Joachim Oudaan: Iohanna Grey, of gemartelde onnoselheyt. Rotterdam, 1648.
Uitgegeven door drs. G.C. van Uitert.
Red. dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton070290Facsimile bij Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.
Continue
[
fol. A1r]

Iohanna Grey,

Off

Gemartelde Onnoselheyt.

TREUR-SPEL.

.  .  .  .  at te, quia foemina, rebar
a ferro tutam: cecidisti & foemina ferro.

[Vignet: gravure: schavot met terechtstelling
van Johanna Grey]

TOT ROTTERDAM,
____________________

Gedruckt by Bastiaen Wagens, Boeckverkooper op ’t
Steyger in Iosephus, M. DC. XLVIIL



[fol. A1v: blanco]
[fol. **1r]

Den Heere

KORNELIS van KAMPEN.


            Mijn Heer,
SIe hier een naschets van IOHANNA*GREY, Koninginne en Martelaresse; noch de een noch de ander, sal de nijd seggen: Hier aen sal sigh den yver niet kreunen, dewijlse de tastelijcke waerheydt voor sigh heeft, ten waer, daer een nader insight dus op in viel: Wie kan soo wijd van een gapende bergen gelijckelijck bestappen? geen Kolos’ van Rodes; wie soo afkeerigh van een-loopende weghen gelijckelijck betreden? geen Hercules; hy sou sijn taeye pesen, zenuen, geel hayr, vel, en al wat lichaem maeckt, scheuren, of noodsaeckelijck van d’een off d’andere wegh aff-laten moeten: Off met een Euangelisch woord, wie kan twee Heeren dienen? niemand, want off hy sal den eenen haten ende den anderen lieff-hebben, of hy sal den eenen aenhangen en den anderen verachten: Die Safferaen en Rosmarijn Kroon laght te lieffelijck aen, om [fol. **1v] wel-gevallen in een yets soets belovende Doorne-kroon te hebben, of hebbende te kunnen uyt-wercken; Dus heeft IOHANNA wijsselijck gedaen, want met de wereld-wellust-bergh dringende en krachtigh af te loopen, heeftse een stercker aenset en voort-drift gehad door de doornen, om de Martel-bergh op te stijgen. Laetse dan de Koninginne uyt-trecken, die voor Martelaresse wil gekeurt zijn, soo niet, soo wordser tot haren ondanck voor aen-gesien, want hadse stijff als Koninginne kunnen staen, sy souw die Martel-waerdigheydt garen ontbeert hebben; Off ten minste heeftse van de nood een deught ghemaeckt, och! genoodsaeckte deught, hoe weynigh kan uw’ goud op een oprechte toets prouff houden!

    Isser dusk’ een insight, ’t heeft almee zijn reden; wel dan laet dit gaen voor de schets van Iohanna Grey; onopgepronckt, ’t is oock niet noodigh, men pallere en blanckette dan vry eene die wat ruydigh, of om soo te seggen, wat gebeck-merckt is, die beter een Vernisje van doen heeft, die by hare tegen-strevers voor afgrijsselick, en self by hare voorstanders voor niet al te pluys doorgaet, daer seker Iohanna Grey geen nood af heeft, als die by hare vrinden voor Heyligh, onvolprijsselijck, uytstekende in deughden, by hare vyanden (of altijds die, soose niet haer, haren Gods-dienst haten) voor kloeck, dapper, edelmoedigh, suyver en gaeff ten toon gestelt word; die [fol. **2r] aen dese waerheyd twijffelen, sullen eerst na de laetste slagh vragen, als wel denckende dat de eerste, reedste by de hand sou zijn, dese dan zijn in ’t Latijn Thuanus, te wiens pen hare lof rustigh uyt-vloeyt, in ’t Frans Andrê du Chesne, die bykans met den voorgaende uyt eenen mond spreeckt, in ’t Neerduyts de schrijver, van’t tweede deel der Hollandsche Kronijck, alle Roomsch-gesinde Schrijvers.

    Dus veel, Mijn Heer, heb ick moeten seggen, terwijl dese schets u op-gedragen word, om, offer noch ymand waer (die als so sprekende, van Iosef niet geweten heeft) die deses schets voorwerp, met valsche verwen sou soecken te vermalen, dat ghy daer een voorstander van wesen sult, en soo een aenqueecker van vorder toght tot de heylighe Poësie, in

uw weynigh-vermogende Dienaer en Vrund

IOACHIM OUDAEN.    



[fol. **2v: blanco]
[fol. A2r]

Inhoudt.
IOHANNA GREY, (Dochter van Henrick Grey, Hartoge van Suffolck, Marquis van Dorchester, en van Francisca Brandon) by jongste wil van Koningh Eduard de seste, Koninginne van Engelandt verklaert, door aenhouden der driederleye Rijx-Staten van Engeland, in des Rijcks besittinge tredende, vindt hare tegen-streefster in Maria des overleden Koningh Eduards halve Suster, die, de Gemeynte meest, en sommige Grooten, als oock mede eenige Krijgs-toe-rustingen van Iohannas zijde op de hare krijgende, treckt op Londen, ’t geen haer open staet, daer, op alles ordre, en Iohanna, als ooc mede haer man Gylford Dudley (Sone van Ian Dudley, Hartogh van Northumberland) in heghtenisse stellende, verlost uyt den Kercker Steven Gerdiner, voor eeuwigh ter gevanckenis gedoemden, Bisschop van Winchester, door welcks raed, als oock door oor-blasen veler Paepscher Raeds-heeren Iohanna, met haer man ter dood veroordeeld word: Maria doet’er onderwijl het leven verscheyde mael aenbieden, met voorwaerde, datse hare aengenome Gods-dienst verwerpe, en de Roomsche omhelse, ’t geen de jonge en stand-vastige Princesse ontseggende, krijght eyndelijck de weet, van sigh binnen tweemael vier-en-twintigh uyren ter dood te moeten bereyden, ’t geen op ’t voor-spreken van een Paep, noch op vier-mael vier-en-twintigh uyren gestelt wort. [fol. A2v] Want Maria een dapper voorveghtster der Pausselijcker meeninge, vervolghde seer die haer daer in tegen waren (en soo wy de History-schrijvers gelooven, heeft sy in de vijf jaren, die sy heerschapte, acht hondert menschen om den Gods-dienst, door ’t vuyr doen verbernen) doch dit in Iohanna niet opentlijck dervende in ’t werck stellen, bekleet haer vonnis, met de naem van gequetster Majesteyts misdaed, werden hier op de twee onnoselen, Iohanna en haer Man, op eenen dach, met de Bijl opentlijck onthalst.
    Het Treur-spel begint met den na-middagh en eyndigt met den vierden dagh. Het Toneel zijn eenige Kameren van den Tour of Toren van Londen.



PERSONAGIEN.

        THOMAS BRIDGIS, Capiteyn van den Tour.
        HENRICK GREY, Hartogh van Suffolck, &c.
        FECKNAM, Mis-priester.
        IOHANNA GREY, gekore Koningin van Engeland.
        REY van Staet-Iufferen.
        GILFORD DUDLEY.
        WESTON, Mis-priester.
        MEESTRIS ELLIN, Kamenier.
Continue
[
fol. A3r]

IOHANNA GREY,

TREUR-SPEL.
_____________________

HET EERSTE BEDRYF.

BRIDGIS, SUFFOLCK.

HOe anders schickt den mensch, hoe anders schickt het Godt!
    Hoe weynigh daghtje, dat soo akelijcken lot,
    U, in soo korten stond, Heer Suffolck, op sou komen
    Toen Vrou Iohanna wierd ten troon gesalft, en Romen
    (5) En wat na Roomsheit roock, most even-schightig voort,
    En ’t Hartoghlijcke huys op nieuw wierd onderschoord,
    Met pijlers, die sigh pal, en soo in orde voughde;
    Dat nijd, en tijd (soo ’t scheen) daer vrughteloos op swougde,
    Maer waer is nu de schets? de eed van kleyn en groot
    (10) Was als uyt stael en leem: Northumberland is dood:
    De huysen van Dudley en Suffolck vryheyt missen,
    Terwijl Iohanna sit in diepe heghtenisse.
SUF. O Dochter wat al leeds heb ick U jonge bloem,
    Door mijn staet-suchtigheyt, en ’t jagen na den roem
    (15) Om eyndelijck de tack, in mijne struyck t’aenschouwen,
    Waer uyt ick Koningen tot Neefkens kreegh, gebrouwen!
    ’t Gedaght voert my te moet, en ’t raeckt my aen de ziel
    Hoe ick u besigheid soo hard en lastig viel
    Die aller boucken mergh, sigh wende uyt te visschen,
    (20) En noo dees leckerny wou om de Rijcx-staff misschen
    Tot welck U reys op reys, u Vaderlijck geslaght:
    Uw’ Schoon-vaer en gemael, en wied’er nut by waght,
    Aen-porde, drong, en dreeff, tot ghy, O onbesmette,
    Uw’ wil, die heyligh was, in mijne wille setten,
[fol. A3v]
    (25) Toen waert ghy over-ylt; het Rijck de Scepter-staf
    En watter toe behoort; U flucx in handen gaf,
    Ay my! ach frisse bloem waer leght ghy toe vervallen!
BRID. Maer Heer: Northumberland heeft ligt de schult van allen,
    Als die den quijnende en lusteloosen Vorst,
    (30) Soo listig onder-gingh, en entlijck vergen dorst
    (Sijn onbeschaemtheyd, des noch blosende noch bleyckende)
    Dat hy sijn jonghste wil, doch selver onderteyckende,
    En met de stempel sloot: Hier wierd Iohanna Grey
    Onweder-sprekelijck ten troon getrocke, bey
    (35) De Susters van haer recht in eeuwigheyd versteecken,
    Dit was meer ’s Hartoghs wil, dan ’s Koninghs, ’t is gebleecken
    Toen hy des Vorsten dood soo langh verborgen hiel,
    Op dat de Schitse roup daer van, geen speeck in ’t Wiel
    Veroorsaeck eer hy noch het pad sijns toeleghs bane,
    (40) Sie hier, hier is de wel van soo veel bloed en tranen.
SUF. Te onrijp en te vroug bezegelt ghy ’t gerught,
    Van dat Northumberland door ingedroncke sught
    Tot heerschen, Eduard, die wil heb af-gedrongen,
    Heel anders spreeckt de saeck en snoert de laster-tongen,
    (45) Heeft niet den jongen Vorst de volcken (nu verjaeght
    Door groey van ’s Keysers maght) in sijne schoot gedaeght,
    En saght geherreberght? als armer menschen trooster
    En hen geruymt de Kerck van ’t Augustinen Klooster?
    Dit werck door soo veel zweet en arbeyd op-gegroeyd,
    (50) Loegh sijnen Bouheer toe, hem danckend’ voor sijn moeyt,
    Doch stond te grond te gaen met ongeval en schande,
    Soo een der Susteren de Scepter viel in handen,
    Als die sigh vougen sou met een uytheemschen Prins,
    Aen Roomsche pleghtigheyt verbonden, die alsins
    (55) De Roomsche leer sou voe’n, de suy’vre niet gedogen,
    Oock mids Maria, die van jonghs had in gesogen:
    En vrou Elisabeth met beter sogh gevoed,
[fol. A4r]
    Voor d’outst’ te vorderen stre tegen sijn gemoed,
    Dies heeft hy op mijn kroost, Iohanna, ’t oog geslagen
    (60) Als die gehuwlijckt was, en een der naeste Magen:
    Dat hier Northumberland de wijt van draeght, is vreemt.
BRID. Hy heeft de jonge Vorst, dit staeg in ’t oor geteemt.
SUF. Seg, in ’t gedaght gevoert, als hy door sieckt verswackte.
BRID. Dus soght hy sijne grond te anck’ren eer sy sackte.
SUF. (65) Hoe ancker-vast sijn grond geweest zy, blijckt nu klaer.
BRID. Den Hemel schoter voor, en redde al ’t gevaer.
SUF. Den raed, die eer en eed soo trouweloos ontvielen.
BRID. Toen hy het oor des Rijcks in ’t veld soght te vernielen?
SUF. Toen hy te velde trock uyt volle last des raeds.
BRID. (70) Waer souckje dan de wel en bron van soo veel quaeds?
SUF. Der Heeren eed-breuck is nu reed’ al aengewesen:
BRID. Wat reden porden haer? waer uyt, en hoe geresen?
SUF. Elck vreesden ’t aghterste toen ’t leger over-sloegh.
BRID. Tot schoppen uyt den troon heeft dit niet schijns genoeg.
SUF. (75) Graeff Pembrouck, hees van haet, op sijne degen klopte.
BRID. Die ’t ylig wreken sou op die Iohanna schopte?
SUF. Op die, te haren dienst, een vin sigh reppen dorst,
BRID. Men stiet een korsel-hooft wel eer plots op de borst;
SUF. De and’re wensten ’t soo hy kost een dexel strecken,
BRID. (80) Dudley was groot, die kost de lijn light anders trecken.
SUF. Wel groot, maer var van huys, sijn kop en drong’er niet:
BRID. Het heyr was hem ter hand, de zenu van ’t gebied:
SUF. Geweest: toen besig met d’opgaende Son te groeten:
BRID. Een korten tijd kon hem de breucke light doen boeten,
SUF. (85) Ia had’ te Londen hem de schat-kist op-gestaen!
BRID. Sijn vrienden waren groot, sijn zijde toe-gedaen:
SUF. Ia juyst als Pembrouck was mijn Schoon-soons eygen Vader
    Dog self Northumberland bedaght het stuck wat nader,
    Want vindend’ om sijn val te steuten sigh te swack
    (90) (Op dat een schijn van gunst Mari’ de loef of stack)
[fol. A4v]
    Bestond sig na de loop van tijd en saeck te vlyen,
    Want lesende, den brieff, ter voorspraeck van Marie,
    Smeet sijnen hoed ter aerd, quansuys als of haer merg
    Hem dese vreught ontstack, en dee te Kantelberg
    (95) Haer op de varsche daed voor Koningin uyt-roepen,
    Afdanckende met een sijn overige troepen:
    Dogh daght sigh onder-wijl te redden met de vlught,
    Hoe wel met and’ren schijn, verhopende de sught
    En toegenegentheyt van sijn aen-hangelingen,
    (100) Sou by de Koningin voor sijne vryheyd dingen,
    Dog wierd (want alle schuym drijft af wanneer het ebt)
    Eer ’t op-set rijp was, van sijn lijf-stoet onderschept:
    Daer voerd hem Arondel, gevangen af na Londen,
    Daer word hy van ’t gemeen gescholden en geschonden
    (105) Getrotst, geterght, getreen, getrappelt in den dreck,
    Tot dat hem bijl en block stack tussche hooft en neck.
    Toen wierd mijn kroost van ’t leed bekneld aen alle zijden!
BRID. Uw’ reden dwingt, en lockt my uyt tot mede-lijden:
SUF. Het Huwlijck, aen te gaen tusschen den avond vorst,
    (110) En Koningin Mari’ stiet Wiath op de borst,
    Ick loochen ’t niet, ick liet my in sijn raed-slag voeren,
    Bedenckende den eed, die wy aen Henrijck swoeren,
    Van noit te dulden, dat het Rijx-oir aen den theems,
    De Kroon dee wagg’len door den eght met een uytheems
    (115) En ver-geseten Prins, verbasterd van de zeden,
    En Gods-dienst, daer de staet soo veel om had geleden,
    Om dit te weeren was ’t dat hy in ’t harnas blonck,
    Maer ’k vrees, eer lang staet op een pen sijn kop te pronck.
    Nu word ’t misluckte stuck, Iohanna na gekreten:
    (120) Van soo veel menschen, word de manslag haer geweten,
    Als hadse tot dit feyt den Wiath op-gestoockt:
    d’Onwetende gemeent in hare driften koockt,
    En gaet van bitterheyd en haet en moet-wil swanger
[fol. B1r]
    Maria maeckt de smart der onderdruckte stranger
    (125) Als aen een vyandin, die haer op nieuws belaeghd’:
    O Koningin of ghy uw’ Night in ’t harte saeght!
    Onnoselheyt en trouw en onschult soudt gh’er lesen;
    Geen lust, geen krijgelheid, geen ongeduld, geen vrese,
    Geen vrese voor de dood, geen ongedult in druck,
    (130) Geen krijgel op haer reght, geen lust tot ’t Scepter luck,
    Veel min, om hare Night de Koningin te krencken,
    Off wrock te koetsteren, off Legers op te wencken:
    De Porper-vogel, met een Huys-beest op-gevoed
    Verquijnt, en dut, wen hy sijn macker missen moet,
    (135) En we’er vervrolijckt hy, als hy hem aen kan treffen;
    Soo, had sy lust geleyt, toen haer het Scepter heffen
    Soo veel bekommering en last te berde broght,
    Dat sy op bouck nogh blad, haer lust-hof, dencken moght,
    Maer nu haer dese sorg, is van den hals gestreken,
    (140) Sal sy te krachtiger in ’t oud vermaeck uyt-breken,
    Om ’t welck sy andre lust, ja Kroon en Scepter schopt:
BRID. Heer Suffolck, met verloff, ick ga, daer word geklopt:
FECKNAM, BRIDGIS.
    Is ymand by Me-vrou? Mijn Heer, ick moet haer spreken:
BRID. Geen mensch: als ’t Jufferschap, die ick geen volck en reken.
FECKNAM, IOHANNA, REY.
    (145) Te rukeloos, Me-vrouw, behoudende den voet
    Der ingesoge leer, stapt ghy uw’ dood te moet:
    Ick koom, het treff U ’t hart, met last der Koninginne
    U, voor-te-leggen, hoe gerust ghy u moght vinnen
    Op ’t Vaderlijcke Slot; Hoe soet, en ongesteurt;
[fol. B1v]
    (150) Daer nu uw bloem in ’t dicktst des Kerckers sig vertreurt,
    Had uwe hevigheyd, soo bits niet uyt-gevaren,
    Op Roomsche plegtigheyd van Gods-dienst, en altaren;
    Dogh al dit onheyl maeck u wijser, nogh is ’t tijd,
    Indien gy jonge bloem, uw’ bitsheyd wat verbijt
    (155) En u, al waer ’t maer in de sleur, wat Rooms wilt tonen,
    ’t Is seker, de Vorstin sal ’t leven u verschonen:
    Maer blijft gy even stijff, van opset onverset,
    Soo maeck u vaerdig, om, op stekende trompet,
    Na oude wijs, na tweemael vier-en-twintig uren
    (160) ’s Doods-vonnis, tegen u gestreken, te besuren:
    Dogh dit en staet niet my, die liever anders wou,
    Maer onse Koningin te wijten, O Me-vrou!
IOH. Ick kan niet laten van my hooglijck te verwonderen
    En ’k wil niet loochenen ’t ontsetten, wat bysondere
    (165) En nader treck mijn Night, gehad heb’, om ’t besluyt
    Des doods, al aen-gehoort voor twee paer maenden, uyt
    Te voeren: over midts haer meermael is ontvallen
    Dat sy bespeurde mijn onnoselheyt, in allen,
    Het geen in mijne saeck, tot nogh was opgevat,
    (170) En dat men dat, niet my, maer hun te wijten had’
    Die toen het roer des Rijcx na haer believen vlijde,
    En dat sy nodigh hiel om ongemack te mijden,
    En ander quaed, ’t geen noch voor ’t Rijck te vresen stont
    Dat ick in heghtenis my steeds verseeckert vond,
    (175) Derhalven dat sy my nae ’t leven niet woud dingen,
    Oock mids ick was een spruyt van een haer’s Susterlingen:
    Doch Fecknam ver van daer dat ick ontroering schep,
    Nu ick de bitt’re kroes des doods te swelgen heb;
    Ick weet het (God’ sy loff) en heb ’t my leeren kunnen
    (180) Dat my haer nood-dwang, noyt een stipje meer sou gunnen,
    Dan d’alderminste mensch, die ’s levens kracht ontfangt,
    En ’k weet dat hare zeys, als aen een Paerts-hayr hangt,
[fol. B2r]
    Steeds knickend, om den mensch, de kop te overstorten:
    Soo ’k droefheyt heb, sy spruyt gerechtig uyt de korte
    (185) En enge levens-tijd, om mijne sond’lijckheyt
    (Die my, en mijnen God van ellickander scheyt)
    Door tranen uyt Gods oog te wisschen: ja te weynigh,
    Dat ick voor mijnen God my van mijn vlecken reynigh:
    Dogh heeft de Koningin dit eenmael vast gestelt
    (190) En wilse niet dat hoop des levens my verselt,
    So ick de Hemel-vlam der leer, en suyv’re voncken,
    By my met ’s Voetsters melck van kints-been in-gedroncken,
    En namaels levendig ontsteken door schriftuur,
    Niet uyt-blusch, en my stel, om blindeling (natuur
    (195) Verbijtend’) op sijn Rooms te volgen die my leyden
    Soo sal ick tot de dood op ’t mog’lijckst my bereyden:
    Al wie op aerden leeft, die voor-waerd hangt hem aen,
    Dat hy het oordeel Gods, in ’t minst niet kan ontgaen;
    En wie ben ick, die reys op reys my heb vergrepen,
    (200) Voor ’t oog des grooten Gods, dat ick doods prang en nepen
    Niet onderworpen zy; al ruckte al ’t geweld
    Daer oyt de dood mee drong sigh tegen my te veld,
    So is het veel te licht te reeck’nen voor mijn smette
    Al gaet het uyt de schreeff der menschelijcke wetten:
    (205) Indien ick luysterde na raed van ’t brossche vlees,
    Ick voelde voor de dood, verschricking, anxst en vrees,
    Is ’t vreemt? ick ben een Vrouw: uyt vlees en bloet geronne
    En die voor weynig tijd het leven heb begonnen;
    Dogh, wil ick, dat ghy weet dat ick gehartight ben,
    (210) De dood, en ’t aerdsch geweld, en wat ick schrick’lijck ken,*
    Mijn Heyland, en sijn leer belijdende, te smaken,
    Dan dat ick leven sou, geperst, die te versaken;
    Versaken! dat my oyt en eeuwig smarten souw.
    Wat eyst de Koningin? dus onbedacht en rouw,
    (215) Dat ick het bloed des Soons, ’t geen my (en niet het slaghten
[fol. B2v]
    Van Bock of Kalf) de dood ontrock, onsuyver achte?
    En blind de menschelijck’ insettingen omhels’
    Op dat in eeuwighyd ick voor den duyvel bels?
    Neen; Koninginne neen; een Heyden sal u leeren,
    (220) Heeft het u Christi wet noyt kunnen erinneren
    Hoe ongeooreloft, en Goddeloos het is,
    De regel, van sijn wel-geregelde ghewis
    Niet in te vollighen, maer stout te overschrijden:
    Dat ick gheboore ben; door Christi dood en lijden
    (225) Gesuyvert; komt my van den gever alles goeds,
    Soud’ ick dan om t’ontgaen een weynigh tegenspoeds?
    Off uyt aenlocklijckheydt, en smaeck van ’t aerdsche leven,
    Een roock, een bel, een bloem, dien goeden God begeven?
    Met reden schold’ men my, uytsinnigh, dwaes en sleght:
    (230) Ga Fecknam tot Me-vrouw, ga bootschap haer, en seght,
    Dat nogh het openen der naar’ en banghe Kercker
    Ia niet de gantsche schat des Aerden-kloots, een stercker
    En kraghtiger Magneet, nogh eenigh Aerdsch geval,
    My oyt, door Godes hulp, hier in versetten sal,
    (235) En datse vry van nu haer moeyt’ en meningh schorte,
    Van my, door vrees van pijn dit immer in te storten:
    Saeght ghy de vrees des doods strack op mijn aengesight?
    Het grootst en kleynst’ geschep, is door natuur verplight
    Het leven voor te staen, de dood-neep te ontvlieden,
    (240) En Christus self, gevoeld hier in natuurs ghebieden;
    Niet min en heeft natuur, en vlijt, en naerstigheyd,
    En ernstigh onderwijs aen my te kost geleyd,
    Al ’t geen men wenschen sou om wenschelijck te leven
    (Al om sigh trager, tot begeven te begeven)
    (245) Het zy ghy op de bloem van mijnen ouder ooght,
    Die naulijcks met een reex van aghtien jaren booght,
    Off op gesondigheydt en frisheydt in de leden,
    Off op hun snee, misdeeld van wan-gestaltigheden,
[fol. B3r]
    Off op bloeds Edelheydt en hoogheydt van gheboort’,
    (250) Off rijckdom, off wat meer ter aerdscher welstand hoord,
    Schoon ick daer hoop, nogh roem, opstelde van mijn leven
    Soo heeft my God daer in, voor anderen, verheven:
    Maer ’t geen welcks soetigheydt, my aldermeest toe-loegh,
    Was dat ick eenighsins, de eygen kennis droegh
    (255) (Behalven Moeders tael) van d’oude Roomsche klaerheyt,
    Van Griexe vloeyentheydt, en van Hebreeuwsche waerheyt,
    Is nu ’t genoegen, en ’t vermaeck van yets op aerd,
    Gedoopt te worden, met de naem van saligh, waerd,
    Soo was ’t een saligheydt, ’t mergh der Philosophien,
    (260) En goeder Letteren, self toe te mogen tijen;
    Maer ’t meest was: dat ick niet door anders oogen sagh,
    Hoe ’t met den suyv’ren text der twee verbonden lagh,
    Veel zijn’der (weet ick wel) die dit in my misprijsen,
    En wijsheydt in een Vrouw, gelijck een vleck, aen-wijsen,
    (265) Dogh, mids de troost en ’t nut dat daer mijn ziel by vondt
    Verdoem ick haer verstand, als los, en ongegrond:
    Dogh ’t meeste daer mijn Jeught, haer quelstof uyt kost halen
    Is, datse word gepraemt, genoodsaeckt te betalen,
    Soo veeler menschen schult die nu in aensien zijn,
    (270) En sigh vergrooten, door der simpelen ruwijn:
    Dogh dit, en watter meer tot vrees des doods kan stemmen,
    Hoop ick door Gods gena en hulp, soo kort te temmen
    En met de voet te tre’en, dat het geen kraght en heeft,
    Tot yets, waer van mijn ziel meer strijds te wachten heeft.
FECK. (275) Mijn ooren, hebben ’t leed, en soo veel valsche spatten,
    Op ’t oud gelooff gebraeckt, met onlust moeten vatten,
    Kom set eens voet by ’t stuck, en spreeck eens uyt de borst
    Want door ’t vervuylt verstand, dat uwe glans bemorst,
    En in U, veel natuurs gheschencken doet versterven,
    (280) Word niet dan ’t tijdelijck en ’t eeuwighe verderven
    Op uwen hals gehaelt; kom toon my waer ’t U steeckt
[fol. B3v]
    Dat ghy op ’t Roomsch gelooff soo vyer en vlamme spreeckt.
IOH. Mijn enghe levens tijd vereyst geen stribbel-rede,
    Die niemandt beter maeckt, maer yver in gebeden:
    (285) Soo schel’ my God het schrift, van soo veel sonden quijt
    Soo geef’ hy moed en kraght in ’t aengaen van den strijd.

