Cornelius Schonaeus: Nehemias. Antwerpen, 1570.
Uitgegeven door drs. G.C. van Uitert
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton083150Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk. De lopende tekst, die in het origineel cursief is, is door ons in romein weergegeven.
Continue
[
p. 1]

NEHEMIAS.

DE INSTAURATIONE

HIEROSOLYMAE

COMOEDIA

SACRA.

Auctore Cornelio Sconaeo
Goudano.


[Vignet: Constantia et labore]

ANTVERPIAE,
Ex Officina Christophori Plantini.

M. D. LXX.



[p. 2]
SUMMA PRIVILEGII.
    CAUTUM est Regio privilegio, ne quis alius praeter Christophorum Plantinum Nehemiam, de Instauratione Hierosolymae Comoediam Sacram, Auctore Cornelio Sconaeo Goudano intra sexennium imprimat, aut alibi impressam in suas ditiones importet, venalemve habeat. qui secus faxit, poena fisco Regio exolvenda mulctabitur: ut latiùs in Regio diplomate expressum est, Dato Bruxellae, An. Domini M. D. LXIX. 29 Novemb.

Signat.
I. de Langhe.



[p. 3]

REVERENDO
        COLENDOQUE VIRO
        D.     IOANNI     VOCCINIO
        Ultrajectino Zilensium virginum apud
        Harlemenses Praesidi Cornelius Sco-
        naeus Goudanus S.

POSTQUAM semel totum me instituendae, erudiendaeque iuventuti addixi vir honorande, omnibus modis huc mihi incumbendum esse arbitror, ut Spartam quam sum nactus pro ingenioli nostri viribus exornem. demque operam, ut adolescentuli fidei nostrae commisi, si non eruditum, saltem non indiligentem suae aetatis formatorem sortiti esse videantur. Itaque cùm Tobaeum Comoediam nuper à nobis in gratiam iuventutis promulgatam tanti à magistratu fieri conspicerem, ut [p. 4] eam non solùm in foro publicè exhiberi, sed etiam in gymnasio nostro pueris enarrari voluerit: persuasi mihi (ut ingenuè quod res est fatear) meas nugas esse aliquid, & gloriola quadam excitatus, ad aliud simile quippiam periclitandum animum appuli. Ita se res habet, honos alit artes: omnesque, ut inquit Cicero, ad studia incenduntur gloria: iacentque ea quae apud quosque improbantur. Quanquam unum in huius editione extitit incommodum, nimirum quòd tot passim in eam irrepserint mendae: quarum tamen pleraeque sunt huiusmodi, ut candidum lectorem illas non tam nostrae inscitiae, quàm Typographi oscitantiae imputandas esse facilè animadversurum confidam. Verùm nonnullae eius generis sunt, ut aequus etiam lector eas potius nostrae vel inertiae, vel ruditati, quam cuiusvis alterius incuriae asscripturus sit. Atque [p. 5] haec res an me ab hoc meo studio magis avocet, an currenti calcar addat potius, vix etiamnum scio. Avocat autem, cùm me per aliorum indiligentiam inscitiae notam incurrisse perpendo. Ediverso hinc mihi additur animus, ut hoc quicquid est dispendij alijs lucubrationibus sarciam. Cùmque ita quasi in bivio constitutus, utrò viam deflectam dubito: commodè tu mihi orationem, quam paulò post in synodo vestra de more esses habiturus, legendam offers: in cuius exordio praeclara, ac salutaris Nehemiae, ad eversae Hierosolymae instaurationem suos iam languescentes, ac periculo deterritos exhortantis, haec erat increpatio: Vos nostis afflictionem in qua sumus, Hierosolyma deserta est, & portae eius consumptae sunt igni. Venite & aedificemus muros collapsae, ne simus ultrà opprobrio. Quae quidem sententia mihi adeo arride- [p. 6] bat, ut continuò ad bibliorum codicem conversus, totam illam historiam avidissimè perlegerem. Mox cùm tristissimo huic nostro tempori mihi per omnia videretur accommodatissima: putavi me operaeprecium facturum, si & hanc quemadmodum Tobaeum nuper iuvandae nostrae iuventutis gratia in comicos actus digererem. Idque eò feci libentius, quòd amici quidam literati eodem me identidem incitarent. Itaque huius libelli confectio adeo mihi fuit iucunda, ut citra ullum laboris taedium paucorum dierum spacio illum totum absolverim. Atque ob id non est dubium quin hîc qui nobis malè volunt facilè reperturi sint, quod vel ut ineligans improbent, vel ut ineruditum irrideant. Quibus nihil habeo quod respondeam, nisi me si parum feliciter, sedulò tamen egisse, ut nostra opella primae pubi, cui formandae pro [p. 7] virili incumbimus, aliquid adiumenti attulisse videremur. Id si me assequutum negent: non poterunt tamen hunc nostrum animum non laudare: posteaquam in rebus honestis vel solus conatus sua laude non soleat frustrari. Ipsi si quid doctius, politiusque in medium attulerint, gratulabor communi studiosorum emolumento: nec ijs invidebo, quos mihi palmam praeripuisse conspicio. Verùm quandoquidem ad hanc comicam actionem describendam tua me impulit oratio, aequum esse arbitror ut tui nominis auspicio in lucem prodeat: ut si quis hinc fortè aliquid sive voluptatis, sive fructus perceperit, maximam eius partem tibi deberi intelligat. Quanquam multò maiore tus erga nos promeretur beneficentia. sed nihil usquam in me reperio, quo parem tibi gratiam referre possem. Te tamen, qua es hu- [p. 8] manitate, hoc nostrum qualecunque munusculum boni consulturum: imò non secus ac magni pretij donum hilari fronte excepturum spero. Vale Praeses reverende, nosque qua soles benevolentia complecti pergito.
Harlemi postridie Nonas Iunij.
Anno 1569.



ACTORUM NOMINA.

Nehemias pocillator regius.
Satibarzanes aulicus.
Hananus
Sadocus
Azarias
Eliasibus
}
}    
Iudaei.
Birria servus.
Lesbia ancilla.
Gosemus
Sanaballatus
Tobias
} Iudaeorum hostes.
Simalio
Sanga
} milites.
Continue
[
p. 9]

PROLOGUS.

Senarij Iambici.

ADeste spectatores humanissimi,
Politiores quos delectant literae,
Quique ingenuis operam navantes artibus,
Studijs vos addixistis liberalibus.
(5) Adeste, inquam, proprius, absit cunctatio: ut
Intelligatis quid sit quod nunc vos velim.
Novam grex noster vobis actiunculam
Ornatu hic denuo exhibebit comico,
Sacram è sacris rursum desumptam literis.
(10) Quapropter aequum esse arbitror, uti benevolas
Nobis aures, itidem ut nuper, dignemini
Accommodare. non quas saepe ludicris,
Futilibusque poëtarum veterum naenijs,
Studiosè olim arrexistis: sed quas mysticis
(15) Divini praebetis verbi praeconibus.
Quod hi in sacris aedibus è suggestu docent,
Hoc nos spectandum proferemus plenius.
Magis, ni fallor, mens vobis movebitur,
Cùm rem, uti gesta est, cernetis exhiberier.
(20) Nihil hic aut deforme, aut profanum, aut frivolum,
Nihil bonis quod offecturum est moribus
Usquam reperietur. Quin omnis exulat
Hinc turpitudo, verborumque obscoenitas.
Scazon.
Nusquam hic aut lenoni, aut meretriculis, nusquam
(25) Salacibus adolescentulis datur locus.
Res casta castam orationem postulat.
Quare quam vobis noster grex comoediam
Hic actione repraesentabit ludicra,
Attentis oro ut auscultetis auribus,
[p. 10]
(30) Et scenico omnes faveatis choragio.
Historiam his nostris temporibus aptissimam
Coràm mox exhibebimus Nehemiam,
Eversae instauratorem illum Hierosolymae,
Divinae quem nobis depingunt literae.
(35) Idcirco simul omnes huc animum advortite,
Faventem, aequum, benevolum, ac candidum.
Omnem clamorem, omnem prohibete strepitum.
Inertium compescite insolentiam.
Ne sinite amabò, ut nos qui tantùm commodis
(40) Vestris pro viribus studere nitimur,
Iniquis circumventi videamur modis.
Ut & aliàs posthac libeat didascalo
Nostro scribere novas. si videat quas facit
Scazon.
Vobis non displicere fabulas: & nos
(45) Deinceps amictu decoratos histrico,
Prodire saepius in proscenium iuvet.
Agedum puer, exi ocyus, ut spectatoribus
Periocham nostrae recites actiunculae.



Comoediae argumentum.

PErsarum regi dum servit Nehemias,
Procul à natali quondam distractus solo,
Eversae cladem cognoscit Hierosolymae.
Quo nuntio perculsus, tristem patriae
(5) Lachrymis prosequitur casum. mox à rege eò
Se ut dimittat petit: impetrat, proficiscitur,
Urbem instaurat, minantur adversarij.
Qui dum conscripto exercitu novum parant
Interturbare opus, subita formidine
(10) Exanimati, clam omnes aufugiunt turpiter.
Iudaei gestientes gaudio, ac Deum
Laudantes, inchoatum perficiunt opus.
Continue
[
p. 11]

ACTUS I. SCENA I.

NEHEMIAS.

Senarij.

NUnquam profectò aequè ac modò servitus mihi
(50) Onus visum est & miserum, & grave: cúm ad plurima
Quae hic perpetior incommoda tantum patriae
Accedit desiderium: à qua quò diutius
Absum, hoc revisendae eius cupiditate mens
Accenditur impotentius. Hei misero mihi,
(55) Tantúmne terrae natalis mortalium
Ferè cuique innasci affectum, agritudines
Licet calamitosas hic ut malit pati
Quàm in externo loco vitam traducere
Felicem, facilem, & commodam? Atqui haud arbitror
(60) Hanc communem cupidi animi impatientiam
In ullo quàm in me maiorem reperirier.
Quoquò me verto, eius semper mihi ob oculos
Errat imago, eius desiderio maceror,
Eius amore extabesco, eam spero miser,
(65) Eam cogito, eam somnio, illa me dies,
Noctesque solicitum habet: eius curam mihi
Nisi mors adimet nemo. Quod si me huc meae
Fortunae redigunt, usque ab illa ut distrahar,
Nullaque eò redeundi mihi spes affulgeat,
(70) Actum est, perij: iam quidvis malim perpeti,
Quàm ab ea perpetuo semotus vivere.
Et quotumquenque precor liceat reperirier,
Cui non huiusmodi vitae facillimè
Obrepat saturitas, in qua nihil nisi
(75) Multorum insit malorum propagatio?
Atque adeo solus sum, habeo hic neminem, neque
Amicum, neque cognatum, neque consanguineum:
[p. 12]
Nec qui me respiciat hic quisquam est uspiam:
Qui quod aegrè est animo afflicto salubriter,
(80) Blandeque monendo conetur revellere:
Quem convenire, quem consulere, & alloqui
Liceat: qui partem aliquam aegritudinis ferat:
Qui amici incommodis no naliter ac suis
Indoleat: rebus ex animi sententia
(85) Cedentibus, voluptatem conduplicet.
Quibus omnibus sublatis, quidnam est quod mihi
Aut gaudío, aut solatio posthac queat
Esse? aut cur non quàm ocyssimè abolerier
Malim, quàm vitam tantis calamitatibus
(90) Undique refertam exigere? Mors felicibus
Sit extimescenda, sino: at infelicibus,
Infortunatisque exoptandam censeo.
O Hierosolyma Hierosolyma, urbs prae caeteris
Mihi longe charissima civitatibus!
(95) Ah, perij, siccine me miserum abs te distrahi?
Tuique cura perpetuò excruciarier?
Verum si non sit accedendi, sit modò
Sept.
Quopacto tecum agatur audiendi copia.
Iampridem est annus, aut eò amplius, nihil
(100) A te quod huc allatum sit. imò qui mihi
Tuarum rerum conditionem literis
Scazon.
Suis quondam solebant impertirier,
Nunc nescio quo casu conticent. Credo
Ut sit, quò se fortuna, eodem quoque favor
(105) Mortalium inclinare consuevit. Quia
Miseri sumus, nemo est cui Nehemiae
In mentem veniat. Verùm si feliciter
Sept.
Nostrae se haberent res, paratissima proculdubiò
Amicorum, cognatorumque copia
(110) Suppeteret, nunc eheu deserti vivimus.
[p. 13]
Sed quid quaeso sibi vult, quod animus mihi
Ad eius commovetur occursum, procul
Quem conspicio huc adventare? peregrinus est,
Nisi me forma, & habitudo fallit corporis.
(115) Illum operiri hic certum est, uti rogem quò eat,
Unde veniat, quem quaerat, qua pergat via,
Nihilne adferat rerum novarum: sic agam.



