Joost van den Vondel: Iosef of Sofompaneas. Amsterdam, 1635.
Naar het Latijn van Hugo Grotius: Sophompaneas.
Uitgegeven door dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
092560 - Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

Continue
[fol. A1r]

HUIGH DE GROOTS

IOSEF

OF

SOFOMPANEAS.

TREURSPEL.

Vertaelt door I. v. VONDEL.

Gen. Iosef zal groeien, hy zal groeien als een spruit aen een bron.

[Vignet: Indefessus agendo]

t’ AMSTERDAM,
By WILHELM BLAEU,
M D CXXXV.



[fol. A1v: blanco]
[fol. A2r]

DE VERTAELER

aen alle Nederlanders.

EEr de getrouwe profeet Moses den Ioodschen volcke Goddelijcke wetten voorschrijft, verciert en behangt hy den ingang van zijn heiligh werck met de Godvruchtige voorbeelden der oude aertsvaderen, waer onder Iosef, mede Sofompaneas genoemt, als een heldere starre uitmunt, en verstreckt een zuivere spiegel der eerst verdruckte, maer namaels gekroonde deughd en Godvruchtigheid. Na verloop van zoo veele eeuwen koomt de Hebreeuw op het Roomsche toonneel, en speelt zijn personagie zoo deftigh in ’t Latijn, dat d’aeloudheid zich des verwondert, en hy onbeteutert neffens haer magh stand houden; een eere, die allen ouden zelfs niet gebeuren en magh. Hy koomt, gelijck een zon, op met de zonne, en treckt aller leergierigen oogen en ooren tot zich; de oogen met zijn aengebore en onverzierde bevalligheid; de ooren met zijn hemelsche en beslepe wijsheid. Hy voert het woord niet als een hoeder van schapen, maer als een harder van ontelbaere menschen, en een vorst des Rijcks, en leit eerst de grondvesten van zijn kunstigh gebouw, in ’t gelijcken van zijnen tegenwoordigen by zijnen voorleden Staet; in ’t aenteeckenen van de grondoirzaeck zijner omsuc- [fol. A2v] kelingen; in ’t beschrijven van den aerd der Egyptenaeren, en de zwaerigheid van dien benaeuwden tijd, en het middel om die te verduuren; in ’t beraedslagen om zijner broederen genegentheid t’ hemwaert te doorgronden, daer het princelijck onderwijs van zijnen zoon Manasses aen gehecht word. Daer na opent en zuivert hy, gelijck een voorzichtigh wondmeester, door scharpe en bijtende artzenye, de vervuilde en stinckende wonden zijner broederen, omze dan te verzachten te zalven en te heelen. Middelerwijl raeckt het volck op hollen, door de onverzaedelijcke geldgierigheid der goddelooze amptlieden, rechte bloedzuipers der schaemele gemeente. Hier zien wy den aenvang en voortgang van burgerlijck oproer, en de bittere vruchten des zelfs, naemelijck, den moord der amptlieden en des gemeenen volcx, het plonderen en verwoesten van Koptos, en het vervoeren der edelen in slaeverny, en de wispeltuurige regeering en jammerlijcke regeerloosheid daer op volgende, met den last om dit door krijghsvolck te dempen, en ordentlijck te straffen. Iosefs voorige wedervaeren, Faroos droomen en gezichten, en den welgeschickten Staet van Egypten, die anders niet en konden op het toonneel komen, worden geestigh in schilderyen te pas gebrogt. Daer op houd Iosef in het byzonder gespreck met zijnen broederen, en bejegentse met een zekere liefelijckheid, ondermengt met zerpigheid, en maeckt zich zelven bekent, en ziende hun aller verslege nederigheid, en waerachtige liefde en getrouwigheid [fol. A3r] tot zijnen vollen broeder, vertroost en omhelstze, en laet van blyschap traenen over hen en Benjamin, en doet alle toezienders zo schreyen en tot water smelten van beweegelijckheid, dat de treurspeelder den wijzen Euripides (die in het harteroeren boven anderen uitsteeckt) niet en durf wijcken. Benjamin toont mede dat hy zijn vaders vreedzaeme lessen niet in den wind en slaet. Endelijck loopt het treurspel vrolijck na het einde, met Faroos geluckwenschen aen Iosef; en de gunste, het goed, en de vryheid, die Iosef voor zijnen vader en broederen, en allen den Hebreen by den koning verwerft; het welck met eenen dieren eed bevestight word: en terstond met de profecye van Salomons huwelijck aen Faroos dochter, en de koomste van den beloofden Messias, zijn vlught voor den tyran Herodes in Egypten, en de beroepinge van Ioden en Heidenen tot het Christelijck geloof, heeft de rolle uitgedient des avonds, gelijckze ’s morgens begon. Ondertusschen zingen en speelen de reyen der Moorinnen als Engelen Iosefs loflijcke kuisheid, onverwinnelijck in de bloem zijner jeughd, tegens de bekoorlijcke schoonheid van zijns heeren gemaelin, en wat hem te lijden staet, eer hy ter eere geraeckt: hoe letterkunst en zeevaert by die van Fenicien gevonden, wat bedorve tijden daer op gevolght, en van den hemel gestraft zijn. zy zingen oock van den Nijl en zijn eigenschappen, en d’onzekerheid van des zelfs oirsprong, daer de Egyptische neuswijzen zoo veel winds om breecken, terwijlze nutter zaecken verzuimen: mitsgaders de [fol. A3v] schepping der eerste ouderen, het begin des huwelijx, en het bloedverwantschap daer uit geboren. Boven al blijckt hier Gods wonderbaere voorzienigheid, die de boosheid der blinde menschen buiten hun wit weet te bezigen en te beleiden tot behoudenisse van geheele koningkrijcken, landen en volcken; en wat al zwaerigheid men zomtijds kan verhoeden door de wijsheid van eenen eenigen raedsman. Iosefs onwraeckgierige verzoenelijckheid stelt hem eer onder den Christelijcken doop, als onder de wet der besnijdenisse. Hy draeght zich als een degelijck vorst, en toont dat mogentheid en vromigheid wel kunnen vergezelschapt gaen, zonder dat de regeerder zich aenstelle, als een die van schellemstucken en booze geveinstheid t’zaemen hangt. Men hoort hier geen grollen noch beuzelingen, veel min ophitzingen tot weerspannigheid, moorden, rooven, en plonderen; maer de toehoorder word aengemaent tot vrede en vromigheid; de vorst tot rechtvaerdigheid en Godvruchtigheid; de gemeente tot gehoorzaemheid aen God en den koning, en haere wettige overheid. Hier en is niets dat verre gehaelt, opgetoit, of geblancket is, maer de leeringen zijn zuiver gelijck oock de stijl: de schildery is natuurlijck levendigh en gloeiende. Ick hier mede vast in ’t vertolcken en rijmen bezigh en verruckt zijnde, liet my zomtijds voorstaen, dat Iosef, of in den treurspeelder verrezen was, of dat de treurspeelder Iosefs spoor moest bewandelt hebben. Secretaris Daniel Mostert, en Ioan Victorijn, beide Rechtsgeleerden, boden [fol. A4r] my rustigh de hand. Wy hebben het Latijn niet al te dicht willen op de hielen volgen, noch oock te verre van onzen treffelijcken voorganger afwijcken. Maer of wy hier in de rechte maete houden, dat zal het Groote Vernuft (nu na veele rampen en wederwaerdigheid tot de waerdigheid van koninglijcke gezantschap verheven en verheerlijckt, en met gewightige Rijxzaecken beslommert) kunnen oordeelen, wanneer het zich gewaerdige onzen Neerlandschen Sofompaneas in zijn stamelen te berispen, en hem zoo volmaeckt in Duitsch als in Latijn te leveren, en wy zullen zijn oordeel als een orakel opneemen, en wenschen dat d’almaghtige hem lange spare, en in zijn doorluchtigh ampt zegene met wijsheid en kloeckhartigheid, tot eere van Neerland, vereeniging der geheele Christe wereld, ende genoegen van veel duizend eerlijcke zielen, die hem hartelijcke liefde toedraegen.

                    t’ Amsterdam, M D CXXXV,
                        den 1 van Wijnmaend.


[fol. A4v]

SPREECKENDE PERSONAGIEN.

IOSEF mede SOFOMPANEAS genoemt.
DE REY DER MOORINNEN.
RAMSES, Iosefs hofmeester.
IUDAS,
RUBEN,		 } Iosefs broeders.
BODE.
SIMEON,
BENIAMIN,		 } Iosefs broeders.
FARAO, koning van Egypten.
STOMME.
MANASSES, Iosefs zoon.
STOET EN LIIFWACHT van Iosef en den koning.
IOSEFS ANDERE ZEVEN BROEDERS.

Het tooneel is te Memfis.
Continue
[fol. B1r]
HET EERSTE BEDRYF.

