waerheydt wel vertoont hebben, maer men siet oock hoe de duyvel sijne kracht, tot uytvoeringh van’t vertoonde, in’t [p. 177] werck ghestelt heeft; op dat hy alsoo door bedrogh en wraeck-sucht de zieIen in sijn net verstricken mochte.

t’Is onmoghelyck menschen te vinden die volmaeckt zijn.

Als de Cateloniers saghen, die haren Prins, Alfonsus van Arragon, nu tot het Coninghrijck van Napels en Sicilien ghekoren hadde, seer jongh was, bedachten sy, hoe sy hem bequaem met wysheyd ten raet moghten helpen, dies stelden sy hem voor, dat hy ses Heeren tot syn Raetsmannen soude kiesen, te weten, die Godt vreesden, de Justitie bevestighden, sober van leven waren, goetgunstigh, manierlyck, vlytigh, en die haer noch door giften noch gaven lieten misleyden: Doch Alfonsus, al hoe wel jongh niet te min van een goet begryp, dese Cataloniers alsoo hoorende spreken, prees haer voornemen en raedt gheweldigh, en seyde eyndelyck tot haer: by aldien ghy soodanigh een mensch (ick en segge geen ses) my weet [p. 178] te beschicken, ick ben niet alleen te vreden den selven het bewint te gheven; maer sal oock daer nevens myn gantsche Ryck aen hem schencken.

Men koopt goe waren wel te dyer.

Men vindt menschen, die een keersse verslinden, om een spelle te vinden, en die haer Peerdt verkoopen, om haver te bekommen. Om de gunst van een Prins te verkryghen, zyn sommige haer eyghen selven quyt gheworden, en om een adelyck parkement naer te laeten, hebben sommighe haer rente brieven willen missen, om soo haer kinders naer Hongheryen te senden. Een overmalle ydelheyt, en slechtigheydt. Ghesonde sinnen konnen wel oordeelen; dat hy den heuningh dier koopt, die hem van de doornen lecken moet.

Houwelyck van profeyt.

Een jonge deerne aen een rycke beste Vaer gezekert zynde, doen een van de vrienden haer seyde, datse de klim [p. 179] slachten soude, die groen en jeughdigh
oude mueren omhelst, om die om verre te halen; gaf tot antwoorde, dat gelycke gedachten haer de koopmanschap hadde doen aengaen: en datse aen den
heyrt ghesien hadde. Dat oudt vleesch vette soppen maeckt.

Het Gheluckighe Bedrogh.

Caprascus een Edelman uyt Picardien, volghde seker Vorst die te Parys aen ’tKonincklijcke hof was, dese socht een staf, om sijn waggelende geluck, dat hem seer scheel aensagh, te onderstutten. Hy socht een rycke Vrouw, en die gecken waeren ‘er soo veel, dat hy in langhe in den drangh van desen drom niet in komen konde: ghelijck-men oock daghelijcks siet dat het gheslacht van dese noch niet uitgestorven maer steeds aenwassende is. Doch naer verloop eenigher maenden raeckte hy in kennis met de soon van des Koninghs Rentmeester, welcke
hem t’sijnen huyse brenghende ghele- [p. 180] gentheydt gaf om met sijne suster Fredewina te spreken; en sulckx van tijdt tot tijdt weder hervattende, begon allenghskens de liefde soo op te wassen, dat sy eyndelijck aen hem haer troubeloften deed’ indien haer Heer Vader daer in toe-stemmen wilde en op dese toe-segginghe verkreegh Caprascus sijnen Heer dat hy by des Koninghs Rentmeester gingh om sijne Dochter tot dit houwelijck te versoecken: welcke niet anders als vele redenen van afwysinghen verkryghen konde, dewyl hy syne Dochter aen soo gheringhen persoon niet uytgheven wilde, die geen middelen, noch eenighen styl hadde, om sijn Dochter in haer opghevoedden staet t’ onderhouden.
Op dese afwysinghe toogh Caprascus naer Vlaenderen, voornemende eer en
goet te verkryghen, oft een dappere doot te sterven. Hier hielt hy sich onder de soldaten, by alle ghelegentheyt, als een voorbeelt van dapperheydt en
kloeckmoedigheyt. Onderwylen wiert Fredewina van verscheyde minnaers [p. 181] gevrydt, maer van geene ten houwelijck verkreghen, dewyl sy hare liefde op Caprascus gheset, en volstandigheyt voorghenomen hadde. Ia ’tgheviel, dat een voorneem Heer, en eene der grootste in den Raet, haer beyde te minnen quamen, doch wierden t’samen van haer seer beleefdelijck afgheslaghen niet willende dat d’een minnaer boven d’andere op haer meerder voordeel kryghen soude. Alsoo versagh de Raedsheer sich van een ander, en wiett naderhandt van een vermomde Moordenaer jammerlijck doorsteken. En de voorneme Heer wiert, weghens eenigh misdaedt, teghen den Koningh begaen, onthooft. Sulckx dat sy aen beyde een quaet houwelijck soude ghedaen hebben.
Een langhen tijdt daer naer begon het gheluck Caprascus beter toe te lacchen,
want door sijne dapperheydt quam hy Sotique, een ryck Edelman, in een
ghevaerlijcke voorval, by ’tleven te behouden. Dese beleefde daedt gheviel Sotique soo wel, dat hy hem by den oversten los maeckte, en hem tot sich [p. 182] nam, en wederom in Vranckryck voerde: ja gaf hem naederhandt raet en daet om sijn beminde Fredewina tot sijn ooghwit te bekomen.
Als sy beyde nu teParys quamen, gaven sy uyt dat sy uyt den krygh een grooten schat medegebracht hadden, bestaende in een groote somme gereede penninghen, goude ketenen, en kostelycke kleynodien. Dies kleedde sich Caprascus seer treffelyck, hielt knecht en Peerdt als een groot Heer, en quam met dese toe-rustinghe Fredewina besoecken, die als doen gheerne van de Vader, maer noch liever van de dochter, ghesien wiert, dewyl hun beyden ter ooren ghekomen was, wat voordeel
Hy in den krygh ghedaen hadde. Doch de Rent-meester wilde hem echter sijne Dochter niet ten houwelyck gheven, voordat hy van sijnen schat niet alleen met de ooren ghehoort, maer oock met de ooghen ghesien hadde. Hier in bewees Sotique hem een bysondere vriendtschap, want hy beschickte hem een kist met twintigh duysent Kroo- [p. 183] nen aen ghereedt gelt, en een Cabinet met vele kostelycke kleynodien van goude ringhen, ketinghen, diamanten en andere kostelyckheydt; welcke hy aen den Rent-meester, als de sijne, vertoonde, doch Sotique naederhant weder gaf. Dese sonnescheyn verblinde soo de ooghen van den Rent-meester,
dat hy hem sijne Dochter, met twintigh duysent Kroonen, ten houwelyck over gaf: van welcke somme Caprascus terstont een aensienelijcke bedieninghe kochte, die hem in goeden aensien, door hulpe syner Heer, die hy te voren ghedient hadde, by den Koningh brachte. Ja heeft oock de tydt sijnes ghelucks soo wel waerghenomen, dat
de Koningh hem naederhandt de regeeringhe van een gantsch Landtschap toe vertrouwt heeft.
En aldus moest eyndelyck den ouden Rent-meester bekennen, dat het beter
ghedaen was syne Dochter aen een arme, die ryck worden kon te geven, als aen eenen rycke, die licht verarmen kan, en heeft derhalven selver dickwils om dit Geluckigh bedrogh gelacchen.

[p. 184]

Welcke staet (naert ghevoelen der Italianen) van dry den besten is.

Enighe Academie-ghesellen disputeerde tot Florencen een-mael gheweldigh, welcke van dry Staten was de wenschelyckste voor ’tvolck, en de aenghenaemste voor den Prins: de saken hy om-vraghe zynde verhandelt, gheviel het aen eenen Peeter Victors, een wys Man en groot Philosoph in synen tydt, sijn beurt hierop te antwoorden; syn woorden waren in substantie ghelyck als volght. Wanneer ick bedenck, dat niet alleen Godt Almachtigh is een Monarch en Heere van alle de werelt; maer dat de Sonne oock is de opperste van al de Planeten en Sterren, en de natuere de Moeder van alle dinghen: en lagher komende, en sien ick onder de Schepselen gheene uytsteken van bysonderheyt, ghelyck als onder den redelycke mensch wel sulcx ’tvoornaemste behoorden te zyn; onder de onredelycke sien ick den Leeuw de [p. 185] meest en sterckste onder de Beesten: den Arent onder de Voghelen: den Walvis onder de Vissen: de Tarruwe onder de Granen: den Wyn onder de drancken: het Gout onder de Metalen: den Diamant onder de Ghesteenten: onder de Droogen den Balsem: onder de Vruchten den Oranie-Appel: onder de Kruyden de Munt, en onder de Bloemen de Roose: in somma, soo ick onder de
kleynste dinghen gaen, ick sal iets des ghelyckx bespeuren: want niet alleen Byen en Wormen, maer selfs den Haringh: dese heeft haren Koningh, die haer gouverneert en ghebiedt: Waer uyt (myns bedencken) ick onder alle soorten van Staten en Regeringhen een beter kan oordeelen, noch waerdigher, als de Koninghlycke, ofte
daer den Monarch ofte een Persoon alleen regheert.

[p. 186]

Harde mans.

Men vint van die wyf-beulen, die van ghemalen steen ghekneet en op-gheleght zyn: by wien de Vrouwe ende Stockvis van de selve natuere en conditie zyn. Even als oft het wyf niet murruw oft smaeckelyck en konde wesen, als door onghebrande
asschen, en door scherpe mostaert ghestreken. En wanneer sulcken bengels haer Eva ten grave ghebracht hebben, derven sy noch wel segghen: Die syn Vrouwe verliest, en vyf groot, ‘tis jammer van het geldt.

Te Weynigh en te veel.

Weynigh te weten, en veel te segghen;
Veel te verteeren, en weynigh te hebben;
Veel te passen, en weynigh vermoghen;
Syn ses dinghen, die niet en doghen.

[p. 187]

d’Ontdeckte Moeder-moort.

In een stadt ontrent het gheberghte van Italien leefde Valentina, een brave Joufvrouw, onder de opsicht van en boose en wonderlijcke Moeder, waer uijt sy oorsaeck nam dit jock te verwerpen, en een sachter en soeter, namelyck den Echten-staet, te verkiesen. Maer de oude en bitsige Moeder dacht niet minder als haer dochter ten houwelyck uyt te geven: Soo dat geen Minnaers, die aensoeck deden, haer in’t minst behaghen konden, alsoo sy op ieder van haer vry wat veel te segghen wiste.
Maer Valentina was anders bedacht, en nam by haer selven voor, dat sy soude nemen, ’tgheen men haer niet geven wilde; te meer, dewyl sy nu tot haer jaeren, en tot de kennisse van goet en quaedt ghekomen was: wierp derhalven hare liefde op Leuffroy, die haer seer wel, doch de oude Olimpia seer qualyck, behaeghde. Hier uyt ont- [p. 188] stont tusschen de dochter ende de Moeder een daeghlyckschen huys-strydt: Soo dat Valentina aen Leuffroy voor stelde, dat hy haer stil wilde wegh voeren. Doch Leuffroy die dit, om verscheydene redenen, niet konde goet vinden, hoopte door goede woorden de oude Moeder noch wel te verwinnen, oft andersints was hy ghesint hare haest-nakende doodt af te wachten. Maer Valentina vielen de daeghelycksche straf predicatien soo swaeren en verdraeghelyck, en de vlucht sonder Leuffroy soo onmoghelyck, dat sy andere middelen, die veel argher waren, uyt socht, om sich van dese dienstbaerheydt te ontslaen, en in vryheydt te stellen,
’tVergif is een stom gheweer, ’twelck sy door Leuffroy haer Moeder dede gheven, om haer weynigh overighe dagen voorts te verkorten, t’welck soo stil quam te gheschieden dat niemandt de minste bedenckingh daer op hadde: en het wordt noyt voor een wonder gherekent dat een oude ten grave ghe- [p. 189] draghen wordt. Alsoo deylde Valentina met hare Susters het goet, trouwde met vernoegingh van elck, en leefde in liefde en vrede met malkanderen.
Op een tydt ghebeurden ’t dat sy te samenspraken van hare Moeder-moort, dat die haer soo wel gheluckt en soo heymelyck versweghen was ghebleven, soo dat niemant als Godt, die ’t niet segghen soude, daer van wiste. Maer niet verre van haar was, buyten haer weten, een dienst-maeght, die met verschricken aenhoorde hoe sy Olimpia haere Moeder met vergift omgebraght, en stil begraven hadden. Doch sy sweegh stille en gingh hares weeghs.
Het ghebeurde weynigh daghen daer naer dat Felicia de dienst-maeght suspeckt wiert ghehouden van te boleeren met de knecht, soo dat sy van hare vrouw (die den aert van haer boose moeder aengenomen had) bitter bejegent, jae oock eyndelyck gheslaghen wierdt; ’twelck haer soo moeyelyck maeckte, datse onder andere woorden seyde, en oft ik al schoon de knecht lief hebbe, soo wil [p. 190] ick doch daarom myn Moeder niet om ’tleven brenghen.
Ghewislyck gheen sweert, dat door het hert van Valentina henen gingh, konde haer meer verwonden, als dese woorden; dewyle die in’t by-zyn van andere lieden stoutmondigh uyt-ghesproken wierden. In dees haer blinden toorn grypt sy Felicia by het hair, werpt haer op de vloer, en dwinght haer door harde vuyst-slaghen dat sy weten woude wat die woorden te segghen, en hoe die te verstaen waeren. Daer sy integhen-deel, die veel beter wetende, Feicia met sachte woorden had hooren te verbieden, op dat het niet op de daken ghepredickt wierde, t geen in’t verborghen gheschiet was. Doch sy hier mede niet tevreden, en door boosheydt verblindt zynde, liet Felicia gevanghen setten, en wilde haerover dat woort doen straffen, oft soude haer heur leven kosten, ‘twelck sy onwetende seer wel profeteerde.
De dienst-maeght, ondervraeght wordende, seyde ’tgheene sy ghehoort [p. 191] hadde: waer op de vrouw en man ghegrepen, en elck op een bysondere plaetse gheset wiert; dewyle vermoedt wiert dat dese woorden niet te vergheefs ghesproken waren. Hier wierden sy elck in’t besonder verhoort; doch geen klaer bericht kryghende, wierden sy beyde op de pynback ghebraght, alwaer sy beleden hoe alles toeghegaen, en hoe Felicia onschuldigh was, de welcke door een schickingh Godts sulckx ghehoort, en uytghebraght hadde. Der halven wiert de Dienst-maeght los gelaten, en sy beyde van d’Overigheydt naer verdienste schrickelyck ghestraft.

Quaey Rekeninge, quaet eynde.

Adam Riesz. was een befaemt Hoogh-duyts Reken-meester, des halven quam eens een Dorp-schout tot hem, segghende: ick heb sjaers 80. gulden innekomen, daer op houde ick twee Peerden, een Dienaer, en een Ionghen: ey Adam, maeckt my de rekeninghe, hoe ick daer best mede sal [p. 192] toe-komen. Riesz. antwoorde hem kort: als ghy met des Stadts-bode multepliceert, en divideert met den Hencker, soo sal u facit aen der Galgen sijn, &c. ’twelck oock soo gheviel: want desen wierdt korts daer naer op-gheknoopt.

Elk lieft syn eigen aert.

Naer dat den aert der menschen is, sijn oock sijn driften en beweginghen.
Een dronckaert droomt altyt van Kannen,
Een dertel Wys van fraeye Mannen,
Robyn dinckt altydt op syn Fluyten.
De veer-lien op haer vracht en Schuyten.

Met syn staet te vreden syn.

Elck moet sich met syn lot ghenoeghen, en daer over danckbaer syn. Armoede is wel een quaey webbe, om wit te bleecken, maer noch heeft-se haren ryckdom: [p. 193]
Een arme standt, gheeft ryck verstandt. Ben ick niet gheroepen om schapen te hoeden, laet het lammers wesen.