ACTUS I. SCENA II.

HANANUS.

Partim Senarij, partim septenarij.

UT nihil in rebus reperitur mortalium
Tam aut munitum, aut firmum, quod non facillimè,
(120) Si superis ita sit visum, & evertatur, &
Deleatur funditus. Hoc adeo ex hac re venit
In mentem mihi: Hierosolyma nostra inter alias,
Quas ego quidem vidi urbes, longè florentissima:
Aggeribus insuper, muris, fossis, ac turribus
(125) Supra quàm cuiquam credibile sit, undique
Quondam circunvallata septaque: nunc ab hostibus
Israëlitica genti infestissimis
Ita direpta, exusta, penitusque diruta est,
Ut quoquò te vertas, nihil nisi rudera,
(130) Postesque igni consumptos detur obtuerier:
Adeo in cinerem, fumumque sunt commutata omnia.
Deum immortalem, totus horreo, tremoque,
Postquam immanissima praedonum istorum mihi
Crudelitas succurrit: adeo nihil usquam integrum,
(135) Nihil illaesum, nihilque intemeratum miserrimis
Superesse voluere: omnem familiarem, boves,
Oves, equos, reliquaque labore parta maximo,
Secum simul auferentes, abducentes liberos.
Quin coniuges natusque parentibus, ac viris
[p. 14]
(140) Praesentibus: ah, pudor me effari prohibet, quae dolor
Ferè imprudenter effutiverat. In summa, nihil
Hic non calamitosum, foedum, tetrumque vidimus:
Et vix pauci incolumnes latronum evasimus manus:
Qui nunc in externis locis vagamur exules.
(145) Ego cum quibusdam consanguineis, quos in proximo
Isthoc pago reliqui, huc ad Persas confugimus,
Ubivis tutiores nos fore rati, quàm domi.
Et commode herculè in itinere succurrit, Nehemiam
Meum cognatum, atque aequalem hic in aula regia
(150) Haud parvi esse pretij servum: ob id, ut arbitror,
Quòd servit liberaliter. Sed quem virum?
Quem ego quidem vidi in vita optimum. Quare nihil
Malim, quàm aliquem alicunde emergere, qui illum ubi
Sit commonstret mihi: vel pretio, si gratis nolit. aut
(155) Si istud nequeat, saltem viam doceat, ita
Nunc hàc, an illàc progrediar, sum incertus. At eccum commodè
Procedit huc nescio quis, illum adoriar
Audacter, licet ignotum: nec prius hominem
Abire permittam, quàm quem volo monstrarit mihi.



ACTUS I. SCENA III.

NEHEMIAS, HANANUS.

Eiusdem generis versus.

(160) UT omnis mora cupidè quicquam optanti semper solet
Esse ingrata. Hinc abire longius non audeo,
Ne si quis fortè me quaerat, procul his ab aedibus
Discessisse arbitretur. & hic quem opperior promovet
Nihil: adeo testudineo incedit gradu.
(165) Atat, nisi me oculi fallunt, hic ex nostratibus
Est quispiam, ita vultus, habitusque per omnia congruunt.
O raram in hisce regionibus avem. Sed cesso ei
Procurrere obviam, adventumque gratularier?
[p. 15]
HAN. Hem bene habet, ultro ad me huc accedit: comiter,
(170) Blandeque hominem appellabo. NEH. O insperatum gaudium.
Hananum cognatum meum conspicio: nullus est
Quem ego nunc videre malim. Oh, nunc mihi facilè
Omnes ex animo cedunt agritudines,
Postquam eius amplectendi concedetur copia
HAN. (175) Obsecro quem video? estne hic Nehemias frater meus,
Quem per totum usque quaesivi oppidum. Bone
Deus, is est ipsus. NEH. Tristis est, vereor ne quid mali
Apportet. O festus dies hominis, Hanane mi,
Mi frater, salve, salvum te advenisse gaudeo.
(180) Ut te amplector lubens. HAN. Ego quoque nunc demum mihi
Incolumis videor, postquam te cognate mi
Superstitem, ac salvum praesens praesentem conspicor.
Octo.
NEH. Bene meherculè factum quod venisti: advenís modo?
HAN. Admodum.
NEH. Cedo, quid agitur Hierosolymis? & quonam in loco
(185) Sunt res, ac fortunae nostratium? ah taces?
HAN. Quin tu quopacto hic? num satis ex sententia?
NEH. Nósne? ut quimus, quod aiunt, quando ut volumus non licet.
Octo.
Sed prior amabò commemorato quid agatur Hierosolymis,
Quid agant consanguinei, quid amici caeteri:
(190) A quibus ego admodum adolescens distractus sum miser.
HAN. Credo aedepol te Nehemia nonnihil mirarier,
Quid sit, quapropter in his me conspicis regionibus.
NEH. Mitte id sodes, & quod rogo, hoc primum mihi expedí.
HAN. Perij. NEH. Hem, quid est? ah, quid suspiras obsecro?
(195) Númnam perimus? Nescio quod magnum malum
Profectò me celas frater, quid tristis es?
Non temere est, metuo quid siet. hei mihi quid taces?
Rem paucis eloquere amabò. HAN. Ah, animus mihi
Horrescit dum ea, referri quae vis, reminiscor miser.
[p. 16]
(200) Atque utinam ex alio, uti gesta est, rem posses cognoscere.
NEH. O miseriam, quanta me cura, & solicitudine
Huius me nunc afficiet adventus, mihi
Quem tanto gaudio modò fore pollicebar. Hem,
Videte quo fretus siem miser. Tamen
(205) Agedum, narrato quicquid est incommodi: ut
Potero feram: quando me natum huic video rei,
Tolerandis, perpetiendisque calamitatibus.
HAN. Quod sors fert mi frater, ferendum est fortiter:
Cum quod factum est, neque lachrymis, neque querimonijs
(210) Queat redit infectum. NEH. Ah, pergísne ambages quaerere?
Ad rem redi. HAN. Disperij, ut etiam nunc timeo miser,
Postquam tam triste mihi in mentem venit spectaculum.
Verùm non esse iam ad narrandum tempus arbitror:
Nam Sadocum nostin’? NEH. Quid ni? HAN. Hunc in vico hoc proximo,
(215) Dum te irem quaesitum, reliqui in diversorio.
NEH. Solúmne? HAN. Non, adsunt alij quidam Iudaicis
Itidem nati parentibus, hos mea sat scio
Solicitât mora. Quapropter eò redeamus obsecro.
In itinere rem omnem tibi commemorabo ordine.
NEH. (220) Quanquam est quod agam intus, tamen id cùm te intelligo
Tantopere velle, age parebo, lubensque veteres
Invisam amicos. O me felicem, nisi me tua
Metu exanimasset oratio. HAN. Praecede, consequar.



ACTUS I. SCENA IIII.

SATIBARZANES.

Eiusdem rationis.

CUm nobis quotquot principum colimus domos,
(225) Nihil unquam quicquam reperiatur calamitosius,
[p. 17]
Nihil miserius, nihilque abiectius: tamen hominum
Vulgus nos non secus ac deos veneratur, & colit.
Atque ob eam rem mihi multi fuere risui,
Cum eos de nobis errare nimium animadverterem.
(230) Neque hoc cuivis facile persuaserim. nisi periculum
Octo.
Quis fecerit, neque verum, neque verisimile
Me dicere suspicabitur, neque ex animo loqui.
Tam magnificum censent mensis astare regiis,
Semper uti mures alienum arrodere cibum,
(235) Chore as ductitare, diem insumere convivijs,
Regem sequi, accinctum machaera incedere,
Equo vehi, pulchrè vestiri, scorta adducere.
Atque hac quidem veluti inexpertis dulcia
Videntur, ita nobis hoc iampridem saxum voluentibus,
Octo.
(240) Deprehenduntur amarissima. Sed serò Phryges
Sapimus, hinc cùm eluctari nonsit integrum,
Hamo iam penitus in stomachum illapso. Sed quid sibi
Vult quòd pocillatorem regium Nehemiam
Commotum video? non pol temere est quod nunc quam solet
(245) Est tristior: nam quamvis hic ab ineunte adolescentia, ad
Octo.
Hanc usque aetatem servitutem pertulit
Procul à patria gravissimam, semper tamen
Ne cuiquam vultu tristi unquam aegritudinem
Pareret, pepercit sedulò. Sic homo est, sua
(250) Facilè ferre, alienis angi infortunijs.
Quapropter aut leve sit oportet, hunc
Quod tantopere solicitum habet. Accedam ad hominem,
Ut quid animo sit agrè, ex ipso intelligam.



ACTUS I. SCENA V.

NEHIMIAS, SATIBARZANES.

Ejusdem generis.

