Joan van Paffenrode: Den onder-gang van ionk-heer Willem van Arkel. Gorkum, 1662.
Uitgegeven door drs. G.C. van Uitert
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton071720 - Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd
met een asterisk. De fractuurletter is in een aparte kleur weergegeven.

[fol. *1r gegraveerde titelpagina:]

Den ONDER-GANG Van Ionk-Heer WILLEM van ARKEL Treur-Spel Door I.V.P. TOT GORINCHEM By Paulus Vink Boeck-verkooper A°. 1662.

---

[fol. *1v: blanco]
[fol. *2r]

AEN DE Ed. HOOG-ACHTBARE HEEREN DE BORGEMEESTEREN EN REGEERDERS DER STAD GORNICHEM.

MYN HEEREN

GElijk de schippers geruster de wal verlaten, en de neus in zee steken wanneer sy al vorens weten waer dat sy onderwegen een goede ree, en versekering tegen overval van bulderende storm-winden sullen aantreffen, even soo brengt de pen met meerder vrypostigheyd yet in de pers, als sy weet onder wiens vleugelen sy sal bescherming* vinden. Dit heeft my ook verstout dit mijn treurspel in ’t licht te laten komen, ende U.Ed. Achtb. op te dragen, vertrouwende, alsoo het soo gedenkweerdigen saek, in des selfs stad voor-gevallen, afbeelt, dat het van U Ed. Achtb. sal ontfangen werden uyt de handen van

                U Ed. Achtbaerheden

                                        Ootmoedigen Dienaer

                                                                    J. VAN PAFFEN RODE.

---

[fol. *2v]

OP DEN ONDERGANG VAN Jr. WILLEM VAN ARKEL, GERYMT DOOR Heer Johan van Paffenrode, Vry-heer van Ghussigni, Commandeur Militair der stadt Gornichem en ’t quartier van dien, Luytenant colonel, Capitain, &c.

HIer siet ghy hoe de min ’t gemoedt kan overwinnen,
    En hoe de gramschap aen de liefde weygert ’t oor,
    Hoe aengebode min krijght een gering gehoor
Door dien de wraek heeft plaets genomen in de sinnen .

(5) Hoe Arkels hert-scheut in de Bloeymaend van sijn leven
    Wert van de stam geknoot, gewentelt in sijn bloed,
    Hoe dat de soon betaelt wat ’s vaders fiere moed
En wispelturigheyt te voren heeft bedreven.

Hoe Beyeren op ’t huys van Arkel is gebeten,
    (10) Hoe Gorcum lang gesolt van ’t wederzijts krakeel,
    Ten laetsten wert gemaekt een bloedig Treur-toneel,
Beelt ons heel aerdig af dees Hooft-man der Poëten.

Schoon dat sijn aerdig vers mijn krans niet heeft van noode,
    Schoon dat mijn loome lier en heese Sang-godin
    (15) Singt veel te schorren toon, soo hoop ik niet te min
Dit aengenaem sal zijn aen d’Heer van Paffenrode.

’t Kan Daalen.

---

[fol. *3r]

INHOUD.

NA dat de stad van Gornichem veel swarigheden hadde uytgestaen door de vinnige krakeelen tusschen de huysen van Beyeren en Arkel, hadde de heer van Arkel goed gevonden de voornoemde stad met den aenkleve van dien over te dragen aen sijn swager hartog Reynold van Gelder, met vaste beloften dat die altoos soude blijven gehecht aen het vorstendom van Gelder, ende noyt daer van wederom werden afgescheurt, ten ware die weder quame als te voren aen ’t huys van Arkel. Dit alles niet tegenstaende wist den hartog van Beyeren soo veel te weeg te brangen dat hartog Reynold voornoemd hem de meer-gemelde stad en land van Arkel wederom overliet, de welke hy soo ras niet in sijn geweld en hadde, of liet aenstonts aldaer het prachtige kasteel van de heeren van Arkel (om sijne uytmuntentheyd de kayserlijke burcht genoemt) tot aen de grond toe afbreken, houdende daer en boven heer Johan van Arkel in sware gevangenis. Dit alles speet seer Jr. Willem van Arkel, sone van den voornoemden heer Johan, die door sijn swager heer Johan van Egmond de stad van Gornichem met een aenslag door eenig volk dat sich ontrent de Arkel-poort hadde verborgen wederom bemachtigt. De Hoeckse vloden op het slot dat hartog Willem van de stucken van de afgeworpen burcht wederom hadde doen bouwen. Jr. Willem deed straks de stad met een graft van het slot afgraven, ende vrouw Margriet doe weduwe van hartog Willem, ende in Henegou zijnde, ontseggen. Sy dit verstaen hebbende rukt aenstonts al haer macht te samen, ende komt daer mede met hare eenige doch- [fol. *3v] ter vrouw Jacoba naer Gornichem. Geraekt des avonds op ’t slot, ende hadde wel geerne de stand aenstonds doen aentasten, maar heer Walraven van Brederode haren algemeenen veld-overste vond beter geraden den dageraed en hare voordere macht in te wachten. Ondertusschen sond vrouw Jacoba in ’t heymelijk den heere Arent van Leyenburg, drossaerd van Gornichem, tot Jr. Willem, daer sy op verlieft was, hem aenbiddende door een huwelijk tusschen haer beyde al het dreygend quaed te willen stuyten, doch hy geswollen van haet tegen het huys van Beyren, antwoorden liever sich selven het leven te benemen, al met haer te trouwen. Des anderen daegs werd de stad van de Hoeckse hard aengetast, ende van de Kabeljause mannelijk beschermt, tot dat een van de Arkelse hop-luyden, met namen Jr. Willem van Dreuten met vijftien honderd man uyt het gevecht doorgaet, ende door Dalem na Gelderland wijkt. De stedelingen hier door verswakt, kregen de nederlaeg, latende aen hare vyand een bloedige overwinning. Van de Beyerse zijde bleef in ’t gevecht heer Walraven van Brederode, vrouw Margriets veld-oversten, ende die van binnen den Jr. van Arkel, welkers dood vrouw Jacoba seer beklaegde, seggende rond uyt meer verloren, als gewonnen te hebben.

[fol. *4r]

Het treur-spel neemt aenvang op den lesten van slachtmaend in den Jare 1417. op den avond, ende eyndigt des anderen daegs voor de middag.

    Het toneel is de stad en het slot van Gornichem.

---

[fol. *4v]

PERSONAGIEN.

Jr. Willem van Arkel.
Heer Johan van Egmond, swager van Jr. Willem.
Vrouw Margriet van Beyeren.
Heer Walraven van Brederode, veld-oversten van vrouw Margriet.
Vrouw Jacoba, dochter van vrouw Margriet.
Graef Robbert van Vernenburg, neef van Jr. Willem.
Arend van Leyenburg, drossaerd van Gornichem.
Leonore, vertrouwde vriendinne van vrouw Jacoba.
Heer Bernard, vrouw Jacobaes biecht-vader.

Rey van

{ {

Gornichemse borgers. Gevluchte Arkelse boeren. Gornichemse jonckvrouwen. Arkelse en Hollandse soldaten.

[p. 1]

DEN ONDERGANG Van Jr. WILLEM VAN ARKEL. HET EERSTE BEDRYF.

Arkel.    Egmond.

