Christianus Ischyrius: Petri Diesthemii Homulus Antwerpen 1538.
Uitgegeven door dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton023103 — Facsimile bij Ursicula
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.
[fol. A1r]

HOMULUS PETRI DIESTHEMII, Comoedia in primis lepida & pia, in rem Christiani hominis adprime faciens, Ant- verpiae quondam in publico civita- tum Brabanticarum conventu vulgariter acta, pal- mamque adepta. HOMULUS HAEC INSCRIBI- tur comoedia, quod in ea hominis Chri- stiani vita, & cuiuslibet voluptatis carnalis fugacitas graphi- ce depingitur. ANTVERPIAE, In scuto Burgundiae, per Ioannem Steel- sium, Anno â Christo nato, M.D.XXXVIII.

---

[fol. A1v]

OGDOASTICON EUSEBII candidi in Homuli comoediam, de nominis ratione extempo- raliter lusum.

Quilibet, heus, quondam fuit ista comoedia dicta,
    Nam trepidat mortis quilibet ire vias.
Nunc Homulus passim bene scribitur: en quod in ipsa
    Pingitur ad vivum vita fugax hominis.
(5) Omnia diffugiunt, mortis veniente figura,
    Sola manet virtus concomitans hominem.
Illam fac comitem tibi, si sapis, euge homo fidam
    Dum vivis, mortis quae comitatur iter.

---

DISTICHON ISCHYRII.

Quilibet ante fui, mutato nomine, dicor
    Nunc Homulus, per me nam resipiscet homo.

---

[fol. A2r]

CHRISTIANUS ISCHYRIUS ad Lectorem pium & Candidam iuventutem.

HAbes candide lector, comoediam non minus lepidam quàm piam, quae tametsi Terentij venustatem aut Plauti non redoleat eloquentiam, tamen Christiani hominis vitam, mundique huius luxus fugacitatem, tanquam ex quodam perpendiculo depingit & aestimat. In ea siquidem non turpes amorum illecebras, non vitae infamem luxum, non denique amandi conciliationes, ut in Terentianis Plautinisque comoediis deprehendes: quae licet syncerae latinitatis flosculis & egregie dicendi phaleris abunde cunctis praemineant, latet tamen saepicule sub decoris herbis frigidus & noxius anguis, nempe amoris vehemens aestus: quo ipsa iuventus, in malum usque propensa & proclivis, nocens teneris plerumque sub annis venenum imbibit: quod adolescentibus atque adhuc vernantibus in penetralia admissum annis, totam hominis corrumpit vitam, & in pecuinos adolescit mores. Foelix igitur, ô foelix illa iuventus erit, quae sub tanto verborum lenocinio delitescentem fugerit viperam. In quem denique Terentianae aut Plautinae comoediae scopum tendunt, nisi quòd ad conficiendas nuptias finem faciunt? Sed dij immortales, nuptiae quid nuptiis praestant? [fol. A2v] Illae nimirum carnales sunt & periturae, istae vero quae in Homulo conciliantur nuptiae spiritales sunt & aeternae, quippe rationalis animae cum sponso Christo. Operaepretium igitur fuerit, iuventutem castis comoediarum assuescere lectionibus, atque ad spectantem recitare populum. Nam quod rudibus animis sermo ille vivus est, hoc comoediarum comis exhibitio, tyrunculorumque festiva enarratio praestare solet, atque in imis animis ad extremam usque senectam residere. Ad haec, in hac nostra Homulo omnia cernes casta, atque ita ab omni amoris spurcitia emundata, ut vel à castissimo quovis sacrae monastices viro & legi & tractari possit sine offendiculo. Estque in ea augustissima Christianae vitae institutio, atque bene moriendi ars foelicissima: quodque in humanis ac fugacibus huius saeculi rebus, fidendum sit minime, sed in sola animi fortitudine & vera virtute, quae una foelicem beatumque reddere potest hominem: quippe post obitum benefacta manent, aeternaque virtus quae coelos aperit, regna beata ferens. Bene vale. Traiecti Betasiorum, anno assertae salutis tricesimosexto supra sesquimillesimum.

---

[fol. A3r]

INTELOQUUTORES comoedia sequentis.

Deus,          Mors,             Homulus adolescens.
Hannio,         Hirtacus,         Cantager,         Lu-
sitor,    Harundio, sodales & familiares Homuli.
Megarius duobus stipatus famulis.       Pamphi-
lus,          Trabilio,      Confraneus,         Licam-
beus,     Abagardus,       Bellerophon,       amici
& consanguinei Homuli.
Clatria duabus stipita puellis,    Helbia,     Phyl-
liria,        Olendria,        Opulentia,  cognatae &
affines Homuli.
Virtus,        Cognitio,         Confessio, sacrae vir-
gines instar Vestalium aut matronarum.
Maria virgo mater supplex ad filium.
Prudentia,         Pulchritudo,         Quinisensus,
formosae puellae.
Fortitudo vir armatus & egregiae staturae.
Larvicola,             Crambarabus, cacodaemones
Angelus deducens Homulum,
[fol. A3v]

PROLOGUS SIVE ARGUMEN- tum Asclepiadeum Choriambicum in fabulam Homuli, per Is- chyrium.

