Nicolaus Vernulaeus: Conradinus. Leuven, Joannes Oliverius, 1628.
Uitgegeven door Laszlo van Oosterhout.
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton090240 — Facsimile bij Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.
Continue
[fol. *1r-*1v: blanco]
[fol. *2r]

NICOLAI VERNULAEI

CONRADINUS

ET

CRISPUS

TRAGOEDIAE.

[Vignet: Pax Christi exultet in cordibus vestris
Pax et Amor]

LOVANII,

Apud IOAN. OLIVERIUM.
M. DC. XXIIX.

Cum Privilegio.


[fol. *2v: blanco]
[fol. *3r]

ILLMO & EXCELLMO

DOMINO,

ALBERTO

HUGONI

ODONELLO

 PRINCIPI TYRCONALLIAE
COMITI DUNGALLIAE
BARONI DE LEFFIR
EQUITI ORDINIS ALCANTARAE
IN EXERCITU CATHOLICI REGIS
  TURMAE UNIUS CATAPHRAC-
              TORUM EQUITUM

PRAEFECTO

DEDICO CONSECROQUE

NICOLAUS VERNULAEUS.

[fol. *3v]
QUI NUPER IN Theatro syrmate induti spectantium oculos animosque permoverunt, ILLme & EXCELLme DOMINE, ij nunc ad Te in cothurnis veniunt, CONRADINUS & CRISPUS. Si familiam spectes, ambo Principes; si aetatem, Iuvenes; si Fortunam calamitosi. Atque ille CONRADINUS, ex Illustrissima Sueviae Ducum Familia solus superstes, Caesareae Regiaeque stirpis Germen, dum Neapolitanum Siculumque regnum haereditario sibi iure debitum, sed à Carolo Andegavensi vi occupatum, recuperare armis contendit, invidiâ Fortunae victus indignissimo ferro dignissimam cervicem subiecit. Alter CRISPUS magni Constantini Caesaris magnus filius, dum profligatis Imperij hostibus Romam triumphum redit, fraude Novercae pro asserto pudore tanquam victima occubuit. Uterque sane non minus hominum universorum com- [fol. *4r] miseratione, quam omnium saeculorum laude dignissimus. Exhibuerunt ambo fato suo instabilitatis Fortunae exemplum, & fortitudine sua invicti animi documentum dederunt. Eiusdem quippe generositatis est audere fortiter, & fortiter, cum fata volunt, occumbere. Hos verò si admittere in oculos & manus tuas, ILLme & EXCELLme DOMINE, digneris, percellent procul-dubio animum tuum conditionis suae calamitate; & fortassis etiam in CONRADINO tuae fortunae imaginem aliquam videbis. Utinam pari animo, feliciori successu. Illustrissimam illam esse, ac verè Regiam Familiam tuam nemo ignorat; quod autem, dum tuae maiore vi ditiones occupantur, indignissimum exilium feras, omnes dolent, & ut aliquando recuperes, cuncti vovent. Pro ijs & pro Catholicâ Religione Illustrissimi & fortissimi Heroës Hugo Rufus patruus, & Rodericus parens tuus continuo quatuordecim annorum bello decertarunt. Et hic quidem parens tuus fractus tandem non animo, sed suorum clade, ne avitam deserere [fol. *4v] Religionem cogeretur, exilium elegit. Viderunt illum Belgae, & virtutem admirati indoluerunt. Excepit illum Roma & dum auxilium pro instaurandâ Religione parat, sepulchrum immaturâ morte erepto adornavit. Nimirum mori in Religionis Arce debebat, qui vivere, ubi Religio non esset, non poterat. Reliquit Te haeredem unicum tantae Familiae, tot ditionum, tam clari Nominis, sed in quo non exigua Patriae spes est. Faxit immortalis Deus ne frustra! Certè exempla tantae spei non desunt, & omen in Familia tua est. Ille Domnullus è Maioribus tuis, cum in Albione ab incunabulis exul fuisset, factus adolescens profligatis bello iniustis Invasoribus Tyrconalliam sibi asseruit. Ille Tullius Techtmar peracto ibidem pueritiae exilio Hiberniae Regnum & paterna sceptra recepit. Horum memoria in Te omnium oculos convertit; & Angli, qui tum prius Hiberniam suam esse crediderunt, ubi illam Illustrissimus Parens tuus cum alijs strenuissimis Heroibus adversa primum fortunâ, deinde immaturo fato deseruit, iam [fol. *5r] etiam incertam occupati regni securitatem esse arbitrantur, quamdiu ex Odonellorum Familia quispiam est superstes. Omen faciunt cum veterum Druydum, tum Divorum quorundam vaticinia, quae iam pridem ex Regia Familia tua in spem aviti Regni & Religionis exsurrecturum Hugonem aliquem seu Odonem, hostium victorem, Patriae assertorem, praedixerunt. Felix equidem iam Tyrconallia, quae aut nulla, aut vix aliqua adhuc haeresis labe est infecta; sed felicior si ad suum aliquando Dominum accessura. Quippe si felicitatem suam metiri Regnum suorum magnitudine regna soleant, vix ulla unquam Familia tot & tantos dedit, quot & quantos Hiberniae una Domus & Stirps Odonellorum. Nolo longam illam Regum & Heroum seriem referre, quae à Nello Noviobside & Conallo Magno Illustrissimis Generis vestri & Nominis authoribus ducitur. Fidem faciunt Hiberniae vestrae Annales è Conalli Maioribus triginta octo, è Posteris & ex eadem Stirpe decem toti Hiberniae Reges imperasse, ac plures alios amplissima dignitate Princi- [fol. *5v] pes, fortissimos bello Heroas aeternam sui Nominis famam ad Posteros transmisisse. Et verò Generis vestri magnitudinem etiam vitae Sanctitas auxit, nec Reges tantum, sed & Divos Familia vestra viginti septem dedit, quos Hibernia Tutelares habet, Ecclesia colit. E quorum numero cum etiamnum Divi Columba, Adamnanus, Conallus, Florannanus miraculis clareant, merito in eorum ope potissimum Patriae vestrae spes est sita. Gaude tua illa gloria, ILLme & EXCELLme DOMINE, Sancti Generis Germen es, & Regiae Magnitudinis virtutisque haeres. Potest esse alius te felicior, non multi, si Familiam tantum tuam spectemus, digniores. Et sane in Te non obscurae Maiorum illae tuorum virtutes iam apparent, illa Generositas & animi magnitudo, illa constantia & singularis fortitudo, illa sedati iudicij maturitas & prudentia; quibus quia incredibilem humanitatem misces, nullus est, qui te non amet. Quamquam neminem nisi Generosissimum in Familia vestra nasci celebri ad Posteritatem exemplo Illustrissima [fol. *6r] Soror tua Maria nuper ostendit, quae triumphanti fuga ex Angliae regno elapsa maluit cum periculo in Ecclesiae Romanae gremium convolare, quam extra illam suspici & honorari. Omnes equidem illa sexus sui Virtutes ab Illustrissima matre vestra Comitis Kildariensis filia hausit, sed & istud animi invicti robur, quo se plus quam foeminam probavit, à Patre accepit; ut notum Orbi esset universo in Odonellorum Familia non Heroas tantum, sed etiam Viragines esse & Heroicas. Macte, ILLme & EXCELLme DOMINE, tuam Familiam, cuius spes tota in Te est, assere, & Magni Conalli facta sequere. Ille ex quinquaginta praelijs semper victor redijt, nunquam victus. In illo Divus Patritius Generi & Stirpi tuae benedixit, cum eius scuto Crucem impressit, ut in bello nunquam vinceretur; quam & vos dum inter Leonem & Taurum in Gentilitijs Insignibus fertis merito his symbolis gaudetis, IN HOC SIGNO VINCES, IN BRACHIO FORTI AUXILIUM. Sed ne angustis his spatijs Gloriam Fa- [fol. *6v] miliae tuae & tuam concludam, id unum nunc duntaxat rogo. Fave his Principibus cothurnatis, quos ad Te deduco, & me eorum Vatem in tuorum Clientum numero cense. LOVANII Idibus Decembris M. DC. XXVII.


[fol. *7r]

NICOLAI VERNULAEI

CONRADINUS

TRAGOEDIA.



[fol. *7v]

APPROBATIO.

CUM CONRADINUS (qui eruditae huic Tragoediae nomen dedit) ex Imperatoria Regiaque stirpe natus, publicè carnificis manu sit capite minutus, idque hac actione repraesentetur, utiliter Tragoedia ista typis evulgabitur in exemplum mobilitatis & inconstantiae rerum humanarum, ne quis facile arridenti blandientique fortunae confidat, quae etiam summo genere natos, de altissimo dignitatis gradu repente praecipitat.

GUILIELMUS FABRICIUS, Apostolicus
ac Regius librorum Censor.


[fol. *8r]

ARGUMENTUM

TRAGOEDIAE.

CONRADINUS Sueviae Ducum ultimus, Caesareâ & regiâ stirpe Iuvenis, ut regnum Neapolitanum & Siculum iure sibi debitum, sed à Carolo Andegavensi occupatum, armis repeteret, è Germania in Italiam cum Friderico Duce Austriae cognato suo multaque Nobilium manu abijt. Illi sese Itali iunxerunt. Commissâ cum Carolo pugnâ vincitur Conradinus, & cum Friderico Austrio per ignota Italiae loca fugiens Asturam pervenit. Unde cum Pisas transire cogitaret, per annulum, quem nautae pro pane comparando oppignorandum tradiderat proditus, capitur ab Asturae Praefecto Ioanne de Frangipanibus, & Carolo Andegavensi sistitur. Deliberatur deinde de utriusque morte, & publicè capite minuendos esse tandem concluditur. Ambo ergo in publicam scenam producuntur, & inprimis Friderico caput inciditur; deinde Conradino. Carolus ipse spectator supplicij esse sustinuit. Accidit anno M.CC.LXVIII. XXVI. Octobris.


[fol. *8v]

PERSONAE TRAGOEDIAE.

COnradinus Dux Sueviae.
Fridericus Dux Austriae.
Elisabetha mater Conradini.
Nutrix.
Girardus Pisanus.
Cosmanus.
Hurnaisus.
Marinus Capecius.
Rogerius Bussus.
Wernerus Comes.
Carolus Andegavensis.
Robertus Comes Flandriae.
Senatores.
Ioannes de Frangipanibus.
Robertus Bariensis Scriba.
Piscator seu Nauta.
Senex.
Honorarij pueri & puellae.
Milites.
Chori.
Continue
[p. 1]

CONRADINUS

TRAGOEDIA.
_____________________

ACTUS PRIMUS.

SCENA PRIMA.

Conradinus, Senex.

CONRADINUS.
CAeli Monarcha, magne terrarum parens,
Cuius tonantes sancta maiestas polos,
Et quicquid infra clauditur, nutu regit,
Rerumque fluxas omnium sistit vices,
(5) Ergone semper pectore incerto ferar,
Et tarda lento vota successu traham?
Magnus sub isto corde respirat vigor,
Annos moratus hactenus; sum vir modo,
Animum virilem, pectus Herois gero.
(10) Quoties micantes intuor caeli faces,
Aut pullulantes cerno, quâ campi patent,
Telluris herbas, me pudet: tollit caput
Hic quicquid infra est; splendicat, quicquid supra est,
At lentus in me fervor, & plenae iacens
(15) Robur iuventae est; haereo, & tantum meis
[p. 2]
Me ludo votis; perdo spem, dum spem premo.
SENEX. Te perdet ista spes prius, si non premas.
Iuvenilis ardor spem suam ex votis rapit;
Metitur animo quicquid ausurus furit,
(20) Speransque & audens impetu coeco ruit.
CONR. Auguste Genitor, hic tuos Manes voco,
In me est paternus sanguis, & Patris vigor,
Nec hic, nec ille degener; virtus tua
Latet sub isto pectore, & mentem erigit,
(25) Et implet annos, & novam aetatem aspicit.
Tu cerne Natum Genitor, & nostris fave,
Dum spero, votis, Quod tuum quondam fuit,
Hoc esto nostrum; si tuus sum haeres, tua
Asserere regna debeo, & forti potens
(30) Manu tueri. Roma iam lauros paret,
Paret & triumphos, Patris auspicijs feror.
SENEX. Utinam feraris. Saepe fortunae Patris
Dum natus instat, damna fortunae refert.
Fortuna Patris non facit nato fidem;
(35) Felicitatis rarus est certae favor;
Sequitur beatum natus infelix Patrem
Fortuna dum mutat vices, quaeque antea
Favit parenti, saepius natum premit.
CONR. Me Sicula Tellus Principem expectat suum,
(40) Et aequor undas sternit, & sceptrum mihi
Iam Patris offert. Ibo, Suevorum sequar
Ducum labores; indoles non haec situ
Torpere tetro debet, & Patrum vigor
Latere nescit; fomites claros tuor,
(45) Quotquot parentes aut avos numero meos.
[p. 3]
Spes restat in me Suevicae tantum Domus,
In me recumbit. SENEX. Ne cadat, Princeps, vide.
Haerede in uno parva spes semper Patrum est.
Servare magnam qui cupit solus Domum,
(50) Ne bella tentet; fluxa bellorum est fides.
Haereditatis maximum est regnum tuae
Qua Siculus undat Pontus, & fluctus fretum
Voluit minaces, at potens hostis tenet,
Hostile quisquis asserit regnum sibi
(55) Sese ipse fallit. CONR. Si quid adversum est mihi,
Istâ domabo dexterâ, & ferro viam
Latè parabo. Gloriae adijciam Patrum,
Fortuna palmis quicquid adijciet meis.
Non iam moremur, Ecce cognatum intuor,
(60) Pectusque amicum; sit meae sortis comes.
SENEX. Etiam futurus postmodum mortis comes,
Et una sors & una mors ambos manet.


SCENA SECUNDA.

Fridericus, Conradinus, Senex.