Iosef.
      NU alle duisternis voorvlughtigh is geweken,
      Zoo komt het zonnelicht al weder uitgestreecken
      Met heerelijcken glans, gelijck in ’t purpren kleed
      Een prachtigh bruidegom uit zijne kamer treed.
      (5) De dagh, op zijne beurt, gelijck hy plagh, gerezen,
      Getuight wel klaer van God, en van ’t oneindigh wezen;
      En zichtbre straelen viers die toonen yeder een,
      Al klaerder als fijn goud en zuiver elpenbeen,
      Den allerhooghsten God, op zijnen troon verheven,
      (10) In ’t ongenaeckbre licht, en eeuwigh duurend leven.
      De dagh, en moeite, en zorgh, beginnen te gelijck.
      ’t Ondraeghelijcke pack van dit grootmaghtigh Rijck,
      Het welck van Meroë zich uitstreckt aen de stranden,
      En al de last van ’t land, omarremt van de randen
      (15) Des wijd vermaerden Nijls (wiens oirsprong God den Heer
      Bekent is) leunt op my, en niemants schouders meer.
      Laet zich een ander vry verwondren om gebouwen
      Van duurzaem cedren hout, op Liban afgehouwen;
      Geboomte en marmersteen, gerechten zonder end,
      (20) En uitheemsch slagh van visch, den onzen onbekent,
      En ’t opgejaeghde wild, daer ’t Zuiden af magh boogen,
      En vogels in het net des Arabiers getogen,
      En kleedren van de wol der Seres ons gestuurt,
      En binnen Babylon op ’t geestighst geborduurt,
      (25) En parlen, blanck als sneeuw, gevischt op Indus kanten;
      Om ’t hof, en om den vorst, zijn lijfwacht en trawanten:
      Al dat is min als niet, al ydelheid, hoe schoon,
      En voor zoo groot een’ last een al te kleine loon.
      Wat is ’t een zwarigheid den tulleband te draegen;
      (30) Die, onder ’t geen waer door men Faro moet behaegen,
[fol. B1v]
      Een’ zekren luister heeft, en uiterlijcken schijn,
      Die in een’ man van staet, en die in aensien zijn
      Vereischt word, en waer op ’t gemeene volck blijft staeren.
      Ick treck wel dienst van pracht en blinckende Tiären,
      (35) Maer schep geen lust daer in. Hoe vryer van te voor,
      Hoe onbeslommerder brogt ick mijn jongkheid door,
      Doen ick in ’t luchtigh kleed een zorgloos leven leide,
      En Abrams kudde volghde, in Sichems groene weide,
      En het genoeghlijck dal, dat dauw en regen drinckt,
      (40) En vrolijck tusschen twee gezonde heuvels zinckt.
      Geen kostelijcke spijs mijn’ graegen honger boette,
      Geen hoofsche leckerny; maer ’t geen ick eerst ontmoette,
      ’t Zy dat ’er alruin bloeit, of pallemboomen staen,
      Wier tack zich niet en buight, hoe zwaer hy hangt gelaen.
      (45) Geen Meroeesche wijn mijn dorstigh hart ververschte,
      Geen dranck oock, dien de Nijl uit zijne graenen parste,
      En Zythus word genoemt by den Egyptenaer;
      Maer eene zilvre bron, en altijd springende aêr.
      Daer onze vaders zelfs zich meê genoegen lieten.
      (50) Mijn speel en rinckeltuigh dat waren slechte rieten,
      Met wasch aen een gekleeft, waer op ick eer bewees,
      En na ’s lands wijzen staegh den grooten schepper prees.
      Indien de bitse nijd op my had dit vermogen,
      Doen ick noch dicht by huis, en onder vaders oogen,
      (55) En by mijn’ broedren schier alleen hem was ontrent;
      Indien de droom van ’t ampt, waer toe ick steegh in ’t end,
      Mijn kindsche onnozelheid dien bittren haet kon baeren;
      Wat hangt my over ’t hoofd by deze Egyptenaeren
      Te Memfis, nu ick, hier een vreemdlings aengezicht,
      (60) Zoo groot een’ staet bezit, dat alles voor my swicht?
      Dit volck is bars van aerd, en kitteligh van ooren,
      En weigert dickwils ’t juck van eigen ingeboren;
      Het welck tot meerder moeit gedijt van hem, die ’t woord
      Des koningks voeren moet. ’t Is nimmer als ’t behoort:
[fol. B2r]
      (65) ’t En wil geen’ toom te kort noch al te lang gehengen.
      Men moet de zachtigheid van pas met strafheid mengen,
      En zien dat zedigheid verzel de majesteit.
      Dees dingen hebben elck hun eige zwarigheid;
      Maer boven dat is yet van wightiger bezwaren.
      (70) Wanneer een schip voor wind gaet bruizen door de baren,
      Dan word het licht gestiert van een gemein verstand:
      Maer kunst is ’t, als het ruischt en barrent op het strand,
      Als buien na den toom van ’t roer te luistren weigren,
      Een stoker van een’ wind den grond der zee doet steigren
      (75) Tot aen de wolcken toe, en geesselt al het vlack,
      Te houden zijne streeck. Egypten, zulck een’ krack
      Gevoeltghe in dezen storm, nu ’t kooren van den velde
      Den landman in zijn hoop te leure tweemael stelde,
      En ydele airen gaf, en halmen zonder zaed;
      (80) Een plaegh die altijd was gevaerlijck voor den Staet:
      Want hongers nood en weet van nergens op te passen.
      Een uitgehongert volck is al ’t gezagh ontwassen.
      Ick loof ten hooghsten God den vader, en de bron
      Van alles wat ’er word bescheenen van de zon,
      (85) Dat hy, gezint om zorgh in dees benaeuwde dagen
      Voor d’arreme gemeente en ’t gansche Rijck te dragen,
      Door my uitvoeren wou zijn’ wil en wijs besluit,
      En dien beschoren nood ons spelde lang voor uit.
      De voorige overvloed boet nu ’t gebreck der airen,
      (90) En levert ons vol op, in deze onvruchtbre jaren:
      En door mijn voorzorgh leeft Egypten niet alleen,
      Maer Syrien roept zelf om hulpe met gebeen.
      Dit middel vond de vooghd der menschelijcke zaecken,
      Om ’tgeen ick eertijds droomde en spelde eens waer te maecken.
      (95) Mijn broeders hebben, eer de honger hen vernielt,
      Al tweemael onbekent voor my ter neer geknielt.
      Mijn oude vader zelf heeft tweemael door mijn broeders
      My jammerlijck gesmeeckt, oock zy, die nu mijn moeders
[fol. B2v]
      Gewoone plaets bekleedt. Ick ben die star, dat licht,
      (100) Daer vier en zevenstar voor boogen ’t aengezicht:
      Voor wie de Zon en Maen, tot een eerbiedigh teecken,
      Haer goude straelen zelfs, en zilvre hoorens streecken.
      Schoon haet en nijd wel eer mijn broeders daer toe brogt,
      Dat met der dood gedreight, en tot een’ slaef verkocht,
      (105) Ick herwaert werd vervoert, in zoo veel drux en smarte,
      ’k Vergeet dat altemael, ’k vergeef het hen van harte,
      Als die van zachten aerd, van vader opgevoed
      Tot deughd, gebeten ben door zoo veel tegenspoed.
      Doch ’k ben met recht belaen, of noch in ’t hart magh zitten
      (110) Een wortel van dien wrock: dies (om eens om te spitten
      Den harden grond, die zich zoo diep in ’t binnenst streckt,
      En eertijds met een’ mist van veinzen werd bedeckt)
      Is ’t noodigh op dit stuck al mijn verstand te wetten.
      Dit’s d’oirzaeck waerom ick op gistren dede zetten
      (115) Meer dischgerechten voor den allerjongste, en zocht
      Of ick uit hun gebaer en wezen mercken moght
      Of zy mijn’ vollen broer verdraegen en beminnen,
      Dan of ’er d’oude haet en veete steeckt van binnen:
      Maer ick en kon het noch niet klaer genoegh verstaen.
      (120) Ick moet ’er noch al meer met ernst op houden aen.
      Een opgedichte schuld van dievery zal ’t melden,
      En vreeze dat het moght den jongen ’t leven gelden.
      Het schip en vaert altijd niet recht voor wind in ’t meer:
      ’t Is zomtijds beter dat het omloop en laveer.
      (125) ’t Is zomtijds groote kunst, om achter list te raecken.
      Ick hoop hen allen vroom te vinden of te maecken.
      Manasse hoor: zoo u word d’eene of d’andre tijd,
      Wanneer ghy mannelijck, en tot uw jaren zijt,
      Een deel van ’t Rijck betrouwt, zoo hou dit land te vriende,
      (130) En voor uw vaderland, vermits het dat verdiende.
      Zie datghe deughd met deughd en weldoen weêr vergeldt.
      Denck dat de koning is in Godes steê gestelt.
[fol. B3r]
      Uw gulde hoofdwet zy te volgen zijn bevelen,
      Gehoorzaem hem te zijn, en trouw in alle deelen.
      (135) Schuw opgeblaezenheid, en al wat grootsheid baert.
      Der vorsten mogentheid en gunst zijn bros van aerd.
      Een oogenblick die velt d’uitmuntenste ter neder:
      Die strax geboden gaf vervalt tot bidden weder.
      Indien uw hoogheid wordt gequetst, geschied u leet,
      (140) Zie dat ghy ’t garen elck vergeeft, en ’t quaet vergeet;
      Nadien wy menschen zijn. wy struicklen allegader
      Heel lichtelijck, als blijckt aen onsen eersten vader,
      Die door ’t verboden oeft te proeven deerlijck sneeft.
      God zelf wordt licht verbeen van elck die licht vergeeft,
      (145) En meet elck zoo hy mat. Ghy moet voor al betrachten
      Godvruchtigheid de hoofd en hooghste deughd te achten,
      En ’t zout dat alle deughd voor stanck en rotting hoed.
      Godvruchtigheid vertreed de dood met haren voet.
      Vermy de ledigheid, wiens aerd is deughd te haeten.
      (150) De hooge Staet en ’t ampt zich gaerne vieren laeten.
      Zoo ras een man tot Staet en eenigh ampt geraeckt,
      Ontgaet hy niet de Faem, die alles ruchtbaer maeckt;
      Dan of’t met schande zy, of ’s vollex prijs en zegen,
      Daer aen heeft hy veel maghts, dat is aen hem gelegen.
      (155) Maer laet ons, dat ons plicht ten vollen werd voldaen,
      Stads schuuren nu bezien, en ’t opgeleide graen.

Rey.
      Asnethe (die alleene leit
      Op ’t zachte bedde, en zich vermoeide,
      Met luistren na heur’ man, die vloeide
      (160) Van aengenaeme lieflijckheid)
          Gezint de schade van den nacht
      By daegh met slaepen in te haelen,
      Belast ons hier aen dees metaelen
      Geslote poort te houden wacht:
[fol. B3v]
          (165) Gelijck wy doen, die herwaert aen
      Gezonden van den vorst der Mooren,
      Uit een doorluchtigh bloed geboren,
      Haer trouwelijck ten dienste staen;
          En Nubien verlieten, daer
      (170) De Niger stroomt, zoo hoogh in ’t Zuiden,
      Bewoont van veer gelege luiden,
      Gelijck getuight ons aller hair;
          Dat wy als golven van de zon
      En niet met yzer krullen laten.
      (175) Ons platte neuzen wijd van gaten,
      En ’t zwarte vel, dat naulix kon
          Het steecken van den zonneschijn
      Verdraegen, daer heur straelen branden,
      Ons dicke lippen, daer de tanden
      (180) Van wit yvoir omheint van zijn,
          Getuigen van ons vaderland.
      Geluckigh huis, daer man en vrouwe
      Verknocht zijn door gelijcke trouwe,
      En daer de zoon het huwlixpand
          (185) Uit ’s vaders aenzicht schijnt gesneen,
      En d’overkuische gemaelinne
      Haer’ man versekert van haer minne,
      En hem bemint en anders geen’:
          En daer de kraemvrouw vrolijck leeft
      (190) Met hem, en hy, als woeste heeren
      Gewoon zijn, ’s nachts niet loopt boeleeren,
      En t’huis geen stof tot onlust geeft:
          Maer een alleen bemint. dit vroom
      En onbezoedelde geweten
      (195) Is van geen’ geilen lust bezeten,
      Maer houd zijn lusten zelfs in toom:
          Gelijck hy slaef en jongling, noch
      Zoo korts, bedwong de valsche minne,
[fol. B4r]
      En vryer was als zijn heerinne;
      (200) En d’overspeelster haer bedrogh,
          Haer naeckte borst, en schoon gezicht,
      En tong (die eerst wel vriendlijck smeecken
      Maer strax weêr vier en vlam kon spreecken;
      En wiens gebod hem hiel verplicht)
          (205) Versmaeden dorst; gelijck in ’t meer
      Een harde steenrots opgewassen,
      Om op geen’ storm noch stroom te passen,
      Noch bulderen van wind en weer.
          Wat wiltghe, zeit hy, dat ick my
      (210) Verloope tegens mijnen heere
      Door een aertsschelmstuck, en uw eere
      Beklad, en door die schelmery
          De toegezeide trouwe breeck,
      En tegens Godes wil en wetten,
      (215) Mevrouw, mijn ziele ga besmetten,
      En haer in vuile schennis steeck.
          O ghy beleider van den dans
      Der starren, die de jaergetyen
      Alzoo verdeelt en voort doet glyen,
      (220) Dat nu met haeren roozekrans
          De lente pronckt, ’t gewas daer aen
      Door hitte rijp word om te plocken,
      En dan de herrefsts wijngerdstocken
      Met blaeuwe druiven zijn gelaen,
          (225) En dan de vorst het aerdrijck sluit;
      Waerom verdraeghtghe, dat tot ’s vromen
      Verdrucking schelmen boven komen?
      Een vrouw op goddeloosheid uit,
      En overspeligh van gemoed,
          (230) Den jongling, dienze ’t kleed ontruckte,
      Doen haer die heete toght misluckte,
      Noch in de boeien worpen doet,
[fol. B4v]
          En leit haer eige schuld op hem,
      En loert haer’ man, en ondertusschen
      (235) Den rechter treckt met vriendlijck kussen
      En een beweeghelijcke stem.
          Nu leit, op* zijnen hals gevaen
      Hy, die heel schootvry van de kuischeid
      (Waer by de schoonheid zelden t’huis leit)
      (240) Gemaeckt, de stormen uit kon staen.
          De heilige en oprechte by
      De rechte eebreeckers moet verkeeren:
      Hoewel hy daer oock weet te leeren,
      Wat schande huwlijckschennis zy.
          (245) De kercker is verwondert om
      Zijn’ heuschen mond en rijpe reden,
      En om zijn ingetoomde zeden.
      Zijn schaemrood aenzicht maeckt elck stom.
          De megevangen zich verstreckt
      (250) Een rechter: wie zijn’ eigen wandel
      Wel gade slaet, bevint zijn’ handel
      Van veel mishandeling bevleckt.
          Gelijck God zijnen wil niet heel
      Verberght aen d’uitverkore scharen,
      (255) Zoo wil hy dien niet openbaren
      Ten vollen aen zijn errefdeel.
          Als een rechtschapen oorlooghsheld
      De vroomheid van zijn soudenieren
      Gebruickt op veelerley manieren,
      (260) En menighmael te werrek stelt;
          Zoo wil ons aller vader meê
      Dien hy bemint in ramp doen harden:
      Verhoende datze niet en werden
      Wanhoopigh door al ’t hartewee.
          (265) Doch hy en laetze midlerwijl
      Niet ondergaen door troosteloosheid;
[fol. C1r]
      Maer stut den lijdzaeme in zijn broosheid
      Met blijde hoop, een stercke stijl.
          Alzoo was d’onze oock even vry,
      (270) In ’t midden van het naere duister,
      En buiten dwang van yzre kluister,
      Bevryende andren noch daer by:
          Te vooren noit gewentelt in
      Begeerlijckheid, nu onbeneepen
      (275) Van vrees; en die eerst had gegreepen
      Door zijne schoonheid zijn heerin,
          Verwon gevangens en cipier,
      En was door zijne gaven stercker
      Als zy. Hem werd de gansche kercker
      (280) Alleen betrouwt: waerom men hier
          Uit spelde zijne heerschappy:
      Gelijck hy noch gevaen regeerde,
      En daer de kercker ’t licht ontbeerde,
      In ’t midden van zijn slaverny,
          (285) Verscheen de goddelijcke dagh,
      En quam de zuivre ziel verlichten.
      Hy ley aldaer den boozewichten
      Hun droomen uit, als of hy ’t zagh,
          En wist den eenen zijne dood,
      (290) Den andren zijn ontslagen leven,
      Gelijck ’t hem God had ingegeven,
      Te zeggen in den bangen nood.
          Zoo sleet die droeve tijd, tot dat
      ’t Gezicht des konings hart deê yzen,
      (295) En hy verbaest d’Egyptse wijzen
      Vergeefs om raed verzocht en bad;
          En uit den loop der starren ’t wit
      Van duister noodlot pooght te weten,
      En maeckt terstond van boey en keten
      (300) Hem los, die tot zijn onschuld zit:
[fol. C1v]
          En eert zijn’ duim met diamant,
      En kleed hem braef in witte zye,
      En draeght hem op de landvooghdye,
      En zet hem aen zijn rechte hand.

