Lambert van den Bosch: Catilina. Dordrecht 1669.
Ceneton013360
Gepubliceerd op 10 februari 1999 door dr. A.J.E. Harmsen.
Opleiding Nederlandse taal- en letterkunde Universiteit Leiden.
Voor deze editie is gebruik gemaakt van het exemplaar uit de Bibliothèque Nationale te Parijs, signatuur Yth. 66540. Evidente zetfouten zijn gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk. De namen der personages, die in het origineel in de marge zijn afgedrukt, zijn hier op aparte regels tussen de tekst weergegeven.

Continue

L. CATILINA;

TREUR-SPEL.

DOOR

L. V. BOSCH.

                Quid non Mortalia pectora cogis,
Auri sacra fames?
               

[Vignet: Altijt Neering.]

TOT DORDRECHT,
__________________________________

By GEEMEN van CAPPEL, Boeck-verkooper,
wonende by de Beurs.     Anno 1669.



SPREECKERS

CATILINA.
CICERO.
CETHEGUS, LENTULUS, VULTURTIUS, CURIUS, CORNELIUS, VARGUNTEJUS,
            Medestanders van Catilina.
FULVIA, Bysit van Curius.
ALLOBROX, Gesant der Allobrogen.
SILANUS, SENIUS, SANGA, CATO, CAESAR*, Roomsche Raden.
FLACCUS, Roomsch Amptman.
BODE.



OPDRACHT,

Aen MYN HEER

ADRIANVS

VAN

REGENMORTER.

        MYN HEER,
HEt is van heden noch van gisteren niet, dat een vervallen standt, wanhopige raetslagen ter handt slaet, en menighmael om een bouwvalligh Gesticht te herstellen, Landen en Steden doet wagen: De oude* en hedendaeghsche Geschichten brengen daer van ontallijcke voorbeelden te voorschijn, maer geen van allen heeft mij soo aensienlijck deselve spoorloosheit konnen voorstellen, als de oude en wel-bekende t’samensweeringh van Lucius Catilina, soo omstandelijck en welsprekende, van den beroemde Geschicht-schrijver Salustius Crispus, beschreven, en de nakomelingen ter gedachtenisse en voorbeelt nagelaten. Wy hebben dan, om ons deel aen dese treffelijcke stoffe te hebben, onse penne daer omtrent in het werck gestelt, en deselve tot een Treur-spel gebracht; niet op hoop van sulck een Geschicht daer door meerder luyster te geven, noch de werelt yets meerders voor te stellen, als alreeds in de beschrijvingh selve voorgestelt is; maer alleen om eenige ledige uren aen een eerlijcke besigheydt te hangen. Het geen aen onse stijl ontbreeckt, verhopen wy dat de stof eenighsints sal goet maken; ten minsten vertrouwen wy dat wy daer door eenige verschooningh sullen verdienen. Dit is het, mijn Heer, het geen onse oude vriendtschap U Ed. verdiensten heeft toebereydt, bevelende het selve aen U Ed. getrouwe bescherminge, van wiens gesondt oordeel en geoeffent verstandt, ick ten minsten dat vertrouwen hebbe, dat het dese jong-geboorne, sal weten, tegen alle blixemen van laster en afgunst, te beschermen; en dat met te meerder recht, om dat U Ed. soo verre is, van in de Edele Dicht-konst misgedeelt te zijn, dat deselve in tegendeel dese plicht, als uyt eygen recht van mijne handt eyscht. Ontfanght dan, mijn Heer, dit geschenck, met sulck een genegentheyt, als het U Ed. geschonken word, van hem die sich de eer geeft van te zijn

                                                                                  Mijn HEER
                                                                                        U Ed. Dienst-bereyde
                                                                                                      L. V. BOSCH.



                    Op het Treur-spel van

  L. SERGIUS CATILINA.

                    Gerijmt door d’HEER

            LAMBERT van den BOSCH.


HOe hooghmoedt komt ten val, wie dat die oyt beminde,
    Hoe armoede dwalen doet den Adel, van gesagh
Verstooten, maeckten dick ons aldersiensten blinden,
    Dat Tuyght ons Romen en Toneel op desen dagh.

(5) Het voorbeeldt dat wy sien komt Catilijn te wijsen,
    Geacht, gestreelt, gelieft, van al den Roomschen Staet,
Soo langh hy in het spoor van deughden quam te rijsen,
    Maer daer van wijckende, verviel hij in den haet.

Dien haet die baert hem hoon, hy wilder tegen woeden,
   
(10) En brenght sijn Mede-maets tot d’Ooreloghs-Bannier,
En Romen in alarm. Siet hoe de menschen spoeden
    Eer haer het eynde treft, en voertse soo van hier.

Geen schelmstuk staet oyt stil, d’een schakel volght de tweede,
    Die Reecks beknelt het doen van tweespalt langh bedacht,
(15) En hoe die vorder klimpt, hoe vorder komt te treden,
    En nadert op sijn kop, dien noyt ontwaeckten nacht.

Dus ging ’t met
Catilijn, doen Antonijn sijn bende
    Eerst voerden tegens hem, die hem soo swaren stoot
Door ’t handtbaer Oorloghs-volck en rampen quam te senden,
   
(20) Waer door de sijn vermoort hem hielpen aen de doot.

Dus raeckten ’t moedigh Hooft ten eynd’ in schult verlegen:
    Had’ de besadigheydt by hem gehuyst geweest,
Soo was sijn dapperheydt tot hooger Staet gestegen,
    En by de Roomschen Staet, ge-eert, geacht, gevreest.