REY van Staet-Iufferen.

Toe-sangh.
            DE Soon, van uwen grooten Soon,
            O braven Engelands regeerder,
            Constanti (nimmer valscher Go’on

            (290) Maer vroegh des waren Heylands eerder)
            Sigh edel en reght-schapen droogh,
            Wanneer Britannion den schedel,
            Op ’s Keysers voeten neder-boogh,
            Op dat hy dus vergevingh bedel’,

            (295) Van dat hy ruuck’loos had bestaen,
            Des Vorsten purper aen te vatten;
            Strax siet de Vorst hem vrolijck aen,
            En wil op reght, nogh schijn-reght pratten,
            Maer heft hem van de aerd, om-armt,

            (300) Bid hem te gast en noemt hem Vader:
            En sijn ontsag’lijckheydt bescharmt,
            Die ’t volck dorst teeck’nen als verrader:
            O heusheydt daer dien Vorst mee prijckt!
            Waer vind men nu, dat u gelijckt.


[fol. B4r]
Tegen-sangh.
            (305) DE Doghter, van Graeff Richmonts Soon,
            Des Rijcx onwettigen begeerder,
            Dien ’t lucktt’ in ’t vatten na de Kroon:
            Bewijst sigh klaer (hoe langhs, hoe meerder)
            Een vrught, des stroncks, de welck haer droogh;

            (310) Want d’aghsten Henrijck gants on-edel,
            Met lust de koppen neder-sloogh,
            VViens loff hy speelde op sijn’ Vedel,
            Als ’t liefd’ wel-eer hem dee bestaen:
            En sy laet sigh van ’t bloed bespatten,

            (315) En wereloose neder-slaen,
            Al vindt op haer de nijd geen vatten:
            Vrouw’ Suffolck selff, hoe seer om-armt
            Van menigh Hartoghlijcken Vader,
            Is voor haer woestheydt niet bescharmt,

            (320) Maer word, als immer snoo verrader,
            Een Slaght-lam, daer het block mee prijckt:
            VVaer ’s wreetheydt die hier by gelijckt!

Sluyt-sangh.
            DE Reghter van Britannion,
            Een man was, die recht schiften kon;

            (325) Een man was, die eenzijdigheydt,
            Noch wraeck-sught meer om ’t harte leyt,

[fol. B4v]
            En die de wreetheydt langh ont-wis,
            Die Vrouwen ruym soo eygen is:
            Dit tuyge
Nero Moeder-beul;
            (330) En Tullia die ruym soo veul
            Aen ’t Vaderlijcke lijck bestont:
            Dus rust het op gelycken grond,
            Als sigh
Maria vinnigh toont,
            En Ieught, nogh deught, nogh bloed verschoont.

            (335) De Keyser draeght een Leeuwen-aerd
            Die neer-gebuckte bidders spaerd:

            Maria is een Crocodil
            Die’t al verscheurd, wat swighten wil

Continue

HET TWEEDE BEDRYF.

GILFORD, DUDLEY.