Continue

TWEEDE BEDRYF.

Ramses. Iudas. Ruben.

Ram. (305) O Iongsken, dat ick u, dus jong, en al beneepen
      Van ysre boeien, moet na ’et hooge hof toe sleepen
      Van Sofompaneas, doet zelf mijn harte wee;
      Maer ’t is door dwang: mijn last en brengt niet anders meê,
      En ’k moet mijn meesters wil volbrengen, niet bedillen.
Iud.   (310) Och Ramses, moght het zijn, ick zou ter nood wel willen
      Wat spreecken voor het kind, en voor zijn ongeval.
      Zoo ’t eerlijck opzicht, en zijn hart noch zonder gal,
      Den jongen, van het geen dat hem word opgeteegen,
      Niet heel ontschuldigen, zoo wil eens overwegen
      (315) Wat gistren is gebeurt. Het geld dat uwe hand
      In onze zacken stack uit enckel misverstand,
      En al in Syrien, te veer om na te taelen,
      Vervoert werd, daer men ’t oock met recht niet weer kon haelen,
      Dat brengen wy van zelf u weder zonder last;
      (320) En tot schenckaedjen noch het geen tot onzent wast,
      En kleen is van waerdy, hoewel een danckbaer teecken;
      Als honigh, artzeny voor veelerley gebreecken,
      Amandels, Dadels, Myrrhe en Balssem: ja indien
      De muil meer torssen kon, ick meen ghy zoud dan zien
      (325) Dat wy niet karigh zijn, veel min ons gierigh noemen.
Ram.  De zaecke spreeckt te klaer: hier hellept geen verbloemen.
      ’k En roer het geld dat ghy betaelde voor het graen,
      En in uw zacken stack voorheenen, niet eens aen:
      Ons hof dat vloeit van geld, meer als wy wenschen konden.
      (330) Maer merck, de goude kop, by ’s jongens goed bevonden,
[fol. C2r]
      Is die, waer uit mijn heer gewoon is wijn alleen
      Te offren, als hij stort zijn vierige gebeen
      Voor zich en zijn gezin, en verreght God met smeecken,
      Dat hy hem openbaer, door eenigh helder teecken,
      (335) Het geen toekomende is: want God ontdeckt dien man
      Verborgentheden, daer geen mensch af weten kan.
Iud.   Weet hy verborgentheen, zoo weet hy, ’t kan niet missen,
      Dat wy onschuldigh zijn.    Ram. Doortast eens uw gewissen,
      De waerheid zultghe best uit uw gemoed verstaen:
      (340) Maer oordeel stuckswijs niet van ’t geen ghy hebt gedaen.
      Ghy moet den ganschen loop uws levens wel doorgronden,
      Van uwe kindsheid af. God straft altijd de zonden
      (Want hy langmoedigh is) niet op de versche daed:
      Maer ziende datmen ’t een op ’t ander schelmstuck laed,
      (345) Vergeld de lang gespaerde al met een scherper roede.
      De reuzen pleeghden lang met ongetemden moede
      Hun boosheid, eer de plas des hemels neder zeegh
      In zee, en weer de zee tot aen de starren steegh,
      En golven, strand, en duin, en bergen overvlogen.
      (350) Het volleck van dien tijd, dat lang had uitgespogen
      Zijn boosheid tegens God, en uit vermetelheid
      Gelastert en gedreight des hooghsten majesteit,
      Werd, doen het een gebouw ten hemel op wou haelen,
      Gesteurt en gansch verstroit, door warring veeler taelen.
      (355) Na dat het van veel bloed en wreedheid was besmet,
      En tegens de natuur en hare zuivre wet
      Zich zelven had verhit, quam God om laegh gestegen,
      En stack de steên in brand door eenen zwavelregen.
Iud.   Vervloeckt moet Dothan zijn, en oock de duisternis
      (360) Des grondeloosen kuils, die naer en yslijck is:
      En ghy Arabisch volck, wiens baetzucht van verzaeding
      Noch van vernoegen weet, waerin hebt ghy geen gading?
      Hoe klopt mijn hart: hoe denck ick aen u met verdriet.
Rub.  ’t Gedencktme noch hoe zeer ick u dat stuck ontried.
[fol. C2v]
      (365) My dunckt ick zie hem noch erbarmelijck staen smeecken
      Zijn broeders, die niet eens hem wilden hooren spreecken.
      God heeft zijn stem verhoort, dat druckt ons nu zoo fel.
Iud.   Berispen is geen kunst, zoo ghy u zelven wel
      Beziet, ghy zult u meê om uw gebreken schaemen.
Ram.  (370) Wat mompelt ghy aldus in ’t heimelijck te zaemen?
Iud.   Wy roemen Syrien, een land dat hoogh geacht
      De woonplaets heeft geweest van vaders oud geslacht,
      Den nagebuur bekent, door zijne vrome daeden,
      Daer groote vorsten zelfs in vast verbond meê traden,
      (375) En wiens oprechtigheid en deughd al ’t land verbreit
      Dat tusschen den Eufraet en de Iordane leit.
Ram.  Maer ’t volleght altijd niet dat juist de kinders bloeien
      En komen in de deughd der oudren op te groeien.
      ’t Gebeurt wel dat de geen die van den vromen quam
      (380) Door schelmery ontaerd van zijnen eersten stam.
Iud.      O teere spruit van onzen bloede,
              Nu in uw bloem en eerste vreughd,
              Hoe ongeluckigh is uw jeughd
          En jongkheid, die niet eens bevroede
              (385) In welcke rampen datze leit
          Gedompelt. Aengenaeme kaecken,
          Zoo zoet en liefelijck in ’t blaecken,
              Als purper over melck gespreit:
          Gelijck de roos begint t’ontluicken.
              (390) O glinstrigh hair, dat goud verdooft,
              Waer in een luchje speelt om ’t hoofd,
          Voor hoe veel slagen zultghe duicken:
              Of zoo ghy ’t leven noch behoud,
          Hoe diep en naer leght ghy gevangen,
          (395) Met duisternis en schrick behangen:
              Of in wat land, in wiens gewouwt
          Vervoertmen u uit vaders oogen,
              En van uw’ broedren alzoo wijd
[fol. C3r]
              In slaverny. Helaes! ghy zijt
          (400) Tot dit verdriet niet opgetogen:
              Ghy die van oudren werd geteelt,
          Daer koningen zich meê verbonden.
          Och vader zal te geene stonden
              Meer aenzien, hoe ghy loopt en speelt
          (405) Langs ’t huis, gedost met bonte vellen.
              Ghy zult, wanneer wy zijn vermoeit
              Van ’t weiden, als de hitte groeit,
          En in het Zuiden ons koomt quellen,
              Niet met den middaghskost, als eer,
          (410) Van huis af komen aengesprongen;
          En mooghlijck zullen quade tongen,
              Die allesins doch zijn, u weer
          Een’ lack opworpen, daer u, arme
          En vreemdling, niemants hulp bescharme.
Ram.  (415) Ick prijs u datghe mint uw’ naesten bloedverwant.
      De menschen scheelen veel in zeden. Yeder land
      Dat heeft zijn eige wet, na wil der heerschappyen,
      Of na zulx d’oirbaer van de plaets en ’t volck kan lyen:
      Dees wet heeft alzins plaets, die niet en word gesneen
      (420) In cedren hout, metael, of gladden marmersteen,
      Maer zelf in ’t harte staet met eige hand geschreven
      Van hem, die alle ding zijn’ oirsprong heeft gegeven.
      Wie deze niet en kent en kent zich zelven niet.
      Zelf ’t wildste dier bemint, als ’t zijns gelijcken ziet.
Iud.   (425) Ghy zoud ons op ons zeer niet beter kunnen raecken.
      Maer zie de landvooghd koomt, die al ’t bewint der zaecken
      Van ’t Rijck heeft, uit zijn huis, met lijfwacht om zich heen.
      Wat raed nu, om geloof te krijgen by de geen’,
      Die ’t aengetegen stuck voor vast en zeker achten?
      (430) Bekent men ’t, wat gena is dan voor ons te wachten?
      De wroeging van ’t verleen mijn zinnen zoo verdooft
      Dat ick versuf, en zie bestorven om mijn hoofd.