FRIDERICUS.
UT gratus adsim, voveo. CONR. Et optatus venis,
Nam te requirit cura, quae mentem quatit.
FRID. (65) Etiamne cura? nobilis nunquam satis
Tranquilla mens est, igneae semper novus
Virtutis ardor indolem excelsam trahit.
Lex ista vitae est, agere vel semper pati.
Vel nulla plebem cura, vel turbat levis;
[p. 4]
(70) Nos hac movemur. Nescit Heroum genus
Unquam quietem; sicque felices sumus,
Ut inquieti. Regias curae Domos
Cingunt volantes; leniter rivi fluunt.*
Turbata fluctus aequora involvunt suos.
(75) Si desit hostis, sufficit moles sibi
Negotiorum.*Nascimur nobis graves,
Et ipsa curis Aula si forsan vacet,
Generosa curas mens sibi accersit novas.
Agedum, quid animo voluis, & magnae capax
(80) Curae laboras? CONR. Nullus hunc animum pavor,
Sed cura torquet; molior quod me decet,
Et quod parentes. Faxit ut caelum meis
Aspiret ausis; Siciliae regnum peto,
Avo patrique debitum, & post hos mihi.
(85) Haec causa bellum poscit, & belli mihi
Socium requiro. FRID. Praesto sum, belli comes,
Socius pericli; tu meam nosti fidem;
Quocunque pergas, huc mihi ad laudem est via.
Amore iunctus si tibi vixi puer,
(90) Iuvenem experire; quisquis hic animus latet,
Vitam sub armis prodigus pro te dabit.
Oculos retorques? SEN. Nempe sic iuvenum tumet
Ignarus ardor; semper in mortem ruit
Sperando vitam, nec satis vitae cavet.
CONR. (95) Avertat Aether omen, in lauros eo
Et in triumphos; gloriae in partem voco,*
Victoriaeque divido palmas meae,
Si iunctus arma pro meo regno capis.
SEN. Victoriam quam dividis nondum tenes.
[p. 5]
FRID. (100) Quaecunque laurus gloriae accedet tuae,
Sit nostra laurus, praemium armorum hoc volo.
CONR. Est magnus hostis, FR. Maius hinc surget decus.
CONR. Regno potitur, FR. Careat & regno licet.
CONR. Pellendus inde est, FR. Arma depellent tua.
CONR. (105) Incertus armorum exitus semper manet.
FRID. Cum iusta causa est, arma fortunat Deus.
CONR. Mea regna posco. FR. Iusta sic causa est tua.
CO. Ingens periclum est. FR. Gloria est ingens quoque.
CO. Vitam hanc periclo consecro. FR. Iunge & meam.
CONR. (110) Fortuna melior indolem expectat tuam.
FRID. Cognatus in me si tibi est sanguis, tua
Fortuna nostra est. CONR. Austriae germen Ducum
Tu solus hic es. FRID. Sueviae & tu spes Ducum.
Iungamus arma dum pares fatis sumus.
SENEX. (115) Ut arma, sic mox fata iungetis simul.
FRID. Etiamne vultus languet, & languet manus?
CONR. Testor serenae lucis & caeli faces,
Nec languet animus, nec mihi torpet manus.
Tibi timemus. FRID. Ne mihi, exclusi metum.
(120) Hilarumque laetae mentis emergit iubar.
Et fata, & arma, & dexteram iungo tibi.
Tecum ibo, & Aethrae si potens Rector favet,
Tecum redibo. CONR. Pectus hoc, & has manus,
Istudque cordis nobile excelsi iubar
(125) Accipio laetus, foedere aeterno fides
Coniuncta duret. FRID. Voveo, fortunet Tonans.
CONR. Sit praesto miles, Alpium multis iuga
Superemus armis; visere & Romam iuvat.
Trophaea France militi debes meo,
[p. 6]
(130) Statuam in cruore, si favet caelum, tuo.
Paremus arma. SENEX. Foedus aeternum ultima
Fortuna iunxit; ite cognati Duces,
Cognata miseros fata coniungent duos.
FRID. Quis iste laeto corripit gressu viam?
CONR. (135) Quae cura rerum est? mente praesagâ feror,
Italis ab oris quisquis est ad nos venit.


SCENA TERTIA.

Girardus Pisanus, Conradinus,
Fridericus, Senex.

GIRARDUS.
GEneris propago Suevici, sanguis Ducum,
Clarique Nate Caesaris, faciles tibi
Ausonia caelos optat, & lauros vovet.
CONR. (140) Et ipse vobis vivo. Quid porrò? GIR. tua
Expectat arma, teque quem regem colit,
Sicula esse Tellus optat, Italia expetit,
Vocatque; regnis Francus insultat tuis
Durumque latè saevus imperio iugum
(145) Cunctis minatur; Nobiles pressi gemunt,
Plebs servit omnis, virginum & matrum greges.
Amens libido foedat, & sacro irruens
Avarus auro Carolus Divûm focos
Arasque sternit, Patria implorat fidem,
(150) Tuasque vires; tu tuos salvos velis
Populos & urbes. Mole pugnandum ardua est
Dominum ut repellas, colla subducas iugo.
[p. 7]
Tumet ille sceptris sed tuis; regna obtinet
Aliena ferro, quasque vi fraenat plagas,
(155) Immitiore saevus exercet manu.
Miserentur omnes sanguinis Princeps tui.
Non tu tuorum? Genibus advolvi tuis*
Unà & precari, dum licet, Siculos puta.
Haec summa voti est, ne gravi afflictos iugo
(160) Patiaris ultra; redde te regem tuis.
CONR. Et vota tangis nostra, quod poscunt preces
Agitamus ultrò: nam Alpium cacumina,
Qua splendicantes cornibus caelos petit
Apex superbus, nube velatum caput,
(165) Penetravit animus, si quis est in me cruor,
Vovi ut paternas asseram terras mihi.
Quo me vocatis, ibo; cognatum hic vides,
Etiamque in isto pectore est idem vigor,
Repetere nostra, Patris & regno frui.
FRID. (170) Animum fidemque iam dedi, mecum dabunt
Quos nostra plures Teutonum tellus fovet.
Opes & animos iungimus. Sed sit satis,
Ne vota differ, aperit optatis viam
Dum tempus & res. CON. Miseret, urgendum est opus,
(175) Arma ergò properè miles. GIR. adjunget suas
Italia vires, iamque Manfredus fidem
Retinet tuorum, & Carolo est belli mora.
Regnum Nepotis ipse tutatur manu.
Veni, vide, vinces, & auspicijs tuis
(180) Sternetur hostis. Offero & fidem & manum.
In arma Tuscos, qui tuum nomen colunt,
Aliosque ducam. Signa cum expandes tua,
[p. 8]
Latè per omnes agmina exsurgent plagas.
Mens una cunctis te suum Regem sequi,
(185) Exterminare Carolum. CONR. grata est fides,
Auxilia si quae iungis, haud ultra est mora,
Veniam. GIR. Redibo, Gentium pro te fidem,
Et arma pro te colligam: vive, & tuis
Optata venias subditis pridem salus.
CONR. (190) Et nos eamus, arma iungamus simul.
SEN. Miseretur aliorum, haud sui, & sic Dux perit.
Qui facile credit, facile & imprudens cadit.
Non una fati est causa; cum fatum imminet.
Impellit hic, vocat iste, concurrunt, iuvant,
(195) Et in ruinam multa detrudit manus.
En mater; O quot lachrymis istas suis
Genas rigabit! filium emittet parens.
Reducem haud videbit. Vita sortis est iocus.


SCENA QUARTA.

Elisabetha, Nutrix, Senex.

ELISABETHA.
QUod omen ergo? lachrymae semper leves
(200) Cogente nullo proruunt, semper meos
Perennis oculos imber humectat cadens.
Feralis animum, (sentio) mordet dolor;
Venturus ipse est, forte vel praesens nocet.
Ignara metuo, ignara doleo, nec satis
(205) Agnosco misera, quod tamen torquet, malum.
O Nate forsan quisquis est pro te est dolor,
[p. 9]
Metuere tantum filio mater queo,
Cura omnis in te est. Quod Domus magnae gemunt
Unum est, virescens ne cadat germen Domus.
(210) Spes in marito Caesare est, at iam occidit,
Et stirpe in una tota spes stirpis latet.
Materna parvos cura conatus regit
Laribusque claudit: nescit Herous vigor
Sua fata quamdiu corpore infirmo suos
(215) Expectat annos; mox ubi assurgit sibi,
Et tangit aetas inclyti metam viri,
Subit imperandi fervor, & febris Ducum
Ambitio flammis pectus occultis agit.
Grave est latere Principi, lucem occupat,
(220) Avosque volvens & patrum magnum genus,
Bella, & triumphos, & novas lauros petit.
Metuo ista mater filio; saepe in suum
Cadit sepulchrum, Marte qui laurum petit;
Fortuna ludit Principes, primò inclytas
(225) Offerre palmas solita mox eadem in nigras
Mutat cupressos. Parvus haud matri est timor.
Quod evenire sorte non certâ potest.
O qui inquietas Principum mentes regis
Soloque regna dividis nutu Tonans,
(230) Origo rerum, filij mentem mei
Rege expeditam, maximae haud curae est capax,
Et fluctuantis tyro fortunae ruit,
Et imminentes non satis casus videt.
At ecce rursus sponte prorumpit sua
(235) Lachrymosus imber, rursus attonitum ferit
Ignotus animum vulnere ingenti dolor.
[p. 10]
SENEX. Dolor ominosus semper est qui fit cito
ELIS. O fida Nutrix, cura quae nati est mei?
NUT. Sublimis, ingens, esse quae Herois solet.
(240) Molitur aliquid quod probes, & quod Patrum
Non vidit aetas, pectore excelso suis
Meditatur annis addere aeternum decus.
ELIS. Et ista cura est? NUT. Ipse se in lucem trahit.
Bene natus Heros deserit tandem suae
(245) Domus latebras, quaerit armorum vias,
Felicitatis statuat ut culmen suae.
SENEX. Mortalitatis ponat ut pondus suae.
ELIS. Illum una pridem cura sollicitum trahit,
Transcendere Alpes, & quod ultra spes Patris
(250) Ostendit illi. NUT. Filij hic ardor tui est;
Haereditatem Patris armorum sibi
Statuit suorum praemium. Quid obsidet
Vultum pererrans pallor? effusis mades,
Cur tota guttis? pectus exonera hic tuum,
(255) Metumque solve. ELIS. Nescius causae metus
Sibi ipse causa est. SENEX. Ipse se nescit dolor,
Adversa sic sors praevio semper solet
Uti flagello, furere cum vult, praemonet.
Multis dolendum est ante, nam post non licet.
ELIS. (260) Simulachra terrent noctis, & dubius sopor
Toties recurrens, & metum semper trahens.
Exilio noctu, lachrymae somnum occupant
Dum quaero Natum, proque Nato brachijs
Amplector umbras, & leves Manes premo.
SENEX. (265) Praenuntius sic saepe venturi est sopor,
Imaginemque praebet ut faciat fidem.
[p. 11]
NUTRIX. Sic dormientes, Domina, formido excitat,
Et cura ludit, magnus in Natum redit
Dum matris ardor. Cernere en Natum licet,
(270) Adest, & illum miles intrepidus Ducem
Iam cingit armis. ELIS. Rursus exundat dolor.
SENEX. Vitare nemo quod timet flendo potest.


SCENA QUINTA.

Conradinus, Fridericus, Elisabetha,*
Senex, Nutrix.

CONRADINUS.
Sic imus: istis nostra, si caelum favet,
Spes est in armis, fata monstrabunt viam.
(275) Ac ecce mater. FRID. Moesta, deiecta, & gravi
Iam fessa luctu est, matris amplexum pete.
CONR. Age Mater, ecce gloriae affulsit meae
Tuaeque tempus; si meae sum spes Domus,
Si matris, & si spes mei quondam Patris
(280) Audere tandem debeo, quod me & meam
Stirpem decebit. Cernis armatas manus,
Spem miles iste sequitur, & sortem meam.
Avita repeto regna, iustitiae est satis,
Patris voluntas urget, officij est satis,
(285) Etiam vocamur, non potest fingi mora,
ELIS. Et me relinques Nate? CON. Si pateris, brevi
Te rex videbo, gloriâque auctus novâ
Partas Parentis in sinum lauros feram.
ELIS. Virtutis iste fervor, ô Fili, tuum
[p. 12]
(290) Transcendit aevum, gloriae mentem sitis
Attollit, iste par sibi nondum est calor:
Ignorat aetas sortis ambiguae vices.
CONR. Sub Patre crevi Mater, & primos mihi
Formavit annos; crede nascuntur viri
(295) Quicunque nascuntur Duces: Lex est mihi
Virtus avorum, & patris Augusti labor.
O ille quantum tramitem stravit mihi!
ELIS. Tibi nempe Nato: solus at tu spes Domus,
Unaque tecum, si peris, perit Domus,
(300) Et stirps parentum. CONR. Mater, hoc omen tui est
Tantum timoris, ELIS. Verus est forsan timor,
Et iam tot imbres lachrymae ducunt meae
Praenuntiusque vix parem mentem dolor
Ultro fatigat. CONR. Sic tuus pro me, Parens,
(305) Amor laborat. ELIS. Sic tuam forsan Tonans
Monet parentem, somnia & noctes metum
Non sponte faciunt, te meus quaerit sopor,
Frustra & requirit; caetera occultat dolor.
Vidi rubentem sanguine, & truncum simul.
CONR. (310) Etiam sopori nescia adscribis fidem?
Et fucus iste noctis, & veri dolus.
Superabo quicquid imminet; non est meus
Sine omine ardor, fata maiorum sequor.
Mecum est, iuventa nobilis, patriae decus,
(315) Itali iuvabant Principes. FRID. Ne sit metus,
In fata Nati trahimur, & sortem tui.
Quocunque perget, libero fato sequar.
Una est duorum vita, partimur decus
Simul & periclum. ELIS. Sed tibi metuo quoque.
[p. 13]
(320) Friderice, gemino territat fato sopor;
In te recumbit Austriae Domus Ducum.
FRID. Si in me recumbat, gloriâ augebo Domum.
Generosa nescit indoles tenebras pati,
Et claritatis una per bellum est via.
CON. (325) Vale ergo Mater EL. Forte supremum est vale,
Etiam iste matrem terret amplexus tuam.
FR. Te, Domina, salvam iubeo; EL. Te salvum precor.
Aliter veretur quisquis est in me metus.
Iterum valebis Nate; nec Matri est satis;
(330) Iterum valebis; SENEX. Ominosus est amor,
Cum sese amori sponte permiscet dolor.
Nunquam videbis amplius quem sic amas.
NUTRIX. Sperare, Domina, fas sit, huc intus veni
ELIS. Spes nostra Natus. NU. Fata restituent tibi.


SCENA SEXTA.

Conradinus, Fridericus, Hurnaisus, Marinus
Capecius, Rogerius Bussus, Milites.

CONRADINUS.
(335) EAmus ergo, audete vos, quo me vocat
Fortuna Socij, quicquid aspirans Deus
Concedet, aut sors, omnium est. FR. Dedimus fidem,
Etiam hi fideles adferunt bello manus.
HURN. Germana rerum iurat haec robur fides.
(340) Auspicia famae, Magne Dux, sequor tuae,
Illustris in me sanguis, & cultor tui est.
Admitte Comitem. CON. Gratus Hurnaise es comes,
[p. 14]
Et obligatum cernis hoc pectus tibi.
MAR. Si pateris, ecce vela fortunae sequor
(345) Quaecunque pandis; nobilem linquo Domum,
Illustrioris ut sequar sortem tuae,
Habes amicum pectus & fidum tibi.
CONR. Fidelitate nota Patris est Domus
Patrem sequeris. ROG. Et tuum bellum sequi,
(350) Patris secutus Caesaris bellum, volo.
Arma & fidem praestabo, tu victor meo
Cruore fias, hunc tibi sacro, & manum.
CONR. Sors nostra tecum est. Miles, O magnum mei
Pondus laboris! fida bellorum manus,
(355) Quod spero, vester animus, & robur dabit.
MIL. Quocunque ducis, quo vocas, praesto est manus,
Tua signa sequimur, fortibus virtus tuis
Se praebet ausis, fata Germanus facit
Cum stringit arma, vividum robur vides,
(360) Hic nulla segnis est manus; si quid petis
Isti lacerti, & ensium ferrum dabit.
Merces periclo par sit, at maius decus
Tibi restat uni. Quicquid adversum est tibi
Germana virtus sternet, & novos simul
(365) Pariet triumphos. Pectore in nostro sedet
Spes una belli; perge, si dubitas, proba.
CONR. Virtute macti milites; rumpo moras
Germana nescit perfidam virtus fugam.