(25) Dit spooreloose spoor toont met besade reden
    Den wack’ren
Van den Bosch, met soo besneden pen,
Dat noch de Grieckse Luyt noch geen Romeynse zeden
    Ick hooger acht in drift noch by sijn dichten ken.

                                                                J. V. SOMEREN.
                                                                Camerae Bipartitae a Secretis.

Continue

Roomsche C A T I L I N A

EERSTE BEDRYF.

EERSTE UYTKOMST.
Cethegus. Curius.

Cethegus.
VErtsaeght gemoedt, te slap voor sulck een rouwe staet,
Ten eynden eer besluyt, als wel ten eynden raet:
Kondt ghy alleen de smart van soo veel onrechts dragen,
En soo veel ongelijcks aenschouwen met behagen?
(5) Is u alleen de prijs der vryheyt soo geringh,
En ’t diere Borger-recht een soo verachten dingh?
Hebt ghy gedults genoegh, vergeefs om staet te heng’len,
Soo menig staetsman van sijn minder te sien beng’len?
Soo heb ick meer als reên dat ick my billick schaem,
(10) Soo nieuwen moedt te sien bekleên soo ouden* naem.
Wat wederhoudt u nu ten laetsten met ons allen,
Een Staet te redderen, soo blijckelijck aen ’t vallen?
En met een selfden drift een selfden ommevangh,
t’Herstellen uwen stant, u huys en u belangh?
(15) Ghy weet (want ydel is ’t alhier sich self t’ontveynsen,
Daer elck getuygen kan van ’t diepst van ons gepeynsen)
Wat kommer (hier geseght) den Roomschen Adel druckt,
Soo licht verovert soo den aenslagh ons geluckt.
En twijffelt ghy (om ’t leet al met gemack te dulden)
(20) U oneer, u verdriet, u lasten en u schulden,
Slechts door een braef bestaen te sien herstelt te met,
En weêr u Achtbaerheyt soo hoogh ten throon geset?
Voor min belangh van staet, en minder dwangh van saecken,
Sagh oyt Tarpejus Rots onse Hooft-plaets bloedigh maken,
(25) Al d’huysen vol geschrey, den Raet in pijn en last,
Daer ’t uytgetogen stael soo bitter ginck te gast.
’t Is doch van oudts bestelt, wie kan het nootlot weeren?
In dees Cornelius staet Sylla te regeeren:
Hy is ’t die ’t Heylighdom het Rijck te voren wickt,
(30) En wiens verdienst alleen ’t gebiedt is toegeschickt.
Neemt deel aen dit geluck, en voeght u met ons allen:
’t En zy ghy eer verkiest met Stadt en Staet te vallen.
 
Curius.
Elcks schouder geen gewicht van Staet te redd’ren past.
Die ’t alles eff’nen wil en heffen stae vry vast.
(35) Gedult het volck de dwangh (soo noemt ghy ’t) met behagen,
’t Vervele u niet verveelt het haer geen last te dragen.
 
Cethegus.
’t Volck dom en onbedacht, te rouw voor ’t nauw gevoel
Van ongelijck, verdraeght haer leet al even koel,
En wil het maer de dwang een weynigh slechts gelucken,
(40) Sy laten goets moeds sich met voeten t’onderdrucken.
Ons staet het weeren toe van dwangh en van gewelt,
By wie de vryheyt ruym soo veel als ’t leven gelt.
Ons, door beleyt van Staet, te klaer, te licht van oogen,
Om t’onrecht niet te sien, te billijck, te gedoogen,
(45) Terwijl het domme grauw veel t’onklaer van vernuft,
Sit blind’lings in ’t verdriet en ’t ongeval en suft,
En eyscht onse handen af, met swijgende gebeden,
De redd’ring van het leet te langh by haer geleden.
 
Curius.
’t Ontbrack geen toelegh oyt aen naem, om aengedaen
(50) Een glimp te geven, aen het aldersnootst bestaen.
Gints noemtse bitt’re moort, gewelt aen lant en lieden,
Een ed’le wraeck, door recht noch wetten te verbieden:
Hier heet ’et vryheyt, sich t’ontgaen aen Burger-bloet,
De Vaderlijcke Stadt te stellen in een gloet,
(55) Een dier-gekochte Staet het onderst op te keeren,
Te maecken tot een roof van ingedrongen Heeren,
Het Rijck te storen, uyt een ongebonden lust,
De Borgerschap en ’t volck te maecken ongerust,
De handt te slaen in ’t goet der weeldrige ondersaeten,
(60) Sich self tot rovens en tot moordens in te laten,
’t Heet alles Staets-belangh, quanswijs; en tot besluyt,
’t Is eygen wraeck en nut, daer komt het staegh op uyt.
 
Cethegus.
’t Is vryheyt dan te sien dit schendige veranderen,
Een deel het gants bewint te deelen met malkand’ren,
(65) Al d’ouden Adel slincks te nemen sijnen keer,
Een laffen Redenaer in staet van Borgerheer.
Ter nauwer noot gewoon het winnen van een zegen,
Ja uyt de rouwe schey te sien een blancken degen.
Alleenigh afgerecht op pleyten voor den Raet,
(70) En gantsch onkundigh in ’t bestieren van een Staet?
’t Is vryheyt dan de dwangh van mindere te dulden,
Te sien hen in ’t besit, en u vermoort in schulden,
En verre van bewint, begraven in een nacht,
Van ’t grauw verwaerloost, en van d’Ov’righeyt veracht,
(75) Hoort Curi tusschen ons, om uyt de borst te spreecken,
Wy gaen vast alle aen een en selleve gebreecken,
Het schort u daer ’t ons deert, het deert ons daer ’t u schort,
Wy vlogen gaerne, maer ons wiecken zijn te kort.
En om een beter lot te treffen met malkand’ren,
(80) Is ons geen beter als een merckelijck verand’ren.
Wat maeckt ghy swarigheyt, ’t is ’t werck van yeder een,
’t Bysonder aest alleen op jammer van ’t gemeen.
 