MYn luck liep veel te snel en trad te wije stappen;
    (340) Waer haer volkomenheydt ghestegen als langhs trappen,
    En hadse tijdt gebruyckt, eer sy het top-punt kreegh,
    Soo hadse tijd van noo, eer sy weer neder-steegh:
    De engh-gehalsde Kruyck wel langhsaem vol getrocken,*
    Verliest haer water we’er met worstelen en klocken;
    (345) De wijt-gerande Pot is met een schollep vol,
    Maer omgekeert, terstond weer met een schollep hol:
    Hoe schightigh draeyden ’t rad my op en ne’er! de Somer
    Sagh my ter eght gegunt een Parel, dat, nogh vromer,
    Nogh edelmoediger, nogh deftiger, de schoot
    (350) Der Yers-en-Fransche-zee, in Engeland besloot:
    Sy sagh den ondergangh van EDUARD de seste,
[
fol. C1r]
    En hoemen tot de last des Rijcks mijn Ega preste,
    Daer blonckse als een Son aen ’s Hemels blauw-azuur,
    Daer scheense uyt den Throon gemetselt als een muur,
    (355) Geen Koninghs schedel scheen de Rijcx-kroon soo te passen
    De Scepter voughd’ haer hand’ als waers’er uyt ghewassen:
    De Herrest siet, hoemen MARIA heyl toe klopt,
    En draeght, en salft en groet, en ’t kroost van Suffolck schopt,
    De Winter sal eer langh haer kop in ’t sand sien gapen,
    (360) Waer is rechtvaerdigheydt, of leytse nu te slapen?
    Hoe wordt het recht gekromt, gekreuckt, gekrent, gekaetst!
    Wat wordter niet in ’t hart gehuysvest, en geplaetst!
    O Raden was uw’ hart dan dus gestelt van binnen!
    Kost dees lichtvaerdigheydt, daer hare wooningh vinnen?
    (365) Men opent Heclaes grondt, men tent de gront van ’t zeer
    Men peylt de grondt der zeen, de hart-grondt nimmermeer,
    Yets anders leyter blood, yets anders diep verscholen,
    Geen mankop is soo vol, van winckelen en holen:
    Vry-willigh, ongemoeyt (des tuygh u eygen mond)
    (370) O Raden, (want waer zijn de giften die sy sond?
    En waer beloft, of boo, of brieven die u dreven?)
    Hebt ghy haer tot die staet en hoogheyd op-geheven;
    Ia boven haren danck, hebt ghy haer besigheyd,
    Van bladen, boeckery, en lett’ren af geleyd,
    (375) En na ’t volvoeren stont Sint Laurens weer-haen vaster;
    Hoe sult ghy oyt ontgaen de soo gerechte laster!
    O dat men vry dit stuck met verf en deck bedelff!
    Maer ach! ghy hebter geen dan d’onbeschaemtheyt selff:
    Hebt ghy beloft’ en trouw, waer met ghy waert verbonden,
    (380) Verbroken, afgescheurt, en uwen eed geschonden,
    ’t Is wel: noch leeft de God, en Rechter van ’t heel-al,
    Die alles, t’ sijner tijd, door wraeck, ontdecken sal.
    Maer kan men hen te recht voor soo veel onheyl vloucken?
    Off salmen van dit quaet de oorsaeck elders soucken?
[fol. C1v]
    (385) Maer hoe dan? of by wien? by Vader, die soo tay
    Sijn stuck hardneckigh dreeff? by Norfolcks omme swaey?
    By ’t schichtigh overgaen van ’t grootste deel des Legers?
    By Steven Gardiner, en sijne mede-plegers?
    By d’ommeslagh des zeyls, van d’een en d’and’re kiel?
    (390) Die ’t nu met dees, dan met die Henrijcks dochter hiel?
    Off by d’onstuymigheydt der driftighe Gemeente?
    Een heet en koockend mergh in Engelands gebeente;
    Een Hydra die de vlam de hoofden langer spint,
    Die sich het stribbelen, dolkoppigh onderwint,
    (395) En weer in korten stond, kan weyffelen en wisselen;
    Hen kost noyt toom beslaen, noyt zede-vorm bedisselen:
    Wanneer de Noorder-beer sijn stramme klauwen roert,
    En snerrepende Vorst, in Zuyder-landen voert,
    Soo deckt hy met een schors (door ’t Barsse winter weder)
    (400) Den Theems, of Humber-stroom, die dobbert op en neder
    Nu schijnt hy vast gehaeckt, nu is hy weder vlot;
    Soo is de drijft des volcx; Het payt sich selven bot,
    Het krimpt sich weder in: Soo vlogen stock en steenen,
    De Priester na de kop, en door de Kruys-kerck heenen,
    (405) Wen hy op Roomsche voet den dienst bestont te doen,
    Na dat MARIA veynsd’ (om meerder gunst te voe’n,*
    Off om gemackelijck te mercken uyt de handelingh
    Wie Romen hatigh was, wie Rooms in sijne wandelingh,
    Om d’uyt-gemercte schaer, met toorts, en bast, en knijff,
    (410) Dan sonder twijffel-schroom te vallen op het lijff)
    Geen harte prang in ’t stuck der Gods-dienst, toe te stellen;
    Maer toen haer pleghtigheydt sich anders heen liet hellen,
    Toen wierd het hart des volcx op vaster voet gesift,
    Haer loop was eerst, gewoont’, of twijffel, schijn of drift,
    (415) Toen wierdse Catholijck, het mis-verstant most stompen
    En van soo ruymen tal wierd wel de helft gekrompen,
    De dwangh maeckt heyligh volck, toen raeckte prent en pop
[fol. C2r]
    Der Sancten voor den dach, de Wasse-keerssen op,
    Het Kruys ter veynster wt, de Pater-noster-Keten
    (420) Wierd aen de riem gegord en van de hand gesleten,
    De naem van Moeder Gods, verstorf hen in de mond:
    Soo wist de Britsche Wolf te huylen met de Hond,
    Maer weder, wil de Hond hem in sijn woon-stee honen,
    Soo spart hy blicken op, soo kan hy Kiesen toonen,
    (425) Soo vanght hy ’t fors gewelt der Swijnspriet op de muyl,
    En al wat heylsaem is verderft en maeckt hy vuyl.
    Het volck gewent sich nu, al Amen toe te seggen:
    Op ’s Ouwels heffen, strack op ’t knijen-eelt te leggen:
    Op ’t brommend Pape-woord te placken op de borst:
    (430) Te lijden, dat men hen bequispelt en bemorst:
    Maer komt hen ’t witte hembt te seer in ’t oogh te flickeren,
    Gewis herscheppen sy in barelijcke Ickkeren,
    In blinde Aspissen, die sonder onderscheyt
    Beschieten met haer giff, gewijde Majesteyt:
    (435) In Zeugen die Kapel en Choor met vuile voeten
    Door-loopen, en soo lieff het onderst boven wroeten
    En met de backtand slaen, eer yets hun Zeuge-stal
    Off Zeuge-zeuny-sogh en draff, te na gaen sal.
FECKNAM, IOHANNA.
    Geluck Me-vrou, geluck, Maria segen U;
IOH. (440) Meynt ghy mijn Nicht; sy koom, ’k ben voor geen sterven schu,
    Van soo veel ongeval ruck sy my uyt het midde,
    Ick sal haer al verlangh om aerdschen segen bidden:
    Meynt ghy de Moeder-maeght, de Maeght, wiens ned’righeyt,
    Klom in gedachtenis der hooghe Majesteyt,
    (445) Die was oock sterffelijck als wy, en is gestorven,
    Wie sou ’t geen niet en leeft om seghe bidden dorven?
[fol. C2v]
FEC. Sy leeft, die door de dood in ’t leven is gegaen:
IOH. Wel in gelooff en hoop, maer noch niet op-gestaen:
FEC. Der Heyl’gen heerschappy, duurt vijftigh duysend weecken:
IOH. (450) Indiense doe begost soo isse nu verstreecken:
FEC. En doe, en nu, en steets, ’t wis tal, staet voor ’t onwis,
IOH. Ick bid U, toon my ’t geen hier met schrift-matigh is,
FEC. De Moorder kreegh des Rijcx beloftenis van heden:
IOH. Ja heden, sonder dat sijn ernst meer boete dede:
FEC. (455) Wat hoor’ ick, krijght de text haer puurheyt sulck een neep!
IOH. Het graff, drie etmalen den Heyland selff begreep:
FEC. Die gingh in ’t Voor-burgh toen, de Heyligen verlossen:
IOH. Die leefde Gode al het Voorburgh langh ontwossen:
FEC. Wel vough dan in sijn ploy, het geen in Credo staet,
IOH. (460) Van ymand in-gelapt het voughter als Pilaet,
FEC. O heyl’gh’ Apostelen, moet uw’ geloof dit lijden!
IOH. Besiet de Symbolen voor Augustinus tijden:
FEC. Uyt lust eens tuymel-geests gekrompen en gereckt,
IOH. Ja toenmense met sulck byvoughsel heeft gespeckt:
FEC. (465) Dus slijten wy den tijd, met knibbelen en twisten:
IOH. Voorwaer, geen voughlijck werck voor een rechtsinnigh Christen;
FEC. Wat acht ghy ’t nodighste in Christelijck gelooff?
IOH. Dat hy de liefde Gods door weerliefd in hem stooff;
FEC. En isser boven dit niet noodigh te betrachten?
IOH. (470) Dat hy sijn naeste als hem self bemin en achte;
FEC. Hoe word de liefde tot sijn naeste uyt-gewerckt?
IOH. Dat men die honger heeft, of dorst, of naeckt is, sterckt
    Met voetsel dranck en deck, en elck de handt soo biede,
    Gelijck men wenschen sou, dat ons in nood geschiede,
FEC. (475) Is geen gelooff alleen ter saligheyd genough?
IOH. Och jae ’t, schoon ick het werck als noodigh daer by vough;
    ’t Gelooff is self het pand, waer op ons God wil segenen,
    Het goede werck een dregh en houvast van ’t verkregene,
    De Moorder en de Moor, komt op ’t geloove a’n,
[fol. C3r]
    (480) De dees’, de saligheyd, en die de stand daer van:
    Maer wou de Kamerlingh, na ’t hooren van ’t verkondigen
    Der Hemelsche gena, op dese kerf-stock sondigen
    Dat waer te ru’keloos: Wat mensch was nu, of eer?
    Dien Gods gesalfden Soon, het voorbeeld en de leer,
    (485) Van liefde, lijdsaemheyd en ootmoet heeft gegeven,
    Die hem gelijck zijn sal in ’t Rijck en niet in’t leven?
FEC. Het is gelijck ghy seght; door goede wercken word
    Des Hemels pad gebaent, maer schiet men hier te kort,
    Soo sal in ’t end verdienst, en voorbee veler Heyligen,
    (490) Voor ons den engen wegh en ’s levens ingangh veyligen.
IOH. Verbergh het hooft van schaemt, gants schaemroot; O hoe kunt,
    Ghy, God, die sijne eer geen Schepselen en gunt,
    Wiens yver brand als vuur, voor ’t aengesicht genaken?
    Terwijl, ghy u soo groff vergrijpt in dese saken,
    (495) Die ’t nietighst van een niet, die menschen langh verteert,
    Off romp, of been of hout, als God aenbid en eerd:
FEC. Ghy lastert, dat zy var: IOH. Vergoelick en ont-olick,
    De snod afgodery, die by een steene Molick,
    Of Beelt of Wassepop, gepleeght word sonder tal:
FEC. (500) Afgodery! o vlouck! wat braeckt ghy groene gal
    En blauw en paers vergif, en laster uyt uw’ lippen!
    Het errenstigh gedacht sal dus geen mensch ontslippen,
    Wen by gedachtenis der Heyligen, door prent
    Door’t oogh, in ’t hard behoud; IOH. Het oogh op prent gewend,
    (505) Vergeet des prents geheym, en stard op kunst of prachten
    En wat een kranck behulp, daer ’t vliegende gedachte
    Getoomt word, door een beeld, ’t geen sig van buyten toond,
    Dit preeckt te laff in ’t hart, het geen’ er niet en woond.
Doch afgodeert het niet wanneer ghy wassche keerschen
[fol. C3v]
    (510) Doet branden.....
    FEC. Hun ter eer, die in den Hemel heerschen:
IOH. Soo wist den Israelijt, dat mensch-noch-Kalver-beelt
    Hun God was, maer hier door, wierd op hun God gespeelt,
    Maer laes hoe suur is hun die misdaed op gebroken!
FEC. Dit word te helder van hun pleghtigheyt weer-sproken,
    (515) Dit zijn de Goden die u leyden, seyd de schaer;
IOH. Die Apis meent, gedient by den Egyptenaer,
    Was ’t wonder dat sy toen op sulck een maecksel vielen,
    Die aen de Nijl gevoed, die wijs noch vers behielen?
    Maer Micha die sich self een beelt van silver smelt,
    (520) En dat een Lijfrock maeckt en in den huyse stelt,
    Wist beter: dit blijckt klaer; hy roemd sijn stand, en kiester
    Met vreught, een Jongelingh uyt Levijs stam tot Priesster;
    En geeft hem kost en huur; waerom uyt Levijs stam?
    Op dat sijn toe-stel dus, Gods voor-schrift nader quam:
    (525) Doch schoon uw’ handel, kost, de naem Afgodisch, missen,
    ’t Waer noodigh (om de reet, schandael en argernisse,
    Waer aen d’een-voudige sich argert stoot en quetst,
    Te mijden, want tot noch, heeft niemandts pen ge-etst
    Om dit gelijck een punt der saligheydt te houwen)
    (530) Die ydele gewoont’, en Beelden-dienst te schouwen:
    Maer dit is niet genough een goud’ of silv’re kas,
    Bewaert het overschot van yet dat noyt en was,
    Off vals, of veer-gesoght; de varsse vinger leden
    Wt ’t Ouweltge gevormt door wan-geloof bestreden
    (535) Door lasteringh bevleckt; de lake-mantel-slip
    Op wilde wateren gebesight voor een schip
    Het witte linvvaet van Veronica, dat effen,
    Het vleesch raeckt, en in prent, de trony sich siet treffen,
    En soo veel houts van ’t Cruys, en soo veel melck en bloet,
    (540) En spijcker, dobbel-steen, en speer en doorenen-hoed,
    En handen, nagelen, en voeten, kled’ren, feytels,
[fol. C4r]
    Behalven block, by block, bedisselt door de beytels:
    Wat schand! wat malligheyd! Off liever dulligheyd!
    Dat men d’eenvoudighe soo dom by d’ooren leyd!
    (545) En onbeschaemt versiert, hoe Paulus na’t behouden,
    Der prijs, den laetsten dienst sijn leerlingh heb vergouden
    En ’t linwaet hem geleent, de leenster weder bracht
    Maer in een grooter schijn en herelijcker pracht:
    Dus doet Virgilius Kreusaes schim uyt-breecken,
    (550) Dus kanse wonder-he’en en prophetijen spreecken,
    Dus gaet de duysterheyd, in meerder kracht dan oyt,
    Dus word de Christenheyt te Heydens opgetoyt,
    Dus koetstertmen het volck in fabelen en grollen,
    En sulck’ Apostelen maeckt men tot sotte-bollen
    (555) ’t Was heel een and’re grond van Paulus timmer werck,
    ’t Was heel een and’re melck (toen harde spijs te sterck,
    Hun maegh te duwen viel) die hunne swackheydt voede
    Men had wat anders voor, toen soo veel leden bloede:
FEC. Nochtans sijn gordel-riem, en sweet-douck wonder werckt
IOH. (560) Op dat daer door de leer der waerheydt zy versterckt,
    Maer niet op dat men die, als yet bysonders achte,
    Als heyligh eer’ en bid’ en hulp daer uyt verwachte:
FEC. De bloed-wel stremt terstond op’t raken van de zoom.
IOH. ’t Gelooff verdiende sulcx, ’t gelooff, dat, door een toom
    (565) Van eenvoud in getoomt, op ’t uyterlijck wil speelen:
FEC. Het sien der koop’re Slangh kon Slange-beten heelen.
IOH. Sy wierd van Hiskia, wanneer s’ een wonder scheen
    In ’t oogh des Isralijts, vermorselt en vertre’en:
    Men noemt Vorstin Hele’en een moeder der Godvrughtigen,
    (570) ’t Viel swaer de lust des vleesch te temmen en te tughtigen,
    Dies soeckt m’een and’re vond, dus yverdmen quansuys
    Voor Jesus en sijn saeck, men soeckt een houten Cruys,
    Hier aen vergaeptmen sigh, hier omme wil men swerven,
    Hier op getroostmen sigh den Hemel te verwerven:
[fol. C4v]
    (575) Siet waer men toe vervalt, wanneer men sigh vergaept
    Aen ’t doode, en het licht versluymert en verslaept!
FEC. Dit zy hier van genough; betoom uw’ hevigheden,
    En antwoord, bid ick u, volkomen op mijn reden?
    En segh my eens, hoe veel de Sacramenten zijn?
IOH. (580) Op dat ick in uw’ oogh, niet eygen-zedigh schijn,
    Hoe wel ick noyt en wist wat Sacrament betekent,
    Ick antwoord, echter, die, of die ghy daer voor reeckent
    Zijn twee:
FEC. Wat hoor ick aen! verwerpt ghy dese grond?
    Als oock het sevental? o smaed! o snoode vond!
IOH. (585) Sulcks werde uyt Gods woord mijn onkund aengewesen;
    Wat my belanght ick ken van Doop en Nachtmael lesen:
FEC. De tijd (gehenght het God) ons noch de tijd bereyd,
    Om van dit voor-werp eens te spreecken met bescheyt,
    Verklaer nu wat den Doop en Nachtmael ons bedieden?
IOH. (590) De Doop verseeckert my, hoe alle vlecken vlieden,
    Hoe sigh de ziel vernieuwt en sigh ten tempel maeckt
    Voor Godes geest die daer veel Goddelijcker blaeckt,
    En datse sigh gevoelt, gesuyvert door de plassen
    Van Christi bloed als ’t lijf door ’t water word gewassen.
    (595) Des Heeren Avond-mael is my een zegel-schilt
    Van ’t nieuvve Testament, in Christi bloed; soo mild
    Vergoten aen het kruys, door ’t vvelck ick vast betrouvve
    Sijn eeuvvigh Koninghrijck als deelgenoot t’aenschouvven:
FEC. Wat vvort u toegedient, soo ghy na uvv’ gemoed
    (600) En meningh spreken sult, niet Christi vleys en bloed?
    En des naturelijck sijn lighaem in den Ouvvel?
IOH. O ver van daer! o neen! sulx houd’ ick voor een grouvvel,
    ’t Is louter Brood en Wijn, in eygener natuyr,
    ’t Geen my indaghtigh maeckt, hoe ziel-mild hy sijn duyr
    (605) En heyligh bloed vergoot, toen, hy soo svvaer besproken,
    Sijn lighaem vvierd aen ’t hout geslagen, en gebroken,
[fol. D1r]
    En dat ick desgelijcks, gelijck ick deel-genoot
    Des broods en beeckers ben, oock deel heb aen de dood:
FEC. Hoe? weder-streeft ghy dit? ’t zijn Christi eygen woorden
    (610) Dit is mijn lichaem: ey! gelooff het geen ghy hoorde;
IOH. Belangende ’t geluyd der woorden zijn wy ’t eens;
    Hy noemt sich-selven oock, een Wijngaerd, een Stuck-steens,
    Een Wegh, een Deur; en is ’t: maer geensins van naturen
    Maer in gelijckenis dus spreeckt hy door figuren,
    (615) Soo oock in ’t Avond-mael:
FEC. ’t Geen ghy van deur, of weght,
    Of wijngaerd, of kalom; of muur of roede seght,
    Is onder een geval, niet of men wees, te lesen
    Hier word het als met duym, en vinger aen-gewesen:
IOH. Ezechiel kreegh last, dat hy sijn hayr af-snee
    (620) En d’af-geschoren lock, in twee paer deelen dee,
    En een daer van behiel, en weder een de winden,
    En een het swaerd, en een de vlamme liet verslinden,
    En weer ’t behoude kromp, doen sprack des Heeren stem,
    Sie hier ghy menschen kind, dit is Ierusalem.
    (625) Doch wil men aen de galm der woorden sich verbinden,
    So kunt ghy hooft noch staert, noch in noch uyt-gang vinden:
    Hy danckt’, en brack het brood, en seyd’: Neemt, eet, dit is
    Mijn lichaem dat voor u gebroken word; ’t geen mis
    En faut is, want dat brood (sijn lichaem) was gebroken,
    (630) En wierd niet: insgelijcks word van de kroes gesproken:
    Dit is mijn bloed: hy seyt de beecker, niet de wijn:
    Abrahams soonen dus oock twee verbonden zijn:
    Doch dit zy varr’; ick soud’, indien ick dit geloove,
    Dat heerlick Lichaem, van sijn eygenschap berooven,
    (635) Als die daer door te klaer verlossinge en soen,
    Door offerhand’ des selfs verworven, wech sou doen,
    Met t’elckens dat op nieuw te off’ren: na dit drijven
    Had onser zielen arts op eene tijd twee lijven;
[fol. D1v]
    Maer twee? waerom geen thien? en meer? en sonder tal,
    (640) ’t Geen nergens soo, als aen sich-selve, stuyten sal;
    Want dus wierd een genut, en een aen ’t kruys gekloncken,
    En ’t bloed aen ’t kruys gestort, en aen den dis gedroncken.
FEC. Stuyt hier de macht van hem, die, sonder manlijck zaet
    Geboren van een vrouw, op weecke waet’ren gaet,
    (645) Die d’ongestuymigheyt bedwinght aen wind en water,
    En visch syn Visscher sent, nu met, nu sonder stater?
IOH. Sulcks dacht ick noyt, o neen; ick wraeck noch wederspreeck
    De macht, die doen sich self soo seer als oyt geleeck:
    Hier is geen onderscheyt van ’t kunnen maer van ’t willen:
    (650) Dit jonghste Nacht-mael, was een varsche prent van ’t spillen
    Sijns bloeds om onse sond’, en ter gedachtenis
    Van hem, wiens levens-loop en Leer ons voor-schrift is.
FEC. Maer met een wonder-daed bekrachtight.
IOH. Waer gebleecken?
FEC. De vveyt vervvaelt in vleesch, de vvijn in bloed, tot teken
    (655) Van ’t grooter vvonder-vverck, te onbegrijpelijck,
    Hoe Christus lichaem hier, en in syn eeuvvigh Rijck,
    En elders vvesen kan:
JOH. Soo vvord het oogh bedrogen;
    De vveyt, blijft vveyt, de vvijn, blijft vvijn in onse oogen;
    Waer vvas oyt vvonder-vverck daer ’t niet te speuren vvas?
    (660) Het negen-duysend tal geseten in het gras,
    Sou sulck een vvonder-vverck den honger niet versadigen:
    Doch antvvoord, om uvv’ grond eens grondigh te verdadigen;
    Wat nam hy? niet het brood? wat brack hy? niet het brood?
    Wat gaff hy? niet het brood aen synen dis-genoot?
    (665) Het geen hy nam, en brack, dat heeft hy oock gegeven,
    ’t Gegeven vvierd genut, en met de tand’ vervvreven,
    ’t En vvaer het hun aen oogh, en oordeel had gefaeld.
FEC. Soo deed’ het, vvant het feyt van Iudas nu verhaelt,
[fol. D2r]
    Scheen Iesus hen tot Koop, of aelmis aen te mennen:
    (670) De Leeraers die ghy volght, bekennen en ontkennen
    Hier een en ’t selve dingh, men maeckt u leuren diets;
    En ghy gedraeght u aen des Kerricks oordeel niets;
    De Kerck gevoelt het soo, de Kerck en kan niet dolen.
IOH. Soo loop gelijck een paerd, al blind om in die Molen,
    (675) En zijt gelijck een Muyl ten volle redeloos:
    Ick ken in ’t minst geen Kerck die onbeschaemt en boos,
    De regel van Schriftuyr, na haren kop wil regelen,
    En geensins met Schriftuyr haer regel wil bezegelen,
    Die, schoons’ op oudtheydt roemd, na eygen wel-geval
    (680) Verbreeckt, ’t uyt-druckelijck bevel van dringht ghy all’.
FEC. Verstaet d’ Apostelen en Hoofden, niet de leecken:
IOH. Reyn zijt ghy, maer niet all’, kan oock van Hoofden spreecken.
    Die Kerck (met vryen moed, spreeckt’ ick ’t, en vollen mond)
    Is vol onsuyverheyds, onreyn en ongesond;
    (685) In stee van Christi Bruydt des Satans Hoer te heten,
    Die stout en schaemteloos met af-gebrand geweten,
    Het heyligh Avond-mael na haren kop her-smeedt,
    Die ’t eene deel her-vormt, en ’t and’re plots vergeet:
    Siet toe! een swaren val sal dese Kerck gebeuren,
    (690) En JESUS sal haer naem uyt ’t Boeck des levens scheuren,
    Off, heeft de Tharsser, die soo vyerigh heeft geslooft,
    Corinthen soo geleerdt, en van een deel berooft?
FEC. Om seeck’re Kettery, hier spruytende, te dooden,
    Hiel dit de heyl’ge Kerck ten goeden eynd’ van nooden:
IOH. (695) Vervloeckt die anders leert, sy heeft haer oordeel wech:
    Te stampen op de Kerck is ’t laetst’ en blindt verlegh,
    Te toonen watse zy vermach uw’ kloeckheydt nimmer,
    Veel minder wat de grondt, van al dit kerck-getimmer:
FEC. De Kerck is ’t wettige Concily, met den kop,
    (700) En ’t hooft van Christen-rijck en Room’ gegrond-vest, op
[fol. D2v]
    De Bisschoplijcke reecks, en lijny sonder schending,
    En wonder-daden, en Apostolijcke sendingh:
IOH. Indien ’t Concily dan niet over een en stemt
    Als meesten tijdt geschiedt, op welckers zijde klemt
    (705) De Kerckelijcke macht, en waerdigheyd, en waerheydt?
FEC. Op die, die ’t Roomsche hooft sijn heyligheydt by haer heyt
IOH. Off die de minste waer, ja ofse maer bestondt
    Uyt thien? uyt twee? uyt een daer sich de Paus by vondt?
    En off die een dan stierf, soo most noodsaecklijck volgen,
    (710) De Paus de Kerck te zijn, dit wraeckje heel verbolgen:
FEC. Den Hemel schiet daer voor, en salder in voor-sien,
    Dit laet hy nimmermeer, hy liet het noyt geschie’n:
IOH. Behalven te Constans, daer Kossa nu verwesen,
    Sich vraeghde hoe hy doch soo sot had kunnen wesen?
    (715) Dat hy na Duytsch-land oyt de Alpes over-tradt?
    Ghy seght uw’ Kerck steunt op ’t Register; geeft ons dat.
FEC. Sint Petrus (self geplant van, d’eerst der Pausen, Christus
    Sint Linus, Anacletus, Klemens, Evaristus. Soo telt Eusebius:
IOH. Ghy doolt; want Platina geen Kletus en verswijght,
    (720) Daer Klemens oock de plaets voor Anacletus krijght:
    Maer schoon uyt eender-hand, een lijny waer getroffen,
    Hoe kunt g’ op Bonifaes’, hoe op Formosus stoffen?
    De eersten deser noemt uw’ Schrijver self een boeff:
    Des tweedes doode romp men uyt de aerd’ op groeff,
    (725) Sijn na-zaet deed hem strack ontwyen, en twee vingeren
    Af-slaen, en als een hond voorts in den Tijber slingeren:
    Hoe stoft ghy op Gregoor den grooten Simonijt?
    Hoe op twee Jannen, van de Hoeren in-gewijd’?
    Hoe op meer anderen in uwe reecks te tellen?
    (730) ’k Wil wetens (midts ghys’ wraeckt) van uw’ Pausin niet mellen:
    Recht hier het Heydendom de heyl’ge plaets besloegh,
    Wat sotheydt, soo ick my tot sulck een Kerck gedroegh!
FEC. Al had een leelick hooft, somtijdts de stoel beslagen
[fol. D3r]
    Noch heeftse in ’t geloof recht-sinnigh sich gedragen:
IOH. (735) Geen Wijn-druyf op de Breem’ noch Vijgh op ’t doornehout
    En groeyt, in geen Fonteyn is ’t water soet en sout:
    Veel losser is den grond van uwe wonder-daden,
    Die ydel zijn, of los, of vals, of uyt den quade;
FEC. Den stommen duyvel most op JESUS woorden heen,
    (740) Doch ’t heet door Belzebub by vin’ge Fariseen:
IOH. Van Valsche wonder-he’en, seyd’ Christus ons te voren,
    Doch die zijn (leyder) nu niet dan te veel geboren;
    Maer doch, den meesten hoop verdicht ten bane quam:
FEC. Versteeck en weder-streeff, dat wonder ’t Amsterdam,
    (745) Dat licht’ dat levendigh, dat groote Hollands wonder;
    Ia hael voor sulck een son, van schaemt’ uw’ aenschijn onder:
IOH. Een wonder, buyten nood, een wonder, uyt de mond
    Van twee getuygen; des oock wonder ongegrond:
    ’t Is vremt, waer’t wonder bleef doen Hillibrand verlegen,
    (750) Bestond om uyt-komst met den Ouwel raed te plegen,
    Hy drongh het met gesagh, en dreygen d’antwoord af,
    En smackten ’t in het vyer, wanneer het geen en gaf;
    Hier bleec geen wonder stuck doen’t hooglic was van nooden:
FEC. Wie heeft een dartel Swijn oyt Rosen aen-geboden?
IOH. (755) Wat hoor ick, noemt uw’ mond sijn Heyligheydt een Swijn!
    De derde steun uw’s Kercks, en sal niet hechter zijn:
    Geen sendingh grijpter plaets, want niemandt is gesonden,
    Volmachtight om bedrogh en leugen te verkonden,
    Of wordt den af-gesand sijn woordt door ’t senden goed,
    (760) Soo voeld Lutherus Leer te onrecht hoe ghy woed:
    Dus word, hoe dat ghy ’t wend: uw’ Kerrick weer-gedreven
    Ter toets van’t heyligh Woordt, den richt-snoer van wel-leven;
    Hier schiet de Kerck te kort, hier vindtse sich te licht,
    Die na haer eygen kop, nu rond gaet dan we’er swicht,
    (765) Nu opent, dan weer sluyt, in ’t kort: verdeelt, verandert,
[fol. D3v]
    Bint, los-maeckt, reckt en krimpt, na haer het breyn verschrandert:
    Hoe kreegh uw Kerck het hart? hoe kreeghse sulck een nuck,
    Van, datse sich soo los, in dit hoogh-wichtigh stuck,
    Vergreep? hoe was ’t verstand haer soo geswind en vlunder?
    (770) Sy wist hoe Saul voer, die ’t vetst’ en gladste runder
    En ’tongel-tassigh Lam, ter offerhand behiel,
    Doen God’ gehoorsaemheyd voor offer-reuck beviel,
FEC. De waerheyd is genoegh van leugen-kracht bestreden,
    Bedenck eens (niet verruckt van eygen-driftigheden)
    (775) Wat ghy veracht; her-stel uw’ mis-verstand; en sterf
    Niet dwaes, maer red uw’ ziel uyt ’t eeuwige verderf:
    Noch eens, Me-vrouw, hebt met u self doch mede-lijden,
    En laet d’Aerdts-kettery en Wiklefs droomen glijden:
    Ick weet, en stel my in, uw’ Nicht sal heusheyt doen,
    (780) En met het leven self soo braven stuck vergoe’n:
IOH. God lof! dat ick het tal, dat om de naem des Heeren
    Gedoodt is met de Bijl, zy waerdigh te vermeeren!
FEC. Wat laet het ziecke breyn sich niet te vooren staen?
    Of sal de ondeucht nu voor Martelaer uyt-gaen?
    (785) De Duyvel heeft-se mee, Bels Priesteren sich priemen,
    En krabben ’t aensicht op, en rucken ’t vel in riemen.
IOH. De deucht gingh langh voor boos, het onderscheyt is wijd,
    Van onheyl datmen maeckt, of onheyl datmen lijd:
    O JESUS! kan ick my wel van verwond’ren spanen!
    (790) Van Antoninen, en Severen, en Trajanen,
    Uw’ Schaeps-koy soo veel leed, gelijck van Wolven lee,
    Doen was men yverigh, sacht-sinnigh en gedwee,
    Doen saghmen dat de Kerck haer zaedt schoot, door het dooden,
    En nauw en is men eens, de mutsaerden ontvlooden,
    (795) Men steltse self te werck, men grijpt, men vanght, en spant,
    Men parst, men nijpt, en dringht, men blakert, blutst en brant,
    Wat schijn? wat water-vers sal sulck een stuck verbloemen,
    Van die sich Jongeren, van sulck een Meester noemen
    Die ’t onkruydt met de Taruw, ter Oegst-tijdt gundt den groey?
[fol. D4r]
FEC. (800) Waer is verkanckerd lit ’t geen men niet uyt en snoey?
IOH. De kancker stuyt de snee; hier is noch hoop van redden:
FEC. De spruyten van uw’ zaed, de weer-ga van uw’ bedde,
    Of wie een vreemden Godt te dienen u gebied,
    Verdelgh en roeyse uyt; verschoon noch spaerse niet.
IOH. (805) Ghy stelt de dwalende, en die niet beter weten,
    En die na haer gemoed sich onbesproke queten,
    Met Gods af-vallige en last’raers in een lit,
    Wat onverstand, wat groff uyt-sporrigheyd is dit?
    Behalven dat ghy ’t nieuw’ na ’t oudt verbondt wilt vlyen:
FEC. (810) Hier leydt veel seggens in, dit wil mijn tijdt niet lij’en
    Ick kan u na den eysch niet dienen; want het swerck
    Der nacht, valt: gingh men ruw, het werde niet de Kerck,
    Maer wel des werelds macht en overheyd geweten:
IOH. Verbergh geen Sonne-licht, ga in u self geweten:
    (815) Men soeck geen eeuwen door, laet tuygen te Constans.
    Ieroen van Praegh, en dien gebraden B’eemsen Gans
    Daer Sigismund’ verstrickt, door soo veel Pape-monden,
    Rechtvaerdigh (kacks!) den eed, aen Ketters heeft geschonden.
    Doch uw’ geheugenis bereyckt hoe binnen Worms,
    (820) De Papen, na den draff, van soo veel winds en storms,
    Vast kreten Hemel-hoogh, men soud’ den Ketter kruyssen,
    De Vorst behiel sijn woord, en ’t veld alleen met druyssen.
FEC. Me-vrouw, ghy wrijft dit vuyl een ander aen, maer let
    Uw’ woorden dienaers heeft dien evel mee besmet,
    (825) Soo raeckte hier en daer, nu dees, nu die om ’t leven,
    En noch geen jaer gele’en Servetus te Geneven:
IOH. Wat dees of die bestond, gaet my in ’t minst’ niet aen,
    Ick tuygh (en ben getroost, daer op den slagh t’ontfa’en)
    Voor Godt, voor wien ick my in ootmoet nu verneere,
    (830) Dat ick noch lot noch deel met sullicke begeere,
    En dat ick voor Gods Throon ten oordeel (most het zijn).
    Veel liever met die lee, dan die het dee, verschijn;
    Dan had my dit gevaer niet over ’t hooft te hangen.
[fol. D4v]
    Van oyt doodts-vonnis dus uyt’s Rechters mondt t’ontfangen,
    (835) Ga ongerechtige, ick ken u niet, ga veer,
    Ghy storte mensche-bloed, en meynde Godt ter eer:
FEC. Me-vrouw uw’ seer en is geen sallif aen te strijcken:
    ’t En zy ghy uw’ verstandt, en doolingh af wild wijcken,
    Soo duchtick, vindevve ons nimmermeer vereent!
IOH. (840) Blijft gh’ in uvv’ ydelheyd en vvan-geloof versteent,
    En Godt de oogen des verstands u niet en open,
    Soo derf ick van uvv’ heyl en vvel-stand niet meer hoopen,
    By sijn barmhartigheyd soo onuytputtelijck,
    Bid ick, dat hy u met een nieuvven geest verrijck
    (845) (Want met vvel-spreeckentheyd heeft hy u over-goten)
    Die dan mocht dienen om sijn glory te vergrooten,
    Daer syse nu, eylaes! soo plots ter neder-vverpt,
    Vermidtse sich, op ’t geen daer tegen vvorstelt, scherpt.
REY.