TErwijl een yder leyt en rust op sachte pluymen,
Doet my bekommering dik bed en leger ruymen,
En hout my dus te roer. Ik heb voorleden nacht
In plaets van slapen met getrentel door gebracht,
(5) En naer ik alles wel besorgt had op de vesten
Wierd mijn swaermoedig hoofd op nieuw vol muyse nesten:
Een loome vaek beliep mijn oogen, en ik kreeg
Gelijk een overval van sluymering, en seeg
Neer in een stoel. De slaep had nau mijn oog bekropen
(10) Of ik geraek in droom, mijn kamer-deur ging open,
En soo my docht ik sag op mijnen drempel staen
Een oud lank mager man die my verbaest sag aen.
Ten lesten trat hy toe, en quam allenxkens nader,
En eyndelijk ik sag het was heer Jan mijn vader
(15) Heel haveloos gestelt. My docht ik sprak hem toe,
En vraegden heel verbaest wat’s dit, wel vader hoe
Sie ik u dus gestelt! Wat komt uw geest hier waren!
Wat ramp, wat tegenspoed is u laes wedervaren!
Zijt gy in hechtenis moordadig omgebracht
(20) En komt uw geest dat hy van my de wraek verwacht?
Schud uwen boesem uyt; ik sal de dood soo wreken,
Dat eeuwen naer de tijd men daer van weet te spreken.
Hy sweeg een lange wijl, ten lesten vankt hy aen,
Soon Willem seyd hy laes ’t is nu met ons gedaen,
[p. 2]
(25) Het glas van onse vreugt is heel op’t end geloopen,
Daer is voor Gorcum en voor ons niet meer te hopen.
Gy sit in uwen stoel gerustelijk en rust
Van uw’ aanstaende ramp eylaci onbewust.
O hoek-steen die de stad van Gorcum ondersteunden,
(30) Daer dit gerimpeld lijf als op sijn kruk op leunden,
Hoop van ons loflijk huys, stok van mijn ouderdom
Die haest verbroken, en aen stucken raekt, ik kom,
Ik kom, eylaes ik kom u droeve tijding melden,
En boodschap u dat gy met noch veel dappre helden
(35) Haest lijken zijt. Het schijnt het hemelsche besluyt
Den stam van Arkel wil ten grond toe roeyen uyt.
Soon Willem laes. Hy wou noch voorder, maer de woorden
Hoe lanx hoe meerder in sijn diepe suchten smoorden:
De tranen biggelden lanx sijne knevels neer:
(40) Hy suchten sucht op sucht. In’t end begon hy weer.
De luyster van ons huys raekt nu te recht aen’t duyken,
Gy sult eerlang mijn soon uw’ frisse oogen luyken,
Doch eer gy struykelt soo herhaelt in uw gemoed
Wat bitterheyt ons is van Beyeren ontmoet.
(45) Ten was hem niet genoeg my uyt mijn ampt te stooten,
Hy most my met geweld ook van mijn goed ontblooten.
Geprickelt van de wraek greep ik de wapens aen,
En heb hem in’t begin al vry veel quaets gedaan,
Daer van kan Werckendam en Gisenborg getuygen
(50) Met Nuipoort, die de nek voor Arkel mosten buygen.
Maer laes wat was het al? Schoon dat de gansche stad
En ook de groote burgt nu vol gevangens sat,
En dat ik eenichsins mijn wraek-lust uyt mocht spouwen
Met Holland rontom op de grensen te benouwen,
(55) Den Beyer brengt wel haest weer al sijn macht ter been,
Rukt Holland, Zeeland en gans Vriesland schier by een.
Hier holpen noch niet by de Stichtse met de Walen,
Men most uyt Engeland noch mede volk doen halen
Om ’t kleyne Gorcum soo te dwingen door het sweerd,
(60) Dat voor soo grooten macht heel weynich noch verveert,
[p. 3]
Sich weerden als een leeuw. Ik hield het twalef weken
Eer dat ik van verdrag een woord wou hooren speken,
Tot dat ik my bevont geprangt door hongers nood.
Veel honden was in’t end (soo’t scheen) der hasen dood.
(65) Heer Ian die maekt verdrag: men wil dat ik sal moeten
Tot soen van mijne breuk my buygen aende voeten
Van Aelbert en sijn soon, en dat de Beyer-vaen
Sal een geheelen dag op onsen toren staen,
Twee dingen die mijn ziel en ingewand doorsneden,
(70) Maer daer de nood gebiet, daer swijgen alle reden.
Nu docht ik dat hy eens sijn gal had uytgebraekt,
Maer sijn verbittert hert haest weer aen ’t hollen raekt,
Last Hagesteyn, en ook Gasparnen aen te randen,
En tot de grond-slag toe gesamen te verbranden.
(75) Het slot van Eversteyn dat in gans Nederland
Van stercke tegenweer geen sijns gelijk en vant,
Naer dat het langen tijd, had hond en kat gegeten,
Sag ook sijn swaer gebou ten grond toe neer gesmeten,
En over hoop gestort. Hy gaet van quaed tot quaed,
(80) En daer geweld niet kan, daer soekt hy ’t door verraed,
Koopt onse borgers om, en looft haer te beloonen
Tot prijs van ’t schellem-stuk met tachtig duysent kroonen,
En trap van ridderschap, hoe wel haer bet een bast
Als ridderlijk cieraed had om den hals gepast.
(85) Dees’ schelmen wisten u sodanig op te rooyen
In schijn, of Willem strax sijn bitterheyd sou dooyen
Als gy my vatten, en worpt in gevangenis,
Dat gy vergaet wat kind aen vader schuldich is:
Ja soo veer liet gy u vervoeren van dees’ guyten,
(90) Dat gy en stad, en burgt my voor de neus dorst sluyten:
Maer ’t scheen dat gy eerlang de waerheyd had ontmoet,
Gy toonden haest berou, vielt my ten Bosch te voet,
En ik vergast u ook in wedersijtse tranen.
Al dese swarigheyd die scheen ons aen te manen,
(95) Dat wy tot meeste rust de stad, en ook het land
Van Arkel gaven in mijn broeder Reynolds hand.
[p. 4]
Met die beloften dat het nimmer sou gebeuren
Dat men die wederom van Gelderland sou scheuren,
Ten waer die wederom gelijk voor dese quam
(100) Aen Arkel, en gehecht wierd aen den ouden stam.
Ons oog-merk was wel goed, want als hy quam te sterven
Most gy’t met Gulik en met Gelder weerom erven.
Maer wat doet Beyeren? soo ras als hem dit bleek
Soo overleyt hy strax, hoe dat hy dese steek
(105) Versetten sal, en weet met opgepronkte dingen
Dit lecker beetjen weer uyt Reynolds hand te wringen,
Hier had hy na sijn wil het doel-wit nu geraekt
En heeft sijn bitterheyt ten vollen uytgebraekt.
Ons keyserlijke burgt die met vergulde horens
(110) De locht scheen punt te bien uyt tweemael achtien torens
Om sijne prachtigheyd recht keyserlijk genoemt
Een uytstek door gans Duyts en Nederlandt geroemt
Was niet bestendigh om sijn woeden op te schorten,
Dat kostelijk gebou most ook daer henen storten,
(115) Sijn oog vermogt dat niet, ’t was al te heldren strael
Van Arkels ouden stam. ’t Most al door vyer en stael
Verdelgt zijn daer men’t huys van Arkel in sag pralen.
Dat ik sijn wreetheyd u dus om in’t lang verhalen,
Is op dat gy mijn soon voor’t lest daer in noch leest
(120) Wat bittren vyand ons den Beyer is geweest,
En op dat dit u tot een prickel mag verstrecken
Om u in dese nood tot weer-wraek op te wecken.
Nu treet dan, Willem treet uw vyand in’t gesicht,
Schoon dat het treur-toneel al voor u wert gericht,
(125) En ghy vast stapt mijn soon met aengedronge schreden
Om daer in korten tijd den bloed-rol te bekleden.
Indien gy sterven moet, soo toont noch in uw end
Dat gy een hert-scheut uyt den stam van Arkel bent.
Dit seyd hy, en verdween. Ik vreef de vaek uyt d’oogen,
(130) Maer’t spook was weg, en ik vont my door droom bedrogen.
O droom ik vrees gy zijt een voor boo van veel quaed
Dat my en dese stad eerlang te wachten staet.
[p. 5]
Heer vader moet ik in dees’ suren appel bijten
’k En kan het niemand als uw groote grootsheyd wijten.
(135) Soo Gorcum, nu soo lang gesuckelt van’t krakeel
Sich moet bereiden tot een bloedig treur-toneel,
Het sal de schult voor uw hooghartigheid betalen,
Gy waert het die ons ’t quaed selfs op den hals gingt halen,
Uw trotsen hoogmoed heeft dit oorloogs vier gestookt
(140) En desen wrangen drank vor onse mond gekookt.
Het zy dan hoe het zy, de tijd die sal ons leeren
Wat dat het nood-lot sal van Arkels huys begeeren.
Wat brengt ons Egmond nieus? Egm. Gans Hollant niet alleen
Maer Zeeland, Vriesland, en het Sticht is op de been,
(145) De Merwen is bedekt, en lijkt een bos van masten
’t Is alles op de been om Gorcum aen te tasten,
De vyand om end’ om die nadert vast de stad,
Wat wapens voeren kan dat heeftse opgevat.
U jammert dat gy siet het vluchten van de boeren:
(150) De klok gaet overal: ’t Is al in rep en roeren,
Jacoba en Margriet zijn albereits op’t slot
Heel onverduldig om soo lang te wachten tot
Meer volk is aengeland, en hare wraek te schorten
Om over dese stad een bloed-buy uit te storten,
(155) Dies is het tijd dat men sich overal voorsiet,
En aen de vyanden de punt van’t lemmer biet.
    Arkel. Men hou een wakend oog op poorten en op wallen
Of men ons op een bot quam op het lijf te vallen.
Elk geef sich naer sijn post, en neem sijn wacht wel waer,
(160) Want door voorsichtigheid vermindert men’t gevaer.

---

Vrouw Margriet.    Brederode.

Laet na de stats sy strax de swangere kortouwen
Tot driemael lossen, en haer ysre ballen swouwen
Dat het door Gorcum, en sijn huyse klatert, tot
Een wisse kondschap van ons’ aenkomst hier op ’t slot.
(165) Ik sal’t hoogdravend nest dat Holland dorst ontseggen
Tot soen van sijne breuk in as en kolen leggen,
[p. 6]
Ten zy dat Arkel flux hier koom, en met ootmoed
Ons smeke om gena, en voort een voetval doet,
Om onse grimmigheyd by tijts noch te versoeten.
    Bred. (170) Ik acht me-vrou, dat hy veel eer ons sal ontmoeten
Met ’t bloote lemmer in een toegeknepen vuyst:
Ootmoed en nedrigheyt is by hem niet gehuyst:
Ik weet dat hy het hert vry hooger heeft gelegen,
En loof dat hy ons eer de punt bie van den degen,
(175) Als dat hy koom’, en ’t hooft ons legge in de schoot.
    Vr. Marg. De wind die wackert, en ik hoop dat onse vloot
Hier nu in korten tijd sal soo veel volks doen landen,
Dat wy bestant zijn om de vyand aen te randen,
Die sonder tijd-verlies van ons dient aengetast
(180) Eer dat hy toe voer krijg, en sijnen aenhang wast,
En op dat Arkel werd de onderstand benomen
Die hy in korten tijd van vrienden sou bekomen,
Ook wijl dat hartoch Jan met hem goe kondschap hout,
En hy als vyand van de Hoekse hem vertrout,
(185) Soo sal hy hem terstond sijn weder-varen schrijven,
En hy niet laten hem met sterke hand te stijven
Soo veel sijn macht vermag. Hy heeft genoeg betoont
Wat bitsheyt tegen ons in sijnen boesem woont,
Eer dat hy ons dan komt de voet ter dwars te setten,
(190) En dit ons opset met de sijne te beletten,
Soo vind ik raedsaem dat men storm geef dese nacht.
    Bred. ’Tis best datmen den dag, en meerder volck verwacht,
Dat sal ons sterken, en den vyand doen verswacken.
De swarte nacht die doet de dapperheyd slabacken,
(195) En heelt het schellem-stuk. De moedigheyt ontsinkt
Alwaer de oorlogs deugd in niemants oogen blinkt.
Al wat dat wel doet, doet sulx geeren voor getuygen.
De moedigheyd die leeft daer hoop is van bejuygen.
Een vroom en eerlijk man sijn sterfdag weynig acht
(200) Wanneer hy uyt de mond van sijnen veld-heer wacht
In ’t midden van het heyr daer voor te zijn gepresen,
Die spoor van eere doet de vrome vromer wesen.
[p. 7]
In tegendeel, waer was oyt sulken laffen bloed,
Die niet en wierd gesterkt met stoutigheyd, en moed,
(205) Om in sijn vyanden, en haer slag-oord te vallen
Wanneer het sijn princes kan sien van hare wallen,
En dat het hofgesin dat op de torens staet
Met mond, en hand geklap verheffe sijne daed?
Dit doet de krijgs-knecht licht sijn lijf en leven wagen,
(210) En in de vyanden naer pijl noch kogel vragen.
Dies oordeel ik voor best dat men den dag verbeyt.
    Vr. Marg. Ik sal het stellen in uw hoog en wijs beleyt,
En hoop dat gy u eer in desen sult betrachten.
    Bred. O Gorcum wat staet u haest onheyl te verwachten!
(215) Wat hangt u boven ’t hoofd! de kling is al gewet
Die onse vuyst u haest op uwe gorgel set.
Ik sie u haest in vlam, uw borgers in de boeyen,
Die dan (maer al te laet) vervloecken, en verfoeyen
De mislag van haer heer. Al schijnt gy hert getant,
(220) Gy hebt een kanker in uw eygen ingewand.
De segen lacht ons toe. Wy sullen naer wy hoopen
Eer morgen ’t dag-licht duykt de roode baren slopen,
En ’s vyants vendelen u leggen aen de voet
Terwijl gy van uw volk met segen wert begroet.
    Vr. Marg. (225) Toont uwe dapperheyd. Bred. Me-vrou wil maer belasten,
En wy sijn altoos ree de vyand aen te tasten.
    Vr. Marg. God geeft ons goet gevolg. Bred. ’khoop dat de Beyer-vaen
Eer morge middag sal op Gorcums wallen staen.

---

Vrouw Iacoba.

Hoe vinnigh wert mijn ziel tweezijdig aengestreden!
(230) ’T gemoet dat worstelt staeg met liefde en met reden.
Nu schijnt het dat de min heeft d’overhand in my,
Dan werpt de reden het weer alles aen een zy:
Al toont de min in my haer uyterste vermogen,
De rede leyt my weer de vrouwen plicht voor oogen,
(235) Dat my de min belast de rede weer verbiet,
Al wat het eene wil, en lijt het ander niet.
[p. 8]
Waer sal de bange ziel ten lesten henen hellen!
Daer is voor my niet als my vruchteloos te quellen,
Want mijne liefde heeft een wreede wanhoop in
(240) Vermits helaes ik een getergden vyand min.
Dat wy sijn steden en kasteelen af de’en breken
Dat blijft hem als een wrok op sijnen boesem steken
Soo lang als d’oogen in sijn voorhoofd open staen,
Dies wilt u tijdelijk van dese liefd ontslaen.
(245) Gaet dese kanker doch in het beginsel tegen
Eer dat hy door de tijd meer aenwas heeft gekregen.
Liet gy uw’ sinnen dus verrucken door de min
Gy wierd uws vyands slaef. Heyloose hertogin,
Laet dese liefde sich dan buygen voor de reden,
(250) Die gy (indien gy wilt) wel beter sult besteden.
Stuyt dese vonk eer dat het uyt berst tot een vlam,
Het minne vier groeyt haest, schoon dat het sluypend quam.
Hoe wert mijn boesem van dees minne vlam geprickelt!
In wat een dool-hof voel ik mijn verstand gewickelt?
(255) Waer toe getwijfeld? Ik beken met hert en mond
De deugd van Arkel heeft mijn ziel soo diep gewond
Dat ik uyt dese meer niet licht sal konnen swemmen,
Schoon my de rede port om dese tocht te temmen.
Het vier heeft al gevat, dies seg ik, en beken,
(260) Dat ik eer dat men vecht al sijn gevangen ben.