Het Toover-licht.

Seker Toovenaer, Didier ghenaemt, verliefde op Bellina, sijns Buermans Irenaes huysvrouw, welcke haer met alle beleeftheydt en ghedienstigheyt bejeghende, en socht haer alsoo tot sijn ooghmerck te beweghen. Doch sy, integhendeel, bejeghenden hem bids en scherp, en beschimpte alle sijne laghen. Waerom hy sijn toevlucht nam tot sijn Meester, den duyvel, die hem beloofde Bellina in sijn armen te sullen leveren.
Bellina desen minnaer, die op echtbreuck toeley, moede zynde, gaf dese saeck aen haer man te kennen, welcke, hierover toornigh wviert, en voor nam om hem tot een exempel van andere daer voor te straffen: Om dit te doen, badt hy syne huysvrouw, dat sy hem soude helpen wrake oefenen, en gelegentheydt maken om Didier op seker [p. 194] tydt en plaets, van haer t’samen bestemt, te betrappen, als wanneer hy sich soude veynsen uytter Stadt te gaen, en in teghendeel loeren en op passen soude, om dese schantvleck sijn verdiende loon te gheven. Hierin verwillighde eyndelyck sijne Vrouw, welcke op Didier ghebeten sijnde, verlanghde self om te sien hoe desen dit spel souden afloopen.
Maer de boose gheest waerschoude sijn scholier, en wilde hem echter, dit niet teghenstaende, Bellina in sijn armen leveren, indien hy maer dese Tover-keers op de ghenoemde plaets al brandende nedersette; want de selve hadt die verborghen kracht, datse een ieder die daer by quam, uyt-ghesondert Bellina, deed in swaren slaep nedervallen. Met dese brandende Toverkeers toogh hy naer Bellinaes slaep-kamer, en sette de selve op de tafel, om sich alsoo in het bedt van Bellina neder te legghen. Hier op gaf sy het voorgheseyde teecken, waer op de Man met sijne op-ghemaeckte en wel ghewapen- [p. 195] de vrienden, toe-tradt, die terstont alle in soo diepen slaep nedervielen, dat men soude gheseyt hebben dat sy alle doodt waren. De Vrouw, dit siende schreeuwde seer erbarmelijck, opdat de dienst-boden en ghebueren haer mochten te hulpe komen; en worstelde soo fel met Didier, dat hy echter tot sijn voornemen niet komen konde, al schoon hy haer seer vast in d’armen hadde. Elck quam toe-gheloopen om dese verlegene te helpen, doch soo dra sy in de Kamer quamen, viel elck in seer diepen slaep overhoop. Maer Bellina hadt, tot haer gheluck, juyst haer riem en sleutelreeckts, daer oock een kooker met een mes aen hingh, naer gewoonte, onder haer hooftpeuluwe gheleydt, en sulckx haer te binnenkomende maeckte, onder het teghenworstelen, dat sy het selve in handen kreegh, en stack hem dit soo hevigh in de borst, dat hy daedelijck ter aerden nederviel, en met ysselijck gheschreeuw den gheest gaf. Al dus sagh sy haren geylen minnaer vermoort, en die haer te hulpe hadden wil- [p. 196] len komen, als doodt ternederleggen; doch soo ras dese Toverkeers verbrant was, sijn de hartslapende datelyck wacker gheworden; by haer selven seer verwondert sijnde, datse dus met dommelingh bevangen, en hol over bol op malkanderen ghevallen waren.
Dese saeck wierdt terstont de overheden aenghedient, welcke uyt alle kenteeckens en de bygaende vertellinghe saghen dat de sake alsoo waerlyck gheschiet was, waer over sy Didier hebben doen op-nemen, en als een Tovenaer verbranden. Maer Bellina is hier over niets wedervaren, als alleen dat sy eenighe maenden, van schrick en ontsteltenisse, heeft kranck gheleghen. En al dus heeft den oppersten Leughenaer sijn woort gehouden van Bellina in Didiers armen te leveren, doch in een heel andere sin als Didier die op-ghevat hadde, weynigh denckende, dat de duyvel uyt was om sijn bedrieghlyck voordeel daer mede uyt te wercken.

[p. 197]

DEN WYSEN GHECK,
HET TWEEDE DEEL.

Elck houdt meer van conjungeeren, als van Declineeren.

Christoffel Leheman schryft, in sijn Florilegio Politico, hoe sommighe tot Ampten gheraken. 1. Door Nominativum, datse groote namen hebben. 2. Door Genitivum, weghens afkomst en groot gheslaght. 3. Door Dativum, door gaven en gheschencken. 4. Door Accusativum, dat men andere vuyl maeckt, en swart schilderende beklaeght. Door Ablativum, den eenen nemende, dat men den anderen gheeft. 6. Door Vocativum: Door het stemmen, zynde den lesten Trap daerdoor men Amptenaer wordt.

[p. 198]

Dertele Maeltijden.

De Keyser Geta was soo dertel van tonghe, dat hy wilde ghenoot wesen, op soo veel gherichten, alser letteren in den A. B. C. waeren, en dat vervolghens elcke schotel voor-sien wierde met spyse, daer van de eerste naemletter de selve van den A. B. C. was. Het eerste gheriche, by exempel, slaende op de A. moesten Artichocken wesen, het tweede, van een Bock oft Beyte; het derde, van een Calf; en soo voorts, tot de Z. toe. Die sich heden op de goede beten verstaen, al hebbense gheen Keyserlycke tanden, sy thoonen echter wel soo hooveerdighe tonghen te hebben, en dien Keyser niet te wycken: als die vyftigh kieckens uyt den dop ghepelt, tot stoffeersel van een schotel laten dienen: daer de beste saussen te gheringhe zyn, alse niet ghemuskert en gheambergrijft opghedischt werden. Sulcke menschen zyn lief-kebbers niet van den hemel, maer van’t ghehemelte. t’En is haer niet ghenoegh, dat de keel vernuftigh en [p. 199] ryck-vondigh is, sy moet oock godloos wesen.

Voor-spoedt.

Dien het gheluck toe-lacht, belacht het oock: het is, bysonderlyck voor swacke zielen, ’tghene het vyer voor ’twas, de Sonne voor ’tsneeuw is. ’tMoeten stercke beenen zyn, die ’tgewichte van voorspoedt draghen konnen. Teghenspoedt is een veel lichter last, dier maer syn schouders naer setten kan: het is oock van meerder vrucht, en vaster vreught. Een leven sonder kruys is een doode zee, die niet als dorheydt en stancken baert. Die Job saghen, in sijn onghemack, twyffelden oft het was een mensch verandert in een missingh, oft een missingh in een mensch; maer die op ’teynde merckt, magh vryelyck segghen, dat men noyt de soetheydt van het goet en kent, sonder ervarentheydt van het quaedt. Het saedt des ghelucks is dickwils verborghen, onder ’tschynsel van ongheluck. En die noyt quaedt en heeft, is wel te beklagen, dat hy soo weynigh mens is.

[p. 200]

Men blyft in spottery, selden elck ander schuldigh.

Wanneer seker Soldat ter Herberge aen Tafel was ghekomen, daer oock vele Koop-lieden op die tydt waren, die dese Landts-knecht niet geerne by hun hadden, dachten sy hem te beschamen, om hem van Tafel af te dringen: sy, siende datter een Lepel te kort was, om eenighe sopkens te eten, grepen in haest ider een Lepel, seggende ’tis een Boef die gheen Lepel heeft, ’twelck den Soldaet siende, en dat hy te kort quam, maeckte terstondt een Lepel van een stuck broot, daer hy soo vroom mede roeyden als sy met hare Lepels. De sopkens nu op sijnde, seyde den Soldaet: een Boef die sijn Lepel niet op en eet. Doen saghen de Koop-lieden op malkander, en noch meer, als terstondt daer aen een Schotel met Vogels, daer in’t midden een Snip
lagh, op-ghedischt wiert, doen nam hy de Snip, segghende: Ick sien wel [p. 201] ’tis hier de Man een Voghel. De Koop-lieden hadden niet veel te segghen, dan namen een Kroes met Wyn, en dachten hem weder een Pots te speelen: sy stellen dan den Beker in, met dese woorden: het soude gheen eerlyck Man zyn, die den Wyn in’t drincken soude vuyl maken: dit deden sy omdat den Soldaet een vuylen Verckens Baert hadt. Als t sijn beurt viel, dronck hy den Kroes soo schoon uyt, datter gheen
Mugghe sijn dorst in soude versadight hebben: siet, seyde hy, oft ick den Wyn, oft u ghetroubleert hebbe?

Achter-klapper.

Hebt noyt gheen deel oft gadingh, in de duyvels ware van klap-sucht oft rugghe-praet. Een achter-klapper is stadts-riolen ghelyck, nemende alle vuyligheyt in de mondt, die hy weder hier en daer uyt-braeckt. De pluym-strycker leght wit op swart, maer de achter-klapper leght swart op wit, het ghene blanck en suyver is, daer maeckt [p. 202] hy roock en schouw-roet van. Gheen Exter, oft sy heeft wat wits, gheen mensch, oft hy heeft wat goedts: maer een achter-klapper vindt het al swart,
wat syn tonghe raeckt. Is dat vremdt? Al watmen in een vuyl vat doet, dat suert haest.

Roemers.

De beste stier-lien zijn aen landt: daer en konnen sy geen preuve van haer konste, maer wel roem van haer vermetenheydt gheven. Soo gaet het met de pronck-soldaten, die seven man met een keerse, en dry-mael seven met een kandelaer, om hals willen brengen: braveerders, die voor ’tghevecht, en verre van den vijandt, berghen in stucken houwen, en ysere wagens op-eten: maer als de noot aen de man gaet, en konnen sy geen reyne broecken houden.

[p. 203]

’tBegeeren is somtydts onmatigh, maer ’twoort houden altoos Princelyck.

Crantius schryft in sijn Saxse Cronyck, dat Henrick, de Grave van Altorf, den II. Koningh in Francken en Beyeren hadt ghebeden, oft hy hem soo veel Landts geliefden te schencken, als hy op een dagh met een Gulde waghen soude moghen om-ryden: Lodowyck, weetende dat Henrick gheen Waghens van gout hadt, meynde het ware hem ondoenelyck, stont hem der halven sijn versoeck toe: maer Hendrick, die een kleyne gout Wagentje hadt, sette dat op syn schoot, en, over al versse Peerden bestelt hebbende, reedt den meestendeel van gheheel Beyerlant om, welcke list Lodowyck niet alleen wel behaeghden, maer hy vereerden hem oock, op sijn belofte, alle dat Landt. En Henrick wierde zedert altoos ghenaemt, den Hertogh met den Gulden Waghe.

[p. 204]

Gheldt.

Gheldt doet mirakel meer als thriakel: ’tgeneest de gheel-sucht en de beurs-peste, daer al de Kruys-heeren ghestorven zijn. In alle handelinghen wert op het lieve gelt gesien dat goudt-smeer maeckt smijdighe huyden, en doet de steghe waghen dapper voort-gaen. t’ Is alles veyl om geldt, selfs vrye menschen: t’is de makelaer van de houwelijcken, en de prijs van yders waerde. t’Is voor al, hoe veel geldt, en daer naer hoe vroom.
Eerst naer het geldt gevraeght,
En dan van deught gewaeght.
Die de sleutel van de silver-kas verloren, oft sijn geldt in een slijp-steen ghenaeyt heeft, magh wel loock en ajuyn eten, en sijn ooghen uijt weenen. De deught, seghtmen, en gheeft gheen speck in de worsten; gheen suycker in den rys; gheen meel in de sack. Maer ’tgeldt is den al-ghever.

[p. 205]

Verderf des wereldts.

Enige hebben gheseght dat de wereldt op Wielen, andere, dat-se op krucken gheloopen heeft: maer men bevint, dat-se nu heel kreupel en lam is: want de wereltlingen, hebben door ‘t rollen in de werelt, met Diogenes tuymeltonne, de deught en eerbaerheydt armen en beenen ghebroken. De godloosheyt is de vroomheydt over ’thooft ghewassen, en de werelt is een hoer-huys der sonden gheworden: sy is een oudt wyf ghelyck, die met haer jaren in sotheydt toe-neemt, en in leelyckheydt haer selven te boven gaet.

’tIs jammer dat de mede nu anders is.

Balduin, Graef van Vlaenderen, op den tocht sijnde teghens de Sarazynen in’t beloofde Landt, wordende oock naederhandt Koningh van Constantinopelen, hielt seer scherpe ordre onder sijn volck, dat hy, om alle ontucht [p. 206] te vermyden, tweemael alle weken in syn Hofdede uyt-roepen: dat niemant die met Hoeren te doen hadden, souden vervoorderen in syn Hof te komen, en daerte vernachten. Hoe verandert de werelt!

Deught dient gheoefent.

De deught verroest en slyt, als-se niet vervolght en ghepynt wort: de besoeckingh is den Oven, daer in sy wort ghekeurt en ghesuyvert, een stercke windt doet haer bysonderlyck wortelen en vastheydt kryghen, naer de mate dat hy-se schudt, en gheweldt daer op doet. De vroome slachten de specery en andere droguen, die gheen reuck en hebben, dan ghestamt en ghewreven synde. De Key en gheeft geen
vier, oft t’ moeter uyt-gheslagen worden: de Druyf en gheeft gheen sap, dan
gheperst oft ghebeten zynde: eveleens gaet het met de mensch, hy vermuft en rot als hy onbesocht, ghelyck een doode zee, ghelaten wordt.
[p. 207]
Ont-neemt de deught de stryt en pyn,
De deught en sal gheen deught meer syn.

Schyn-ghelaet.

Sommighe Vrouwen hebben het herte van een Furie, onder het aenghesicht van een Sirene; ’tghelaet van Lucretia, en het leven van Messalina; de zeden van een onkuysche, onder de ghedaente van een Santinne. Sy weten haer doen soo wel te maskeren en te blancketten, als haer aenghesichten. Maer die de Mans daer van verschoonen soude, en heeft noyt een Man gekent. De keurs en is niet ergher, dan de broeck, t’is al vuyl sout, vuyl boter.

Dit was eertydts, wat is’t nu?

Den Deken van S. Andries, te Ceulen Eyfried ghenaemt, eenmael van den Super-deken ter maeltydt ghenoot wordende, seyde: dat hy selfs veel groote en hooghwaerdighe gasten verwachtende was. Als-men daer op [p. 208] vernam wat voor luyden dat waren, bevontmen deselve een deel kreupele, arme, en allesins gebreckelycke luyden te syn. Hy gaf eenmael syn eyghen Schoenen, op straet, aen een Bedelaer, die barvoets was en andermael dede aen seker Armen al het ghebraet van synen huyse gheven, soo dat syn eyghen Huysghesin haer seer sober met Broot moesten behelpen.

Schoonheydt.

Wat is van schoonheydt, daer niet anders by en is men kan die in de schotel niet decken, noch naeckte billen daer mede broecken. Liever noch Mevrouw van leelycken dam, die wat in het melck te brocken heeft, als Madame van schoon hoven, daer de kasse schoon en ledigh is. Tot een leelyckaert wel gesilvert en vergult zynde, wierdt eertydts geseght, stondt uw aengesicht aen een keuckendeur, daer en quam noyt hondt in; en stont het aen den hemel, men vondt geen Sterre-kyckers [p. 209] meer: waer op hy antwoorde.
Lieve Man, ’ken seggh’ niet meer;
Leelyck syn en doet gheen seer.
U ghewerd’ een schoonen dis,
My, die wel gheschotelt is.

Vleesschelycke liefde.