Curius.
Men redde het werck, en spaer d’onschuldige ondersaten,
Waerom tot sulck een moort en bloetbadt ingelaten?
(85) Waerom het Vaderlandt geleght in puyn en as?
Men wiss’le van gebiedt, en laet het Rijck als ’t was.
 
Cethegus.
Een aenvangh met gevaer laet sich te nood’ bepalen.
 
Curius.
Men sie wel toe daer drift maer eens vermagh te dwalen.
 
Cethegus.
Die schreumigh schelms wil zijn, gemeenlick schiet te kort.
 
Curius.
(90) Met haelt noyt weêr het bloet te reuck’loos uytgestort.
 
Cethegus.
Noyt macht wierdt opgehaelt als uyt bebloede gronden.
 
Curius.
Noyt heeft sich duersaemheyt met wreet gewelt verbonden.
 
Cethegus.
Macht vest sich door de konst, waer door sy aenwas kreegh.
 
Curius.
Een die sich self verhaest is alles in de weegh.
 
Cethegus.
(95) Een slap bestaen beschickt den vyandt moedt en wapen,
De worp is al gedaen, men moet ’er niet op slapen.
’k Segh noch, bedenckt u self, of ghy door sulck bestaen
U wilt behouden, of met al u trouw vergaen:
Of ghy begeert u self in veyligheyt te stellen,
(100) Of ’t veyghe Vaderlandt in hare ramp versellen.
 
Curius.
’t Verdroot noyt Romulist (en ’k Vind my soo vol moeds)
Te schenken Staet en volck een arme handt vol bloeds,
Ten tijden als de deught na waerde wierd gewogen,
En elck sijn plichten deed’ als in des werelts oogen.
(105) Als ’t leven hielt de sleur, bevrijdt van snoode drift,
En ’t boos uyt ’s menschen doen ten nauwsten was gesift.
Maer daer ’t de snootheyt schijnt ten besten te gelucken,
Laet door ’t gemeene sogh sich yeder licht verrucken.
En of ick’t met u stondt, wat volck, wat oorloghs-macht
(110) Verseeckert u, wanneer het alles wordt betracht?
En wat vergeldingh (om geen voordeel te verswijgen)
Verwacht men, als men al het bovenst kan bekrijgen?
 
Cethegus.
Hesperien ontbloot van wapen en geweer,
Van volck en heyrkracht, set ons alle vrees ter neer.
(115) Pompejus van der hant aen geen zij’ Pontus baren,
Doet vast den Oorlogh aen de woedende Barbaren.
De Raet gants buyten vrees sit stil en ongemoeyt,
En kreunt het sich niet wat in ’t heymelick wast en groeyt,
Terwijl wort onse macht gestut door ’t puyck der mannen,
(120) De Bloem der Ridderschap met eede t’saem gespannen,
En menighte uyt den Raet, daer ’t maer alleen aen dy
Sal hangen, dat ’t getal door u vermeerdert zy;
Tot u bysondre nut, daer staet u op te letten.
Self Crassus, om den voet Pompejus dwars te setten,
(125) Begunstight onder duyms den aanslagh onder eet:
Uyt sulck een insicht als hy self het beste weet.
De brave Piso, tot dese aenvang oock beroepen,
In Spangien, heeft by een slaghvaerdige Oorloghs-troepen
En Nucerinus, ons een trouwer Eet-verwant,
(130) Wacht vast in Africa op ’t opgaen van de brandt.
Op soo veel zuylen rust ons Werck soo wel begonnen,
Soo wel gestijft, als oyt gesagh sou stijven konnen.
Reets Mallius vergaert by Fesula, al wat
’t Geval hem toebrenght, en sijn leger-plaets bevat,
(135) Den vluchtelingh en slaef, en d’afgedanckte koppen
Van Sulla, om daer mee sijn troepen vol te stoppen.
Die, lecker op den buyt, al weêr op t’oudt geloof,
Nu d’oude is doorgebracht, vast staen na nieuwen roof.
Al dees bevordren u, derft ghy den toelegh stijven,
(140) Gewelt van rijckdom met de machtige uyt te schrijven.
Vernieuwde brieven met ontslagh van schult en last,
Gesagh en ampten, en wat datter is aen vast.
Verkiest nu eer en staet u self in d’handt gevallen,
Of deel te hebben aen ’t verderf van dese Wallen.
(145) Daer komt hy self.

Catilina. Lentulus. Cethegus. Varguntejus. Cornelius.
Stommen.