SPectores cupidi, huc currite, postulo.
Apporto lepidam, credite, fabulam.
Quam dicunt Homulum, certe adamabilem:
Nam profert hominis casum & originem.
    (5) Qui laesit nimium coelica numina
Peccati maculis, vitae & ineptiis.
Ut mortem minitans Iuppiter abditam,
Effrenos homines sub Styga truderet.
    Pallescens Homulo Mors mala mittitur,
(10) Horrenda heu nimium: dicaque scribitur.
Ut vitae properans à rationibus,
Adsit iudicio praeceleri gradu.
    Frigens horripilat tunc Homulus miser,
Moerens poscit opem forte sodalibus
(15) A cunctis, properent ut comitarier
Per durum hoc itiner mortis amarulae.
    Spondent unanimes, se fore quoslibet
Per casus comites inseparabiles
Et vitae atque necis, si quid opimius
(20) Fors fortuna ferat, mensave pinguior.
    Sed verum nimis est, acta probant fidem
Si res laeta stet, tu comitaberis
[fol. A4r]
Heros splendidulis saepe sodalibus:
Sed si adversa fuat, diffugient procul.
    (25) Sic spondent Homulo se fore comites,
Sed Mortis pavidae nomen amariter
Cunctorum trepidis auribus insonat,
Et se posse negant, dum petit, adfore.
    Sic fit tristitiae tempore nubilo,
(30) Discedunt pariter, qui tibi pulchrius
Spondebant faciles, quum bona laetius
Sors risit, volucri nube fugacior,
    Virtus sola manet fida & amabilis,
Non linquens Homulum, fataque despicit,
(35) Nec casus metuit sive pericula
Et vitae atque necis, sed comes optuma.
    Haec placat superos, astra piis duit,
Infernum spoliat, regna acherontica
Perfringens, itiner monstrat olympicis,
(40) Regnis aetherea & pace fruiscitur.
    Quam nobis tribuat Iuppiter optumus.
A fatis properis sumere gressibus,
Aeterno & hilares vivere gaudio.
Amen ferte pii, & plaudite vocibus.
[fol. A4v]

ACTUS I. SCENA I. DEUS, MORS, HOMULUS.

(45) PRincipio genus mortalium è limo condidi,
Telluris ut esset colonus omniparae,
Huic unicum, uti virtutem colat ingenuam,
Praeceptum dedi, seque noxiis amoribus
Abstineat, blandisque voluptatibus,
(50) Perfidia, & summis imisque ingrata superbia.
At ille coelestis habenae repugnans, &
In vitium praeceps actus, vulnere contabuit,
Venitque fera pessima leviathan,
Quae vitale eius robur abstulit mordicus.
(55) ¶ Quamobrem misertum est me depereuntis hominis,
Illumque beluinis miserans excussi faucibus.
Priori denuo redditum incolumitati.
Ast ubi supremo, parvo post tempore, solio
Despicio terras, ô dolor, ô labor irritus,
(60) Omnes exorbitant in peius, defluunt timoris inanes,
Caeca perversitas occupat omnia,
[Exclamatio in vecordem hominem.]
Quae sanam devellit pectore mentem.
Aes malesuadum aurumque vitae perda,
In suum pellexit mortales arbitrium.
¶ (65) O mens lethaeo epota poculo,
[fol. A5r]
Commeministi ne in cruce expassi redemptoris?
Tui caussa ô homo fatum subivi ingratissime.
Ah, nefandus vitae tumor, & scelesta cupido.
Et reliqua scelerata cohors, late per orbem
(70) Sparserunt mores & sceptra regalia,
Septenis virgunculis violenter pulsis
Exilio, regnoque virtutibus actis.
Nuper candida venit quaeritans innocentia,
Fas & pietatem in terris proscribi,
(75) Se probris exagitari maximis,
Impune pessundari quicquid manavit olympo.
[Ingratitudo conditi hominis.]
¶ Iam plane perspicio, quo benignitas maior est mea
Et lenta vindicta, plus crescit errantium vesania.
Quare haec mea stat stat sententia metam
(80) Ut ponam sceleribus, & meis calculum colonis,
Paululum si sinam voluptari, peius
Quàm in beluam degenerabunt stolidam,
Et mutuo rapidis dissecabunt dentibus.
Extincta fides, atque edicta mea salutarla
(85) Spreta iacent: nemo est, qui faciat recolatque.
[Caussa conditi hominis.]
¶ Optabam coelestis ruinae deserta reparare.
Sed spe abij mea, & vacuis sedibus astra linquuntur.
Infoelix homo, miserum quem iuvat esse libenter.
[Accersit deus Mortem.]
¶ O mors rerum omnium aequissima, ubi es?
(90) Quid cessas? coram adesto.
Animadvertere, quae tua opera perferri velim iussa.
[Advolat Mors iaculum manu gestans.]
MORS. Ad nutum, maxime divorum rector,
[fol. A5v]
Praesto sum tibi paratissima, effare exequenda pater.
Pennigero expediam gradu, etiam si Plutonia
(95) Iubeas perrumpere claustra.     DEUS.
I rapido gressu ad Homulum, simulque
Illi ex me dicito, peregrinationi ut se praecingat ocyus,
A qua mortalium neminem vel prece vel pretio
Eximi fas est, exactaeque vitae sine mora ut ponat rationem,
(100) Haec esse summi iudicis decreta, referto.
MORS. Aeternum numen, tua dicta capesso
Impiger & rite, nec me labor iste gravabit.
Nil herclè hoc me delectat ludo amplius.
[Exultabunda Mors iussis Dei paret.]
¶ O fortunata dies, ô faustissima tempora
(105) Hodie imperium nanciscor in terris latissimum,
Nunc leges condam regnatura meas,
Efficiamque, ne quisquam temerarius vel temulentus
Audeat tempsisse, scio quibus utar ipse flagellis,
Et quibus effodiam iaculis oculos & cuspide iecur.
(110) Saepe tuli claros violens regiosque triumphos.
Quemlibet deijciam, licet Hectora spiret,
Vomentem tumido pectore flammas.
[Carnivales subindicat dies et lupercales.]
Quod nunc undique gentium volupe victitant,*
Praesertim diebus istis pergraecantur, commessantur,
(115) Genium colunt accuratius, & bibunt meracius,
Belle percipient, ubi imparatos occupavero per iugulum.
[fol. A6r]
¶ Sed primum pergo ad Homulum mei negotij perferendi gratia
Hic degit impudens prope bestia, liber à metu
Nec amat coelum, nec odit tartara.
(120) Terrestrem deum domi habet in arca.
Abcedo, urget imperium tonantis.
[Procul conspiciens Homulum secum Mors loquitur, Aggreditur
Mors Homulum, per manum apprehendens.]
¶ Magne diespiter, quàm opportunus adest Homulus?
Quàm minimum super adventu pensitabit hic meo?
Heus Homule, hodie suspirabis graviter,
(125) Hodie reddes, multos servare per annos
Quod fortasse putabas. ô Homule, quam fragilis hominum spes?
Dies ista tibi nigro signanda lapillo.
Advehit ista dies discrimina mille.
Iudicium, tribunal, iudex deus, morantur te.*
(130) Sed quo nunc properas tam candido vultu,
Venustoque redimitus habitu?
[Fugae studet Homulus splendide vestitus.]
Quae te coelestium necat oblivio?
Scilicet hic superum cultus est?     HOM.
Quid istaec rogitas?     MORS.
(135) Id scies quàm primulum, ausculta paucis edocebo.