---

Rey van Gorcumse borgers.

            WAt twist en tweespalt van de Vorsten
            Dikmael onnosel bloed vermosten,
                Hoe ’s heeren misslag wierd geboet
                Met storting van onschuldig bloedt
            (265) Van sijn getrouwe onderdanen
                Blijkt aan dees speel-pop van geweld
                Soo dikmaels door de kling gestelt
            In bloed-bad, en in borger-tranen.
[p. 9]
            Wat ramp sit ons weer op de hilen!
            (270) De vyand dekt de stroom met kilen,
                En heeft de bloed-vlag weer ontrolt!
                Sal Gorcum nu soo lang gesolt
            Van dit rampsalige krakeelen
                Weer sacken in een oorloogs gloed?
                (275) Sijn wallen sijn noch klam van bloed,
            En moet het weer den treur-rol spelen?

            Indien dat groote heeren wisten
            Op hoe veel ramp dat hare twisten
                Den armen ingeseten staen,
                (280) Hoe bitter, ’t geen dat sy begaen
            Den trouwen borger moet besuren,
                En hoe dat haer oneenigheyd
                By wees en weduw’ werd beschreyt
            Sy wachten haer van oorloogs vuren.

            (285) Wert dan den hemel noit bewogen
            Door ons’ soo dik besilte oogen,
                Dat hy dit voorbeeld van elend
                Noch dese swarigheyd toesent!
            Sal hy dan noit dees’ onheyl stuyten,
                (290) Eens geven end van soo veel hoon,
                En aen de bloedige Belloon
            De roo geverfde handen sluyten!

HET TWEEDE BEDRYF. Arkel.    Egmond.    Vernenburg.

MYn vrienden slaet met my de bloed-vlag en de stengen,
En laet het kille stael sich lauwen in het plengen
(295) Van ’t warme mensen bloed. De manslag die vang’ aen,
En doe het moord geschreeuw ten hoogen hemel gaen.
[p. 10]
Een ider laet met my nu soo sijn’ vroomheyd blijken
Dat Gorcum werd’ omheynd met onses vyants lijken,
Dat Ling’ en Marwe bey haer silvre water-vloed
(300) Gelijk gemarmert sie van kristalijn en bloed,
Den krijgsman afgetapt, dat met sijn purpre beken
Noch rookend’ in haer schoot komt sijpelen en leken.
Grijp mannen, grijp met my de kling weer in de vuyst,
Die gy soo dikmaels hebt aen ’s vyants bloed begruyst,
(305) Soo siet men weder haest uw’ donderende slagen
Haer lijk als over hoop tot op het slot toe jagen
Terwijl gy rechts, en slings in haer slag-oorden kapt,
En wat niet vluchtigh is op sijnen boesem trapt.
Stroop Egmond stroop weer op den erm soo dik bedropen
(310) Op dat men ’t Hollants bloed weer pisseling sie loopen
Tot in de hand-greep toe lanx ’t blauwe lemmer neer,
En vrou Jacoba voel hoe dat sich Willem weer.
    Egm. De vyand die begin met aenloop, of beleggen,
Men sal van dese sy geen mense moord ontseggen
(315) Soo lang’ daer tegenstand, en weer te bieden is.
    Arkel. De deugd blijkt best in nood. Een ider hou sich fris.
De wijl dat het geweld ons prangen wil tot vechten
Laet ons van onse sy de vlees-bank helpen rechten.
Gelijk de leeuw wanneer als hy sich voelt bedremt
(320) Met dobble kracht de klauw in ’s vyants spiren klemt
Soo moeten wy ons selfs, en onse stad beschermen.
    Egm. Schoon dat de vyanden rontom ons muren swermen,
Schoon dat het land het land rontom gelijk van krijgslie krielt,
Al heeft des vyandts vloot de Merwen overkielt,
(325) Nochtans soo sal hy sien dat binnen dese vesten
Niet anders is voor hem als kruyt en loot ten besten.
Hy wert wel haast gewaer, dat Gorcum is gemoed
Om sich te weren tot den lesten druppel bloed.
    Arkel. Tast Holland tast ons aen, gy sult voor eerst ontmoeten
(330) Ons nieuw gegraven gracht wijt vier en twintich voeten,
En tamelijk gediept, beset met spies aen spies
Daer nimand door en boort, ’t en sy met swaer verlies.
[p. 11]
Van krijgsvolk, want ik hou dat om geweld te stuyten
Een man van binnen is soo goed als twee van buyten.
    Vernenb. (335) Dicht by ’t kasteel daer heeft de stad een swacke plaets:
De muer is oud, en broos: indien ons ietwes quaets
Te wachten staet, het sou van die kant staen te vreesen.
    Arkel. De goede voorsorg sal by tijd in voorbaed wesen.
De sterkte van een plaets en sijn de wallen niet,
(340) Maer wel de tegenweer die ’t kloeke krijgsvolk biet.
Wy hebben binnens muers ontrent vier duysend knechten
Die wel gemoed zijn, en bereyt met ons te vechten
Selfs tot de leste man. Noch sijn wy boven dien
Van kruyt en loot, en ook van lijf-tocht wel versien,
(345) Soo dat wy sijn bestand om een beleg te wachten.
    Vernenb. Naer ik de saek begrijp soo sal de vyand trachten
Om sonder tijd verlies (soo dra hy sijne macht
Hier rontom Gorcum sal te samen sien gebracht)
Van alle kanten strax te stormen op de wallen,
(350) Om ons soo plotselijk (is ’t doenlijk) t’ overvallen.
    Egm. ’k ben van dat oordeel mee. Beleggen kan hy niet
Indien men tijd van ’t jaer en alles wel doorsiet.
De winter is op hand, de Merwen sal gaen ysen,
En moet de vloot van hier wie sal haer leger spijsen?
    Arkel. (355) En neemt het lukten haer dat met een wacke vorst
Het water open bleef, de Merwen onbeschorst,
’t Beleg wierd ruchtbaer aen ons’ trouwe bloedverwanten:
Ik sie alreets te moet haer hulp van alle kanten,
En hoe dat datelijk den standaert wierd gericht
(360) By alles wat aen ons in maegschap is verplicht.
    Egm. Ons’ magt sal groeyen, en die van de vyand slijten
Indien men in’t begin het spits voor af kan bijten,
Dies laet ons het geweld kloekmoedich tegen gaen.
    Vernenb. Keert maer den eersten storm dan is’t met hem gedaen,
    Arkel. (365) En hoe kan hy my doch met aenloop overvallen
Daer ik heb Vernenburg en Egmond in mijn wallen,
Twee vrienden die men bey best kent in sweet en bloed?
    Egm. De ware toetsteen van een vriend is tegenspoed.
[p. 12]
    Vernenb. De nood doet alderbest der vromen trouheyd blijken.
    Egm. (370) Mijn leven is voor u. Vernenb. Het mijne van gelijken.
    Arkel. Des vyants bloed eerlang lanx dese lemmer druypt.
    Egm. Soo lang het warme rood door mijne aders kruypt
En sal het Willem noit aen mijne hulp ontbreken.*
    Vernenb. Mijn lesten bloed-drup sal voor ’t huys van Arkel leken.
    Arkel. (375) Mijn vrienden waer mee kan van my oit sijn beloont?
De trouheyd die gy my in dese toeval toont?
    Vernenb. Gy kont als op een klip op onse vriendschap bouwen.
    Arkel. Soo lang ik leven sal blijf ik aen u gehouwen.

---

Vrou Iacoba.    Leyenburg.

Was my o Leyenburg uw’ trouheyd niet bekent,
(380) En dat ik niet en wist wat dienaer dat gy bent,
’k En sou u noit ’t geheym van desen boesem uytten.
    Leyenb. Me-vrou hout my voor schuym van d’aldersnoodste guyten,
Indien ik immermeer het minste titel rep
Van’t geen sy my vertrout. Soo lang ik adem schep,
(385) En dese oogen het gewenste licht aenschouwen
Soo mag me-vrou aen my als aen haer selfs betrouwen,
Al wat sy my ontdekt dat wert by my gesmoort.
    Vrou Jac. Dat gy de wortel dan van mijne quelling hoort.
Het is om Arkel vriend dat ik my dus ga quellen.
(390) Hy is het die uw’ vrou doet na de wanhoop hellen,
Ik maek u ’t vier bekent dat desen boesem braet.
Ik wou ’t wel dempen, maer mijn trouwe secht wat raed?
Schoon dat ik dese vlam wil smoren, en verdooven,
De liefde slaet de schael van reden staeg naer boven,
(395) En daer die meester is staen alle reden pal.
Ik open u mijn grond. O Leyenburg mijn val
Is naerder als men weet. ’t Vier is te veer gekropen,
Het merg in mijn gebeent’ dat heeft het ingesopen.
Daer moet een plaester sijn op dese diepe wond
(400) Eer dat het erger werd. ’k Vind goed dat gy terstond
Gaet na de stad om daer met Arkel van te spreken.
Groet hem uyt mijnen naem, en secht indien hy’t leken
[p. 13]
Van dese wangen droogt, en mijne quelling stuyt,
Dat ik (ik krijg’ een blos) my aenbie tot sijn bruyt.
(405) Ik sal de stevens flux van desen oever wenden,
En soo ik ’t niet en doe moet my den blixem schenden.
De kling en sal sich niet ontbloote van de schee
Om Gorcum leet te doen. Secht soo hy my voldee
Dat hy dan lichtelijk de gene sou gebieden,
(410) Door wien hy sijn verderf alleenlijjk kan ontvlieden.
Dus wierd daer wedersijts geen mensen bloed gestort.
De verdre vyandschap wiert daer door opgeschort.
Men sou van nu voort aen in vaste vriendschap leven,
De wedersijtse hoon vergeten, en vergeven.
(415) Wy souden ons geslacht saem binden door de trou,
En hy sou heerscher sijn van al het mijn. Leyenb. Me-vrou
Wat hoor ik uyt uw’ mond! Hoe laten uwe lippen
Doorluchtige vorstin soo laffe woorde glippen!
Me-vrou die neem’ int goed dit onderrecht van my.
    Vrou Jac. (420) Dat uwe rede doemt spreekt mijne liefde vry.
    Leyenb. Soo ’t vrou Margriet verneemt sy sal het daer voor houwen,
Als of ik ietwes met de vyanden wou brouwen.
Soo haer ten ooren komt dat ik by donkre nacht
My uyt ’t kasteel begeef, en spreek met vyants wacht,
(425) Wat staet daer anders uyt als mijn verderf te hopen,
Dies bid ik de vorstin die doe haer oogen open.
Ook isser swarigheyd op wat manier ik raek
In stilheyd in de stad, en Arkel krijg te spraek,
Want laet ik door de trom de samen spraek niet vragen,
(430) Soo loop ik groot gevaer van ’s vyants hinderlagen,
En roer ik maer in ’t minst ’t zy trommel of trompet,
Soo breekt den bommel uyt, en alles wert belet.
Dus waer dat ik het vat my moete swarigheden.
Doch ik wilt leven geern in uwen dienst besteden,
(435) Sag ik de dood te moet ik souse niet ontgaen
Wanneer dat u me-vrou geschieden dienst daer aen.
    Vrou Jac. Ik bid u spitst uw’ breyn hoe dat gy ’t best sult maken.
    Leyenb. Neemt nu het lukten my om binnen te geraken,
[p. 14]
En dat ik met gemoe de saek kon dragen voor,
(440) En sijn versteent gemoed gaf echter geen gehoor.
    Vrou Jac. Meent* gy dat hy geheel de reden is ontweken?
    Leyenb. ’t Geen dat ik vrees me-vrou is voormaels al gebleken.
    Vrou Jac. De tusse-loop van tijd is vol verandering.
    Leyenb. ’t En sal my noit ontgaen wat antwoord ik ontfing.
(445) Als uw’ heer vader van onsterflijker gedachten
De dood sag naderen, en dat sijn levens krachten
Hem dreygden te ontgaen was hy met u benout,
En wensten voor sijn dood u wel te sien getrout.
Daer wierter van den raed verscheye voor-geslagen,
(450) Maer ’t scheen den hartoch had’ in Arkel best behagen:
Hy gink de voorslag van den raed hier in voorby:
Ik wierd’ ontboden, en de vorst balasten my
Dat ik hem in’t geheym de saek eens voor sou stellen,
En sien of sijn gemoed daer heen sou willen hellen.
(455) Ik gink, en droeg de saek op’t opgetoyste voor,
Maer echter kreeg ik in mijn boodschap kleyn gehoor.
Het swangere gemoed en kon sich niet onthouwen
Op’t huys van Beyeren sijn gramschap uyt te spouwen.
De klacht die hy my deed van aengedane smaed
(460) Heeft doe genoeg getoont wat nu te wachten staet.
    Vrou Jac. Uw’ seggen dat bestaet wel eenigsins in reden,
Maer als men wederom de groote swarigheden
En ’t dreygend ongeval neemt van dees’ stad in acht
Wat dat die haest al ramp en swarigheyd verwacht,
(465) En hoe die vier en sweerd bey even vinnich dreygen,
Soo sal hy (loof ik) eer sich tot de rede neygen,
Eer hy moed-willich selfs door sijn’ hertneckigheyd,
De weg tot het verderf van hem, en’t volk bereyt.
    Leyenb. De tijd sal leeraer zijn. Ik wens me-vrou genoegen,
(470) En wijl sy’t my belast, ik sal my derwaerts voegen.
    Vrou Jac. Gaet sonder tijd-verlies. Leyenb. Ik hoop me-vrou haest siet
Met wat zorgvuldigheyd ik doe dat sy gebiet.