Naer dat de vleesschelycke liefde het lichaem versleten, en de herssens verbystert heeft, maeckt sy menschen van quyl, dampen asschen. O ellendige sake! sich te gaen roosten aen een blakende vier, en soo verlorens een schoonheydt te lieven, die niet fraey en is, dan in de fantasy van een breyn, dat de koortse heeft; daer van de leckerste wormen sich eenmael niet en sullen verweerdighen, haer tot gewey en aes te maken. Soo iemandt van hun het eynde van dat jammerlyck spel gesondelyck konde sien, hy soude doen, als de Heydenen plaghten, die sich de huyt lieten schrabben, naer dat sy de schip-braecke ont-komen waren: sy en souden niet een hayr willen be- [p. 210] houden, van dat jongh en domme hooft dat sich van soo dertel en sotte liefde heeft laten breydelen.

De plaats neemt gheen sterven wegh.

Seker Vriesse Boer vraeghde een van syn Landtsluyden, dat een Schipper was, waer syn Vader gestorven was? Een ander seyde: hy ware verdroncken. En u Groot-vader, erhaelde den Boer? Al mede verdroncken, seyde den Zee-man, en noch een van myn Broeders. Soo wondert my, sey den Boer, hoe ghy noch durft op’t water varen. Vriendt, seyde de Schipper, u Ouders en Broeders, waer zyn die gebleven? Op hun bed gestorven, en in de aerde begraven, antwoordde Boer. Cameraet, seyde den anderen, soo verwondert het my mede, dat ghy noch op een bed durft slapen, en over de aerde gaen, dewyl sy u Voor-ouders in geslockt hebben. Wat myn belanght, ick geloof dat de Zee ten jonghsten daghe soo wel hare dooden als het Landt opgeven sal.

[p. 211]

Onkuysheydt.

De wrotte onkuysheyt des vleeschs ontmenscht een mensche, en maeckt hem een beest-ghenoot, en versaecker van den eersten oorsprongh en ooghmerck van sijn scheppinghe. Soo de menschen, die de ongheoorloofde ghedachten en gheneghentheden toe en ingangh verleenen, de droeve bitterheydt bemerckten, die daer op volght, sy souden eer het herte met de nagels uytrucken, als sich met dertele vuyligheden besoetelen. Daer de passie van onreyne liefde de voet set, daer bant sy de deughtsaemheydt en gerustheydt u die de twee kostelyckste Peerlen syn van s’mensches wesen. Geluckigh leven! ’twelck voor die vleesschelycke schoonheden, geen oogen en heeft, en dat geheel oogen is, om syn eygen selven wel te doorsien, en tegen alle aenvechtingen op syn hoede te wesen, syn eygen selven niet sparende. Die grooten Augustinus heeft wel en gelucke- [p. 212] lyck geseght, dat die een ongeregelden geest wel wil temmen en besnoeyen, moet dien syn eygen handen over-gheven, om tot een Schavot en Beul te dienen.

Iustitie.

Soo de werelt een harpe is, ghelyck Synesius seght, de Iustitie spant de snaren op haer hooghte en overloopt die met geleerde vingers, bezielende alsoo de lucht, en maeckende die soete een-helligheydt. Is de werelt een Musieck-boeck, bestaende uyt dagen en nachten, gelyck als uyt witte en swarte noten, de justitie merckt en teeckent die. Is sy een ringh, de justitie isser den Diamant van. Is sy een ooge, de Justitie isser den appel een straele van. Is de werelt een Tempel, de justitie isser den autaer van. In somma, de werelt en waer geen werelt, soo de justitie haer niet en steunde, en staende hielt. Maer de Richter sy verdacht, dat hy vonnissen op aerde ghevende, altyts een ooge en een oore in den hemel hebbe: sonder de processen te reycken, [p. 213] gelyck de Schoen-makers het leer met haer tanden doen.

Als ’tgemoet gheraeckt is, valt den Man.

Hertogh Erick van Bruynswyck, hadt een ouden trouwe Dienaer, die lange op een Officie, echter te vergeefs, hadde gewacht, werdende telckens met woorden en wat spyse afgewesen: Dit hem verdrietende, soo quam hy juyst op die tydt in’t Hof als
Hertogh Misse hoorde: Hy stelt hem dicht nevens, desselfs zyde. Als nu den Hertogh onder den dienst syn handt op syn borst sloegh, en seyde: O! Godt, weest my sondaer genadigh. Toen sprack desen Dienaer, en seyde: Niet hem Heere, maer weest myn genadigh, want ick hebt beter van noode, hy heeft my langh veel belooft, maer wynigh ghegheven, daerom, Heere, en gheeft hem niets. Dit nam Hertogh Erick soo hoogh ter herten, dat hy, noch dien selfden dagh, desen ouden Knaep soo wel begiftighden, dat hy syn leven langh geen klaghen hadde.

[p. 214]

Onrechtveerdigheydt der Koninghen.

’t Schynt dat de Koningen gheen ander Godtheydt en kennen als haer Rapier: dat binden en biddense aen, om haere grensen by recht oft onrecht uyt te breyden. Maer hy, van wien sy hier niet en weten, sal hem selven eenmael bekent maken, wanneer hy hun met een yseren Staf verpletten, en als een pot-backers vat in stucken slaen sal. Godt en betaelt alle weke niet, maer hy betaelt eens op ‘t eynde.

Schoonheydt.

De schoonheydt is een hemels gifte, die aengenaem en pryselyck is, in alle schepselen. Men verheught sich in’t gesichte van een schoon Peert; een fraeyen hondt, een Cypersche Katte sal onse ooghen streelen: hoe veel te meer een wel-ghemaeckt lichaem van een mensch: maer daer by moet een bouketjen van bevalligheyt en wel leven- [p. 215] digheydt wesen. Een fraey Capiteyn met wel ghebouwde leden is medelydens waerdigh, indien hy van soo quaedt faitsoen is, dat men hem voor een van syn dienaers, oft voor een trost boef neemt. De schoonheydt van een Vrouw, die gheen gratie en heeft, is even als een lock-aes, dat op ‘twater,
sonder hoeck, dryft, niet om te vanghen, maer onghevanghen te worden.

Vincken plucken wel de Princen, maer sy worden van yder ghepluckt.

Koningh Alphonsus uyt Sicilien t’Scheep vertreckende, sagh de vogelen syne Galey na-volgen, om dat de Roeyers haer somtydts wat Boodt in Zee toe-wierpen; ’twelck als het op hielt, de voorsz. Vogelen weder dede vertrecken. Alsoo, sayde hy, zyn de
Panleckers, Hovelingen, en Jonckertjes, met hunne lichte Papegays-veeren en
lintjes en strickjes omtrent myn Hof, daer sy swermen en vliegen, soo langh [p. 216] sy vrye Tafel hebben, maer dat ophoudende, verlaten sy my, en verselschappen my op hare kosten om haer noot, niet tot mynen dienst, &c.

Arme hovaerdy.

Menigh Ioffer gaeter langhs de straten, pralende en pronckende ghelyck een Pauw, die syn selven in de ooghen van syn steert spiegelt: die in de ployen van haer Tabbaerts, het sweet en ’t bloedt der Winckeliers, en arme Snyders draghen, die hare hovaerdye met het mergh van broodt-suchtighe Ambachts-lieden voeden die
schaemte behooren te hebben, van niet beschaemt te wesen: dewyle sy een
goudt-mijne van doen hebben, om hare schulden te quyten, daer sy niet een Cruys in kas oft boeck en hebben: komende nochtans met sulck een moyaerdye uijt-ghestreken, als oft sijt gheberghte van Potosy besaten, en de Spaensche Koningh haer cynsbaer was, Soodaghe syn Esopus kraeyen, [p. 217] die terechte verdienen, dat alle de Voghelen versamelen, om hare ontleende pluymen uyt te rucken, die sy, tot onderhoudinghe, van haer wulpsche ydelheydt, gherooft hebben.

Lydtsaem.

Draeght behoorlijcke sorghe, tot alles wat u aengaet, en komt u dan eenigh ongheluck over, denkt dat het van den Hemel komt. Den Boer seght tot het jonghe Vercken, ghy moet sterven, daer is geen haver oft spoelingh meer: sal dan die grooten Souverain tot de menschen niet konnen segghen? leeft in armoedt, oft sterft in on-eere; want dat is myn eer en wel-behagen. Ghelieft het Godt, dat uw huys in brandt staet, lydt het gheduldigh en warmt u daer by. Een ervaren metselaer kan
alle steenen te passe brengen, en een goet gebouw daer van maecken. Soo moeten alle dinghen hun ten goede dienen, die Godt lief hebben.

[p. 218]

In alle Taelen seghtmen: die klimt kan dalen.

Een Schaepherder in Biscayen, eenige goede fortuyn gehadt hebbende, wilde syn Boeren-leven verlaten en in de Stadt komen woonen, te om Koopmanschappen. Hy koopt dan ettelycke Korven Rosynen, en sent die over Zee, maer het Schip en de Rosynen bleven by ongeluck, en Tempeest: Dies keerde onse Koopman weder na syne Schaeps-koyen. Als hy nu eenmael op een hoogen Bergh stont, en na de Zee sagh, die op die tydt seer stil was, seyde hy, met syn handt derwaerts slaende: O! Ghy schoon-schynende Verrader; neen, neen, ghy en bedrieght myn niet meer.

Schoone Vrouwen.

Een schoon wyf, en thoon-wyf. Elckers ooghen vallen op haer, en haere, op elcken d’een. Canaens hant was teghen een ieder, en ieders handt [p. 219] was teghen hem. Het gaet hierin teghen-deel: elckers gheneghentheydt is voor haer, en hare dickwils voor ider een. Die de sotheydt wil af-malen, en op een tafereel brenghen, en hoeft maereen schoone Vrouwe af te beelden,
Een schoone Vrouwe is trots oft sot,
En heeft de werelt voor haer Godt.

Houwelyck van Weduw oft Dochter.

De Spaignaerts segghen, dat-men een Weduwe moet vryen die noch rouwe draeght, en een dochter die besnot is.
Wilt ghy trouwen.
En vrydt gheen weduw in den rouw
Noch met besnotte dochter trouw.
Het Spaensche woort moet even-wel sijn reden hebben. Laet ons die gissen: ’tis misschien, omdat de jonghe Weduw, de dertelheyt van haer eerste liefde, noch niet verkockt hebbende, den [p. 220] eerst gebroken bandt, (om niet te seggen brant) lichtelijck aen den tweeden koppelt; oft wel, dat sy haer rouwjaer over leeft hebbende, die stille eensaemheydt begint ghevyent te worden, en alsoo haer eygen selfs wil blyven. Dat sy nu een Dochter prysen, die noch bequylt en besnot is, komt over-een met het Fransche woordt.
Een Huys ghemaeckt, een Vrouw te maken.
Maer best van al is, een te nemen,
Die niet soo oudt is, dat-se babbelt,
Noch soo jongh dat-se krabbelt;
Noch soo schoon, dat-se verstrickt;
Noch soo leelyck, dat-se verschrickt.

Boeren blyven Boeren.

In Brisgau (daer de Boeren uyttermaten grof zyn) wiert in den winter by een Dorp een dooden Wolf gevonden, alle de Boeren quaemen hem besien, en de voornaemste dat Rechters waren, disputeerden waer van den Wolf ghestorven zyn, d’een seyde van koude, d’ander om dat hy te [p. 221] voet geloopen, niet gereden, en geen
Hoosen aen hadde; een derde, hy was van pyn gestorven, want anders soude
hy noch leven: Den Schout doet er ’tsyne toe, en seght, dat de Wolf gestorven was, omdat hy meer rauw als gekoockt vleys had gegeten. Dit behaeghden de Boeren, sy villen den Wolf, en drincken op de Huyt, in welck gelaghden Schout de Privilegie
had, van twee-maels te drincken tegens hun lieden eens. Op een ander plaets wasser voor de Boeren gepleyt, alsmen ’tVonnis strycken soude: seyd’ den President: Secretaris; ’ken verstaen de saeck niet wel, seght ons hoe hebjet gevat? En ick verstaen het oock niet seyde hy; dese Advocaten gebruycken soo veel kromme trecken. Endelingh, sy Vonnissen. Doch den Secretaris voeghde voorsichtelyck daer by: Schepenen van N. N. doen recht na het verstandt dat haer Godt de Heer gegeven heeft, &c.

[p. 222]

Gheveynstheydt.

Het voor hooft bedrieght, en belieght menighmael het herte. De Schilderyen en Tapyten bedecken menige rotte en beroockte mueren, gelijck de schoone Sercken doode beenen doen: soo verkoopt een schoon aensichte een vuylenaers: en soo verberght een zedigh wesen een ongheschickte ziele. Vele gaender in een Pelgrims rock, en slapen by de beesten in de Schueren, daer sy wenschen, by menschen van een ander sexe te ligghen.

De Spieghel lieght, de schyn bedrieght.

’t En zijn al geen Landtsknechten, die lange spiessen dragen, noch de beste Christenen, die alles soo nauw willen ondersoecken, en op een ey te scheeren vinden. Vele zijnder, die het Kruys op de borst, en de werelt in de borst draghen: die een Engel van buyten afmalen, en een legioen van duyvelen in ’therte logeren. La cruz en los pechos, y el diablo en los hechos. Met soo ongelycke [p. 223] stucken hanght de mensch aen malkander, en soo bedrieghelyck is al syn doen.

Vrouwen.

De Spaignaerts maecken ‘theel slecht met het weeck geslachte, dat de schoonste helft van de werelt maeckt. Een man van twee myten, is by haer een Vrouwe van vyf schellinghen waerdt. Muger de cinco sueldos, marido de dos meajas. Ghelyck oock by de Franschen, een man van stroot, teghen een Vrouwe van goudt gerekent wort. Un homme de paille vaut une femme d’or. Als een Man sterft, sy meenen dan, dat de bye doodt is, die den honigh en ’twas gaf. En wie syn vrouwe verliest en vyf stuyvers, dat het jammer is van’t geldt. Sulcke Vrouwe-smaders zyn onweerdigh van een Vrouw gheboren te zyn; en weerdigh, dat sy een meer-katte tot een Moeder hadden. ’t Is wel waer, dat de Franschen segghen; Femme, argent & vin ont leur bien, & leur venin. Een Vrou- [p. 224] we, gheldt en wyn, hebben haer deught en haer fenyn. Maer even t’selve kan men oock van de mans segghen. ’t Is seker; Femme de bien, vaut un grand bien: & femme bonne vaut une couronne: femme sage & de facon, de peu remplit sa maison.
Een Vrouw van eeren is weerdt te eeren.
Een Vrouwe goet en schoon.
Is weerdt een Koninghs kroon.
Een Vrouwe doet soo veel met sparen,
Als eenigh-Man met goedt te garen.
Een wyse Vrouw is mans behouw.

Wonderlyck ontdeckingh van den Eenhoorn.