---

Scena II.

Imperatoris fungor legatione ex alto polorum,
Vertice, maximus ubi coelituum pater multa gemit
Super humanitate, per abrupta vitiorum
Et aprica voluptatum depereunte.
(140) Ille me misit ad te.     HOMU.
[fol. A6v]
Ad me?     MORS. Ita planè.
Ne haesita, me una verum nil magis est.
Seria sum, & loquor, nil me iuvat garrire inaniter.
Deus quenquam sui oblitum haud negligit unquam,
(145) Arbiter aequus & integer omnibus Homule semper,
Nec quisquam mortalium tam vafer est vel astutus, ora
lllius & lynceos qui possit ocellos
Evasisse, videt omnia, coeloque terraque marique.
HOM. Quid negotij habet mecum?
(150) Quid rerum postulor?     MORS. Dicam, & quidem satis
Dilucide, ne tibi haereat quid scrupuli,
Calculum ut ponas exacto symposio.
Crepusculassit vespera, nunc demum redeundum est domum celeriter.
[Secum loquitur Homulus pectora tundens.]
HOM. Non capeo sermonis huius involucrum,
(155) Clarius esset, pensiculanda negotia tanti
Iudicis ambiguis quis responsare querelis
Rite queat? quid hoc verbi est, domum redeundum ut sit mihi?
Cui id curae est, si quo minus redeam nunc?
MORS. Eruditiorem te ilico reddam, depone hominem,
(160) Completum est curriculum tui villicatus.
HOM. Cuius villicatus?     MORS. O stolidum pecus,
Nil novit coelestium hic homo terreus:
[fol. A7r]
Quid sacra canat pagina, ne quidem audivit unquam.
Sic totus fuit theatri comes circunforaneus,
(165) Nugigerulus, sedentarius, bibax, corinthiarius.
Stulte, hac nocte repetent animam tuam.
Hoc peregre proficifci oportet irrevocabili tramite.
Quapropter pugillarem cautionum, chartasque papyraceas
Deferto tecum, ac prospice, ut salva sint tibi omnia,
(170) Quia immortali & omniscio Deo rationem ponere inevitabilem cogit necessitas,
Quo tempora pacto duxisti rapido circumvoluta rotatu,
Et quibus actibus vita est redempta nefandis,
Quae pietas superis gratissima, fastum
Reppulit, infernis piandum sulfureisque lacunis,
(175) Caeterum haec una tibi spes est & solatium,
Ut ultro cupias, quod vitare non potes.

---

[Scena III.]*

HO. Eheu quàm dura conditio, ô crux invisa.
Huius dandae rationis immemor vixi semper,
Nec fuit quicquam tam absens animo quàm res ista, meo.
(180) Sed quisnam es tu, qui hos adfers terrores atque horripilattones?     MORS.
Mors ego peccatorum pessima,
Aequalitatis normula, cui cuncta parent,
Humile meum pariter & celsum caput:
[fol. A7v]
Nam qui meis legibus non subiectus est, haud latet usquam.
¶ (185) Sed nunc abde moras. per me hic calculus,
Mandato principis discutiendus est.     HOM.
O triste fatum, siccine properas? inopinanti
Ah nimium importuna venisti.
Mitesce obsecro. huic necessitati conniveto.
(190) Mille dabo libras hodie auri rarissimi
Mille minas argenti probatioris.
Istud si exiguum videbitur, electri omnium preciosissimi
Mille addam sestertia, ut praesenti me solicitudine demas,
MORS. Nequaquam Homule assentior tibi.
(195) Nunquàm divertam ab aequitatis itinere,
Non rerum opulentia, non augustissima regna,
Vel gemmarum praestantissima virtus,
Animum dimoveant meum, spernit omnia fatum,
Non Papa eminentissimus,
(200) Vel Ducum Comitumque praeclarissima turba,
Nec heros toto invictissimus orbe,
[Vibrat manu Mors iaculum.]
Nec tu quidem Homule hoc effugies iaculum.
Vos etiam spectatores spectatricesque belle reperiam,
Ubi messem occepero demetere meam,
(205) Si sylvestris caprea, famelici venata leonis
Faucibus, eluctari se poterit, & ipsi
Reticus meis vos pulchrè expedietis.
[fol. A8r]
¶ O Homule, si me ista oblectarent,
Iam olim medio Phoebus quicquid circunspicit axe,
(210) In mea congestum haberem ditione, tametsi
Utilissima rerum auri est possessio.     HO.
[Moeroris plena Homuli exclamatio.]
Omnium infoelicium infoelicissimus ego,
Quò me nunc divertam? quò pedem
Conferam animumque meum,
(215) Auxilij & rationis egentem?
Heu quò me vesania, quò me dementia vexit?
[Desperabundus Homulus gladium admovet gutturi.]
Quid nunc actitem melius,
Quàm gladio me iugulem meo?*
Nempe quia schedula & papyrus mea
(220) Neglecta, atque incustodita, & obsoleta est,
Et muribus tineisque obesa, ut ne sententiam
Queas inde haurire quidem bonam:
Nunc quo pacto possem absolutum dare calculum?
[Sublevatis in coelum oculis orat.]
¶ O stelliferi conditor poli,
(225) Si mihi fatales duo lustra sorores,
Consensu parili praestent indulgenter ad aevum,
Accuratissime operam darem resarciendis chartulis,
Et ordine digererem vaga debita.
O chara mors, suspende paulisper vindictam,
(230) Dum consulam paucis huic meae calamitati.