O Facinus indignum, o inauditam contumeliam,
(255) O pectora quavis immaniora tygride.
[p. 18]
Hei mihi, nescio quid nunc primum exequar miser,
Tot me impediunt curae, quae meum animum diversa trahunt.
SAT. Ehem Nehemia, quid tecum stomacharis insolens?
Octo.
Satin’ salvae res? quid taces? aut quid te tristem conspicor?
NEH. (260) Tun’ hic eras Satibarzanes? omnibus modis miser
Sum, nec quid agam nunc, nec quò me vertam scio.
SAT. Interij, quid, malum, istud infortunij? cedo.
NEH. Me miserum, ut animus in spe, atque in formidine
Usque antehac attentus fuit, ita postquam adempta spes,
(265) Lassus, curaque confectus stupet. SAT. Quin dic, quid est?
NEH. Hominem infeliciorem me nullum arbitror, neque
Adversa cui plura accidant. SAT. Ah, enecas.
Rem paucis eloquere obsecro. NEH. In eum nunc mihi
Res devenit locum, ut nulla mihi vita sit
(270) Posthac unquam expetenda Satibarzanes.
SAT. Ne lachryma obsecro Nehemia, atque isthuc quicquid est
Impertí liberè, ne retice, crede hoc inquam mihi,
Aut consolando, aut consilio, aut re iuvero.
NEH. Dicam hercule, cum tantopere te istud velle intelligo:
Octo.
(275) Sed hac qua dixti causa. Accepi de patria hodie nuntium.
SAT. Tristem arbitror. NEH. Tristissimum. Hierosolymam funditus
Octo.
Eversam modò mihi narrarunt huc quidam ex urbe profugi.
SAT. Eheu, quid audio? NEH. Maximam ad haec civium
Partem crudeliter interemptam. SAT. O miseriam.
NEH. (280) Abreptos liberos, stupratas virgines,
Incesto matronas pollutas. denique
Igni absumpta, exusta, atque perdita omnia.
SAT. Indignum sanè facinus Nehemia, quod & mihi,
Ad quem nihil istaec attinent, lachrymas quoque
(285) Excutiat. Caeterum id licet durum, tamen
Ferendum aequo animo, non culpandum censeo.
[p. 19]
NEH. Tantámne ego cladem non egrè feram miser?
Alienum cùm te istud tantopere commoveat Satibarzanes,
Quid me facere par est? Hei mihi, iam vita me taedet meae.
SAT. (290) Scio tibi esse hoc gravius multò, ac durius
Cui sit: verùm ego haud minus agrè patior id,
Qui nescio, nec rationem capio, nisi tibi
Quod ex animo semper voluerim optimè.
Tamen, si me audias, mittes querimonias,
(295) Lachrymasque inutiles. NEH. Ah quid? egon’ tantam misiriam
Non defleam? SAT. Si quid lachrymando proficere queas,
Ut levius fiat quod doles, age, sino ut lugeas.
Verùm si ad hunc modum tibi aegritudines
Conduplicas, cur non te queri frustra vetem?
(300) Aut cur te vanis patiar macerari questubus,
Quos elevare tua te praecipit prudentia?
Cur non itidem te, uti tu me quondam soles,
Et verbis, & re, operaque studeam consolarier?
NEH. Gravius est vulnus, quam ut medicam serat manum.
(305) Mors mihi quovis solatio futura est gratior.
SAT. Ab, tene istud loqui? teque alijs consilium dare,
Foris saepere, tibi non posse auxiliarier?
Fac tute nunc apud te cogites, quae sapius
Olim instillabas mihi. Homines nos esse, ea
(310) Lege in hanc vitam productos, ut omnibus
Obiecta vita nostra sit fortunae iniurijs.
Neve graviter, iniquóve animo ea feramus mala,
Quae neque consilio, neque prudentia declinari queant.
Octo.
Adhaec sapientis esse turpitudine,
(315) Non casu: non aliorum iniuria, at suo
Unius delicto, culpaque commoverier.
Nullum esse dolorem, quem non leniet dies
Paulatim, mox quoque penitus auferat. Atque ob id
[p. 20]
Rationem oportere impetrare à nobis, postea
(320) Facilè quod est aetas effectura. Haec Nehemia
Verè si nunc tecum ipse cogites, magnam tibi,
Mihi crede, ex animo dempseris molestiam.
NEH. Est ita quidem ut dicis Satibarzanes, peccare me
Confiteor: verum cum tanta de improviso opprimor
(325) Miseria, vix animus resistit agritudini.
Praesertim cùm omnia ita interciderint, ut nihil
Spei, qua res dubias consolari solet,
Nobis sit reliquum. SAT. Oh, absit desperatio:
Quin potius ita te compares, ut quod dispendij
(330) Est factum sarcias: quodque eversum est, vide
Num instaurari queat. NEH. Instaurari? per quos obsecro?
SAT. Per te, atque alios tui generis superstites. NEH. Probé,
Si quis me ex servo efficiat liberum. SAT. Bono
Animo esto. Tun’id à rege impetrare nequeas,
(335) Paucos hinc saltem ut absis menses? Quam rem tu ioco
Ab eo voluisti tandem, quin perfeceris?
NEH. Quid ergo agam, quid das consilij Satibarzanes?
SAT. Quanquam invitus carebo te Nehemia,
Meum animum inducam tamen, ut illud, quoi tibi,
(340) Tuisque ex usu sit futurum, consulam.
NEH. Habeo pol gratiam: sed quid faciam, cedo?
SAT. Quid facias: regem tibi adeundum censeo.
Octo.
NEH. Agedum sodes, credis successurum si tentem? SAT. Hem, me vide,
Ad me recipio. NEH. Quid si tu hic partes agas
(345) Meas? nam nemo est qui eius sensum melius calleat.
SAT. Tace obsecro, nullus est ad hanc rem magis accommodus,
Quàm tute ipse. tibi enim regem certò scio,
Dimet.
Quò vir melior multò es quam ego,
Obtemperaturum magis. NEH. Oh, tace sodes.
[p. 21]
SAT. (350) Est ut dico. ita se res habet. NEH. At vereor ne ubi
Ad rem sit ventum, cogitata proloqui
Nequeam, ita me timidum obstupefaciet pudor,
SAT. Bono animo esto, audendum est, gaudebis facto sat scio:
Mihique, qui consilium dedi, ages gratias.
(355) Nam scito te ex ea re & famam, & gloriam,
Et nobilitatem consequuturum, referentque gratiam
Octo.
Sine dubio, tuo quos iuveris beneficio.
NEH. Age age, experiar. SAT. Sed cesso ire intro, ut si quis fortè me
Quaerat, praesto siem? Sed heus, in tempore
(360) Ad eum accedes, quod omnium rerum est primum. NEH. Mones
Probè, atque ob id tibi lubens obtemperavero.
Continue

ACTUS II. SCENA I.

GOSEMUS.

Trochaici senarij, septenarij,
& octonarij catalecti,

OMnem rem nunc in vado esse conspicor,
Cùm superstitiosum illud recutitorum genus
Extirpatum sit funditus: Hierosolymaeque moenia
(365) Ita diruta, ut instaurare qui ea tentet, actum agat.
Qua in pugna ego quidem me strennuum ducem,
Imperatoremque praestiti. dum hos lancea,
Alios ense, plurimos iaculis transverbero.
Vah, eant nunc, ac Deo suo fretos iactitent.
(370) Nae ego multos huic Deo confisos vidi illudier.
At videte obsecro quid pertinax valeat persuasio?
Non desunt inter eos, nescio quo freti numine,
Qui rem lapsam posse reparari putent,
Et de restaurando nescio quid mussitent.
(375) Atque haec iampridem subolent mihi. tamen
Iamb.
Stulti quod incoeptant, quia longius absumus,
[
p. 22]
Sperant fore clam. astuti, etiam nunc credunt se ignorarier?
Nosque suis dolis circunvenire cogitant?
An non vel sex totis mensibus prius
(380) Olfecero, quàm ignavum illud hominum genus
Quicquam coeperit? An ignorant regibus
Uti longas manus, ita & esse aures longissimas?
Quos ego, ita me Mavors, ac Bellona iuvet, nisi
Desinant, adeo depexos, atque exornatos dabo,
(385) Ut dum vivant meminerint semper mei.
Qui sibi nos pro ridiculo, ac delectamento putant.
Nunc adeo edico omnibus, ut quencunque Israëlitici
Gregis hominem alicubi fortè offenderitis in via,
Hunc spolietis, prosternatis, praecipitetis protinus,
(390) Ut cerebro dispergat viam. Nihil
Sit quod dicat, alium quaerebam, hac iter
Habui, obsum nulli: peristis, si non morte eum
Extemplò multetis crudelissima.
Neminis misereri certum est, sed qua via
(395) Nos illi captant, eadem ipsos aequum est deludier.
Nulla fides habeatur persidis: neque
Usque dum regnum obtinebit Iuppiter,
Nolim nobis cum illis aut pacem, aut inducias.
Hoc meum edictum si quis violare sit
(400) Ausus, ultrices mox faxo ut sentiat manus.
Nunc ad Sanaballatum hinc rectà me conferam,
Ut dudum quae mihi narravit Tobias meus,
Illi sine mora ordine commemorem omnia.



ACTUS II. SCENA II.

NEHEMIAS.

Senarij Iambici, admistis paucis septenarijs.

MUltos iam flendo, gemendoque contrivi dies,
(405) Adeo ut oculi lachrymis caecutiant mihi.
[p. 23]
Adhac noctes insomnes duxi plurimas:
Longaque elanguit corpus inedia, cibum
Dum aeger fastidit stomachus. quin genua labant,
Pedesque vix suo funguntur munere.
(410) Tanta me solicitudine hic affecit nuntius.
Ah, quodnam ego huic nunc subito exitio remedium
Inveniam infelix? nihil usquam reperio, quod
Mihi solatio esse queat. Quapropter ad
Te mi Deus nunc sacram veluti ad anchoram
(415) Me recipio supplex, Israëliticae
Gentis, meaque ipsius crimina confitens,
In nos toties quibus te provocavimus,
Immensa tua identidem abusi patientia.
Itaque meritò has pro peccato poenas damus.
(420) Imò longè graviores nos commeruisse fateor:
Tuamque & hic agnoscimus clementiam.
Scazon.
Quòd si supplicium nostris sceleribus dignum
Troch.
Nobis irrogasses, perieramus funditus.
Oro te porrò mi Deus, ut quantò tua
Octo.
2.
(425) Potentia sit maior, eò ad ignoscendum sit proclivior.
Ut fragilitati nostrae tua sit praesidio benignitas.
Quae nos mala designavimus, precor ignoscas Pater:
Et magis in hoc incumbe, uti honorem inglorijs,
Salutem perditis, vitamque mortuis
(430) Restituas, affectumque paternum erga nos induas:
Cui pro máximo peccato paululum
Supplicij solet esse satis. ut te non iustum modò,
Verùm multò magis facilem experiamur, & pium.
Memento quae quondam Mosi promiseris,
(435) Cùm nos quidem commissuros in te praediceres,
Scazon.
Et ob id per regiones peregrinas dissipatum iri:
Verùm ad te conversos, vitaeque anteactae crimina
Exosos (etiamsi procul vel ad ultimos
[p. 24]
Terrarum essemus distracti sinus) rursum in viam
(440) Reducturum te, & in locum, qui nomini tuo
Colendo accommodus videretur, simul
Omnes revocaturum. Horum oro ut nunc sis memor
Iova clementissime: mihique aures praebeas
Et attentas, & benevolas, adhac regis mei
(445) Pectus ut emollias, mihique gratiam,
Favoremque apud hunc concilies. Age age, feliciter
Successurum arbitror, ita animus gestit mihi.
Si impetro, quid aliud malim quàm hodie ad iter
Accingi, atque illuc recta hinc proficisci via.



ACTUS II. SCENA III.

SANABALLATUS, GOSEMUS.

Senarij & octonarij Iambici.

(450) ITáne tandem Iudaei de restauranda urbe cogitant?
GOS. Sic passim praedicant. SAN. Nec nostrum imperium, age
Mitto imperium, non iram saltem nostram extimescere?
Nihil vereri? o facinus audacissimum.
GOS. Nae illi nos feminas imbelles, haud mares
(455) Arbitrantur Sanaballate. SAN. Etiam nunc nos, subducere
Sept.
Suis se posse fraudibus, ac technis existimant?
Ridiculum, annosa vulpes laqueo haud fallitur.
GOS. Parum nostrae videntur experti manus.
SAN. Mirum ni fungos nos putent, qui istud sibi
(460) Impunè licere confidant. vah, quae haec est confidentia?
GOS. Benè me herculè habet, quod longè antè isthaec eos
Sept.
Praesensimus molirier. SAN. Admodum diluculò
Surgat oportet, qui nos suis dolis meditatur fallere.
GOS. Ego pol istos, si tale quicquam coeperint,
(465) Ita exercebo, atque ulciscar mastigias,
Ne impunè in nos illuserint. Quapropter ut
[p. 25]
Fortes decet, dum tempus est, iniuriam
A nobis propulsemus, ulciscamur adversarios:
Demusque operam, ut omnia quae nunc sunt certa eis
(470) Consilia, incerta sient: nec isthoc contenti, radicatus
Sept.
Extirpemus universum Israëlitarum genus
Omnique tandem nos exolvamus metu.
SAN. Id iampridem in animum induxi meum. GOS. Quin iam graviter meis
Sum interminatus, ne cum quopiam istorum commercium
(475) Habeant, néve cuiquam faxint benè: verum splient, verberent,
Mutilent, lacerent, interimant quencunque fuerint
Nacti. SAN. Isthuc rectè: idem ego edicam meis. GOS. Eò,
(Ita me di ament) redigam totum illum Apellarum gregem,
Sept.
2.
Ut quò se vortant, aut recipiant planè nesciant.
SAN. (480) Agedum, ratum esto. GOS. Ita facere certum est. SAN. Perplacet.



ACTUS II. SCENA IIII.

NEHEMIAS, HANANUS.

Eiusdem rationis.