In ‘t jaer 1644. liet sich by ’t Eylant Tortüe, in West-Indien, een Zee Eenhoorn sien, gelijck de selve daer veeltijdts hun vertoonen. Dit Eylant leght by Espagnola oft St. Domingo. Desen Eenhorn vervolghde een andere Vis, en dat met sulcken yver, dat hy al half droogh op een banck geraeckt was. Hier haelden hem d’Inwoonders af. Hy was 80. voeten langh, en kloeck van lichaem, hadde 6. swem- [p. 225] vinnen, als Galey-riemen, waer van twee boven sijn ooren gheplaetst stonden, en d’andere vier stonden aen den buyck, even wyt van malkander, alle van Oranje koleur zijnde. Het bovenste van sijn Corpus was bedeckt met sijn groote schubben, soo groot yder als een Rycxdaelder, blauw en wit spelende door malkander. By den hals verkleynden dese schubben seer, bruynder wordende, alsoft hy een hals-bant aen hadde. De schubben onder sijn buyck waren geel, de staert gekronckelt. Den kop wat grooter als dat van een Peert, en by na van’t selve fatsoen, overdeckt met een swarte harde huyt, hebbende voorts een hoorn voor sijn kop, seer schoon, en langh thiende half voet, geheel recht, loopende voor van den kop dick, maer ten end’ seer spits af. Boven op sijn kop stont het fatsoen van een Kroon. Hy wierde van meer als 300. deser Eylanders opgegeten, ’twelck sy delicaet bevonden, vermenght zijnde, als de Salm, met een witte vettigheydt. Die hem noch levende op strant [p. 226] sagen, getuygen dat hy wonderlijcke kuren en macht met sijn hoorn bedreef, soo dat, indien hy water genoegh had gehadt, men hem niet gekregen soude hebben. In sijn buyck zijn veel Vissen gevonden, waer by men bevant dat hy een Zee-roover was. Desen Hoorn hebben d’Indianen daer langh bewaert, tot datse aen een Fransman Trancarts wierde geschoncken: Monsr. Montel, die in een lange Kasse hebbende doen sluijten, en sich in een Schip van Vlissingen na huys begevende, is met dit Juweel by ’t Eylant Fayal vergaen.
In dese onse Eeuwe is op de Brasilische Kust, door de Coopvaerders van de Hollandtsche West-Indische Compagnie, gevangen een Zee-Man; het Hooft, de Borst, tot den Navel, was evenals dat van den Mensch, van den Navel tot beneden daer de Beenen behoorden te wesen, was niet als een onfatsoenelijck stuck Vlees, sonder eenigh teecken van een steert. Bartolinus, den Lijf-Medicus van den tegenwoor- [p. 227] dighen Koningh van Denemarcken, heeft een Handt, en een Ribbe van dien selfden Zee-man, ter Eeuwigher ghedachte, in sijn Anatomia-plaets: Hem vereert door Ian de Laet van Leyden. De handen hadden elck vijf vingere, de
2. middelste heel langh, doch ghelijcken de Swane-voeten eenighsints, omtrent 4. vingeren langh. ’tLichaem was vet en grof, en ’tCorpus by-naer dry-mael soo groot als dat van een gemeen mensch. Als hy swom saghmen alleen sijn hooft, de handen, en een weynigh van de schouders, met het aengesicht om leegh.
Ontrent die selve tijdt gebeurdent t’Antwerpen, dat sekere Borgers Vrouw, te marckt gegaen zijnde, om winter-provisie aen Boter te koopen, haer door een Borse-snyder 150. guldens wiert ontstolen, sy, hare koopmanschap gedaen hebbende, tast naer haer (doch mist het gelt) sy valt van schrick in onmacht, en wederbekomende, verlaet sy de gekoghte Boter, en de Boeren, [p. 228] loopende straet op straet neer, als een
mymerende Vrouw die niet t’huys en dorfde komen. Dus komt sy endelingh aen des Stadts Vest, daer siet sy een kint schreyende in de Wiegh, sonder datter iemant omtrent oft in’t huys was. Dit kint geeft sy, met de welcke men medelijden behoorden te hebben, selfs uijt bewegingh de borst. Terwijl sy dus het kint in de Wiegh sooght, komt den Dief, die haer ’tgelt ontstolen had, in huys loopen, smytende een pacxken in Bedstroy, en seght: Ghy Hoere, zijdy noch hier, siet daer een proefstuck van myn tegewoordigh daghwerck. En loopt soo weder ten huyse uyt, meynende dat het fijn Vrou was die ’tkint sooghde. Hy wegh zynde, staet dese Vrou van de Wiegh op, en tast onder tstrooy, daerse haer borse met de 150. guldene vindt, wendende sich terstont vandaer, en vertelt (’thuys komende) haer man den gantschen handel: Die verheught, de justitie van dat huys kontschap dede, maer sy waren al voor hare aenkomst geweken.
[p. 229]
Een Spil-penningh het syne verquist hebbende, maeckt syn Testament, en gestorven zynde, vontmen daer niet anders ingeschreven als dese woorden:
Alles verteert voor syn ent,
Is myn wettigh Testament.

Beurse-snyder.

Een van de gasten, die speauter voor goudt verkoopen, al sijn goedjen aen de want verpist hebbende,en nu met ghelt gheladen, ghelyck een padde met veren settede het eyndelijck op het ambacht van beurs-snyden aen. Synde dan in een kermis gheraeckt, daer hy een Boer aen de syde peuterde, kreegh hy een vlees-houders knip, met vier vinghers en een duym: waer over hy, onverbaest, de moeyte nam, de kinckel een Veneetsche ceroone, alias vuyst-plaesler, op syn ooren te legghen. Een
Edelman daerontrent, een hort van bystaen krygende, deed oock den beurse-man de leest van sijn handtschoen met de kaken vatten. Hola! sey de sack- [p. 230] taster: en een kele van ander halven voet openende, schreeuwd’ hy overluyt heen Hercules teghen twee: en nemende sijn achterst in sijn armen, won soo metterhaest de sleutels van het Veldt. Hy was oock wel een ander weerdigh in’t loopen: toonende, op den adieu, dat hy gheen kack-hielen hadde.

Houwelyck.

Een Vader ghevraeght sijnde, waerom sijn Sone, synde een frisch jonghelingh, soo langhe ongehouwt bleef, gaf tot antwoorde, dat syn Sone te kort van memorie was, want hy bleef gheduerigh declineren, sonder dat hy tot conjugeren konde komen. Oock seyd’ hy, dat hy sulcks wel moghte lyden, dewyl hy ghesien hadde, dat ghekoppelde schapen lichtelyck verdrincken.

Als de reden op-houdt, wordt den mensch een Beest.

Hardeknute was de derde en leste Deense Koningh in Engelant, dese was soo wreet, dat hy om wraeck over [p. 231] syn overleden Broeder te nemen,desselfs doode lichaem dede opgraven, en in de Temse smijten: Daer het langhen tijdt lagh, tot het door een Visscher zijnde gevonden, op het Kerck-hof der Deenen te Londen is begraven: Hardeknute was soo gulsigh, datmen hem Vercken-smoel noemden: Want sijn Tafelen waren vier-mael daeghs ghedeckt, sich niet anders dan met vreten
en suypen bekommerende: Waer door hy op sekere Maeltijdt zijnde plotselijck sonder spreken neder-gestoort, en tot blijdschap van sijne Onderdanen, doodt op de vloer neder-gevallen is: Sulcx datmen ter eeren van hem een Jaerlijckschen dagh heeft gehouden, die men noemden Verckensdagh.

Een ghedebaucheerde vuylerick.

Myn ooghen hadden eertydts dat ongheluck, dat sy een man sagen, wiens ghelt by hem noyt en vernachte: in wiens hutjen het goet dansen was; waer men een mortier-stamper over al [p. 232] rollen konde, sonder erghens teghen te stooten: wiens huys-raedt bestondt in een ghescheurden en ongheschuerden pot, in een spit sonder punt, in een bedde dat op stucken van ghebroken Pyken lagh, en welckers bedt sponde een verroeste hellebaerde was: een door-hackelden innocent, was syn deken, en een sack vol teerlingen en kaert-spelen syn oorkussen. Hy swoer gedurigh by’t kruys van sijnen deghen: sijn rappier snapte overal deur, niet anders als deur voose rapen: twee waren te weynigh voor het voedsel van sijn mes, als dat van alle vleesch een trysel maeckte, en alle vellen deur-kerfde, als een brasem, met langhe sneden. Wie dat die Man geweest is, en van wat staet, geef ick ider een te raden, maer niet te weten.

Scheutjes.

t’Was wel ghenepen van een ghelettert man, die tot een botterick seyde; soo de wetenschap uyt de Scholen ghestolen wierdt, ick sal u een [p. 233] schriftelycke sekeringh gheven, dat ghyer onschuldigh in zyt. Tot een ander, die het lieghen voor een daghelycks offer ghebruyckte, seyd’ hy, ghy sout een quaedt Heyden oft Egiptenaer sijn, dewyl ghy ongeluckigh in ‘t waersegghen sijt. Tot een vloecker schoot hy dese woorden toe; ghy sout langhe vloecken, eer ghy een Vader-onse te samen brenghen sout. En tot een die syn vryster hadde laten ontvryen, loegh hy dit grilleken toe; dat en sou gheen goey nicker sijn, wyl hy sich lyf en ziel laet ontvoeren.

Prince-lessen.

Als Paltzgraef Frederick syn Soon tot hulp van ‘t bedruckte Nederlandt met eenigh volck den Ryn af-sont, heeft hy hem dese volgende lessen schriftelyck mede ghegeven:
1. Zyt Godtvruchtigh, bidt alle avonden en morghen vlytigh.
2. Ghedenckt in alle u doen Godt. Gaat het u wel soo danckt hem: gaat het u qualyck klaghet hem. [p. 234]
3. Ghedenckt dat alle geluck en ongeluck van Godt komt, en haest een eynde neemt.
4. Bekent u een Sondaer te zijn: Ghelooft dat Iesus Christus den Sone Godts u door syne doodt heeft verlost, blyft hier volstandigh by, en belydt sulckx tot het laetste toe: Soo sal hy u weder bekennen voor Godt synen hemelschen Vader.
5. Weest niet schandigh, maer houdt u staat eerlyck.
6. Houdt u woordt en belofte, al soudet u schadelyck zyn: Lieght ghy, ghy zyt een Kint des duyvels, die een Vader der leughenen is.
7. Zyt modest in woorden, wercken en manieren: Schendt niemants wyf noch kinders.
8. Weest gheen roemer, maer stryt als de Vendelen ontwonden zijn. En vlught niet, want het is beter eerlyck ghestorven, als schandelijck gheloopen.
9. Zyt verquistigh, noch gierigh: En spaert niet uijt eergierigheyt.
10. Spreeckt iemant qualijck, keert strax tot u selfs: En ghedenckt dat ghy een Sondaer zijt.
11. Handelt niet als oprecht, en ront, dat ge- [p. 235] dyt langhst. Doch tegen een vroom mensch weest vroom: Maer voor een boos mensch behoedt u, en spreeckt hem traeghlyck toe.
12. De nootdruftighen armen neemt in acht.
13. Panleckers, Godts Lasteraers en Spotters, laet u niet behaghen: Die u berispt en u raden, hebt de selve lief.
14. Bemint ghetrouwe Kercken-dienaers en knechten, en loontse naer u vermogen: De onghetrouwe quanten wijst met soetighest van u af.
15. Helpt ieders schande bedecken: Maer als ghy regert, soo straft dat quaet.
16. Den geenen die onder u zijn weest als een Vader, u Onderdaenen beswaert niet boven de reden, alsoo ick sulcx wel slecht heb sien uijt-vallen.
17. Neyght tot de vrome: En oft u eenige van die wat onsacht bejeghende, soo bestraft hun met vernuft soo veel ghy kont.
18. Schouwt het wijn-drincken. Want daer uijt volght onoedentlijck leven.

[p. 236]

Voor-raedt tot het Huysghesin.

’t En is niet qualyck versint, dat een Huysvader, teghen de winter sijn ghesin met vyf B. voorsien moet, namentlyck bedde, bier, broodt, boter, brandt: en dat een deghelycke Huysvrouwe sorghen draghen moet over vyf K. kinders, kamer, kolen, kelder, kleeren.

Onghelyck houwelyck.

Een Man van 81. jaren, trouwende met een jonghe deerne van 18. jaren, wierdt van hem gheseght, dat de verkeerde achthiene, met de rechte achthiene ghepaert was. Waer van oock niet onaerdigh gheboert wierdt, dat men wel moght oudt hout onder een ketel stoken, om jongh vleesch gaer te kryghen.

[p. 237]

De menschen en de tijden veranderen met malkanderen.

Keyser Frederick den II sette de Leypsich een van de Raden uijt de stadt, omdat hy 7. ellen laken tot een broeck en een paer kousen had laten versnyden: Hy diende niet gheleeft te hebben ten tijden van dese ghevolde Fransche windt-broecken diemen dagelijcx siet.

Vuyl gheboefte heeft een vuyl eynde.

Seker Persoon, die al te goet herberghs en niet al te goedt kercks en was gewoonelyck van de Sondagh, syn sondagh makende, in een mot-kasse van de Schout betrapt synde, sprongh op syn koten, en steldet op een draf aen: waer door hy meende, den dans ontsnapt te wesen, Maer de Schout gheen beenen ontbreeckende, en die terstondt de teenen op de voor-loopers hielen hadde, greep hem by de mauwen; en voorts [p .238] hem by den taeye halse voort-slepende, meende hem een kerckerlingh, oft onderdaen van de cipieragie te maecken: maer hy deur-trocken en af-ghericht synde, in reddinghe van sulcke gheleghentheydt, ontdoock, en behoude sich in een vertreck, daer-men ’t recht van de verteerde kost betaelde. Soo hebben vorst en boevery ghemeynlyck een vuyl eynde.

Onghelyck Houwelyck.

Een oudt koppel nieuw ghetrouwde, die voor een goede schotel van verwarmde koolen konden strecken, gaende door een kermis, soo trotsch en prat, als een nieuw ghewasschen luys, oft als een ezel met een nieuwe pack-sadel; de Man daer van ghevraeght synde, wat hem over gingh, een doode huydt by een doodt vel te legghen, behielp sich met dese antwoorde, dat hy weynigh tydt te leven hadde, en dat daerom de kortste sotheydt de beste was.

[p. 239]

Vrome Princen, Edel verstant.

Hertogh Adolph van Cleef, was by ieder in sulcken aensien, en geloof, datmen sijn bloote woorden eerder aen nam, dan andere hunne Eeden en ghezegelde brieven.
Hy antwoorde eens seer vermaeckelyck aen een die hem vraeghde, doen hy een Klooster dede timmeren, wat dat gebouw wesen sou: Seggende, Het sal een Ghevanghen-huys zijn voor Telloor-leckers, Hoere-waerden, overspeelders, Ia-broers en dierghelijcke. Hy seyde dickmael, dat hy liever wilde een Vercken-harder zijn, dan een Vorstendom met onrecht besitten. En noch, datse onbequaem waren andere te regeeren, die hun selfs niet en konden regeeren.

[p. 240]

Een leelyck Wyf.

Teeuwen Soeck-gelt al syn vermoghen te koste gheleght hebbende, om seker ryck en leelyck wyf, op syn dam te kryghen, naer dat hy een ghekoppelt schaep gheworden was, moest hy somtydts hooren, dat hy Schoonhoven ghemist, en te leelycken dam gheraeckt was, dat hy daerom weerdigh was, somtydts een muyl-peere te verkroppen: ’twelck hy altydt, met kluchten, in de beste vouwen slaende, placht onder-wylen te segghen, dat de leelyckheydt vry haer ghemack hadde; dat mismaeckt wyf een Vleeshouwers block is, die noyt ghestolen wort, al staet hy een gansche nacht voor de deure: dat het schoonste vlees quaetst voor de vlieghen te bewaeren is: dat schoone lien en ghescheurde schorte kleen veel aenstoots hebben: dat fraeye wyfs en hoenders licht verdwalen, dat moye Vrouwen de huyssorghe aen de knyen binden, op dat-se het aenghesicht niet rimpeligh maecken [p. 241] souden: ende in allen ghevalle, dat hy hadde, waer mede sich te troosten, dewyl het gelt, sonder klincken, niet en wilde verschoten sijn: dat hy oock in’t trouwen, op ’t faitsoen niet ghesien en hadde; maer dat hy sijn wyf, by ’tghewichte en by de masse genomen hadde.

Een Advocaet.

Wel bichten, seyd een Boer, doet een goede Absolutie bekomen: en daer om veel woorden tot walghens toe ghebruyckende, om een Advocaet syn saecke ter deghen in te stampen, menghende wit en swart, waerheydt en leughen onder een, dus dat hem den Advocaet seyde, verhaelt de sake kort, myn vriendt, ick sal ’er genoegh, als te pas komt, by lieghen. Sulcke pleyters meenen, dat sy haer ambacht niet en verstaen, oft sy moeten soo wel lieghen konnen, als een hondt een Schotel lecken kan dervende wel segghen, dat de kat met t’ gloeyend yser wegh geloopen is. Die daer best blaest, wint het Trompet.

[p. 242]

Naer het planten wascht den Boom.