---

[p. 15]

Leyenburg.

Gelijk het rappe ree dat om sijn dorst te koelen
Komt soeken beek of bron bevreest is voor het woelen,
(475) Van ’t bosch, en voor ’t geruys der licht bewoge blaen
                Op ider tret blijft staen,
Rek-halsend om en d’ om met opgesteke ooren
Om ’t nakend ongeval van wijt en sijt te hooren,
Vol anxst, en lijk als voor sijn eygen schim beducht,
                (480) Staeg veerdig tot de vlucht.
Soo kom ik eveleens hier dus ontijdich dwalen
Onseker of wat troost, of mijn verderf te halen.
Des vyants hinderlaeg, en onversiens verraed
                My staeg te wachten staet.
(485) Als ik my wel bedenk ik speel hier met mijn leven,
En heb my rukeloos op dese weg begeven.
Den vyand, en de nacht dient niet te veel vertrout.
Dat mijn lichtveerdigheyd my niet te laet berout.
Ik geef ontijdich my dus onder ’s vyants wachten,
(490) Wat kan ik anders als een schoot door ’t lijf verwachten?
Wech met swaerhoofdigheyd. Vrees set het quaetste voor.
Het is begonnen, en het moeter nu mee door.

---

Arkel.    Leyenburg.

Wat heeft heer Leyenburg u herwaerts aen gedreven?
    Leyenb. Dat ik my dus by nacht heb uyt het slot begeven
(495) Is dat den droeven stand van dese stad my deert,
Dat ik al d’onheyl geern sag van u afgeweert,
Want uwe tegenspoed die schijnt my mee te raken
Dewijl ik d’eer heb u in maegschap te genaken,
Dies dunkt my dat ik wel een middel voor sou slaen
(500) Waer door dat Gorcum sou het dreygend quaed ontgaen:
Ik maek my sterk de saek soodanich te besteken,
Dat gy het leger haest van hier sult op sien breken,
Dit dreygend bloed-bad weer van uwen hals gejaegt.
Ja soo gy u in als naer mijnen raed gedraegt,
(505) ’k Sal niet alleen de kling haer in de schee doen houwen,
Maer (soo gy wilt) u met ons’ hartogin doen trouwen.
    Arkel. Doen trouwen Leyenburg! Uw hoog gemoede vrou
Deed haer te kort indien sy soo laeg bucken sou.
[p. 16]
Het huys van Beyeren moet naer wat hoogers kijken.
    Leyenb. (510) Ik bid u wilt doch geen onkondig oordeel strijken.
Gy weet niet hoe de saek gelegen is misschien.
Betrout u op mijn woord, en gy sult d’uytslag sien.
    Arkel. Mijn landen sijn verwoest, myn huysen afgebroken,
Mijn steden neer gerukt, en in den brand gestoken
(515) Gelijken anders niet als een ongankbaer duyn
Van as en steenen, en van opgehoopte puyn.
Daer’s niet een boom omhoogh, ’t is alles neer gehouwen,
En sou Jacoba nu met Arkel willen trouwen!
Nu seg ik, nu men heeft sijn trotse borgt vernielt,
(520) Nu dat hy Eversteyn siet in de Lek gewielt,
Na dat men ’t alles heeft ten vier en sweerd gegeven
Daer men het oude huys van Arkel in sag leven!
Dit faelt daer nu maer aen, soo lang te woeden, tot
Haer vinnigheyd vernielt het voordre overschot.
(525) Wel aen sy doe haer best ons door de kling te hoonen
Men sal van dese sy haer weer de tanden toonen,
Op dat sy leer, wanneer de nood gaet aen de man
Wat op de vyanden geprangde wanhoop kan.
    Leyenb. Verblinden jongeling ach doet uw’ oogen open!
(530) Of wilt gy uw’ verderf al willens tegen loopen?
Erkaut de saek ter deeg, en neemt een goed besluyt,
Dat al dees’ swarigheyt by tijts noch wert gestuyt.
Gy kond (indien gy wilt) het dreygend onheyl schouwen,
En stuyten al de ramp die voor u schijnt gebrouwen.
(535) Wat breng ik ons vorstin? Arkel. Dat ik eer sterven wou,
Eer dat ik oit met haer in echt vergaren sou.
    Leyenb. Is dit uw’ antwoord? Ark. Ja. Leyenb. Ik sal de boodschap dragen.
Maer gy sult (vrees ik) noch dees’ schamperheyd beklagen.
    Arkel. Wy sien het end te moet, en wachten met geduld
(540) Wat voor of tegenspoed ons noodlot noch vervult.

---

Rey van gevluchte Arkelse boeren.

                Sal den hemel meer elenden
                Over ’t land van Arkel senden!
[p. 17]
                    Heeft ons nood-lot niet voldaen
                    Met soo dik in vlam te staen!
                (545) Kan men ons besuurde oesten
                Nemmer dan genoeg verwoesten!

                Onse bergen vol gestapelt
                In ons sweet by een geschrapelt
                    Sien wy wederom verbrant
                    (550) Of door krijgslie aengerant.
                ’t Greyn by ons in d’aerd gesmeten
                Werd by andere gegeten.

                Daer ons wijfs en kleyne schapen
                Die hier lanx de straten slapen
                    (555) Snacken naer een stuckjen brood
                    Tegen strenge hongersnood,
                Want wy hebben ’t al gelaten
                Aen de moedwil van soldaten.

                Vinnige oneenigheden
                (560) Wat smijt gy en land, en steden
                    Ramp en onheyl op den hals?
                    Bittre krijg wat braekt gy gals!
                Klemmen, kermen, weenen, suchten
                Dat sijn uw’ gemeene vruchten.

                (565) Roof en buyt voor de soldaten
                Sijn ons dorpen, en haer straten
                    Werden van de ploeg gewent:
                    Schuur noch berg is overent,
                Ja de plaets draegt koren aren
                (570) Daer wel eer ons huysen waren.

                Dies O Hemel staekt uw’ woeden,
                En verwerpt de strenge roeden
[p. 18]
                    Op ons huyt nu afgefneest:
                    Onse wonden eens geneest
                (575) Door uw’ strenge hand geslagen.
                Weert doch, weert doch eens de plagen.

HET DERDE BEDRYF. Vrou Iacoba.

GElijk het schip in zee dat harde winden treffen
Het eene oogenblik sich tot de locht sal heffen,
En ’t ander weder schier sijn kromme steve stoot,
(580) Daer d’opgesplete zee de grond gelijk ontbloot,
Soo werd ik eveneens gesolt van mijn gedachten
Die nu vertroosting, dan mijn ondergank verwachten.
Maer als ik my bedenk ik heb een saek bestaen
Daer in ik my al vry te buyten heb gegaen.
(585) Ik heb mijn’ eer gestelt in mijnes vyands handen,
Wat wacht ik daer van af als oneer en als schande?
Had ik dit eer bedacht. Maer onberade vrou
Gy krijgt van uw’ bedrijf nu al te laet berou,
En sult uw’ lossigheyd licht al te dier bekoopen,
(590) Doch het geworpen loot moet nu te gronde loopen.
Maer warom alles dus ten quaedsten ook geduyt?
Wie weet wat Arkel noch met Leyenburg besluyt.
De nood die wetten breekt die sal hem overtuygen,
En sijn versteent gemoed doen voor de reden buygen.
(595) Men hiel hem redeloos, indien hy aen de vrou
Van Holland, Zeeland, met Vriesland en Henegou,
En andre landen meer sijn weer-min sou ontseggen.
Sijn swacken staet sal hem ’t gevolg voor oogen leggen,
En schoon de min geen vat had op ’t verstokt gemoed,
(600) Door nood-dwang die hem dringt wert noch mijn hoop gevoet.
Hoe ik het schik de saek en kan niet sijn gepresen.
Maer warom doch alweer mijn eygen selfs verwesen?
[p. 19]
Het geen dat ik besta is eertijds meer geschiet.
Indien dat ik bemin ik ben de eerste niet.
(605) Die sulks begeert te sien, die open maer de boeken,
Waer in d’exempelen niet wijd en sijn te soeken,
Hy lees hoe Jason van Medea wierd bemint,
Hoe brandend’ Sappho tot haer Phaon was gesint:
En hoe de maegd (na dat sy door verliefde versen
(610) Vergeefs gesocht had hem sijn weer-liefd af te persen)
Sich van het hoog gebergt heeft in de zee gestort,
En door de wanhoop soo haer leven heeft verkort.
Hoe Dido, boven dit den hooft-man der Troianen
Heeft om sijn min gesmeekt in biggelende tranen.
(615) Doch waer toe meer verhael? Men sag van alle tijd
Dat eenigh edelman* wierd om sijn deugt gevrijt.
Dies loopen ’t spoor heel mis al die het daer voor houwen
Dat keur van huwelijk geen plaets heeft in de vrouwen,
Insonderheyd als wy, wiens trouwen meest bestaet
(620) Uyt insicht voor ’t gemeen, en redenen van staet.
Maer Leyenburg die schijnt al vry wat lang te toeven.
Kreeg hy een ongeval het sou mijn ziel bedroeven.
’K sal haest den uytslag sien. Het schijnt de tijd sich rekt
Wanneer ons hakend hert naer imands weerkomst trekt.