MUltò omnium nunc me fortunatissimum
Hanane puto, postquam haec mihi evenerunt ex sententia.
HAN. At hoc demiror, qui tam facilè potueris
Rem tantam à rege tuo impetrare Nehemia,
(485) Quem metuebam ne si tibi difficilem, & inexorabilem
Praeberet. NEH. Item & ego subverebar nonnihil:
Verùm praeter spem evenit. HAN. Quopacto, cedo?
NEH. Non potuit fieri commodius. Deum mihi
Propitium arbitror. HAN. Credo, sed narrae obsecro.
NEH. (490) Imò ut auscultes oro, nam ego multò hoc tibi
Narrare malim, quàm tu qui percontaris scire. Modo cùm
Ei prandenti inservio, obtuerier
Me fortè coepit: & quia eram solitò tristior, rogat
[p. 26]
Quid sit, quid me solicitum habeat. Quid hic, putas
(495) Me vel verbum saltem potuisse proloqui?
Planè obmutui primum. dein’ lachrymis mihi
Ex oculis erumpentibus, in perpetuum rex vive inquio,
Possúmne non tristis tibi videri, ea
Scaz.
2.
Urbe penitus eversa, quae maiorum meorum ossa,
(500) Et cineres continet? portisque eius, ac moenibus flamma,
Ignique consumptis? Hic ille per quam familiariter:
Humani istud ingenij esse argumentum puto Nehemia,
Cum patriae interitum lugeas. Verùm quid est
Quod hac in re me facere velis? quid obtticuisti, aut quid times?
Sept.
2.
(505) Animo virili, praesentique facito uti sies.
Crede hoc mihi, quodcunque optaris, optatum feres.
Namque hoc tuo erga me servitio liberali debeo,
Ut istiusmodi nihil tibi negandum censeam.
HAN. Hui, regem elegantem narras. quid tu obsecro híc?
NEH. (510) Si tibi quid feci, inquam, aut facio rex invictissime quod placet,
Abundè pensatum puto, cùm mihi tam clemens hactenus,
Ac iusta semper apud te fuerit servitus.
Verum postquam in eum nunc mihi res redijt locum,
Ut patriae sine summo dedecore deesse non queam, velim
(515) Me dimittas in Iudaeam, ut rem perditam
Meorum restituam, urbemque instaurem. Quid verbis est opus?
Hac oratione commotus rex, protinus annuit.
Adhaec per liteeras Syriae praetoribus
Praecepit, ut me subsidiario deducant milite.
(520) Porrò Asapho qui silvae praeest regiae,
Ut ligna ad portas, muros, aedesque instaurandas suggerat,
Operaque iuvet. HAN. O regem clementissimum.
NEH. Ehem Hanane, hiccine non amandus? hiccine
Non gestandus in sinu? HAN. Oh, potius me non amem,
[p. 27]
(525) Quàm huic desit amor. NEH. Imò sic homo est ita
Animum induxit suum, nihil clementia,
Ac facilitate regi esse melius. longeque infirmius
Regnum esse, vi quod sit, quàm benevolentia
Quod adiungitur, & amari se quàm metui malle. quid
Scazon.
(530) Multis moror? diem nox prius adimat, quàm ego, cùm quae
Erga me multa benignè fecerit, tùm caeteras
Illius quibus ornatus est virtutes, tibi narravero.
Verum hinc nos intro recipiamus, ut quod nacti sumus bonum
Sadoco, alijsque Israëlitis protinus
(535) Impertíamus, animumque illis expleamus gaudio.
Deinde viae nos, quantum possumus, accingamus, ne in mora
Dimet.
Ipsi nobis simus. HAN. Placet.
Continue

ACTUS III. SCENA I.

BIRRIA, LESBIA.

Senarij & septenarij trochaici catalectici.

PRò di immortales, ut misera res est servitus
Homini, herum qui nactus est incommodum,
(540) Atque morosum. noctes diesque satís superque est,
Quod dicto, aut facto semper sit opus: quod imperat
Aequum, iniquum sit, nihil videt, nihil
Pensi habet. Atque ob id adeo Nehemiae regij
Pocillatoris discessum nunc doleo magis,
(545) Quo sanè facili, atque commodo usus sum hactenus.
Ah tum demum nostra intelligimus bona,
Cùm in potestate habuimus antè, amisimus.
Iamb.
At at, compescenda est lingua, crepuit ostium,
Quis siet metuo. Euge, bene habet, Lesbia est.
(550) Huc, nisi hallucinor, ad me instituit gradum.
Iam me opinor ablegabit quopiam:
Quod si sit, pereo funditus, adeo pedes mihi
Nunc obtorpuerunt lassitudine.
[
p. 28]
Nusquam ibo, licet compellat maximè.
LES. (555) Me miseram, discrucior animo, postquam huius mihi
In mentem venit discessus. At eccum Birriam.
Quem hic ante aedes praestolare Birria?
Commodè aedepol te hic otiosum offendo: in forum
Transcurso est opus. BIR. Cui homini? LES. Tibi. BIR. Non possum, ita
Octo.
2.
(560) Nunc sursum, deorsum currendo, sum defessus miser.
LES. Antiquum mecastor obtines. Sed quid Nehemias,
Iámne hinc abijt? BIR. Iamdudum illum deduxi foras.
LES. Ab, perij, nunquam tantum ex eius reditu mihi
Obveniet voluptatis, quantum agritudinis,
(565) Ac doloris ex inopinato illius modò
Cepi discessu, quo nunquam quicqum animus meus
Passus est aegrius BIR. Credo mea Lesbia. LES. Oh,
Nae istiusmodi hominum iam ingens est penuria.
BIR. Vel in praecipiendo quanta illi comitas?
(570) Quanta humanitas, quantusque erat lepos?
Quodque nos adolescentes per rerum inscitiam,
Imperitiamque minus videbamus, magis
Impensè cupiebamus, quod consulebamus parum,
Haec ille reprehendere, & corrigere comiter,
Iamb.
(575) Et obsecundare in loco. docebat, monebat, benè
Praecipiebat semper quae potuit omnia.
4.
Ut quisque maximè auxilio indigebat, ita
Ei potissimum opitulari: cùm vulgus hominum secus
Factitet, à quibus enim sperant plurimum,
Octo.
(580) Etiamsi illi his non indigeant, tamen eis potissimum
Obsequuntur, atque inserviunt. Quin alteri
Octo.
Melius esse malle, quàm sibi: nulli adversarier.
LES. Arridere omnibus. BIR. Adeo ut ex consuetudine
Acat.
Benefacere ei iam in naturam verteretur.
(585) Porrò in administrandis negotijs regijs
[p. 29]
Quanta sedulitas, denique quanta in verbis fides?
Insuper, ut ingenium liberale decet, pudens,
Continens, modestus, incommoda, & iniurias
Aequo animo ferre, atque tegere contumelias.
(590) Esse, quàm videre malebat probus.
Atque ita quò minus ambiebat gratiam,
Hoc eam assequebatur magis. LES. Est ut dicis. rex eum
Octo.
Semper in oculis. BIR. Verùm consilia credere omnia.
LES. Haud equidem mirum arbitror, si talem semper fecerit
4.
(595) Maximi: nam quale ingenium haberet, ex servitio
Longiori perspectum illi erat satis.
Sed verba hic facio, quasi nihil mihi
Intus quod agam siet. BIR. Istud vobis ferè
Lesbia vitium est maximum, ut simel loqui
(600) Exorsa, finem facere nequeatis. LES. Hem,
Quid ais verbero? ego te pol, si vivo, pro
Istis dictis ulciscar probè. Nunc ad forum,
Quò me ituram dixi, properè concedo: reversa
Acat.
Te ut meruisti exercebo scelus. BIR. Commovi. Hui,
(605) Feminae quàm pro levibus noxis iras gerunt?
Uno aliquo verbo facilè ad stomachandum eas
Conciveris. At satis hic cessatum est, fores
Concrepuere, tempus est ut hinc me amoliar.



ACTUS III. SCENA II.

HANANUS, NEHEMIAS, SADOCUS.

Septenarij & octonarij Iambici.

HEm, quid ais Nehemia? siccine quos ego semper, metui miser,
(610) Tu veluti imbelles, ac inermes aspernandos putas?
NEH. Quid ni, cùm adversus divinam potentiam nihil
Valeant humanae vires. SAD. O virum fortem, atque strennuum.
HAN. Antiquam sanè Nehemia tuam pietatem obtines.
[p. 30]
SAD. Verùm hoc frequenter vereor mi frater, ne isthac tua
(615) Animosa fortitudo in nervum erumpat denique.
NEH. Oh, bono animo estote, omnia mea mihi meditata sunt.
Et spero adiuturum Deum. HAN. Si quidem hercule posses, nihil
Prius, neque fortius: verùm si inceperis, neque
Scazon.
Perfeceris, graviter, atque ubi eorum impetum ferre
(620) Non poteris, infecta re turpiter diffugeris,
Sena.
2.
Actum est, illudent ubi nos victos senserint.
NEH. Oh, potin’ ut desinas? nihil periculi est.
Consultò tamen, ac clam rem aggrediemur, ne fortè quod
Nos pigeat pòst, faciamus Sadoce. Et si maximè
(625) Parum feliciter (quod avertat Deus) res cesserit,
Erit tamen hoc factum mihi semper memorabile,
Catal.
Me patria incolumitatem meae saluti
Praeposuisse, meumque caput me periculis pro ea
Obiecisse: ac proinde mihi sic stat sententia,
Troch.
2.
(630) Potius animam me relicturum meam,
Quàm quod à sceleratis illis dirutum est
Desistam instaurare: neque defetiscar experier
Unquam, donec quod in animum induxi effecero: non si sciam
Inimicos mihi capiundos omnes homines, neque mihi
(635) Ulli obsistent amnes, neque montes, neque adeo mare.
Tum nec frigus, nec aestum metuam, nec ventum, nec grandinem,
Nec imbrem. porrò famem, sitim perpetiar fortiter.
Postremò dulce erit pro patria mori. SAD. Hem, isiud est viri
Officium. NEH. Qui pro patria perit, haud pol interit.
(640) Sed appetit vespera, longumque nos fessos iter
Senar.
Reddidit. ad hospitium hoc nunc si videbitur
Divortamur. die crastino simul ac diluxerit,
Coeptum, Deo opitulante, aggrediemur iter. HAN. Optimè mones.



[p. 31]

ACTUS III. SCENA III.

GOSEMUS. SANABALLATUS,
TOBIAS.

Partim senarij, partim septenarij Iambici.

ENimverò Sanaballate nihil loci est
(645) Segnitiae, neque socordiae, quantum modò
Iudaeorum clandestinos intellexi dolos:
Qui si non astu providentur, maximum
Profectò nobis conciliabunt infortunium.
SAN. Num me fefellt bosce id struere? GOS. Video quam
(650) Rem agant, ut delusis nobis soli regnent, ad id
Proculdubio affectant viam. Errant nos animi sui
Si ignaros rentur. Quare ne nobis suis
Fallacijs imponant, summa adhibenda est cautio.
Nam si semel superiores evaserint,
(655) Haud facilè nos in pristinum restituemus statum.
Octo.
Quare ubivis facilius passus sim, quàm hic me deludier.
SAN. Ita me Mavors amet, si vivo haud auferent
Inultum, ut & ipsi nequid tale posthac audeant,
Et caeteri ad nobis faciendam iniuriam
(660) Sint tardiores. GOS. Istud rectè. At eccum Tobiam.
Quid nobis adfers Tobia? TOB. Egon’? nihil equidem
Nisi caput hesterna gravatum crapula:
Ac proinde vos demiror hic tam manè, qui
Heri tantum biberatis. SAN. Neque pol iam quiescendi,
Scazon.
(665) Neque dormiendi copia est: ita nobis à gregis
Israëlitici sceleratis machinis
Cavere nos tempus suadet. TOB. Probè mones:
Nam nescio quid iam inter se mussitent, brevi
Adfuturos, qui eversae urbis moenia,
Troch.
(670) Vel nobis invitis, resarturi sint denuo. GOS.
Quid audio? externúmne alicunde exercitum
[p. 32]
Venturum, sibique suppetias laturum praedicant?
TOB. Ita clam eos nunc susurrare asserunt, quibus
Credo satis. SAN. Fabula, mihi quidem herculè
(675) Istud non sit verisimile. TOB. Nec mihi: tamen
Ipsis commentum placet. SAN. Haud arbitror fore
Ut quis nos tam fortes, ac strennuos, & ad
Pugnandum exercitatos, ob vile hoc hominum genus,
Sibi inímicos faciat. Tamen, si id quod volunt
Troch.
(680) Maximè fiat, facilè formidolosos in fugam
Verterimus. nam simulac adventare intellexero,
Viam illis intercludam, atque undique copiis
Scazon.
Conscriptis, collectisque viribus, inopinatò
Metu perculsos invadam, atque eò redigam
(685) Omnes illas cohortes subsidiarias,
Ut qua fugiant, quove recipiant se nesciant.
Nunc commessatum intro concedamus, & uti
Nos decet, hunc totum potando traducamus diem.
TOB. I prae, sequor. GOS. Nec Nec in me quicquam erit mora.



ACTUS III. SCENA IIII.

AZARIAS, ELIASIBUS.

Eiusdem rationis versus.