[p. 15]

CHORUS.

PUERORUM & PUELLARUM.

ANnue coeptis Deus alme novis,
(370) Annue coeptis Fortuna novis,
Dux Suevus abit, gloria Patriae
Matris amor, nobilium columen,
Spes Theutonicae Proxima terrae;
Illum Virtus Puerum finxit
(375) Moribus illum Musa refinxit:
Dotibus illum Charis instruxit.
Dux Suevus abit, dicite Pueri,
Annue coeptis Deus alme novis,
Annue coeptis Fortuna novis.
(380) Gentis Princeps columen nostrae,
Firmum Princeps columen Sueviae.
Germanae Decus & lux orae,
Cuius lauros Patria exspectat,
Cuius robur metuunt hostes,
(385) Referat virides victor lauros,
Fundatque manu victrice hostes,
Et latè Italis statuat campis
Monumenta novae splendida laudis.
Aetas celebret postera lauros,
(390) Et dicat, Duce Suevo Theuto
Francica vicit lilia victor.
Agmina laxis laeta*maniplis
Subeant Siculae fines terrae,
[p. 16]
Et terga fugae vertat inermis
(395) Quisquis Regi parere negat.
Dux Suevus abit, vota puellae
Calidas laetae ferte per aras.
Dicite, vincat patrio Suevus
Omine Siculos; dicite vincat
(400) Patrio Suevus robore Francos.
Dux Suevus abit, dicite, Pueri,
Referat laeto marte triumphos.
Recreet matrem, recreet patriam:
Non sors laedat cladibus illum,
(405) Non fata nigras mittant volucres,
Et mors tantum demetat hostes.
Faveant iustae sydera causae,
Repetit regnum Natus avorum.
Pande Neapolis gremium Regi,
(410) Rex tuus altâ stirpe creatus,
Rex Caesareo sanguine natus,
Ecce arma tuis urbibus infert
Ut tibi Regis pectus amici,
Pandat longo plenus amore.
(415) Dux Suevus adest, dicite, Siculi,
Veniat nobis ara salutis,
Veniat patriae gloria nostrae,
Veniat regni proximus haeres.
Veniat populi sincerus amor,
(420) Veniat Franci militis horror.
Dux Suevus adest, O Pater Aethrae,
Validum summâ robur ab arce,
Suggere Suevo; suggere mentem,
[p. 17]
Quâ consilijs occupet hostem
(425) Quâ vincendo deprimat hostem.
Abeat felix, redeat felix.
Annue coeptis Deus alme novis
Annue coeptis Fortuna novis.
Continue

ACTUS SECUNDUS.

SCENA PRIMA

Carolus Andegavensis, Robertus Comes
Flandriae, Senex.

CAROLUS.
QUid ergo restat? Sicula iam Tellus tremit,
(430) Horretque saevos fulminis nostris globos.
Et terra & aequor, quicquid & circum patet,
Quâ concitato detonat fluctu fretum,
Nostrum est; trementi Francus Italiae incubat.
Cunctae expavescunt territis urbes agris.
(435) Et tu superba, Neapolis, Terrae decus,
Ocelle mundi, sola quae*mundus potes
Mundo videri, iam meos fasces capis,
Et hanc sub armis pressa formidas manum.
Tu sola coelo similis attollis caput,
(440) Fastigiatum laureis centum caput:
At me vereris, & meae pondus facis
Laudi aeviternum: vicimus, regnum est meum;
Gemitque regno exuta Suevorum Domus.
[p. 18]
Spectat triumphos Teutonum Tellus meos
(445) Secura nondum; & Alpium tremunt iuga,
Germaniaeque iam timet Caesar suae.
Quid ergo restat? perge anime, perge & tuo
Iam fruere caelo; terra regnanti est Polus,
Cum subditorum colla sublimis premit
(450) Composque voti vivit, & potens sui.
O me beatum Principem! nostra in loco
Fortuna tuto est, summa votorum obtigit.
Mihi nil timendum est, meque iam cuncti timent.
SEN. Nil non timendum fecit impavidis Deus.
(455) Timor est timendus subditi quando timent.
C. Fortuna nostra est. S. Lubrica est, motus habet,
Cito advenit, cito exilit, non stat, fluit.
CAR. Roberte, nam tu Flandriae Decus es tuae
Et lumen ingens, magna curarum quoque
(460) Hic spes mearum, mentis excutias tuae
Doctos recessus; hoc age, ingenio est opus.
R. Quae cura restat? C. Lege fraenandum est novâ
Hoc quod catervis subditum est regnum meis.
RO. Amore fraenes. CA. Subditi si non timent,
(465) Fiunt rebelles. ROB. Subditi si non ament
Fient tibi hostes. CAR. Regium fraenum est timor;
RO. Sed est tyranni. CAR. Continet servos timor.
ROB. Etiamne servos subditos credas tuos?
CAR. Servire Regi subditi debent suo.
RO. (470) Servire debent liberè. CA. Ut cunctis lubet?
RO. Imo ut licet. CA. Quis ergo liber? RO. Qui facit
Quod lege iussum est, lege quod vetitum est, fugit.
CAR. Ego ipse leges subditis feram meis.
[p. 19]
RO. Regum est. C. Iubebo. R. Recta si iubeas, bene est.
CA. (475) Vetabo. RO. Quicquid non licet, vetes licet.
CAR. Regum est iubere quod placet: quod non placet,
Regum est vetare. ROB. Velle Rex quod lex iubet,
Non velle debet quod vetat. CAR. Non est meum
Obtemperare legibus. ROB. Regis boni est.
CA. (480) Lex est voluntas Regis, & quicquid placet.
RO. Rex regere debet lege, non libidine.
CA. Cur arma gesto? RO. Subditos ut protegas,
Hostes repellas. CA. Subditos armis premam,
Ut arma timeant. RO. Arma qui nimium timent,
(485) In arma surgunt. CA. Nullus à populo est timor
Cum servit, & cum Regium sentit iugum.
RO. Tunc magnus est, nam Regio oppressus iugo
Populus rebellat. Crede Rex clementiae
Quaerenda fama est, cum novum Regnum subis.
CA. (490) Benignitate qui regit Rex vilis est.
RO. Benignitate qui regit Rex charus est.
CA. Spernit benignum populus, at saevum timet;
RO. Amat benignum populus, & saevum excutit.
Tibi timebit, si sibi à te non timet.
CAR. (495) Precario tunc Rex regit, quando suos
Debet timere subditos; tutos tegunt
Namque arma Reges, vique Maiestas rata est.
Quis iste? propero pergit huc tristis gradu.
ROB. Adferre laeta non solet, qui sic timet.
SENEX. (500) Cum non timemus, nuntius tristis venit;
Felicitas nam tota vix unquam est simul.
Audire quae Rex non voles, iam iam audies.


[p. 20]

SCENA SECUNDA.

Carolus,*Cosmanus, Robertus Comes, Senex.

CAROLUS.
AGnosco, quo Cosmane? quid tristi sedet,
Tibi vultus ore? COS. Magne Rex, laetus forem
(505) Si laeta ferrem, tempus hoc bellum petit.
CA. Quis hostis? COS. Ille qui tuum regnum petit.
CA. Regnum? mihine quispiam ut regnum auferat?
Ut hoc revellat dexterae sceptrum meae?
Regnum? cruentas vibret huc Teuto manus,
(510) In arma Graecus, Aethiops, Macedo, Scytha,
Hispanus, Anglus surgat, atque Orcum trahat,
Nunquam revellet. SE. Ecce qui mundum opprimat,
Praesumptuoso corde dum insanus furit.
CAROL. Et hostis ille, qui meum regnum petit?
SENEX. (515) Imo hostis ille est, qui suum regnum petit.
CA. Regnum? meumque quispiam ut regnum petat?
In me arma sumat? rapiat hoc sceptrum mihi?
SENEX. Quod ante raptum est, eripi iure hoc potest.
CAROL. Non si furore concitet totas suo
(520) In orbe terras, iungat & terris mare
Et quicquid ultra est, si quid est ultra tamen,
Meis sub armis sanguinem & vitam dabit.
SENEX. Sic posse cuncta rex putat, quando furit.
ROB. At Rex, quis hostis, ipse cognoscas prius.
(525) Iratus hostem solus haud vinces tuum,
Et ira consilio nocet. Tibi invident
Regnoque multi. Capere fortunae fuit,
[p. 21]
Servare non est; arduae est molis diu
Tenere regnum, forsitan bello potes.
CA. (530) Quis hostis iste est? COS. Suevus, armatas tenet.
Bello cohortes. CAR. Suevus immittat meo
Regno cohortes? Ira iam cedas loco,
Non istud irae pondus est nostrae satis.
Et arma stringat? pugnet? infelix puer!
(535) Non sic leonem mordet imbellis lepus.
Ostendat arma, veniat, hoc solo cadet
Fulgore ferri, Francicum quaerit suo
Imbuere gladium sanguine. ROB. Haud unquam decet
Contemnere hostem; quisquis in bellum ruit,
(540) Tibi est timendus, bella fortunae obiacent,
Et spretus hostis saepius victor redit.
CA. Dux ille Regem vincat? RO. Est magnum Ducis
Clarumque nomen, plurium secum trahit
Ducum favores. CAR. Plus meum regnum potest.
ROB. (545) Etiam timere Rex tuum regnum potes.
Favere Regi non solent omnes novo;
Amant priores; certior tunc est fides,
Cum natus est rex, Patriae columen suae,
Non factus armis. Odia magnatum latent
(550) Cum sola Regem vis facit, non Patria.
CA. Aliquos rebelles hic putas? ROB. Quos non putas.
Et hic, & alibi, dum licet, plures puta.
Miserentur omnes saeva cum claros premit
Fortuna Reges; causa pro miseris facit,
(555) Regnabat ante Suevus hic, tu nunc regis,
At clara Proles Patris in regnum venit,
Forte & vocatur. COS. Plurimi Suevo favent
[p. 22]
Et arma iungunt, pronus in Suevum est favor
Comitum, Baronum, Plebis, Italiae Urbium,
(560) Felicitatis publicae columen vocant,
Et servitutis vindicem; vires, fidem,
Et bella quicquid postulant, in te vovent.
Panduntur urbes quâ venit, quâ non venit
Etiam offeruntur; tantus hic Suevi est amor.
CAR. (565) Ament, iuvent, quod hostis unus sim, sat est.
Effulminabo quicquid armorum trahet
Secum, aut suorum. Testor hoc sceptri decus,
Te magne testor omnium rerum undique
Lustrator Aether, sanguine hoc totum meo
(570) Regnum madebit, sanguinem aut Suevus dabit.
Dubitamus Anime? Rapere qui regnum potest,
Potest tueri; perge, non victus feror,
Nec pectus istud terror imbellis ferit.
Venisse, multum est; velle bellum, plus satis;
(575) Audere, nimium est; vincere? ah nunquam; meo
Petenda ab ense gloria est; nunquam; meo
Dabit sub ense sanguinem; dabit, dabit.
Cosmane perge, pervicax ferro nefas
Stat vindicare: perge, dispersas tubae
(580) Revocent cohortes, castra iungantur mea.
Pugna una Suevo vel mihi regnum dabit.
SENEX. Fortuna causae non favet semper bonae.
Et saepe vincit, causa quem vinci cupit.
Victoriarum dividit palmas Tonans.


[p. 23]

SCENA TERTIA.

Conradinus, Girardus Pisanus, Fridericus,
Senex, Marinus, Rogerius, Milites.

CONRADINUS.
(585) ASpirat Aether, vota succedunt mea,
Benignus iste vester est, Populi, favor.
Iam certa spes est; quo vocor, quo me decus,
Vestraeque certis provocant signis manus
Iam iam ibo. GIR. Pronas omnium mentes vides,
(590) Et ipsa studium Roma laudavit tuum
Effusa, supplex, laeta; quod nulli solet,
Tibi triumphum duxit, inque arcem extulit,
Et laureatos praetulit fasces tibi,
Votoque iunxit quicquid optandum est tuo.
CONR. (595) Vidi triumphum; nimius est in me favor;
Et vota sensi, spem mihi sic Urbs facit.
GIR. Per me Pisani, & Appuli, & Thusci tuis
Gratantur armis. Macte, pro regno Patrum
Securus esto, bella cunctorum geres
(600) Votis & armis; implicat lauro comas,
Quicunque genium sensit amplexus tuum.
Et ecce pro te festa laetitiae est dies.
Ubique mensis tecta dispositis patent.
Epulantur omnes, & tibi fulvo bibunt
(605) Urbes in auro. CONR. Grata cunctorum est fides,
Et ista vulgi studia complector libens.
FRID. Hoc pignus esto sortis, auspicijs ruat
Aliena donec regna qui invasor tenet.
[p. 24]
Agedum ergo nostra, dum tibi aspirat polus,
(610) Ne vota differ, quoque fortuna amplius
Te sequitur aude. CON. Nulla iam retinet mora.
MAR. Sis ipse laetus, gloriam noster tibi
Iam pariet ardor, ipse signabit cruor.
Ne differ animos, vota si regni audias,
(615) Vox una, Princeps crede, cunctorum est, Veni,
Multae hic laborant, dum latent, pro te manus:
In arma surgent, cum voles. ROG. Rumpunt moras,
Mavortiasque Miles expectat tubas,
Dubioque Francus dum sibi regno timet,
(620) Multi arma tacitis praeparant pro te modis.
Vides minaces militis vultus tui;
Siculi minantur amplius, Thusci amplius.
GIR. Sic est, & ipsa Principem expectat suum
Urbs prima regni. MIL. Vive Dux, vive omnium
(625) Amor tuorum. Vive spes, vive ô Decus.
Ad arma Princeps, Militat pro te Polus;
Ad arma Princeps, gloria expandit sinus.
Tibi Militamus, gloriae illustres notas
Signabit ensis, prodigus sanguis tua
(630) Trophaea tingit. Vive Dux, Dux nos rege,
Et invidendam posteris laudem refer.
CONR. Bene est, eamus quâ viam monstrat Tonans.
Non iam morabor amplius. GIR. Prius hoc tibi,
Princeps, agendum est; regio, quam Francus tenet,
(635) Lucensis agri, milite immisso prius
Vastanda tota est; lata fit ferro via;
Et primus hostes hauriet terror tuos.
CON. Tu perge nostrae signa militiae exere.
[p. 25]
SENEX. Sic ducta ad aras victima in mortem ruit;
(640) Servare populi non potest ardor Ducem,
Vivoque honores, mortuo flores iacit.
Qui nunc favent, mox deserent; sic nempe sit,
Stantes coluntur Principes: sed cum cadunt,
Omnes recedunt, & fugit retrò favor.