---

Scena IIII.

MORS. Ne quicquam voces latum sparguntur in aëra tristes.
Non delaenifica verba, non graves querimoniae,
[fol. A8v]
[Prendit Mors Homulum per brachia.]
Non minae truces, blandique precatus,
Te poterunt nostris hodie excussisse lacertis.
HO. (235) Unum te rogito, ut sciam, facito.
Licebit ne rursus commeare domum,
Simul ac computum fecero?     MORS.
Minime, irrevocabilis est hic gradus
Aeterna lege fixum stabit, ab inferis nemo redire potest.
HO. (240) Magne pater superum, semper miserate dolentes
Adsis, & hac grandi cordis me mole levato
Sed fasne est comitari quenquam,
Qui moerores consoletur meos?     MORS.
Utique, si quis hominum hos induet animos,
(245) Si quis intrepida gestat modo pectora larvis.
Acceleremus iter, ne seros verbera pungant.
Nam Deus arbiter pro tribunali nos remoratur.
Agedum, chartulas tecum deferto, ut testes
Sint tibi albus an ater sis, satis vixisti.
(250) Non enim donatus vitae, sed mutuatus eras.
Neque enim haec caduca & fluxa, sed immortalia sectari.
HO. O coecum pectus sola haec temporalia
Veras duxi semper divitias.     MORS.
Quum tibi vivaces vegetent in vertice sensus
(255) Homule, nescio quae tanta fefellit
Cura voluptatum, nec subrepentia fata notasti?
De me dici solet, vocata atque non vocata venit.
[fol. B1r]
HO. Utinam usquam terrarum tam tutum
Inveniri possit asylum, quo ego
(260) Turbulentam hanc effugiam persequutionem.
Nullus me uno hodie foret laetior.
[Precatur Homulus Mortem supplex]
O chara mors, unius inducias fautrix largire diei,
Ut mecum mediter peragenda, sciamque sodalis
Si quis fidus erit, qui me comitetur euntem.
MORS. (265) Non equidem dabo
Nam satis induciarum est hic sermo prolixus,
[Ostentat dextra telum.]
Heu quot saepe dedi momentaneas hac cuspide strages,
Fortia vibratu deieci cominus uno
Robora, dum nec vox, nec spiritus obstrepit ullus,
(270) Ultima namque dies stat ista parandis
Tuis Homule negotiis, sed paulisper
Intus abeo, vultusque occultabo meos.
Tu rem geras sapienter tuam & celeriter.
[Abit intro Mors.]

ACTUS II. SCENA I. Homulus, Hannio, Hirtacus, Cantager, Lusitor, Harundio, Bellerophon.

[Querimonia Homuli cum animi exhulceratione]
PErditissimus omnium ego sum, qui in terra degunt,
(275) Tantum mali gemitus & molestiae obtulit iste dies mihi.
O mea moestitudo per quàm gravissima,
Utinam hanc lucem intuitus essem nunquam,
Nec me parens edidisset hominem,
[fol. B1v]
Communis participem & mundialis aëris,
(280) Pessima ne haec calamitas obtunderet miserum.
Nondum solidioris aevi metas conspexi fragiles,
Et cogor adolescens loeti flebilem inire tramitem.
[Suam Homulus damnat vitae stultitiam]
O coelum, ô sydera, ô dira necessitas,
Quàm minimum isthuc mentem solebam conferre meam?
(285) Lusitabam indies, & passim corvos sectabar inaniter,
Nympharum sponsus eram, choreasque ductiles
Optabam & componebam gratus & amabilis.
Flosculos dabam odoriferos, similiterque accipiebam.
Opulentia rerum & fortuna benignior,
(290) Suadebant omne scelus & lasciviam damnabilem.
Vir voluptatum eram, virtutum negligens.
Denique tot benefacta & mores congessi probos,
Quot vola pilos haec habet intimos.
[Opprobratio in huius mundi insanum amorem.]
O caecus amor mundi, tantos qui mergit in alta
(295) Tartara, tantosque animos excludit ab astris.
Clementissime pater, quàm tuto sita esset,
Quae nunc iniquiori sedet loco, vita mea,
Si me ad sanctae religionis contubernia
Appulissem, abiectosque fratrum conventus
(300) Et calvus, & glaber, & lignipes,
Et colore griseo despicabilis,
Superas nunc possem evadere ad auras,
Sed quia multa quaeror, & saucia
Pectora diris vulneribus lacero,
[fol. B2r]
(305) Ah tempus abit volucri fuga.
Iam Titania lampas medio declinat ab axe,
[Vesperi periphrasis.]
Et nigras festinat ad umbras:
Quem modo sanctorum solicitabo prece?
Coelum aeneum est, & obsurduit miserorum erumnis.
[Sibi loquitur mutata persona.]
(310) Homule, spem tui bonam non habeo.
Veruntamen iam ibo, aliud tentaturus auxilium,
Dulce meum pulsabo sodalitium,
Blandamque (dum sospes eram) familiaritatem.
Hos ego conveniam, & exorabo,
(315) Ut huius peregrinationis meae se socios applicent.
Nemo, ut aestimo, refragabitur.
Tam chara dudum contraximus amicitiarum foedera.
Sed miror, quòd hodie nullus invisit me,
Pergam ipse ad eos ocyus, ut sciam.
[Homulus ad amicos & sodales quosque omnes.]