Toe-sangh.
            O Londen, Koninghlijcke stadt!
            (850) Wat wond’ren siet men; ’t zy de oogen*
            Op soo veel trotse huysen swieren,
            Off op soo menigh kronckelend padt,
            Off op de twee-mael negen boogen,
            Off op uw’ grootste der revieren,

            (855) Off op uw’ Koninghlijcken Tour,
            Off op soo veel gewijde Chooren,
            Off op uw’ Herelijcke graven,
            Off op West-munsters wye vloer,
            Off op soo menigh trotsen Tooren,

[fol. E1r]
            (860) Off op uw’ wel gediepte haven,
            Off op den looden Pyramijd,
            Off op de menschen, died’er krielen,
            Off op de dartele Karossen,
            Off op het koren dat ghy slijt,

            (865) Off op u over-lade kielen,
            Off op soo veel geslaghte ossen
            Off eynd’lijck op ’t gekroonde hooft,
            En waer men meer uw’ waerd om looft.

Tegen-sangh.
            O Londen, moord-nest en geen stad!
            (870) Wat gruw’len toont ghy aen de oogen!
            De teems gaet bloedigh heenen swieren;
            Schavot en brugh, geswolle padd’!
            Op af-gehouwe koppen bogen,
            En Martelaren roode vyeren:

            (875) Een vuylen Kercker word uw’ Toer,
            De moord-galm klinckt in Pauwels Chooren;
            De asch, stuyft af en volt de graven,
            En verplaveyt der straten vloer:
            Trots, wrevel, moord-lust, haet, en toren,

            (880) Is uwer borg’re meeste haven:
            Geen overdaed en word gemijd,
            Van pracht, en hoovaerd siet men’t krielen:
            De kerck-deur staet ombeynt van Rossen,
            Daer uw’ Gods-dienstige mee rijd;

[fol. E1v]
            (885) Hoe woont de Godts-dienst in haer zielen!
            Maer ’t quaedst, alwaer s’het al ontwossen,
            In bloed en tranen vind uw’ hooft
            Haer smaeck, wie had het oyt gelooft!

Sluyt-sangh.
            HOe wil de Heer in arremoede,
            (890) Sich eynd’lijck dienen met de roede,
                Van swaer en veelderhande kruys!
                Als hy de misdaed soeckt te huys,
            Als hem in hart en oor, de wraeck-stem,
            Van ’t bloed, gestort om sijne saeck, klem:

                (895) Hoe wil de Thamis boven ’t boord,
                Gaen weyen in een mensche-moord!
            Hoe wil de blixem sich verheffen,
            En Pyramijd en tooren treffen!
                Hoe wil het pestilency-vuur,

                (900) De menight’ werpen over stuur!
            Hoe willen d’ acker-velden quijnen!
            Hoe ’t scharpste swaerd den honger pijnen!
                Hoe wil des krijghs-mans bus en dolck
                De man-slagh doen, van volck op volck!

            (905) Hoe wil de raserny de Grooten,
            En ’t Hooft noch in den boesem stooten!
                Want die sich smet met quaed op quaed,
                ’t Is wis, dat hy geen straf ontgaet.

Continue
[
fol. E2r]

HET DERDE BEDRYF.

BRIDGIS, DUDLEY.

HEer Gilford hou gemack, u bee is voor-gedragen,
    (910) Maer van uw’ Ega met dees antwoord af-geslagen;
    Ga, sprackse, bid mijn vrind, dat hy sich vergenoegh,
    En in de diepe wond geen nieuwe wieck en voegh,
    Het hart sou dadelijck in droefheyd onder-wellen,
    De beenen sidderen, het oogh van tranen swellen,
    (915) Slechts troosts verminderingh en aen-was van verdriet,
    Gevoelden wy uyt dit gesicht en anders niet,
    Wy sullen korts elck’aer in and’ren stand aenschouwen,
    Aenschouwen, dat het oogh geen tranen uyt sal douwen,
    Aenschouwen in een plaets, van scheyden noyt genaeckt
    (920) En daermen als de Son, in klaerheyd blinckt en blaeckt.
DUD. Doorluchtighste Princes, uw’ wel-gegronde reden
    Vernoeghtme, ’k houme dus getroost en wel te vreden:
    Heer Bridgis, siet ick sterf, en leyter tusschen ons,
    Yets bitters ’t geen de tijd die ruym en ope spons,
    (925) Niet in-gedroncken heb, dat moetmen over-treden,
    Vergeefme soo ick yets uw’ Achtbaerheyd mis-dede?
BRID. Beleefde Heer, hoe wringht uw’ reden om mijn hart!
    Hebt ghy my yets mis-daen? neen seker dat zy vart:
DUD. Ick ben my niet bewust van misdaed of van schulden,
    (930) Als dat ick ben de man, van die m’een-stemmigh hulde,
    Tot Scepter-draeghster van den Yer en Engels-man,
    Heeft dit de dood verdiend, daer was geen mijden an:
    Belangende de list treecken van mijn Vader,
    Ick tuygh voor mijnen God, des levens Bron en Ader,
    (935) Dat ick noch raed noch daed, in ’t minst’ daer toe en gaf,
    Geen varsch-geboren kind en wister minder af;
    En datmen my de lack soeckt op den hals te smacken,
[fol. E2v]
    Van dat ick socht de macht der Koningin te kracken,
    Door heymelick verstand met den we’er-spannelingh,
    (940) Indien men Wiath dit, door pijn, te neck uyt-wringh,
    Soo lijd’ ick ’t wreedtst’ geweld, dat d’aerde heeft, geduldigh,
    Want God en mijn gewis bekennen my ontschuldigh;
    Heeft Schoon-vaer sich, gelijck ’t gerucht, daer breed me weyd,
    Vergrepen in dit stuck, daer word d’onnooselheyd,
    (945) Van my en mijn Gemael te hevigh mee geteeckent
BRID. Self vrouw Elisabeth word deel-genoodt gereeckent,
    Van soo veel vyanden als haer vrouw Moeder had’
    Voor s’susters aengesicht beworpen met die klad’
DUD. Gekroonde koppen, ey! hoe laet ghy u verleyden,
    (950) Hoe wijd is uw’ gesicht van vvaerheyd af-gescheyden,
    Die door een ander siet en door een ander hoord;
    Wat heeft dit mis-verstand, baldadigheyd en moord,
    En haet, en vyandschap, en ongeval berockent!
    Wat is het klooff op klooff in Vorsten harte fockend’!
    (955) Soo vvierd Bouleyn beklaeght, gehaet, gedoemd, gedood,
BRID. Soo sit om ’s moeders haet de dochter noch in nood:
DUD. Soo vvord by vrouvv’ Mary’ Iohanna na gegeven,
    Als vvouse van haer recht niet af-staen by haer leven:
    Soo vvordse van de Nicht vervvesen en gedoemt
    (960) Soo vvord haer dood by ’t volck bemantelt en verbloemt,
    Maer ach! vvaer kanmen haer als dood-schuld mee belasten?
BRID. Men reeckent het des doods, nae ’t Rijck te derven tasten
    By leven van het oir.
DUD. Soo vvierd op Gods bevel,
    De Soon van Isaï gesalft van Samuel,
    (965) Als Kis-affkomelingh noch sat op ’s Koninghs Throonen,
    En om sich had de reecks van soo veel fluckse soonen:
    En soo men ’t seggen moght; het Stam-huys van Richmont
    Waer vind het sijn verschoon, soo niet op dese grond?
    Want Henrijck nauvvelijck ter hechtenis ontslagen,
[fol. E3r]
    (970) Bestond om Richards kroon de slagh te veld te wagen,
    Was Richard wetteloos, wat raeckt’ of roerden ’t hem?
    Hy was een Vorst gesalf en sprack eens Koninghs stem,
    Hem stond als onderdaen te buygen; niet te dreygen;
    En seecker aen de Kroon was hem geen nagel eygen,
BRID. (975) Hy was nochtans een spruyt, die uyt Lankastre quam
    Die oud’ en Konincklijck’.
DUD. Maer wetteloose stam:
BRID. Hun wettigheyd kost bus en degen best bepleyten:
DUD. Dan is hy wettighste, die machtighst’ is in feyten:
BRID. Soo doet hy: en soo wierd met weynigh krachts en hulps,
    (980) De Koningh Eduard, van Warwijck trots en wulps
    (Hy droegh nu dees’ nu die) ten setel in-gedronge,
    Al waer Lankastres vuyst de Schepter wierd ontwronge,
    De Vorst in Tour gesteld: toen wierter breed geweyd
    Op Eduards geslacht, en recht en wettigheyd,
    (985) Op Warwijcks trouw en deught: doen Warwijck dees we’erwraeckte,
    En Eduard het Rijck te bangh, ja ballingh maeckte
    Wierd ’s Koninghs recht verfoeyt, vervloeckt, vertrapt, verdruckt,
    Lankastre we’er als Vorst ten kercker uyt-geruckt,
    Ten setel in-gesalft, dien heetme doen den rechte:
    (990) Doen Eduard nu we’er om sijne saeck wou vechten,
    En vocht, en bove sloegh, doen was ’t: de Koningh leeft,
    Dat men de Vorst sijn recht, sijn Kroon en Schepter geeft!
    Dit erfde op den Soon, die wierd door loose treecken
    Des Ooms, van sijnen Throon verbannen en versteecken,
    (995) En Richard (ongelijck den Richard Leeuwen-hart)
    Ontfanght de Kroon der vierd’ en vijfden Eduard,
    En dood de gunstigen en dienaers van sijn broeder,
    En stelt in hechtenis de soonen met haer moeder:
    Met recht, doe om sijn recht, Lankastres stamme sprack,
DUD. (1000) Segh Richmond, die sich in de naem en troubel stack,
    Die, waer het stuck mis-luckt, een schellem waer geheeten,
[fol. E3v]
    En nu is sijn geslacht op ’s Koninghs Throon geseten:
BRID. Wraeckt ghy de wettigheyd der stamme van Richmond,
    Soo was de jonghste wil des Koninghs ongegrond,
    (1005) Dien volgens had vrouw Grey, geen recht, de Kroon te voeren?
DUD. Geen wil van Eduard beval dien last haer schoe’ren,
    Maer drie-derhande staet; wien ’t opperste gesagh,
    En vol-macht doe ter tijd alleen in handen lagh,
    Dit was haer sallevingh, hier droop de Oly-hooren
    (1010) Gelijck door Samuel op David van te voren:
BRID. Te onrecht vrouw Mary hier in dan weder-sprack;
DUD. En Jesses soon wel-eer geen Isboseth ontbrack:
BRID. De kop wierd Isboseth van sijnen buyck gesmeten:
DUD. De uytterlijcke wraeck is nu by God vergeten:
BRID. (1015) Maer niet geheel en al, wel somtijdts voor een tijd:
DUD. Hy, dien het wraeck-recht komt, scheld noch Mary’ niet quijt.
BRID. Als GHIL het leven mist kan ’t uwe saeck niet rechten.
DUD. Geen middel schorten hem, die alles vlack kan slechten.
BRID. Siet block, en bijl, en beul: de middel komt te spa:
DUD. (1020) De stam is noch niet dood, vier broeders laet ick na.
BRID. Maer tot een selve slagh, van sterven al verwesen:
DUD. Hun trouw en onschult sal heur wreedheyd licht belesen.
BRID. Sy zijn (schoon ’t waer alsoo) uyt eer en ampt geset,
DUD. Licht weder in-gewijd van vrouw Elisabeth.
BRID. (1025) Die dreyghtme t’elckens mee, door’t stael in ’t bloed te smoren.
DUD. Indien haer Wiaths mond, niet suyver had gesworen.
BRID. Men spaert Elisabeth het leven voor een poos,
    Tot dat Maria siet een spruyt, haer eygen kroos;
    Nu wil noch Parlement, noch volck haer dood bestemmen,
    (1030) Een Kettersche Vorstin, kan eed de macht beklemmen,
    (Dus luyd haer over-legh) en liever Henrijcks zaet,
    Indien Marias struyck geen telge na en laet,
    Dan Vranckrijcks Dolefijn, die ’t dan te beurt moght vallen,
[fol. E4r]
    Wijl hy door huwelijck de Schotten, aen de Gallen
    (1035) Te hechten, vaerdigh staet; Dan waer de Koningin
    De Schotse, sonder faut, door erf-recht, Na-satin:
    Hoe wou de Lely-vorst, door aen-was deser Kronen,
    De Yeren swoegen doen, de Engelanders hoonen!
    Dit vreest het Rijck en houd Elisabeth te lijff,
    (1040) Doch langer niet, als tot Maria moeder blijff:
    Dan sal de oude veet, gestijft door Spaensche treken
    En ’s Gods-dienst onderscheyd te heftiger uyt-breken,
    En werpen haer het een, of ’t ander op de neck,
    Eer hare list heur bloed, komt schoppen van het heck:
    (1045) Dus is ’t te weecken grond om gissingh op te bouwen,
    Een vogel in de lucht, noch aen geen snoer te houwen:
DUD. ’t Is verde (want tot noch trad’ s’ in geen Echten-staet)
    Eer yets geboren word; dan wijders dagh, en raed.



WESTON, FECKNAM.