SCENA QUARTA.

Girardus, Conradinus, Nuntius, Fridericus
Hurnaisus, Marinus, Rogerius, Senex.

GIRARDUS.
(645) STa quisquis hic es; unde? quo gressum trahis?
Cur pallet ore vultus attonito tuus?
Sta, fare. NUN. Vocem terror exhaurit meam.
Campo stat agmen marte conferto horridum,
Armis coruscum, multa vibranti Noto
(650) Vexilla strident, longa signorum est seges,
Ferrique fulgor ferreum eructat diem.
Surgunt cohortes undique, & mole arduae
Campos inumbrant; luce diffundunt iubar
Latè tremendâ, & aureis fraenis equi
(655) Martem lacessunt, praelium hinnitu vocant.
GI. Agedum quis hostis? NU. Carolus; fastu tumens
Bellum urget ipse, vertice comanti inclytus
Antevolat agmen, rumpit impatiens moras.
Atroxque diras ructat in coelum minas.
(660) Hic Suevus, inquit, dexterâ ocumbet mea,
Hic stabit alto gurgite exundans cruor,
Cadaverumque mole praeclusus vado.
[p. 26]
Spumabit atro, Veniat, & terrâ manus,
Aut classe, si vult, vectus, & vastâ trabe,
(665) Opponat armis, imbuet terram suo
Vel aequor altum sanguine. Haec iactat ferox,
Circumque turmae flammeo horrescunt globo.
GIR. Ubi est? ubi arma? NUN. Brutios agros tenet,
CONR. Agite irruamus, pugna nos tandem vocat.
(670) Quae vestra mens est? FRID. Gloriae illuxit dies,
Conserere dextras censeo dextris opus.
Et dum superbit impijs caelum nimis*
Ultro lacessens, sentiat caeli minas.
GIR. Invade Princeps, diriget dextram Deus,
(675) Istumque franget impij fastum Ducis.
Praenuntius nam cladis est fastus Ducum
HUR. Invade, constat impetu primo furor,
Occasio victoriarum fit parens,
Oblata cum non temnitur. Procul hinc tua
(680) Iam credit arma, quando vicinum & sibi
Mox incubantem sentiet, quaeret fugam.
MAR. Invade, certam tempus ad laurum vocat;
Cogit cohortes, arma sunt vastis adhuc
Dispersa campis, ne simul coëant, cave,
(685) Vagum per agros agmen invadas licet.
ROG. Invade, prono dum tibi Ausonij favent
Amore cuncti; Francus hic Hydra est tua,
Faecunda laudis messis; haud vanas moras
Generosa virtus patitur, & semper suis
(690) Exultat ausis; tempus hoc poscit virum,
Dextram reposcit. Sorte si adversâ cadas,
Tuo ex cruore surget aeternum decus.
[p. 27]
CONR. Eundum, eundum est; iam mihi bellum sedet,
Miscenda pugna est, gloriâ me involvam mea,*
(695) Si sors cruorem saeva deposcit meum.
SENEX. Cum causa iusta est, esse mors turpis nequit.
Fortuna causam non iuvat semper bonam.
Mens nata magnis subiaces sorti quoque.


SCENA QUINTA.

Conradinus, Milites, Girardus
Hurnaisus.

CONRADINUS.
NUnc fide Miles, robur expertum manu
(700) Animisque dandum est, ultimam hanc operam date
Vobis, mihique. Quaeritur regnum mihi,
Aeterna vobis gloria, atque opes simul.
Quodcunque petitur pectore in vestro sedet,
Et est in armis. Iusta vos armat mei
(705) Iam causa belli; vindices hic vos volo,
Ut ille vestrâ praedo regnorum manu
Exterminetur. Cardine in summo est labor,
Et in propinquo meta: quid decus exigat
Et quid periclum, voce non nostrâ indiget,
(710) Ante ora cuique est; ipse vobiscum ruo
Ducis una sors & militum est; omen facit
Hic vester ardor, & sequor. MIL. Bellum sedet
Etiam his in armis, capite praestanda est fides
Iurata pridem: causa securos facit,
(715) Et prurientes nil timent pro te manus.
Causa ipsa stimulos addit, & decus tuum.
[p. 28]
Populator ille Francus haud unquam tuis
Potietur armis, evomat vitam licet
Suo triumphos sanguine ornabit tuos.
(720) Merces laboris sit tuum tantum decus,
In laude fructus noster est; felix satis
Miles futurus, quando Dux felix eris.
Educ, & arma, & has manus, Princeps, proba.
CON. Eamus ergo, vester auspicium est amor.
(725) Hurnaise turmas iunge, tu turmas praei
Girardi, ferri longa crispetur seges.
GIR. Pergamus ergo; Miles ad gladios manus;
Hac est eundum, gladius abrumpat viam.
HURN. State hic, & illic state vos, globus omnium
(730) Sit unus, ordo militem invictum facit.
Sic ite, totis buccinae castris sonent.


SCENA SEXTA.

Carolus, Cosmanus, Robertus, Miles.

CAROLUS.
QUid est? quid istud? COS. irruit Suevus, citò
Arma arma Miles; irruit Suevus; citò
Properate. CAR. Miles, Miles hac, hac hac veni,
(735) Date arma, pergite, properate, sternite.
ROB. Istac recedunt, Miles hac, perge hac citò.
M. Fugiunt, recedunt; C. Sternite, aut vinctos simul
Abripite cunctos. MIL. State, conserite hic manus;
Huc arma ferte. Vicimus, fugiunt, cadunt.
CAR. (740) Insequere Miles; claude devictis fugam.
[p. 29]
Ne pateat usquam perfido Suevo via.
Ite hac & illac, pars ad illa, pars ad haec;
Lustrate cuncta, semitas, latebras, specus.
Ipse ipse pergo, ne quid occultum tegat.
(745) Mors una Suevi nostra erit victoria.


CHORUS.

Militum Conradini, seu Germanorum.

ACtum est, perimus, aleae
Sors ista nostrae concidit.
Nihil perenne est, nec gradu
Stat quicquam eodem; casibus
(750) Sors cuncta versat, & suo
Ludo insolescit aspera.
Sors Conradinum perdidit,
Ducem Austriae sors perdidit.
Et nos fugaces auferunt
(755) Per arva, per sylvas pedes.
Pudet heu fugae! pugnae pudet!
En versa dedimus tergora,
Et pectus exhaurit timor,
Et dexterae metu labant,
(760) Et arma manibus defluunt.
At se lacessit mens tamen,
Et rursus optat praelium,
Et rursus horret praelium.
Adamantinis necessitas
(765) Heu fixa clavis nos premit;
[p. 30]
Stabilisque fati iam rigor,
Qui terram & aequor continet,
Dominosque rerum concutit
Nos urget ultro percitos.
(770) Heu Conradini militi
Ignosce fido dum fugit,
Necessitatis haec fuga est,
Non hostis, at fatum premit.
Redire in arma mens fuit,
(775) Stetêre defixi pedes;
Et dum manus gladium rotat,
Secreta vis strinxit manum.
Feliciores saepe sunt,
Quos causa condemnat reos.
(780) Fortuna caeca est, impetu
Largitur uno quod cupit.
Dijudicare non solet
Quae causa concitet manus.
Sic aleam dubio iacit
(785) Non certa casu; sic bonos
Iniurioso proterit
Pede, & labores discutit.
At nunc ruinae quis modus?
Haec meta belli est; vincitur
(790) Nam quisquis extra Patriam,
Reparare casum non potest.
Pugna una belli finis est.
Forte abstulit Duces fuga,
Aut prodidit Duces fuga.
(795) Alias per oras qui fugit,
[p. 31]
Vitam tueri vix potest.
Suspecta trepidat omnia,
Ipsas & umbras, nec fidem
Sperare victus tunc potest*
(800) Placere victori volunt
Quicunque victorem timent.
Produnt, trahunt, cupiunt, ligant,
Et qui favebant antea
Dolo favores condiunt.
(805) Iam forte capti sunt Duces,
Et una clades cladibus
Augetur alijs; nec sibi
Constans ruina est in malis.
Commilitones sit satis,
(810) Fugientibus restat fuga,
Procul hinc eamus dum licet,
Sine Ducibus miles perit,
Periculosior fuga est
Deliberantibus diu.
(815) Eamus ergo, nec via
Sit certa, dum incerta est fuga.
Continue
[p. 32]

ACTUS TERTIUS.

SCENA PRIMA

Carolus, Robertus, Senex.

CAROLUS.
TAndem ergo, tandem vicimus, regnum est meum
Et cessit hostis marte confractus meo.
Imbellis hostis! tu meam bello manum,
(820) Effulminantem, semper invictam manum
Superbe sentis. Phoebe, qui emeritos freto
Currus Ibero tingis, atque Indos novo
Ortu serenas, quique permensus polos
Orbem rotatu circuis totum tuo.
(825) Iam pande vultum, pande meliori comam
Cultu repexam, quicquid aspicies meum est,
Quod Sicula claudit unda vix unquam gravis
Expers tumultus. Laurus adjecta est meis
Sperata lauris, hinc honos, & hinc novae
(830) Aeterna laudis fama. Iam nostram tremet
Quicunque Caesar dexteram, & Reges meum
Fulmen pavebunt. Suevus exemplum dedit,
Et purpuratos terruit Reges cadens.
Superba Neapolis, ecce iam tandem manu
(835) Tremes sub istâ; quae fuit, si quae fuit,
Spes lapsa retro est, vicimus; poenas luit,
Qui movit iram, perdidit spem, qui meum
Sperare regnum potuit, heu nimium suis
[p. 33]
Confisus ausis dum mihi bellum puer
(840) Impar labori, praelij ignarus parat.
SEN. Sic mens secundo laeta successu tumet,
Victoriarum sic comes superbia est
ROB. Animos feroces premere victorem decet;
Errore forsan Suevus est victus suo,
(845) Non ense nostro; fata dispensat Tonans,
Et sortis auram, quo placet, flectit levem.
Communis illa est. Crede Rex, hoc tu loco es,
Unde ille cecidit, cadere nam victor potes.
CAR. Iterumne quisquam conferat mecum manus?
(850) Opponat arma? ROB. Forte qui victus iacet;
Nam saepe victus ipse victorem premit.
CA. Iacet, peractum est. R. Surgere at rursum potest.
Raro una magnum perculit clades Ducem.
Animos sed ipsa saepe maiores facit.
(855) Cum premitur anguis, exerit primum caput,
Truncetur istud, quâ potest, caudâ ferit.
Moderare, Princeps, impetum, & victum time.
CAR. Victum timebo? ROB. Magna momento obrui
Imperia nosti; vincere & vinci Ducum est,
(860) Mutat triumphos una nonnunquam dies
Acerbiori funere, & servum facit
Ante imperantem. CAR. Nostra fortunam facit
Armata ferro dextra. Quid sortem times?
ROB. Timere prudens debet. CAR. O non sic mihi
(865) Ebullit intus sanguis; hac hac in manu
Mea sors rotatur; ille se turpi occulit
Fugâ in latebras; marte perculsus iacet.
Et nunc timebo? ROB. Laeta cum primum favet
[p. 34]
Suspecta sors est; posse te vinci puta,
(870) Non insolesces, teque victorem reges.
CAR. Me posse vinci? degener non sic mihi
Emasculatum spiritus corpus regit.
SEN. Aliena semper impotens animus sui
Consilia temnit: impetu abripitur ferox,
(875) Exclusa nullum ratio conservat locum.
CAR. Bene est, reversus Miles en captos trahit.


SCENA SECUNDA.
Cosmanus, Carolus, Hurnaisus, Marinus Rogerius, Robertus Senex.

COSMANUS.
REx vive felix, ecce captivos vides,
Violare ferro qui tuum audaces caput,
Et rapere Sceptrum Marte tentarunt suo.
CA. (880) Ubi Suevus ille? Co. Fugit, evasit, latet.
CAR. Cadavera inter forsan occultus iacet.
COS. Scrutatus ista est miles, & nemorum specus
Lateque ripas amnium. Ne sit metus
Alibi ipse vitam tristis abrumpet suam.
CAR. (885) Infanda capita, generis humani lues,
Etiamne nostrum rapere tentastis decus?
Etiamne & in me mittere audaces manus?
Me exterminare? conserere mecum, ô pudor!
Conserere mecum perfidâ pugnam manu?
(890) Iam iam securi subdere est opus caput.
HURN. Decus est honestâ Regis in causâ mori.
[p. 35]
CAR. Etiamne Regis? HURN. Regis, hoc nomen dabo
Quanquam secures in caput stringas tuas.
Rex Suevus ipse est, & Patris regnum petit.
(895) Fortuna miserum saeva destituit Ducem,
Tibi favit illa. CAR. Sed tibi mortem attulit.
HURN. Desideratam; cum voles mortem iube,
En morti inermis obvium collum feram.
Utinam sub armis iste fluxisset cruor!
(900) Mens ista nostra est; arma pro Suevo tuli,
Mortem haud recuso, Debet hoc pridem fides
Iurata Suevo. Militi quisquis necem
Minatur, ultro militem in laudem vocat.
CAR. Servire nobis si cupis, vitam dabo.
HUR. (905) Germanae Dominum mutat haud unquam fides.
Me solve vinclis, in tuum rursus caput
Armabo dextram. Faxit ô utinam Tonans!
CA. Quid ille faxit? HU. Purpurem ut nostrum tuo
Cruore ferrum. CAR. Funere haud uno mori
(910) Scelerate debes. HUR. Tot mihi lauros dabit,
Quot ante mortes: Ipse pro Suevo mori
Exopto, si fas, millies; dirum excute
Pectus, dolosque; dulce pro Suevo est mori.
SEN. Mors nulla terret, integra est quando fides.
CAR. (905) Et vos? meique? Patriam contra manus
Portastis ambo, laesa iam poenam fides
Reposcit. MAR. Arma Patriae in causâ tuli,
Haec te repellit, & suum Regem petit:
C. Quis ille Rex est? M. Suevus; C. O dirum caput!
(920) Non hoc fateris regiae sceptrum manus?
MAR. Liber fatebor, non tuae; raptum tenes,
[p. 36]
Et iure repetit Suevus. CAR. Hoc censes quoque?
ROG. Et ipsa censet patria, heu! nimium tuo,
Iam quassa ferro. Quisquis in nobis fuit
(925) Ad arma fervor, patriae hunc nostris amor
Insevit, animis; huic opes, vitam, omnia
Debemus omnes. CAR. Nonne victorem vides?
ROG. Et doleo, pacem Patriae invidit ferox
Fortuna nostrae, victor iratam time.
(930) Nunc restat unum, si iubes victor, mori.
SEN. Patriae superstes esse vir bonus nequit.
CAR. Meminisse vestri par fuit. MAR. Sui est memor,
Oblitus esse patriae qui non potest.
Moriamur illi, nascimur cui prius.
CAR. (935) Moriantur omnes, ista libertas nova est,
Plectenda morte. Laesa maiestas mea est,
Et perduelles impium extollunt nefas.
Mors contumaces spiritus lento premat
Dolore cunctis. ROB. Comprime has irae faces,
(940) Iratus esse quisquis infligit necem,
Haud debet unquam; Consule & te, Rex, & tuos.
Sint in catenis. CAR. Nempe cum agnoscunt scelus?
ROB. Ut mitigato iudices animo reos.
Consilia semper lenta regnantes decent.
CAR. (945) Rapite in catenas, ipse consilia expetam,
Mors certa restat, lapsa spes vitae est reis.
SEN. Atram subire qui reos cupit necem,
Consilia frustra quaerit; irato sat est
Animo voluntas; quod cupit, simul & iubet.