[fol. C3v]
Ramses. Iosef. Iudas.
Ram.  ’t GAet wel. Ten leste werd de rechte man gevonden.
      By dezen, dienghe dus geboeit ziet en gebonden,
      (435) Werd d’offerkop ontdeckt. Ick nam dien eenen meê.
      Zijn broeders volghden hem, die vast hun hartewee
      Betuigen, en vol drucks aldus hun kleedren reeten.
Ios.  Verblinde menschen, hoe, wat durft ghy u vermeeten?
      Wat baetzucht heeft u doch tot zulck een stuck vervoert?
      (440) En kentghe my niet meer, die van Gods geest geroert
      Al wat verborgen is weet aen den dagh te bringen,
      En door en door versta den grond van alle dingen?
Iud.   Grootmoedighste van ’t Rijck, de tweede aen Faroos kroon,
      Wat zullen wy (op dat men deze daed verschoon)
      (445) Die met geboge knien voor u op d’aerde leggen,
      Tot ons verdadiging en aller onschuld zeggen?
      Met wat getuigen ons beschermen, die alree
      Zijn overtuight van hem, die zit in Godes steê?
      Maer ghy die volcken toomt, betoom en laet doch vallen
      (450) Uw groote hevigheid, het zwaerste stuck van allen,
      Noch wil niet al het geen ghy wel vermooght en kunt.
      Bescherm ons leven doch, dat ghy ons hebt gegunt
      En redde uit honger: red het weder na ons wenschen.
      Een zaeck verheft tot Goon de sterffelijcke menschen;
      (455) Dat ’s op te helpen hen, die slibberden op ’t glad.
      Maeck slaeven, niet alleen dien dezen beker had,
      Maer oock zijn vijf paer broers, die zich dees straf getroosten.
Ios.  ’t Was eer ’t gebruick en noch by veelen in het oosten,
      Dat straffe niet alleen de booswicht en ontfing,
      (460) Maer over ouders, broers, en over kinders ging,
      En in een zelve schuld vijf heele huizen raeckten,
      Om stucken, daerze zich noit schuldigh aen en maeckten:
      Maer zedert dat my hier dit ampt werd opgeleght,
      Zoo bloeide in Faroos Rijck al heel een ander Recht,
[fol. C4r]
      (465) Een Recht dat eeuwighlijck zijn’ adem op moet haelen.
      Elck zondight maer voor zich. De schrick en gaet de paelen
      Der misdaed niet voorby: al wie misdoet die boet.
      Wie op de misdaed nu gegrepen is, die moet
      Mijn eigen slave zijn. Dat d’andren vry van vlecken
      (470) Na hunnen vader vry, die vast verlangt, vertrecken.
Iud.   Hoewel ick, om den glans van uwe majesteit
      (Den koning zelf gelijck) en ons gelegentheid,
      Niet spreecken durf; kunt ghy bedwingen uwen tooren,
      Zoo bid ick, dat ghy u verwaerdight aen te hooren
      (475) Genadigh slechs zoo veel (doch ’t geen in dit geval
      Genoegh tot bidden is) ick arrem mensch u zal
      Verhaelen. D’eerste reis, dat wy gebroeders t’zaemen
      Van hongers nood geparst alhier om voorraed quamen,
      Berichte ick u, doen ghy verhoorde ons allegaer:
      (480) Wy waren alle zoons van een’ stockouden vaêr,
      Die verre boven ’t peil van ’t menschelijcke leven,
      In zijnen ouderdom zoo lang was overbleven,
      Dat, boven ons tien zoons, hy noch een’ andren had,
      Die in de bloem der jeughd zijn lust was en zijn schat,
      (485) Om dat die schier in ’t end zijns levens werd geboren;
      En noch een eenigh kind, geteelt by een verkoren
      En lieve moeder, doen noch onlangs overleen,
      Waer by hy noch een’ zoon gewonnen had voorheen,
      Ghy woud dat wy tot u dien jongen brengen zouden,
      (490) Op dat hy in uw maght en gunst moght zijn gehouden.
      Daer tegens zeiden wy, maer ’t was vergeefsche praet:
      Dat een gewisse dood afknippen zou den draed
      Van vaders leven, quam hy van dat pand te scheiden:
      Want ghy en woud, zoo wy hem zelf niet voor u leidden,
      (495) Ons hooren nochte zien. Dit was een bitter woord
      Voor dezen ouden stock; die alzoo ras hy ’t hoort
      Niet spreecken kon: men kon hem in zijn traenen wasschen.
      Het grijs Godvruchtigh hair begruisde hy met asschen
[fol. C4v]
      En slijck, en zagh’er zwart bekrozen uit een wijl.
      (500) Doen nu al ’t graen, het welck gebrogt werd van den Nijl,
      Verteert was, en wy vast malkandren bang aenkeecken,
      Vermits de voorraed schier verteert begon t’ontbreecken;
      Belaste d’oude man ons wederom om graen
      Te reizen na dit Rijck: maer wy daer tegens aen
      (505) Verhaelden uw bevel, het welck men moest betrachten,
      En dat, indien wy niet den jongen mede bragten,
      Geen kooren meer voor ons ten beste was. Daer na
      Begon de droeve man: mijn trouwe wederga,
      Mijn Rachel baerde my twee zoonen, van die beide
      (510) Was ’t d’oudste, die helaes! van mijne zijde scheide,
      En dien ick zedert noit en zagh, noch nimmermeer
      En dencke weer te zien: die leider noch zoo teer
      Van een verslindend dier verscheurt is en verslonden,
      Gelijck wy trouwen doen uit uwen mond verstonden.
      (515) Indien ghy nu den jongste oock van mijn’ oogen ruckt,
      En het gebeurt dat hy al meê verongeluckt,
      (Want dickmael word de mensch op ’t spoedighst weghgenomen)
      Wat zal my arm oud man al droefheid overkomen:
      Van hartzeer uitgeteert, vol drucx, van ’t leven schuw,
      (520) Zal ick ten grave gaen. Nu bid, nu smeeck ick u,
      Om dezen grijzen man, nadien ghy oock voor dezen
      Een’ ouden vader had, zoo ’t eenighzins magh wezen;
      Ick bid u om zijn ziel, die na dit kind verlangt,
      En nergens aen zoo zeer als aen ’s kinds welvaert hangt,
      (525) En om zijn minste leed het zwacke lijf ontglipte;
      O heiland van dit Rijck, behoeder van Egypte,
      Gedoogh niet dat men u den dood des ouden wijt’.
      Ick bid maeck my uw’ slaef in plaets van hem. Ghy zijt
      Verzekert grooter dienst van my als hem te trecken.
      (530) Zoo teer een kind zal slechs een last in huis verstrecken.
      Ick bleef by vader borgh, en ben voor hem verplicht.
      Laet ick zoo trouweloos niet onder zijn gezicht
[fol. D1r]
      My laeten om mijn woord en mijn beloften maenen:
      Dat hy, met zucht op zucht en biggelende traenen,
      (535) My niet bestraf, en ick, wanneer men in den schoot
      Der aerde hem begraef, heet oirzaeck van zijn dood.
Ios.  ’k Geloof daer is wat aen, na dat ick heb vernomen,
      Maer twijfel of het al op waerheid uit zou komen.
      Wie lichtlijck borge blijft heeft licht berouw daer aen.
      (540) Men zal’er, als het past, wat nader acht op slaen.
Iud.   Hoe groot is uw geluck, o Iosef, zoo ghy ’t leven
      Ontbeert, om datghe niet in druck zijt overbleven
      Als wy, en zoo ghy leeft, om dat God zelf uw leet
      Niet ongewroken laet, noch ’t onrecht en vergeet.
Rey.
      (545) BEoosten aen Egypten leit
      Fenicien, alsins verbreit
      Door twee noch nieuwe vonden,
      Dat al de wijzen kibblen laet,
      Of zy tot nadeel of tot baet
      (550) Der menschen dienen konden.
          Taautas naem op wiecken zweeft,
      Door ’t geen het eerst gevonden heeft:
      Want al wat in de baeren
      Op aerde in lucht en hemelkloot,
      (555) Die ’t al verberght in zijnen schoot,
      En al wat van ’t ervaeren
          Vernuft des menschen, ’t welck den schat
      Van ’t groote ruim en ’t Al bevat,
      Oit magh gevonden wezen,
      (560) Dat beeld het al (o klaer beduid)
      Met twalef paeren lettren uit,
      Bekent by dieze lezen.
          Maer ’t zelve volleck nimmer stil,
      (Of koorts, en dier, en krokodil,
[fol. D1v]
      (565) Die toeleit op bederven,
      Niet volcx genoegh verslonden) ging
      Verzieren noch een zonderling
      En mislijck slagh van sterven.
          ’t Begon het schuimend pekelzout
      (570) Te ploegen met een hobblend hout,
      Niet langs bekende kuste,
      Maer diep in zee en veer van honck
      Voor wind, en daer de Noordstar blonck
      Te vaeren, waer ’t zich luste.
          (575) Niet om uitheemschen met zijn stuur
      Te haelen al het geen natuur
      Met luttel wel te vreden
      Vereischt, maer overlaen en vol
      Van schat te brengen purpre wol,
      (580) Om koningen te kleeden;
          En oock den groenen esmerald,
      Die aen der fockren vingers bralt.
      Dit alles is gewassen
      Uit goudzucht: dees vervloeckte toght,
      (585) (Die eerst ons leerde op stormen, nocht
      Op wind of weer te passen,
          En op een brosse en krancke kiel
      Te wagen onze diere ziel)
      Waer toe brengt zy de menschen!
      (590) Zy onderscheid geen goed van quaed.
      De Godsdienst wijckt voor eige baet.
      ’t Is roof al dat wy wenschen.
          De vrybuit is de beste waer.
      Men roofde ’t wel van Gods autaer.
      (595) Geluckige oude tyen,
      Doen d’aerdbey was zoo wellekoom,
      En sap van zelfgewassen boom
      De beste leckernyen.
[fol. D2r]
          Doen al de wereld door een wet
      (600) Alleen den mensch was voorgezet,
      Dat ’s van geen quaed te weeten,
      En yeder in eenvouwdigheid
      En kuischeid leefde zonder kleid,
      In stilligheid vergeeten.
          (605) Na dat het kleed geraeckte in zwang,
      En d’aerde vruchten gaf door dwang,
      Vergreepmen zich uit tooren.
      De bloedverwantschap kon niet staen,
      De broeder greep zijn’ broeder aen,
      (610) Het maeghschap ging verloren.
          Noch houd de stoutigheid geen’ stand:
      Maer d’aerde voelt haer ingewand
      Al bevende ommewroeten.
      Men vind het stael en d’yzeraêr,
      (615) Die beter noit gevonden waer:
      Men maeckt den vrede voeten.
          ’t En bleef ’er niet by eene ziel,
      Die door het scharpe lemmer viel.
      Maer menighten van benden
      (620) Ia heele volcken vielen dick
      Verslagen in een’ oogenblick
      Door ’s oorelooghs ellenden:
          En op den naem van weerparty
      En oorloogh, nam de schelmery
      (625) Zoo toe in ’t al verdelgen,
      Dat d’aerde uit ongeduld verwoed
      Verdaghvaerde al den zouten vloed,
      Om alles te verzwelgen.
          En boven dat viel uit de lucht
      (630) Een andre zee, met een gerucht
      Gelijck de Nijl komt stuiven
      Van ’t hoogh geberght. Oock baete ’t niet
[fol. D2v]
      Dat wijn geparst in backen vliet,
      Vol schuims en sap van druiven.
          (635) De schaemte krijght een’ krack alom.
      Het kind bespot den ouderdom
      Van ’t vaderlijcke leven.
      De maeghd den vader neefkens baert.
      Wat heeft de wellust vuil van aerd
      (640) Bedacht en oock bedreven.
          Maer ghy Egyptenaeren, nu
      Verheugh ick my te recht met u
      En onze betre tijden,
      Wier boosheid dees doorluchte man
      (645) Zoo kort in toom houd als men kan,
      Om ontucht te besnijden
          Met strenge wetten, en ontzien,
      Een spiegel streckt voor veele lien.
      Het lustme hier te beiden,
      (650) Daer is wat wightighs op de baen:
      My lust te zien hoe ’t zal vergaen,
      Eer datmen koom te scheiden.

Continue

DARDE BEDRYF.

Bode. Iosef.