Catilina.
                                                    Wel aen is Curius gesint
De handt te leenen, aen een treffelijck onderwindt?
Hy naed’re vry, en laet sich d’aenslagh niet berouwen,
Daer is mijn hand, een pandt daer gy moogt op vertrouwen.
Maer ghy Quiriten, soo u dapperheyt en trouw,
(150) En ongekreuckte moedt daer ick u drift voor houw,
My niet bekendt stondt, nu en eertijts over lange,
’t Was ydel sulck een stuck te hebben aengevange;
Vergeefs was in ons hand sulck treffelijck gewout,
Vrucht van een toelegh min niet mannelijck als stout;
(155) Noch ick bedrogen, door een ydel misgevoelen,
Sou na te hoogen wit verwaent bestaen te doelen.
Maer u te kennen, en de yver die u drijft
Is ’t geen mijn tragen arm tot sulck een aenvanck stijft:
Daer u en mijn belangh verwijd’ren noch verschelen,
(160) Maer onderlingh sich zijn gelijck in alle deelen;
Maeckt sich mijn yver stout u moedigh voor te gaen,
En u en mijne saeck gewilligh aen te slaen;
Want dat is vrientschap by van hart-vertrouwde lieden,
Een selfde saeck te saem te soecken en te vlieden.
(165) Voor langh was u bekent, wat toelegh mijn gemoedt
Tot redd’ring van u saeck, en van de mijne voedt,
En daer heen wordt mijn drift te meerder aengesteecken,
Wanneer ick onse stant ten nauwsten overreecken.
Wy sien de hooghste macht in weynige haer gewelt,
(170) By wie geen Achtbaerheyt geen ouden Adel gelt,
Soo vele volckeren, chijnsbare steden en gronden,
Soo vele Koningen aen haer gewelt verbonden.
Ons midden in den druck, benauwt, gequelt, verdruckt.
Tot op de naeckte huyt geschoren en gepluckt:
(175) Met eyndeloos gevaer gedreyght, en alle uren
In vrees het hoogste leedt, met oneer te besuren.
Dit lijdt ghy! en hoe langh? En was ’t niet ruym soo goet,
Te storten eenmaal sulck een leven met sijn bloet,
Als langer sulck gewelt en voet en kracht te geven,
(180) En soo veel oneers en verdriets te overleven?
 
Lentulus.
By d’Oppermacht der Goôn soo ’t lot sich niet en kant,
Ick sie van nu af aen de zegen in onse hant.
Wy bloeiend’ in ons kracht, en pas gerijpt in dagen,
Sy wijfs en nauwelijcks vermogens leet te dragen,
(185) Beslechten hier de kans, wie twijffelt, ’k sie hier in
Een krachtigh voor-lot, ’t schort alleenigh aen ’t begin.
De tijdt ontwardt de rest, laet haer den teugel vieren,
Soo vele rijcken naer hun wille-keur bestieren;
De Zee gaen dempen naer hun eigen wel-geval;
(190) De Bergen effenen en maecken tot een Dal;
Vast stichten huys aen huys, en ons, in dese ellenden,
Na noodigh voorraet vast ons bleecke oogen wenden,
En, buyten ons besit, gaen dolen. Laet haer vast
Malkander laden op het heerelijckst te gast;
(195) Met kostelijck gespin op marckt en Raethuys swieren;
Op goude beddingen hun dart’le leden vieren;
Haer schat besteên in konst van beytel en penceel;
En watter wordt verquist, noch houden ’t beste deel;
Ons hong’righ henen gaen met bleeck besturven kaecken;
(200) Ons adel brallen uyt met slecht en weynigh laecken;
Niet hebben ’t geen ons lot, och arm! te deelen viel,
Als een ellendige, en staegh-ongeruste ziel.
Maer haest verkeert de kans; sy, ons geschoncken van de
Vermoeyde Goden, wacht alleenigh op u handen.
(205) De gulde vryheyt hoopt alleen maer op u keur,
Verwerpt u heyl nu niet, sy toeft u voor de deur.
Macht, rijckdom, eer, gewelt, en roem in ’t top getoogen,
En wat ghy meerder wenscht, staen eyndelijck u voor oogen,
Hy die het krijghs-geluck den zegen niet benijt,
(210) Verwacht so veel gelucks ten eynde van den strijt.
 
Catilina.
Die drage ick neffens u, of met of voor u-lieden,
Of om te dienen, of als Velt-heer te gebieden,
Het staet in uwe keur, noch ziel noch lichaem zal
U zij verlaten, ’t zij oock dat ick stae of val.
(215) Noch ghy de mijn (’t en waer ick sulcks my moest ontgeven)
En ghy verkoost eer slaefs als heerelijck te leven.
 
Cethegus.
Den Hemel dulde niet dat yemandt u ontgaet,
Maer yeder een heb deel aen u of goet of quaet.
 
Catilina.
Wel aen, dit heylighdom in Gods-dienst afgesleten,
(220) Dese Offer-beecker zy het pandt van u geweten,
Dit drincke een zegel op u hart in u gemoedt,
Nut alle neffens my, dees wijn gemenght met bloedt.
Soo drucke u dagge dat van al dees dwingelanden,
Hier mede trecke men het werck terstont ter hande.
(225) Den Redenaer geve ons een vorderlijck begin,
Vermoort in ’t aensien self van al sijn huysgesin.
Wie neemt de last op sich?
 
Verguntius.
                                            Om u niet op te houwen.
Ick sal de man zijn, soo ghy ’t werck my derft vertrouwen.
 
Cornelius.
Ick voegt mijne handt met uw’.
 
Catilina.
                                                Tot suck bestaen,
(230) Dunckt my geraeden ons ten besten te beraen,
Indien ’t u oorbaer dunckt men voege ons soo na binnen.
Eerst wel beraden, en daer op het stuck beginnen.

Continue

TWEEDE BEDRYF.

Curius. Fulvia.

Curius.
WEerspannige waerom mijn min aldus versmaet?
 
Fulvia.
Wat deert u?
 
Curius.
                            Trotse vrouw, wat vordert u tot haet?
(235) Wat weckt dees koelheyt in u boesem sat van minnen?
Mistrouwt ghy mijne trouw? kom siet dit hart van binnen,
Dat geen bewegen heeft als door u min.
 
Fulvia.
                                                    Laet af
’t Verveelt my.
 