Matilda, Gemalinne van Coningh Hendrick I. van Engelant, Dochter van Edgar Coningh van Schotlant, in een Clooster opgevoedt zijnde, was seer behulpsaem den armen en krancken, en had eer sy trouwde door gedane belofte sulcken walgingh van den houwelycken staet, dat zy, doense eerst van’t houwelyck met Coningh Hendrick aengesproken wiert, t’selve plat afsloegh: Maer op’t lest uyt ontsagh van haer Broeder over-meestert, scheen sy liever te buygen als te bewilIigen,want sy quam soo onwilligh daer toe, dat men seght sy gewenscht heeft, in dien sy kinderen kreegh, dat deselve niet voorspoedigh moghte wesen; Maer sy en wist noch niet wat het was Moeder van kinderen te zyn: Want sy betoonde getrouwt zynde, haer tot de kinderen als tot hare Man ongemeen fraey. Haer Broeder quam eens by haer soo sy doende was met het verbinden en rey- [p. 243] nigen van een hoop Lazaren harer zeeren, en die gesuyvert hebbende, kusten sy de selve: Het welck den Broeder met verwonderingh aensagh, seggende: Hoe! meynt ghy dat soodanige lippen een Coningh behagen sullen, die soodanighe onreyne menschen ghekust hebben? Sy antwoorde: datse noch een grooter Coningh te behaghen had, dien sy versekert was, dat daer geen letsel door soude krygen. Sy kregen een Soon en een Dochter, de Soon verdronck ongeluckigh, en de Dochter wiert Keyserin doch bleef in die
staet niet langh.

Houwelyck.

Gheen Houwelyck oft heeft iet berouwelyck. Men sieter somtydts de nacht en de morghenstont in de selve koetse: twee humeuren, soo verschilligh van wesen en ghedaente, als de doodt en het leven. De een drooght op sijn voeten, over iet, daer van d’ander groeyt, en speck vergaert. Soo wor- [p. 244] den de echt-ghenooten ghemenght en onder-steken, ghelyck de kaerten, daer somtyts een Koninginne met een Knape trouwt. Daer is altydts, in alle dinghen, eenigh ramp, dat aen het meest
lacchende gheluck ghehecht is, ’twelck selden wyn geeft sonder moer en drabbe.

De eer is teer.

Seker Mevrouw in Vranckryck van Henrick den IV. eens ghevraeght sijnde wae rlanghs men in haer slaep-kamer quam, antwoorde Sire langhs de kerck-deure. Willende te kennen geven dat sy buyten den houwelycken staet, al warent Koningen selfs het minste faveur niet en soude willen ghedooghen.

[p. 245]

Het zyn quade Raedts-lien haer selfs niet raden.

Cardinael Iulianus in syn Boeck-kamer daer veel oude Boecken waren, neerstigh lesende en soeckende, quam hem een ander besoeckende, aldus toe-spreken, Wat soeckt ghy onder de dooden? Voeght u by ons levende, soo langh wy leven. Julianus antwoorde: Dese leven noch door haer weldaden: Maer ghy levende, door u niet doen, zyt noch levende noch doodt.

’tGhebruyck van goedt.

Wat helpt een vat wyn, als’t niet ontsteken en wort? En wat nut heeft het gheldt, dat in een kist ghestapelt en ghekerckert is? Een Rock die wil ghedraghen zyn, daer komen anders motten in. Die selfs ghebruyck daer van hebben wilt, kryght een naer-volgher, die syn versuym lustigh boet en betert. Naer een spaerder komt een teerder: en [p. 246] die een vat vult, moet weder iemandt hebben, die ‘t ledigh maeckt.
d’Een tapt het wyntjen in de Kan,
En d’ander drinckt syn meugh daer van.

Ghiften.

Ontfanghen is een goet en nuttigh hant-werck, waer het maer een geoorloft gilde. ’tIs een winckel, daer vrienden gemaeckt oft behouden worden: daer elck die gheeft, syn vrienden heeft. Smeeren maeckt een sachte huyt; soo maeckt oock goudt-smeer gedweeghe herten, en handtsaeme vrienden. Maer ’tsyn de giften, die verghiften, en soo veel verderf in Landen en Steden maecken.
Gheen soo sterck en hooghe wallen,
Die-men met gheen ghelt doet vallen.
En hoe menighe tongh worter aen een gulden keten gheleght; hoe menigh silverslot, aen den mondt gheslaghen! die met gulden spiessen vecht, is seker van de Victori.

[p. 247]

Aldus beschamen de Heydenen de Christenen.

Toen Aristoteles aen een deughniet die van alles gebreck had, een Aelmoessen gaf, wiert hy van een ander daer over berispt: Waer op hy die toevoeghde: Ick en ben niet over den man, maer over syn armoede beweeght: Ick en gheef het niet den mensch, maer ick geef syn armoede. Democritus was in syn tijdt Aelmoessenier van d’arme
Pelgrims, en voerde dese spreuck: die den behoeftighen in haer noot afwyst, behoort oock als hy honghert van niemant yets te ontfanghen.

’tQuaedt verlaten.

Aristippus gaende door een strate, daer een van syn leerlinghen, uyt een kot, oft kroegh quam; en siende, dat hy uyt schaemte, oft om syn Meesters ghesicht t’ontvlieden, sijn selven weder binnen trock; ach arme jonghelingh seyd’ hy, de schand’ en is niet in het uyt, maer in het in-gaen ghelegen. [p. 248] Die opentlyck het quaedt verlaet, betoont, dat hy daer in niet t’eenemael versopen synde, de kin noch altydt boven water, en een touwtjen aen landt ghehouden heeft. t’En is niet vremdt, dat een moedigh veulen sijn halster breckt, maer ’tis quaedt, alst daer naer gheen
toom soude lyden willen. Daer moet dan beleydt, en lijdtsaemheydt toe ghebracht worden.
Men vanght het hoen met tyt-tyt-tyten,
En niet met goyen en met smyten.

Teghenspoedt.

Teghenspoedt thoont ons den Hemel, die voorspoedt ons bedeckt: worter een verbetert als them wel gaet, thiene werdender door verboosten verergert. De fortune heeft twee handen: vallender duysent aen de slinckerhandt van verdriet; daer vallender thienduysent aen de rechterhandt van voorspoet. En hoewel men
meerschip-braecke lyt in storm, als in kalmte; soo gaet het hier heel anders. Teghenspoedt in de [p. 249] werelt is de koets, en’t ghespan, dat ons ten Hemel voert; daer ons de weelde plotselyck en verloren in de helle neder-stort. En noch vindt-men al soet water in den Oceaen van bitternissen, als onse tonghe met Godts ghenae bedauwt is.

Die den hemel bejaeght, gheeft gheen moet verloren.

Amedeus Hertoghe van Savoyen van eenighe Oratoren ghevraeght zynde, oft hy geen Jacht-honden hadde? Seyde ja, en dat hyse haer den volgenden dagh soude toonen: de uer gekomen zynde, wees hy op een groot getal armen, Bedelaers, en behoeftige Menschen, die aen een Tafel de spyse op-gedischt wierden: Siet seyde hy, dese zyn myn Jacht-brecken, waer mede ick hope de hemelsche glory te bejagen. Betoonende alsoo dat syn Jacht van deser werelt niet en was, maer op
een eeuwighe Maeltydt en volkomen vreughde stont gegront-vest.

[p. 250]

Godt straft en salft.

Den Evangelischen Samaritaen wiesch de wonde van den gequetsten, en versachte die daer naer, met oly. Soo doet de Heere Godt met sijne Kinderen: naer dat hy het vliem gebruyckt, en de etter-buylen der sonde deur-ghestreken heeft, dopt hy die, met gheolyt plucksel, en beleght die, met een sachte heel en heyl plaester. In sijn arcke lagh de roede, maer daer was oock het manna by.

Ghebedt.

Het morgen-ghebedt opent de vensters van’t Cabinet onser zielen, om de Sonne der gherechtihheydt, in te laten; en het avont gebet sluyt de deuren, voor de nachtsche wellusten, en duysternissen der helle; als doende ons woonen, in die smertelycke, doch voor ons, soete wonden van de Heere Iesus. ’tGhebedt is het rechte vruchtbare wywater, dat door sijn besproeyinghe [p. 251] en ververschingh, de Planten van onse
begheerten, doet groeyen en bloeyen: dat ons van de aerde en alle aertsche dinghen speent, om dat hemelsch en vaste voetsel der ziele te ghebruycken: dat ons, die maer mieren en kleyne sprinck-hanen zyn, met Godt vereenight, en in dien af-grondt van onbedenckelycke wellusten doet baden, en verswolghen worden.

Ronde belydenisse.

Een Advocaet (van groote naem en beleyd) sich van syn voorgaende sonden beterende, besloot een gheestelyck leven te leyden, begeeft sich des wegen in een Klooster. Als nu den Oversten van dat Convent somwylen oock wat ten Hoof met de Pachters en andere lieden hadt te doen, en van sommighe met hardigheyt hare Landt huren invoorderden, soo gebruyckten hy daer toe onsen bekeerden Advocaet:
Maer wat devoir de selve dede, hy verloor alle saken tot schade van ’t Kloo- [p. 252] ster waer door hem den Abt bestrafte, en met een vraeghde, hoe hy te vooren alle Processen winnende tot syn wereltlycke voordeel, nu alle saken verloor voor het Gheestelycke Collegie, daer hy een Lit van was: dat is, (seyde den Advocaet) om dat ickte voren my behelpende met liegen en bedrieghen, nu daer een af-keer van hebbende, gheen partyen weet te overwinnen, maer wil liever lyden het quaet van andere, als selfs quaet doen.

Gheen gheluck buyten Godt.

Wy gaen gheduerigh naer ons graf, en dat even ras, als de Sonne, die ons verlicht: gheen dagh, die ons ghen milioenen van mylen, naer ons graf, doet spoedighen. Wat blyven wy dan soo hou-vast en gebonden aen de aerde, en soo gheset op het tydelyck voordeel, en wereldtsche bate! Gheen gheluckigher Man, dan die syn winste
ghemaeckt heeft van syn verlies; syn versekertheydt van syne onsekerheydt, [p. 253] syn sterckte van syne swackheydt, syn hope van syn wanhope, en die niet meer en hoopt, als dat van Godt belooft is; sich niet anders konnende vernoeghen als in Godt, die alle begheerten versadight, en een af-grondt is van alle goet en ghelucksaligheydt.

Nietigheden des werelts.

Wat is tal van de beste dinghen des werelts? de Schoonheydt is een missingh met sneeuw bedeckt; een proye die veel honden achter haer heeft; een sorgelycke Waerdinne in een broos en oudt huys, een klippe daer vele schip-breucke lyden. Soo veel de heerschappyen belanght; alle Scepters syn van glas, de Kroonen van roock en damp; de Throonen van een nacht ys; sy breken, verdwynen, en smelten, onder den treedt van den tydt, en onder d’ooghe van Godts voorsienigheydt. Wat salmen van de ryckdom segghen? een exempel sal’t u leeren. Seker ryck Heer, syn schatten aen een [p. 254] vriendt ten thoone voor-legghende, en eyndelyck vraghende, wat dunckt u myn Heer, isser iet dat my ontbreekt? kreegh tot een scherpe antwoorde, niet anders, myn Heer, dan een die voor u in d’helle vaert. En wat voordeel gheven ons de gunsten van de wereldt! die en syn niet anders als een fusé oft vier-pyle, die in de locht berst, en ons niet naer en laet, dan ghebrandt papier en roock: en soo de hoven der groote eenighe goede vruchten hebben, het sijn de quade Voghels, die-se eten.

Boetveerdigheydt.

Als onse sonden soo hoogh gewassen sijn, dat sy ons hooft overschaduwen, en soo den wegh tot Godt afsnyden, dan isser noch een heylsame remedie, wanneer wy den tap oft krane van onse ooghen los maecken, en die niet en sluyten, oft wy en hebben die, in onse traenen verafgrondt en verdroncken. Dan wilt Godt een looghe maecken van de asschen onser sonden [p. 255] (verteert door het vier van syn liefde) ghemenght met het traen-water der boedtveerdigheydt, daer mede hy ons sal reynighen, en in de Sonne syner genade, ons oogh-water afdrooghen, om met een helder aenghesicht, voor hem te verschynen, en dat aenghenaem gheluydt te hooren; Soone, zyt wel ghemoedt, uwe sonden syn u vergheven.

Segghen en doen verscheelt veel.

Een kluchtigh Heyden ghevraeght, wat ure het best was Gastmael te houden? Antwoorde aen syn vragher: In dien ghy ryck zyt, sulcken ure als ghy wilt: Maer in dien ghy arm zyt, opsulcken tydt als ghy kont. Den selven oordeelden, dat alle menschen wel gheluckigh waren, die trouwen konden, en niet en begheerden: Ter Zee varen, en aen Landt bleven. Kinderen konden onderhouden, maer de selve niet te voeden hadt: Die te gast ghenoot waren, maer niet en quamen: Die in de regeringht moghten gevoor- [p. 256] dert worden, maer t’selfve af-sloegen. Willende segghen: Dat geen begheerte konde versaet worden, sonder moeyelyckheyt: Maer de begeerlyckheyt geweygert zynde, was men van de moyelyckheyt bevryt.

Vremde Eter, vremde tale.

Een Indiaen op Terra-neuf beroemde hem eenmael, dat (ghelyck sy menschen-eters zyn) hy voor syn deel wel 300. menschen had opghegheten: Eenighe Italiaensche Soldaten dit niet willende ghelooven, quamen in syn Logement, en vonden aldaer ’tgheheel ghebouw vol armen, beenen en gedeelten van menschen gesouten en geroockt hanghen: Alsmen hem vraeghde, hoe hy soo wreet was menschen vlees te
eten, seyde hy: Hoe zyt ghy soo bot dat ghy Beesten-vlees eet, dat hart en wreet is, daeren teghens is’t menschen vlees lieffelycken soet?

[p. 257]

Elck is syn bescheydt waerdigh.

Diogenes aengheseydt zynde, dat vele haer over syn sotheydt vergramde: En ick seyde hy, en vertoorn my niet over haer wysheydt. Hy sagh, eens sekere Griecksche Soldaten andere ghevanghen in-brenghen, diemen seyde dat de gulde Vaten uyt sekere Tempel hadden ghestolen: Waer op hy tot een ander seyde: Siet, siet, hoe de groote Dieven de kleyne leyden. Hoorende eens seker wel-spreker opheffen, den lof der wel-sprekentheydt, seyde: Is het waer dat ghy seght, soo hebt ghy gheen lof als ghy swyght.

Lydtsaemheydt is wysheyt.

Een ander aenghedient, dat vele om syn Philosophisch leven met hem Iachten: Antwoorde: Het zijn mogelijck Esels. En soo’t Esels zijn, en is ’t geen wonder datse niet op my en passen, ick en pas oock op haer niet. Den selven [p. 258] gevraeght, waer om de Maeck-gecken altoos liever staets persoonen en ghemeyne Hovelinghen aentaste, dan gheleerde wyse lieden? antwoorde: Om dat de blinde veel beter te slaen zijn als de siende, die haer Scherm-sweerden altoos teghen de Sotten ghereet hebben.

Ongheluckigh is het Volck, daer ghebieders Wolven zijn.

Barnaba Vicomte, een Heer van de Milaensche staet, was van onghemeene wreeden aert, lichtelijck iemant straffende, en dat niet alleen op’t hatelijckst, maer aller vremste: Hy dede een Borgher van Milanen, met een Peert langhst de straten sleepen, en daer naer kerven, om dat hy een Jacht-hont had versuymt ter bestemde plaetse te senden; Hy beschuldighde hem dat hy een Hase ghestolen hadt. Hy dede een eerlijcke vrouwe verbranden, om dat die een zyner vyanden om een slechte sake hadt gheberght, Dede seker Backer syn een oogh uijt-steken, omdat hy [p. 259] in de straet daer hy woonde, geroepen had warm broodt: En noch een ander beyde de ooghen, om dat hy met sijn bekende Vrindinne had staen praten: Twee van sijn Canceliers dede hy aen een yseren galgh op-hanghen, en daer naer Rabraken: Een sijner Dienaers dede hy besnyden, om dat hy een Jacht-hondt doodt geslagen had. Een ander, omdat hy een Merle had ghestolen, dede hy een oogh uytsteken, en een handt af-houwen: Des selfs medemacker dede hy verbranden. Een Religieus van de Order der Minder-broeders dede hy de tongh en ooren af-snyden, en door de straten leyden, achter eenighe Trommel-slagers, die gedurigh sloeghen: Om dat hy hebbende veel quaets van hem hooren seggen, hadde gheantwoordt: Wat van de aerde is, spreckt Aerts.