---

Scena II.

(320) Salvete, quotquot adestis amici sodales.
Optati quidem huc adventatis,
Nam ego ad vos gradum converteram meum.
HAN. Et tu Homule salve festivissime.
Quid caussae est, quod hodie nusquam pedem contuleris?
(325) Quid ita domi desides?
Salva ne sunt omnia?
Quis malus satan te disturbavit cardine tuo?
HOM. Emota sunt, confracta sunt,
Inimica sunt omnia & improspera mihi.
[fol. B2v]
(330) Quòd nunquam animo volutum est, hodie vulneravit graviter.
HAN. Quis tantus dolor deiecit
Vultum pallentesque genas? effare obsecro,
Mihi palam facito hanc animi pestem tui.
[Pulchra amici pollicitatio.]
Curabo, superis faventibus, si res postulet
(335) Comes ero tibi per medios erebi tutissimus ignes,
Vel phlegetontaeas inconcussus ad undas.
Nil metuas, abiectis, animo cape gaudia, curis.
HOM. Audacter loqueris, amo te, amicus es Hannio.
At ego perij radicitus.*   HAN.
(340) Ne spem ipse tibi reseca, mihi ausculta.
Ex me uno salus hodie reparabitur tua.
Tantum huius disturbij caput ne celes.
Si quis mortem imprecatus est hodie, funus erit,
Et si me (ut verum proloquar)
[Vibrat manu gladium Hannio.]
(345) Adverso contingat simul enecari gladio.
HO. Novi animi tui ingenuum decorem.
HAN. Quid decorem? rem mihi pande,
Ut hoc voraci te liberem tristitiae barathro.
HOM. Si tibi detegam vulnus meum
(350) Atque diros animi moerores,
Vereor ne horroris immanitate
Aut remedij difficultate territem te,
Sicque crudeliorem reddam mihi
Destitutus amicis aegritudinem.
[fol. B3r]
(355) Habeo tibi gratias Hannio.     HAN.
Syncerus sum & absque dolo,
Candidus & sine stybio verbi factor.

---

Scena III.

HO. Praeclara dicis & quidem fraterna,
Nec unquam te aut periurij aut vanitatis suspectum habui.
HIR. (360) Homule mi, nunquam secus de me dici poterit.
Et quidem duos hoc calamo scriptitio
[Ostendit manu strictum gladium.]
Dormitum composui, nunc addam tertium.
Tantummodo prode hominem nomine,
(365) Qui hanc in te exercuit fabricam.
HO. Non equidem diffido tibi,
Meritas deferant tibi numina grates.
Nonnihil accrevit animi, hac adiutrice
Atque praepugnaci eloquentia.     HIR.
(370) Esto fidens animi, ne ve
Muliebri luctu virum collutules.
[Laus virtutis.]
Mascula virtus impavido fert pectore casus.
Explorant adversa viros.
Quo te cunque trahit, sequar, ista tempestas.
HO. (375) Acceptum habeo mi pilades.
Si me superstitem fata servaverint, scies aliquando
In quem collocaveris benevolentiam.
HAN. Conticesce ab agendis gratiis,
At potius experire, si quis praestabit gratiam.
(380) Nam ego indignum arbitror
Recenseri sodalis nomine, qui candidus ore,
[fol. B3v]
[Ficta amicitia graphice depingitur.]
Ast ubi opus est opera, cancros imitatur.
Quare si te adiutari desideres,
Diutius ne celatum velis. nam quicquid
(385) Mihi uni dixeris, amico dixeris integerrimo.

---

Scena IIII.