(690) NIhil adhuc est quod vereare Eliasibe,
Haud quaquam etiam cessant, & illum propediem
Hic adfuturum tibi polliceor. proinde tu metum,
Falsamque sollicitudinem istam qua te excruciat, ex
Animo fac eijicias tuo. ELI. Facile equidem id queam
(695) Azaria, sed nescio quopacto me hostium
Semper deterreat violenta immanitas:
Quos ego scio si resciverint, exercitum
Extemplò conscripturos copiosissimum,
Viasque obsessuros omnes, ut ne cui
(700) Huc usque ad nos evadendi sit copia.
[p. 33]
Atque id adeo magis nobis ut incommodent,
Quam ut rebus consulant suis. AZA. Eheu, tantámne eis
Vecordiam, ac malitiam innatam esse, ut malis
Alienis gaudeant, atque ex incommodis
(705) Aliorum, sua ut nitantur comparare commoda?
Troch.
Verùm non arbitror cuiquam illorum id subolere, cùm
Nostri ipsi cives etiámnum istud nesciant.
ELI. Arbitror ego quoque, verùm ne palam fiat,
Scazon.
Idem uxorem facito ut celes: nam femina
(710) Quod ignorat tacet, atque continet optimè.
Azaria mi, quisnam ile obsecro huc quem procul
Ad nos viam affectare video? AZA. Nescio
Eliasibe: nam intervallum adhuc est longius,
Quàm ut oculorum acies assequatur. ELI. Hic hominem
Troch.
(715) Opperiamur, ut si quid fortè adferat novae
Rei, ex ipse cognoscamus, & unde veniat,
Et quo illi iter sit expiscemur. AZA. Igitur hic
Tantisper dum accedit, subsistamus Eliasibe.



ACTUS III. SCENA V.

SADOCUS, AZARIAS,
ELIASIBUS.

Ejusdem generis.

ANimo iam nunc nostros otioso esse impero,
(720) Unius huius praesidio, atque adventu. Ego hominem
Feliciorem non vidi unquam, cuique ita lepidè
Omnia procédant ex animi sententia.
Quocumque venit, excipitur humanissimè.
Concurrunt illi gratulantes obviam
(725) Praetores, praesides, aediles, consules:
Salutant, ad coenam vocant, operam suam
Illi dicant, pro se unusquisque sedulò
Agens, quò benevolentiam illius sibi
[p. 34]
Scazon.
Conciliet. minimeque (ita me Deus amet) miror,
(730) Si illum quisque expetit, quem semper maximi
Rex ipse fecerit. Mihi quidem cuiusmodi
Ingenio sit, eius fuit indicio oratio,
Quae cuiusque ut vita est declarat maximè.
Non possit magis idoneus ad hanc rem repperirier.
(735) Per hunc, nisi me fallit animus, Deus hostium
Nostrorum lascivam retundet insolentiam,
Delicta puniet. qui malitia freti sua,
Toties nostrae insidias fecerunt innocentiae.
AZA. Papè, hic Sadocus est noster, nisi prospitio parum.
ELI. (740) Is est ipsus, superi nos servatos volunt
Azaria. AZA. Quid stamus? quin procedimus ei obviam?
SAD. Sed quem mihi nunc potissimum exoptem dari, in
Cuius sinum hoc effundam gaudium? ELI. Audin’ Azaria
Quid dicat? AZA. Ego vero audio, nunc demum & video,
Troch.
(745) Et vale Eliasibe. SAD. Sed ecce quos volebam maximè.
Hos primùm delibutos reddam gaudio.
ELI. Ehem Sadoce mi. AZA. O mi frater. ELI. Gaudeo
Te tandem nobis incolumem esse redditum,
Cuius reditum miserè expectavimus hactenus.
Scazon.
AZA. (750) Quid te obsecro remoratum est tam diu? SAD. Dicam.
Sed accepistis quas pridem ad vos misi literas?
ELI. Accepimus frater. SAD. Ehe, dic mihi, satin’
Tibi placuerunt Eliasibe? ELI. Oh rogas?
SAD. Hem, quid tibi Azaria? AZA. Nihil in vita mihi
(755) Unquam renuntiatum est gratius. Verùm vide
Sodes, ne nos in falsum gaudium conieceris.
SAD. Vah, missa isthaec facite, iam vos beavero.
ELI. Age frater. SAD. Nescitis quantum apportent boni.
AZA. O hominem festivissimum. SAD. Iam faxo omni metu
Troch.
(760) Reiecto, in utramvis aurem otiosè dormiatis.
ELI. Age dic amabò, si quid habes bonae rei.
[p. 35]
AZA. Mitte ambages omnes. SAD. Agedum, mitto, rem paucis eloquar.
Octo.
Brevi restauratam conspicietis Hierosolymam.
ELI. Faxit ita Deus. AZA. Utinam augur sis verus. sed haec
(765) Unde tibi tanta affulsit spes? SAD. Ex unius
Huius Nehemiae adventu. ELI. Ubi is est obsecro?
SAD. Ubi sit rogas? faxo mox videas. Non procul
Hinc illum relliqui. at non est tutus satis
Hic ad commemorandum locus: quare intrò si placet
(770) Concedamus, ubi rem omnem narrabo ordine.
ELI. Istud rectè, celato opus est. AZA. Deus vertat bene.
Continue

ACTUS IIII. SCENA I.

NEHEMIAS.

Partim senarij, partim octonarij, admistis paucis septenarijs.

DEum immortalem, quis mente est tam adamantina,
Quem non in luctum, ac fletum tanta calamitas
Deiecerit? Me miserum, huiuscine causa ego
(775) Tantopere eram cupidus redeundi in patriam?
Cui quanto fuerat praestabilius ubivis gentium
Vitam agere, quàm tam misirandum intuerier spectaculum.
O Hierosolyma Hierosolyma, hanc cladem tibi
Tua pepererunt crimina: dum Deo tuo
Troch.
(780) Adversans, divina post tergum praecepta reijcis,
Quibus si paruisses, facilè isthoc declinasses malum.
Ah, ubi nunc tua sunt celsa moenia? ubi turres? ubi aggeres?
Ubi portae, arcesque undiquaque munitissimae?
Ubi nunc aedes magnificae, templaque augustissima?
(785) Ubi monumenta? ubi maiorum sepulchra splendidissíma?
Ubi opes, quibus regum quondam antecedebas opulentiam?
Vah, quàm subito in cinerem sunt conversa omnia.
Eheu repentinam rerum omnium vicissitudinem.
[
p. 36]
Eamus nunc homunculi, rebusque momentaneis,
(790) Et quavis bulla, umbráve fugatioribus
Fidamus, hisque nostram metiamur beatitudinem.
Cùm nihil in rebus humanis tam sit stabile, quod temporis
Momento non frequenter corruat: nihil
Tam firmum, quod non una, eademque hora & substructum, &
dirutum
(795) Conspicias. Haec quoties in animo mecum cogito,
Minus hoc nostrum me affligit infortunium.
Et communem hominum sortem contemplans, quod mutari nequit,
Patienter perfero. At nunc tempus est ut cuius gratia
De nocte in publicum modò prodij, omnia
(800) Perlustrem, totamque urbem clàm perambulem,
Mecumque mediter, quopacto singula queant
Restaurarier. Haec adeo noctu clanculum
Agere visum fuit, ne quà veniat palam,
Hostésve resciscant, quod magis expedit celarier.
(805) Quos ego scio manibus, pedibusque acturos omnia,
Quò coeptum interturbent opus. Sed nihil agent.
Frustra contendit, cum Deo qui pugnam suscipit, cui
Nos, nostraque esse curae mihi persuadeo.
Huic qui confidit, nequit frustrarier:
(810) Qui adversatur, dignum scelere exitium luet.
Quapropter nihil horum me terrebunt minae,
Nihil ferratae acies, nihil validissmae
Armatorum cohortes, nihil enses, nihil
Hastae, aut tela, nihil reliquae belli machinae.
(815) Adversus haec me abundè muniet Deus,
In cuius me clientelam, fidemque mancipo.
Sed satius est ut hinc me extemplò subtraham,
Reliquumque, priusquam dilucescat, oppidum
Perambulem. reversus rem nostratibus
(820) Aperiam, & ad instaurandum hortabor sedulò.



[p. 37]

ACTUS IIII. SCENA II.

AZARIAS, ELIASIBUS.

Eiusdem rationis.

LUcescit, hoc iam cesso pultare Eliasibi ostium?
Atque eccum, ipsus per tempus egreditur foras.
ELI. Somnum hac nocte oculis non vidi meis, ita
Timore simul ac spe animus obstupuit mihi.
(825) Nunc proviso quid noster agat Azarias,
Uti de ijs, quae heri à coena nobis Sadocus clanculum
Narrabat, per otium inter nos commentemur prolixius.
Sed commodè ipse mihi procedit obviam.
AZA. Accedam, & alloquar. Hem salve Eliasibe.
ELI. (830) Azaria, salve, ad te ibam. AZA. Et ego ad te, Quid, quae heri
De Nehemia commemorabat Sadocus, ecquid tibi placent
Eliasibe? ELI. Placeant rogas? Sed vim hostium
Ut fortiter ferat metuo, qui hic iam aderunt
Armati sat scio, ubi nos tale quid moliri senserint.
(835) Nam ut tu scias quàm nunc illi pulchrè ad nostram sient
Perniciem instructi, principiò quid hic agatur sedulò
Magis observant nunc, quàm solent. AZA. Quid audio?
ELI. De adventu Nehemiae nescio quid mussitent,
Male minantur nobis. AZA. Deus istum perdat invidum,
(840) Qui primus haec illis denuntiavit. Attamen mali
Dum ne decipianiur cavent, etiam cum maximè sibi
Cavisse existimant, falluntur maximè.
ELI. Est ut dicis frater; Sed quisnam hic, quem procul
E porta prodire intueor? AZA. Nehemias
(845) Est Eliasibe. ELI. Est is ipsus. Vah, quàm gaudeo
Ubi etiam nunc huius generis reliquias restare video.
AZA. Virtus illi relucet in oculis. ELI. Deum
Immortalem, homo homini quid praestat? AZA. Tum quae formae gratia?
[p. 38]
ELI. Tristis severitas est in vultu. AZA. Porrò mores huic
(850) Tam excellenti formae per omnia congruunt.
ELI. Sermonis mira comitas. AZA. Vita integra.
ELI. Postremò, nihil in ipso est, quod non laude sit dignissimum.
AZA. Accedamos hominem, ac salutemus: vah, quid stamus?
Sed hem, quod ex Sadeco scis, fac nescias, tenes? ELI. Probè.



ACTUS IIII. SCENA III.

NEHEMIAS, ELIASIBUS, AZARIAS.

Trochaici partim senarij, partim octonarij,
admistis aliquot septenarijs.