WAt raed, wat middel dan? om d’in-gedroncke Leer
    (1050) Te knacken? om haer ziel te redden uit verseer?
FEC. Kunt ghy de zilv’re Maen van ’s Hemels Welfsel brengen?
    Off kunt ghy vyer en vlam door-treden sonder sengen,
    Off kunt ghy op de zee, gelijck op aerden, gaen?
    Soo sie ick kans en raed, ja seker val haer aen
    (1055) Bestry, bestorrem haer, gewis ghy sult haer winnen:
    Maer schiet ghy hier te kort soo set het uyt uw’ sinnen.
    Den loden Pyramijd’, steld eer sijn top op aerd,
    En steeck sijn steenen voet en wortel Hemelwaerd:
    Den Roomsche Obilisk, sal eer als kullick drijven,
    (1060) Eer ghy d’Aerdts-kettery uyt hare ziel sult wrijven.
WES. Men legh’ haer ’t leven voor, met vol verseeckeringh,
FEC. Die ’t lieft verliest ’t: hy houd het die ’t af-gingh.
WES. Een vollen overvloed van rijckdom sou haer dringen.
FEC. De rijcke (seghts’) in God, is rijck in alle dingen.
[fol. E4v]
WES. (1065) De vryheyd, waerdiger dan ’t leven stu haer voord.
FEC. Die lust en treck beheerst, is vry van boey en koord,
WES. Men soeck haer slechs een schijn van Roomsheyd in te preken.
FEC. Daer laetse strack het eynd’ van Spira tegen-spreken.
WES. Men bruyck een woorden-net, en door verlof des Paus,
    (1070) Het Heylige bedrogh.
FEC. Sy ken de Roomsche saus
    Sy weet van alle list en dubbel-sinnigheden:
WES. Men win geen doeckjes meer om waerheyds helle reden.
    De waerheyd kan genoegh voor Kettery bestaen,
    Men stelle rustigh voor, men dring’er hard op aen,
    (1075) Sy word somtijdts gepranght doch heeft in ’t minst’ te wijcken:
FEC. En echter logen-kracht wil geensins wimpel strijcken.
WES. Soo isser geen verlegh men geeff haer Lucifar
    Ten vollen over, want ick niet meer hoopen dar.
FEC. My deert, dat sulck een spruyt, bene’en de achtien jaren
    (1080) Half in haer kindsheyd dus in ’t afgronds Poel sal varen!
WES. Heeft bee, noch bedeloft, en wat haer meer bevocht
    Dat soet en lieflijck was, gansch niet op haer vermoght,
    Men neem’ de toe-vlucht eens tot felle dreygementen,
    Men soeck’ haer tederheyd, gans levend’ in te prenten,
    (1085) Het klimmen op ’t Schavot en ’t openbaer schandael:
FEC. Hier blijft sy ongekneust gelijck een muur van stael,
    Sy heeft het sich getroost en ree ten deel geleden:
    Doen sy voor soo veel tijd, ter Vierschaer in most treden
    Met Thomas kramer, en drie Swagers, en Gemael,
    (1090) Bestuuwt van Hel’bardiers: Op datse ’s levens pael,
    En uytterste besteck, in ’t Vonnis hoorde lesen:
    Dus heeftse vroegh geleerd, te sidd’ren noch te vreesen:
    Men droegh de Recht-bijl voor, hun steeds in’t oogh, een wis
    En seecker merck van dood, en dood-schult: O sy is
    (1095) Al in de wol geverft, de schaemt-rock is versleten,
[fol. F1r]
WES. Door ’t sien van Beul en Bijl werd’ haer de moed verbeten.
FEC. De Beul is maer een mensch: de Bijl en siet sy niet,
    De voor-gespanne douck het oogh de schrick verbied.
    ’t Is alles krachteloos.
WES. Dus segh ick weer als voren
    (1100) De ziel door ’t hard verstand, lijd schip-breuck, blijft verloren,
FEC. O! dat het hier by bleeff! ach waer ’t haer ziel alleen?
    Haer Vosse-tongh en list, treckt meerder zielen heen:
    Sy weyd in onsen oest: Een Juffer, die haer diende,
    En stijff en starck tot noch, de Kerrick hiel te vriende,
    (1105) Is door haer ’t over-tael althans soo wijd gebracht,
    Dat sy ’s Kercks pleghtigheyd als guychelspel belacht.
WES. O Duyvel, bruld ghy noch, als felste aller Leeuwen!
    Om die geen schildwacht houd, als wildbraed in te slewen!
FEC. En ARDINGH die sigh nau, uyt’s afgronds stricken red,
    (1110) En af-wascht en verdrijft de ingegete smet,
    Word hard van haer bestoockt, heeft veel van haer te lijden,
    Soo dat sijn moedigheyd nau stand houd in het strijden.
WES. Hy stop de ooren toe met wasch van beter weet,
    In twijffel roup hy niet, de grond, waer op hy treed,
    (1115) Sint Peters Sleutelen neem’ hy voor held’re fackelen,
    Al waer het duyster is.
FEC. Sy doet hem ’t harte quackelen.
    Sy bulckt en buldert brusch op Romen: ’t geen sy leest,
    Van Babylonsche Hoer, van Antichrist, van Beest,
    En wat Sint Ian al meer als wangestaltigh tekent,
    (1120) Word in haer breyn voor Room’ of Roomsche Kerck gerekent.
WES. ’t Wanstaltigh herssen-vat, ontfanght een buyghsaem stof,
    Die word’ter ingedruckt, die hout’er ’t maecksel off.
FEC. ’k Heb by de Koningin een paer beschaemde wangen
    Gekregen; om haer tijd en leven te verlangen.
    (1125) Twee dagen gund de Nicht. Mijn vlijt en arrebeyd,
    Heeft yligh nat gemaeckt, geplought en ’t zaet gespreyt,
[fol. F1v]
    Maer alles vruchteloos, het was versteende aerde.
WES. Wat sprackse, toen ghy haer doods-uytstel openbaerde?
    Hoedanigh was ’t gebaer? een blijd’ of droeve luym?
FEC. (1130) Haer spreken was geveynst, haer aenschijn scheen my ruym
    Soo vrolijck, als te voor: Als sy dees antwoord paste,
    Na dat haer besigheyd yets aen’t papier belaste.
    ’t Geen ick gesproken heb, was niet in sulck een sin,
    O Fecknam, dat men dat mijn Nicht, de Koningin,
    (1135) Op nieuw verwittighen off overdragen soude,
    Noch was niet, om als noch, het leven te behouden.
    Ghy zijt te wijd van ’t spoor hebt ghy u sulcx verbeeld
    Ick tuyge dat my thans, dit leven soo verveeld,
    En dat mijn een’ghe lust, en wat ick meer begeerde,
    (1140) (Die sedert uw’ vertreck seer aenwiesch en vermeerde)
    Na ’t eeuwigh leven is, En dat ick straf noch dood,
    Vermits haer Majesteyt dit eenmael soo besloot,
    Alleen niet achte, maer die geern’ en willigh lijden
WES. Die ’t eeuwigh leven liefd, sal slimme paden mijden.
FEC. (1145) Toen heb ick haer met ernst, haer dolingh voor-geleyd,
    En voor de heyl’ge Kerck ten uyterste gepleyt:
    Hoe klaer; hoe overtuyght; en wat ick dreef; of porde;
    Haer ooren zijn vereelt, haer hart is vet geworden:
    Niets isser datter heght ’t is alles af-geschampt.
WES. (1150) Wy hebben ons vol op, gequeten in ons ampt.
    Ick wende aen Dudley mijn uyterste vermogen,
    Maer heb hem meer noch min, dan eene Rotz bewogen:
    Sy komen Satan toe: men wasch’ de handen aff:
    Sy gaen, men bid’ niet meer, uyt dees in d’eeuw’ge straf.
REY.

Toe-sangh.
            (1155) BRittanje wierd ter Kroon gewijd’t,
            Als daer dien Brutus, dien beleefde,

[fol. F2r]
            Sigh met sijn Teukren neder-smijt,
            Na dat hy langh en langh om sweefde:
            ’t Cyklopisch zaet nam nau de wijck,

            (1160) Brittanje wierd een Koninckrijck.
            Als Caesar Fransse trotsheyd fnuickte,
            Behiel Kassibellaun’ het veld.
            En Vorst Kunobilin’ gebruyckte
            Een eygen Stempel op sijn geld:

            (1165) De nabuur liet dien Wollif slapen,
            Off sagh sin eygen scha geschapen.
            Brittanje midden in de zeen,
            Met vlotte vlotten te genaken,
            En van de wereld affgesne’en,

            (1170) Kan eerst in Christen-yver blaken:
            Emetrita ter vlam instort,
            Als Lucius gedompelt word
            Den oppersten Hierarch van Romen,
            Die langh, die rijcken hiel aen band,

            (1175) Dorst langh, Brittanje niet betomen,
            Als met eens andren werelds land
            Wierd met Brittanje en haer Vorsten
            Geleeft, als die geen jucken torsten.
            Brittanje sagh haer Scepter-drigh

            (1180) De wijde wat’ren over-stappen,
            De Fransche macht gevoelden sigh,
            In Vranckrijcks hart op ’t harte trappen:
            Men kroont den Koningh te Parijs,

[fol. F2v]
            Den Engelschen, op Fransche wijs.
            (1185) De Koninghen ’s rijcks macht op boude.
            Door Koninghen is ’t Rijck vermeert,
            In Koninghen is ’t Rijck gehouden:
            ’t Zy hoe men’t soeckt, of wend, of keert,
            Door Koninghen is ’t Rijck ge-eert.

Tegen-sangh.
            (1190) AL was het oyt, als is het nu,
            Door nijd, en tijd, wiens stale reecken
            Van tanden onbeschaemt, en ruw,
            Gesloote Kroon en Scepter breecken,
            (’t Geen nu een Koninginne schopt)

            (1195) Word light, een Koningh uyt-geklopt,
            Word light eens Koningh onder-Koningh,
            Ter dol en droncke dolck gedoemt:
            Word light met ydele verschoningh,
            De dood bemaskert, en verbloemt:

            (1200) Word light den Koningh self gespanne,
            Word light de Koningin verbannen.
            Word light des Koninghs huys vervloeckt,
            Word light den Koningh aff gesworen,
            En in een vanckenis gehoeckt.

            (1205) Word light in bobbelende tooren,
            De deghen van sijn leer ontkleet,
            (De deghen dick met bloed bespeet)
            Word light baldadigh uyt gekreten:

[fol. F3r]
            Met sulck een degen hebben wy,
            (1210) Het juck van onsen neck gesmeten,
            En sulck een degen hou ons vry:
            En sulck een degen sal hem kelen,
            Soo by om onse val wil spelen:
            En sulck een degen sal sijn strot,

            (1215) Beknelt van dese vuyst, door-rijgen,
            Aleer hy weder het genot,
            Van Staf, of Kroon, of Throon sal krijgen.
            En dus word licht den vroomsten Vorst,
            Met naem van Vader-beul bemorst,

            (1220) Om’t boose doen, met schijn te stercken:
            Soo dat dus light in Britte-land,
            Een zee gaet, boven alle Kercken.
            Dus treed men’s Koninghs eer, verpant
            Soo hoogh en dier, gansch brusch in’t sant.

Sluyt-sangh.
            (1225) GHy loopt te wijd: ghy soeckt te vard:
            Het nughter breyn, en schrickigh hart,
            Verbeeld sich vremde mymerijen,
            ’t Maeckt van sijn herssen-schotel self,
            Een ruym en gestoffeerd gewelff,

            (1230) Van naar’ en diepe schilderijen.
            Soo langh geen staert-star aen de pool
            En dreyght: Soo langh een witte stool,
            Des Priesters lenden sal om-gorden;

[fol. F3v]
            Soo langh de Britten-landsche staet
            (1235) (Na Morus drift en blinden raed)
            Niet dom, twee-koppigh soeckt te worden;
            Is ’t veel te ydel dat ghy vreest.
            Soo langh men saghte Roosen leest,
            Van Roose-telgen, niet van distelen,

            (1240) Is onse Roose-gaerd geen bos;
            Om Leeuw’, of Beer, of wilden Ros,
            Off Pad, of Arend in te nestelen;
            Doch soo het blatje eens verkeert,
            Dat word ons door de tijd geleerdt.

Continue

HET VIERDE BEDRYF.

IOHANNA. REY. ELLIN.

(1245) HOe doff klonck my in ’t oor het steecken der Trompetten,
    Toen ’t hoogh en lager Huys my in de Rijcks-throon sette,
    Van Eduard, mijn Neeff, by sullick’ een basuyn!
    Die my ter slaght-banck roept om mijn gedoemde kruyn,
    (Des Heylands naem ter eer’) de slaght-bijl toe te reycken.
    (1250) God loff! ick heb geleerd te blosen noch te bleycken.
    Geloutert, door de reecx van soo veel ramp en roy.
    Gepayt, door ’t eygen lot van Jesus lam’re-koy.
    Gemoedight, door de moed van soo veel Gods-getuygen,
    Met langhsaem vuur gebraen in saem gebonde duygen.
    (1255) Gehartight door de les, die telckens open leyd,
    Wanneer men ’t oogh, op’t boeck der blijde boodschap, spreyt.
    Getroost door ’t heerlijck loon, en ’t eyndeloos vergelden,
    ’t Geen in d’opstandingh, der rechtvaerdigen; de helden
    Van Iesus kruys-banier word rijck’lijck toe gediend.
[
fol. F4r]
    (1260) Gesterckt door ’t voor-treen van mijn man, mijn trouwen vriend,
    Op dat my dese moed, in nood, niet af en trede
    Staet-dochters staet my by, in vyerige gebeden,
    Ghy zijt het die alleen van ’t Konincklijck getal,
    (My voren toe gestaen) van soo veel ongeval,
    (1265) Sult tuygen, ja met een, sult deel-genooten wesen
    Indien ick anders ken uw’ saghten aerd in desen.
REY. Och! och! wat gaet ons aen! De Slaght-bijl word gewet
    Op dit onnoosle Lam! die strack de romp ontset
    Van’t heerelijckste kroost, en ’t Konincklijcke maecksel
    (1270) Onteerlijckt: Koningin MARIA! wat uyt braecksel
    Van Yslands ongediert, wat booser Slangen spogh,
    Heeft uw’ onnoselheyd gevoed in stee van sogh!
    Och off het mooghlijck waer, in vuur op vuur te springen,
    Door ’t ondoordring’lijck sneeuw’ der Orkades te dringen!
    (1275) Om dus dit heyligh hooft te redden uyt de nood!
IOH. Sterck, dochters, mijn gebedt, voor ’t aengaen vande dood.
            O IESUS, in uw’ heyl’ge naem,
            Wy Wormkens ons knye-oxels vouwen,
            Want door de dood hebt ghy behouwen,
            (1280) De macht van Aerd’ en Hemel saem.
            Ghy hebt in Babels duyst’re nachten,
            Uw’ woord in mijne mond geleyd:
            Ghy hiellipt my d’aenlocklijckheyd
            Des levens kloeckelijck verachten:
            (1285) Sie op my neder in de nood.
            Demp in my (Heer!) des vleysches broosheyd,
            Neerslaghtigheyd en moedeloosheyd,
            In ’t aengaen van de wrange dood.
            Laet, bid ick, op mijn neder trecken,
            (1290) Uw’ heyl’ge Geest, die Hemels Duyff,
            De reynigheyd uws bloed-brons, schuyff
[fol. F4v]
            Togh over al mijn snoode vlecken.
            Op dat ick voor het aengesicht,
            Des grooten Vaders mach verschijnen,
            (1295) Wiens Throon, omheynt van Cherubijnen,
            Staet in het ontoeganck’lijck licht.
            O Heyland! weest hier in mijn voorspraeck
            Op dat ick niet vergeten blijff.
            Weer bid ick, mijne swackheyd stijff,
            (1300) Op dat ick kloeck doods klove door-raeck.
            En reken haer geen schult, die koen
            Uyt eenen averechtsen yver,
            Doen stroomen een te bloed’gen vyver:
            Sy weten (Heer!) niet wat sy doen.
            (1305) Maer breeck veel liever, met de hamer
            Uws Godlijck woords, hun hart in tween:
            Op dat sy u bekennen, geen
            Gescheps verstroyer, maer versamer:
            Geeft zegen aen dit bloeyend Rijck:
            (1310) En aen het hooft der Majesteyten,
            ’t Geen sigh besoedelt, met de feyten,
            Niet Konincklijck; ’k swijgh Christelijck.
            Wy smeecken ’t u in uwen name
            Die ons alleen gegeven is,
            (1315) In welck het saligh leven is,
            Verhoord ons Iesu: Amen, amen.
    Nu voel ick my gehard; ick voel een nieuwe klaerheyd
    My zijgen in ’t gemoed, door alle angst en naerheyd:
    Ick wacht nu niet, maer hoop, in elcke oogenblick,
    (1320) Dat ick ter doodwaerd word geroepen, sonder schrick,
    Ontsteltenis of vrees, sal ickse tegen treden.
REY. O God! om uwen ’t wil, wat wordter niet geleden!
    Bestraeld uvv’ Geest de mensch met sijn door-dringend vuur,
    De svvackheyd set sigh pal, gelijc een Kop’re muur:
[fol. G1r]
JOH. (1325) Hoe dick heb ick gewenst: ja yverigh gebeden,
    Dat God uyt d’ak’lijckheyd des tranen-dals benede,
    My tot de saligheyd sijns rusts togh opwaerts droegh,
    Als my een soete smaeck daer van om ’t harte sloegh:
    Nu is ’t geen voorsmaeck meer, ick siese oogen-schijnlijck
    (1330) Ick sie den Hemel op! met reden valt my pijnlijck,
    De tijd, die my soo lang van hare maeltijd houd!
ELLIN. Wat yslijck schouspel! ay! o schrick! mijn hart word koud!
JOH. My dunct ick hoor een Kar, aen ’t gieren van de raderen:
    Wel wat vertoont sigh hier, laet my ter veynster naderen.
ELLIN. (1335) Me-vrou och! hou gemack! onttreck u uyt den drangh
    Van’t aerdsch; de wereld ga en tobbel haren gangh:
    Ey wilt uw’ soet gedacht dat bid ick, onderhouwen.
JOH. Wat sigh hier op doet laet voor ’t laetst my eens beschouwen,
ELLIN. Een schouspel dat uw’ ziel te bitter treffen sal!
JOH. (1340) O! Gilford! Gilford! O! most dan dit bits geval,
    Uw’ kop, o jonger Held! om mijnent wil beschieten!
    En dus u edel bloed ter wij’er wond uyt vlieten!
    Hoe gaept de wond! ay sie waer romp en schedel leght!
    Ick wil niet loochenen dit bittere gereght,
    (1345) Dat ghy verweldigen, en door hebt moeten streven
    Heeft ’t brossche vlees al vry beangstight en doen beven,
    Geen nood: ghy hebt volstreen: het moedight my ter reys
    Komt my de maeltijd voor, die ick in Gods Paleys,
    Soo heerlijck, blinckende in suyveren gewaden,
    (1350) Met u sal doen, soo komt de dood my veel te spade,
    Soo touftse veel te lang en ’t dunct my duysend jaer,
    Schoon hare bitterheyt tienmael verdubbeld waer,
    Eer ick haer smaken mach, om een streecx na de Poolen
    Te stijgen: waerde vrind, zijt God in vree bevolen.
REY. (1355) Waer zijnw’? in wat gewest? heerst een Cambyses hier?
    Die ’t vel eens Vaders trock, gelight van been en spier,
[fol. G1v]
    Om het gestoelt, en dee de Soon daer binnen sitten?
    Off springt de tijd te rugh na aver-oude Britten?
    Die al haer gasten aen’t afgrijsselijckste beeld
    (1360) Op-offerend’, terwijl den eene wierd gekeelt,
    Den and’ren tot ’t gesicht van sulck een schouspel dwongen:
    Off zijnwe, daer de Vorst sijn Ega heeft gedrongen,
    Te bruycken tot een Kroes des Vaders beckeneel?
    ’t Is niet genough de Bloem te majen van haer steel,
    (1365) Men moet het teer gemoed eerst met dien gruwel pijnigen!
    Noyt heeft sigh Magmetaen, noyt Sapor, dien fenijnige
    En Christen-hatende in sulck een stuck verlust:
    O wreedheyt sonder ga! een wreedheyd daer Prokrust’
    Busyr’ en Diomed’ niet toe gehartight waren.
    (1370) O wreetheyd noyt bestaen by vinnige Barbaren!
    Daer kloppense, o wee! nu isser schut noch schild,
    Daer desen slag op steuyt, och! och! mijn harte trild.



BRIDGIS. IOHANNA. REY.
MY roud dat ick u steur, met dit ontijdigh kloppen:
    Princes ick kost het leed alleenigh niet verkroppen,
    (1375) Doch krab ick in uw’ wond en raect het u de ziel,
    Als u voor oogen komt, hoe kloec uw’ Gilford viel,
    Soo swijgh ick.
JOH. Neen, o neen: ’t is balsem in mijn wonde,
    Indien hy sigh gehardt en rustig heeft gevonden,
    Doch was hy lusteloos en ingestort van moed,
    (1380) Een anders fael-greep, maeckt dat men de sijn verhoed.
BRID. Hy trooste op uw’ vvoord sigh dus van u te scheijen:
    Als hem de jongste vvil der Koningin, Offleje
    (Een Schepen van de Stadt) voor ’t laetst voor oogen leyd:
    Ghy vindme, spreeckt Dudley, gevvilligh en bereyd,
    (1385) Kan ’t leven off de dood de Koningin gerieven,
[fol. G2r]
    Ick leeff, of sterff, en volgh haer Majesteyts believen.
    Hier op word dadelijck, ’t gewapent rot, een ringh,
    Die Gilford, die Weston, Offley’ en my bevingh:
    De hart-zy sloot Weston de rechter zy Offleje,
    (1390) En ick de rugh: Dus trad de eere der Dudlejen,
    Gematight, onbedeest, en even moedigh voord.
    Niet anders als de geen, die van een vreemden oord,
    Door taels onkund, sigh noyt om eenigh woord ontstelde
    Soo troff, noch raeckten hem des vollicks klacht of schelden.
IOH. (1395) Weston was onderwijl verlegen om de ziel?
BRID. Ia seecker, die Dudley in sijn gedachten viel,
    En aenhiel om voor ’t laetst’ hem Roomsheyd in te teemen.
    Soo sou de heyl’ge Kerck hem in haer hoede nemen
    Soo waer haer offerhand en af-laet, bee, en mis
    (1400) Een reddingh voor de ziel uyt haer verdoemenis.
    Ghy hindert (seght Dudley) mijn opgetoghe sinnen,
    Die voor dees besigheyd, geen meerder soetheydt vinnen;
    Het voeght mijn korten tijd dat ickse nu bestee,
    In een hart-grondelijck’ en innerlijcke bee.
    (1405) Met naeckt men Tourhil: geen oogh en kan bereycken,
    Tot daer de bruyne wolck des volcks begint te bleycken.
IOH. Nieus-gierighe is ’t nieu? o neen; ’t schied’ reys op reys,
    Dat’s Scharrep-reghters Bijl, gelijck een scharpe Seys
    Ontsagb’re koppen maeyt van Hartoghen en Graven,
    (1410) En uw’ nieusgierigheyd, en lust is niet te laven.
BRID. Hy spreeckt in ’t kort voor sijn en uw’ onnooselheyt.
    En wenscht het Rijck, de Stadt, het Volck, haer Majesteyt,
    En d’onderdruckte Kerck, veel voorspoed, heyl, en segen,
    En is om sijn gebed te spreken neer gesegen:
    (1415) De Scharrep-reghter bid hier op vergiffenis,
    God, seght hy, reken niet ’t geen u vergeven is:
    Hy keert sigh andermael na ’t volck, en heft de oogen,
    Van tranen vol gevloeyt, en handen na om hooghe,
    En seyd we’er: Bid voor my; O Iesu ick omhels
[fol. G2v]
    (1420) Uw’ lijden: neem mijn geest. strack houd een lapje vels,
    Het lichaem en het hooft een weynigh maer gebonden:
    De Bijl valt andermael, het bloed schiet uyt de wonde,
    De ziel ten lichaem uyt na d’onbepaelde grens,
    De tranen uyt het oogh van menigh duysend mensch.
    (1425) De Scharrep-reghter ’thooft opvattend’ by de haren,
    Riep luyds keels uyt: God wil haer Majesteyt bewaren:
    Soo werd hy, die haer haet en vloeckt, gedoemd, gedempt;
    Soo moet hy ondergaen die in haer onheyl stemt:
    Strack was het volck gedeeld: al wie in Paepsheyd brande
    (1430) Riep vrolijck amen toe, en klapte in de handen:
    Een ander keert sigh om, en wenste geen geluck,
    Maer doemde met sijn oogh, dit soo verdoemlijck stuck:
    Strack wierd het lichaem, met een Karre wegh gereden,
    Om in de Tour-kapel ten grave te besteden.
REY. (1435) Om dees ellendighe te tenten in haer seer,
    Op dat de wije wond uyt bloede meer en meer.
IOH. Bereydmen my de plaets, al waer men Gilford plaetste.
    Dat vergenoughtme noch, dat doet my wel voor ’t laetste:
    En rold een selve sarck, op d’een en d’and’re pot,
    (1440) Soo tarten wy de trou, soo guntmen ons het lot,
    Der vrou, die, om de quael die haren man gevoelde
    Die ongeneeslijck was, sigh aen hem vast verwoelde
    En in de golven smeet, elck anders deel-genoot,
    In ’t bed, in smart, in vreught, in leven en in dood.
    (1445) Heer Bridgis och heb danck voor uw’ mee waerdigheden,
    Voor soo veel gunsts en goeds als my uw’ heusheyd dede:
    En gunme, heb ick noch een stipje dat ick leeff,
    Dat ick in eenigheyd mijn afscheyd neem en geeff:
    Op dat ick uyt-werck yets, noch leggend in ’t gedachte,
    (1450) En eystmen my, soo klop; ick koom; en sal niet wachten.