HO. Hannio, devicit me amor tuus
Et ahaena tui confidentia. enarrabo tibi
Et altos lingososque pectoris explicabo recessus.
[Exponit homulus sui moeroris causam.]
Peregrinari me oportet locis arduis
(390) Simulque longinquis, & itineris sum ignarus,
Nec fas est differre vel diem unum,
Sed auspicari oportet gradum,
Antequam huius noctis tempus labatur tempestum.
Etiam denunciatum est mihi faciundi
(395) Calculi irrefragabile mandatum: nec via,
Nec modus est ullus, quo me queam subducere.
Nam maximus coelicolarum pater,
Qui terris solo imperitat nutu, coeloque renutu
Accersivit. idcirco tecum reputes,
Si hanc mecum dignaberis partiri methodum.
HAN. (400) Aequum est stare pollicitis, &
Inviolatam servare sodalium fidem,
Plane fateor, nec inficiabor unquam,
Me spopondisse comitem tibi.
Sed si ob peregrinationem tantum laboris
(405) Et ignoti itineris capesserem,
Taederet me lassitudinis, &
Huius petitionis exhorrescerem verba.
[fol. B4r]
Veruntamen volumus melioris amici fungi munere,
Necnon consultare super postulatis desideriis.
HO. (410) O compar & collega meus,
Ita ne claudicat & vacillat magniflcus ille sermo,
Quem coram his testibus protulisti praesentissimum?
Cedo nonne contestatus es, mei caussa
Vel inferos subire, vel morte ipsa depasci prius,
(415) Quàm me incomitatum relinquere, si te flagitassem?
HAN. Ita me herclê fecissem,
At nunc ista me terret formidolosa conditio,
Et ancipites viarum anfractus.
Sed esto, arripiamus iter hodie.
(420) Quando accelerabimus reditum?
Si etiam ingens sulcabimus aequor?    HO.
Non equor, sed mare acerrimum,
Nullis unquam remeabile ratibus.
CANTAG. Sane Homule, ego tecum proficisci nolo*
(425) Nimis sum pelagi metuens, Charybdin,
Syrtim, Scyllaeque voraginem, caeteraque
Maris discrimina horresco recitans.
Sed centuplo magis expavesco, quod remeare non licebit
Quo tandem perveniendum est, aut figenda ancora?
[fol. B4v]
(430) Quis huius nuncij tabellio fuit?
[Mortis periphrasis.]
HO. O miseranda necessitas,
Mors omnium malorum maxima,
Pestis atrocissima, larvarum longe teterrima,
Difforme & inexorabile monstrum.
CANT. (435) O diva & olympica numina, quid audio?
Fuit ne mors huius internuncia rei?
Moeroris & tartarei fellis foecundissima lues?
Huius commercium non secus devito,
Atque ipsum atrum daemona,
(440) Seu orcum nocentibus infestissimum.
Si dones aurum quantum amplissima
Terra capax est, nihili ducam,
Si hoc odiosum queam effugere portentum.
Tantum abest Homule, ut tecum accingar peregrinationi.
HO. (445) Attamen ut pollicitis fidelioribus
Me munitum aestimabam firmiter,
Verum, ut video, innixus sum arundineo calamo,
Qui me incumbentem fallaci hallucinates est specie.
Spes mea fluctibus illocata est mobilibus,
(450) Et abijt ventis exagitata malignis.
Haeccine fides mihi promissa est?     CANT.
Non diffiteor, sodalem me spopondisse paratissimum,
[studia iuventutis.]
Siquidem compotandum, si esset ad lucem
Vel usque matutinam, vel totos usque dies.
(455) Si epularum dies extra moenia condictus esset,
[fol. B5r]
Libenter irem: aut chorus puellarum invitaret uspiam.
A latere tuo discederem nunquam,     HO.

---

Scena. V.

Recte profiteris, libenter quidem illo
Concedebas & ultroneus horis omnibus,
(460) Nec chlamidem tibi divellere opus erat.
Si te ad festos expeterem dies, si ad prophana bacchanalia,
Nil remoraretur ô Cantager iter tuum.
LU. Nec ego mediusfidius hoc calle tecum congredi volo,
Neque unquam tam eleganter concionaberis,
(465) Ut vulpeculam ad aegrotum introducas leonem.
Si cupis argenti sitibundam visere Romam,
Vel aliud lustrare solum, nil detinet, assum.
Si quis te odio aemulatur iniquo, vindicabo acerrime,
Et ita me deus amet, tenus umbilico diffindam medium,
(470) Etiam si coelum contingat vertice.
HO. Lusitor, quorsum ista iactanter?
Quando aurum postulo mutuari mihi,
Tu foenum ingeris, quo nihil opus est.
Istud non est praesenti succurrere malo,
(475) Divertisti animum pariter atque operam ab amico.
Recole obsecro, atque reminiscere illius quondam
Contractae familiaritatis, incorruptaeque fidei.
Ah nimis verum est, adversitate amicos probari.
LU. Sive fidem, sive familiaritatem ululas
[fol. B5v]
(480) Utrique renuncio, tui satur sum, satis verborum aggerasti.
HO. Hei misero mihi, at unam saltem
Petitiunculam ô amantissimi sodales sinite ut exorem,
Obambulate mecum, animoque succedite,
Et aeternum vale dicite ad ultimos
(485) Duntaxat portarum cardines, en obsecro.
HAR . Per sanctum Osyrim, ne vestigium quidem aut latum pedem,
Dum tuos spiritus vitales motitasset artus,
Nulla unquam tam acerba fortuna obtigisset,
Quae me tui homule faceret desertorem.
(490) Nuncte coeleste comitetur praesidium.
Abeundum est mihi, te valere cupio.
HO. Quid tu Bellerophon meum suavium, meaque ludicra,
Vin te comitem praebere mihi?     BEL. Quo?
Ad suburbana virginum comitia? ad vespertinas iuvencularum
(495) Excubias? placet, lubens veniam.     HOM. Commonstrabo,
Tibi: mihi te iunge socium, ut soles, bellissimus assecla.
Versus occidentem gradiemur, ad speluncam ultimam, quid stas?
Via haec nota est, hoc iter est universae carnis.
BEL. Quid ibi agendum est? an belle curabimus
(500) Cuticulam? convivia & symbola sodalitia si etiam parabimus?
[fol. B6r]
HO. Hecates coena nunquam deerit.    BEL. Ibi etiam
Formosae Veneres?    Ho. Millia formosarum.    BEL.
Sed age, effare etiam modo, si à breviusculo tempore redibimus.
HO. Nunquam profecto    BEL. Aegre & graviter hoc
(505) Verbum illabitur mihi, hic volo apud meos sodales laetos
Consumere dies. quemvis alium tibi nanciscare viatorem.
[In Bellerophontem execratur homulus]
HO. Hic adolescentulus praecoci perditus lascivia omni se
Oblectamento à primis anniculis dedidit, ob incuriam parentum.
Edoctus est plenos ëpotare calices, lautissime per omnes epulari dies.
(510) Peierare, audere quicquid alter vel triplo aetate grandior.
BEL. Si contumeliose & prave loqui iuvat, ipse sat
Habes quod de te praedices, mihi tuo praeconio nihil opus est.    HO.
[cum summa animi desperatione.]
Deum neque homines curare, obscoenis assuescere, nycticoraces agitare,
Nulli quod lubitum est abstinere, ah sero ille, ut ego sapiet.
(515) Nulla infirmiora praesidia, quàm amicos esse.
Itane diffugitis? siccine ad unum omnes?
Nunquam magis solus fui, quam hodie infoelix ego disperij.
[fol. B6v]