Bod.  DAer dat gewest vol woest en wilde menschen leit,
      En zich het roode meir van het Karpaetsche scheid,
      (655) Is al het volck in roer, en recht zich met den degen:
      ’t En past op ’s konings woord noch wet, maer raest’er tegen.
Ios.  Dat is een schendigh stuck, doch nu al lang gemeen
      By den Egyptenaers: maer d’arts moet niet alleen
      Verstaen, hoe hoogh de brand der koortze zy gestegen,
      (660) En waer ’t den ziecke schort; wat steeckte hem verlegen
      Van pijne kermen doet; maer d’oirzaeck zien, waer uit
      De groote zwaerigheid van deze kranckheid spruit:
[fol. D3r]
      Dies meld my eerst waer uit dit jammer zy gesproten.
Bod.  De zwarigheid begon van amptlien en van grooten,
      (665) Die tegens uw bevel het graen uit eige baet
      Vervoerden buiten ’t land, en met een kleender maet
      Het landvolck maetten toe, en dagelijcx noch minder.
      De rijcke leefde een wijl uit ’s armen nood en hinder;
      Want d’arme ’t graen verkocht, en leed zelf hongers nood,
      (670) En hongerde na goud veel meerder als na brood.
      Doen al het veld nu kael van kooren was, begonnen
      De lieden ’t land zijn gras en groente te misgonnen,
      En ’t vee zyn daeghlijcx voer; en sloegen raeuw in ’t lijf
      De spruiten en het kruid: en blind in dit bedrijf,
      (675) Verstonden niet, wat quaed hier endlijck uit moest komen:
      Want alzoo ras het veld zijn groente was benomen,
      Zoo ging de sterfte eerst aen van ’t ruigh en wolligh vee,
      Dat zwart van honger zagh, en d’ossen storven meê,
      En alles wat natuur tot voedzel had gegeven.
      (680) Het uitgemergelt volck en liet geen’ wachthond leven,
      Noch geenen oyevaer, en bezighde dat pas
      Voor spijs, wat voort te vuil om aen te raecken was.
      Het geen ick zegh zijn ongeloofelijcke dingen.
      Met voordacht werd vergift van adders, dieze vingen,
      (685) Van veelen ingeslickt. Zy zagen doods: elck scheen
      Een geest: het lijf was niet als enckel vel en been,
      En d’oogen stonden diep en naer in ’t hoofd geweken:
      De beenen onder ’t lijf verslapten en besweken.
      Zy kropten lang hun leet stilzwijgens zonder klaght.
      (690) In ’t end begon een deel der luye boevejaght,
      Die eerst oock qualijck dorst van zijn regeerders spreecken,
      In ’t vallen van den dagh de hoofden op te steecken,
      Doen ’t schemeravond werd, en haelde daer versteurt
      Al op, wat over lang en onlangs was gebeurt:
      (695) Of ley op aenhang toe, daer ’t volleck met gebeden
      (Want menschen yvren meest in tijd van zwaerigheden)
[fol. D3v]
      Zijn wieroock voor ’t autaer den Goôn had toegewijt,
      En sprack: wat zal het end van deze droeve tijd
      En honger zijn? of staet ons lijdzaem af te wachten,
      (700) Tot datmen handgemeen om strijd met volle krachten
      Malkanderen verscheur? de moeder zelf haer kind
      Aen ’s vaders spit gebraen van een ruck en verslind?
      Ontzietghe zoo de maght, alleen uit schrick gesproten,
      Om dat wy onverknocht ontzien den naem der grooten?
      (705) Wie ’t al doet schricken, schrickt voor ellek in ’t gemeen.
      Al wie dit hoorde zey het voort aen yder een,
      Waer dat hy quam, en wist het breeder te stoffeeren.
      Een kleen getal sloegh voor, men zou zich t’uwaert keeren,
      En houden aen om hulp: maer dit werd overstemt.
      (710) De meeste hoop, als wild en woest en ongetemt,
      Was ongestuimiger dan zelfs de stoockebranden.
      Gelijck een storremwind de bergen aen durf randen,
      En rijt ’er stucken af, en buldert met geweld,
      En eicken uit den grond geruckt ter aerde velt,
      (715) Zoo komt het landvolck dol by drommen aengetrocken,
      Gewapent in de vuist met barrenende stocken,
      En stucken van den ploegh, en opgekrabden steen,
      En schreeuwt by duizenden: op op, na Koptos heen;
      Daer houd de focker hof; daer schaftmen brood en kooren;
      (720) Daer luistren na ons vuist, die na geen woorden hooren.
      Zoo trockmen op: de hoop nam toe van over al:
      En veel verwondren zich om ’t schrickelijck getal,
      Waer datmen heenen trock, en stercken zelfs de schaeren.
      Doen zy in stads gezicht nu dicht by Koptos waren,
      (725) Zoo vlooghmen na de poort, die toegesloten was.
      Men stack het vier in ’t hout. De denne brande ras,
      Te lichter, doen een wind met kracht daer in quam bruizen.
      De vlam verspreide zich in d’allernaeste huizen:
      De voncken vlogen veer. Een zwarte nevel ging
      (730) Zich spreien na de lucht. Terwijl de stedeling
[fol. D4r]
      Nu toeschoot, en om ’t vier te blusschen deê zijn beste,
      Viel ’t landvolck, midlerwijl elck schrickte, daer de veste
      Niet wel bezet en was, in stad met al zijn maets,
      En schoot het harnas aen, na dat de rustingplaets
      (735) Daer van geplondert was; en liet de zwaerden schittren.
Ios.  Zijn ’t amptlien, die alleen d’oproerigen verbittren,
      Of heeft de muiter oock in anderen verdriet?
      Of is ’t om even, al wie schuldigh zijn of niet?
Bod.  Die dolle menschen eerst op d’amptlien fel gebeeten,
      (740) Niet weinigen van hen verwoed in flarden reeten,
      Zoo dat ’er niet een lid ter uitvaert overschoot.
      Een kleen getal ontquam ’t, dat in speloncken vlood,
      En schuilt by ’t ongediert, daer ’t nauwelicx kan duuren.
      Men viel terstond daer na oock in de korenschuuren:
      (745) En ’t graen (waer meê het volck was langen tijd bewaert
      Voor honger, zoo men ’t had georbert en gespaert)
      Onordentlijck gerooft, en schendigh weghgedragen,
      Verhinderde den nood alleen voor luttel dagen.
      Dus ving het oproer aen, maer het geweld verstoort
      (750) Hiel noch geen’ stand, het sloegh van quaed tot erger voort,
      Gelijck ’t in zieckten gaet. Zoo veel geschoncke wercken,
      Gehangen tot een pronck om hoogh in heilge kercken,
      Stads schatten, en al ’t geld, dat yeder had gekist,
      Verstreckten goede buit: ja zelf de brand en wist
      (755) Geen raed om met zijn vlam des roovers zucht te dooven.
      Dus zaghmen een hoop schuim in ’t brandend Koptos rooven.
      De vrygebore jeughd en adel moest, gevaen
      Verkocht vervoert voor slaef, den vreemdling dienen gaen.
Ios.  Wie durf dat vrye volck doch koopen?   Bod. d’Arabieren,
      (760) De zes paer vorsten zelfs, die dat gewest bestieren.
Ios.  Dat onrechtvaerdigh volck behoud noch Agars aerd.
      Maer zegh, hoe Koptos nu met zijn regeering vaert.
Bod.  Het is ’er by een slagh van heerschen niet gebleven.
      Zy hebben een’ alleen tot opperhoofd verheven,
[fol. D4v]
      (765) En walghden stracx van hem, en koozen eenen, dien
      Zy schatteden bequaem om ’t krijsvolck te gebien,
      En lieten zijn gezagh van mackeren besnoeien.
      Maer die regeering kon al meê niet lange bloeien.
      Men droegh het hoogh gebied doen op aen ’t algemeen.
      (770) Zy kreeten vast om strijd, en raesden onder een.
      De stoute hiel het veld: ’t en bleef ’er niet by woorden
      In ’t oproer: ’k hebse zelf malkandren zien vermoorden.
Ios.  ’k Verzeker ons de zege uit uw verhael alleen.
      Op Ramses, ruck terstond de ruitery by een:
      (775) Berenze, ’k zal u stracx de hand bien met soldaeten,
      En onder d’aerde door oock volck in Koptos laeten,
      Langs een’ bedeckten wegh. ’t En zal my niet aen maght
      Ontbreecken, om een’ storm te levren langs de gracht,
      Noch aen geen storremdack om aen de vest te raecken.
      (780) Wanneer ghy van de stad u dus zult meester maecken,
      Zoo hou uw volck in toom, dat het de burgery
      Niet plonder noch vermoort. De krijslien zullen my
      Bedancken, want ick zal hun moeite wel beloonen:
      De kroon is rijck genoegh. De burgers laet verschoonen.
      (785) Men reken geene winst by ’t algemeen verlies.
      Dat men de rijcksten niet tot stads regeerders kies;
      Want d’al te rijcken staegh na meerder rijckdom streven,
      En weten allerminst van ’t volleck toe te geven,
      Maer drijven alles vast na dat hun brein behaeght.
      (790) Kies geen’ behoeftige oock, wiens harte word geknaeght
      Van bitze nijd, en haet gelijckheid; ongebogen,
      Onrecklijck, ziet hy niet als met afgunstige oogen
      Een anders welvaert aen. Door middelbaeren staet,
      Van vuile vreckheid vry en quistige overdaed,
      (795) Word best een stad in rust gehouden uit ellenden.
      Ick zal u graen genoegh van deze plaetze zenden,
      Om elck te meeten na gelijckheid met bescheid.
      Bezet en sterck al ’t strand dat over Cyprus leit,
[fol. E1r]
      En tusschen ’t roode meir, Egyptens leste paelen.
      (800) ’k Verwacht een beter eeuw, die op ons hoofd zal straelen,
      Als ’t Nabateesche volck, dat om ons rampen lacht,
      Zal voelen Faroos arm. Laet d’amptlien, die hun maght
      Misbruickten, in den nacht des duistren kerckers treuren;
      Oock die ondraeghelijck als vyanden versteuren
      (805) Den burgerlijcken vreê, en hand aen heeren slaen;
      Schoon d’overheid zich meê te buiten heb gegaen.
      Die straf zal allermeest doen d’overtreders schroomen,
      Die niet op heeter daed in gramschap word genomen,
      Maer met een’ koelen moed, een vriend van rijpen raed.
      (810) Vergeef genadigh hem,* dien, van geen brood versaed,
      De hongers nood alleen tot dit vergrijp vervoerde;
      Niet die uit gierigheid een anders goed beloerde.
      Maer die zijn’ landsman en zijn vryheid heeft bespot,
      En hier gewin uit trock en schandelijck genot,
      (815) Laet daer nu zulck een straf en vonnis over vellen,
      Als daer hy zelf meê zocht een’ anderen te quellen:
      Men jaegh hem onder d’aerde in diepe en donckre mijn,
      Op dat hy d’uuren tel (daer zon noch maen en schijn)
      By zijnen arrebeid, met boeien om de beenen;
      (820) Doch wat de noodruft eischt dat zultghe hem verleenen.
      Dat hy zoo ’t vaderland, door zijne schelmery
      Geschonden, langen tijd een baeck en spiegel zy.
      Beschick dit zoo ’t behoort. ’k Ga binnen, om van zaecken
      Te spreecken met mijn vrouw, die mijn huishouding raecken.
Iudas. Simeon.
Iud.   (825) WAt dunckt u Simeon, wat dunckt u? dat’s een man!
      ’t Is wonder hoe hy ’t al zoo wijs beschicken kan.
      O hoe rechtvaerdighlijck, hoe billijck weet hy tegen
      De misdaed yeders straf te wicken en te wegen!
Sim.  Zoo lang ick hier voor u in gijzelinge zat
      (830) Bevond ick hem altijd zoodanigh. t’Elckens dat
[fol. E1v]
      Ick hem als scheidsman zagh met zijn geduldige ooren
      Partyen van weerzy en haer krackeelen hooren,
      En kon ick noit verstaen door uiterlijcken schijn
      Van woorden of gelaet hoe hy gezint moght zijn.
      (835) Hy wist zijn oordeel meer te neigen en te buigen
      Na geloofwaerdigheid, als na ’t getal der tuigen.
      Hy nam tot een getuigh ’s verweerders wandel aen
      En voorigh leven. Op de wetten bleef hy staen
      Wel stip, t’en waer gena en goedigheid verkozen
      (840) Een zachter straf, doch niet zoo zacht, dat zy den boozen
      Den schrick benam, vermits zy t’ongebonden was.
Iud.   Wat of ’t beduiden wil, dat Sofompaneas
      (Doen hy ons gistren zoo onthaelde ten banckette)
      Een’ yeder aen den disch na zijne jaeren zette?
Sim.  (845) Geloofme, ’t geenghe meest in dezen landvooghd acht
      Is ’t allerminst in hem. God heeft een groote kracht
      Gestort in dezen man, een kracht die hem van binnen
      Ontdeckt door Godes geest, ’t geen met vernuft en zinnen
      Geen mensch meer vatten kan.  Iud. Wat galery is dat,
      (850) Die driemael loopt om ’t hof?  Sim.  De koning, rijck van schat
      En mild, liet die zijn’ vriend ten dienst van zuilen bouwen