[fol. G3r]
REY. IOHANNA. ELLIN.
NU nijpt de nood: O wee! och! och! och! och! och! och!
    Wat troost! wat toeverlaet!
IOH. O Maeghden spaen u togh;
    Ghy maeckt uw’ oogen dick en rood’ en blind van krijten,
    En laet der tranen silt het wanghe vel door bijten:
    (1455) Besadigh, matigh u, uw’ droefheyd is te heet,
    Vergun mijn geest wat rusts, geen weenen stut het leet,
REY. O Maeghden! ween! o ween! en treur u aff, en later
    Geen stip van aff. och! och! of schort het u aen water,
    Soo krab de boesem op, en ruck de hayren uyt,
    (1460) En open met misbaer, ’tgeen ghy in ’t hart besluyt.
IOH. Getuyghen van mijn smaed en weder-waerdigheden,
    En deel-genooten self van ’t geen ick heb geleden,
    Getrouwe Iufferen, dit jam’ren en misbaer,
    Ontroert mijn ziel en maeckt mijn lijden ruym soo swaer.
    (1465) Wie isser, van een Vrou beneden ’t hart gedragen,
    Wiens leven scheut-vry is van ramp en quade slagen?
    Bysonder, staet hy met onnoselheyt te prijck,
    Soo is sijn leven ’t wit van alle ongelijck:
    Waer was een tijd by ons, off onser Oud’ren tijde,
    (1470) Dat hy geen overlast, ja self de dood most lijden?
    Ick bid u laet eens aff, het is genough geschreyd
    En hoop mijn druck niet op door dese treurigheyd,
    En mateloosen rouw: laet dit, ja ’t moet, u troosten;
    Men kan in ’t lijden my niet reeck’nen met de boosten;
    (1475) Dat men te rade ga met d’alderstrenghste wet,
    Mijn grootste misdrijf, bracht dit vonnis nimmer met:*
    En sal men hier aen sich, als aen een misdaet kreunen
    Dat ick de tijtel van Vorstin my aen liet leunen,
    ’s Is soo geringh, dat self der Rechteren gewis,
    (1480) Van ongerechtigheyd al overwonnen is.
[fol. G3v]
    Ellin mijn trouwe hulp, heb ick op u een bede,
    Soo gaet na vrou Cat’rijn’ mijn suster, die nu mede
    Door druck in tranen smelt, en spreeck haer van mijn end;
    En geeff haer uyt mijn naem dit nieuwe Testament,
    (1485) Tot ’t laetste afscheyts pand, en jonghst gedachte teken,
    Ick hebber in geset al wat ick niet kan spreken.
    Ellin wat is den mensch! een bloem van weynigh tijd,
    Een damp, een wind, een bel, een bies die ’t mes af snijt.
    Schijnt hem een vaste grond van voorspoet toe te knicken,
    (1490) Hy bout’er op, als kost dien regel niet verschricken,
    Ontvalt hem’t los geval, hoe ras druckt tegenspoed
    Des werelds ydelheyd en onlust in ’t gemoed!
    Wilt u in grootheyd dan, niet ancker-vast vertuyen:
    Wat hoogh is lijd gevaer en last van alle buyen,
    (1495) Maer heght uw’ hoop op God, wie hem in ’t herte neemt,
    Is noyt van toeverlaet, en troost, en hulp vervreemt:
    Volhard by ’t reyn gelooff, dit staet nu sonder schricken
    Als goud in ’t vuur ter prouff: en laet u niet verstricken
    Door roup van heyligheyd, en outheyds roem, of naem
    (1500) Van onvervalsten text, of ’t ander beusel-kraem,
    Off beevaerd, of verdienst, of mis, of bee der Papen,
    ’t Zijn kussens, om in sond, te saghter op te slapen.
    O wacht u voor de geen die God te kennen seyd
    En sijnen broeder haet: Een grond daer Room’ op leyd:
    (1505) Hier gaet men Cains wegh, hier moord den broer den broeder,
    Hier word hy vry gekent van haren opper-hoeder:
    Hier swaeyd men ’t Moord rapier, hier is m’ in Gods verbond,
    Hier neemt men d’ouwel, ’t brood des levens in de mond,
    By d’Arragonsche Leeuw, en Fransche goude Lely:
    (1510) Soo hanght m’ aen eene riem ’t Moort-recht en ’t Euangely:
    Soo sluyt men Lammeren en Wolven in een perck,
    Soo smoockt men Belsebub en Iesus in een Kerck.
    O wacht u voor de geen die met gemaeckte woorden,
    Tot aenwas syns gewins seer garen u bekoorde;
[fol. G4r]
    (1515) Waer laest’ ghy oyt van Mis, of waer van Vagevuur?
    Waer voor men ’t bidden houd soo noodigh, en soo duur,
    En daer men ’t offren eyscht, om hare vlam te minderen,
    Hier leyd een geld-wel t’huys voor Romen en haer kinderen.
    O wacht u voor de geen, die ’t edele vernuft,
    (1520) Gods gave aen den mensch, wanschapen en verbluft,*
    En blindhoct om ’t geheym van Gods-dienst op te spitten,
    En daer men mal moet zijn, sal wijsheyd ’t hart besitten:
    Geen stuck, hoe ongerijmt, dus word het goed gemaeckt:
    Geen reden, hoe gesondt, dus wordse licht gewraeckt:
    (1525) Dus kanmen op dees broods hervormingh, amen seggen:
    d’Alomheyd houftme dus, noch kanme wederleggen:
    Dus kanme wis en vast en sonder wrougen treen,
    Op noodlot, Vagevuur, twee Willen, en soo heen:
    Maer let wat blaeu verlegh, en wat wanschapenheden,
    (1530) Gebruyckt hy, die ’t verstand een keten soeckt te smeden.
    O wacht u voor de geen, die mensche bloed vergiet
    En God te dienen meent: Soo spreeckt den Heyland niet,
    Die ’t raedsaem vond de tarw, geen onkruyd uyt te wijden,
    Maer ’t onkruyd in een bos te saem’len na het snijden,
    (1535) Om aen’t verteerend’ vuur te geven, t’zijner tijd:
    Daer men d’eenvoudige, en die sigh eerlijck quijt,
    En vroom, die des bewust, noyt boosheyd heeft bedreven,
    Die God en sijn gewis, soeckt ernstigh te beleven,
    Van kant helpt, om een punt, dat veel, of ongewis
    (1540) Off duyster, of versiert, of meest onnoodigh is,
    Nu leggend door besluyt der Vad’ren bloot en open,
    (Want wat eerst open lagh, word noyt in twist geropen)
    Daer kijckt den Duyvel uyt, daer word sijn raed gepleeght,
    Geen gruwel, hoe mismaeckt, die dese over-weeght,
    (1545) Daer pronckt de Lam’re-rock, maer om een Wolf gehangen,
    Daer sterft d’omsichtigheyd en leeft het gift der Slangen,
    Daer word de Wacht-hondt een Hyën, de Duyf een Gier,
[fol. G4v]
    De Hen een Basilisck, het Lam een Tyger-dier,
    En Iesus Tempel sluyt gedrochten, en geen Kinder,
    (1550) Terwijl den harder word een strooper en verslinder.
    O wacht u voor de geen, die anderen verdomt,
    En uyt den Hemel sluyt, wie niet tot hem en komt,
    En die sijn saligheyd volmondigh wil verwedden,
    Soo ymand, die sigh uyt sijn dool-hoff socht te redden,
    (1555) De saligheyd beerft: ja wacht u voor de geen,
    Daer moord, nijd, bitterheyd, en wraecklust is gemeen.
    Bedenck dit als ghy zijt in ongeval en smarte,
    En als mijn jonghste wil beroer het u het harte.
ELLIN. Ick danck u, o Me-vrou, ick danck u voor het goed
    (1560) Voor soo veel trouwe sorg en hulp als ghy my doed:
    O! God vergeld’ het u, en wil u voorts verwaerdigen
    Ten jonghsten dach te sien d’opstandingh der rechtvaerdigen
    Op dat ghy eeuwigh leeft, in ’t eeuwigh durend’ Rijck!
JOH. Ick danck u voor uvv’ vvensch: en vvensch u des gelijck.
    (1565) Vriendinnen ’k heb veel hulps uyt uvve trou genooten,
    En soo veel steurnis heeft uvv’ yver noyt verdrooten:
    Nu moet het zijn: vaer vvel, och! och! hoe dus bedruckt!
    My dienst doen vvas uvv’ vvensch en ’t heeft uvv’ lust geluckt,
    God moet uvv’ looner zijn, ick ben te onvermogen:
    (1570) Sy kloppen: laet my los: hoe dus door rou bevvogen!
    Sy kloppen andermael: och! och! ontsla my toch.
REY. Noch stijver klopt ons hart. och! och! och! och! och! och!
REY.

Toe-sangh.
            MARIA siet ghy onbeschroomt,
            Hoe dit onnosel bloed aff stroomt?

            (1575) En vrees-je voor geen weder-wraeck,
[fol. H1r]
            Soo vrees ten minste voor hun schimmen,
            Die sullen in uw’ eerste vaeck,
            V strack besproken en begrimmen.
            De sparck-vlam van hun roode toorts

            (1580) (Doch eghter witter dan nu handen,
            Geverft in soo veel bloeds en moords)
            Sal u het vuyl geweten branden;
            Sal uwe keel de klanck verstoppen:
            En ’t lijff doen sidderen en kloppen:

            (1585) En geeft ghy u op nieuws te rust
            Soo sal s’ op ’t onversienst u naken:
            Dit sal u, krijght ghy etens lust,
            De spijs, als asch en kool doen smaken:
            Sy maeckt het u te moe; te bangh;

            (1590) Des nachts, des daeghs, uw’ leven langh.
Tegen-sangh.
            NEen, neen; Maria vrees geen schim,
            Geen Christen-ziel en komt de kim
            Des werelds, tradse in het Rijck
            Der rust, door wraeck-lust omme dolen;

            (1595) Al trof haer ’t grootste ongelijck,
            Sy laet haer wraeck-recht, God bevolen.
            Geen
Ursel is Iohanna Grey,
            Noch geen Aethereus, Prins Gilford,
            Die lichter, uyt de Ceulse wey
            (1600) Der Hunnen Koningh op den tril stort,
[fol. H1v]
            Dan oyt Gods Engel, door het slachten
            Sennacharib van Salems grachten;
            Neen vrees niet ’t geen de ydelheydt,*
            Off ander by-gelooff verdichte;

            (1605) Off dat de ysre slaep sigh scheyd,
            Off voor den sangh der Hexen swighte;
            Ia vrees niet voor der Spoken-quaed,
            Indien ghy met u hart wel staet.

Sluyt-sangh.
            HIer leyd de knoop, hier wringhtse toe,
            (1610) Het hart is selver beul en roe:
            ’t Gewis en is soo niet te payen;
            Het voerd u al ’t onnoosel bloed,
            En soo veel koppen in ’t gemoed,
            Als ghy baldadigh of deed mayen:

            (1615) Indien het in sigh self wil tree’n,
            Soo sal u met de yslijckhe’en,
            Die ghy uw’ even-mensch deed lijden,
            Vw’ menschelijcke menslijckheyd
            (Eer uyt-geblust en omgeleyd)

            (1620) Van self, benarren en bestrijden:
            ’t Gemoed verbeeld sigh self meer pijn,
            Dan beul of schimmen machtigh zijn.
            Die Cain hoort sigh strack toe grauwen;
            Segh Cain waer ’s uw’ Broeder heen:

            (1625) Dan schijnt hem yder mensch, ja steen
[fol. H2r]
            En bos een moord-galm na te bauwen:
            Dan siet hy, ’t geen hy niet en siet;
            Dan hoort hy veel, al hoord hy niet.

Continue

HET VYFDE BEDRYF.

BRIDGIS. SUFFOLCK.

O Vader, vaegh het oogh van tranen, staeck het weenen;
    (1630) De nevel is gescheurt, de dampen zijn verdwenen,
    Iohanna sit te prijck in herelijcker schoont’
    Dan oyt Brittanje gaff, Iohanna sit gekroond:
    Niet met een Kroon uyt goud, en paerelen, en edel
    Gesteente t’saem gehecht; een ballast voor de schedel:
    (1635) Maer met een Kroon van rust, van onverwelckb’re jeught,
    Van glory, vollen glans, en eyndeloose vreughd:
    Hier doet de suyverheyd haer blancksten parel schijnen:
    Hier blinckt het puyck-cieraed van gloeyende Robijnen,
    Uyt martel-bloed gestremd, die ’t goud te samen bond
    (1640) Dat in de enge prouf, van alle vuur bestond.
SUF. Verhael haer ondergangh: mijn herssens zijn vol dompen:
    Mijn oogen zijn verstijft: mijn hart is kleyn gekrompen,
    Ja als een Mostaert-zaed; verhael, en maeck my ruymt
    Op dat het hart van rou het oogh van tranen schuymt.
BRID. (1645) Sy had den dagh besteed, in vuyrige gebeden,
    En hoorde Gilfords eynd’, kloeck, en met nyverheden,
    Als een die voor sijn schip, gevreest heeft, ’t geen bevrijd
    Voor storm, de have krijght: Sy eyst een weynigh tijd
    Om eenigh soet gedacht volkomen uyt te wercken,
    (1650) ’t Geen diende om haer self, en and’re te verstercken.
    En korts daer aen gereed, en sonder droefheyds blijck,
    Als waer de tijd voorby, die sy na wijs van ’t Rijck
[
fol. H2v]
    Most slijten in den Tour, als souse nu gemoeten,
    De blijde schaer, die haer, als Koningin, sou groeten;
    (1655) Dus scheense meer noch min: Nu vaerdigh tot den gang
    Na ’t onbeschaemt Schavot, soo dring ick door den drang,
    Van Schepe, Priester, en bedructe Kamenieren,
    Die met geschrey, en klaght, en jam’ren om haer swieren,
    Op dat ick eenigh ding, voor ’t laest’ haer waerd’ af persch
    (1660) ’t Geen telkens in my, haer gedachtenis verversch:
    Sy eyst een Tafel-boeck en schrijft daer in (O schrijven!
    Waer van de stoffe my soo levend’ by sal blijven,
    En die mijn leven my, te levend’ lev’ren sal,
    Gedachte, rou, en leed van haer onnoosle val)
    (1665) Drie spreucken: een in Griecx’, een in Latijnsche woorden,
    En een in Moeders tael: het geen de griffy boorde
    In ’t blad, word niet ge-eert, na waerde van sijn swier,
    Al steldemen ’t te pronck, in uytgebult porfier: *
    De droefheyd komt op nieu mijn hart en oog beknellen:
    (1670) O Hartogh lees-se self, ick kan niet meer vertellen.
SUF. leest. De dood, mijn aerdsche vleys en bloed,
                Des fael-greeps straffe lijden doet,
                Maer mijne onschuld, sal daer boven,
                Mijn ziel, voor Godes aengesicht

                (1675) Rechtvaerdigen, en in ’t gericht
                Des jonghsten daghs de misdaed doven.

    Wat word een vaste hoop, uyt Godes woord gesmeed!
    Geluckigh die sijn tijd daer vyerigh in besteed!
                Soo ’t Wereldlijck gerecht in’t Aerdsche lijff,
                            (1680) Sijn plaets behiel,
                Soo vind in Gods barmhartigheyd, mijn ziel
                            Plaets en verblijf.

[fol. H3r]
    Geen recht, maer schijn-gerecht sal hier de plaets behouwen,
    Moed, lust, en bitterheyd, dringt krachtighst door in Vrouwen.
                (1685) De faut verdient des doods vergeldingh:
                Mijn onkund’, die’k’er tegen set,
                Verdiend voor wereld en voor wet,
                Ontschult, ontslakingh, en quytscheldingh.