ACTUS III. SCENA I. Homulus, Megarius, Pamphilus, Trabilio, Confraneus, Licambeus, Abagardus, Clatria, Helbia, Olendria, Phylliria.

[Querimonia Homuli de sua mendicitate hominumque instabilitate.]
OMnium qui terras incolunt, nemo
Me uno expertus est magis hominum fidem.
(520) Instabilitate longe pervincunt populare folium.
Quos ego intraneo amore copulatos aestimabam,
Execrandae infidelitatis sese detegunt fabricatores
Mox ut nimbosa exoritur procellula,*
Fugatiores Euro effugitant vel Tigride.
(525) Si mundo adhuc pollerem spectabilis,
Auri dives & rerum praepotens,
Tot me stiparent amici, quot fert polus astra:
Alluderent suaviter, inservirent studiosius.
At nunc lachrymantem nemo consolatur,
(530) Egeno vel adminiculatur Homulo.
Nequaquam amici sunt, sed mendicabula atque ventriculi.
O sententiam coelestibus depromptam bibliothecis:
Personatum hominem si cupis agnoscere, calamitosus fias.
Quem ista doceri nequeunt, talpa est caecior:
(535) Plumbeus est, insensatus est, truncus est iners,
Qui malo venturo non prospicit suo.
Quò miser ibo? quem reliquum deposcam adiutorem?
Scio, necessarios & unius sanguinis propagines,
[fol. B7r]
Quos etiam invitos natura pertrahit ad succurrendum.
(540) Solicitabo, urgebo precibus, & quidem impensius.
Cognatos omnes, ut adessint hodie.
[Alta voce nunc vocat amicos Homulus.]
Nec segniter cessandum est mihi.
Novi quis me intro expectat graviter.
Amiculi consanguinei, quid rerum agitis?
(545) Ubinam locorum estis? adeste, quaeso.
MEG. Adsumus Homule nepos tuis negotiis
Atque desideriis semper obsequentissimi, quid causae habes?
PAM. Homule, si me aut meis facultatibus
Opus est, utere: pelle pudorem inutilem tibi.
(550) Fare inter amicos liberrime tuos.
[Habebit Megarius duos famulos stipatores.]
MEG. Quid mali obtigit?
Hilariori esse fronte consueras. age palam
Mihi facito rem, uti est, enarra mihi.
Quod auro propulsari nequit, gladio forte poterit.
(555) Si quis iniuriatus est, hos duos tecum
Sume clientulos, atque illi iecur effodias.
PAM. Propinquos genere, oportet
Mutuo defensare & prodesse invicem.
HO. Benigni estis, habetur gratia.
(560) Venio ad vos, ut paucis dicam,
Gravi oppressus amaritudine.
Eminentissimus ille siderum conditor,
Legato denunciavit mihi, peregre ut proficiscar
Quàm primum porrectioribus spatiis,
[fol. B7v]
(565) A quibus nec fas est referre gradum.
Insuper calculanda est huius deductio vitae,
Omnium difficillima, ante iudicis conspectum.
TRA. Calculanda? tibine? quo pacto?
HO. De villicatus regij gubernatione possessa,
(570) Et quibus indulta saluti tempora traduxerim actibus
Reliquisque mortalium accommodatis rebus, ut locatae sint.
Hac mecum ut pergas, obnixe supplico,
Meumque calculum, ubi iniquior erit, ad purum supputes.
TRA. Quid? ut tecum pergam?
CON. (575) Proch, ista ne sorbitio
Tibi decocta est Homule?
Profecto aliud mente concepi, aliunde invitatus sum.
TRA. Vertex mihi prurit ab ista cantilena.
Parcius deinceps promittendum censeo.
CON. (580) Pestilens & detestanda res est simulatio.
Idcirco ex animo dicam meam sententiam.
Semper ego fui exiguo corde, timor prostravit me
Nimis ego sum meticulosus
Sed si commodum videbitur, tecum dabo
(585) Ancillam comitem libenter, nam & ilia
Nuptiarum percupida est atque spectaculorum.
LIC. Itidem atque ego proloquor,
[fol. B8r]
Nondum dimidio viae peracto, mihi spiritus fathisceret,
Ita sum & semper fui pavido pectore rebus gerendis.
HO. (590) Siccine destituitis miserum misere?
ABA. Homule, ne quid age praecipiti mente:
Res non parva est, voluta iterum atque iterum.
Nec itur ad puellaria tripudia
Utricularesque tibias, ut heri & nudiustertius
HOM. (595) Missum facito ambages atque moras.
Ut animus est, ita quoque lingua canat.
LIC. Consultandi diem capio, ardua res est,
Quae pensiculari debet, nec stulta temeritate aggredi.
ABA. Recte quidem comperendinandum est.
(600) Nam & paranda sunt calceamenta & utres ciliarij,
Caeteraque longi itineris viatica.
HO. Isthaec verba sunt atque diverticula infidorum.
Quàm pulchre speravi inaniter.
Multa pollicitantur homines & magnifica.
(605) Ast ubi venit angustia, faciunt nihil.
LIC. Nepos, proficiscere bonis avibus
Et foelici sydere, non vacat mihi in praesentiarum
Absistere domo, meisque occupationibus
Retentant me mea negotia.
(610) Nam libellus meus ratiocinarius
Intortus est & incultus & deformi charactere.
[fol. B8v]
Itaque satius esse reor, ista domi digerere.