[p. 260]

Wil een Meester sot syn, een Knecht en behoeft niet.

Seker Knecht siende dat sijn Heer langhs soo meer verviel, en ‘t huyshouden verlooren gingh, eyschte sijn afscheydt, en wilde vertrecken: Men vraeght hem waerom? Om dat (seyde hy) my de Muysen gheleert hebben, te wycken uyt alsulcke ghebouwen, die haestelijck dreyghen te vallen.

Elck, soo’t hoort.

Elck dingh moet sijn behoorte hebben. Men kan door gheen molensteen sien, oft daer moet een gat in wesen.
Sonder water, is’t quaet slypen:
Sonder vinghers, is’t quaet nypen:
Sonder Sonne is’t quaet rypen:
Sonder handen is’t quaet grypen:
Die Wolven vleesch eten wilt, moet honde-tanden hebben, en om yser te verteeren, is een struys-maghe noodigh.

[p. 261]

Kracht van geringhe dinghen.

Kleyne dinghen syn dickwils van groote kracht, en bysondere uytwerckinghen. t’Onnoosel Schaep geeft het parkement, de domme gans, de Pen; de Bye het was, om groote handelinghen, en voor-rechten, haer wesen, en vastigheydt te gheven. Soo ist oock, onder de menschen. Moyses, die een vondelingh, David, die een Herder; d’Apostelen, die Vissers waren; wat en hebben die niet uyt-gherecht? de grootste dinghen van de wereldt syn maer een stofjen, aen een Stadt-balance, een dropen aen een water-eemer, als sy den in-vloedt van den Hemel missen.

Liefde.

t’ Is een ghemeyn spreck-woort;
Men vont noyt schoon gevanghen-huys
Noch leelyck lief, noch vriendelyck kruys.
’tEn kan niet lieghen; oft missen:
Elck heeft syn Bruydtjen lief, elck haren Bruydegom:
[p. 262]
Als is de eene scheel, en d’ander manck en krom.
Elckeen, naer dat hy liefheeft, sey den Boer, en hy kuste syn Kos. Zyn buerman gingh noch veerder, die, als hy syn Bruyt, op een Peert sittende, soude in-halen, lichtede de steert van de Merry, en gaf een soentjen, daer de Vyghen uyt-vallen, en dat alleenelijck, omdat de achter-hammen de eere ghehadt hadden, van soo dieren pandt te draghen.
Wat heeft de liefd’ al viesevasen.
Sy doet de menschen veeltjdts rasen.

Ontkleet u niet, voor dat ghy slapen gaet.

Wyse Ouders houden den hecht in d’handt, en blyven meester van haer goedtjen: dan hebben sy een dwangh-molen, daer de kinders ter maelstede komen moeten. ’tIs beter, te segghen; wilt ghy van’t myn, als te segghen, gheeft my van’t dyn. Als de Schup gevaeght is, is’t tydt ghenoegh, om de kasse te suyveren.

[p. 263]

Remedie teghen ledigheydt.

Klaegje van werck, en datje niet en weet, als steenen te slypen, oft Ammelakens te scheeren, ’tis licht, om beteren: de remedie is by de handt.
Die sonder werck is, oft bedryf,
Reed’ uyt een Schip, oft neem een wyf.

Dochters.

Een Dochter wilt gheen Man hebben; maer sy is gheern by ’tvolck, die haer een Vrouw konnen maken. Hebben sy gheen dorst, wat hebbense by de fonteyne de doen? de Spieghels syn de eerste boecken van haer Studie, en het Deurwaerderschap, het eerste ampt, dat sy bekleeden. Haer tanden wateren somtydts, naer eenen, die met een goeden avont, aen komt strycken: en nochtans en willen sy niet ghemant zyn. Maer dit wil ick maer vraghen: die gheen wyn verkoopt, wat hoeft hy een krans uyt te hanghen?

[p. 264]

Reghen, met Sonne-scherm.

Ick hebbe somtydts op de reden ghedaght, waerom dat men seght, als ‘t reghent en de Sonne scheynt, is’t in de helle kerremis, waer op my, t’anderen tyde, voor-gekomen is, dat het woort helle misbruyckelyck in dat spreeckwoort inghekropen is, voor halle: in desen sin, dat wanneer dat vrughtbaer Sonne-nat, op de weyden valt, dat het gras, een gulsighen wasdom kryght, en de beesten, daerdoor vet wordende, de vlees-hallen voorsien worden, en de Been-houwers alsoo neeringh kryghen. Waer mede over een komt, dat de Spainaert seght.
Reghen, met een Sonne-schyn,
Doet den Landtman vrolijck zijn.

Vrouwen liefde.

Men seght, (maer teghen myn gelooven) dat de Mans haer Vrouwtjes liever Plachten te hebben, en meer [p. 265] te liefkoosen als-men nu doet: en dat de reden daer van syn soude, vermidts de mannen voormaels door een liefde bril saghen; maer dat hun nu de neus soo scherp ghesnoten wert, dat den bril daer af gheschoten en ghebroken is. Maer ’tisser mé gheboert. Ick sou veel eer segghen, dat de Mans nu geen bril van doen en hebben, omdat-se soo fyntjes door de vingeren sien konnen. Nochtans en moet een Man soo simpel niet fijn, dat hy, als Jan Goe-ziele, sich vanden roest sou laten byten. Elck wat wilts, sey de Kraeye, en sy kackte de Exter op het hooft. Daer is een merckelijck onderscheyt van wyven. De suere wildelingh heeft soo wel de schyn van een appel, als de lieffelijcke puppingh; de swarte Rave, de gedaente van een Voghel, als de witte Swane: een door-trapte hoere gaet soo wel voor een Vrouwe, als een eerlycke matroone: maer Lais en Lucretia en syn op gheen eenen dagh te noemen. Soecken dan de wyfjes in haer mans ziele, soetelyck ghehuyst en gheprint te we- [p. 266] sen, sy hebben’t middel in haer handen: dat-se minnelijck en eerlijck sijn. De vrucht van liefd’ is liefde. ’tIs een goe gans, die stadigh dropt: en een goe fonteyne, die altydts klaer water gheest.

Eer wyst den Heer.

Wie kan van een man oordeelen, die thuys, met een warmen tabbaert, aen den heyr sit en koeckeloert, fijn vermaeck nemende, om mannekens oft ander ghedroght, in d’asschen te sien, oft te maken? daer schynen even-wel sulcke stille en eerlijcke luyden te wesen, dat-se van de werelt geen staet oft rekeningh maken. Maer als het lot haer in’t gewoel werpt, en datse dry daghen een ampt-kussen verwarmt hebben, dan merckt-men eerst, wat mueren achter dat tapyt; gheschuylt hebben: dan beghint den aep, uyt de mouw te kycken, en de Sonne-sierkens te dansen, die de doncker lucht bedeckt hadde. ’tIs vremt om sien: als iemangt tot staet Wort verheven, soo [p. 267] wordt de Schalck die achter d’ooren sliep, wacker, en komt soo flucx en vlughs voor den dagh springhen.

Een jongher Suster voor een ouder trouwende.

’tWas een kluchtighe ontmoetinge van twee Susters, daer van de jonghste de oudtste op den oven settende, tot haer seyde; Maseur verwondert u des niet, men leght ghemeenlyck de jonghste kinders eerst te bedde: maer, antwoorde d’ander, dat syn kinders, die noch in’t bedde kacken; en oft het niet met u bescheten uyt-vallen sal,
moet de tydt leeren: daerteghen is het vaeghen goedt, sey de jonghste, en voor u het vraeghen soet, als’t maer u ghebeuren mocht.

Klught.

Een Dienst-maeght ter noodt en by gheval, haer Meesters Kack-huys besoeckende, daer haer nochtans een anderen bril aenghewesen was, den [p. 268] Heer op’t slagh, ont-nestelt komende, en verstoort dat de meyt sijn stoel bekleede; wel myn Heer, seyde sy is dat wonder? ’tis onder ons ghemeen, die eerst op den bleeck komt, magh legghen daer hy wilt.

HET GHELUCKIGH ONGELUCK
OFTE
Sommighe Voor-vallen, gheschiedt aen syn Majesteyt Karel den II. Koningh van
Engelandt &c.

Naer dat syne Majesteyt van groot Britanien meer door het ghetal als kloeckheydt sijn’er vijanden voor den eersuchtighen Generael Cromwel de vlught hadt ghenomen, is hy eyndelijck siende dat het hoogh tijdt was, ghetrocken door onghebaende weghen naer de hoeve van een braef Edelman op de Landt-palen van het Graefschap Stafford, alwaer hy afleyde sijn prince- [p. 269] lijcke vercierselen, voornamentlyck een goude keten van Span-werck, waerdigh dry hondert pondt steirlinghs, zynde de vereeringh van een Schots Heer, die hy een van syn dienaers, daer teghenwoordigh gaf. Dit ghedaen zynde, gingh hy voort om sich noch meer onkenbaer te maecken, tot het af-snyden van syn hayr, en alsoo noch schaer noch dierghelycken by der hant was, heeft den Heer Wilmot het selve met syn mes af-ghesneden. Voorts gaf hy een ieder bevel, syn leven waer konde te berghen, en desen armen Vorst wiert alleen ghelaten, in de hoede van den Almachtighen Godt, verkiesende niet als een eenigh vriendt, om hem te vergheselschappen, met de welcke hy wandelde naer een Bosch alwaer hy een hollen Eycken Boom ghevonden heeft van de welcke hy sich nu ghevoeghde syn Paleys te maecken, want hy verberghde sich in de selve voor eenighe daghen, gaende syn vriendt geduerigh
wanneer den doncker begost te vallen om syn Majesteyt eenighe spyse en ver- [p. 270] varschingh te haelen, terwyl dit een same verblyf duerde. Ondertusschen den Heer Wilmot, de welck met de andere bevel hadt naer syn eyghen wel stant om te sien, wiert by geval door eenige Kryghs-lieden vervolght, maer ontmoetende een Landtman die eertyts een Kryghs-man in des ouden Koninghs heyr was gheweest, wiert hy door de selve geberght, hoewel op een vremde wyse; want hy bracht hem in een moutery, toe-behoorende Meester Jan Lane, en vindende gheen bequamer plaets om hem te berghen, sette hem in de Eest, al hoewel daer eenigh vier onder was, en het mout vast daer boven op lagh te roocken. Ondertusschen het Kryghs-volck besich met hem te soecken, quam in het Huys alwaer ontrent drye vierdendeel uers ghesocht, doch gheen vermoeden op de Eest hebbende, daersy het vier ondersaghen legghen, ginghen, eyndelyck weder van daer, waer op den Heer Wilmot weder verlost wiert, hoewel op het punt van door de warmte van het vyer in swymte val- [p. 271] len. Desen Huysman op soodanighe wyse. Desen Heere gheberght hebbende, gaf Ioufvrouw Lanete kennen wat hy ghedaen hadt, en sy daer over ten hooghsten verblyt synde, neemt den Heer in haer huys, alwaer sy hem
vraeghde, hoe het met den Koningh was. Den Heer Wilmot gheeft haer bericht van alles het welck de weeckmoedighe Ioufvrouw de tranen uyt de ooghen barsten. Eyndelyck badt sy hem eenighen middel te vinden om syn Majesteyt op te soecken, en tot haer huys te brenghen, synde van meeningh selfs thien duysent levens, indien syer soo veel hadt tot behoudenis van den Koningh op te offeren. Den Heer Wilmot, blyde van sulck een gheleghentheydt, om sijn Majesteyt dienst te doen, en sulck een merckelijcke verseeckeringh te geven, heeft hem den volgenden nacht weten op te spooren, en hem uyt dese Konincklijcke Eycke in het huys van Joufvrouw Lane; alwaer naer een hertelijck bejammeren, van syn onghevallen, een raedt ghenomen [p. 272] wiert hoe men syn Majesteyt best over Zee sou konnen kryghen. Eyndelijck wiert besloten dat Bristol de bequaemste plaets sou syn, om hem van daer te scheep over te helpen. Dat syn Majesteyt sou gaen onder den naem van Willem Dienaer van Mr. Lastles, Schoon-vader van Joufvrouw Lane, die oock met hem reysen sou, en hier op liet men terstondt uyt-gaen dat Mr. Lastles, en Joufvrouw Lane soude uyt-reysen naer het Westen van Enghelant, om eenighe Vrienden te gaen besoecken: en daer op begheven sy sich voorts op wegh.
Gheduerende dese reyse ghebeurden hun veel vremde toe-vallen, de welck wel waerdigh sijn ghedacht te worden, synde dit de eerste. Syn Konincklijcke Majesteyt, nu rydende als een Dienaer van een van de alder-getrouwste van syn onderdanen, met syn leverey-mantel aen, hoewel niet sonder die eerbiedigheyt die men hem geven konde: wanneer het veyligh was, klaeghde teghen Joufvrouw Lane dat hem den [p. 273] mantel verveelde. Waer over sy haer Schoon-vader versocht de selve by hem te nemen, en niet langh hadden sy ghereden, wanneer sy op den wegh haer Mans Broeder quamen te ontmoeten, die onder andere dinghen haer vraeghde, oft haer Vader haers Dienaers mantel draghen moest, daer sy vaerdighlyck op antwoorde, dat hy soo dick en swaer was dat de selve haer menighmael licht van het Paert sou hebben doen vallen, en sy derhalven haer Vader hadt versocht de selve te draghen.
Het tweede en in der daet ghevaerlyckste toe-val van allen was, dat sy komende in een seker Stedeken, daersy moesten door reysen, daer een troep Ruyters vonden, die aldaer in-ghelegert wierden, het welck hun in het eerste gheen kleyne vrees veroorsaeckte, maer ten laetsten syn sy met groote kloeckmoedigheydt voortghereden, en den Hooft-man siende hun aen voor eerlycke reysende lieden, deed syn troepen rechts en slincks openen, en liet hun soo deur trecken.

[p. 274]

Ander kluchtigh voorval.