---

Leyenburg.    Vrou Iacoba.

(625) Den hemel sy gedankt ik ben werom gekomen,
En niemand van het hof mijn af-sijn heeft vernomen.
Dus blijft mijn doen geheym. Dat maer de hartogin
Nu mocht van my verstaen een tijding naer haer sin.
Mijn tong die sal met vrees soo barren antwoord melden.
(630) Waer toe swaerhoofdigheyd? mijn doen is niet te schelden,
Maar Arkel gy siet toe dat uwen hoogen moed
Sich niet en smoor’ in uw’, en uwer borgers bloed.
Gy tergt de gene die de macht heeft sich te wreken.
Hoe bitter wil u dit noch in uw’ ooge leken,
(635) Dus barren antwoord! Wel. Uw’ schamperheyd die kant
Sich tegen een, die u te vinnich is getant,
[p. 20]
Sacht daer’s de hartogin. Vrou Jac. Uw’ blijven schijnt my jaren.
Verhaelt ons hoe gy met uw’ boodschap bent gevaren.
Uw’ wesen (naer my dunkt) voorspelt my niet veel goed.
(640) Ik lees een quade maer uyt uw’ onstelt gemoed.
Wast aengenaem, of had hy tot de saek geen ooren?
    Leyenb. Indien ’t me-vrou gelieft sy sal het van my hooren.
Was oit een stad vol rou, vol droefheyt, en vol druk,
Neerslachtich, in de klem van’t nakend ongeluk,
(645) Soo isset Gorcum nu. De mensen sich verschuylen
Om in haer eensaemheyd haer noodlot te behuylen.
’T is droefheyd om en d’ om. Waer men sich keert of went
Men hoort niet als een galm die suchten opwaerts sent.
De stad die dreygt sich in de tranen te versuypen
(650) Die lanx de wangen van den bangen borger druypen,
Die (en niet sonder reen) voor vrou en kind bedeest
Heel anxstich van dit werk een swaren uytslag vreest.
De vrouwen naer om hoog gevouwen handen recken
Om soo den hemel tot medoogen te verwecken.
(655) Elk vreest dat Arkel wacht het uyterste geweld,
En soo sijn gansche stad als in een bloed-bad stelt.
Het volk dat kreeg wat hoop met dat ik was gekomen,
Die in een oogenblik haer weder wierd benomen,
Want met dat ik. Vrou Jac. Maek kort leyt mijn geduld en om.
    Leyenb. (660) Op dat ik dan tot slot van mijne reden kom.
Na dat ik alles had aen Arkel voorgedragen,
En naer mijn kleyn verstand niet over had geslagen,
Versekering gedaen met wat een dieren eed
Gy uw’ oprechte min hat tegen my bekleet,
(665) Soo heb ik hem daer op heel ernstich voor gehouwen
De swarigheyd die hy kon weren door dit trouwen,
De ramp en onheyl, die hy hier door sou ontgaen.
Gedurend’ dat ik sprak sag hy my vinnich aen.
Sijn oogen onder het gefronste voorhoofd branden
(670) Gelijk twee vlammen vier. Hy knarsten op sijn tanden,
En ’t hert beswangert met een lang verkropte spijt
Berst teffens uyt, en my daer op in’t aensicht smijt
[p. 21]
Hoe dat den Beyer ’t huys van Arkel had getreden,
Sijn landen gans verwoest, sijn sloten, borgten steden
(675) Tot aen de grond verbrant, en hoe hy door het stael.
    Vrou Jac. Secht my sijn antwoort want ik haet dit lang verhael.
    Leyenb. Hy nam veel liever sich met eygen hand het leven
Als dat hy hem met u sou in de echt begeven.
    Vrou Jac. Wat secht gy Leyenburg! Leyenb. Dit kreeg ik voor besluyt,
(680) Me-vrou onschuldich my dat ik dees woorden uyt.
    Vrou Jac. O opgeblase tong? Dorst gy dees’ antwoord geven
Aen haer die meester is bey van uw’ goed en leven!
Gy dorst my weygeren, maer ’t sal aen my haest staen,
Of ik u in gena, of ongena neem aen.
(685) Men laet my wat alleen. O over bitse woorden
Die my gelijk mijn hert en ingewand doorboorden!
Onmenselijken mens hoe bent gy dus versteent
Dat gy aen mijne min geen meerder heul verleent!
Al had gy even als Achilles uyt de schonken
(690) Van leeuw en beer het merg in plaets van mem gedronken,
Al hat gy even als den tweeling, die de stad
Van Romen heeft gebout een minne-moer gehat,
Noch wiert gy meukbaer door gestorte vrouwen tranen,
Dies roemt gy u te recht afkomstich van Troianen,
(695) En toont dat gy in aerd Aeneas wel gelijkt,
Uw’ ongevoeligheyd de sijne niet en wijkt.
Hoe dien ondankbren gast sich eertijts heeft gedragen,
En Dido die wel eer princes was van Carthagen
Tot sulken wanhoop bracht, dat sy met eygen hand
(700) Het bloote lemmer in haer boesem heeft geplant
Wert heden noch verfoeyt: dus salmen u ook schelden,
En eeuwen naer uw’ dood dees’ uwe dwaesheyd melden.
Maer laes wat scheld ik al! Ga ik mijn oogen slaen
Hoe groffelijk men ’t huys van Arkel heeft misdaen,
(705) Ik hoor de reden selfs mijn eygen vonnis spreken,
En Willem is getergt om sich aen ons te wreken.
De kittelige smaed, en aengedane hoon
Die hy van ons ontfing verdient geen ander loon.
[p. 22]
Wat stater dan voor my rampsalige te wachten
(710) Als dat mijn ziel sich quelt met troosteloose klachten.
O nood-lot dubbeld wreed! O tranen sonder heul
Gy sijt voor mijn gemoed laes al te harden beul.

---

Arkel.    Egmond.    Vernenburg.

Den dageraed die staet om uyt de Maes te klimmen,
En schittert albereyds met kooper-roode kimmen.
(715) De donkre nacht verdwijnt, en glijt allenxkens heen.
Het gulde sterre licht, dat flus soo brandend scheen
Wert nu gelijk als loof, en schuylt sich in den hemel,
Nochtans verneem ik niet, hoe wel het groot gewemel
In’t vyandlijke heyr segt dat hy is ter been,
(720) En dat hy hier en daer sijn volk vast trekt by een.
Het sy dan hoe het sy: soo hy heeft voorgenomen
Ons noch van dese nacht hier op het lijf te komen
Het sal al haest geschien, want tusschen dag en nacht
Is ’t dat men aldermeest des vyands aenloop wacht.
(725) Ik heb rontom de wal besichticht, en in ’t ronden
De posten overal wel, en beset gevonden,
Een ider in sijn plicht: de hoofden niet alleen,
Maer het gemeene volk was wacker, en ter been.
Daer was geen slapen in de krijgslie, die by paren
(730) In’t wacht-huys met de kaert, of dambod besich waren:
Ik vont een ider een bereyt, en wel gemoed,
Het geen dat my van haer soodanich hopen doet,
Dat soo de vyand ons sijn macht op ’t lijf wil smijten
Hy over al sal op de punt van ’t lemmer bijten.
(735) Daer ’s broeder Egmond, wel hoe vont gy ’t door de stad?
    Egm. Soodanich dat ik mijn genoegen heb gehat.
Op ’t merktveld niet alleen, maer doorgaens in de straten
Daer heb ik alles wel gevonden, en gelaten,
Het volk in wapenen bereyt om sich te slaen,
(740) En met een kloekheyd op sijn vyand los te gaen.
’K en wil niet twijfelen elk sal sijn eer betrachten.
    Ark. Wat brengt ons Vernenburg?    Vern. Wy hebben storm te wachten.
[p. 23]
De vyand is te roer, en heeft het harnas aen
Gelijk men uyt ’t geknars van wapens kan verstaen.
(745) Ons schilwacht naer ’t kasteel heeft overlang vernomen
Dat ’t slot sich veerdich maekt om ons op ’t lijf te komen.
    Arkel. Bereyt u vrienden tot bescherming van de stad.
    Egm. ’Kheb altoos voor dat nest bekommering gehad.
Soo dra als dese stad by my was ingenomen
(750) Soo dacht ik ook het slot in handen te bekomen:
Ik had dien doren geern uyt onse voet gerukt,
Maer wat ik onderstont het is my al mislukt:
Hoe ik het aenving naer belooven, of naer dreygen
Wou dat verraders gat sijn ooren nimmer neygen.
    Vernenb. (755) ’T is tijd dat men sich stelt tot tegenweer. Arkel. Wel aen
Dees kling die sal ’t geweld des vyands tegen gaen.

---

Leonore.    Vrou Iacoba.

Hoe sie ik u me-vrou dus met bedrope wangen!
    Vrou Jac. Een ysselijke schrik heeft mijne ziel bevangen.
O Leonoor ik ben ten uytersten ontstelt.
    Leonore. (760) Wat is het doch me-vrou dat u dus heeft gequelt?
Segt uwe dinares de oorsaek van uw’ weenen.
    Vrou Jac. De geest van Arkel is my in mijn droom verschenen,
Die my helaes veel ramp en onluk heeft vermelt,
En sijn gewisse dood genoegsaem heeft gespelt.
(765) Als ik het denk my dunkt dat al mijn hayren rijsen.
Ik voel een trilling noch door al mijn leden ysen.
Ik heb een schrik gevat, die my niet ree ontgaet.
Wat heb ik hem gesien in een bedroefde staet!
Niet als hy voormaels placht te sitten in de sadel
(770) Omringt van ridderschap, en uytgekipten adel.
Niet als hy voormaels placht met ’t glinstrend harnas aen
Gelijk hy was gewent wel eer ten strijd te gaen.
Niet met het hellemet vol witt’ en roode veren
Bereyt ter loop baen tot het breken van de speren.
(775) Aen sijnen erm en hing geen silvre beukelaer
Door loope tweemael met de roo getakte baer.
[p. 24]
’K en sag hem niet met sweerd of wapentuyg omhangen,
Maer als een zielloos lijf, sijn ingevalle wangen
Van aengebacke bloed begruyselt, en bemorst.
(780) De wonden diep gedrukt in sijn manhafte borst
Die sag ik (ach ik schrik) van bloed en etter leken.
Hy was tot meer mael toe om tegen my te spreken,
Maer door het snicken wierd de flauwe galm gestuyt.
Ten lesten barsten dit ten bangen boesem uyt,
(785) Waek op Jacoba. Hoe! ’T is nu geen tijd om slapen.
Siet eens uw’ Willem, en hoe sijne wonden gapen.
Siet hoe hy van uw’ volk is derelijk vermoort,
Gekerft gelijk een vis, en in sijn bloed versmoort.
Voldoet uw bitsheyd nu uyt dese lauwe beken,
(790) Die allesins uyt dit gemartelt lichaem leken,
Op dat de wraek lust en de lang gedragen haet
Sich in het Arkels bloed eens sat suyp, en versaet.
Soo ras en had de geest dees’ woorden niet gesproken,
Of in een oogenblik was hy mijn oog ontdoken.
(795) De schrik ontwaekte my, en ik sprong over end,
Sag om en d’om, maer laes vont niemand daer ontrent.
    Leonore. Me-vrou ontset sich niet dat sijn maer sware droomen
Van droefheyd voort geteelt. Droogt dese bracke stroomen.
Uw’ wijsheyt hoop ik dat dit haest verwerpen sal.
    Vrou Jac. (800) Mijn hert my overtuygt van nakend ongeval.
Ik vrees men sal eerlang van wichtich onluk hooren:
Indien dat Arkel hier komt in sijn bloed te smoren,
Mijn handen sullen my versuypen in het mijn,
Want ik sal van sijn dood de wreede oorsaek zijn.
(805) Soo hy hier struykelt in de bloey-maend van sijn leven
Dit is de hand die hem den doodsteek heeft gegeven:
Sijn bloed dat eys de wraek van niemand als van my.
    Leonore. Ik bid me-vrou die denk dat het maer droom en zy.
Wilt uw’ ontstelt gemoed doch wat te vrede stellen.
    Vrou Jac. (810) Neen desen droom-geest komt my hier voor niet niet quellen.
Ik vrees gy sult de dood van Arkel sien eerlang,
En in sijn nederlaeg ook mijnen ondergang.