Curius.
                        Wreede Vrouw ghy handelt my te straf.
Had ick te roeckeloos de handt aen u geslagen;
(240) Uyt onbedachtsaemheyt u eer te koop gedragen;
U Achtbaerheyt verkort, te los en wilt van tongh,
U minne-gonst versmaet als die u hart bevongh;
Had ick u schoonheyt staegh, soo God’lijck in mijn oogen,
Veracht, en valschelijck Natura self belogen,
(245) Ick leed nauw na verdienst, sulck onverwacht onthael,
En ghy, na waerde, gaeft my nauw soo rouwen tael.
Is dit voor mijne min u plichtigh opgedragen?
Soo veele diensten om u strafheyt te behagen,
Voor al mijn welvaert aen u pracht te kost geleyt,
(250) Tot aen het eynde toe, als ’t al moet zijn gezeyt,
Voor zoo veel gaven om mijn heusheyt te betoonen,
Soo blijft my schuldigh vry sulk onge-eyscht beloonen.
 
Fulvia.
’t Is Minnaers sieckte, die hun krancke harssens voeght,
Sich door geen minne-plicht te houden vergenoeght.
(255) ’t Is koelheyt in haer oogh, wanneer ’t ons in gebaeren,
Van minne-tochten, staegh niet lust om uyt te varen,
Wanneer sy even staegh van kussen en gestreel,
Het zy ’t ons lust of niet, niet hebben ’t grootste deel.
Ghy wordt te met versaedt ons vrouwen gunst te deelen,
(260) Op sulck een voet kan ons het minnen oock vervelen.
’t Is gunst die gunst verweckt, en waer ghy ’t oock voor houdt,
Daer ghy de handen sluyt wordt myne liefde kout.
 
Curius.
Soo langh mijn macht en staet my d’handt scheen uyt te houwen,
Was noyt mijn miltheyt sat noch immer aen ’t verkouwen,
(265) Nu ’t al is uytgeput dat uwe minne voed,
Tot mijn beroytheyt toe stoot ghy my met de voet.
Is ’t mannen sieckt, in min sich nimmer te genoegen,
’t Is vrouwen evel na belangh haer min te voegen:
’t Schijnt wonder in het eerste, en als ’t een weynigh stuyt,
(270) Daer leit de spil in d’as, den yver die is uyt.
Maer sulcks en wil noch aerdt noch hemel-Godt gedogen,
Dat al mijn hoop dus zy verstoven en vervlogen,
Daer rijst een heldr’re dagh, die my in d’oogen schijnt,
Die noch sal wonder doen, al eer haer son verdwijnt
(275) O Fulvia, men smaet niet selden, onverweten,
’t Geen ernstigh wordt gesocht wanneer ’t al is versmeten.
Gy zijt nu op mijn min, en op mijn armoed stout,
Doch siet wel voor u dat dees smet u niet berouwt.
 
Fulvia.
Wat eyscht ghy meer van my, naer sulck een bars verwijten,
(280) En lasteren, als ghy my schijnt voor ’t hooft te smijten,
Dat ghy als eygendom ten vollen niet besit.
Mijn eer, mijn lichaem. Wat onheblijckheyt is dit.
 
Curius.
Stilt u getraen, en leent my, bid ick, eens u ooren,
Mijn Fulvia, de tijdt is eyndelijck gebooren,*
(285) Dat hy, die in sijn leet tot noch toe heeft gesucht,
Het hooft, van smaet verlost, sal steecken in de lucht:
En hy die alles dwongh, gelijck een werelts wonder,
Door eenen slagh getreft, geraecken sal daer onder.
Dat Curius hoe oock hy na sijn neerganck helt,
(290) Slechts door een stout bestaen, sal heerlijck zijn herstelt.
De rest verswijgh ick om my buyten schoots te houwen.
 
Fulvia.
Ghy mint, en schreumt my u gheheymen te vertrouwen,
En vol van achterdocht vermoedt soo kleynen trouw,
Op haer die in u schoot haer hart uytstorten souw.
(295) Roemt van u tochten vry, sy staen my hoogh te achten,
Ick heb ’er trouwens veel genietens van te wachten,
Als ick u dienen moet tot wellust en vermaeck,
En niet vertrouwt en ben sulck een geringe saeck.
 
Curius.
Wat vordert ghy, ’t geheym t’ontputten, mijn gedachten,
(300) Daer ghy de vrucht alleen sult hebben van te wachten.
Gaet oeffent u gedult, alleen een korten tijt
Sal toonen wie ick ben en welck een vrouw ghy zijt.
 
Fulvia.
Daer my de gront van ’t werck verdachtlijck wordt onthouwen,
Geeft my de gantsche saeck maer een geringh vertrouwen.
(305) Ick koop geen nut te licht, noch wacht op jaer en dagh,
Swijght stil, of seght my waer dat ick op hopen magh.
 