    O spreucken soo vol pits! O spreucken na de leest
    (1690) Van een doorlughtige en onberoerden geest!
    Hoe pleyt ghy voor u saeck, onnoselheyds getuygen!
    Hoe blinckt in u de hoop, door schaemte niet te buygen!
    O jonghste onschulds blijck, besegeld met de dood!
    Heer Bridgis vaer vry voort: Iohanna heeft geen nood:
    (1695) Sy is de stormen door: sy is den houck te boven:
    En land in’t saligh rijck daer haer de Eng’len loven.
BRID. Hier op ontslaeckt den Tour haer kostelijckste pand.
    De scharen dringen toe; de scharen, driederhand:
    Men sagh’er sommige met tranen in de oogen;
    (1700) En we’er daer tusschen haet, en sucht, en mede-dogen,
    De schael in twijffel hanght: en weet in welck de haet
    Door Gods-diensts onderscheyd, en onkund, boven slaet.
    Hier drongse als een Lam ter slacht-banck, door het midde
    Sy heet d’aendringende voor ’t laetst’ voor haer te bidden,
    (1705) En groetse vrindelijck, waer sy de oogen schiet,
    Ter wijls’ al gaende haer gebee-boecxken in siet:
    Dus doetse meer en meer, door rou de menight weenen:
    Tot datse ’t moord altaer genaeckt; ’t geen op de grene
    Den witten Tour, in ’t sien, als overbuur bereyckt:
    (1710) En sonder dat haer moed verschroockt, of verf verbleyckt,
    Omhelst-se Fecknam noch, wiens hand haer hand beknelde:
    Het goed, dat ghy my doed, dat wil u God vergelden,
    (Dus spreecktse) al-hoe-wel, d’aenstaende dood en slagh
    My niet soo pijnelijck, als dit was, wesen magh.
[fol. H3v]
SUF. (1715) Sy danckt hem voor sijn moeyt’, en voeghter by met eene
    Hoe pijnlijck die haer was, op dat hy niet en meene
    Dat op het punt des doods ’t gemoed haer anders stond:
    O woorden, soo vol pits, geboud op vasten grond.
BRID. En nu ’t Schavot door hulp der Juff’ren op geklommen,
    (1720) Soo sietse eens het volck en ’t moord-toneel rondomme,
    Al waer een Beul, een Bijl, een Block een Bussel-stroos,
    En wat meer dienen kost tot knotten van die Roos,
    Te pronck staet: en sy seyt, sal ’t my geoorloft wesen
    (En tekent de gemeent’) een woord te doen tot dese?
    (1725) Ick andwoord ja Mevrou: toen sprack de gulde tongh,
    Die tot het laetste stip, voor hare onschuld dongh,
SUF. Wat sprackse togh, dien ’t noyt aen reden heeft ontbroken,
    Door diense door de mond der reden heeft gesproken.
BRID. Aendachtige gemeent’, ick koom, en onderset
    (1730) My selleven de dood, waer toe ick by een wet
    Veroordeelt ben: de faut, die tegen vrou Marie
    Mijn Nicht de Koningin, en hare heerschappie,
    Begaen is, is dat ick, niet sterck genough ontseyd
    Nogh afgeslagen heb, het geen, soo starck beleyd
    (1735) By anderen, mijn wil stijf wierd over kreten:
    Nu word dit boosheyt, en verradery geheten.
    Doch wierd op mijn versouck dit aengevangen? neen:
    God weet het, maer het was ’t besteck en wil der geen’
    In welck men meer verstand van saken sou betrouwen,
    (1740) Dan wel in my, een jongh’ en onervare Vrouwe,
    Die weynigh van de stijl van recht en wetten weet,
    Veel minder, van het recht, tot Kroon en Koninghs-kleed.
    Doch dat ick sulcx begeerd’ of oyt had in gedachte,
    Of van mijn zijde daer oyt mensche na liet trachten,
    (1745) Daer van, o goe’ gemeent! wasch ick voor ’t aengesicht
    Des grooten Gods (die ’t weet wie my soo bits beticht)
    En voor de menight’ hier ter plaets, mijn handen heden,
[fol. H4r]
    In onschuld, suyverheden, en onnoselheden.
    Sy druckt, dit seggende, de suyv’re handen (daer
    (1750) ’t Gebede-boecxken als aen-kleefde) in elck-a’er.
SUF. Onschuldige, ick sie de harten zijn verwonnen:
    De haet is uyt gedooft: uw saeck blinckt als de Sonne.
BRID. Sy swijght een weynigh stil, en heft doen weder aen.
    Ick neem’ tot tuygen soo veel menschen als hier staen,
    (1755) Dat ick in ’t reyn gelooff, ’t geen ick van jongs bekende
    Voor Christi rechte leer, en waerheyd ’t leven ende;
    En dat mijn een’ge hoop en vast vertrouwen is,
    Door Gods gena, en ’t bloed sijns Soons, vergiffenis
    En suyvringh van mijn schuld en sonden te verwerven,
    (1760) En dat mijn leven is, sijn lijden en sijn sterven.
    ’k Beken, en ’t doet my wee, dat ick Gods woord, soo ras
    Voor mijn verstand, de wil daer van, begrijp’lijck was,
    Niet ernstigh gade sloegh, maer los verrukeloosde,
    En dat ick, laes! my self en ’s werelds lust lief koosde:
    (1765) Soo dat ick dese slagh en straf rechtvaerdigh ly:
    Ick danck de goede God voor sijn gena, die my
    Soo goedertierelijck, noch tijd en stond verleende
    Dat ick mijn ruck’loosheyt, betreurde en beweende.
    O goede menschen help my voor het laest’! begeef
    (1770) My niet in’t eynd! maer bid voor my terwijl ick leef.
SUF. O Iesus sie bene’en! en neem in mede-dogen,
    Een hart dat tot u komt, neerslaghtigh, en gebogen.
BRID. Al wie op ’t moord-velt staet, de knyen de oxels knackt,
    Terwijl de menighte de handen samen plackt:
    (1775) Sy self, die met haer knyen, de eerst, de aerde groete,
    Ontsluyt haer boecxken we’er, en leyd het voor haer voeten:
    En seyt tot Fecknam, die noch trou en rou bewees,
    Sal ’t my geoorloft zijn dat ick een Psallem lees?
    Hy andwoord: ja Me-vrou: het kan geen mensch mishagen:
    (1780) Dus vanghtse d’eersten aen, vijf kruyssen om geslagen,
[fol. H4v]
    En leest volkomen, met ontfanckelijck geluyd,
    En yver in den geest, in moeders tael dien uyt.
SUF. Dus doemdse noch in ’t eynd der Paus-gesinden vonden,
    Die bidden, ’t geen sy self, ’k swijg and’ren, noyt verstonden.
    (1785) Een herelijcken Psalm, voorwaer een schoon gebed,
    ’t Geen we’er des sondigers gestompten aendacht wet,
    En hem noodsakelijck ter rou en boet moet perssen:
    Het lustme, dien ’t gedacht met aendacht te ververssen.
I.
            UW’ goedertierenheyd, mijn God, mijn Heer!
            (1790) Is onbegrijpelijck; en streckt sigh wijder,
            Dan ’t ongemete rond der aerd’, en yder
            Die tot u komt, verlaet ghy nimmermeer:
            O handel my, O God! hier na; en meet
            Mijn sond hier na, en niet na hare menight:
            (1795) Wasch af haer smet! verdelgh haer sleep! vergeet
            Haer stanck! met u, my in gena vereenight!
II.
                Gelijck de toets een streep treckt uyt het goud,
            Soo treckt het hart een wroegh-streep uyt de sonden;
            ’s Is steeds voor my: Ick wille u vermonden:
            (1800) Soo niet; mijn mergh word in ’t gebeente koud
            En dor en droogh. Ick heb aen u alleen
            Gesondight, ach! en quaed voor u bedreven!
            Uw’ woord, al woud ’t ter strenger rechtbanck treen,
            Sal my nochtans een billick vonnis geven.
III.
                (1805) Aensiet een mensch, in ongerechtigheyd
            Gebaert, dien ’s moeders schoot in sonde stoofde:
            Maer wets onkund, die veel ’t gevoel verdoofde,
[fol. J1r]
            Was by my niet! die soo verborgen leyd,
            De waerheyd uwe lust, lagh bloot voor my!
            (1810) Ghy deed’ de vluysen van mijn oogen trecken,
            Op dat ick uwer wijsheyt kundigh zy!
            Dies kan my dit geen billijck onschuld strecken.
IV.
                Hoe dan? maer ach! ’t zy loutere gena
            Die my, van bloed beklad, van lust bedropen
            (1815) Weer suyver maeck, dat ick ten toon geropen
            In suyverheyd het sneeuw te boven ga;
            Dit zy aen my gelijck of ’s Priesters hand,
            Met Ysop-kruyd mijn lichaem sou besprenckelen:
            Dan treckt een vreught en jeught door ’t ingewand,
            (1820) Door hart, en nier’, en ’t merrigh inde schenckelen.
V.
                Mijn misdaed schey’ dan nimmer my en u,
            Maer uw’ oogh, en haer binnenst’ van malkand’ren:
            Door drabbigheyd: en wild mijn hart veranderen,
            ’t Geen nu is vet, en onbeschaeft, en ruw’,
            (1825) In een meer reyn, en aendachts rijcker hart:
            En wild mijn geest, en in mijn geest vernieuwen,
            Een wissen tred, die noyt ontanckert werd,
            En dien noyt qua gedachten neder-hieuwen.
VI.
                Verwerp my van uw’ aengesicht togh niet!
            (1830) Uw’ heyl’gen geest, dien trooster der bedruckte,
            Begeeff my niet! (ick weet hoe ’t eertijts luckte,
            De goede vlied, de qua de plaets beschiet)
            Hy kome weder my met troost te hulp!
            En make my ten goede fris en moedigh!
            (1835) Schoon men my dan met bits verwijt bestulp’
            En tegen-wirp’ de sond soo vuyl en bloedigh:

[fol. J1v]
VII.
                ’t En treft my niet, ick treck my dies niet aen:
            Ick sal recht door den over-treders leeren:
            Uw’ wegh betre’en, den sondaers sigh bekeeren.
            (1840) Op dat ick hen ter goeder baeck mach staen,
            En uw’ gerechtigheyd recht roemen mach,
            Voor hen, die my nu aensien veel verwoeder,
            Verlos my van de bloed-schuld! ach! ach! ach!
            O God! mijn God! mijn Heyland! mijn behoeder!
VIII.
                (1845) Ontsluyt mijn lip’, die nu van schande kleeft,
            Op dat mijn mond dijn lof en roem verkondight:
            Hoe kan u doch gevallen, dat men sondight,
            En dan een Bock of Kalf ter offer geeft:
            Dat dit voor u mijn offerhande streck!
            (1850) Wijl geen brand-offers reuck u kan behagen;
            Want had ghy, God, tot sulck een offer, treck,
            Ick hadse graegh, op ’t alters-plat gedragen.
IX.
                De offerhande, die, ten soeten reuck,
            Voor uwen throon ten Hemel op sal vliegen,
            (1855) Een geest is, die sigh self niet wil bedriegen,
            Maer ootmoed pleeght om boeten sijne breuck:
            En sulck een hart, u vallende te voet,
            Sult ghy, O God! versmaden noch verachten,
            En sulck een hart, al waer ’t soo rood als bloed,
            (1860) Word witter, door uw’ hulp als Swane-schachten.
X.
                Doch noch een ander offer u behaeght:
            Den offer roockend uyt gerechtigheden,
[fol. J2r]
            En niet uyt sond’: wanneer ghy uwe stede
            Ierusalem, de muyren onderschraeght,
            (1865) En wel by Sion doet, dan hebt ghy lust
            Daer aen, als u de Isralijten loven
            Dan sult ghy ’t Varren vet, ’t geen ’t vuur schier blust,
            Ter soeter reuck op stijgen doen na boven.

BRID. Hier na keert sy ’t gebedt tot God en sijnen Soon:
    (1870) ’t Gebedt dat als een schicht most dringen voor hun throon,
    Door ernst des geests: sy ken geen Sancten noch Sanctinnen:
SUF. Veel’ waren soo wat heen: en som’ge noyt te vinnen,
    En die al heyligh was, en God’lijck, en na wensch,
    Was eer een sterffelijck, nu een gestorve mensch.
BRID. (1875) Dus rijstse weder op: en reyckt Ellin, haer trouwe,
    Die sigh niet spanen kost, in mateloosen rouwe,
    Haer vingher-schoenen toe, en sleuyer fijn van draed:
    En my haer waerdste pand, haer soetste toeverlaet
    Haer Boecxken (geenen Tau, of tal-gebede teken)
    (1880) ’t Geen haer den laetsten moed en frisheyd in most spreken:
    Hier op onthaecktse strack, den tabbaerd die haer pranght,
    En van de schouderen tot op de aerde hanght,
    Des Scherrep-reghters dienst bestaet met kleffe handen,
    Van ’t bloed haers Mans begruyst, dien lijfrock aen te randen,
    (1885) Op datse lighter schiet’, de Iuff’ren duts en dom
    Door druck en treurigheyd, sien nergens recht na om,
    Sy weygert dit en heet Ellin haer hand te bieden,
    En desen jonghsten dienst te doen; gelijck geschieden:
SUF. Waer bleven d’Engelen, die Theodora eer
    (1890) Helmet, en Wapenrock, en Laersen, en geweer,
    Om schedel, schouderen, en borst en beenen vlijden?
    Off staet hier bygeloof, en fabelwerck ter zijde?
BRID. Sy troost de Iufferen, en kustse een voor een;
    En kruystse met haer leed, niet met haer vinger-lee’n.
    (1895) Sy geeft Ellin den douck, om voor ’t gesicht te binden,
[fol. J2v]
    Om’t oogh, en in het oogh, de schrick der slagh te blinden,
    De Scherrep-reghter knield’ op dat men hem de schuld’
    Der dood, niet aen en schrijff; sijn bee is strack vervuld,
    Haer saghten soeten aerd, valt strac sijn wenschen mede;
    (1900) Hy wenckt haer, om op ’t stroo ter zijden aff, te treden:
    Hier krijghts’ het Block in ’t sight, en vraeght of dit het zy?
    Hy knickt: en sy hervat, Ick bid u vaerdigh my
    Togh haestigh aff: verbind haer oogh; ontvleght haer tuyten
    En werptse uyt den neck, om min den slagh te steuyten:
    (1905) Dus tastse om haer heen: en seyd; waer is het Block?
    Waer is ’t? wat moet ick doen? tot dat haer ymand trock
    En by de handen stuurd’: terwijls’ een weynigh marde,
    Hervatse; sal het hooft my afgehouwen werden,
    Eer ick my uyt-streck? neen, volght strack: sy seyd, en knield,
    (1910) In uwe handen Heer! Heer! die my noyt ontvielt!
    Beveel ick mijnen geest! wild my genadigh wesen!
    Sy streckt haer lichaem uyt, en armen, sonder vrese,
    En gordelt om het Block, de gorgel-goot soo reyn,
    Dat nimmer Adelaer, sigh in de jeught-fonteyn
    (1915) Soo vrolijck neder boogh, noch Fenix, oyt soo weligh
    Sigh neer-doock in sijn nest, soo Mirthigh en Kaneligh;
    Strack brenght de Beul een slagh, met uytgespanne pees,
    Waer op door hoofd en hals terstond het Moord-block rees.
SUF. Triumph! het is volbracht, het Meta, is getroffen,
    (1920) Sy wacht de Kroon, daer geen Olympen op kan stoffen:
    Der Vog’len Koningen verouden telckens we’er.
    De eens gepuurde deught ontglorijt nimmermeer.
BRID. Dit parst de klaghten uyt, en tranen van den kijcker,
    Die d’een wat dunner stort, en d’andere wat rijcker,
    (1925) Na haet of gunst hem diep in ’t hart gewortelt staet:
    Geen mensch nochtans, hoe seer, hy Suffolck vloeckt en haet,
    Hoe seer van onkund’ vol, hoe seer hy ’t allen dage,
    Mariaes zijde droegh, en draeght, en soeckt te dragen,
    Hoe seer aen Roomschen plicht verbonden, hoe versteent,
[fol. J3r]
    (1930) Die uyt geen vollen krop, haer onbeveynst beweend.
SUF. Een mans hart kan te noo, soo op een Vrouwe woeden;
    In Vrouwen raed natuur, en vrouw’lijckheyd ten goeden:
    Wie heeft sijn lust gelescht, wie heeft sijn wraeck gepaeyt,
    Door ’t ploffen deser bloem? Sy, die den Scepter swaeyt?
    (1935) En nu uyt lust den staf, eens om de Bijl verwaelde;
    Of Papen? in wiens breyn, sleghs heersch-en moord-lust maelde;
    Of Gardiner? die bits, des kerckers ongeval,
    Door moord, op moord, en lijck, op lijck herhalen sal;
    Of zijn d’Achitopels? die avereghtste raden,
    (1940) Getroffen in ’t gemoed, ’t geen nu vervalt ten quade;
    Of is ’t een helsche macht, en Lucifers banier?
    Dien sulck een licht verdroot, en opstack als een vier;
    Of was ’t om teffens eens een gladden bo’om te maken,
    Eer Flippus kiel, dees’ kust en haven koom’ te naken;
    (1945) Of is het dit te saem? Of is het geen van all’?*
    Of heeft den oppersten beheerscher van ’t heel al,
    Haer waerdigher gekent, dan om op aerd te wemelen?
    Haer vaster rijck bereyd in aller Heem’len Heem’len?
    Haer rijcker Kroon gegunt? haer met de Martel-kroon
    (1950) By soo veel Heylighen gedaghvaerd voor sijn throon.



REY. ELLIN. SUFFOLCK. BRIDGIS.
AL weend men dagh aen dagh, ’t is ydel: ’t is verloren;
    Maer schud uw krop eens uyt, wie kan die harts-toght smoren.

                Dwyl de tranen uyt de ooghen,
                Laet een Sponsi ’t silt af drooghen,

                (1955) Maeghden-reyen, en bekijck
                Weer op nieuw het warme Lijck,
                Siet het hayr in klonters backen:
                Siet het sigh in tuyten packen:
                Siet het sonder golf, of keer,

                (1960) Langhs het voorhooft, strack als Leer.
[fol. J3v]
                Siet de ooghen toe gheloocken:
                In de brawen wegh ghedoocken:
                Daer de appel opwaerds puylt,
                En in vluysen sigh verschuyld.

                (1965) Siet de neus, wel eer soo euvel,
                Nu een buchel, nu een heuvel.
                Siet de gaten op gespardt,
                Pruyssigh, bloedigh, sandigh, swart.
                Siet de wanghen (eer twee ronden)

                (1970) Op de kaken vast ghebonden:
                Eer, als lieflijck kersse-rood,
                Nu als uyt-geslaghe Lood.
                Siet de mond in vreemde boghten:
                Mond, die Tygers heeft bevoghten:

                (1975) Op de lippen geen korael:
                In de tongh noch sout, noch tael.
                Siet wat lagher, maer te ysselijck!
                Platte wonden soo afgrijsselijck!
                Klonters bloed en kapsels vlees,

                (1980) Wegh ghekrompe a’er en pees.
                Stapt de wijde Wonden over:
                Siet de hand en vingh’ren dover,
                Dan een stoppel: siet gans swart
                ’t Beytgen, en de borsten hard.

                (1985) Siet het lichaem geel en valuw:
                Kird dan weder als een Swaluw,
                Peept gelijck een Duyve-jongh,
                Slaet dan met een schorre tongh;
                Haestigh kan de Roos verderven!

                (1990) Schichtigh kan de Tulp versterven!
                Yligh vriest de Lely uyt!
                Vaerdigh ’s Goudsbloems jeught sich sluyt!
                Knap is roock, en wind verdwenen!
                Ras is damp, en nevel henen!

                (1995) Schits soo barst de Water-bel!
                Maer de mensche ruym soo snel.
                Och
Iohanna! och Vriendinne!
                Had ghy ’t eynde kunnen vinnen
                Als een, die op Slangen treed,

                (2000) Swijmt en sterft door Slange-beet.
[fol. J4r]
                Maer veel schitser! maer veel snelder!
                Maer veel bitser! maer veel felder!
                Daer dien stijven stalen wind,
                ’t Lichaem van het hooft af bind.

                (2005) Iephtahs dochter kost ghy wecken,
                Soo veel klachten, om ’t vertrecken
                Van uw’ bruyloft, om dat ghy
                Altydt Maeght noyt Moeder zy:
                Vrou
Iohannas eynd soo vaerdigh,
                (2010) Is dan dubbel tranen waerdigh:
                Spaer dan klaght noch water toch!
                Och! och Roosje! och! och! och!

SUF. Houd op, het is genough; de romp van kley genomen,
    Word maecxelloos, om we’er tot stoff, haer stoff, te komen:
    (2015) Van Koningh David word Bethsebaes soon beschreyd
    Als ’t leven in hem is, en niet na dat het scheyd.

REY.        David treurd’ om Ammons ende,
                Ammon, die sijn Suster schende,
                En in Isr’el sotheyd dee:

                (2020) Och! betreur dan Gilford mee!
                David treurd’ om ’t end des schoonen
                Absalons, die na sijn kroonen
                Steecken dorst, en’t deed hem wee:
                Och! betreur dan
Gilford mee!
                (2025) David treurd’ om Sauls neer-lagh;
                Daer hem
Saul noyt in eer sagh,
                Noyt verschoond’, of liet in vree:
                Och! betreur dan
Gilford mee!
                David treurd’, en was verlegen,
                (2030) Als een Filistijnschen degen,
                Ionathan de draed af-snee:
                Och betreur dan
Gilford mee!
                David treurd’ om Ioabs woeden
                Op den
Abner, dat ontspoeden
                (2035) Ioab treffen is sijn bee:
                Och! betreur dan
Gilford mee!
                David treurd’ en kan beklagen
                Isboseth op ’t bed verslagen
                Schoon hy om sijn Scepter stree:

[fol. J4v]
                (2040) Och! betreur dan Gilford mee!
                Gilford edel van den bloede!
                Gilford, edelder van moede!
                Gilford, ongekreuckt van hart!
                Gilford, noyt verstickt in smart!
                (2045) Gilford, braefste der Dudleyen!
                Gilford, waerdigh ’t Scepter sweyen!
                Gilford vrind’lijck, nimmer ruw!
                Gilford wy betreuren U.

SUF. Geduld; wat hebt ghy voor? dit kan de smarte recken;
    (2050) En niet dan ongeval en leed op leed verwecken,
    En ’s moed’ren ongeduld, en ’s haters artseny,
    En ’s Engelanders haet, en ongunst by Mary’.

    REY.     Sagh Maria sonder jammeren,
                ’t Slaghten van soo suyv’re Lammeren!

                (2055) Kost Maria over ’t hart,
                Sonder wroegen sonder smart,
                t’ Segel aen dien brief te steken!
                ’t Sou een steenen hart doen breken;
                Maer heur hart als diamant

                (2060) Leyd in eenen ys’ren band.
                Stelt sy God tot haren helper,
                Die is dieper wonden-stelper,
                Maer hy sal geen wonden slaen,
                Als aen die ’t eerst heeft gedaen.