---

[p. 25]

Rey van Gorcumse Jonk-vrouwen. SANG.

                Minne god die voor uw’ schichten
                Al wat leven heeft doet swichten,
                    (815) Die wel eer de hooge goon
                    Deet verlaten haren troon,
                Waer is nu uw hoog vermogen
                    Tegen reden soo verbreyt,
                    Wijl gy dese schamperheyd
                (820) Nu in Arkel moet gedoogen.

TEGE-SANG.

                Om Omphale* te beminnen
                Dwongt gy Hercules tot spinnen
                    Daer dit ongenadich wout
                    Heden noch de naem van hout.
                (825) Toont in sijn nakomelingen
                    Dat het wel geslepe spits
                    Van uw soo vermaerde flits
                Hem soo wel als haer kan dwingen.

SANG.

                Wat in bossen, wat op boomen,
                (830) Wat in soet of bracke stroomen
                    Wat dat in de velde woont
                    Sich aen u gehoorsaem toont.
                Ia de barre Noortse beeren
                    Midden in de strenge vorst
                    (835) Konnen noch uyt hare borst
                Uw gepunte schicht niet weren.

TEGE-SANG.

                En hebt gy op uwe koker
                Krachtloose minne stoker
[p. 26]
                    Niet een pijl soo scherp getant
                    (840) Dat hy sich in ’t ingewand
                Van den jongen heer kan hechten!
                    Hangt uw tuygien aende want
                    Wijl dat uwe slappe hand
                Anders niet weet uyt te rechten.*

SANG.

                (845) Gy die ’t al in min doet blaken
                Kont gy Willems borst niet raken!
                    Selfs de vlieg, de mug, de mier,
                    Ja het alderkleynste dier,
                Voeld uw minne gloed van binnen.
                    (850) Kleyn en groot al watter leeft
                    Tot de liefde sich begeeft.
                Zee, en aerd, en locht beminnen.

TEGE-SANG.

                Gaet en laet uw stompe flitsen
                Op de krepels aenbeeld spitsen,
                    (855) En gy blonde schuym godin
                    Spant met hem uw krachten in
                Om dit onheyl op te schorten.
                    Stuyt dees wreede mense moord
                    Die hier staet in haer geboort
                (860) Eer de kling komt bloed te storten.

VIERDE BEDRYF. Brederode.    Heer Barnard.

O Hoog-geleerde man, puyk der gekroonde vad’ren
Uw woorden moedigen het bloed in onse ad’ren.
Uw godgeleerde tong heeft onse ziel geraekt,
Gy hebt den boesem van den krijgsknecht week gemaekt,
[p. 27]
(865) Hy hoorden uw gebed niet sonder natte wangen.
Men sag de druppelen op sijne kaken hangen,
En ’t uytgeperste sout liep lanx sijn knevels neer
Eer dat hy wederom de hand sloeg aen ’t geweer.
Dus kan een leeraers tongh selfs d’alder rouste gasten
(870) Geraken aen de ziel, en in den boesem tasten.
    Heer Bern. Wanneer de mens van dood, of onheyl wert gedreygt
Dan is het dat hy’t oor flux tot sijn leeraer neygt,
Wanneer hem tegenspoed en ramp dreygt aen te treffen
Dan kan hy hert en hand wel naer den hemel heffen,
(875) Maer met de vrees van ’t quaed sijn ootmoed glijt verby,
Het hert wert wederom op nieus versteent, en hy
Leeft weer, als of hy hier souw honderd jaren wesen,
Hoewel hy dik dan veyg, ja veyger is, als dese
Die nu ten strijden gaen. Dat ider een bedacht
(880) Hoe dat de dood dik komt gelijk een dief by nacht,
En hoe dat aenden dis selfs tusschen brood en lippen
Een kleyne toeval ons de ziel kan doen ontslippen,
Dat ider seg ik dit met aendacht sag te moet
Men sou soo rukeloos niet leven als men doet.
(885) Maer schoon gedurich men het sterven siet voor oogen
In anderen, noch wert men daer door niet bewogen.
Vergeefs het voorbeeld van den evenaesten leert
Hoe ras den broosen mens tot stof en assche keert.
Men siet verby sijn deur schier dagelijks op baren
(890) De lijken dragen van die sijn bekende waren,
Men set niet uyt den huys de voeten in de kerk,
Of aenstonts treden sy op d’uytgehouwe serk,
Hier van een bloedverwand, daer van een wel bekenden
Die kloek en wel te pas (soo ’t scheen) sijn leven enden.
(895) Hier weer van een die van de dood wierd weg gerukt,
En als een blom in knop ontijdich afgeplukt.
Daer vind men weder dat het graft-schrift is te lesen
Van hem die onlanx noch soo dapper placht te wesen.
Ach datmen dan bedacht, sijn dese weg gehaelt,
(900) Het geen ik schuldich blijf dat hebben sy betaelt.
[p. 28]
De tijd die sal misschien haest komen dat ik ’t leven
Aen die ’t my heeft gegont ook weer sal moeten geven.
De dood heeft haer getreft, maer heeft sich selfs vergist,
Sy had op my gemikt, en heeft haer erm gemist.
(905) Hy sal eerlang misschien een ander pijl gaen scherpen,
En my die onversiens in mijnen boesem werpen.
Dies is het tijd mijn ziel dat gy u voor bereyt,
Op dat gy wel gemoet ’tonseker uur verbeyt.
    Bred. Mijn ziel verheugt sich heer in u te hooren spreken,
(910) Maer (als gy weet) de tijd gebied my af te breken.
Het volk tot aenloop ree staet naer mijn komst en wacht.
    Heer Bern. God geef dat die met winst ten end mag sijn gebracht.
Die uwe hoofden wil met segeprael bekroonen.
    Bred. Den hogen hemel wil u al uw goedhed loonen.
(915) Ik blijf aen u verplicht. Heer Bern. Gaet heen, en God de heer
Die geef dat Bredero verwinnaer weder keer.

---

Vrou Jacoba.    Leonore.    Heer Bernard.

My dunkt ’t geschiet hout op. Leonore. Gewis de trompen swijgen,
Dies sullen wy door d’een of d’ander tijding krijgen
Hoe dat sich het gevecht al toegedragen heeft.
    Vrou Jac. (920) ’T is alles wel indien dat Arkel maer en leeft.
    Leonore. Ik hoop dat gy eerlang de tijding sult ontfangen
Dat hy noch levend is me-vrou, en uw gevangen.
    Vrou Jac. Ach dat my imand maer soo goeden kondschap bracht!
Maer mijn beswaert gemoed het tegendeel verwacht.
(925) My dunkt ik sie gestaeg een herwaerts komen loopen
Die droeve tijding brengt. Leonore. Laet ons het beste hopen.
Het quaed tomt tijds genoeg. Vrou Jac. My dunkt dat ik het hoor.
    Leonore. De vrees me-vrou die stelt altoos het quaedste voor.
Hebt gy niet Bredero soodanich last gegeven,
(930) Dat hy (was ’t doenelijk) hem sparen sou in leven.
    Vrou Jac. Maer hoe sal hy de kling hem wringen uyt de vuyst
Soo lang de ziel niet uyt het lichaem is verhuyst?
Ik vrees hy levend sich noit sal gevangen geven.
    Leonore. Als men sich siet vermant men doet al veel om ’t leven.
[p. 29]
    Vrou Jac. (935) Ik ken sijn dapperheyd. Leonore. Gins komt heer Bernard aen.
    Vrou Jac. Wat nieuws brengt gy ons heer gy komt van binnen gaen.
    Heer Bern. De stad is over, en de vyand is verslagen,
Dies ga ik vrou Margriet dees blyde tijding dragen.
    Vrou Jac. Hoe is’t met Arkel doch? Heer Bern. Helaes. Vrou Jac. Maek ons bekent.
    Heer Bern. (940) Dien heer die heeft de loop des levens nu volent,
De dappre jonge ziel is ’t lichaem nu ontslopen,
Naer ik het gudsend bloed sag uyt sijn wonden loopen.
    Vrou Jac. O Hemel wat ik hoor! O doodelijke maer!
Is Willem ’t leven quijt, het mijne loopt gevaer.
(945) Segt my, ik bid u segt had hy de geest gegeven
Wanneer gy hem verliet? Heer Bern. Doe was hy noch in ’t leven.
Maer lijk als levend dood, dat alle oogenblik
Daer niet te wachten stont als d’alderleste snik.
In soo een toestand heb ik hem op straet gelaten
(950) In bloed en slijk gerolt, en van sijn volk verlaten.
    Vrou Jac. Indien dat gy voor my oit goedheyt hebt gehat,
Soo bid ik vader keert met ons weer na de stad,
Ach brengt my daer hy leyd die my met hem doet sterven.
    Heer Bern. Me-vrou bedenk haer doch. Vrou Jac. Kan ik dan niet verwerven
(955) Dat gy my brengt daer het gemartelt lichaem leyd?
Vermag mijn smeken niet op uw eerweerdicheyd,
Soo bid ik ander mael laet desen silten regen
Die lanx mijn kaken rolt u doch soo veer bewegen.
    Heer Bern. Me-vrou ik bid u doch bedenkt wie dat gy bent,
(960) Eer dat gy uwen naem door desen handel schent.
Indien de hartogin sich dus toont uytgelaten
Om Arkel, denkt hoe sal de wereld daer van praten.
Onschuldicht my dat ik u seggen moet, dat d’eer
Van sulken vrou als gy is uytermaten teer.
(965) Indien sy derwaerts loopt het sal voorwaer niet sluyten,
Dies bid ik Leonoor helpt my haer opset stuyten.
    Leonore. Me-vrou sie eens ’t gevolg van dese saek te moet,
De opspraek van het volk moet immers sijn verhoet.
Laet u door rede van de vader wederhouwen.
    Vrou Jac. (970) Ik wil het levend lijk voor ’t lest noch eens aenschouwen,
[p. 30]
Op dat mijn Willem van Jacoba werd omermt,
En ’t stervend aengesicht soodanich wert bekermt,
Dat mijne oogen in haer uytgestorte plassen
Het bloed en vuylicheyd van sijne wonde wassen.
(975) Gaet met my wederom. Vermag mijn bidden niet,
Soo wil ik dat het dan als door gebod geschiet.
Op dat wanneer de son sijns levens komt te duyken
Ik met de laeste kus mag sijne oogen luyken.
Wat weder hout gy my ai vader laet my toe
(980) Dat ik aen Willem noch dees leste vriendschap doe.
    Leonore. Gy siet haer opset met geen reden is te weren.
    Heer Bern. Wel als het wesen moet soo laet ons derwaerts keeren.
    Vrou Jac. Laet ik den stervende voort alderlest eens sien.
    Heer Bern. Al dat me-vrou gebie dat sal van ons geschien.