Ioufvrouw Lane komende in een Herbergh, liet syn Majesleyt onder den naem van haer knecht Willem in de koocken, met dewelcke de koocken-meyt terstont een praetjen begost te maecken. Sy vraeghde hem van waer hy gheboortigh, en wat sijn ambacht was; hy antwoorde dat hy van Bruningham, en den Soon van eenen Kleermaecker was. En naer eenighe dierghelycke koutjens meer, het Spit af gheloopen zynde, versocht de maeght dat Willem dat eens wilde op-winden, het welcke hy geerne aen-nam, maer het slimste was dat hy het verkeerdt dede, en het werck daer mede al een weynigh verbrodde, waer op de maeght begost gram te worden, en hem vraeghde waer hy opghevoet was, met toevoegingh dat hy den botsten en plompsten reeckel was, die sy oyt van haer seven ghesien hadt. Welcke schelt-woorden syn Majesleyt, niet teghenstaende syn te- [p. 275] ghenwoordighe elende en jamer, allacchende uyt de keucken deden gaen.
Den Koningh, reysende aldus als een Dienaer van Joufvrouw Lane, sat altydt aen het lagher eyndt van de tafel, waerhem voorgheset wiert wat hem luste te eten, ter tydt dat hy quam tot bristol by een braef Edelman daer hy (siende in dit huys veel volcks af en aen gaen) sich veynsde van een korts sieck te wesen, en hiel sich alsoo den heelen dagh in syn kamer, komende alleen des avondts af. Maer als hy op een avondt benede quam, en hem selven een weynigh koudt bevont, eyschte hy een glas wyn van de Kelder-meester. Den Kelder-meester, die voor heen syn Majesteyts Vader in den Oorlogh ghedient hadt, siende hem sterck in het ghesicht, vermoede terstont dat hy de Koningh was, en daer op syn hooft ont-deckende, seyde hem met groote teeckenen van beleeftheydt, hy moght eyschen van wat wyn hem gheliefde te hebben. Daer evenwel den Koningh gheen acht op sloegh, maer drinckende [p. 276] svne wyn gingh heen. Den Kelder-meester kost evenwel syn vermoeden niet voldoen, maer gingh boven by Mr. Lastles, en vraeghde hem hoe langh die Knecht hem ghedient hadt? over welcke staute vraeght Mr. Lastles hem seer verstoorde, maer als de Kelder-meester evenwel aen hielt, en hem sachtjes toe-seyde, dat hy gheloofde dat het den Koningh was, sagh Mr. Lastles wel dat hy ontdeckt was, en sant terstondt naer syn Majesteyt, de welcke hy te kennen gaf hoe hem den Kelder-meester ontdeckt hadt; waer op den Koningh sich een weynigh vergramde, omdat hy hem syn vermoeden niet eerst ontdeckt hadt, synde sulckx licht te doen, want het hadt moghen syn dat Mr. Lastles selfs niet sou gheweten hebben dat hy den Koningh was, maer den Kelder-meester hier over verghiffenis eyschende, wierdt hem door den Koningh sulckx toe-ghestaen, ghelyck die oock daer naer een groot behulp is gheweest van sijn Majesteyt door het Lant te gheleyden. Doch hier tot bristol [p. 277] miste hem het voornaemste dat sy voor hadden. Want al-hoe-wel daer wel een kleyn Schipken lagh, het welcke sy wel bequaem voor hun reys achten te syn; soo wilde evenwel den Schipper, wat-men hem oock beloofde met geen Persoon alleen af-steecken, doch hy was soo eerlyck als alleen het selve te weygeren, sonder voorder ondersoeck te doen wie het was, het welcke misschien tot ontdeckingh sou hebben konnen strecken.
Wanneer hen dit hier misluckt was, versocht syn Majesteyt dat-men hem eenighe mylen westwaert sou brenghen naer het huys van een Edelman de welcke hy wist hem een getrouw vrient te zyn, alwaer ghekomen zynde, vint hy den Edelman in het veldt met syn Dienaers, ende naer dat hy sich teghens hem ontdeckt hadt, wiert hy van hem versoght tot een bequaem verblyf tot aen den avont; waer op den Koningh oorlof nam van dese getrouwe vrienden de welcke hem dus verre, met ghevaer van hun leven en goederen; had- [p. 278] den ghebraght. Ten laetsten wiert hy van daer heymelyck in het huys ghebraght, en aldaer voor een gheheele weeck bedeckt ghehouden, ter tydt datmen in eenighe van dese wester Havens gheleghentheydt en toestel konde maecken, om hem over te voeren.
Maer als hy daer naer quam op de plaets daer alles voor hem vervaerdight was, quam hy met een Colonel van het Parlement syn middagh-mael te houden, de welcke sich als doen daer by vant; waer door hy veyligher voor hem achtete zyn, die gheleghentheydt aldaer te laeten varen, als te wagen sich selven alleenigh scheep te begeven, het welck eenigh vermoeden sou moghen gheven, en misschien de middel sou geweest hebben, naer soo veel verlossinghen, van hem in handen van syn vyanden te brenghen.
Zynde hem nu oock desen overtocht, misluckt, keerden hy weder te rugghe naer de plaets van waer hy quam, en verborgh sich aldaer noch voordry weken, tot dat sy ten laetsten besloten, [p. 279] hem door de meeste omweghen die sy bedencken konden, met hulp van Mr. Sussex, ten huyse van een sekere Edel Joufvrouw te brenghen, daerhy eenighe daghen thuys lagh, tot dat een waerdigh en loffelyck persoon hem een ghetrouwe Schipper op-speurde, die hem met een kleyn Scheepken in een enghe Kreeck in Normandyen over voerden, tot groot ghenoegen van syn Koninghlycke Majesteyt en alle syn ghetrouwe onderdaenen.

Den stouten, en wel-gheluckten Kusser.

Een Soldaet met eenighe andere van sijn Copperaelschap een kluchtighe weddinghe hebbende aen-ghegaen, te weten dat hy alle de vrouw persoonen die hem tusschen den Haegh en Delft souden ghemoeten, dat hy die met haer wil soude kussen, soo gheviel het eyndelyck naer dat hy verschyde daer toe verwillight hadde dat hem een Melck-mysjen teghen quam die haer om gheenen waerom wilde laeten kussen, on- [p. 280] dertusschen soo sagh hy, niet verre van de Hoorn-brugh, een Koets met vier
Peerden aen d’ander zijde van’t water aen-komen, waer inne vermoedende dat iet groots moste zijn, soo gaf hy de Melckster soo veel gesuyckerde woortjes, en badtse soo seer datse doch met sijn verlies niet behulpen wilde zijn, dat hy haer eyndelijck een kusjen af-bedelde, en daer mede het op een loopen stellende, om de Brugghe voor by te wesen eer de Koets over was, soo konde hy hem even-wel soo seer niet haesten oftse quam hem even by de Brugge in’t gemoet, en by allen ongeluck sagh hy daer in een groote Edel-vrouwe, die hy wel kende, en nochtans volgens het wed-spel kussen moest, oft hy soude daer het om ghewed was verliesen, hier stont hy verstelt, maer sich een weynigh bedacht hebbende, soo tradt hy met den hoedt in de handt naer de koets toe, en verhaelde met een demoedighe ghelaet t’verdragh van syn weddinghe, syn gheluck in de vrouwtjes tot daer toe bepraet te hebben, en de [p. 281] vlyt die hy met loopen hadde aen ghewent, om dese koets niet t’onmoeten, waer van het sweet, dat hem aen alle kanten met volle druppelen van t’aensicht afdroop, een blyckelijck ghetuygenisse van gaf, versocht derhalven dat syne schade, die hem drucken soude met het ghenootsaeckt ghenieten van een kus gunstighlyck verhoedt, en dese stoutigheydt, die hy onwilligh toonde, hem goedertierelyck mocht werden te goeden ghehouden. D’edel vrouwe dit versoeck vreemt voorkomende, en desen ghesel een tydt langh sonder antwoorden onder d’ooghen siende, vraeghde hem eyndelyck, of hy, als een goedt Kryghsman, syn deghen wel onderhiel? Waerop hy met een groote eerbiedigheydt, en gauwighydt van leer treckende, en sijn Rapier, naer dat hy het ghekust hadde blanck als een silver, aen haer edelhydt nevens synen onderdanighen dienst hadt aengheboden, soo seyde dese niet min beleefde als bevallighe edelvrouwe kust aen als een helt; en liet alsoo den Landts-knecht syn weddinghe winnen.

[p. 282]

De Philosoph Bruxillis.

Als de Francoisen Roomen in namen ende het Capitolium belegerden, soo quam hy mede binnen Roomen; ende doen sy weder uyt Italien verdreven wirden, soo bleef hy te Roomen, by eenen ghenaemt Camillus, hy worde hondert en derthien jaren oudt, en in sestigh jaren, en sachmen hem noyt buyten de mueren van Roomen: want voor-maels waren de Wysen heel weynigh gheacht, die wys synde, hun niet verscheyden van de menschen hielden,ende in sestigh jaren hoordemen hem noyt eenigh on-nut ofte ydel woort spreken, noch in die jaren en bemerckte niemandt aen hem eenighe ondeughden: ende in al den tydt, dat hy binnen Roomen was, mochte niemandt hem beklaghen, dat hy van hem eenigh onghemack gheleden hadde: ende hy sprack in die tydt meer-maels teghens Godt, dan teghens de menschen: in syn sterven, seyde hy: [p. 283] Ick sterve met verheughen, om dat my niet en ghedenckt, dat ick eenighen mensche quaedt aenghedaen hebbe: ende ben dies versekert dat deghene, die de menschen, binnen syn leven, gheen quaedt ghedaen heeft, van Godt naer syn doodt oock gheen quaedt sal ghedaen worden, ende daer is gheen doodt met pynelyckheydt, dan daer het leven is gheweest sonder nuttigheydt: ende alsoo ghy my nu niet meer sien en sult, soo dunckt u, dat ick op huyden sal sterven, ende naer myn duncken beginne ick huyden te leven, om dat ick gaen naer de Goden, dien ick u late, ende late u den Goden, naer den welcken ick my heenen brenghe. Haer daer door klaerlyck te kennen ghevende, dat alsoo hy ter werelt ghekomen was om te sterven, dat hy nu insghelyck weder stierf, om eeuwelyck by Godt in den Hemel te leven.

De Philosoph Diogenes.

Als hy elf jaren in’t Hof van Dionysius ghewoont ende Dionysius met al het Hof verlaten hadden: ende weder in Griecken op sijn Landt ghe- [p. 284] komen was: soo ghebeurdet op een tydt, dat een ander Philosooph by hem quam, dewyle hy in syn Hofken stont ende groen kruydt wiesch om te koocken: die al schimpende tot hem seyde; ô Diogenes! hadt ghy het Hof van Dionysius niet verlaten, soo behoefdet ghy selfs u groen kruyt niet te wasschen. Den welcken Diogenes antwoorde; Ende waert ghy met dusdanighe spyse tevreden, soo en soudet ghy in’t Hof van Dionysius niet blyven. Gevende hem alsoo te verstaen; dattet veel beter waer te verdraghen de moeyelykcheden van syn huys: als de beschaemtheden van het Hof.

De oudt-Vader, Augustinus seyt.

De Mensche is gheluck-saligh, niet die heeft t’ghene hy begeert; Maer die niet en begeert ’tghene hy niet en heeft.

Den Koningh Polycratus.

Als hy op een seker tydt hem beroemde: Dat hy noyt teghenspoet ghehadt hadde, ende dat hem niet quaets en kon- [p. 285] de overkomen. Soo heeft hy, over Zee varende, een Ringh van syn Vingher ghenomen, ende in de Zee ghesmeten; korts daer naer soo heeft syn Keucken-meester een Visch gekost, ende als de Kock denselven opsneed, soo heeft hy des Coninghs Ringh weder behandight: Polycrates dit siende: soo is hy noch veel moedigher ende hooveerdigher gheworden, meynende dat hem gheen dinghen konden mislucken: Heeft derhalven een Oorlogh teghens de Coningh Darius aenghenomen; in welcke Oorlogh Orontes de Velt-Overste van Darius hem heeft overwonnen, dede hem levendigh aen een Cruys naghelen, ende stelde hem alsoo op den hooghsten top des Berghs Micale, tot een Spectakel ende Exempel voor de gansche werelt.

De Koningh Sesostris.

Als hy vier Coninghen verwonnen ende ghevancklyck gekregen hadde; soo liet hy hem van de selve, op een [p. 286] Gouden Wagen trecken, ende als d’eene altydt terugghe sagh naer ’tRadt van den waghen: Soo vraeghde hem Sesostris: Waerom hy altoos te rugghe, ende niet voorwaerdts sagh; ghelyck d’andere: daer op antwoorde hy: Ick verwonderde my, om dat het Radt soo snel om-loopt, dan d’eene spaeck boven, ende terstont weder onder: ende ghedencke daer aen, hoe dat de menschen, ghelyck als met dat selve Radt, op ende neder klimmen, ghelyck als ick die korts te vooren een Coningh gheweest ben, ende moet nu een waghen trecken. Waer door Sesostris, soo beweeght worde, dat hy se alle vier van haer ghevanckenisse ontsloegh, ende elck weder naer haer Landt liet trecken.

De Keyser Augustus.

Als hy tot een groote ouderdom gekomen was, soo is hy naer Delphos ghereyst, daer de Heydenen ghewoon waren Godt Apollo raedt te [p. 287] vraghen; als hy daer ghekomen was; soo heeft hy ghevraeght: Wie naer syn doodt het Roomsche Ryck regeren soude? Het Orakel heeft gheen antwoordt willen gheven: Doch de Keyser heeft door langhe aen-houden ten laetsten dese antwoordt ghekreghen: Een Hebreus Kindeken, ’twelck te heerschen heeft over de Goden, heeft my bevolen dese plaetse te verlaten, en de stracx naer de helle te varen, daer om, ô Keyser! moet ghy sonder antwoort van myn Altaer gaen.

Een oudt Rabbi seyt.

Wie is wys? Die van alle Man leert. Wie is sterck? Die syn eygen affecten bedwinght. Wie is Ryck? Die met syn deel tevreden is. Wie wordt ghe-eert? Die anderen eert.

De Keyser Constantinus.

Als hy eens wilde beproeven hoe standtvastigh dat syne Hovelingen in de Christelycke Religie waeren, soo [p. 288] dede hy een yder van haer te weten, Soo sy voortaen in sijn Hof ende gunst wilden blyven, dat sy al dan de Asgoden moesten Offerhande doen. Daer warender stracks vele, die bereydt waren, liever Godt te verlaten dan den Keyser. De Keyser dit siende, soo heeft hy haer heftich bekeven: ende heeft alle onbestendighe datelyck uyt het Hof ghebannen, seggende: Hoe sult ghy my ghetrouw konnen zijn? indien ghy Godt niet trouw en zijt? Ende heeft d’andere begaeft, ende seer ghepresen. Betoonende? Dat hy dieghene voor syn liefste ende ghetrouste vrienden hielde; die welcke Godt meer vreesden dan hem.

Pompejus Magnus.

Als hy dertigh mael syne Vyanden Veldt-slach ghelevert, ende een-en-twintigh hondert duysent en dry-en-tachtigh duysent menschen verslaghen, verjaeght, ghedoodt, ende acht-hondert ende ses-en tach-en-tigh Steden, ende vele machtighe Coningen en [p. 289] Princen overwonnen, verdreven ende hare Rycken onder der Romeynen gebiedt ghebracht hadde: Doen is hy selfs noch ten laetsten van Cæsar overwonnen, ende uyt het Veldt gheslaghen. Hy vluchte naer Ptolomeus Coningh van Egypten: vastelyck vertrouwende dat hy aldaer hulpe kryghen soude, dewyle hy desen jonghen Coninckx Vader eertydts seer groote diensten ghedaen, ende die hy felfs de Croone van Egypten op’t hooft ghestelt hadde: maer hy is uyt last des Coninckx (die Cæsar, als een opgaende Sonne vreesde) in een Schipken in’t aensien van syn volck seer deerlyck vermoort, doen hy oudt was seven-en-vyftigh jaren. Het doode hooft wierde Cæsar ghebracht, die het selve niet konde met drooghe ooghen aenschouwen. Ende sijn lichaem bleef onbegraven op de strandt leggen, ter tyde toe, dat een oudt man, die eertydts onder Pompejus ghedient hadde, ’tselve aldaer in’t sant begroef.

[p. 290]

Marcus Aurelius seyt.

Alsoo ghy ter werelt gekomen zyt, om te sterven insghelyckx sult ghy weder sterven om te leven.

De Secretarius Panucius seyt.

Uyt het lacchen in’t leven, volght het deerlyck schreyen in de doodt.

Den Coningh Dionysus.

Als hy uyt syn Ryck verdreven was, ende binnen Corinthen met School-houden den koft verdiende: soo ontmoette hem Diogenes; dewelcke hem vraeghde: Waer toe hem nu als Philosophie van Plato ghedient hadde. Doen antwoorde hy, Op dat ick sulcke groote veranderinghe des fortuins, met ghedult verdraghe. Ende verklaerde; Dat hy vele geruster was, met de Roede in de handt, om de kinderen van Corinthen te tuchtigen: dan met den Scepter om gheheel Sicilien te regeeren.

[p. 291]

Alexander Magnus.