[p. 37]

SCENA TERTIA.

Conradinus, Fridericus, Senex, Piscator.

CONRADINUS.
(950) O Sors! & istas intuor coeli faces?
Istud serenae lucis aspicio iubar
Ignavus, excors, exul, extorris, vagus?
O sors! ut istud gentis opprobrium meae
Et usque & usque perferam? satis est fugae,
(955) Hic sisto, redeo, funerum in strages ruo
Funus meorum. Fugere generosum haud decet,
Latere turpe est, Marte si adverso mei
Cecidere comites ore mordentes humum,
Cur sum superstes? heu pudet, nimium pudet!
(960) Immane coelum, perge, si indignus tuo
Favore vivo, nubibus ruptis tona;
In me dehiscat aetheris magni strues,
In me astra totis fulminum flammis cadant,
In me minaces sydera eructent faces.
(965) Si cessat Aether, pande tu Tellus sinum.*
Dehisce, latebras mortuos inter volo;
Dehisce, socijs reddere hanc vitam volo,
Dehisce, mortem, non fugam turpem, volo.
Et vivo? & erro? & fugio? & ignotus vagor?
(970) O mors, reservas cui meum tandem caput?
En magna cervix, percute, in mortem offero,
Transfige pectus, funeris magni est capax.
Uno pudendam dilues ictu fugam.
[p. 38]
FRID. Etiamne totum iam tibi pectus labat
(975) Cognate? duram disce fortunam pati,
Praevisa sors est; quisquis ad bellum venit
Et vincere, idem & ab hostibus vinci potest.
CO. Utinam sub armis sanguinem hunc totum manus
Hausisset hostis! me fugae tantum pudet,
(980) Ducem ruinâ cadere generosâ decet.
At nunc salutis indigens, aeger, miser,
Afflictus erro. FRID.*Marte si adverso tuum
Succubuit agmen, agminis serva Ducem,
Nondum perijsti, quando spes restat tibi.
(985) Melior redibit sors quoque. CONR. At tu pars mei
Magna es doloris; quando te aspicio, dolor
Inusitatis concutit mentem malis.
FRID. Pro me timere desine, in sortem offero
Quamcunque pectus, nec mihi vincit meum
(990) Sors ulla pectus; una non miserum dies,
Cum vita restat, efficit: saepe exuli
Eadem triumphum porrigit, quae sors premit.
CONR. In ista sed te solus adduxi mala,
Me propter erras. FRID. Ista maiori mala
(995) Superabo mente; tu tuam mentem erige,
Fraena dolorem; maior à clade est mihi
Animus superstes; damna si probant virum,
Perstabo contra. CONR. Nec mihi totus retro
Animus recessit, sortis adversae est capax,
(1000) Et tota si vis Martis & mortis ruat
Nudabo pectus. Attamen quis hic locus?
Quo nunc, vel unde ferre iam fas est gradum?*
FRID. Consilia ne sint lenta cum casus premit.
[p. 39]
En cernis aequor, hac fugae patet via,
(1005) Clausa ipsa terra est, forsan à tergo imminet
Et quaerit hostis. SEN. Una cum superest via
Deliberare non licet; terrâ & mari
Iter in ruinam est. CONR. Fata committam mari,
Undis salutem. SEN. Perdita est quando latet
(1010) Salus in undis. CONR. Nunc age o fidum mihi,
Friderice, pectus, rursus in sortem meam
Te amplector; astra, conscias mundi faces,
Testor, vel atram perferam tecum necem,
Vel te reducam. FR. Testor haec nemora & specus,
(1015) Et istud Aethrae Lumen, atque Aethrae Deum,
Non te relinquam; seu per has nemorum sequax
Mors instet umbras, seu mari dandum est latus.
SEN. Sors una vestra est, ibit in mortem fides.
CONR. Nunc quo? Pisarum littus, aut Senas licet
(1020) Petamus; FRID. Ecce littori, sors haec bona est,
Piscator adstat, vince promissis virum,
Ut nos per undas parvulâ exportet rate.
CONR. Aggredior. Euge quisquis hoc littus tenes,
Transvehe volentes, magna te merces manet.
PIS. (1025) Quae magna merces? CO. Quicquid optabis dabo.
Quid dubius haeres? En tibi dextra hac fidem.
Haec te beatum reddet obsequio dies.
PIS. Quas petitis oras? CON. Vel Senis, vel nos Pisis
Istas per undas siste. PIS. Non parva est via,
(1030) Et parva nullos haec habet navis cibos.
CON. Istos parabis. PIS. Nullus est nummus mihi.
CON. Hunc statue pignus annulum, pretio redux
Repetam parato. PI. Pergo, vicinum oppidum est;
=== [p. 40]
En hic propinquos Asturae muros vides.
(1035) At unde vos? quae vestra sors est? FRI. Ne tibi
Sit ista cura, tu cibos pretio para.
Te magna sors, & te dies felix manet.
Nos hic per umbras, & per horrentes specus.
Istâ sub ulmo, (restat haec nobis domus)
(1040) Latitemus ambo;* respicit si nos Tonans,
Meliora reddet. CONR. rebus accisis salus
O si qua niteat! spem metumque inter sumus.
FRI. Spes dubia quanquam nostra, despero nihil,
SEN. En sors duorum stirpis Auguste Ducum
(1045) His ulmus Aula est, durus est solium lapis,
Familia, latis arbores fusae comis.
Annona, pectus saeva divexans fames.
Amor unus illis restat, & cordis fides.
Hae sunt fluentes omnium rerum vices.
(1050) Misereor, ô vos Principes! ô pectora
Meliore dignâ sorte! quid rursum imminet?
Quid iste torvo quaeritat vultu minax?


SCENA QUARTA.*

Ioannes de Frangipanibus, Piscator, Con-
radinus, Fridericus, Senex.

IOANNES.
PRofare, dubias nec mihi ambages fere;
Crux certa restat, vincula & poenam dabo,
(1055) Unde iste, quem fers, annulus? PIS. tolle has minas,
Verum fatebor; in meam Iuvenes duo
[p. 41]
Venere navem; vilis est, sic res habet,
Utrique vestis, oris est magnus decor,
Et liberalis nobiles vultus notat.
(1060) Tremor intus ambos concutit; Pisas petunt,
Vel forte Senas; quo feret ventus, volunt.
Ut hos pararem, dum fames urget, cibos,
Hunc tradiderunt annulum. IO. Nummis carent?
PIS. Carere debent: annulum in pignus tuli,
IO. (1065) Ubi sunt? PIS. In isto littore expectant, vides.
IO. Ni fallor, unus Suevus est, & Austriae
Dux alter; iste nobiles vultus notat,
Conditio miseros; nobilis praeda in manus
Rapienda nostras: marte prostrati ultimo
(1070) Fugam capessunt. Carolus quaerit duos,
Fortuna nostras in manus ambos dedit.
Huc sequere, miles; cerno, Quo fertis gradum?
Et unde? qui estis? CONR. Nostra sors notos facit,
Utrumque miserum cernis, hic nulla est tibi
(1075) Quaerenda praeda; tendimus quo nos feret
Fortuna & unda; proximum littus dabit
Forsan quietem, vel Senis, vel fors Pisis.
IO. Age Miles ambos colliga, CONR. sine crimine?
Sors misera miseris esse crimen non potest.
IO. (1080) Sors ista crimen falsa suspectum facit.
Age perge Miles, colliga dextras Ducum.
FRID. Ducum? sub istâ credis illuvie Duces?
IO. Rape, stringe miles; stringe, F. Nimirum Duces?
Et in catenas? culpa quae facit reos?
(1085) Miseria crimen esse si tantum potest,
Cape innocentes; si nocens est, qui miser,
[p. 42]
Cape miseros. IOAN. O ficta verborum fides!
Sors vestra nota est, annulus prodit Duces,
Quicumque latebras sic petit, sortem occulit;
(1090) Et ista vestis fallit, & fallunt preces.
CO. Miserere. IO. Certam iam preces faciunt fidem.
Bene est, tenentur; qui fugit, fugae est reus.
F. Miserere, I. Quorum? F. Si voles etiam Ducum.
Et innocentum. Per tuam, o Heros, fidem,
(1095) Per fata miserae stirpis, & nomen Patrum,
Per hanc inventam, per tuam dextram, precor.
Ne perditorum perde spem parvam Ducum.
JOA. Satis est, tenentur; Miles hinc ambos rape.
CON. Nihil innocenti dum licet sorti dabis?
JOA. (1100) Nihil; innocentes non facit Duces fuga.
Subite in urbem, quicquid expediet, dabo.
SEN. Habent, peractum est; occidistis ô Duces,
Sic saepe mortem qui fugit, mortem invenit.
Vitare fatum nescit humanus labor.
(1105) At ecce Mater, vexat attonitam sopor
Frustraque natum lachrymis quaerit suum.
Eripere morti non potest Matris dolor.


SCENA QUINTA

Elisabetha, Nutrix, Miles, Senex.

ELISABETHA.
SUccumbo, Nutrix, pectus hoc pondus sibi est,
Et inquieta semper est noctis quies.
(1110) Stupor ora stringit, defluunt sumptae dapes,
[p. 43]
Et cura lapsu torquet attonitam gravi.
Oculis pererrat Natus, heu! solus, miser,
Inops, egenus, squallidus, vinctus, tremens.
Et iam cruore; parce, non possum, dolor,
(1115) Perij; cruore; pectus enervat dolor;
Tremisco, Nutrix, tota, succumbo mihi.
NUT. Attolle Domina pectus, & noctis metus
Animo repelle; quilibet sibi est metus
Luctusque causa, cum dolor vanus placet
(1120) Seque ipse pascit. ELI. Vincere hunc nemo potest,
Cum fata cogunt. NUT. Nullus à fato est dolor.
Ante ora Natus dum tibi occurrit tuus
Amor suavem pectoris sedem movet,
Et hinc tremiscis. ELI. Non amor metum facit,
(1125) Fatale bellum metuo, & audacem nimis,
Iuvenilis ardor dum manus promptas rapit,
Tremisco Natum. NUT. Laureas Natus novas,
Tuum refundet in sinum victor redux.
ELI. Nox dubia nullas porrigit lauros mihi
(1130) At miles iste quis nam? MIL. Miserum vides;
ELI. Quibus huc ab oris advenis? MIL. Frustra petis,
Ubique nam esse miles infelix potest.
Tot ista cernis vulnera, extremum tuli
Italis ab oris, ensis hic solus mihi*
(1135) Tota est supellex, mutilum corpus traho.
Servata vita est, concidit sed spes mea.
ELI. Perij! rigescit iam mihi corpus metu;
Perij! salitque pectus, & vitam male
Male ominosus iam mihi abrumpit metus.
(1140) O Nate, Nate! NUT. Domina, succumbis tibi;
[p. 44]
Meliora spera. Dux ubi est, miles, tuus?
MI. Ne quaere, miserum fata perstringunt Ducem
Pugnare potuit. NU. Vicit, an victus iacet?
MI. Vinctus. NU. dolore solvitur pectus nova.
(1145) Domina, ah dolores tempori serva tuos.
SE. Hoc est doloris tempus, & crescet dolor.
ELI. Abscede Nutrix, orba iam, Nutrix, feror;
Abscede Nutrix, restat heus sorti nihil,
Abscede Nutrix, Natus heu perijt meus;
(1150) O Nate, Nate! NU. Vinctus est, non mortuus.
SE. Qui vinctus esse sic potest, perijt miser.
ELI. Perijt, peractum est. Nate, quò matrem trahis?
Abscede Nutrix, mater in mortem ruo,
Superesse nato non volo mater meo;
(1155) Haec una matrem & filium tollet dies.
Ibo, ibo, Nati moesta reliquias legam,
Si quid supersit. Nate iam matri spei
Nihil est relictum. Quantus heu! quantus dolor!
Deficio Nutrix, & meum mater sequor
(1160) Moriendo Natum, NU. Domina, ne praeceps abi
Redimere Natum forsitan fas est tuum.
Subeamus intro, leniet mentem quies.
SE. Nutrit dolorem turbidae mentis quies,
Peiora fingit omnia, & cedit sibi.


[p. 45]

CHORUS.

Militum Francorum.