(855) NOn me clam est, quam duram nunc provinciam susceperim,
Verùm sic animum induxi meum, prius
Perditurum me meam vitam, quàm non perfecero
Quod semel recepi. Nil malevolorum minas moror,
Nil mortis cruciatum, quem intentant mihi.
(860) Si moriendum sit, pro incolumitate patria mori,
Mihi quavis vita futurum est dulcius.
Dum ne ob malefacta pereo, parvi aestimo.
Sed nunc tempus est, ut omnem rem nostratibus
Indicem, & ut magno animo sint persuadeam. At
(865) Eccos quos volebam: ad me affectant mam,
Occurram. ELI. Salvere Nehemiam iubemus plurimum.
NEH. Hem fratres salvete. oh, ut vos aspicio lubens.
AZA. Utinam sit qui re, haud verbis salutem nobis adferat.
NEH. Id quidem soli Deo in manu est, cui
(870) Modò fidamus, & omnia nobis sat cedent feliciter.
ELI. Ita res est mi frater, quod peccavimus
Id obest nobis. NEH. At porrò resipiscite,
Divinamque opem implorate supplices.
Nullum est delictum, cui non facilè ignoscat Deus,
[p. 39]
(875) Si nos verè, atque ex animo admissi conspexerit
Paenitere. AZA. Heu nos infelices. NEH. Estote animo bono,
Infelix non est, nisi qui desperat gratiam.
ELI. Hei mihi. NEH. Eia, respirate. Quin dicam libenter
Acat. Iamb.
Quoi audiatis: in foribus vobis adest salus.
AZA. (880) Utinam. NEH. Faxo iam experiamini, modò
Ne vos ipsi vestrum nunc remoremini
Commodum. ELI. Nehemia, annitemur pro viribus. NEH. Deus
Vestros conatus sua secundarit clementia.
Exprompta ad hanc rem quam paro opus est ingenij industria,
(885) Infractaque animi constantia magnum est quod molior:
Acat.
Quodque magis occultari, quàm promulgari debeat.
Idque adeo metuens, vos hactenus celavi,
Quod dicam nunc. Urbem ego instaurandam censeo.
Huius unius rei gratia huc ad vos me contuli,
(890) Haec me spes nunc reducem in patriam facit.
ELI. Consilium laudo, sed vereor ut queas Nehemia.
NEH. Quidum, cedo? ELI. Quia hostes hi finitimi,
Quo non aliud hominum genus invidentius,
Iamb.
Hic aderunt infensi, simul ac nos id agere senserint.
NEH. (895) Oh, nihil periculi est Eliasibe,
Mittite timorem obsecro, divinoque numine
Freti, nihili pendite imbelles furiosorum minas.
Cui Deus est propitius, huic frustra insidias struit
Quantumvis astuta malevolorum invidentia.
(900) Quapropter, uti fortes, atque strennuos viros decet,
Annitimini mecum, ego vobis neque opera, neque
Re, neque consilo deero. AZA. Haud verear Nehemia,
Si in te solum sit situm: sed vim ut queas
Ferre? NEH. Ah, nunquam hodie concedetis mihi?
(905) Nihil, inquam, periculi est. & si quid sit, tamen
Acat.
Vel vitae dispendio nos patriae saluti
Consulere, atque subvenire convenit.
[p. 40]
Contemplamini quot probris, quot Iudibrijs,
Iamb.
3.
Quot denique sannis vita nostra fuerit subiecta hactenus.
(910) Quis non honestè malit mortem occumbere,
Quàm tantam posthac ferre contumeliam?
Respicite quám miserè iaceant prostrata omnia,
Moenia solo aquata, turres demolit funditus,
Arces eversae portae igni absumptae, muri diruti.
(915) Postremò direpta, vastata, ac populata singula.
Haeccine nobis conspicienda erunt diutius?
Haeccine perpetienda ignominia? ah, mori
Praestat. expergiscimini, & nolite advetsari mihi.
ELI. Pol res ipsa, virtusque tua nos cogit Nehemia,
(920) Ut tuis iussis libenter pareamus: imò neque
Frugi, neque honesti, neque grati, videamur satis,
Si non tibi per omnia morem gesserimus. AZA. Mihi quoque
Iamb.
Ita tua afflavit animum oratio, ut mori
Satius ducam, quàm in tantis miserijs vivere.
NEH. (925) Euge, sic fortes decet. tamen nihil
ò quod metuatis. vos modò virili, ac strennuo
Curate ut animo sitis, qui & inferioribus
Non rarò peperit victoriam. Verùm nunc tempus est
Intrò ut concedamus: ibi quopacto rem aggredi
(930) Vos velim, quid fieri, quid caveri debeat,
Convocatis urbis primatibus, edisseram ordine. ELI. Ut
Iamb.
Lubet, hem, iacienda est alea. AZA. Deus vortat feliciter.



ACTUS IIII. SCENA IIII.

SANABALLATUS, TOBIAS.

Senarij & septenarij partim recti,
partim σκάζοντες.

HAnccine ego tam insignem in nos contumeliam
Impunitam relinquam Tobia? ah, mori
(935) Me satius est. Faxo iam norint quid viri siet,
[p. 41]
Quem illi uti mulierem ludificatum venerint.
TOB. Eia, sic decet. SAN. Nunquam me per Iovem quisquam
Exorabit, quin illos ut merentur ulciscar
Mastigias. TOB. Rectè. SAN. Tum autem Nehemiam
(940) Impulsorem istium vah, quibus excarnisicabo modis?
Sublimem medium arripiam. TOB. Fortiter. SAN. Posthaec
Inversum capite saxis illidam. TOB. Probè.
SAN. Ut totam sanguine inquinet viam. dein’
Caput illi praecidam, postremò praecipitem dabo.
TOB. (945) Pulchrè. SAN. Reliquum recutitorum popellum qua nece
Potissimum interimam nescio. Sed circunspice satin’
Me hic thorax, galeaqu deceant. TOB. Pol formae gratia
Evenit, ut quicquid indueris te deceat maximè.
SAN. Nihil est in me, quin omnes istud laudent plurimum.
TOB. (950) Non immeritò. SAN. Tum quis me alter homo esi confidentior,
Aut audacior, aut ad rem militarem promptior?
Qui in pugnis, bellis, diripiendis urbibus,
Spòliandis hostibus aetatem contrivi meam.
Insidiari adversarijs, acies munirier,
(955) Praesidia disponere, nihil extimescere,
Hyemem atque aestatem iuxta perpeti. Qùod si
Nunc mea quae gessi, pergam commemorare facinora,
Dies nos deserat prius, quàm ego vel decimam tibi
Eorum partem narrare potero. TOB. Credo.
SAN. (960) Sed non sum is qui meas ipsius pugnas praedicem:
Manibus, non lingua belligerandum censeo.
Sed eccum Gosemum: vide ut perturbatus siet.
Vel vultus huius ignavissimos istos
Facilè in fugam converterit. TOB. Prò Iuppiter
(965) Supreme, quantas militum huc adducit copias.
[p. 42]
Vae illis, qui hos sibi inimicos fecerint. SAN. Hic, dum
Accedunt, subsistamus paulisper. TOB. Placet.



ACTUS IIII. SCENA V.

GOSEMUS, SIMALIO, SANABALLATUS, SANGA.

Ejusdem rationis.

AN unquam cuiquam contumeliosius
Simalio audistin’ factam iniuriam, quam haec est
(970) Nobis? o caelum, o terra, o facinus indignissimum.
SIM. Ni protinus à coepto desistant, haud sic auferent.
GOS. Licet destituerint maximè, haud tamen tantum scelus
Unquam me vivo impunitum relinquetur.
Quin pol istos pro tanta isthac audacia
(975) Exercebo, ut digni sunt, furciferos, qui nos sibi,
Si dijs placet, illudendos propinaverint.
Novitius ille advena nobis hanc excitat
Tragoediam, ille frigidam suffundit, illius
Suasu, atque impulsu transiguntur omnia.
(980) Quem hodie scelus si detur apprehendere,
Eò redigam miseriarum, ut perpetuò sit miser.
Curabo ut omnibus exemplum siet. Vah, quàm
Vellem illum nunc mihi dari obviam, ut caput
Ei diminuam mastigiae, satis mihi
(985) Id habeam supplicij, dum ulciscar modò. SAN. Alloquar.
Goseme, deflecte huc ad nos. GOS. Non audio.
SAN. Sodes paulisper. GOS. Ah, ne me obturbaris pessime,
Nisi mavis cerebrum tibi hic dispergier.
SAN. Eia, ut furit. GOS. Hem, tun’ hic eras Sanaballate? ne
(990) Vitio vortas quaeso, haud praevideram te, ita
[p. 43]
Oculi iracundia nunc obcaecati sunt mihi.
SAN. Non miror per Iovem. Expeditas sanè adducis copias,
Octo.
Pol hi vel ex Orco praedam auferant. GOS. Qualis
Exercitus dux, tales consueverunt esse milites.
Octo.
SAN. (995) Nae illi hand sciunt quos sibi crabrones irritaverint.
SIM. Fugam dabunt, ubi nos adventare senserint.
GOS. Quin faxo ne sic elabantur: undique
Illos praesidiis passim dispositis sic circuncludam, ut aut
Octo.
Fugiendi, aut evadendi nullus cuiquam sit locus.
(1000) Atque ita tandem universum extirpabimus
Apellarum genus. SAN. Militibus omnia
Vastanda, ac diripienda propinabimus.
Postremò caede, cruore, cadaveribus, incendio,
Luctu atque singultu quicquid usquam est complebimus.
(1005) Atque haec illis meritò accident, cum evenerint.
Credo tam supplicantes aderunt, sed nihil
Agent: errant si nos lachrymis placari posse cogitant.
Octo.
Qui dum quod sibi volunt orant, boni sunt: sed
Ubi quod ambiebant exoraverint,
(1010) Continuò ex supplicibus contumaces, ex bonis
Troch.
Redduntur pessimi. GOS. Ita res est Sanaballate. sed
Quid hic stamus? quin rectà illuc agmen deducimus?
Procedito tu huc cum vecti Simalio,
In dextrum cornu temet ingere. Tu Strato in
(1015) Sinistrum. tu in medium Sanga. Hem, quid homo ignavissime.
Lapidibúsne paras pugnare? SANG. Quid? ego quasi
Canes saxis homines insectabor timidíssimos.
Quid hoc, satin’ vobis placet? SAN. Ha ha he, pulchrum spectaculum.
[p. 44]



ACTUS IIII. SCENA VI.

NEHEMIAS.

Senarij, & septenarij trochaici, partim catalecti, partim acatalecti.

Iamb. octo.
NUnc tranquillo demum animo egredior foras,
(1020) Postquam quae sum aggressus pulchrè etiàmnum succedere conspicor:
Adeo quisque operi intentus, nunc sedulò
Officium exequitur suum. Idem est omnibus
Animus, aequè studium similis consiantia,
Hostibus aut resistere fortiter, aut honestè
(1025) Pro patria, pro libertate, pro aris, & focis
Mortem oppetere. Quos equidem credo iam iam adfuturos
Esse, ut nos hinc depellant, opusque coeptum
Octo.
2.
Vi interturbent: qui si venerint, efficiam ut cum viris
Rem sibi intelligant. usque adeò ego illorum pati
(1030) Possum ineptias, & magnifica verba: à quibus
Si ad pugnam veniatur, vapulabunt largiter.
Iamb.
O invidiam, tantúmne illis ab re sua
Esse otij, aliena ut curent, eaque ad se quae nihil
Octo.
Attinent? adeo in hoc simul omnes incumbunt, ut sua
(1035) Etiam ipsorum pernicie nobis incommodent?
Ah, itáne fieri oportet? Sed quid cum illis agas,
Qui neque ius, neque bonum, neque quid aequum sit, sciunt.
Melius, peius, prosint, obsint, nil vident, nisi
Quod lubet.Sed dignum talibus factis Deus
(1040) Exitium invenerit: in hunc omnem salutis
Spem, fiduciamque confero, illius
Ope fretus, facilè vel violentissimum
Adversariorum exercitum contempsero.
Verùm ad moenia rursum hinc praestiterit concedere,
(1045) Quò, si fortè sit opus, animum addam nostratibus,
Octo.
Porroque admoneam quid devitandum sit periculi.
Continue
[
p. 45

ACTUS V. SCENA I.

ELIASIBUS, HANANUS,
NEHEMIAS.

Partim septenarij, partim octonarij,
adiunctis paucis senarijs.