      En overzeesche steen, in Griecken uitgehouwen.
Iud.   Is ’t oock geoorelooft van binnen die te zien?
Sim.  O ja, en ’t zal van u met grooten lust geschien,
      (855) Want Faro stelde daer uitneemende schildryen,
      Van ’t puick der meesteren; waer in op lange ryen
      De vreemdelingen zien de braeve daeden staen,
      Die Sofompaneas de Rijcxvooghd heeft gedaen,
      Op dat hy roem daer af geniete by zijn leven.
Iud.   (860) Nu, laet ons binnen gaen. Men zal u niet begeven,
      En vrees niet, Benjamin, weest vroed en wel te vreê:
      Wy blijven dicht by u, niet veer van deze steê,
      En keeren daedlijck weer, zoo ras wy deze zaecken
      Beschouwende, de deur des landvooghds hooren kraecken.
[fol. E2r]
Sim.  (865) Nu laet uw oogen eens gaen weyen in der haest.
Iud.   Wat wil het, dat die vrouw, in ’t aenzicht zoo verbaest,
      Van groote gramschap blaeckt, en ’t hair gesleurt laet hangen,
      En ruckt den jongeling met nat betraende wangen
      Den mantel van het lijf, terwijl hy voor haer vlught?
Sim.  (870) Een schoone en heersche vrouw die raest met groot gerucht
      Om haeren kuischen knecht, die byslaep durf ontzeggen,
      En weet van haren hals de schuld op hem te leggen,
      En zy bewimpelt ’t een met ’t ander schellemstuck,
      En zoeckt geloof door ’t kleed, dat zy de deughd verdruck.
Iud.   (875) Ick zie een vangenis daer zon noch maen in straelen.
Sim.  Hier in moest hy gevaen een anders schuld betaelen.
Iud.   Wie of ’er wijnen uit drie trossen perssen magh,
      En schencktze in ’s konings kop, op zijn’ geboortedagh?
Sim.  Dat is zoo niet gebeurt, maer ’t was een megevangen
      (880) Van Sofompaneas, die lust had en verlangen
      Te weten dezen droom, en uit zijn profecy
      Verstond, dat als de zon ten darden dage bly
      En heerelijck verrees, na haer gewoonlijcke orden,
      Hy weêr aen ’s konings disch zou konings schenker worden:
      (885) En d’uitkomst van de zaeck die maeckt het voorspel waer.
      Dan och hoe luttel docht hy deze weldaed naer:
      Want uit zijn hechtenis in staet gestelt, als voren,
      En maghtigh, rijck, gezien, verheerlijckt en verkoren,
      Belofte, profecy, noch vriendschap overwoegh,
      (890) Tot dat de klaere zon haer rossen tweemael joegh
      Door’s hemels baen, verciert met zes paer goude mercken,
      En Faro, doen de slaep hem slaeckte uit zijne vlercken,
      Van den Egyptschen Raed der wijzen zocht vol schroom
      Een’, die hem dienen kon op zijnen duistren droom.
Iud.   (895) ’k Zie in de kercker noch yet droefs om voor te schricken,
      ’t Zijn vogels scharp van beck, die uit drie korven picken,
      Vol koningklijck gerecht: hoe gulzigh schenden zy
      En slaen hunn’ wreeden klaeuw in deze leckerny.
[fol. E2v]
Sim.  Dit was oock een gezicht, het welck zijn’ megevangen,
      (900) Die eer aen ’s konings disch de spijs pleegh aen te langen,
      In zijnen droom verscheen, en aen een’ bast tot straf
      Gehangen, met zijn lijf den voglen eten gaf,
      Doen ’t bloozend morgenrood den darden dagh verweckte,
      Gelijck de ziender hem dit duidelijck ontdeckte.
Iud.   (905) ’k Zie zeven koeien gins verrijzen uit den Nijl,
      Die vet langs ’t water logh gaen graezen voor een wijl,
      Tot dat uit vuil moerasch gelijck getal van koeien,
      Die dor en mager zijn, by d’andre vette loeien.
      De magre slickt de vette in haren balgh. Een veld
      (910) Draeght zeven airen rijp en vol, waer van elck helt
      Gezwollen na den grond. Ick kan u daer oock wijzen
      Noch zeven dor van halm, die uit der aerde rijzen,
      En droogh zijn, mits de zon haer sap heeft ingeslickt
      Door hitte, wiens vergif het rijpe zaed verstickt.
      (915) Wie ziet op ’t purpren bed dit al van veer geschieden?
Sim.  Het is de koning zelf, want God hem wil bedieden
      Door zeven airen zwaer van zaed de zeven jaer,
      Die rijck zijn van gewas; en door de zevenair
      Die dor gewassen is zoo veele onvruchtbre tyen.
      (920) Maer niemant kon, dien knoop ontknoopend, hem verblyen,
      Als dees die, uit den nacht der vangenis geslaeckt,
      Van Faro hierom werd de tweede in ’t Rijck gemaeckt.
Iud.   Ick ken hem, die daer zit op den yvoiren wagen,
      En aen den zijden rock, en diamant gedraegen
      (925) Aen zijne slincke hand, die flickert menighvoud;
      En aen zijn halscieraed, de keten rood van goud.
      Al ’t volleck knielt voor hem, en looft met zang en snaeren
      En bid den wijzen aen. Maer wat zijn dat voor schaeren
      Van driederleien staet, die elck in orden staen?
      (930) Het eerste slagh heeft opgegorde kleedren aen,
      Het tweede in ’t harnas steeckt, bereit en vroom ten strijde,
      Het darde slagh van top tot teen in witte zijde.
[fol. E3r]
Sim.  Al ’t volleck binnen ’t Rijck zijn zee en grooten vliet
      Dat werd in drien gedeelt, doen hy ’t den koning ried,
      (935) En in ’t byzonder elck zijn eigen werck gegeven.
      Het allereerste slagh is ’t landvolck, dat ons leven
      Met zijnen arbeid stut; waer van een deel het nat
      Des witten strooms, met een gestadigh draeiend rad,
      Om hooge maelt; een deel (’t luid vreemd in verre landen)
      (940) Het deegh met voeten kneed, en ’t klay met zijne handen.
      Het tweede slagh dat zijn de krijghslien, dien hy meê
      De wapens handlen leert, in ’t midden van den vreê.
      Zy graven wal en graft, of leeren al bedropen
      Van zweet, begruist van stof in volle rusting loopen:
      (945) Of leggen toe, om net te micken op het wit,
      Te houwen op een hair, of met een scharp gebit
      Het ros te breidelen, en in den ring te rennen;
      Of zeissewagens wel en meesterlijck te mennen;
      Of steecken legers af, en houden die bezet,
      (950) Met wal en graft: dees draeght een’ springstock, die schiet net
      Met boogh en pijl: de zom met bijlen vechten leeren.
      Ghy ziet’er troepen zich nu rechts nu slincx om keeren,
      Nu sluiten met een’ zwenck, nu oopnen haer geleen.
      Het darde slagh is toegewijd de heiligheen,
      (955) En lastvry word gevoed van ’s konings tresoorieren.
      Dit wieroockt niet alleen, en offert koey en stieren,
      Maer vorscht oock na, op ’t spoor van Sofompaneas,
      Waerom de dwaelstar deist: waerom aen ’s hemels as
      De zonne langer mart, wanneerze staet in ’t teecken
      (960) Des Kreefts: en of de Beer blijft even veer geweken
      Van ’t Noorder aspunt, daer hij stadigh omme vaert:
      Waerom een nieuwe star zich zomtijds openbaert.
      Oock zoeckense uit den aerd der dingen op te visschen
      En ’t weereldlijck gebouw al Gods geheimenissen.
      (965) Ziet ghy die trecken oock in ’t zand geschreven staen:
      Daer leggenze over hoop, om op een hair te raen,
[fol. E3v]
      Hoe groot de driehoeck zy, waerin men kan besluiten
      Des werelds ommering: hoe veel de ring, die buiten
      Den aerdboom ommeloopt, zy grooter als de lijn,
      (970) Die door het aerdrijck gaet: wat braeve stucken zijn
      Van den Egyptenaer in ooreloogh bedreven,
      En hoe gerust men hier in tijd van vreê kon leven;
      Al wat by wetten oit, tot oirbaer van het land,
      Gestelt werd, en elcx naem, van al wie tulleband
      (975) Van Mesors tijden af te Memfis droegh, dat maelden
      De priesters af op steen, en hieuwen ’t uit op naelden,
      Met stomme teeckenen, en niet met letterspraeck.
Iud.   Wat wil dat tafereel doch zeggen, om wat zaeck
      Of’t volck verbaest en doods voor ’s vorsten hof komt dringen?
Sim.  (980) Men handelt daer met ernst van treffelijcke dingen.
      Het eerste jaer, doen d’oeghst zoo dor op ’t veld bleef staen,
      Verwisselde elck uit nood zijn slaven voor het graen,
      Het welck de koning, mits dees man zijn’ droom verklaerde,
      In tijd van overvloed vast opley en vergaerde.
      (985) Na dat de hongers nood hen drong met grooter wee,
      Verkochtenze al het groote en oock het kleine vee,
      Daer na de weiden, flucx hun eige vryheid mede.
      Zoo eigende de vorst gewilligh en ter bede
      De landen langs den Nijl en zijnen langen plas,
      (990) Behalven ’t land het welck den priestren eigen was;
      En al de menschen (want de vorst wist datze strecken
      En zijn de kracht des Rijcx) van d’ackren deê vertrecken,
      Die hunne voorders lang bezaten, en verzond
      Hen allen na den bouw van eenen andren grond.
Iud.   (995) Het blijckt dat hy wat weet, het zy door ’t openbaeren
      Van God en zijnen geest, of door zijn wedervaeren:
      Maer ’k vrees niet zonder reên dat het ons hindren moght.
      Ick wenschte dat hy min in veelen was verzocht.
Sim.  De ruimt van achter aen de wijde galerye
      (1000) En heeft niet dat u dient, maer streckt een profecye
[fol. E4r]
      Van al wat Faroos volck bejeegnen zal, gestelt
      Door last van ’t Groot Vernuft, dat veele dingen spelt.
      De tijd zal leeren ’t geen nu duister valt om raemen.
      Maer het benaeuwde kind verlangt na ons altzaemen.
Rey.
      (1005) O Nijl, of ’t zy ghy liefst alleen
      Den naem van Siris hebt te draegen,
      Of Astapus, gelijck voorheen
      U d’ouders hieten in hun dagen;
      Wiens wufte vliet gesprongen koomt
      (1010) Uit onbekende en duistre bronne,
      En diep door ’t aerdrijck heenen stroomt,
      Daer ’t wild en woest is zonder zonne;
          En dan tot dienst der menschen weêr
      Te voorschijn koomt, en ’t hoofd opsteecken,
      (1015) En tweemael van de rotzen neer
      Gestort, zijn schuimend water breecken,
      En bruist en splist zijn nat in twee,
      En leckt Egyptens kant en gronden,
      Tot dat hy streeft en schiet in zee
      (1020) Door zeven opgesparde monden;
          Wat zal ick slechte onnoosle maeghd
      Doch zeggen van verborge zaecken,
      Daer ons geleerden om, gevraeght,
      Krackeel en ydle woorden maecken,
      (1025) Gelijck wy dickmael hoorden, dat
      Aen ’s vorsten disch zy reden gaven?
      Hoe koomt het, dat uw weigrigh nat
      (Gewoon Egypten zoo te laeven,
          Dat het den regen derven moght)
      (1030) Niet hooger wast als vier paer ellen,
      Hoewel het Hondsgestarnt om vocht
      U smeeckt, en menighmael koomt quellen?
[fol. E4v]
      Geschiet het mits het zonnelicht
      Gevoeght met andre starren t’zaemen
      (1035) Een’ grooter brand en hitte sticht,
      En mijn geboorteland het aêmen
          Verhindert, door versmachten dorst,
      Zoo dat door drooghte gansch geen regen
      En laeft der beecken schorre borst?
      (1040) Of strijd Saturnus traegheid tegen
      Merkuurs gezwindheid, die u vaert
      Moet geven? of en heeft het Westen,
      Dat nu slechs enckle koude baert,
      Geen lentewinden meer ten besten,
          (1045) Om uwen stroom te stuiten van
      Den zeekant, en u zoo te parssen,
      Dat over d’oevers heen, ghy dan
      De dorstige ackers zoud ververschen?
      Of is uw springaêr toegestopt,
      (1050) En weigert zy, gelijckze plaghte,
      Uw kil, daer nu geen vocht in dropt,
      Te drencken, dat het zand versmachte?
          Dewijl de vader Oceaen
      Die om den aerdboom loopt, verhindert
      (1055) De zeen, die tegens Atlas slaen,
      En haer in hare vaert vermindert,
      Zoo datze heimelijcke niet
      Door d’aerde heenen kunnen kruipen
      By een, op dat uw groote vliet
      (1060) Het nat der beecken koom te zuipen.
          O neuswijs volck, ’t en zy ’t my mist,
      Ghy onderzoeckt vergeefsche dingen.
      De schepper, die de watren wist
      Met strand en oever te bedwingen,
      (1065) Schiep oock den Nijl, aen zekre wet
      Verknocht, die hy om ’s vollex boosheid
[fol. F1r]
      Verandert, dat het omgezet,
      Eens ophou van zijn goddeloosheid.