(1165) HAec liliorum gloria est,
Hoc Francici martis decus,
Haec Caroli laus Regis est,
Haec Francicorum militum.
Vicimus, fracto fugit hostis ense,
(1170) Vicimus, turpes latebras petivit,
Vicimus, telis abijt relictis
Vicimus, campo iacet horror omni.
Omnia festo resonent plausu,
Surgant laeto marte triumphi,
(1175) Buccina raucis addita lituis
Extollat victoris honores.
Superba Neapolis caput
Attolle coelo, vicimus;
Suevus fugam turpis capit,
(1180) Nobis relinquit gloriam.
Et tu Roma potens gloria gentium,
Quae tollis superis aemula culmina,
Et celsum retines Pontificis decus,
Laudem Carolus hanc auspicijs tuis
(1185) Hosti bellipotens eripuit suo,
Et vindicavit ius tuum.
Haec causa iusta est, quam polus
Fausto probavit exitu.
Victor triumphat Carolus,
[p. 46]
(1190) Victoriam dedit polus.
Indica Francorum timeant iam regna triumphos,
Gallicaque extollant Eoae lilia Gentes.
Immemor Suevus nimis ille fortis,
Qui tot incertis homines trophaeis
(1195) Lactat, & demens acuit severo
                      Agmina Marte
Hinc miser caecas ruit in tenebras,
Et fugit nostris moriturus armis,
Et suis fidit malè fidus armis
(1200) Agmen hoc totas retinere terras,
Et potest victo dare iura mundo.
Coepimus quondam tibi Roma muros,
Gallicis campi rubuere flammis,
Gens sola Gallorum tuos,
(1205) Cineres cruori miscuit.
Asiam manu fraenavimus
Reges rebelles coepimus,
Reges amicos iuvimus
Et cessit orbis Gallico
(1210) Parens libenter nomini.
Age nunc ferox Germania
Franci time certamina,
Italiam terrarum arcem superavimus armis
Et Siculum tandem nostras capit aequor habenas.
(1215) Dicant Itali, cedimus armis,
Dicant Siculi; tendimus herbam,
Dicant, Francis cedimus, omnes.
O Rector orbis aequâ
Qui lance cuncta libras,
[p. 47]
(1220) Adesto, & incitatos
Regis iuva labores.
Redeant novi triumphi.
Laeto Carolus agmine
Fusis vindicet hostibus
(1225) Quicquid non favet uspiam.
Francus laudis amans suae,
Fretus sydere prospero,
Vanos non timet impetus
Et ceu rupis in arduo
(1230) Pastor culmine considens
Contemnit rabiem maris:
Sic plenusque animi & spei
Francus despicit omnia
Hosti terribilis suo.
(1235) Potentiorem qui ciet
In arma Princeps principem,
Sibi ruinam concitat,
Et sceptra ventis obijcit.
Imbellis aetas, & feri
(1240) Ignara belli, gloriam,
Dum quaerit armis, abijcit.
Martia degeneres malè poscunt praelia dextras,
    Nominis haud solâ bella geruntur ope.
Spolijs en ditamur opimis,
(1245) Et nulla fugae bella supersunt.
Praemia nostri tulimus belli.
Laeti concinimus victori.
Regna Carole victor.
Victus Suevus abivit,
[p. 48]
(1250) Regna Carole victor.
Germanus tibi cessit,
Regna Carole victor,
Caelum iam tibi plaudit,
Regna Carole victor,
(1255) Et nos plaudimus omnes
Regna Carole victor.
Continue

ACTUS QUARTUS.

SCENA PRIMA.

Carolus, Robertus, Cosmanus, Senex.

CAROLUS.
ANimo recurrit cura, nec factum est satis,
Nec ulla voti est meta, si Suevus novos
Redit in labores, morte funestâ occidat,
(1260) Ut me triumpho Siculus augusto vehat.
Utinam ter ille, (nam una mors Suevo est parum)
Fundendus esset! mille consumam neces
Uno in Rebelli; nemo, quanquam saeviat,
Crudelis hosti est, ultimum in Regem est nefas
(1265) Armare dextram; rapere qui sceptrum cupit
Nunquam innocens credetur, & plusquam est reus.
Cosmane, nostras illene evasit manus?
Nusquam repertus? COS. Crede Rex, nusquam; latet
Aut forte vixit. CAR. Cuncta scrutari prius
[p. 49]
(1270) Latè decebat, littora, & sinus maris,
Latebrasque & antra, & caeca sylvarum avia,
Humilesque in agris rusticae plebis casas.
COSM. Scrutatus omnem miles est ferro locum,
Sylvas, specusque, semitasque & invias
(1275) Latebras ferarum; cuncta lustravit loca,
Deserta, rupta, & aspera. CAR. Inveniam tamen,
Vel usque in ipsam Teuthonum terram sequar.
Germaniâ sat tutus haud vivet suâ.
COSM. Tua vota sparsus forsitan rumor iuvat;
(1280) Nuper repertos Asturae Rector duos
In vincla traxit; indoles claros notat
Vultusque prodit nobiles; laceram gerit
Uterque vestem; multus in animo est timor,
Et transfretare longius votum fuit.
(1285) Haec fama. CAR. Nempe fama mentiri nequit,
Bene est, meorum meta votorum data est,
Quos quaero fortuna obtulit. Perge ocyus
Cosmane, nostris Asturam castris preme.
Tibi tradat ambos; si negat, totam obrue
(1290) Urbem ruinâ, disijce, everte, opprime,
Ultraque ne sit Astura, aut captos reduc.
COSM. Ibo & reducam, miles huc arma expedi.
CAR. Beata regum est vita, cum mordet solum
Prostratus hostis, & suo pressam imbuit
(1295) Cruore terram; metuere regnantem nihil,
Regnare demum est; ROB. Regna custodit metus,
Et nil timendo saepe securus cadit.
Hostes habere maximos, regum est salus.
Virtus sine armis languet, & tota otio
[p. 50]
(1300) Marcescit. CAR. Hostes ut mei vivant cupis?
ROB. Vivant, sine hoste clarus haud quisquam fuit,
Abeant, recedant. patriam rursum petant,
Etiam arma vertant, gloriae est laurus tuae
Superare rursum; tollere hanc segetem novi
(1305) Nolis triumphi. CAR. Pulcher est, quando occidit
Hostis, triumphus; esse pax nunquam potest
Cum vivit hostis. ROB. Saepe pax fallit Duces.
Periere plures pace, quam bello Duces,
Fit luxus hostis pigra cum virtus iacet,
(1310) Et vitia curas occupant; vigiles facit
Metus labores, pax at ignavos fovet.
Vix stare moles magna regnorum potest,
Si non movetur; hostis est semper sibi
Quoties quiescit. Extulit caelo caput
(1315) Bellando Roma; bella cum liquit, suo
Eversa luxu est. CAR. Sit satis, nunquam canis
Mordet peremptus; nec decet pacem metus.
SEN. Mutare mentem rex ferox nunquam solet.
Ratione flecti non potest, odit moras,
(1320) Cupido totum sola consilium expedit.


SCENA SECUNDA.

Cosmanus, Carolus, Ioannes Frangipanibus,
Conradinus, Fridericus, Robertus, Senex.

COSMANUS.
EN Asturae Praefectus, & capti Duces;
Haec meta belli est, prima regnorum dies
[p. 51]
Iussa est secutus ipse Praefectus tua.
IOAN. Sic Rex, decebat; quos petis, sisto Duces
(1325) Hic Sueviae Dux, Austriae est hic Dux quoque,
Utrumque vilis contegit vestis Ducem,
Latere sic mens fuerat, at dum sic fugam
Placidum per aequor instruunt, ambo mea
Sunt praeda facti: fecit hic certam annulus
(1330) Dum forsan illos persequor, pro te fidem.
Sic vive Rex, victoriâ tandem frui
Partâ licebit, in tuas praedam manus
Fortuna vexit, quaeque victorem extulit,
Eadem triumpho decorat, atque auget decus.
CAR. (1335) Et nostra meritis gratia accedet tuis.
Bene est; at istam, quâ latent, vestem exuant.
Videre victos sic iuvat, sic & Duces.
SEN. Videre tantum non tibi fiet satis
Vestem exuunt vitâ exuendi postmodum.
CAR. (1340) Et ista cerno capita? & infandum genus?
Polluta scelere monstra, quae vindex polus
Effulminatis ignium mactet globis?
Quae terra patulo sorbeat rictu reos?
Quae sempiternis Orcus involvat focis?
(1345) Istos nefandos intuor? CON. cernis Duces,
Sed non nocentes; sorte miseri iam sumus
Non scelere; viles non sumus, clarum est genus
Et non nefandum. CAR. Nempe cum bellum mihi
Infertis hostes? CON. Fateor hoc, hostes sumus,
(1350) Si crimen est, commune nobis & tibi est,
Tu noster hostis; arma non faciunt reos,
Sed scelera. CAR. nostrum rapere cum regnum cupis,
[p. 52]
Scelus negabis? CON. Non tuum, sed quod meum est
Regnum reposco, stirpis hoc ius est meae.
CAR. (1355) Tuumne regnum? CO. Quod fuit patris, meum est.
Repetere cunctis quod suum est leges sinunt.
CAR. At nostra vestras arma fregerunt manus,
Victor triumpho; CON. Fateor, & victos vides;
CA. Videoque vinctos.*CO. Sortis adversae est malum,
(1360) Fortuna victos fecit, & vinctos simul.
Accidere victis quod potest, victor time.
Si bella movi, debui; at sortem fero
Quia marte victus; arma, non animum abstulit
Fortuna nobis, novimus cladem pati
(1365) Et quicquid ultra est. CAR. quicquid est ultra, dabo.
FRI. Nil deprecamur, tu iube quicquid voles,
Misera esse virtus non potest, morte altior
Aeternitatis culmen excelsum petit.
Ab igne lumen haurit, à ferro decus
(1370) A morte vitam. CA. Vincula & carcer domant.
FRI. Ligata virtus libera est, coecos specus
Illustrat ipsa; dedecorat animum scelus,
Non carcer, Atrae congere hic umbras Stygis,
Caliginemque noctis & mortis simul,
(1375) Virtus micabit. CAR. Hic sibi assurgit timor,
Periculoque audacior laudes crepat.
Sic insolescit saepe captorum furor.
FRI. Ne furere crede, non facit sortem timor.
CAR. Cum nulla spes est saepe tunc surgit furor,
(1380) Vitamque temnit, FRI. Vita non animum facit,
In me est serenus pectoris magni vigor,
Amore vitae quisquis est audax suae
[p. 53]
Frustra laborat, debet invitus mori.
CAR. Ego contumacem spiritum elidam tibi,
FRI. (1385) Non contumacem; liberum & plenum sui,
Firmaque certum mente, dum mortem ingeres,
Semper videbis. Liber est qui non reus,
CAR. Et non fateris te reum? FRI. Iustae reus
Est nemo causae; non reum, at victum vides.
(1390) Fortuna dum te blanda victorem facit,
Non ideo victos asserit ferro reos.
Fortuna tecum est, causa nobiscum est bona,
Hac gloriamur, sorte sis victor licet.
CAR. Furiose, temnis ergo victoris manum?
(1395) Istud verendum verticis nostri decus?
Meminisse mortis vos decet, nostrâ in manu
Est vita vestra. CON. Quod potes victor iube,
Auferre vitam non potes; vel si potes,
Non velle debes; cuncta victori haud licent,
CAR. (1400) Quod velle victores queunt, hoc & licet,
Est in rebelles summa lex, iusque ultimum
Regis voluntas; hostibus vitam dare,
Auferre vitam, liberum est; victis preces
Tantum supersunt; nulla victorem ligant
(1405) Decreta legum. CON. Lege si nullâ geris
Crudelis arma, nulla spes victis manet.
Fraenare semper impetus victor suos
Iramque debet; cuncta fecisti tua
Vincendo, superest vita sed victis tamen
(1410) Quando arma ponunt. CAR. Quando victori placet,*
Vitam relinquit arma qui ponit sua.
FRI. Vitam meretur arma qui ponit sua.*
[p. 54]
Victoriae ius ultimum est armis frui
Servare victos. Comprime hanc molem tui
(1415) Motusque vanos pectoris. ROB. Magni est Ducis
Donare vitam, auferre quam victis potest,
Victoris haec laus, parcere abjectis, neque
Aestusque & iras mentis incensae sequi.
Victoriarum primus est semper gradus
(1420) Superare seipsum. CAR. Viverent noxae rei
Atrocis hostes? viverent qui ausi meum
Appetere regnum, Marte turbarunt suo
Populi quietem? Viverent quorum sitim
Satiare noster ante debebat cruor?
CON. (1425) Simplex quod hostis tentat, hoc nulli imputat
Quicunque victor; solita sunt Martis mala
Invadere hostem, ferre bellando necem,
Regnum occupare. Non meum est tamen hic nefas,
Repeto per arma quod meum est, & quod tuis
(1430) Dux saevus armis opprimis; non ius tibi est,
Armata sed vis. Rumpe libertus fores,
Ubi iusta causa est, esse non debet metus.
Etiam quod armis occupas victor, meum est,
Victoque debes; arma non iustam ferunt
(1435) Violenta causam, rapere nec quovis licet
Aliena bello: si licet, terras rape,
Refixa caelo sydera, & celsum rape
Solium Tonantis. Arbiter rerum sedet,
Iudicia cuius nemo pervertet, Tonans.
CAR. (1440) Hoc in catenis? Nempe sic victus furis,
Et hic minaris? iudicas? damnas? cito
Rape perduellem miles, & ferro caput
[p. 55]
Macta scelestum, protinus vitam evomat,
Lentè per artus iste distillet cruor.
FRI. (1445) Etiam decorum est, iusta cum causa est, mori.
Vincit tyrannum qui mori fortis potest.
Fac purpuretur sanguine hoc corpus meo,
Tuum loquetur sanguis effusus scelus.
CAR. Ut contumaci mente furiatus tumet?
FRI. (1450) Contemno liber quas vomis victor minas,
Contemno mortem CON. Iudice est tali mori
Dulce & decorum. Quod voles iube ocyus
Iuvat tyranno Iudice insontes mori.
CAR. Age perge, miles, abripe hinc, fati modum
(1455) Inveniet ira, mortem & opprobrium ferent.
SEN. Ecce innocentes gestiunt laeti Duces
Nocens tyrannus tristis est, & se premit,
Torquere dum vult, ipse se torquet prius.


SCENA TERTIA.

Carolus, Robertus, Senex, Cosmanus,
Girardus Pisanus.