ITa me Deus amet, quantum ego hostium instructos dolos,
Conatusque audio, non mediocriter timeo miser,
Ne quam mox nobis turbam faciant, aut vim extructoribus,
(1050) Adeo gladiatorio animo ad nos affectant viam. Ah,
Nulllóne pacto vim istorum evitare poterimus?
Heu, quot modis nos illorum divexavit crudelitas?
Quoties insani ex insidijs oppressere? quoties
Oppugnavere innoxios? quoties damnum dedere? vah,
(1055) Itáne obstinatè operam dant, nos ut mille excrucient modis?
Totumque Iudaeorum genus extirpent funditus? Verùm
Hananum video, tristis est, eadem haec quae me malè habent virum.
Ibo obviam, ut prius quàm se hinc subducat alloquar. HAN. Nisi
Me fallit animus, haud multum à nobis aberit infortunium,
(1060) Ita hostium castris obsessae, in angustum oppidò
Nostrae coguntur copiae, hei misero mihi.
At eccum Eliasibum. ELI. Salve Hanane. HAN. Eliasibe,
Salve. ELI. Scin’ quo in malo versemur miseri? HAN. Ah, utinam nesciam.
ELI. Cedo, quid agimus nunc? quid das consilij Hanane? HAN. Egon’, nihil
(1065) Nisi quod sors fert ut aequo animo feramus. ELI. Nescio
Quid mens mihi praesagit infortunij. Sed commodè
Ecce egreditur Nehemias. NEH. Nihil est Azaria
Quod verearis, rem omnem mihi committito,
Tu modò quae praecepi fac exequare graviter.
[p. 46]
ELI. (1070) Nehemia. NEH. Hem Eliasibe? non praevideram te. Tu quoque hic
Aderas Hanane mi? benefactùm, gaudeo.
Non potuit fieri oportuniùs, utrunque vos volo. ELI. Hem
Nehemia, audistin’ quam illi agant rem? NEH. Odoratus sum omnia,
HAN. De inopinato statuerunt nos invadere.
NEH. (1075) Scio, sed dolum dolo illuserimus, meditata mihi sunt
In pectore consilia omnia. ELI. Tibi ita videtur, at ego
Non posse arbitror, neque vim illorum sustinere, neque
Resistere, neque perpeti. HAN. Idem & ego vereor miser.
NEH. Ah, ne diffidite: hoc mea fidei credatis obsecro,
Catal.
(1080) Qui nunc vobis viri videntur, nebulones
Sunt ignavissimi, lascivia, luxuque diffluunt,
Insulsi, fatui, tardi, stertunt noctes & dies.
Adhaec Deum, quem maximè aequum est revereri, nihilum aestimant,
Idolis servientes turpiter. Hoscine
(1085) Quaeso nobis timendos esse creditis?
Horum impotentes extimescemus minas?
ELI. Facilè metum omnem abiecero frater, nisi saepius
Quantum armati valeant essem expertus miser.
NEH. Istam cladem vobis vestra peperere crimina,
Scazon.
(1090) Non hostium vires: quibus quàm facile restitissetis,
Ni divina vos defecisset gratia.
Huncdelictorumpamtet: & ob id Deum
Iam nobis proprium esse, atque benevolum scio.
HAN. Sed audistin’ quantum adducant exercitum?
(1095) Quot pedites, equites? reges si simus, nunquam tamen
Tantum sufferre queamus impetum. NEH. Non viribus,
Sed consilio, prudentia, divina ope
Res praeclarae geruntur. Denique nunquam fit sine
Periculo facinus magnum, ac memorabile.
[p. 47]
(1100) Audendum est, nemo ignavia victoriam
Est consequutus unquam. Prima coitio acerrima est,
Hanc si sustinuerimus, pòst illas ut lubet
Ludemus. Itaque hoc quicquid est periculi,
Magnarum, mihi credite, erit remedium aegritudinum.
(1105) Nam posthac incolumes sat scio fore nos, si vel semel
Eis infracto, ac forti animo restiterimus.
Contrà si nos languere, ac tímidos esse senserint,
Feroces hic aderunt continuò. Semper maximum
In praelio periculum est ijs, qui maxtmè timent,
(1110) Confidentia pro muro habetur. Ne vos verbis territent.
Iam mortem effugit, quisquis eam contempserit.
Si illis machaera, & nobis urbina est domi.
Egomet consultor idem, atque socius periculi
Vobiscum ero. ELI. Nehemia mi, in te spes omnis nobis sita est:
(1115) Te solum habemus, tu es patronus, si tu deserís
Actum est, perimus. NEH. Ah, egon’ istud conari queam?
Adeon’ me ignavum, aut ingratum, aut inhumanum putas,
Adeon’ porrò infidum, aut adamantinum, aut ferum,
Ut me neque amor patriae, neque misericordiae, neque pudor
(1120) Commoveat, neque commoveat ut servem fidem?
Cave istiusmodi quicquam tibi unquam in mentem venerit.
Neque faciam, neque me satis piè posse arbitror.
Quin faxo re experiamini patriam mihi
Multò esse chariorem, quàm egomet sum mihi.
(1125) Nullum fugiam laborem, imò capitis periculum
Lubenter adiero, dum prosm illi. Sed nunc qua gratia
Vos convenire statueram, auscultate. eo
Pacto & meum consilium, & hostium dolos
Cognoscetis, quidque facere in hac re vos velim.
(1130) Principiò hostes, uti dicebatis modò, nos clam aggredi, &
Ex insidijs nec opinantes statuerunt adoririer.
[p. 48]
Ita quidam ex vicinis mihi renuntiaverunt modò.
Quod ne fiat, nobis dum est tempus, praecavendum est sedulò.
Quapropter post muros in inferioribus locis,
Troch.
(1135) Gladijs, arcubusque armatos collocandos censeo.
Dimidiam tantum nostrorum partem aedificare, caeteris
Pro opere hastas clipeos, galeas, aliaque, id genus
Arma volo suppeditarier. Qui verò lateribus,
Calce, ant lignis portandis occupantur, altera
(1140) Manu id agant, alteram ferro communiant.
Praeterea aedificatores non nisi gladijs
Accinsti aedificent: ut si fortè* usus veniat,
In promptu sit, quo malevolorum coerceatur impetus.
Tubae signum erit apud me. & quandoquidem propter operis
(1145) Latè patentem magnitudinem longè sumus
Alij ab alijs semoti, meminerint, ut quo loco
Buccina sonuerit, eò se continuò omnes conferant.
De nocte verò cùm suo quisque fámulo
Excubias agat, & in media pernoctet Hierosolyma.
(1150) Postremò ut magno animo sint, admonete singulos,
Nihilque formident. Deum nobis adiutorem fore:
Atque ob id omnia successura ex animi sententia.
ELI. Dabimus operam Nehemia. HAN. Nunquid aliud est
Quod nos velis frater? NEH. Nihil nisi ut citra moram
(1155) Quae iam praecepi sedulò exequamini. ELI. Curabitur.



ACTUS V. SCENA II.

NEHEMIAS.

Partim senarij, partim septenarij.

ADvenit tandem quem saepe optavi diem,
Quò aut pristinam libertatem restituam patriae,
Aut mortem pro eius incolumitate oppetam.
Scazon.
Adeo hoc rerum statu nullam mihi vitam
(1160) Exoptandam arbitror. Quin vel vicies mori
[p. 49]
Malim, quàm qua hactenus toleravimus probra,
Perpetiamur diutius. Quamvis non admodum
Inconsulta istorum me terreat procacitas.
Qua tum demum in nos debacchantur maximè,
(1165) Cùm tuti post principia, verbis belligerantur ebrij.
Octo.
Tum eorum audire est operaepretium audaciam.
Si vel vulpes, aiunt, in murum quem extruunt
Ascenderit, facilè, fugatis operis, lapideum
Everterit opus. Exaudí quaeso Deus
(1170) Quàm contumaciter nos aspernentur pessimi,
Quibus maledictis proscindant, quibus incessant convitijs.
Octo.
Ne patere me Deus, ut impunè in nos illuserint.
Sed haec qua nos afficiunt contumelia, in suum
Ipsorum redundet caput. ut procul è patria
(1175) Sua abducti in regionem hinc longè dissitam,
Contemptui sint omnibus. Atque ita tandem sentiant
Quid sit Deum negligere, innoxios lacessere,
Alienis gaudere calamitatibus, invidere commodis.
Octo.
2.
Sed nunc, ut tempus est diei, ad muros hinc me conferam,
(1180) Ut si qua in re mea opera indigeant, in promptu siet.



ACTUS V. SCENA III.

AZARIAS, SANABALLATUS, GOSEMUS. TOBIAS.

Septenarij & octonarij, admistis paucis senarijs.

NEhemias me relictis rebus iussit adversarios
Hodie observare, ut quid agerent, aut quid captarent consilij
Scirem, id propterea nunc speculatum egressus sum foras. At at,
Nescio quem huc conspicio adventare, propius haud
(1185) Ausim accedere, ne deprehensus malè peream miser.
[p. 50]
In hanc palustrem igitur me abdam vallem, ut quò eant,
At quà pergant, quidúe incoeptent, observem sedulò, hoc agam.
SAN. O populares, viri, adolescentesque humanissimi, date
Viam quà fugere liceat, totae facite plateae
(1190) Pateant, removete quicquid nos posset remorarier.
Sed neque quò fugiam, neque ubi lateam, neque dedecus hoc quomodo
Celem scio infelix, ita nunc paveo, ita nunc me pudet mei.
Nullus sum, totus occidi miser, genua mihi
Tremore succidunt, vox deficit, lingua haeret faucibus.
(1195) Vah, ne salus nobis saluti iam esse si capiat potest.
GOS. O Iuppiter, hunccine de improviso mihi obijci metum
Catal.
Tantum? ut neque quomodo evadam, aut ubi delitescam
Certum siet. membra timore debilia sunt, mens mihi
Formidine planè obstupuit misero, pectore
(1200) Consistere nihil consilij quit. nae nos aedepol
Huc venimus auspicio malo. Hem Sanaballate, quò
Fugis? vah, siccine hic me solum deserís? SAN. Ego nescio
Herculè neque quò fugiam, neque quopacto elabar: ita nunc
Penitus oblitus sum mei. Sed eccum Tobiam.
(1205) Eaedem hunc quae nos intemperiae agunt. totus tremit,
Palletque. TOB. At at, quidnam hoc monstri est? unde hic subitus oboritur
Mihi timor, nondum conspectis hostibus?
Cum non alius in bello me solet esse confidentior?
Hem quid sibi vult hic tremor? quid isthuc est mali?
(1210) Nequeo satis mirari, neque conijcere, nisi nos
Suis quis excantarit praestigijs. Ah, nescio unde nunc
Vel auxilij, vel perfugij mihi parem copiam. Hem,
Tun’ hic eras Goseme? Bene habet, salvum te esse gaudeo. GOS. Haud
Diu erimus per Iovem, nisi nos hinc quàm ocyssimè
(1215) Subducamus: nam quod sperabamus fore
[p. 51]
Clam, resciverunt adversarij. TOB. Fugiamus hinc
Dum possumus, dumque incolumes sumus Sanaballate: nam
Nescio quid mihi animus praesagit infortunij.
Iam iam dolis circumveniemur, & opprimemur inscij.
SAN. (1220) Recte mones, nam vir qui fugerit, pugnabit denuo. &
Ob id fugiendo vitae consulere, quàm fortiter
Pugnando interimi, semper habitum est fortius.
TOB. Non temere pol est omnes quòd sic obstupuerint copiae.
GOS. Quid igitur, iamne reduco exercitum. SAN. Tu quod tibi
(1225) Ex usu esse videtur facito, ego me in pedes quantum queo.
TOB. Ehem, quid hoc? aufugis homo, nosque hic reliquit: quid stamus?
Cur non & nobis prospicimus in tempore?
GOS. Age age, nil moror exercitum, quisque sibi consulat.
Namque hocce tempus praecavere mihi me, non alijs sinit.
(1230) Vos omnes obtestor qui haec incolitis loca, hàc si fortè quis
Nos consectetur, ne commonstretis, qua aufugerimus via.



ACTUS V. SCENA IIII.

Eiusdem generis.

SANGA.

PErij quid hoc? siccine nos hic relinqui solos? Hem ducum
Praeclaram confidentiam? vah, qui caelum minis
Modò territabant, ante tubam inani formidine
(1235) Exanimati, clam omnes simul aufugerunt turpiter.
Eia pugnatum est fortiter. quid restat, nisi ut exercitum
Dimittam? Egregiam per Iovem laudem, & spolia domuni
Referemus amplissima. Quid, omnes copias
Reducimus integras. Eho, nonne hoc magnificum satis
(1240) Videbitur facinus? agite, hàc vos me consequimini.



[p. 52]

ACTUS V. SCENA V.

AZARIAS.

Septenarij & octonarij trochaici.

NUnquis hic est? nunquis hinc me sequitur? nemo homo est.
Pro Deum immortalem iámne erumpere hoc mihi
Gaudium, iámne exclamare licet ? Oh, quod novum
Ego hisce oculis contemplatus sum spectaculum?
(1245) Quae audivi? papè, ecquis nobis fortunatior?
In quibus Deus hodie potestatem ostendit suam.
Ita pol sese res habet, insperata saepius
Sena.
Videas accidere, quàm quae speraveris.
Nam cedo, quis credidisset hoc unquam fore,
(1250) Quod nunc evenisse gaudeo? Ideoque aliquis me putet
Sena.
Forsan non putare hoc verum, sed mihi
Nunc sic esse isthoc verum lubet. Deo pol gratiam
Habeo, postquam haec nobis acciderunt ex sententia.
Verùm quid morae est, quin humerum hunc onerem pallio,
(1255) Et in urbem hinc quantum queo recurram protinus.
Bone Deus quantum adventu meo nostratibus
Gaudij, quantum voluptatis, quantum adferam
Laetitiae? quot commodas res? quot adimam aegritudines?
Sed festinato est opus, ut hoc nec opinantibus
(1260) Primus obijciam, animumque illis exonerem metu.