---

Scena III.

HO. Cognatos apprime nunc cognovi meos.
Nativi moriones, non sunt moriones.
(615) Verus ego stultus sum & morio,
Qui spem locavi apud homines meam.
O coelum, ô sydera, ô rector aetherei culminis,
[Ad hunc Homuli clamorem mulieres exibunt.]
Perij, amissa est salutis ancora.    CLA.
Homule, quid rei est? quidnam
(620) Haec tam turbulenta vociferatio queritur?
Quamobrem mihi non indicasti,
Ut mater ego tibi sim, ut fui semper?
HO. Nec statio, nec sessio tuta est mihi hodie.
CLA. Stultescis plus satis.    HO. Verax es.
CLA. (625) Si ad me detulisses primitus hanc tui pectoris vomicam
Dicto citius emancipassem te.
Merito accidit tibi, quod dici solitum est,
Sua mora cuilibet nociva est homini.
HO. Nimis sum ego miser & expes.
CLA. (630) Tace, desine ita proloqui.
Dum mihi vita comes erit, nullius egentem
Servabo. contuebor, si quis unquam impia invaserit manu.
[Hic Clatria ostendet Homulo sibi adstantes proles.]
Nepos, non tam chara sunt haec pignora mea,
Quàm tu, animo meo, deum invoco testem,
(635) Tecum vivam moriarque fidelis.
Pande quaeso, hunc tantum dolorem.
[fol. C1r]
HEL. Nepos, ab ipsis incunabulis
Praecipuum erga te gessi amorem:
Nec possem non lachrymis manare,
(640) Si quippiam hodie contingeret mali tibi.
Nulla tam saeva oboriri poterit tempestas,
Quae nos disseparet aut divellat unanimes.
HOM. Lubens isthaec audio. CLAT.
Et quidem faciemus ex animo promptissime.
OLEN. (645) Cognita tibi sum Homule,
Nec opus est ut me ipsam iactitem.
Hoc enim (quia foemina sum) scio satis.
At si quis improbus tibi technas machinaretur,
Aut fraudem moliretur, virum
(650) Me aedepol sentiet atque leaenam.    PHY.
Si dimidium animae desideres meae,
Ita me Deus amet, donabo libenter.
Tanti te habeo, tantus amor in te meus est,
Et amicos omnes nostri generis & sanguinis.
HOM. (655) Deus optimus tibi reddat vicissitudinem.
CLATR. Semper ne celabis intra te edacissimam
Hanc pestem? obsecro ut edicas mihi.

---

Scena IIII.

HOM. Exhilarasti me paululum dicam.
Calculum humanorum operum à Deo postulatus sum,
(660) Et hodie proficisci oportet, ut absolvam ocyus.
Huius rei improvidus vixi semper & negligens.
Qua in re rogatam te habeo, ut congrediaris mihi.
CLAT. Ubinam discutiendus erit hic calculus?    HO.
[fol. C1v]
Ante tribunal iudicis.    CLAT. Eheu,
(665) Vereor ne maritus succenseat, si uspiam
Absque illius nutu me contulerim.
Pergam ad investigandum illius animum.
Et siquidem ilico non remearo, poscentem scies retrusam.
Homule, bene vale, forti esto animo.*
HOM. (670) Omnes uno ore loquuntur grandia,
Et omnes uno more faciunt nihil.
Sperabam muliebrem animum,
Ut clementiorem, inflectere. ah Homule,
[Sibi Homulus loquitur.]
Mortalium nulla labellis est adhibenda fides.
(675) Pollicentur verbo, quod vafro corde negant,
Mellituli veniunt sciscitantes omnes simul.
Nepos, si qua re opus est, suppeditabimus:
Si infortunium accidit, opibus nostris medebimur.
Et id genus mille mendaciorum
(680) Belle novimus, certe nihil est, certe ventus inanis est.
[Gemebundus sibi loquitur Homulus.]
¶ Sed quid nunc tentabo spe melioris successus?
Nescio. paulisper intus mecum meditabor,
Si quid consilij queam reperire mihi.

ACTUS IIII. SCENA I. Homulus, Opulentia.*

Tekstkritiek:

vs. 113 Quod in ed.-1536 Quot
vs. 129 te. er staat: te
vs. 218 iugulem er staat: iuglem
vóór vs. 177 Hier begint in de editie-1536 de derde scène; in de tekst is dit niet aangegeven
in margine ad vs. 334 pollicitatio er staat: polliciatio
vs. 339 perij er staat: peri
vs. 523 procellula, er staat: procellula.
vs. 669 en vóór vs. 684 Homule er staat: HOmule

• Ceneton
  
• Voorkeurenpagina Opleiding Nederlands