CAROLUS.
A Ge ira totas pectoris moti faces
(1460) Incende, iusta est flamma cum victus suo
Insultat hosti; vilis est quando parum
Victor timetur. Debitas poenas dabunt
Quotquot rebelles concitas in me manus
Movêre bello. Mortis inveniam modum,
(1465) Nec dulce nec decorum erit victis mori.
[p. 56]
ROB. Rex mitigare pectus atque iram decet,
Generosus ardor abripit victos Duces;
Laudandus ille est qui suam temnit necem
Vicina quando est; omne victori decus.
(1470) Tunc victus aufert, degener quando timet
Mortem aut triumphum. CAR. Supplice victos decet
Offerre vocem. ROB. Cordis ignavi est preces
Offerre, luctuque elevat victoriam
Qui deprecatur. Hostis est hostem mori
(1475) De sorte fortis queritur, & non de nece.
CAR. An me benignum forte victorem cupis?
Haec ira iusta est. ROB. Crede Rex, quo te altius
Fortuna vexit, obsequi tanto minus
Animoque & irae convenit. CAR. Quid me decet?
ROB. (1480) Benignitate vince quos ferro domas,
CAR. Etiam superbos? ROB. Quam vocas superbiam
Vigor iuventae est, namque victorem Duces
Iam te fatentur. CAR. At simul spernunt, nec hoc
Sceptrum fateri, nec meum regnum volunt.
SEN. (1485) Tuum fateri quod suum est nunquam queunt.
CAR. Haec nostra mens est, occidant, nemo reis
Debere vitam perfidis ullam potest.
SEN. Mors hostis ullum non facit regem satis.
Post fata crescet amplius nefas tuum.
CAR. (1490) pereant scelesti. ROB. Mortis at causam excute
Tuo in Senatu, CAR. Perge, cura haec sit tua,*
Adsit Senatus, nobiles nostros voca.
SEN. Ut te sequantur, & tuum probent nefas.
At en furoris causa succedit novi
COS. (1495) En Rex favores geminat, atque auget suos.*
[p. 57]
Fortuna belli Principem tradit tibi.
Hic est Girardus, movit Italiae in tuum
Regnum cohortes, ipse Thuscorum manus
Armavit in te, robur & Suevo novum
(1500) Adjecit audax. CA. Sic favet votis Tonans,
Et me triumpho cumulat, & victoriâ.
Ubi est repertus? COS. Clade perculsus fugam
Cum forte adornat incitus cursu tuus
Miles retraxit. Urbium vires novas
(1505) Rursum incitabat, armaque agrestis manus
Victo offerebat, praeda sed factus tibi est.
Solus triumpho deerat hic unus tuo.
CA. Cumulantur ergo laeta successu novo,
Hostile restat iam nihil. Nempe hic mihi
(1510) Aliunde quaeris & iuvas hostem simul?
GI. Vicisse, Princeps, sit satis, causam mei
Ne quaere motus, causa quae Suevum impulit
Mihi arma suasit; milites nemo reos
Accusat hostis, pro omnibus Dux est reus
(1515) Iniqua quando est causa. CA. At in culpam venit,
Quicunque sequitur principem culpae reum.
Commune crimen militum est crimen Ducis.
Et tu tumultus author, & belli caput
In me remotas Teuthonum gentes trahis
(1520) Italosque & urbes ducis, & culpâ cares?
GI. Quodcunque Regi debitum obsequium est meo
Lubens peregi, subditum sic me docet
Natura, leges sic iubent; facit reum
Natura nullum, CA. Iura, quae iactas, silent
(1525) Quando arma vincunt; cum Duce hic poenas dabis,
[p. 58]
GIR. Communis ergo gloria & belli & necis
Utrique fiet, prodigus vitae viget
In me ardor huius, & fuit votum prius
Parare Suevo sanguine hoc regnum meo.
(1530) Invidit illa quae favet raro bonis,
Fortuna Ducibus, sed tamen sortem feram,
Et quisquis in me est effluet Suevo cruor.
Decerne mortem quam voles, vitam dabo.
CAR. Duc in catenas, iure supplicium expetam.
(1535) Et en Senatus. SEN. Scilicet quem tu reges,
Consilia reges expetunt, sed quae volunt.


SCENA QUARTA.

Carolus, Robertus, Senatores,
Cosmanus, Senex.

CAROLUS.
ET ipsa moles imperi, & belli labor
Salusque regni, & civium cura omnium
Subsidia, Patres, vestra iam tandem petunt.
(1540) Aperite mentem, vera libertas patet.
Haec nostra causa est. Nuper hoc regni decus,
Diadema frontis regiae, & sceptrum manus,
Authoritate Pontifex dum vult sacrâ
Et dum Senatus lege decernit suâ
(1545) Lubens recepi; populus applausit mihi,
Solioque celsus iura dictavi meis.
At inde Suevus milite externo potens
Germaniaeque robur atque Italas trahens
[p. 59]
In arma vires, iura dum patris crepat,
(1550) Suamque frustra iactat haeredem Domum,
Has concitavit impio motu plagas,
Incendioque, qua patet regnum, furens,
Et cuncta vastans, hoc, ait, regnum est meum,
Ferro & ruinis asseram, si quis neget,
(1555) Si quis resistat, opprimam. Regem decet
Servare cives, protinus duxi meas
In arma turmas, & gravem Suevo obtuli
Ardente pugnam milite. Hoc testor iubar
Radiantis Aethrae, conscium & mentis Deum,
(1560) Vixdum cohortes strinxerant ferrum meae
Mox terga Suevus vertit, & saltus fugâ
Specusque & antra, quo latent ferae loco,
Petijt tremiscens; agmen insequitur Ducem,
Lateque strages editur, multus viam.
(1565) Humectat imber sanguinis, gemunt agri,
Cadaverumque longa per campos strues
Horrescit. Istam sic meo victoriam
Donavit Aether militi, & causam probans
Plenis triumphos annuit votis mihi.
(1570) Uterque captus, Suevus, Austriacus quoque est.
Alios rebelles claudit & carcer Duces.
Haec nostra mens est, carcere educti occidant,
Et pacis hostes publicae vitam vomant.
SEN. Consilia quaerit, ipse decernit prius.
CAR. (1575) Mens vestra Proceres, quae sit, hic depromite.
ROB. Authoritatis regiae est culmen favor,
Benignus esse qui potest rex tutus est.
Age ergo victis parce; nam nunquam decet
[p. 60]
Ferire ferro stirpis augustae Duces;
(1580) Te spectat Orbis, ingemiscet mox quoque
Si clarus iste purpuret terram cruor.
An tanget atrox regium lictor caput?
Immerget ensem pectori, aut fauces manus
Funesta claudet? Fateor, hostes sunt, scelus
(1585) At nomen istud non habet; causâ quoque
Aliquâ tuentur quicquid est actum hactenus.
Tuum est quod ista iam tenes sceptrum manu,
Suevus paternae iura praetendit Domus,
At marte victus cedit, idcircò caput
(1590) Submittet ensis? mortis opprobrium feret?
Servare tantos, magne Rex, debes Duces,
Facies amicos, & tuae clementiae
Trophaea vivent. CAR. Rursus hostes ut meum
Regnum, caputque perfidis armis petant.
SEN. (1595) En ipse iudex saevus accusat reos.
SENAT. I. Munimen ingens principum est severitas.
Regale sceptrum stabilit, & firmat thronum.
Age ergo victos ultimo fato Duces
Iube perire; laesa maiestas petit.
(1600) Quicumque regnum aut regium ferro caput
Attentat audax, mortis extremae est reus.
SENAT. 2. Iustitia primum est maximi Regis decus.
Haec fulminantem porrigit gladio manum,
Age ergo victi sentiant iustum Duces
(1605) Tremantque Regem; quod iubent leges, iube,
Et perduelles, pacis osores tuae,
(Haec causa iusta est) sanguinem fundant suum.
CAR. Et iste Suevus regium ut nomen ferat?
[p. 61]
Ecclesiam ut perturbet? at vos pergite.
SEN. (1610) En rursus aliud fuggerit Iudex scelus.
SENAT. 3. Ecclesiae Patronus est princeps suae,
Et vindicare debet; hoc ergo iube
Ecclesiae hostes, pacis offensae rei
Subdant securi noxium strictae caput.
(1615) Istud reposcit munus aethereae potens
Regnator Aulae; redde quod debes Deo.
SENAT. 4. Quicunque Regis nomen usurpat, reus
Regnum lacessit, & nocens debet mori.
Lex ista regni est, lege stat tali decus
(1620) In Orbe primum. Suevus ergo sit reus,
Cum morte nomen ponat, & simul cadat
Qui perduellem iuvit Austriacus Ducem.
CAR. Bene est, nocentes sic decet mori Duces.
Cosmane quid tu? iudica liber reos.
COS. (1625) Magnificum & ingens regibus semper fuit
Iuvare miseros, parcere abjectis; tua,
O Rex, sit ista gloria, & victos Duces
Benignitate refice; da vitam, & tuae
Consulere vitae disce; dum sors omnibus
(1630) Eadem est Monarchis, perdere haud unquam decet
Servare quos clemens potes; clara est Ducum
Stirps Suevicorum, claraque Austriae Ducum.
Dimitte victos, parce, poenarum est satis,
Vidisse captos, supplices, miseros, reos,
CAR. (1635) Videtur ergo pluribus, morte occidant.
Haec vestra mens est.*ROB. Non mea est, si rex iubes,
Decerne quod vis, non decet ferro Duces,
Subijcere tantos. Rex age, en supplex cado,
[p. 62]
Ignosce, vitam, quod dari summum potest,
(1640) Minimumque, posco. Per tuam dextram precor
Per quicquid in te est, ne mori cogas Duces
CA. Rata nostra mens est. CO. Genibus advolvor tuis.
Per ista genua, per tui sceptri decus,
Rex oro, parce Ducibus, oppressis fave,
(1645) Compesce ferrum. CAR. Non licet, debent mori.
SENAT. I. Mors Conradini, crede rex, vita est tua.
SENAT: 2. Qui noxios non tollit, in sese excitat.
SENAT. 3. Hostis peremptus amplius nunquam nocet.
SENAT. 4. Pax certa regni postulat Suevi necem.
CAR. (1650) Satis est, nocentes occidant, iubeo, Duces,
Cum sol ab undis’ crastinum revehet diem.
SEN. Actum est moveri pectus immite haud potest.
Non culpa Suevi displicet, vita haud placet.


CHORUS.

Puerorum & Puellarum.

FLendum est, pueri, solvite planctus,
(1655) Flendum est, pueri, solvite lacrymas.
Et sufficiant brachia planctibus,
Et sufficiant fletibus oculi.
Vertit nostros fortuna Duces.
Flendum est, lachrymas ferte puellae,
(1660) Flendum est, planctus ferte puellae
Et sufficiant oculi lachrymis.
Et sufficiant planctibus animi.
Vertit nostros fortuna Duces.
[p. 63]
Conradine tibi pectora tundimus,
(1665) Conradine tibi lumina solvimus,
Conradine tibi dicimus ultima,
O spes, o patriae iam decus occidis!
Conradine tibi solvimus has comas
Conradine tibi diripimus genas.
(1670) Conradine tibi quod superest damus,
O spes, ô patriae iam decus occidis!
Heu nimis clari generis propago,
Occidis saevâ feriente sorte,
Et simul nostrae lachrymandus aufers
                    (1675) Gaudia vitae.
Heu nimis magni soboles parentis,
Occidis Franco furiente rege,*
Et simul nostro periturus addis
                    Vulnera cordi.
(1680) Tu quoque nostros Friderice petis,
Fletus, planctus, vulnera, lachrymas,
Tibi nostros nudamus honores,
Quicunque decent, quicunque tegunt,
Accipe Dux lamenta tuorum,
(1685) Dignus meliori sorte iaces.
Friderice tibi gaudia ponimus,
Sine te noster vilescit honor.
Sine te tantum vulnere premimur,
Accipe Princeps vota tuarum,
(1690) Dignus meliori sorte iaces.
Misera heu Mater, faecunda nimis,
Ast in luctus foecunda tuos
Nimium infelix sors tua, nondum
[p. 64]
Vulnera sentis.
(1695) Misera heu mater, magni infelix
Coniugis uxor, clarique parens
Optima nati, quis tibi gemitus,
Et suppeditet verba dolori,
Paria haud unquam verba dolori?
(1700) Heu Sueve peris, maxime princeps,
Cui laeta tui gesta vovebant
Patris honores, Salomonis opes,
Dignos clara stirpe triumphos.
Occidis heu Austriace infelix,
(1705) Ultima magni Generis proles,
Et Caesareo dignus honore,
Germenque Domus, spes quoque patriae
Imbellis amborum fuit
Aetas, & anni primitus
(1710) Primam attulere spem suis;
Invidit at sors invida,
Decerpsit ambos, ut suo
Mox purpurarent sanguine
Florem iuventae, & spem Domus.
(1715) Incerta spes mortalium est,
Mortem Iuventa dum fugit
Accensa studio gloriae,
Mortem invenit, nec se explicat.
Accipe nostras lachrymas Sueve,
(1720) Accipe nostros Austrie planctus,
Ultima ferimus verba, valete.
Continue
[p. 65]

ACTUS QUINTUS.

SCENA PRIMA.

Elizabetha, Nutrix, Senex, Wernerus
Comes.

ELIZABETHA.

BEate rerum conditor, miserae hos vides
Matris labores; luna seu noctu micet,
Seu Sol diurnam luce decurrat viam,
(1725) Mens inquieta turbidos fluctus movet,
Imago Nati semper occursat mei,
Sed tristis, & deiecta, & atra, & squalida,
Nunc ultro vinctas porrigit matri manus,
Premitque vocem; nunc in amplexus ruit
(1730) Et hos cruore foeda conspurcat sinus.
Conata primum ter loqui, ter vox stetit
Luctu impedita, murmure at tandem levi
Vale, inquit; iterum, iam parens, inquit, vale.
O magne mundi Genitor, & Natus meus
(1735) Collum securi subdere augustum queat?
Ibo ibo, & ipsa genua victoris manu
Complexa stringam, lachrymis flectam meis,
Aut una matrem tollet & Natum dies.
O certa nimium somnij nostri fides!
(1740) Hoc est quod iste pectoris nostri fores
Pulsabat horror; nemo nam frustra timet
Cum spera noctis territant, & cum dolor
[p. 66]
Inusitato concutit motu fibras.
NUT. Remedia quaere Domina, nam solus dolor
(1745) Sese fatigat; mitte qui repetat tuum
Quocunque Natum iure, vel captum tibi
Pretio reducat. Matris haud victor preces
Unquam repellet. ELI. Forte iam occubuit, ferox
Victoris ira est. NUT. Attamen Nato tua
(1750) Ne cura desit; sorte si debet malâ
Carere regno, vivat, & vitam suis
Patriaeque servet. WER. Domina, si tantum iubes,
Vides paratum, ne tuum mater precor
Relinque natum. ELI. Perge, victorem pete,
(1755) Pretiumque vitae, & matris augustae preces
Abiectus offer; careat & regno & suis
Iam fractus armis; Vita, nam leges volunt,
Sit salva Nato. WER. Pergo, & expediam viam,
Solare temet Domina, tam clari Duces
(1760) Quando arma ponunt morte poenas non dabunt.
SEN. Rex iste claros morte distinguet Duces
Crudeliori; Carolus flecti nequit.
ELI. Utinam! sed inter dubia curarum aestuo
Velut inter undas navis adversas tremit,
(1765) Partes in omnes mente non certâ feror,
Consilia pectus nulla distratum tenent,
Metus resurgit undique, & casus malis
Perfugia monstrat nulla. Quo mater trahor?
Quo Nate matrem mentis heu inopem trahis?
(1770) Superbus iste forte contemnet preces,
Pretium repellet; precibus inflecti putant
Tumidi probrosum. NUT. rursus in dubium vocas
[p. 67]
Quod iam necesse est; ultima haec Nato parens
Officia debes. ELI. Et dabo si sors petit
(1775) Etiam cruorem; morte si tantum potest
Flecti iste victor, hoc meum ferro latus
Transadigat, istud, faeminae quanquam, caput
Rescindat ense. Filio vitam dedi
Pariendo, rursus, si iubet victor, dabo
(1780) Moriendo vitam. SEN. Lachrymas tantum potes;
Perire Natum victor; haud matrem cupit.
Ille imperavit aliquid, atque infra Ducem.
NUT. At forte parcet ille; iam factum puta;
Reducem videbis, quem dolor tantus petit.
ELI. (1785) In peius animus pondere immerso labat,
Et ominosum iam trahunt gressum pedes.
Sperare forsan cum volo totam novus
Circumdat horror. Sic timor fomes sibi est.
O Nate, nunquam, Nate, maternas redux
(1790) Implebis ulnas? Non tuae stirpis novum
Videbo germen? NUT. Domina, ne rursum tuo
Te trade fessam luctui. ELI. Nunquam satis
Lugebo natum. NUT. Sed tibi est luctus gravis,
Enervat ille pectus, & sensum abstrahit.
(175) Redi ad quietem. ELI. Redeo, sed Natus mihi
Nunquam redibit; nulla spes; heu! nulla spes.
SEN. Praesentit animus imminet quicquid sibi,
Natura miseros sic monet; rarò tamen
Effugia damnis certa supremis patent.
(1800) Caeca in ruinam sors trahit quicquid dedit.