ACTUS V. SCENA VI.

ELIASIBUS, NEHEMIAS, AZARIAS.

Partim senarij, partim septenarij, admistis aliquot octonarijs.

DEmiror quid remoretur Azariam, hei mihi,
Quàm timeo ne in hostium mentis illapsus, perierit
Miser. Sed Nehemiam video, ex hoc quaeram redierit
Nec ne. NEH. Pulchrè etiamnum divina beneficentiae
[p. 53]
(1265) Coeptum procedit opus. & nisi me fallit animus, omnia
Succedent bene. ELI. Nehemia. NEH. Quis me? Hem Eliasibe
Tun’ hic eras? quémnam praestolare hic ante ostium?
ELI. Proviso quàm mox noster huc redeat Azarias.
NEH.* Iam tam hic aderit scio. ELI. Ah, quàm illi timeo miser,
(1270) Ne occultis alicubi hostium irretitus cassibus,
Trucidatus sit infelix. NEH. istum tuum metum,
Qui tibi animum excruciat, omitte Eliasibe.
ELI. Oh, omittam Nehemia? eius mihi cura est salus.
NEH. Et mihi quidem. ELI. Si salvus esset iam hic adesset sit scio.
NEH. (1275) Pergin’ male ominarier? vide sodes tua
Ne tibi malum aliquod paria diffidentia.
Brevi, inquam, illum nobis incolumem restituet Dei
Benignitas, tu modò fac sis animo bono.
ELI. Nehemia mi, quis ille est quaaso, quem procul
(1280) Huc ad nos accurrere conspicio? NEH. Eliasibe,
Azarias est. ELI. Est is, an non est? certe ipsus est.
Perij, quid sibi vult hic praeceps hominis cursus? tubam
Nehemia iube inflari, hostium prope est exercitus.
NEH. Ah, sanúsne es meticulose? bonum apportat nuntium,
(1285) Nam laetus est, nisi propicio parum. ELI. Ita faxit Deus.
NEH. Occurramus. AZA. Deum immortalem, quid porto? sed quem mihi
Potissimum exoptem nunc, cui haec narrem, dari?
NEH. Audin’ tu hic quid dicat. ELI. Isthoc verbo Nehemia
Animus mihi redijt, & cura ex corde excessit. NEH. Alloquar.
(1290) Hem Azaria mi. AZA. Nehemiam video, nemo est quem mallem omnium.
[p. 54]
Hunc primùm delibutum reddam gaudio.
ELI. Quid laetus es, aut quid ita gestis frater? AZA. Ehe Eliasibe,
Quid gestiam rogas? prae gaudio, ita me Deus amet,
Neque quid ago, neque quid loquor, scio. Cedo manum
(1295) Nehemia mi. NEH. Manum? AZA. Manum inquam. gaude. NEH. Quid ego gaudeam?
AZA. Et tu Eliasibe. ELI. Quamobrem, elequere amabo? AZA. Quia ego
Impero, gaude inquam. ELI. Gaudeo quando iubes,
Scazon.
Etsi nihil video cur gaudeam. AZA. In tuto
Est omnis res: omnem tristitiam, atque metum omittite.
(1300) Quod nunquam opinati sumus, neque quisquam nostrum unquam sibi
Quod eventurum credidit, id nunc accidit.
NEH. Agedum frater, paucis narrato quid siet.
AZA. Euge, à Deo sine controversia diligimur Nehemia.
NEH. Utinam. at cedo sodes quid adfers bonae rei?
AZA. (1305) Imò ut auscultetis obsecro: quandoquidem ego
Isthaec narrandi, quàm vos audiendi sum cupidus magis.
ELI. Quid cessas igitur. AZA. Ex me iam faxo pulchrrimum
Multò omnium audiatis facinus. NEH. Ah, Enecas,
Quin tu hinc pollicitationes aufer, &
(1310) Quod fers uno verbo eloquere. AZA. Accipite, hem. Hostes metu
Repentino perculsi omnes fugere turpiter.
NEH. Hem Azaria, hem mi frater, quod ego prodigium audio?
Num tu ludis nunc nos. AZA. Nequaquam Nehemia,
Verissima sunt quae nuntio. ELI. O factum bene,
(1315) Beasti. NEH. Istud mihi responde primùm quod te rogo,
Azaria, vidistin’, an audita praedicas?
[p. 55
AZA. Hisce oculis Nehemia. NEH. Voluptatem magnam nuntias.
ELI. Vide sodes ne in falsum nos conijcias gaudium.
AZA. Ab, stáne mihi apud te deesse fidem? quid consequar
(1320) Lucri, si mentiar? aut quem aequè ac meipsum fefellero?
ELI. Da veniam frater, non pol quod verbis tuis
Diffidam, eò dico: sed quò magis isthoc verum esse cupio,
Hoc timeo magis. AZA. Absit timor, omnibus modis
Rem nobis esse salvam promitto. ELI. O lepidum hominem. NEH. Si haec sunt
Scazon.
(1325) Azaria vera, ita ut credo, quis nobis fortunatior?
ELI. Hem, quàm saepe temere accidunt, mi Nehemia.
Quae nunquam sperare audeas? NEH. Quid ais Eliasibe?
An hoc tibi videtur evenisse temere? vah,
Absit ut unquam tibi isthaec posthac in mentem incidat
(1330) Suspicio. Deo hoc acceptum ferri convenit bonum,
Quid cessamus reliquis tam insperatum impertiri gaudium?
Hem Eliasibe, tu rem, utio gesta est, commemorato omnibus,
Illisque animum exple gaudio. Dein’ huc deducito
Hananum, Sadocum, Baruchum, Ananiam, et Melchiam,
(1335) Ceterosque Israëliticae prosapiae
Troch.
2.
Principes, ut tam raram in nos supremi patris
Hic laudibus simul omnes evehamus beneficentiam.
ELI. Nehemia, nihil est quod malim omnium. AZA. Age propera.
NEH. Vides Azaria quàm non mea me spes fefellerit.
(1340) Quod saepius, divina fretus misericordia,
Eventurum praedixi, nunc ecce accidit:
Ut hostibus fugatis pristinum nobis
Scazon.
Recuperemus stratum. AZA. Video mi frater, video neutiquam
Frustrarier, qui spem, fiduciamque omnem in Deo
[p. 56]
(1345) Collocat: & frustra niti adversus hunc qui pugnam suscipit.
NEH. Istud piè. fac eo semper sis animo, & omnia
Quaecunque fueris aggressus, tibi cedent ex sententia.
Sed eccum Eliasibum. AZA. Hui tam citò? NEH. Deus bone,
Quantam hominum adducit turbam? vah, locus hic vix ceperit.
AZA. (1350) Vide amabò ut gestiant, ut alacres, ac laeti sient.
NEH. Ehem mi Hanane, ehem fratres charissimi,
Audistis quae nobis obtigerint gaudia?
ELI. Omnem rem illis narravi Nehemia. NEH. bene habet, agedùm cui
Aequè audistis quicquam evenisse unquam felicius?
(1355) Quapropter nobis enitendum est sedulò,
Ne nos divina indignos praebeamus munificentia.
AZA. Piè, ac sapienter admones Nehemia. NEH. In genua igitur
Procumbamus, tantique in nos memores beneficij, Deum
Mecum omnes gratia collaudate cantiuncula.
(1360) QUo tibi laudes recinemus ore
Magne convexi moderator axis?
Quo tuis dignas meritis agemus
                        Carmine grates?
Tu sacrae cladem miseratus urbis,
(1365) Supplices crimen grave dum fatemur,
Perditam nostris vitijs salutem
                        Restituisti.
Tu repentino rabidas pavore
Copias terrens, procul his ab oris
(1370) Deditae noxis inimica gentis
                        Castra fugasti.
Qui minis caelum modò territabant,
[p. 57]
Impijs stultè tumidi trophaeis,
In fugam versi celerem, paventes
                        (1375) Terga dedere.
Nunc metu dempto reliquos licebit
Aggredi muros, reparare turres:
Quaque divulsis foribus patebant
                        Stringere portas.
(1380) Menstruum donec vaga lunae gressum,
Solque decursum renovabit orbem,
Nos tibi grato pater alme laudes
                        Ore canemus.



PERORATIO.

Senarij, admistis aliquot septenarijs.

INgentes vobis spectatores gratias
(1385) His ludís quotquot adfuistis scenicis
Noster agit grex, auctorque fabulae: suam
Quòd per silentium vestrum sibi licuit
Novam hanc agere actiunculam. in qua si quid fortè nos
Per negligentiam, aut inscitiam deliquimus,
(1390) Oro in meliorum partem interpretemini,
Rudique nostrae ignoscatis pueritiae.
Cuius cùm ingenium infirmius sit, saepius
Eam labi, errare, atque hallucinarier
Necesse est. Nunc vanam ne vobis fabulam
(1395) Exhibuisse videamur, animum advortite.
Quaecunque è sacris depromuntur literis,
Multum (licet id non omnibus aequè appareat)
Sub involucro continent mysterij.
Quanquam perpaucos inter vos esse arbitror
(1400) Naris tam obesae, qui nondum etiam intelligant
Satis, sibi quid nostra Nehemias velit.
[p. 58]
Nam per collapsae restauratorem Hierosolymae,
Quem nisi Christum caelestis regis filium,
Generisque humani assertorem nobis sacer
(1405) Bibliorum depingit codex? qui regiam
Patris relinquens arcem, mortales tyrannide
Cacodaemonum oppressos, ex Orci faucibus
Eripuit infelices: prostigatisque hostibus,
Octo.
In pristinam libertatem asseruit. Dumque huc enititur,
(1410) Nihil sibi extimescendum, nullum periculum
Subterfugiendum unquam arbitratus est. adeo
Ut ne immanissimis quidem horrendae necis
Cruciatibus avocari se hinc sit passus. Caeterùm
Per Judaeos instauratoris Nehemiae
(1415) Comites, quis non videt adumbrari Apostolos,
Reliquosque propagatae religionis principes?
Qui pro virili Iesum sectantes ducem,
Dum Christianae dilatant ditionis terminos,
Quid non sunt perpessi? paupertatem, inediam,
(1420) Famem, sitim, aestum, frigus, aguntur in crucem,
Torrentur, saxis obruuntur, ut impij
Caeduntur passim, ac profligantur undique.
Horum patienti mentis invictae constantia
Caelestis illa, ac mystica Hierosolyma Ecclesia
(1425) In immensum olim crevit felicissimè. At
O nos infelices, qui hanc quam Christus sua
Ipsius morte servandam esse censuit,
Cuius saluti tot viri sanctissimi
Vitam libenter impenderunt denuo
Octo.
(1430) In execrandas errorum tenebras illapsam cernimus.
Horrescit animus quoties in mentem mihi
Veniunt, quae non ita pridem ipsi conspeximus.
Quod facimus posthac non audebit impia
Insanorum mortalium vesania,
[p. 59]
(1435) Postquam ne ea quidem violare, ac polluere turpiter
Erubuerint, quibus maxima reverentia,
Summusque debetur honos? ea profanare, à quibus
Troch.
Universa populi Christiani dependet salus?
Quorum effrenatum nisi Deus violentiam
(1440) Coercuisset, iampridem omnis religio,
Omnis pietas, omnisque sacrosancti numinis
Scazon.
Intercidisset cultus. Quid igitur restat,
Nisi ut impiae vitae confessi crimina,
Eundem supplices simul omnes oremus Deum,
(1445) Ut nos sua dignatus misericordia,
Scazon.
Quod coepit exequatur gnaviter. Nunc, si
Quod egimus non displicuit, applaudite.
FINIS.


[p. 60]

                In hac Comoedia sacra, cui Nehemias no-
                    men est, omnia catholica & orthodoxa,
                    nec quicquam quod aut fidei, aut morum
                    integritati adversatur.

                        Hieronymus Vairlenius R. Harlemen, in spi-
                            ritualibus Vicarius.


            Nihil habet S. Romanae Ecclesiae fidei contra-
                rium aut Reipublicae offensivum quod at-
                testor
                        Sebastianus Baer Delphius insignis Colleg.
                            Ecclesiae S. Mariae Hantverpien. Ple-
                            banus & Canonicus.


[p. 61-64: blanco]
Continue

Tekstkritiek:

vs. 1142 si fortè er staat: fi fortè
vs. 1269 NEH. er staat: NFH.