SUF. (2065) My dunckt, ick sie den tijd, dat God, na langh verdragen,
    De gruw’len die hy siet vergeld door dubb’le slagen.
    My dunckt, ick sie Mari’ in ’t uyterste gevaer,
    In angst en barens nood; de handen in het hair;
    De boesem opgekrabt; de oogen dick gekreten;
    (2070) Van d’innerlijcke worm gepijnight en door-beten;
    Tot datse eyndelijck door Weedom afgemat,
    Gevoeld aen yder hayr een klammen druppel nat,
    En als sy meend een vrught te kussen na het baren,
    De suygers (boos gespoock!) door Hof en Kamer waren,
    (2075) Tot dat sy sterft; haer dood (door ’t derven van de vrught)
[fol. K1r]
    Vermomt men met de naem van bolle water-sught:
    Dus raeckt in aller yl, Filippus van de kusten,
    Elisabeth ten throon, het Martelvier aen ’t rusten.
    My dunckt ick sie Morgan, dien Reghter sonder eer,
    (2080) In sijn gemoed geraeckt en overtuyght, soo veer,
    Dat dees ontsteltenis een dolligheyt kan baren;
    My dunckt ick hoor sijn keel, opsteken, en in naren
    Geluyd, en heessen kreet, uyt-bulcken overluyd,
    Men doe Johanna wegh, men drijf Johanna uyt,
    (2085) Johanna voort van hier, Johanna uyt mijn oogen;
    Als ofse voor hem stond om hare wond te toogen:
    Met dreygende gesight, en barrenenden brauw,
    Tot dat sijn raserny hem afmat dor en flaeuw.
    Ick sie, en ’t dunckt my steeds als voor het oogh te vloeyen,
    (2090) Pembroeck, en Arondel, gekerckert en in boeyen:
    En Norfolck sijnen neck, na een geruyme wijl
    In hoop en vrees te staen, blood geven aen de Bijl:
    Ick sie, of ’t dunckt my soo, hoe Gardiner, dien Lupert,
    Dien Weeuw’ belediger, dien Wesebloed uytsuypert,
    (2095) Sijn ampt, en in sijn ampt sijn vlouck sijn nasaet laet,
    Die noch, schier na ’t verloop eens eeuws, sijn nasaed slaet:
    Van waer komt sulck gespoock, als wierd het door de Hexen
    Gedaghvaerd! oude man schoon tweemael twee paer exen
    Uw’ levens veld beslaet, men dreyght u met de strop,
    (2100) Tot dat men in het bloed doet wentelen dijn kop:
    Doch ’t is verdienden loon, ghy vinght en dreeft de Britten,
    Om ooren af te slaen, en neusen op te splitten:
    Rechtvaerdigh is de Heer: in ’t richten wonderbaer:
    Hy schiet geen munten op, maer loond met wisse waer;
    (2105) Hy, die de plaets beslaet, van mijnen Schoon-soons Vader,
    En van Northumberland een Hartogh: een grootdader
    In vrou Marias stuck, buckt mede onder ’t stael,
    Hoe steld Gods hand de ongebondenheyd een pael!
[fol. K1v]
    Hoe straftse ’t evel met een akeliker evel!
    (2110) Maer ach! ick droom; ick dut; hoe waeck ick op! ick revel,
    Ick raeskal door al ’t leed; wegh fantasijen wegh;
    Mijn breyn is licht, en koud, ick weet niet wat ick segh.

REY.        Och betreur de Martelaren!
                Soo veel affgepijnde scharen,

                (2115) Door ’t geweld van Bijl, en bast,
                Water, vuur en and’re last:
                Och betreur de wereloosen!
                Soo veel hagel-witte Roosen:
                Rood bepurpert, door het bloed,

                (2120) Vyt de wond der doorne-hoed,
                Vyt de Martel-wonde lopend’;
                Die een Vrouwen arrem opend:
                Neen betreur hun niet; in’t minst;
                ’t Is hun saligh; ’t is haer winst:

                (2125) Maer betreur der menschen blindheyd,
                En verstockte bloed-gesintheyd,
                Die om Gods-dienst bloed uyt-stort,
                En van mensch een Tyger word.


SUF. Och doet een Nero hier we’er mensche toortsen braen!
    (2130) Hoe roockt het mensche-vuur! d’ontmensten Africaen,
    (Die aen d’ontmensten dis aen mensche-bouten peuselt,
    Die mensche-buyck opscheurd, en mensche-pens ontreuselt,
    En ’t mensche-net in ’t vuur, en ’t menschen-ingewand
    In ’t mensche-backes kletst, en mensche-schenckels plant,
    (2135) En mensche-koppen snoert, aen drooghde mensche-pesen,
    Om voor den mensche-droes, een mensche-kerck te wesen,
    Daer ’t mensche-schedel-dack bedeckt het mensche-leer,
[fol. K2r]
    (Die mensche-rompen rold, langhs mensche trappen neer)*
    Gevoeld sijn menslijckheyd, hoe seer ontmenst, versagen,
    (2140) En laet sigh hier de kroon van mensche moord ontdragen:
    Hy offert menschen, aen den mensche-moordenaer,
    Is ’t vreemt? daer staet als God den Duyvel op ’t altaer:
    Maer hier daer kennis Gods kan bloeyen als een Lely,
    En daerse open leyd door ’t licht van ’t Euangely,
    (2145) ’t Geen helder toont hoe God door sijn gesalfden Soon,
    De menschen liefd’ en lockt, en ter behoud doet no’on;
    ’t Geen toont, hoe onbeveynst den Heyland, de versteende
    En stugge menslijckheyd betreurde en beweende,
    Na dat hy als een Hen, hun dickwils queecken wou:
    (2150) En die sigh in de dood, en tot een vlouck soo trouw,
    En willigh over gaf, om menschen, (diep gelegen
    In d’yslijckheyd des doods en vloucks, door slimme wegen)
    Te redden uyt de macht des vloucks, en ’s doods verderf:
    Hier, segh ick, daer men ’t weet, en noch op roemen derf,
    (2155) Dien Iesus, en dien God door mensche moord te eeren!
    En menschen hun ten dienst den Duyvel op te sweeren!
    Na dat m’een magasijn van gruw’len heeft gepleeght!
    Hier door word vry het stuck des Heydens uyt-geveeght.
    Noyt heeft de oude Slangh, die om verderven wemelt,
    (2160) Soo gruwelijck vergif des doods in het gehemelt
    Van ’s menschen hart gebiest; noch nimmer zaet gestroyt
    Het geen sijn mensche-moord, na lust soo heeft voltoyt.

EYNDE.
Continue
[
fol. K2v]

Graf-schrift.

GHy Wandelaer, die door de Graf-steen treed,
      Wat drijft u, lust om vreemdighe’en t’ontmoeten?
      Sta stil een poos
: hier leyd de Bloem ontkleed,
      Die aerdsche lust en leven trad met voeten,

      (5) Om vroegh gewetens regel voor te staen:
      Hier was de jonckheyd rijp, de rijckdom nederigh:
      Dit moet u oor, als eenigh wonder, slaen
      Oyt omgevoerd, door faem soo tongh-en vederigh.
          Off komt ghy hier in weemoed, om de stand

      (10) Van ’t menschelijck’, uyt ’t doode lijck te kennen;
      Hier vind ghy stof
: hier leyd de geur’ghe plant,
      Die thien en sevenmael de Son sagh mennen
      Door hare groote Hemel-ringh, en toen
      De naem van Koningin des Rijcks most hooren;

      (15) Dien strack de Bijl het leven uyt dee blo’en:
      Hier werde reght ’s aerds kundschap uyt geboren.
          Off komt ghy moogh’lijck herwaerts by geval,
      Soo stort een weynigh ongeveynsde tranen,
      Op’t lijck van vrou
Iohanna Grey, die ’t al
      (20) Versmaed’, om dus’t versmade pad te banen
      Na ’t eeuwigh Rijck: dus voer de ziel na God;
      Hier sluyt dit Vat des lichaems overschot.




[fol. K3r]

Op ’t Martel-jaer van

IOHANNA GREY,

        VroV GreII dIe Worf op ’t seLVe Iaer,
                de Lof, Van VroV een’s prIns;
                de Croon een’s ConInghIns;
        de heerLICkheIdt Van MarteLaer.

M. C.C.C.L.L.L.L.VV. V.V.V.V.V.V.V.

I.I.I.I.I.I.I.I.I.

1554.



[fol. K3v]

Wreed! Wreder! Alderwreedst’!

O LIPSIUS, ghy hebt wel eer met vlijt
By een gesoght de Saturnaelsche strijd:
Een pleghtigheyd gehandhaeft by Romeynen:
Een bloedigh spel ’t geen Heraklijts fonteynen,
(5) Door diepe hartseer, en gereghte rouw,
In eene reys het nat uyt putten sou:
Wanneer hy sagh, hoe bosschen noyt en voeden
Gedrochten, die soo fel te same woeden,
Als hier de mensch dard wedden lijf om lijf;
(10) Geen man alleen, maer selver kind en wijf!
Daer weet de man in rapheyd te gebruycken,
Een warrenet en loos-gebreyde Fuycken,
Die schiet hy dan sijn vyand om de huyt:
Maer laes! sigh self schiet hy de reden uyt;
(15) Wen hy in ’t hemd sijn vrinden dard beveghten,
En poken in het lijf duud tot de heghten,
En gorgels spouwt, en af-snijd neck en keel,
En ’t breyn uytstort door ’t slaen in ’t beckeneel.
Dan komt Domitiaen den Vliege-speter
(20) En acht geen lust, voor dit genougen, beter,
Maer hitst self Vrouw, op Vrouw onmenslijck aen,
En doet de Vrouwe tederheyd vergaen;
Als yder stapt met ’t yser in de vuysten,
Schoon ongel smolt, of harte-bloed uyt-pruyste,
(25) Onmenslijck werck! geen Vrouw en toonter vrees,
Voor oogh, noch wangh, noch ’t saghte borste vlees.
Een ander weer, O oorsaeck om te jammeren!
Drijft kinders self, maer pas (soo lieve Lammeren
Op ’s moeders schoot!) geset van ’s moeders schoot,
(30) Door eene kinderlijcke hand ter dood;
En doet d’onnoselheyd, den kind’ren eygen,
Van kinds-been af, ter Tijger-neygingh neygen:
[fol. K4r]
Want die hier vrough het veld in moorde-strijd
Behoud, word vrough in moord-lust geconfijt.
(35) Hier weet geen vrind van sijnen vrind te sparen,
Daer beesten self sigh somtijts noch bedaren,
Verschoonende in ’t veght-perck huns gelijck,
Of nemende van menschen self de wijck.
Dit werck kunt ghy O LIPSI! wel verspuwen,
(40) En daer van, als van boose stucken gruwen:
Maer saeght ghy hoe den Mexicaner leeft!
En hoe hy menschen self ten offer geeft!
O saeght ghy dit (ick derft u toe betrouwen)
Ghy soud het voor een Duyvel werck-stuck houwen,
(45) Wanneer de Priesters na het guychel-spel
(Omtrent den mensch die ’t offer wesen sel
Gepleeght) dien armen mensch (een slaef) aen randen,
Twee vattende de beenen, twee de handen,
En een een mes, die hem dan ’t eenemael
(50) Op-heffen, en op eene steene-pael,
Vry spits van punt, doen vallen uyt hun armen:
Daer scheurd geen vlies alleen maer oock sijn darmen,
Daer knispen hem de leden uyt malkaer,
En rib’ en rugh’ het barster al te gaer;
(55) De vijfde, die het mes hiel snijd dan vaerdigh,
Den boesem op, en scheurd gansch Tijger-aerdigh
Het lillend’ rif daer uyt, en werpt het voort
Al warm in ’t aengesicht van die hy moord,
En dan in ’t vuur, ten offer van hun Goden;
(60) Terwijl s’elkaer ter feest op ’t lichaem nooden:
Dan hanghtme vel, dan steldme mensche-schonck,
Voor ’t autaer in die Duyvel-kerck te pronck,
Dan doet men voorts de mensche darmen droogen,
Waer aen men rijght de koppen door de oogen.
(65) Doch by gebreck van Slaven, die men ving,
[fol. K4v]
Eyst men ten offer een inboreling,
(Men moet dien dienst haer eysch volkomen geven)
Men geeft hem eerst een jaer in lust te leven;
Hy is gekleed, als d’Afgod, voorts is hy
(70) Van’t onbeschoft, en wreed stot-aersen vry:
Dan geeft men hem een schild en oock een degen,
De Priester vat daer insgelijcks een tegen;
Die ’t offer wesen sal word eerst het been,
Doch met wat bots, geketent aen een steen:
(75) Dan tijden sy op ’t felsst’ aen ’t schermutseren,
Kan sigh hier den gebonde wel verweeren,
En kan hy self, den Priester neder slaen,
Soo is hy vry; den Priester moeter aen,
Dien offert hy dan, en het Volck verkiester
(80) Hem als een Held in ’s Priesters stee tot Priester:
Maer soo de Priester hem ter neder slaet,
Soo staet hy in der Slaven offer staet.
Dat ghy dit saegt, daer geld geen weder-leggen,
O LIPSIUS, gewis uw’ tong sou seggen,
(85) Voorwaer hier zijn des Heylands woorden waer,
Hier is de duyvel recht een moordenaer,
Hier sneuveld ongetwijffeld een van beyen,
Hier gaet hy in een grooter moord-oest weyen,
Dan oyt te Room’, in ’t Saturnaelsch’ gevecht!
(90) En seght ghy dit, O LIPSIUS, ’t is recht:
En seght ghy dit, hoe weet ghy goed te maken,
Dat ghy oyt raden dorst tot bra’en en blaken?
Dat uwen pen soo vinnigh schrijven derft
En Vorsten in het oor bijt, BRAND EN KERFT?
(95) Wat gruwel treckt, die boose raed-slagh mede!
Voorwaer de Roomsche Daed was wel een WREEDE!
Noch WREEDER was de daed van d’ Afrikaen!
Maer ALDERWREEDST dit kerven en dit bra’en!
[fol. L1r]
Hier schermutseert geen boose tegens boose;
(100) Noch vrinden tegens eve rukeloose
Verwanten; Maer de quaden tegens go’en,
Die ’t sigh om God gewilligh laten doen:
En vrienden die dien raed in ’t hart in soogen,
Sien hier hun lust met onversade oogen,
(105) En gaven meer als eens het hout en turf,
Daer hunne bloed-verwant om God op sturf.
Een Groot-mo’er, moetend door het vyer verbernen,
Wierd toegevlouckt de bosschen van Avernen,
Nu komt haer kinds, schier sinneloose, kind,
(110) En hy altaer-kruypt, eve dom en blind;
Nu kan hy met geen reden tegen seggen,
Indien sy hem te teyckenen voor leggen
Het vonnis van sijn Bestemoer: O schand!
Wat boos vergif doorbijt sijn ingewand!
(115) Eerst kost hy fel verlasteren de sulcken
En brusck op Genevoysche Rotsen bulcken,
Nu sou hy seggen (word je noch niet mal!)
Toen had ick Godes wijsheyd niet, nu al.
’t Rabraken doet hier eerst geen menschen swijmen,
(120) Noch ’t Mes en doet hier eerst het bloed af kijmen,
Men bind hun hier niet aen de encklau vast,
Eer hun de vlam en offerbrand verrast:
Men set hun fris en in gesonden lijve
In vuur en vlam, om wreedheyt te bedrijven;
(125) Som’ men te voor met siedend’ oly droopt,
Dat hayr en huyt van hoofd en aensight stroopt;
Som’ spouwt men eerst de ziel-spieren open,
Om insgelijcks met Oly te bedropen;
Som’ men met Teer het lichaem over smeerd
(130) Hun bindend’ in een Schuytge oock beteerd,
Dat men na dat men ’t lighter-laegh dee branden,
Ter zee in set, God geef oock waer ’t belande;
[fol. L1v]
Som’ parst een schroef de tongh, die ’t niet ontwijckt,
Welcks eynd men met een gloeyend yser strijckt,
(135) Op datse swel, en niet te rugh en slippe,
En sy haer God belijden met de lippen;
Som’ men de spraeck door trommelen verdooft;
De spraeck, daer men noyt Moorder van berooft;
Som’ sal men Bal, of Tou, of and’re dingen,
(140) Of in, of door, of om de wangen wringen;
Som’ hanght men op de borst een Buskruyd bal
Die met een slagh het hart af wringen sal;
Som’ moet de roock ’t gesonde hart doen splijten,
En ’t pijnlijck vuur het schrijnend’ vel doorbijten,
(145) En dus het harte bloed doen sijpen heen
Langhs boesem, dye, en knye, en been en scheen:
Men bind, hun voet alleen niet, maer hun necken,
Ten waer, om hun de smart te meer te recken,
Men hun met langhsaem vyer wou braen, en hun
(150) Derhalven een wat langer keten gun:
Of dat men hun in eene Ton wou binden
(Waer toe Peril’ een Styre-buyck versinde)
Op dat, gelijck een Moorder seggen derft,
De stervende mach weten dat hy sterft.
(155) Of dat men hun een huysjen op doe reghten,
Van stroo gemetst, dat Peck te samen heghte,
In stee van Kalck, met Buspoer op de vloer,
Waer uyt de brand terstond ten Hemel voer.
Hoe ’t Heydendom in ’t moorden speeld’ den dol’ man,
(160) Daer zijn by yder noch de monden vol van:
Elck haet en lastert Decium Trajaen,
Die Laurens op een Rooster dede bra’en:
Die eeuw was wreed, maer eghter noch genadigh
By dese tijd, soo boos en moord-baldadigh:
(165) Die kolen waren glimp-rijck en door-gloeyt,
’t Geen ’t wreede werck ter rasser eynde spoeyt:
[fol. L2r]
Nu derftmen houten even van hun struycken
Gekapt, soo groen, vol saps en jeughts gebruycken.
O wreedheyd die den Africaen beweent!
(170) O wreedheyd die des Neroos vry verkleent!
Hy dee de luy in wassche-kleden kleven,
Dus raeckten sy door korter wegh om ’t leven,
Daer vatte strack de vlamme hoogh en laegh,
En gingh niet uyt maer lickte even staegh:
(175) Hier weygertse het groene hout te teeren,
En doet het in een vetten roock verkeeren,
En in een smoock die hart en oogen stickt,
Terwijlse nu eens af laet, dan weer lickt:
Doch dit zijn maer de laetste moord gereghten,
(180) Hoe schrickelijck sy hun te voor beveghten,
Met pijnbanck, koord en nijp-tangh, groot gewight
En al, daer swacke menslijckheyd voor swight,
Duym-ysers, schroeven, levendighe Ratten,
Of sied-heet, of ys-kille water-spatten,
(185) Of schibben houts, of roeden, laet ick na,
En al op dat een vrind sijn vrind verra.
Maer dit en trest alleen geen stijve Mannen,
Dus ismen oock op Vrouwen in gespannen.
Sie LIPSIUS, wat volghter uyt uw’ brand!
(190) Hoe of u dan het kerven staet ter hand?
Maer sulcke wreed’, en noyt gehoorde stucken,
Is tongh, of pen niet machtigh uyt te drucken.
Nu dit geschiet geen Astharoth ter eer,
Noch Mologhs-beeld, noch Baal, als wel eer,
(195) Noch Nergel, noch Adramelegh, noch anderen:
’t Geen d’Isralijten maeckten Kinder-branderen:
Noch geene van der Roomscher Goden sleep,
Voor welck men som’ een mensch ten offer greep:
Noch Indisch beeld, noch Kiwasa, noch Othkon,
(200) En wat den Indiaen al meer voor God kon:
[fol. L2v]
Maer desen God, die sulck een liefde heeft
Dat hy sijn Soon voor menschen over geeft,
En die de dood des sondaers noyt begeerde,
Maer dat hy leef, nadat hy sigh bekeerde:
(205) En dese Soon die mensche-moord verfoeyt,
Wiens hart-quetsuur van mensche liefde vloeyt;
Van’s Duyvels rijck soo dapperen verstoorder,
Als hy hem noemt den ouden mensche-moorder;
En die voorsey, soo duydelijck en trouw,
(210) Dat metter tijd de tijd noch komen sou,
Dat yemand sich sou laten voorstaen, Gode
Een dienst te doen door ’t gruw’lijck mensche dooden:
Dits nu vervult; en ach! men hoord het wel,
Maer binnen ’t oor sit een vereeltet vel,
(215) Men kan het tot in ’t hart niet laten komen:
Men payt sigh self met fabelen en droomen;
Men gaeter rond en vierkant tegen aen:
Men raed plat uyt tot kerven en tot braen
O LIPSIUS, wat dunckt u van dit mallen?
(220) O God, hoe kan de mensch soo ver vervallen!
Ghy die dit saeght: O oordeel eens wat geest,
Dier kinderen Baer-moeder zy geweest,
Die soo de Peck-ton setten op den setel,
Wiens vruchten zijn te branden als een netel,
(225) Of Christi, die de vier-bee soo verbied?
Of ’s Duyvels die met vierghe Pijlen schiet?
En uyt de vrucht sult ghy ’s booms kundschap vatten,
En goed komt voort uyt goede harte schatten.

UYT.
Continue

Tekstkritiek:

fol. π2r IOHANNA er staat: IHAONNA
vs. 210 schrick’lijck ken, er staat: schrick’lijcken.
vs. 343 getrocken, er staat: gettocken,
vs. 406 veynsd’ er staat: veynds’
vs. 850 zij de er staat: zijde
vs. 1476 misdrijf er staat: misdrijft
vs. 1520 wanschapener staat: wanschapent
vs. 1603 ydelheydt, er staat: ydelbeydt,
vs. 1668 porfier: er staat: porsier:
vs. 1945 van er staat: val
vs. 2138 (Die er staat: Die