Curius.
’t Is dwangh te moeten sich naer uwe tochten voegen,
Haest op te maecken, maer te swaerlijck te genoegen,
Al hing ’er ’t leven aen, het moet en salder uyt;
(310) En qualijck is ’t bewaert, dat ghy met onwil sluyt.
Den nieuwen Borger-heer, die pronck der Redenaren,
De mont van Romen vaeck soo treflijck uytgevaren,
Hoe seer gehaet, tot eer van Stadt en Staet genoemt,
Is tot een wreede moort, door Catilin gedoemt,
(315) Om, onder schijn van plicht, self in sijn eygen wallen
Door Varguntejus en Cornelius te vallen.
Oudt Romen soo beroemt, en machtigh over lanck,
Bouvalligh nu, verwacht het moort-geweer, in swanck,
En ’t vyer dat met de val van haer verheven daecken,
(320) De gantsche werelt sal met schrick verwondert maecken.
Den heelen Raet, de wrock en moort-lust tot vermaeck,
Beschaft een bloedt-badt aen bereyde en bitt’re wraeck.
’k Sie alles over eynd, het volck gemoort met hoopen;
Het Capitool vol bloedts, en ’t Raethuys afgeloopen.
(325) ’t Hayr rijst my over eynd’, en gaet te berge staen,
Wat grouwel! Fulvia: Gaet geeft het moort-stuck aen;
Gaet heen, geniet die eer, van Rome te behouwen,
En weckt de Roem weêr op, de kloecke en dapp’re vrouwen.
Dit wordt u van u vriendt, u Curius gegont.
(330) Wat segh ick? houdt u stil, ach lief bedwinght u mont,
Of ’t is met ons gedaen, verberght mijn goet vertrouwen,
Of onbedachtheyt. Ach wilt my voor u behouwen.
Sal dan de werelt sien die luyster uytgedooft?
Betreuren sulck een val, en blijven sonder hooft?
(335) Sal ’t heyligh Capitool verwoed’lijck zijn geschonden?
Ons eer daer vloeijen heen, door soo veel duysent wonden?
Den vyant veyligh staen, en ’t eynde van gevaer,
Bejuychen onsen val, den woedenden Barbaer?
Dat lij den Hemel niet, gaet Fulvia, gaet henen,
(340) Wint roem, mijn eer is doch met mijn geluck verdwenen.
 
Fulvia.
Is ’t waer, of droom? Hy gaet vol wanhoop in ’t gemoedt,
Ick gae oock heen en stop die wel van Borger-bloedt.

Lentulus. Gesant Allobrox.

Lentulus.
My deert het ongeval van uwe Borgery
En ’t onheyl van u Staet, mijn Heer vertrouwt dat my.
(345) Maer als ghy ’t alles hebt ten nauwsten overloopen,
Wat redderingh staet u en u Gemeent te hoopen?
 
Allobrox.
Eylaes! ons ongeval valt des te swaerder uyt,
Dat het haer eygen last, als in sich self besluyt,
Sy die den Hemel schickt tot heerschen en gebieden,
(350) Tot voorstant van de Staet, en van bedruckte lieden,
Sijn oorsaeck van het leet, dat ons ter neder druckt,
Na dat we ellendigh zijn geschoren en gepluckt.
Hier leyt de gront: men gaet elck eer-ampt-loos bekuypen,
En komt soo van ter zij het kussen te bekruypen,
(355) En ’t eereloos verschot, de prijs van dese Staet,
Ontgelt de goe Gemeent op ’t bitterste: men laedt
Hen sware lasten op, en pluckt haer kloeckste veren,
Tot datse macht’loos zijn, en sich niet konnen weren.
Dan rooft men op het seerst, elck slaet sijn hant daer an,
(360) Elck is een Koninck, en elck Koninck een Tyran.
Een yeder, om terwijl sijn banden vast te maecken,
Maeckt aenhanck, om niet weer van ’t kussen af te raecken.
Daer kant men tegen een, die sich het meeste stijft,
Met macht van magen, is ’t die eynd’lijck boven drijft.
(365) Terwijl verwaerloost, door soo snoode kuyperijen,
Loopt alle winst in ’t riet, de Staet kan niet bedijen.
Men acht op scha noch winst, stelt self fortuyn te leur,
En komt ons voordeel toe, men wijst het self de deur.
De Gods-dienst boven dat loopt schaloos, eertijts waren
(370) De hooghste sorgh van Staet de Kercken en Altaren,
En dees Druuyden, die den waren wegh ter deught,
Met kommer en met sweet, vertoonen aen de jeught,
Nu acht men dit noch dat, men loopt in ’t wilt der henen,
En d’Altaers onberoockt die schijnen te beweenen
(375) De kommer van ’t gemeen, de vreckheyt van den Raet,
Die ’t liever doorbrenght in haer pracht en overdaet,
Als tot hun eygen nut, aen konsten te besteden,
Of Tempels om ten dienst hunne Altaers te bekleden.
’t Verwildert volck ontsiet noch Godt noch menschen meer,
(380) Men acht op geen bevel, elck wordt sijn eygen Heer,
En d’armoe, die gemeen de wanhoop heeft als eygen,
Schijnt yeder uur de Staet het uyterste te dreygen.
Dus leeft men op gena, en hooploos daer te landt;
’t En waer den Roomschen Raet ons saecken sloegh ter handt.
 