Continue

VIERDE BEDRYF.

Iosef. Iudas. Benjamin.

Ios.  ONtbind den jongen, dat hy spreeck met vryer harten:
      (1070) En ghy, mijn wacht, vertreckt, oock ghy, geslacht van Zwarten,
      ’k Heb wat met den Hebreen te spreecken. Zeghme doch,
      De man, daer ghy van spraeckt, uw vader, leeft die noch?
Iud.   Hy leefde noch, doen ick trock na d’Egyptenaeren.
Ios.  Hoe oud is hy?  Iud.Ontrent de hondert dartigh jaeren.
Ios.  (1075) Is hy zoo oud, en noch gezond en wel gestelt?
Iud.   ’t Is enckel hartewee en droefheid dat hem quelt.
Ios.  Bedroeft hem dan, dat hy dit kind zoo lang moet derven?
Iud.   Noch is ’er yet, dat hem van quelling zal doen sterven.
Ios.  Mijn vader is oock oud, magh ’t zijn, zegh op, wat is ’t?
Iud.   (1080) Ick zey ’t u, hy betreurt zijn’ zoon dus lang vermist.
Ios.  Door welcke rampen heeft uw vader hem verlooren?
Iud.   Dat ’s Gode alleen bekent, die ’t al kan zien en hooren.
Ios.  Ghy neemt tot tuige dien, die al ’t verborgen weet.
Iud.   Noit brogt ons eenigh mensch van hem het recht bescheed.
Ios.  (1085) De tijd ontdeckt zomtijds veel onbekende zaecken.
Iud.   Och quam eens aen den dagh het geen daer wy na haecken.
Ios.  Ghy wenscht misschien hem weer in ’s ouden vaders schoot?
Iud.   ’k En toefde niet, moght ick dat koopen met mijn dood.
Ios.  Of hem zijn vader dan zoo hartelijck bezinde?
Iud.   (1090) Zoo zeer, dat vader noit zijn’ zoon alzoo beminde.
Ios.  Was ’t daerom, dat hy vroom niet nijdigh was noch straf?
Iud.   Oock om zijn’ goeden aerd, die groote hope gaf.
Ios.  Wat dunckt u van dit land, en Faroos groote Rijcken?
Iud.   ’t En hoeft voor Syrien in ’t minste niet te wijcken.
Ios.  (1095) Behaeght de heerschappy en slagh van dien u niet?
[fol. F1v]
Iud.   Te wonder, allermeest nu ghy ’er hebt gebied.
Ios.  Zoud ghy wel wenschen hier te woonen met u allen?
Iud.   Van harten, om niet weer in hongers nood te vallen.
Ios.  Wat jaeght u dan na huis?  Iud.Ons vader, d’oude man,
      (1100) Dien daer gelaeten, men geensins verlaeten kan.
Ios.  Of yemant d’oude man wel herwaert zou belezen?
Iud.   Dat staet alleen aen hem, ick moet gehoorzaem wezen.
Ios.  Misschien trock hem wel hier de zoon die hy bemint?
Iud.   Want dees was oock altijd zijn lief en waerde kind.
Ios.  (1105) Hoe hiet de vader hem? of magh men dat niet weten?
Iud.   Men plagh na vaders wil hem Benjamin te heeten.
Ios.  Die brave naem beduid de kracht der rechte hand.
Iud.   Wel kuntghe meê Hebreeus?  Ios. ’k Was eertijds in uw land.
Iud.   Wat deê, met oorlof, u dus verre herwaert komen?
Ios.  (1110) Een ondier, tegens my met afgunst ingenomen.
Iud.   Men weet tot onzent oock te spreecken van die pest.
Ios.  Verkooptmen vrye lien al meê in dat gewest?
Iud.   Gewoonte en wetten scharp die vuiligheid verbieden.
Ios.  Wat zietmen tegens Recht en wetten niet geschieden?
Iud.   (1115) Wat hier niet word gestraft, dat straft de hooghste troon.
Ios.  Nu zegh ons doch, hoe hiet de lang vermiste zoon?
Iud.   Och Iosef was zijn naem.  Ios. En wat is dat te zeggen
      Op uw Hebreeusche spraeck, indien men ’t uit zou leggen?
Iud.   Geluck en aenwas van den huize in ’t algemeen.
Ios.  (1120) De zaeck quam met den naem wel zomtijds overeen.
Iud.   Maer d’uitkomst leert, hy heeft dien naem vergeefs gedraegen.
Ios.  Gods maght is niet verkort, dus wilt niet licht vertsaegen.
Iud.   Gaef God ons onverwacht een uitkomst in ’t verdriet.
Ios.  Hy gaf ’t en geeft het u. Ziet hier, mijn broeders, ziet,
      (1125) Ick ben die Iosef zelf: d’Egyptenaeren noemen
      My anders. Ziet hoe God, wiens goedheid ick magh roemen,
      Mijn lot verbetert heeft. Nu denckt om Dothan niet,
      Om moordkuil Arabier noch wat ’er is geschied.
      Mijn droomen blijcken waer, in dezen staet en eere
[fol. F2r]
      (1130) Dat ’s my genoegh: dat ’s al wat ick van u begeere.
Iud.   O edelmoedigh vooghd des Rijcks, want ick my schaem
      Dat ick u broeder noem, nadien ons daed den naem
      Verlochent, en wy niet als broeders u ontmoetten;
      Wy knielen weêr vol druck ootmoedigh voor uw’ voeten,
      (1135) Doch niet op dat ghy ons voor hongers nood bescharmt,
      Maer u bedwingt, ons schuld vergeeft, en u ontfarmt:
      Dat wil, belieft het u, het vaderlijcke harte,
      ’t Welck afgepijnight is door lang gelede smarte:
      Of, hebt ghy ’t liefst, hy verght u dit met zijn gebeen.
Ios.  (1140) Laet varen uwe zorgh, noch bid nu niet om ’t geen
      Ghy al verkregen hebt; en is ’er yet misdreven,
      Het is een kleine zaeck die misdaed te vergeven.
      ’k Bemin mijn broeders als een broeder, nu ick vind
      Dat ghy zoo ongeveinst oock Benjamin bemint,
      (1145) Het welck ick lang verzocht door zoo veel ommewegen:
      ’t Verdriet u niet, naedien dees uitkomst rijck van zegen
      Dit dubbel waerdigh is, en ick met danck erken,
      Dat ick door u de naeste aen Faroos scepter ben.
      God die het al bestiert, en zorght voor alle zaecken,
      (1150) Wiens nimmer sluimrend oogh niet moede word van waecken,
      En buiten ons beleid, ’t geen hy geraden vond,
      Tot u en vaders heil my hier voorheenen zond.
      ’t Is nu het tweede jaer dat honger plaeght dees paelen,
      Daer ’t omgelegen volck zijn spijs moet komen haelen.
      (1155) Vijf jaeren wachtmen noch, vol druck en hongers nood.
      Gaet heen, brengt vader dan, die jammert om mijn dood,
      Dees onverwachte Maer, dat ick, dien hy verloren
      Dus lang gerekent heeft, alleen niet als herboren
      Noch leve, maer oock, hoogh verheven en vermaert,
      (1160) Zoo groot een’ schat bezitte, en ghy my even waerd
      Oock deel hebt aen mijn maght, en zijt mijn staetgenooten.
      Laet hem, den rechten stam waer uit ick ben gesproten,
      Oock weeten, wat geluck hy nu door my al wint.
[fol. F2v]
      Dat vader herwaert koom, en zie met vreughd zijn kind,
      (1165) Waer na zijn harte treckt. Ick zal zijn rundren leiden
      In ’t allervetste land, en in d’Egyptse weiden
      Doen groeien Isacx vee. Mijn waerde broeders, ach!
      ’k Omhels met lust en vreughd u, dien ick noit en zagh
      In heele twintigh jaer. ’t En kan my niet verveelen
      (1170) O broeder Benjamin! uw goudgeel hair te streelen;
      Te hangen om uw’ hals met bey mijn armen vast;
      Te schreien, dat mijn vreughd my in mijn traenen wascht;
      Mijn hart bezwijckt van vreughd, ick kan niet langer spreecken.
Ben.  O broeder, wellekoom, dien ick mijn’ broeder reken
      (1175) Van vollen bedde, en dien ick onvermoelijck vind.
      O overgroote man, bescharm my arrem kind:
      Bestier uw’ vollen broer, gelijck deeze onderdaenen;
      En ’k bid u, laet my toe, dat ick dees teere traenen,
      Een ongeveinst bewijs van waere liefde en trouw,
      (1180) Magh storten over u, dien ick omarremt hou.
Ios.  O noit verwachte dagh, hoe doetghe my verblyen!
Ben.  Nu rouwtme niet, dat ick betight een poos moest lyen,
      En tot mijn onschuld werd geboeit, en in dit land
      Van Sichem werd vervoert, zoo verre van der hand.
Ios.  (1185) Om weeten, hoe mijn broers zich neffens u al hielen
      Gebruickte ick zoo veel list. My rouwt dat ick hun zielen
      En trouw niet proeven kon als met uw vrees en scha.
Ben.  Het is een groote zaeck, dat ghy hen al daer na
      Zoo zuiver vond: ’k getroost my gaerne deze smarte.
Ios.  (1190) Wat was my ’t leven zoet, doen ick hun deeghlijck harte
      En hun godvruchtigheid en hun getrouwheid zagh!
      Ick moet bekennen, dat die aengenaeme dagh,
      Doen ick den kercker liet, waer in men my verdoemde;
      Doen Faro en al ’t volck my zijnen vader noemde,
      (1195) My noit zoo aengenaem noch lief en is geweest.
Ben.  Als ick uw heil aenschouw verheugh ick in mijn’ geest.
Ios.  Mijn broeder, al het mijn dat is voor u ten beste.
[fol. F3r]
Ben.  Hoe bly waer d’oude man, zagh hij dit voor zijn leste!
Ios.  Hy zal hy zal eer lang en zonder beiden meê
      (1200) Ons vreughd deelachtigh zijn, en komen hier ter steê.
      Ghy zult hem haelen gaen, en afgevaerdight worden,
      Met zulck een’ braeven staet en zulck een staetige orden,
      Gelijck gezanten en gebroedren wijd befaemt
      Van eenen grooten vorst en rijcxvooghd wel betaemt.
      (1205) Ons zal noch tijds genoegh en leven overschieten
      Om lange deze vreughd te zaemen te genieten.
      Nu is mijn tijd voorby, dat ick den koning vroed
      Zou maecken van het geen hy noodigh weten moet,
      En wat ’er dezen dagh op nieuw is voorgevallen.
      (1210) Mijn lijfwacht, koomt en volght my daedlijck met u allen.