---

Vrou Iacoba.    Heer Bernard.    Leonore.

                (985) Dat de standaerts en de vanen
                Sich nu doopen in mijn tranen:
                In de plaets van lauren blaen
                Sy het treur-kleed aengedaen.
                ’t Rou-tapijt behangh de salen
                (990) In de plaets van segepralen,
                Dat de punt van spies en speer
                Nu het opperst onderst keer.*
                Het geweer verkeerd gegrepen
                Laet de punt lanx d’aerde slepen.
                (995) Dat de veld-trom sich verdooft,
                En met baey haer galm berooft,
                Op dat onse droeve ooren
                Hare dompe rou-mars hooren.
                ’T helder tjillen sy belet
                (1000) Van de vrolijke trompet.
                Laet het doove mond-stuk neuren.
                En met my ’t verlies betreuren
[p. 31]
                Van den braven jongen held
                Door mijn eygen volk geveld,
                (1005) Door mijn eygen hand doorsteken.
                Oogen stort vry gansche beeken,
                En verdrinkt mijn droef gemoed
                In een brakke tranen vloed.

Bedroefde segeprael! Rampsalich* overwinnen!
(1010) Gy brengt my een verlies dat my gaet aen de sinnen,
En schoon dat gy het hert van ider een verheugt
Treurt dees’ rampsalige in ’t midden van de vreugt.
Hoe dat ik meerder sie dat andre sich verblijen,
Hoe dat ik meerder voel de rou mijn ziel doorsnijen.
(1015) Warom of Lachesis voor my dan langer spint
Dewijl ik in mijn dood mijn wel behagen vint?
En gy moordadich stael hebt gy hem neer gehouwen,
Warom en deed gy my niet mee de ziel uytspouwen?
Of warom wring ik u niet met mijn eygen vuyst
(1020) In desen boesem dat het bloed daer henen pruyst,
Om soo de tochten van mijn adem af te tappen,
En d’afgeleefde schim mijns liefs te moet te stappen?
O Willem heeft dees’ hand uw ’s leven draed gekort
’tIs reden dat sy mijn moordadich bloed ook stort.
(1025) Neen neen het nood-lot houd Iacoba best in leven
Om haer verdienden loon van dese moord te geven.
Rampsalige wat wil van u noch zijn. Heer Bern. Mevrou
Geeft aen de reden plaets, en matigt uwen rou.
Gaet doch het voorbeschik des hemels moedich tegen.
    Vrou Jac. (1030) De wond die Willem kreeg heeft ook mijn ziel doorregen.
Sijn dood die heeft mijn hert gelijk als toegeklemt.
Den hemel vader heeft tot mijn verderf gestemt.
    Heer Bern. Neemt toevlucht tot geduld en wilt dees’ tranen stelpen,
Geen knaging van gemoed en kan de dooden helpen.
(1035) ’T is vruchteloos mevrou dat gy u selfs dus quelt.
    Vrou Jac. Ik voel dat mijn gemoed heel na de wanhoop helt.
[p. 32]
    Heer Bern. De reden moet het zeyl noit voor de droefheyd strijken.
Laet uw’ kloekmoedicheyd in dese toeval blijken.
Den hemel sent u dit op dat dees tegenspoed
(1040) Een ware toet-steen sy van uw’ manhaft gemoed.
Stuyt dese tranen dan die u niet konnen baten.
    Vrou Jac. De droefheyd wil soo ras den boesem niet verlaten,
Die als sy in de ziel recht plaets genomen heeft
Niet anders als door tijd gehoor aen rede geeft.
(1045) Dus wie te haestich poogt sijn tranen op te schorten
Doet die in tegendeel meer biggelen en storten.
Mijn liefs vermoorde bloed o vader is noch lauw,
Sijn diepe wonden sijn voor my noch al te rauw,
Ik voel die noch te vers mijn droeve ziel doorbijten.
(1050) Daer is niet als de tijd die mijne rou kan slijten.
Dus sucht Jacoba sucht den bangen boesem uyt
Tot tusseloop van tijd dees’ uwe droefheyd stuyt.

---

Rey van Arkelse en Hollandse Soldaten.

                O Onbeweegbre felle dood
                Ontsiet gy dan noch kleyn noch groot
                    (1055) Den braven Willem niet te sparen!
                Kapt gy sijn boom des levens om
                Niet in sijn dorren ouderdom
                    Maer dus in ’t bloeyen van sijn jaren!

R. V. H.

                O alte diere lauren blaen
                (1060) Die ons op soo veel lijken staen
                    De segen is aen ons gebleven,
                Maer schoon of Holland segepraelt
                De winst wert al te dier betaelt
                    Met onses veld heers bloed en leven.

                (1065) Waer is nu Reynouts kloek beleyd?

R. V. A.

                Waer is nu Willems dapperheyd
[p. 33]
                    Die korts soo glom in iders oogen?
                Waer is nu sijner ermen kracht
                Die Holland dikmaels schrik aen bracht.

R. V. H.

                    (1070) Alsaem gelijk een rook vervlogen.

R. V. A.

                O hoop van u beroemt geslaght
                Hier leyt nu al het groot verwacht
                    Dat Arkel most door u bekommen
                De dood die u het leven nam
                (1075) Sal licht beletten uwen stam
                    Het erven van twee hartochdommen.

R. V. H.

                Een oorloogs man is als een glas
                Al is hy kloek, sterk, wel te pas,
                    Een pijl of kogel doet hem sterven,
                (1080) Als ’t loot hem door het lichaem snijt
                Hy raekt het broose leven quijt
                    Geswinder als een kruyk aen scherven.

R. V. A.

                Kan schoonheyd, kan bevallikheyd
                Kan oorloogs deugd, kan dapperheyd
                    (1085) Dan by de dood geen voorspraek strekken!

R. V. H.

                Hoe groot de deugd van imand sy
                Sy koopt haer van de dood niet vry
                    Geen schoonheyd kan ons dagen recken.

VYFDE BEDRYF. Heer Bernard.    Leyenburg.

WAt segt gy is sy dus op Vernenburg gebeten?
    Leyenb. (1090) Soodanich dat ik vrees, dat sy sich sal vergeten,
En op het moord-toneel doet storten ’s graven bloed
Soo goede voorspraek het niet tijdelijk verhoet.
[p. 34]
Haer gramschap loopt te hoog. Heer Bern. Men moet de saek beletten,
En sien met soetigheyd haer gramschap te versetten
(1095) Indien het doenlijk is. Leyenb. Wat dat het groot gesag
Van vader Bernard by de hartogin vermag
Daer van is d’uytslag my verscheyde mael gebleken,
Dies bid ik vader siet of gy haer kont verspreken,
Gelegentheyd die geeft u dik by haer gehoor.
(1100) Hout haer de keten van des graven maegschap voor,
Wat bitteren gevolg dees saken naer haer trecken,
En wie sy door dees dood tot weerwraek op sou wecken
Indien dat uwe tong haer best hier in wil doen
Soo hoop ik dat sy sal dit ongeval verhoen,
(1105) En dat Iacoba sich in gramschap niet sal wreken,
En in des graven bloed haer bitse handen steken.
Beelt haer de wreedheyd af, preekt haer sachtmoedigheyd
Op hoop of haren toorn daer door wierd’ neergeleyt.
    Heer Bern. Mijn tongh die sal hier in een willich voorspraek wesen.
    Leyenb. (1110) Daer dient geen tijd versuymt, want vader ’t staet te vresen
Dat den gevange werd in ’t heymelijk ontzielt,
Dies was ’t niet quaed dat gy u stadich by haer hielt,
Soo kont gy over al op haren handel passen,
Eer sy ons door de kling mocht komen te verrassen.
    Heer Bern. (1115) Men sie dat men voor eerst haer gramschap krijg aen’t staen.
    Leyenb. Verkrijgtmen tijd-gewin, soo sal de rest wel gaen.

---

Heer Bernard.    Vrou Iacoba.

Ik bid de hartogin wil dit wreed opset breken.
    Vrou Jac. Neen neen sijn misdaed sal hem nu in d’oogen leken.
Ik sal met Vernenburg gaen maken kort geding,
(1120) En sijn bedreve quaed doen straffen door de kling,
    Heer Bern. Die sich in gramschap wreekt krijgt licht berou van’t wreken.
    Vrou Jac. Dat quaed doen werd’ gestraft kan niemand tegen spreken.
    Heer Bern. De gramschap in de straf sich licht te buyten gaet.
    Vrou Jac. Sijn dood is maer gevolg van voor bedreve quaed.
    Heer Bern. (1125) Hoe grooter quaed mevrou, hoe grooter eer vergeven.
Een prins die wert bemint die quijt schelt en laet leven,
[p. 35]
Maer die versekering door sijne wreedheyd soekt
Wert van de sijne wel gevreest, maer ook vervloekt.
    Vrou Jac. De slappe meesters dik verrotte wonde maken.
    Heer Bern. (1130) De wreedheyd mennichmael deed vorsten setel kraken,
Dies is ’t van ouds gelijk een gulde spreuk geweest
Dat beter is bemint te werden als gevreest.
De gramschap die moet noit der Vorsten troon bekleeden.
Wilt gy een voor-beelt sien? August wel eer den tweeden
(1135) Der Roomse kaiseren die siet hoe dat verraed
Aen alle kanten na sijn kroon en leven staet.
Schoon hy de plichtige tot meermael toe doet sterven,
En der verraders nek door beulen hand doorkerven,
Schoon dat de moord-bijl woet, noch blijft hy ongerust,
(1140) En wert van tijd tot tijd van nieuw verraed bewust,
Nu had hy Cinna voor door ’t sweerd in ’t bloed te smoren
Die met sijn aenhang had des kaisers dood gesworen.
Dit merkten Livia, de wijse keyserin
Valt hier op haren heer met dese woorden in.
(1145) ’T is lang genoeg gemoort. Wat stort gy langer plassen
Van bloed, vergeefs hebt gy uw hand daer in gewassen,
Dies sou ik seyt sy nu een ander weg inslaen,
Mijn ’s vyands woeden met beleeftheyd tegengaen,
Misschien* recht gy meer uyt door goed doen als door toren,
(1150) En sult uws vyands haet in uwe goedheyd smoren
Als sijne boosheyd door uw weldoen werd’ beschaemt.
O rede die te recht een kaiserin betaemt!
Augustus volgt haer raed, doet Cinna voor hem komen,
Ik weet syt hy al ’t geen dat gy hebt voorgenomen
(1155) Uw heelen aenslag is bekent en openbaer
(Hy noemt hem voorders tijd, met wie, en hoe, en waer)
Ist hierom dat ik u heb soo veel goed gegeven?
Heb ik u hierom tot soo hoogen staet verheven?
Gy weet o Cinna wat ik u heb goed gedaen.
(1160) En gy in tegendeel gaet naer mijn leven staen.
Nochtans vergeef ik ’t u. Was ik u vriend voor desen
’K sal dit onaengesien altoos deselfde wesen
[p. 36]
Die ik te voren was. Laet ons nu sien voortaen
Of ik best goed doen kan, of gy het goed ontfaen.
(1165) Den andren staet verset, het schaem-rood bloost sijn kaken:
Het hert van ’t quaed bewust kant schennis niet versaken.
’T gemoed dat voelt sich van dees’ weldaed overtuygt,
Dies hy ootmoedich sich aen ’s kaisers voeten buygt,
En seyd o vorst hoe kan ik danks genoeg bewijsen!
(1170) Wie sal Augustus deugt naer sijn verdienste prijsen
Die quaed met goed beloont! Soo lang ik levend sy
Soo blijf ik hem getrouw, en mijn geslacht met my.
Indien hy door het sweerd hem ’t leven had benomen,
Hy had in plaets van een, tien vyanden bekomen,
(1175) Daer nu in tegendeel sijn goedertierentheyd
Veel eeuwen naer sijn dood geroemt wert, en verbreyt.
Dit is een voorbeeld dan dat alle groote heeren
De plicht behoorden van sachtmoedigheyd te leeren.
Een deugt die plaets heeft selfs in ’t sprakeloos gediert.
(1180) Hoe ’t eelder is, hoe ’t meer den overmanden viert.
De leeu het uytstek, ja de konink van de dieren
Slaet sijn gepunte klauw in muskelen en spieren
Soo lang als men sich weert, maer sijne grimmigheyd
Bedaert sich alsoo ras als sijnen vyand leyt.
(1185) Het tegendeel geschiet van wolven en van beren,
Die selfs tot inde dood den neergeslagen deren.
Die in de beesten sulx wil voorder leeren, sie
Alleen op ’t voorbeeld van de kleyne honigbie:
Soo imand haer verseert, sy sal haer aenstonts wreken,
(1190) En haren vyand met het vierig angel steken,
Daer haren konink is van angel onversien,
En ongewapend om sijn vyand punt te bien.
Dit voorbeeld leert, en leyt de mens gelijk te voren
Dat sich een vorst of heer noit wreken moet uyt toren.
    Vrou Jac. (1195) Die’t quaed doen niet en straft maekt dat het quaed doen groeyt.
    Heer Bern. Die ’s vyands halsen kerft doet als die boomen snoeyt.
Die als hy door de bijl de tacken komt te knoten
Krijgt wederom in plaets van een, verscheyde loten.
[p. 37]
’T gaet ook soo met de straf, een vyands bloed gestort
(1200) Somtijts een heel geslacht tot weer wraek prangt en port.
Geluckich is de vorst die d’onderdanen minnen
Om dat sijn deugden haer quaedaerdigheyd verwinnen,
Maer ongeluckich is het end van die geweest,
Die van den onderdaen gehaet wierd, en gevreest.
(1205) Dus hoop ik dat mevrouw haer gramschap sal bedaren
Eer dat sy met de straf des grave voort sal varen.
    Vrou Jac. Gy weet niet hoe ik van sijn boosheyd ben gehoont.
    Heer Bern. Te meer blijft hy verplicht indien men hem verschoont.
    Vrou Jac. Het quaed te straffen, en het goed met deugd te loonen
(1210) Hout vorsten in haer rijk, en kaisers op haer troonen,
Dus moet het quaed sijn straf, en deugd sijn loon ontfaen.
    Heer Bern. Ik hoop mevrouw die sal sich wijselijk beraen.