Als hy sagh het ghe-opende Graf van de machtighe Coningh Cyrus, ende aenschouwde de Beenderen die al reede half verteert waere: soo heeft hy seer beginnen te weenen, bemerckende de nietigheydt, broos-heydt, ende
onghestadigheydt aller teghenwoordigher dinghen.

Marcellinus beschryft:

Als dat in de Contreyen van Mesopotanien seer veel Leeuwen zyn; dewelcke s’Winters op haer gemaeck leven, vermidts de Winter daer saght is; maer als de Somer komt, soo is de hitte aldaer onverdraghelyck, ende als dan werden de Leeuwen getormenteert van de hitte der Sonne, ende van een uytter-maten groote menichte van Mugghen, die haer naer de oogen vlieghen ende steecken, om dat deselve klaer ende vochtigh zyn, ende blyven [p. 292] met groote menichte aen de Wynbrauwen hanghen, daer door de Leeuwen soo onstuymigh werden, datsy in de Rivieren loopen ende haer selven verdrincken, ofte scrabben haer self de ooghen uyt, ende sterven alsoo. Ende indien dat sulcx niet en gheschiede, soo soude heel Orienten met Leeuwen vervult werden: Waer uyt men siet een wonderlycke wysheydt van de voorsienicheydt Godts, die door het verachtste en swackste Dier van de Werelt, het hoochmoedighfte en sterckste doet ombrenghen.

Tiberius Gracchus.

Als hy in syn Slaep-camer twee Serpenten ghevonden hadde, die uyt syn Bedde ghekomen waren: soo vraeghde hy de Waer-degghers: Wat dat beteekenen mochte: Ende als de selve hem seyden: Indien hy ‘t wyfken doode, dat syn Huys-vrouw, als dan moeste sterven, ende soo hy ’tManneken doode, dat hy dan sterven soude; ende haer segghen gheloovende soo [p. 293] foo gheboodt hy: Datmen ’tManneken conde dooden, ’t welck gheschiet zynde, soo sturfhy oock korts daer naer. Leerende ons met syn Exempel: Dat een Man syn Huys-vrouw liever behoort te hebben: als syn eyghen leven.

Den Groote Tamerlanus.

Als hy in kleyn Asien trock, soo quam tot hem een arme Vrouwe, klaghende over een Soldaet, die sonder te betalen, haren Room ghedroncken, ende een stuck Kees genomen hadde. Tamerlanus dede terstont syn gansche Legher stilleftaen, ende naer dat de Soldaet ontdeckt was, dede hem daer om levendigh op-snyden, ende den Room uyt syn maghe storten. Insgelycx Sertorius, als hy de Stadt Laura belegert hadde, ende als hem geseydt wierde: dat sommighe Cryghs-knechten eenige Vrouwen, die uyt de Stadt quamen, schandelyck gehandelt hadden, soo liet hy de gantsche bende dooden, niet tegenstaende dat het altesamen Romey- [p. 294] nen waeren. Betoonende daer mede: Dat machtige Heyrkrachten niet en konnen bestaen sonder scherpe Cryghs-discipline; want een Heyr-Legher daer in voor-aen marcheert moetwil ende ghewelt, dat heeft gemeenlyck tot een steert neerlaeghe ende verderf.

Camerarius beschryft.

Als de Lacedemoniers saghen, dat een van haer Coninghs Sonen, eenighe Vogheltjens uyt ghenuchte ende korts-wyligheydt d’ooghen uyt stack, endede selve alsdan wederom liet vlieghen; soo brochten sy hem om ’tleven. Want daer uyt oordeelden sy, dat het kindt een wreede natuere hadde; ende als het Coninck wierde, dat hy tyrannelyck regeeren soude. Ons alsoo leerende; dat wy ons moeten onthouden om eenighe wreetheydt aen d’onnoosele en stomme beesten te betoonen: maer dat wy veel meer, ons daertoe behooren te ghewennen, om deselve alle goedertierentheydt te bewysen, op dat wy [p. 295] ons daer door des te meer ghewennen ende gewoon werden, om de selve deuchde ende goedertierentheyt aen de menschen te betoonen.

Den Coningh Carolus.

AIs hy op syn Doodt-bedde lagh, syn ooghen ghekeert hebbende tot den ghenen die om hem stonden, soo riep hy uyt. O! hoe ydel zyn de ghedachten der menschen; ô ellendighe! die naer de Hooghheden des werelts staen; die niet en begheren dan Rijckdommen, Pracht ende Hooge Staten? ô hoe gheluckigh is de stant der Armen! Ende hoe seker ende soet is het leven der ghener, die haer broodt eten in’t sweet hares aenghesichts, ende van den aerbeyt harer handen leven. Och armen! Wat helpt my myn Rycke? Wat baten my myne Ondersaten? ende den dienst van soo vele menschen? Wat hebben sy my toegebraght? veel loopens en draven: ontallijcke peryckelen des lichaems ende der ziele; sonder oyt eenen goeden dagh ghenoten te hebben. Ick arm, ellendigh mensch! dat ick soo laet kenne de bedrieghlyckheyt der Werelt: die veel beter ge- [p. 296] leeft soude hebben, hadde ick in stede van een Scepter, en Seysen ghehandelt, ende van een Coningh haest een Bauw-man geworden. Leerende ons alsoo met syn ervarentheydt; dat wy als-dan ghemeenlyck eerst verstaen hoe verganckelyck ende van hoe kleynder weerden dat wy menschen zyn, met al dese aerdtsche dinghen, als wy, op onse Doodt-bedde ligghen, ende de werelt met al datter in is verlaten moeten.

De Keyser Adrianus.

Als hy de Philosooph Epictetus vraeghde: Waerom datmen bloemekranssen stelde op de hoofden der ghestorvenen: soo antwoorde hy den Keyser: Dat het was een teecken van victorie en onverwinninghe, om te betoonen datsy op haer Sterfdagh de droefheden en moeylijckheden deses tegenwoordighen levens hadden overwonnen, ende ontslaghen waren van dat verdrietelyck pack der swarigheden, die ons in dit leven seer benauwen ende bestreyden. Zynde ons alsoo tot een Exempel ende vermaninghe: Om [p. 297] ons leven alhier soo aen te stellen, dat als wy onse strydt gestreden, ende onsen loop ghe-eyndight hebben, wy niet met sulck verganckelycke: maer met d’eeuwigh-durende Croone der rechtveerdigheyt moghen ghekroont worden.

De Keyser Augustus.

Als hy in syn hooghste voorspoet was, ende van alle werelt gheacht wierde voor de gheluckighste van alle Keyseren, zynde naerby de doodt, soo beval hy elck een, Dat sy naer syn overlijden souden lacchen, ende in de handen kloppen, tot een teecken van vreughde ende blijschap, om dat hy uyt die ellendigh leven verlost was. Ons alsoo klaerlyck vertoonende, dat een iegelyck mensch tot een groote onrust geschapen is, ende datter altoos is sorghe, vreese, hope, ende ten laetsten de doodt: soo wel by dien, die op den Throon der heerlyckheyt sit, als by den alder-kleynsten op aerden: ende soo wel by dien, die een purperen kleedt ende een Croone draeght, als by [p. 298] den ghenen, die met een stuck grof lynwaedt ghekleedt is.

Marcus Brutus.

Als hy veerdigh ende ghereedt stonde, om met het gheheele Legher in Europa te trecken, soo ghebeurdet ’s nachts gheheel late, als elck een met slaep bevanghen was, ende hy in syn Legher in groote stilte, in syn Tente met wat lichts alleen was, bedenckende ende overweghende eenighe groote saecken in hem selven: soo dochte hem dat hy iemandt hoorde in-komen, ende slaende syn oogen naer de deure van syn Tente: soo sagh hy een wonderlyck ende monstrueuse forme van een seldtsaem ende schrickelyck lichaem, ’twelck by hem quam, sonder een woort te spreken. Brutus vraeghde hem Oft hy Godt oft mensche was, ende waerom dat hy daer quam. Het ghespoock antwoorde. Ick ben uwen quaden Gheest, Brutus: ende ghy sult my sien ontrent de Stadt Philippes. Brutus, sonder hem eenigh- [p. 299] sins te ontstellen antwoorde daer weder op ende seyde. Wel aen, ick sal u daer dan sien. Daer op verdween het ghespoock terstont. Ende daer naer, s’nachts voor de dagh der batalie in de Velden van Philippes, is dit gespoock ten tweeden mael Brutus verschenen, in de selve forme ende verdween sonder een woordt te spreken, ende als Cassius hem riedt de strydt uyt te stellen, om het wonder teecken dat hem verschenen was: soo antwoorde Brutus, t’Is onbehoorlyck de doodt te vlieden. Cassius terstondt hem om-helsende, ende een weynigh lacchende, seyde: Laet ons dan op de Vyanden aen-vallen, op dat wy verwinnen, oft niet en vreesen verwonnen te worden. Ende in desen slagh zyn sy te samen gebleven met het meeste deel van haer gheheele Legher.

[p. 300]

Het eynde is.

De Doodt: die de Bisschoppen van Constantinopolen plachten te verkondighen aen de Keysers met dese woorden, Keyser syt ghy gheworden, Keyser moet ghy sterven.
Servius stervende seyde, alles heb ick gheweest, maer ick en blyf niet.
De Romeynen stelden eenen Kandelaer en een brandende kaerse in de selve
schryvende daer onder; terwyl ick andere diene, neme ick af. En op die manier komen wy alle ten

EYNDE.

[p. i-x : Tafel van de gedenck-weerdighste saken in dit Boeck begrepen]

APPROBATIE.

Het Boecxken geintituleert den WYSEN GHECK, uyt-deylende, soo oude, als nieuwe Gheestigheden, voor alle Lief-hebbers by een ghebraght door Ioan de Grieck, niet behelsende contrarie aen’t gheloof, oft goede zeden: sal moghen in druck uyt-ghegheven worden. Datum Bruxellae XIX. Iunii 1671.
Matthias Middegaels.
Lib. Censor.
Met Gratie ende Privilegie van 9. jaer, ingaende den 31. Iulii 1671.
Onderteeckent.
Loyens.

Voorkeurenpagina Opleiding Nederlands

DENWYSENGHECK,Uyt-deylende, soo Oude,als NieuweGeestigheden.Voor alle Lief-hebbers by-een ghebraght.Door I.D.G.

TOT BRUSSEL,By JOAN DE GRIECK, Boeck-verkooper. 1672.

VOOR-REDEN.IONSTIGHE LESER.

DEN WYSEN GHECKTot de Vlamsche Ieucht.

DENWYSEN GHECKEERSTE DEEL.Een ghedenckwaerdighe ende wonderlycke gheschiedenis.

Koningh Philippus den III.

Gerardus a Kampis.

Rolandus.

Den Keyser Nero.

D’waesheydt der grooten.

De droeve Bruyloft.

De Eer van Napels.

Voldoeningh sonder gelt.

Den ongheluckighen Minnaer.

Iacobus Eremyt.

Een onnoosele, Doch snedighe andtwoordt.

Ses Ionghe ende bestoven sotte-bollen.

Houdt den brandt; in den bandt.

Te heet, doet leet.

De deught gaet vooral.

Luyd’ ghekreten, haast vergheten.

Om de minne van het smeer, Leckt de Cat den Kandeleer.

Toet-steen der waere Vrienden.

Iustus Lipsius.

Het hayr weer groyt is ’t dat-men ‘tsneyt, Maer eer verloren, altydt queyt.

Aldus speelt-men banckeroet.

Veel ghevraeght, meer gheantwoort.

Hy steeckt naer staet, Doch al te laet.

Oodtmoedighen in de eer, is de eer van de eer.

Den mensch vergheet, wie dat hy was, Als hy tot eer gheraeckt te ras.

Hoe dat iemandt hoogher raeckt, Hoe hy meer scheel ooghen maeckt.

Men vinter die syn milt in’t koopen. Maer als’t betaalt moet sijn, gaen loopen.

Men leert tot sijn sterfdagh toe.

Philippus den II. Koningh van Spanien.

Het is des Dronckaers schildt, altijdt het selve liet: Den Hemel seggen sy, is voor de Gansen niet.

Al op den erm, niet in den derm.

Sigismunda.

Koningh Iacob Almanzor.

De twee uyt-verkoren Ian Potagien.

Wonderbare en onghemeene kracht des Vlier-booms.

Men roept somwyl, ô, doodt staet by, En als sy komt, dan schricken wy.

Den Paus Sixtus V.

Basilius.

De gheveynsde Eerbaerheydt.

De misluckte schickingh.

De bedroghe Vryers.

De Trouw moet sijn, ghetrouw, en ryn.

Traianus Keyser.

Den loon naer werck.

Het eynde goet, algoet.

Hy vraeght naer den bekenden wegh.

Den Rechtveerdighen Prins.

Sulcken droefheydt die is goedt, Die daernaer ons vreught aen doet.

Van Parmenoos Vercxken.

Rycke Ministers, arme Koninghen.

Niemandt gheluckigh voor syn sterf-dagh.

Sonderlinghe drolicheydt.

Een Koninckryck wert haest ghevelt, Dat op-ghericht is met ghewelt.

Gheen saeck, oft staet, voor wel-doen gaet.

Sonder vreed’ en heyligheydt, Is gheen heyl oft saligheydt.

Een Vrouw bedrieght soo langh sy leeft, Die haer tot overspel begheeft.

Wonderbaere ghehenghenisse.

Raedtsel.

Uyt-legginghe.

De ongheluckighe Schoonheydt.

Gheen druck, noch pyn, jae self de doodt, Een goede ziel van deught ontbloot.

Een wyslyck voort, is waert ghehoort.

Den bedroghen Koopman.

Die slaet, en vraeght, moet den weer-om-stoot verwachten.

De gulde spreucken van Wenzelaus, Rechtsgheleerden.

Gheest-verschyningh.

Sot en bot.

Niemandt sonder Cruycen.

Vaderlycke goetheydt des Arts-Bisschop van Mecchelen.

Kuysche reden, syn goe zeden.

Van Satyren.

Van den Basiliscus.

Loose dieverey ontdeckt.

Bacchus kort-rycke.

Tot Leeringhe.

DEN

WYSEN

GHECK,

Uyt-deylende, soo Oude,
als Nieuwe

Geestigheden.
Voor alle Lief-hebbers by-een ghebraght.
Door I.D.G.

TOT BRUSSEL,
By JOAN DE GRIECK, Boeck-
verkooper. 1672.

VOOR-REDEN.

IONSTIGHE LESER.

DEN WYSEN GHECK

Tot de Vlamsche Ieucht.

DEN

WYSEN GHECK

EERSTE DEEL.

Een ghedenckwaerdighe ende wonderlycke gheschiedenis.

Om de minne van het smeer,
Leckt de Cat den Kandeleer.

Het hayr weer groyt is ’t dat-men ‘tsneyt,
Maer eer verloren, altydt queyt.

Hy steeckt naer staet,
Doch al te laet.

Den mensch vergheet, wie dat hy was,
Als hy tot eer gheraeckt te ras.

Hoe dat iemandt hoogher raeckt,
Hoe hy meer scheel ooghen maeckt.

Men vinter die syn milt in’t koopen.
Maer als’t betaalt moet sijn, gaen loopen.

Het is des Dronckaers schildt, altijdt het selve liet:
Den Hemel seggen sy, is voor de Gansen niet.

Men roept somwyl, ô, doodt staet by,
En als sy komt, dan schricken wy.

Sulcken droefheydt die is goedt,
Die daernaer ons vreught aen doet.

Een Koninckryck wert haest ghevelt,
Dat op-ghericht is met ghewelt.

Sonder vreed’ en heyligheydt,
Is gheen heyl oft saligheydt.

Een Vrouw bedrieght soo langh sy leeft,
Die haer tot overspel begheeft.

Gheen druck, noch pyn, jae self de doodt,
Een goede ziel van deught ontbloot.

Op het afsterven van haer Vader Hieronymus Heymans, oudt hondert
en ses jaer.

DEN WYSEN GHECK,
HET TWEEDE DEEL.