Iudas. Ruben. Benjamin.
Iud.   AL is het zoo dat my de goedertierentheid
      Mijns broeders (die al ’t geen wat hy heeft toegezeit
      Godvruchtigh houd) ontslaet van ’t allerminst te vreezen;
      Noch schrick ick zoo verbaest voor ’t opzicht en het wezen
      (1215) Van zijn onnozelheid, mishandelt door dien smaed,
      Door d’overtuiging oock der gruwelijcke daed,
      My noch te wel bewust, dat na zoo luttel woorden
      Naeuw uitgestamelt, ghy my in een wijl noit hoorden
      Geluid slaen. Benjamin! nu bidden wy, nadien
      (1220) Ghy allermeest by hem gewilt zijt en gezien,
      Om dat een moeder u heeft onder ’t hart gedraegen,
      En uw onnozelheid en deughden hem behaegen;
      Bevredigh en verzoen hem met zijn broers: hy zal
      Al wat wy oit misdeên, uit gunst u te geval,
      (1225) Van harten lichtelijck vergeten en vergeven.
Rub.  Hy spreeckt uit aller mond. Indien wy oit ons leven
      U deeden eenigh goed, vergeld dat nu ghy meught:
      Dat staet u licht, en ’t zal ons doen een groote deughd.
      Verricht dat, ons ten dienst, het zal tot alle tijden,
[fol. F3v]
      (1230) Zoo dickwils ghy ’t herdenckt, uw hart en ziel verblijden.
      De vader moet gezond daer voor u weder zien.
Ben.  My dunckt ’t is noodeloos: nochtans zoo wil ick bien
      Mijn’ broederen de hand, op dat ick hen behoude.
      De vader zey my dit, doen ick vertrecken zoude:
      (1235) Mijn zoon, draegh niemant haet: bemin uw eigen bloed:
      Verplicht op ’t allerhooghst door weldoen hun gemoed,
      Door weldoen niet alleen, maer mede door verdraegen.
      Zoo droegh zich Abraham by Loth in zijne dagen,
      Om wien hy ging ’t gevaer van eenen slagh bestaen,
      (1240) Op dat de neef, die nu alreede was gevaen,
      Uit ’s vyands wreeden klaeuw verlost werd, en ’t geluckte,
      Doen hy den verschen roof vier koningen ontruckte:
      En om den landscheis twist te mijden, zoo begaf
      Hy ’t Oosten, en vertrock in ’t Westen van hem af.
      (1245) Zoo droegh zich Isac oock by Ismaël uit minne;
      Die, schoon dees was de zoon van Agar de slavinne,
      Hem nochtans lastigh viel: en dat ick nu oock roer
      Van my; doen Esau meê, mijn wreede en forsse broer,
      My dreighde met der dood, zoo zworf ick met bezwaeren,
      (1250) Als balling buiten ’s lands, geheele twintigh jaeren,
      Op dat zijn grimmigheid moght slijten meer en meer:
      En keerende na huis, zoo zette ick hem ter neer,
      Met smeecken en gebeen, en veelerley geschencken.
      ’k Wil niet alleen altijd aen vaders lesse dencken,
      (1255) Maer die getrouwlijck oock beleven, als ’t behoort.
Iud.   Gewislijck Rachel bragt gewenschte kinders voort.

Rey.
      ICk heb een blijde Maer gehoort,
      Hoe dat ons landvooghd rechtevoort
      Zijn ellef broers gevonden heeft.
      (1260) d’Aertspriesters dochter, in wie leeft
      De roem van ’t priesterlijck geslacht,
[fol. F4r]
      Verblijd zich, dat haer man geacht
      En edel is van bloed en stam,
      Ia die van ouds zijn’ oirsprong nam,
      (1265) Daer de klayspoelenden Eufraet
      En Tigris stroom (die sneller gaet
      Als pijl of schicht) tot tweemael met
      Malkandren vredigh gaen te wed.
      God nam de klay van ’t zelve land,
      (1270) En bootste met een wackre hand
      Die na zijn eigen even beeld;
      En maeckte hem, die d’andren teelt,
      In wien de lange rekening
      Van ’t menschlijck zaed ten ende ging.
      (1275) God tot zijn opperste oogemerck
      Besloot aldus ’t zesdaeghsche werck,
      En staeckte doen zijn’ arrebeid.
      Hy blies een’ geest vol majesteit
      In hem, en schiep hem, dat hy ’t oogh
      (1280) Ten hemel sla, met ’t hoofd om hoogh:
      En korts daer na, op dat de neef
      Veel eeuwen na den grootvaer bleef,
      Nam hy een ribbe uit zijne zy;
      Waer uit een schepsel schoon en bly,
      (1285) Een schoone vrouw te voorschijn quam.
      Zoo haest hy zijne ga vernam,
      En opschoot uit die zoete rust,
      Zagh hy haer aen met grooten lust,
      En voelde stracx zijn hart en nier
      (1290) Ontsteecken van het minnevier.
      Zoo nam het huwlijck zijn begin;
      Wiens band en goddelijcke min
      Alle andre banden, in waerdy
      En heiligheid, gaet veer voorby.
      (1295) Dus werden kinderen gebaert,
[fol. F4v]
      Den vader altijd lief en waerd,
      En zuigelingen aen de borst
      Der moeder, dieze queeckt en torst.
      De naeste na dien hartetoght
      (1300) Is liefd van broederen, verknocht
      Als telgen uit de zelve zaên;
      Die met malkandren speelen gaen,
      Gelijck het paerd by zijn gespeel,
      Of ossen onder een gareel.
      (1305) Och of de Fenix, daer gewis
      Maer een af in de weereld is,
      Op zijne vleugels, die zoo eel
      En geurigh riecken na kanneel,
      My voerde door de heldre locht,
      (1310) En in het land der Mooren brogt,
      By mijnen broedren; daer men van
      De hitte naulix duuren kan.
      Maer zie, hoe Faro daer uit zijn paleys koomt strijcken,
      Met toortzen, die de zon in klaerheid niet en wijcken.

Continue

VYFDE BEDRYF.

Farao. Iosef. Iudas. Rey.

Far.  (1315) NA dat ick u geluck gewenscht heb, koom ick meê
      Begroeten uw gemael, die haer geslacht alree
      Door zulcke swagers ziet in naem en glans vermeeren.
      Men kan uw deughden niet met dancks genoegh vereeren.
      ’k Bezit in vreê dit Rijck, dat door u veiligh is.
      (1320) Egypten weet u danck voor zijn behoudenis,
      En ick voor mijne rust. Ghy zijt mijn vast betrouwen,
      En d’eenige oirzaeck, dat men d’ackers hoopt te bouwen,
      Die anders zouden woest en ledigh staen: dies wy
      U eeren willen, met die eer en lof, dat ghy,
      (1325) Na d’Asiaensche wijse, om uwe braeve daeden,
[fol. G1r]
      Gezet word in den Stier, in ’t veld dat overlaeden
      Van schoone starren staet, op dat men aen uw deughd
      En groote weldaed denck: gelijckze noch met vreughd
      Aen Mesors vader zelf den ouden Hammon dincken,
      (1330) Zoo dickmael zy by ’t Rams gestarrent hem zien blincken.
Ios.  Grootmogende Monarch, ’k heb van uw majesteit
      Genoten zoo veel goeds, en gunst en waerdigheid,
      Dat ick uw gaven wil veel liever zien besnoeien,
      Dan dat die in getal vermeerderen en groeien:
      (1335) Nochtans word hartelijck dees bede aen u verzocht,
      Dat vader, met mijn’ broers, oock herwaert komen moght
      Uit Syrien: zy hoên het vee, om van te leven.
      Ontrent de stad, wiens naem de zon haer heeft gegeven,
      Daer leit een grasrijck land, dat op zijn weiden roemt,
      (1340) En Gozen word geheel Egypten door genoemt.
      Dit land werd noit gebruickt van uwen onderzaeten,
      Om datze onlustigh zijn tot vee, en ’t weiden haeten.
      Indien men ons geslacht die lege beemden gun,
      ’k Blijf borge, dat het den Egyptenaer en hun
      (1345) Tot voordeel strecken zal. Het geen wy u vertoogen,
      Dat bidden zylien meê, ter aerde neer gebogen.
Iud.   Dat God den koning van Egypten lange spaer!
Far.  Staet op, het grasrijck land dat schenck ick u, om daer
      Te zaemen neer te slaen. De wagens, om te gader
      (1350) Te voeren ’t huisgezin en uwen ouden vader,
      En spijze dieghe tot de reis hoeft voor een wijl,
      En ’t edelst dat ’er wast aen onzen grooten Nijl,
      Die zijn den ouden man geschoncken na uw wenschen.
Ios.  Vergunme dan oock dit, dat deze vrye menschen
      (1355) (Die ghy hier voor u ziet, en zich gewillighlijck
      Begeven onder u) doch nimmermeer in ’t Rijck
      Gedwongen werden, om van hun godsdienstigheden,
      Geërft van hand tot hand, noch van hun wet en zeden,
      En overoud gebruick te wijcken eenen voet:
[fol. G1v]
      (1360) En als ’t hun elders lust te trecken; ’t zy het doet
      De zwaerigheid, die hen in ’t einde moght beloopen;
      Of dat zy elderwaert op yet wat beters hopen;
      Dat niemant hen belet te volgen hunne zucht.
      Zoo waerlijck hebb’ dit land altijd gezonde lucht:
      (1365) Zoo waerlijck hou de Nijl, zijn peil in ’t overvloeien:
      En dat het Rijck in tal van kindren aen magh groeien,
      En nimmermeer zijn’ staf ontwring uw oud geslacht.
Far.  Ick zweere by den God, die ’t al heeft in zijn maght,
      En alle ding bestiert, en zet daer voor te pande
      (1370) Mijn hoofd en erfgenaem, dat binnen dezen lande
      ’t Hebreeusche volck altijd zal blijven by zijn wet,
      En trecken waer ’t zich lust in vrede en onverlet.
      Indien mijn nazaet koom dien hoogen eed t’ontwyen,
      Zoo moet de Nijl, in bloed verkeert, na zee toe tyen
      (1375) Met ongestuimigheid; en aerde en water meê
      Van wormen grimmelen; en pest ’t vergiftight vee
      Vernielen; kruid en gras verdorren, ’t zaed verzengen;
      De kaele boomen loof noch vrucht te voorschijn brengen;
      De menschen met gezwel en zweeren zijn bevleckt;
      (1380) Met helsche duisternis het aerdrijck overdeckt;
      De nachten zonder dagh vervolgen op malkandren;
      De huizen kinderloos hun vreughd in rouw verandren.
      Is dat noch niet genoegh, dat dan de zoute sprinck
      Geen strand en kenne, en al mijn volck te hoop verdrinck.
Ios.  (1385) O rijck Egypten, ’t zal u tot veel winst gedyen,
      Dat ghy ’t Hebreeusche volck, in dees benaeude tyen,
      In uwen schoot ontfangt: want alzoo lang ghy tracht
      Te koesteren dit vroom godvruchtige geslacht,
      En uitverkoren volck, zult ghy in glori bloeien,
      (1390) En boven uwen wensch u alles toe zal vloeien,
      Natuur u staen ten dienst. De tijd zal komen, dat
      De koningen des Nijls, zoo rijck van naem als schat,
      Zich zullen in verbond met ons geslacht begeven,
[fol. G2r]
      En een Egyptse vrouw, op Isrels troon geheven,
      (1395) Zal baeren eenen zoon, die Israel regeer.
      Daer tegens zullen dan in Faroos Rijcken weêr
      Verplaetzelingen uit Hebreeuschen stamme komen
      Bewoonen nieuwe steên. Wanneer, tot troost der vromen,
      De vader van den vrede en van Godvruchtigheid,
      (1400) En ’s weerelds heiland, lang verkondight en voorseit,
      Uit ’s hemels schoot gedaelt, op aerde koomt verschijnen,
      Zal hy, na zijne vlught door wouden en woestijnen,
      Hier in zijn ballingschap huisvesting zoecken gaen.
      Hy zal Egyptenaers en mijn Hebreen doen staen
      (1405) Op eenerhande wet; den godesdienst vermengen,
      En leerenze op een wijs Gode eer en offer brengen.
Rey.  Laet ons dat groot geluck doch meê deelachtigh zijn.
      Een heiligh hemelsch vier, hetwelck den zonneschijn
      In klaerheid overtreft, bestraele deze landen,
      (1410) En doe der Mooren hart tot God in yver branden.

EYNDE.


[fol. G2v]

SONNET

op den

SOPHOMPANEAS

van den Heer

HUGO DE GROOT,

Vertaelt door

I. VAN DEN VONDEL.

DE groote HUIGH DE GROOT, tot eer en staet verheven,
    Terwijl zijn lichaem wordt gederft in ’t vaderlandt,
    Doch niet de eedle geest, en ’t ongemeen verstandt,
    Dat met een staêge ren het aerdtrijck zal omzweven,

(5) Die doet, in Roomse tael, den kuischen Ioseph leven,
    En leert hoe dat een ziel in deughd gezult de schandt
    En eer der wereld acht, hoe Gods beleyt en handt
    Zijn volck verquickt in noot, en, nae druck, vreughd kan geven.

Dat nu een zinrijck breyn zoo geestigh heeft vertaelt
    (10) In zielontsteeckend’ dicht, dat als een zonne straelt
    In ’t hart der geenen die de Poësy beminnen,

Dies smaeckt mijn ziel met lust vergode leckerny,
    En wenst de hooge lof te roemen na waerdy
    Van Phoebus en zijn zoon, met pen, tong, hart, en zinnen.

I. LISCALI.

Continue

Tekstkritiek:

vs. 237 leit, op er staat: leit op,
vs. 810 hem, op er staat: hen,