---

Vrou Margriet.    Leyenburg.

Nu (hoop ik) sien wy ’t end van dit rampsalich twisten
Dat soo veel mensen bloed aen weder sy verquisten.
(1215) ’t Herdneckig Gorcum dat is nu in ons geweld,
De hart-scheut van den stam van Arkel is gevelt,
Het maegschap dat hem in de nood placht aen te hangen
Is meest in desen slag gesneuvelt, of gevangen.
    Leyenb. Dus* krijgt hoogdravendheyd de straf des hemels tuys.
    Vrou Marg. (1220) Ik vrees nu niemand meer van dat hoogmoedich huys,
’T is onder, en het sal soodanich onder blyven,
Dat niemand sich van haer aen ons sal derven vrijven.
De neerlag van de soon, en ’s vaders hechtenis
Maekt datter nu van haer niet meer te vresen is.
(1225) Geleewiekt is haer macht, vermorselt haer vermogen.
    Leyenb. Een grooten doren is uyt Hollands voet getogen
Door desen nederlag. Vrou Marg. De segen die is groot,
En sou noch grooter zijn, ’t en waer mijns veld-heers dood.
’T gewicht van dat verlies maekt ons een dier verwinnen.
    Leyenb. (1230) Had Gorcum niet geweest vol van verraed van binnen,
De winst had ons wel licht op meerder bloed gestaen.
    Vrou Marg. Verhaelt ons dan hoe dat het alles is gegaen,
[p. 38]
En hoe dat Bredero en Arkel quam om ’t leven.
    Leyenb. ’T bestemde teyken was aen d’onse nau gegeven
(1235) Elk toonden sich strax ree, en willich tot gevecht.
Men tast de wallen aen de stormleer wert gerecht.
’T geschreeu verheft sich van de moedige soldaten
Begeerich of om bloed te tappen, of te laten.
De vyand roept terstond ter wapen door de trom
(1240) De wijl ons volk de wal van alle kant beklom.
Men sag een leeuwen moed in d’ onse: onder allen
Was Bredero selfs mee van d’eerst op ’s vyands wallen
En gink in dapperheyd ons volk gestadich voor.
In spijt van tegenweer soo dringen d’onse door.
(1245) Wy vallen steewaerts in. De vyanden verschijnen
In oording, Arkel trad aen ’t voorhoofd van de sijne,
En schoon of Reynout hem ontfangt met leeuwen moed,
Hy wort van Willem met gelijke munt begroet.
Het regent wederzijds een hagelbuy van ballen
(1250) Die mennich eerlijk man van haer en ons doet vallen,
Tot dat men endlijk sloeg de handen aen de spies.
Hier scheen het dat de kans van onse vyand wies:
Hy dringt hert op ons in: ons volk geraekt aen ’t wijken
Weer rugwaerts uyt de straet nu overdekt met lijken,
(1255) En schoon heer Reynout haer vermaent tot tegenstant,
Sy deysen echter staeg, en wijken hand voor hand.
De nederlaeg die scheen voor ons geheel op ’t hippen,
En ’s vyand moed die wies, met gaet van Dreuten glippen,
En scheyt sich buyten noot op ’t onversienste van
(1260) Het volk van Arkel af met vijftien honderd man,
Rukt na de burg-poort toe, die doet hy openbreken,
En is door Dalem voort naer Gelderland geweken.
De vyand die eerst scheen voorspoedig in ’t begin
Raekt hier weer over staek, en krijgt de wind voor in.
(1265) De kans die keert. Ons volk met neergeboge koppen
Dringt weder tot hem in, en boort in sijne troppen.
De heete mense moord gink hier te recht eens aen.
De molestraet die scheen in vlam en bloed te staen.
[p. 39]
Het wederzijds geschreeuw, de krakende musquetten,
(1270) De donderende trom, de jillende trompetten
Verheffen sich om strijd. Ons volk grijpt nieuwe moet,
En dringt de vyand soo weer rugwaerts voet voor voet.
Gelijk een tiger dier van ’t hoog gebergt komt rollen
In ’t sacht gewolde vee om sijnen darm te vollen,
(1275) Of als een water stroom komt storten over ’t veld,
En sich de koren halm doet buygen voor ’t geweld
Soo sag men Arkel doe in ons soldaten woeden,
’Tscheen dat dees tegenspoed sijn dapperheyd noch voeden,
En dat sijn gramme vuyst nu niet als lijken sloeg,
(1280) En wie sy tegen kreeg de ziel uyt ’t lichaem joeg.
Den heer van Bredero die weert sich van gelijken,
En doet sijn dapperheyd aen synen vyand blijken,
Hy dringt met leeuwen moed ten dikste van haer in
Begeerig of syn dood te halen, of gewin,
(1285) Tot dat den braven held doorboort van wonden sneuvelt
Naer dat hy sich rontom met lijken had omheuvelt.
In ’t lest wierd Arkel mee tot meermael toegewond
En schoon hy struykelde, rees telkens weer en stont.
Noch leunend’ op sijn schild, waer in de roode baren
(1290) Van ’t afgesypelt bloed nu niet meer kenbaer waren.
Nu mannen nu is ’t tijd dat ider van u toont
Wat onversaegtheyd dat in uwen boesem woont.
Noit kan een eerlijk man roem waerder doot verwerven
Als voor sijn vrienden, stad, en vaderland te sterven,
(1295) Dus sprak den jongen heer, en gaf de sijne moed
Tot dat hy neder seeg, nu wit, en flau gebloed.
Soo ras was Arkel niet ter aerden neer gesegen,
Sijn volk dat heeft de schrik geheel op ’t lijf gekregen:
Sy raken overhoop, en nemen saem de wijk,
(1300) En laten haren heer op straet in bloed en slijk:
En schoon of Egmond soekt het volk weer te vergaren,
Dat eens de schrik ontroert kan sich niet ree bedaren.
Hy smeekt, hy bid, hy dreygt, doch alles is om niet.
Dewijl dat ider om goed hene komen siet.
[p. 40]
(1305) Gelijk de valken het onweerbre hoen vernielen,
Soo saten d’onse doe de vyand op de hielen,
En al wat datter in de wapens wierd betrapt
In d’eerste grimmigheyd ter neder wierd gekapt.
Het vier was in de stad soo hier soo daer ontsteken
(1310) Soo dat de vlam begon ten daken uyt te breken,
Tot dat door opsicht van ons hoofden op het lest
De moort gestuyt wierd, en ’t onsteke vier gelest.
    Vrou Marg. Men dient de lijken strax ter aerd te laten slepen,
En wat gevangen is dat voer men naer de schepen
(1315) Wanneer den adel uyt het minder is gesift,
Doch wat gevallen is in handen van het stift
Dat blijf aen haer, ’k en wil haer geenen buyt ontrecken
Om haren iver weer hier naemaels op te wecken.
Haer hulp noch boven dien aen ons te loonen staet.
(1320) ’T geweer des vyands dat gestrooyt leyt lanx de straet
Draeg men te hoop. Men doe de vendels en standaren
In dese slag gesloopt alsaem by een vergaren
Om die tot teeken van dees onse segen prael
Te voeren, en ten toon te hangen op de sael,
Tot een geheugenis van dat wy dese segen
Door ’s hemels goedheyd op ons vyanden verkregen.
    Leyenb. ’T sal alles soo geschien. God die de segen geeft
Gun dat de hartogin lang, en voorspoedig leeft.

EYNDE.

Tekstkritiek

fol. *2r: bescherming er staat beseherming fol. *3v en *4v: Walraven is in het Leidse exemplaar (UBL 1094 E 71 : 1) driemaal met pen veranderd in Reinout [van Brederode]; deze is de zoon van Walraven van Brederode, en tijdens het beleg nog pas twee jaar oud. vs. 373: ontbreken. er staat onbreken. vs. 441: Meent er staat Meemt vs. 616: edelman er staat edelmam vs. 821: Omphale er staat Omplale vs. 844: uyt te rechten. er staat uyt de rechten. vs. 992: onderst keer. er staat onderstk eer. vs. 1009: Rampsalich er staat Ramsalich vs. 1149: Misschien er staat Misschen vs. 1219: Dus er staat dus

• Joan Paffenrode: Klucht van S^r. Filibert genaemt Oud-Mal (1657 en 1663)
  
• Joan Paffenrode: De bedroge girigheyd ofte boertige comoedie van hopman Ulrich
  
• Ceneton
  
• Heldinnenbrief van Jan van Arkel aan Willem van Arkel door Gerhard Theodorus de Cock (1778)
  
• Voorkeurenpagina Opleiding Nederlands