Lentulus.
(385) Vergeefs verhoopt ghy door onse handt verlicht te wesen,
Die selver kranck, en noch te ver zijn van genesen.
Och Allobrox, ghy weet niet watter ommegaet,
En hoe het in den Raet en met het volck hier staet,
’t En is oudt Romen niet, des werelts schrick voor desen,
(390) En hulp der klachtigen, ’t heeft heel een ander wesen.
Verwanten troost hanght nu niet aen het Roomsch geweer,
En den ellendige geniet onse hulp niet meer:
Zint dat de weeld begost, de tucht (om soo te spreken)
En heylige eerbaerheyt, eylaes! den hals te breeken.
(395) Zint onser Oud’ren deught, soo loffelijck vermaert,
In lust, in dartelheyt, in schennis is ontaert,
Voor heen was yeder t’huys en onder sijn bannieren,
Al even vroet en vroom van daden en mannieren.
’t Was eendracht over al, en vreckheyt had geen steê,
(400) Het recht en billijck, soo in oorlogh als in vreê,
Wierdt door geen Wetten, maer door tucht in swang gehouwen,
Die u beloven dorst, die mocht ghy wel vertrouwen.
Elck op sijn eygen haert, behielp sich deun en vroet,
Was met het syn te vreên, en socht geen anders goet:
(405) Maer zedert onse Staet alsoo bestont te groeijen,
Onse Achtbaerheyt by elck op ’t heerelijckst te bloeijen,
Als groote Koningen, ons wapenen ter eer,
Hun kroonen leyden self voor onse voeten neer.
Zint Wreede volckeren en onbekende kusten,
(410) Ons wierden tot een roof, en onse dart’le lusten.
Zint oudt Carthaeg eer Pest als nagebuer wel eer,
Dat dick Italien verband tot tegenweer,
Ten gront was uytgeroeyt, en door het welgelocken,
Dien doren Romen was uyt haren voet getrocken;
(415) Stack Lust het hooft om hoogh, en lichte Tucht de voet:
De vreckheyt groeyde en wies self in haer overvloet:
Die brack de gulde trouw, met klaer bedrogh aen stucken,
Socht heul aen schijn-deught, stelt een wijs op boose nucken,
Hoovaerdigheyt, en trots stack t’allen kanten uyt,
(420) Den armen wierdt te met den machtigen te buyt.
En daer men streed voor heen, wie ’t meest in deugt sou glimmen,
Wie eer een stercke wal in lijft-gevaer beklimmen,
Daer strijdt men nu in pracht, in kiese overdaet,
In moetwil en gewelt, die ’t spoor te buyten gaet.
(425) Dus is de Staet ontaert, ’t gebied van dagh tot dage,
Van treffelijck wel eer, min billijck te verdragen.
Daer door den overvloet geen vreckheyt wordt versaet,
Gaet soeckt eens hulp en troost van soo bedorven Staet.
Daerom verwanten noot en stede brant te slissen,
(430) ’t Vermaeck van eenen stond geen stedelingh sou missen.
 
Allobrox.
’t Gereetst is dan ons leet te sluyten met de doot.
 
Lentulus.
Noch is ’er and’re hoop, ’t heeft noch met u geen noot:
Derft ghy slechts mannelick, en na vereisch van reden,
Met ons een slecht gevaer gewapent tegen treden,
(435) Ons segge ick die te langh verdroegen soo veel smaet,
En sulck verbasteren van een verheven Staet,
En ree staet ’t wrekend stael te nemen in onse handen,
Met moed te redderen soo dier gekochte Landen.
Zijt ghy nu mannen om het werck met ons te staen,
(440) Ons na te vollegen daer men u voor sal gaen,
De macht van u gebiedt by d’onse te vereenen,
Ick sie ’t met u gemaeckt, u onheyl is verdwenen.
Zijt ghy nu niet te traegh, tot d’aenvanck van het stuck,
Ghy sult nu Meesters zijn van voorspoet en geluck.
 
Allobrox.
(445) Daer ’t rust en veylheyt gelt, en redderingh van schulden,
Voor een belaste Staet, wat sou de moedt niet dulden!
Slaet ghy geen twijffel aen de drift van ons geslacht,
Noch dapp’re voortganck, ghy draeght kennis van ons macht;
Vertoont my ’t toelegh (en wilt ons de rest vertrouwen)
(450) Op dat men weten magh waer op men heeft te bouwen.
En niemand reuckeloos een wichtigh stuck bestaet.
 
Lentulus.
Wel volght my en besiet op welck een voet het gaet.

Cicero. Fulvia. Silanus. Senius. Sanga.

Cicero.
’t Is dan op my gemunt, naer ick het stuck versta,
En ghy verseeckert zijn, van ’t geen ghy aenbrengt.
 
Fulvia.
                                                                            Ja,
(455) Op u en op den Raet, of Stadt, op Staet en lieden,
En ’t quaet is voor de deur, het staet aen u t’ontvlieden.
Als Borgerheer versiet de welstant van ’t gemeen,
En reddert het gevaer eer ’t sterck is op de been,
U wijsheyt gaet te veer u wetten voor te schrijven,
(460) De Staet en ’t volck sal u die plicht niet schuldigh blijven.
Dat Curius alleen, die ’t stuck my heeft vertrouwt,
U wrekende hant ontschuyl, die d’aenvanck reets berouwt;
Laet hem sijn deel, aen ’t geen mijn yver wech kan dragen:
En spaert sijn leven, om de roem van sijne magen.
 
Cicero.
(465) Zijt zonder sorgh, soo hoogh staet u verdienst by my,
Men spaer om uwent wil hy zy dan wie hy zy.
Maer ghy doorluchte Vrouw, gewaerdight door u trouwe,
Een Borger-heer, een stadt, een werelt te behouwen.
Die weder weckt de roem van ’t vrouwelijck geslacht,
(470) Om soo veel deughts by ons voor eeuwigh in gedacht.
Noyt sal de Roomsche Staet soo seer slaen aen ’t verderven,
Dat uwe naem by ons sal slijten en versterven.
Ghy sult de werelt staen, roemachtigh in ’t gesicht,
Noch derven uwen loon.
 
Fulvia.
                                            Ick doe niet als mijn plicht.
 
Cicero.
(475) Ghy hoort Quiriten, uyt soo naeckten waerheyt heden,
Hoe ver ’t verderf sich streckt door d’edelste onser leden,
Hoe ver de moetwil dat verrotte deel vervoert,
Aen wie het hanght dat gantsch de stadt wordt omgeroert,
Hoe t’wijl ’t geluck sich schijnt naer ons met gunst te neygen,
(480) Ons ’t uyterste gevaer onse eygen Borgers dreygen:
Soo dier staet ons de roem, door ons te weegh gebracht,
Soo dier door soo veel bloedts, ons aengewonnen macht,
Dat soo veel Adels, als hun eer en stant verloren,
Sich laten door dat soet verlocken en bekoren.
(485) Nu staet ons toe te sien, en d’aenwas van het quaet
Te dempen, seght my doch wat vordert uwen Raet?
 