[p. 68]

SCENA SECUNDA.

Carolus, Robertus, Wernerus Comes.
Cosmanus.

CAROLUS.

IGitur renatum Phoebus adduxit diem.
Peragenda res est, occidant capti Duces,
Nosterque tandem pace tranquillâ thronus
Fruatur, unus afferet regnum dies.
(1805) Quis iste rursus? ROB. Iste legatus venit,
CAR. Legatus ad me? ROB. Theutonum è terrâ venit
Legatus ad te. CAR. Mens rata est, frustra meum
Tentabit animum, certa mors sontes manet.
ROB. Tamen audiatur, CAR. cernet hic mortem dies,
(1810) Frustra audietur. Siste legatum tamen,
Hic adsit, aequitatis hunc thronum colat.
WER. Rex Magne, cuius sydera exornant manus
Virente lauro, cui Tonans victoriam
Superante nuper milite egregiam dedit,
(1815) Legatus adsum, Sueviae Ducis parens
Augusta mittit, & meas supplex tibi
Pretendit ipsa dexteras: Vitam sui
Petit illa Nati, & Austriae vitam Ducis,
Miserere victor, vota non ultra patent.
(1820) Hostes fuerunt; causa, quam nosti, impulit,
Ut dum paternas Suevus exposcit plagas,
In arma ruerent; non scelus fecit reos
Sed causa belli. Nunc tuum est belli decus,
[p. 69]
Et te triumphis excipit regnum suis
(1825) Hostesque cun&tos marte vicisti tuo,
Quod ergo superest, quodque nunc unum petit
Augusta Princeps, quod dari minimum potest
Concede vitam. Quod voles pretium dabit,
Redimere victos lege, quae belli est, cupit,
(1830) Aut quam iubebis; ira secedat loco
Tantum parumper; busta Cyclopum fera
Non semper undant; nec polus semper tonat
Rutiloque saepe crine delectat solum.
Magni supremum est Arbitri rerum decus
(1835) Servare miseros, sorte perculsos manu
Levare molli. Tu Deum, si Rex placet,
Imitare, victis sis Deus, serva, iuva,
Et te serenum redde, dum vitam petunt.
Ferum est cruorem velle, dum victi manus,
(1840) Laurumque & herbam porrigunt. Ultra est nihil
Quo se ira fundat. Saevus abjectis leo
Ignoscit ultro belluis: nec se putat
Saevire dignum quando prostratum iacet
Hostile corpus. Iam iacent victi Duces,
(1845) Leva iacentes; blanda maiestas solet
Benignitatis pandere optatae sinum,
Haec pacis ara est, & polo placido micans
Sydus salutis. Si quis est error Ducum,
Pretio expiabunt, vende, quam mitis potes
(1850) Donare vitam. Barbarus victis Scytha
Ignoscit ultro, nec suas fuso manus
Cruore foedat quando mars clade est ferox
Satiatus atrâ. Magne Rex, hominem reis
[p. 70]
Te ostende Ducibus, sentiant in te suam
(1855) Vitam & salutem: pectus Herois viri
Humanitatis esse delubrum solet.
Hoc pande miseris. O tuum quanto decus
Germanus ore tollet, & laudes canet,
Si vita veniat unde sperabat nihil!
(1860) Redde ergo victos Principi Augustae Duces,
Et redde Patriae, vota cunctorum fero.
CAR. Deliberatum est, certa iam mentis sedet
Lex & voluntas, sera legatus moves
Seroque vota, Iudicem, haud Regem vides,
(1865) Et aequitatis hoc tribunal impleo.
Igitur recode. WER. Si preces mentem movent,
En ipse supplex genibus advolvor tuis,
(Puta esse Matrem) per tuum nomen precor,
Per hoc tribunal, per tuam laurum, & tuae
(1870) Victricis arma dexterae, serva Duces.
Hoc vota miserae Matris, hoc lachrymae petunt,
Quas imbre multo fundit, & pedibus tuis
Iterum refundit. Nil dabis moestae pio
Matris dolori? per tuum pectus rogo,
(1875) Humanitatis sentiant aliquem tuae
Iuvenes favorem, sydus affulge reis
Ducibus benignum; quidquid optabis dabunt,
Tu linque vitam. CAR. Iudicavi, sit ratum.
Lachrymis moveri Iudicem nunquam decet.
(1880) Legate cede. ROB. Rursus en supplex cado,
Ignosce, clari sanguinis serva Duces.
Ne perde miseros, ne simul matrem eneca.
Amore iunge potius, aut, namque hac potes,
[p. 71]
Affinitate iunge; sic Reges solent
(1885) Hostesque saepius hostis affines facit.
Nihilne nobis Rex dabis? vitam his peto,
Et hoc benignae sit mihi donum manus.
COSM. Etiam ecce rursus ultimas porto preces
Ignosce Ducibus, gloriam extollant tuam
(1890) Gentes remotae; servient ipsi tibi
Benignitatis munere obstricti Duces.
Foedare nomen, dum potes, noli tuum
Severiore lege. Poenarum est satis,
Iam carcer istos integro maestos Duces
(1895) Conclusit anno, spemque dum longam trahunt,
Et horror ingens pectus attonitum quatit,
Dedêre poenas. Ipse te mundus rogat,
Populique & urbes singulae obtendunt preces
Genua ista adorant; alleva oppressos Duces,
(1900) Certoque amicos foedere actutum para.
CAR. Satis est, mearum postulat rerum status
Ut expietur caede, quod factum est, nefas.
Legate cede; quod volo nullus prece,
Iam turbet ultra. Miles hic sistat reos,
(1905) Et mox supremum morte concludant diem.
Adsint, & istam quam tuli sententiam,
Nam iusta lex est, audiant. Tu perlege
Roberte Scriba; Lictor educto caput
Utrique tollat, caeteris laqueo premat.
(1910) Adstrictiore guttur, & vitam exigat.


[p. 72]

SCENA TERTIA.

Robertus Baricensis Scriba, Conradinus, Fridericus,
Captivi alij, Girardus, Marinus, Rogerius,
Hurnaisus, Senex.

ROBERTUS SCRIBA.
MAndata Regis exequar. Vos hic Duces
Audite legem Regis. Haec sententia est.
Dux Conradinus Suevia, & Dux Austriae
Fridericus. ille quod sacrum Regis sibi
(1915) Assumpsit audax nomen, atque ambo manu
Forti occupare, iura quod damnant nefas,
Voluêre Regnum, Ecclesiaeque perfido
Turbare pacem milite, & Regis caput
Tentare ferro, capite dent poenas suo.
(1920) At perduelles caeteri laqueum induant.
Mors adsit, omnes occidant, hoc Rex iubet.
CON. Scelerate Scriba, regium tali caput
Ut voce damnes? Iura quae legem ferunt?
Rex sum, nec in me regis imperium est tui.
(1925) Ecclesiae turbare me pacem nego.
Regnum parentis postulo, regnum est meum,
Iniquus ille retinet, & saevâ manu
Aliena fraenat, Innocentiae hic meae
Appello testem, corda qui regum tenet,
(1930) Sceptrumque iustâ lege dispenat bonus,
Hic nulla culpa est, nec reum noxae videt.
Iniuriarum sum reus, dum Rex meas
[p. 73]
Usurpat oras. Pectus haud timidum mihi est,
Animoque forti, quam iubet, mortem feram.
(1935) At non inultus moriar: Augusta est parens,
Vivunt amici Patris & Matris, Duces
De stirpe celsâ; Principes Bavari, & meae
De Gente quotquot Theutonis nomen gerunt;
Morientis illi, sic reor, vocem audient
(1940) Et vindicabunt. Nunc mei, ô fidum genus!
Commilitones, ultimum hoc munus precor,
Ignoscite; huc vos causa pertraxit mea,
Necessitatis ultimae hoc fatum attuli,
Ignoscite; utinam sanguine hoc vestram meo
(1945) Redimere vitam fas sit! at Franco est parum,
Cumulare mortes pergit, ut poenas luam
Acerbiores; saepius cogor mori,
Quia vos peritis; singulorum mors, mea est,
Ignoscite misero, ista sors vestri est Ducis,
(1950) Valete amici. GIR. Ne tibi pectus labet,
Generose Princeps, grata mors pro te est mihi
CON. Vale, Girarde. HUR. Spiritum hunc pro te neci
Apporto laetum, sola mihi tua mors dolet.
C. Vale Hurnaise. M. Quod queo, hoc pro te est mori.
(1955) Cape evolantem magne Dux animum tibi.
CON. Vale Marine. ROG. Quod potest sorti est datum,
Quod restat ultrâ, perfero pro te necem.
CON. Vale Rogeri. FRI. Vos meum amplexum quoque
Commilitones capite; sors obstat meis
(1960) Vestrisque votis; non licet dum rex iubet
Alio in theatro iam mori. Pudet heu loci.
Utinam cruorem gladius hostilis meum
[p. 74]
Hausisset! utinam publicas inter vias
Cadaver essem! Francus inflecti nequit,
(1965) Immota mens est; si tamen cernit Tonans,
Nunquam hoc inultum posteri linquent nefas.
Valete Amici, mortis haud fatum moror,
Generosus in me non timet sanguis necem.
SEN. Necessitatis lege decretâ mori
(1970) Etiam est necesse; nobili in morte est decus
Cum liber animus surgit, & mortem subit.


SCENA QUINTA

Robertus Scriba, Fridericus, Conradinus
Robertus Comes, Cosmanus, Senex.

ROBERTUS SCRIBA.
SUprema mortis hora iam illuxit, Duces,
Subijcite ferro capita; tu Lictor, feri
Dux austriae sit primus. FRI. Haud quicquam moror,
(1975) Age expeditum praebeo collum, feri.
Unâ rescindes Austriae stirpem manu.
CON.*Meus ordo primus, ibo in exemplum tibi.
Si causa mortis extiti, moriar prior.
FRI. Ego praeibo, sic iubet; CON. Sed non decet.
(1980) Cognate, specta, forsan hinc animus tibi,
Assurget audax; vereor ut mortem feras.
FRI.*Noli vereri, prodigus vitae est calor,
Hoc qui superstes pectus inflammat meum.
Vale ergo, CON. Fidum stringere hoc pectus iuvat,
(1985) Sine ut fugaces spiritus oris legam.
[p. 75]
Cognate, solum restat hoc nomen vale.
FRI. Et tu valebis, Perge nunc, Lictor, feri.
Procumbo mente certus & vultu simul.
O qui rotatu volvis aeterno polos
(1990) Et summâ ab arce prospicis; iuva Tonans;
Si culpa mentem foedet, abstergat cruor.
Fundam hic cruorem. Tu quoque o Virgo Parens,
Secunda spes mortalium, tandem iuva.
Maria! SEN. Cecidit, Austriae extinctum est caput.
(1995) O te beatum Principem! o fortem Ducem!
Iacet verendum Gentibus quondam caput,
CON. Ubi est? ut istud osculer fidum caput,
Istas sereni luminis semper faces;
Os istud, istud frontis augustae iubar.
(2000) Miserande Princeps, heu mihi frustra pius!
Miserande Iuvenis, heu tibi frustra bonus!
Ego ille, qui te perdidi fidum Ducem;
Ego ille, qui te columen abduxi Domus,
Ego ille, qui pro gloria aspersi necem.
(2005) O parce, parce, te sequor. Vox haec mihi
Iam sit suprema, teste dum populo loquor,
Fridericus à Castiliâ haeres sit meus.
Hoc pignus esto, quod meae est pignus manus.
At tu potentum magne Rex regum Tonans,
(2010) Dum laetus in te, plenus & certae spei
Submitto morti verticem, aspira, iuva,
Veniamque noxis facilis indulge meis.
Hoc te oro Christe; si annuis, morior libens,
IESU. SEN.*Peractum est, Sueviae extinctum est caput.
(2015) O vulnus orbae matris! ô lapsae Domus
[p. 76]
Columen peremptum! ô Theutonum funus grave!
COSM. Et ista clarum sanguinem effudit manus?
Et amputavit stirpis excelse caput?
Transadige ferro miles, haud unquam suo
(2080) Iactet peremptum generis Augusti Ducem.
SEN. Iacet ille, poenas impij officij luit.
ROB.CO. Scelerate Scriba, tu infimo natus loco
Pronuntiare in Principes sententiam
Isto ausus ore es? morere, vindictam petunt
(2085) Qui luctuoso Principes fato iacent.
SEN. Et ille cecidit impij officij reus.
Alios severâ laqueus extinguet nece.

FINIS TRAGOEDIAE
CONRADINI.

Continue

Tekstkritiek:

fol. *2v Pellaeo [citaat uit Juvenalis, X, 168, de jongeling uit
        het Macedonische Pella is Alexander de Grote]
vs. 73 fluunt. er staat: fluunt
vs. 76 Negotiorum. er staat: Negotiorum,
vs. 96 voco, er staat: voco.
vs. 143 Vocatque er staat: Vo atque
vs. 157 advolvi er staat: adolui
vóór vs. 273 Elisabetha er staat: Elisabeta
vs. 392 laetae er staat: laeta (in ed.-1656: lata)
vs. 436 quae in ed.-1656: quâ
vs. 672 nimis in ed.-1656: mimis
vs. 694 me in ed.-1656: ameâ
vs. 713 armis, in ed.-1656: armis.
vs. 799 potest in ed.-1656: potest:
vs. 965 pande er staat: Pande
vs. 982 FRID er staat: ERID.
vs. 1001 gradum er staat: graedum
vóór vs. 1052 QUARTA er staat: QUINTA
vs. 1040 ambo er staat: umba
vs. 1134 mihi er staat: mihi.
vs. 1270 CAR. er staat: CAR,
vs. 1359 vinctos. er staat: vinctos
vs. 1411 placet, er staat: placet.
vs. 1413 sua. er staat: sua
vs. 1491 cura er staat: curae
vs. 1495 suos. er staat: suos
vs. 1636a vestra er staat: vestrae
vs. 1678 in ed.-1656: Occidis Franco nimis ah iniquo!
vóór vs. 1977 CON. er staat: CON,
vóór vs. 1982 FRI. er staat: FRI,
vóór vs. 2014 IESU. SEN. er staat: IESU.SEN,