Selanus.
Schoon dit gevaer vereyscht een schielijck overvallen,
Terwijl de schelmen zijn in dwangh van onse wallen,
Neem ick bedencken, of ons veylheyt lijd en dult,
(490) Een stadt, met aenhanck van een eedt-gespan vervult,
Te wecken, door de straf van weynighe eedt-genoten,
Die licht geterght tot wraeck, benauwt, beangst, besloten,
Wanhopigh in de saeck, yets wichtighs slaen ter handt;
Om selver met hun bloedt te smoren dese brandt.
(495) Maer ’t geen ons ’t veylighst zy en meer tot rust kan strecken,
Men laet hen, willen sy, verscheyen en vertrecken,
Dat wis sal vollegen, soo veer mijn oordeel streckt,
Wanneer sy eyndelijck hun aenslagh sien ontdeckt.
 
Senius.
Na my dees brief berecht, my heden toegesonden,
(500) Heeft Mallius sich self voor ’t eedt-gespan verbonden,
En op het Faesulaens, om ons, als onvoordacht,
Op ’t lijf te komen, brengen te saem een oorloghs-macht.
Septimius werft vast sijn troepen by Picenen,
En in Apulia is Julius voor henen
(505) Gesonden. Harwaerts sal, als tot een boesem, ’t quaet
Sich lossen, als se sien hoe ’t werck hier binnen staet.
Men sie terwijlen toe voor schadelijck t’samen-vloeijen,
En keer de schenders af, in plaets van uyt te roeijen,
Eer dat de tijt noch rijp noch nut, ons ’t uyterst raet,
(510) Om geenen kancker soo te wecken in de Staet.
Men laet den inganck, om ’t hen listelijck t’ontleggen,
Aen Varguntejus en Cornelius ontseggen;
Om, sonder veel geruchts, hun toelegh soo t’ontgaen,
En hen niet plotselijck gelijck voor ’t hooft te slaen.
(515) Om voet te geven, ’t geen ons dijen mocht ten quaesten,
Aen d’eedt-genoten dees hun aenslagh te verhaesten.
 
Sanga.
’t Geen heyl en luckigh zy, ick brengh u klaer berecht
Van Landt-verraet, op Staet en Romen toegeleght:
Soo als ick herwaerts kom, de meeste der gesanten
(520) Van d’Allobrogen, ons verbonden Staets-verwanten,
Valt my aldus aenboort: Die twyffelt, met bescheyt,
Vindt dus ten oorbaer daer het quaet verborgen leyt.
Wy, na genoegh verruckt door wanhoop, leenden d’ooren
Naer sulck een toelegh als te grouw’lijck is te hooren;
(525) En wierden stracks bestreen door twijffel in ’t gemoedt;
Hier druckte ons onse last (en soo men ’t seggen moet)
Begeerte tot den krijgh, en hoop van loon te winnen;
Gelijck ons voor quam, gaf het spoor aen onse sinnen.
Maer anderzijds een heyl die ruym soo seeker gaet,
(530) Een hulp die t’eenemael op vaste voeten staet,
Een wegh veel veyliger, plaets van duyst’re wegen,
Een seecker loon in paets van een onseeck’re zegen;
En boven al, de trouw, die ons soo nauw verbindt,
Trock ons te rugge van een trouwloos onderwindt.
(535) Gaet boodtschapt aen den Raet (die houde my ten goede
Mijn swackheyt) Catilin (sy zijn wel op haer hoede)
Heeft ’t uyterste verderf den Roomschen Staet bereyt,
En op de Borger-heer sijn leven toegeleyt:
Ons aengesocht om ’t stuck met macht te helpen stijven,
(540) Maer trouw is ons besluyt, met ons sal ’t daer by blijven.
Dit diene als voor bericht, van dees geheymen meer
t’Ontdecken, ben ick ree aen Raet of Borger-heer.
Ick met dees tijdingh kom flucx herwaerts aen gevlogen.
 
Cicero.
Een saeck van groot belangh. Een volck van sulck vermogen,
(545) Steef veel te seer de macht van ’t heyloos eedt-gespan.
Sy door de noot gedruckt, en strijtbaer man voor man:
Wat wonder datse sich tot twijffel sien verrucken?
Maer ’t schijnt den Hemel wil ’t ons beter doen gelucken.
Maer een gewichtigh werck, als hier staet openbaer,
(550) (’k Gedraeghm’ aen u) valt voor mijn schouders veel te swaer;
Dat men de Raet beschrijf, en plichtigh roep te samen,
Om voor ’t gemeene best, het oorbaerst te beramen.
Ghy Sanga brenght my toe den Allobrox, ick moet
Hem toonen, wat hy best in desen handel doet.
(555) Om dees verwanten door geschriften te verbinden,
En soo den laetsten man te beter uyt te vinden.

Catilina. Varguntejus. Cethegus. Cornelius.

Catilina.
De toegangck wordt u dan tot Tullius ontseyt.
 
Vargunetejus.
Niet seecker valt my in op welck een moer dat leyt.
 
Cornelius.
Als dat ons deun geheym, om tot de saeck te spreecken,
(560) Door onvoorsichtigheyt bestaen moet uyt te leecken.
 
Cethegus.
Men sette, om veyl te gaen, sich self by tijds dan schrap.
En stelle in order vast de Roomsche Ridderschap.
 
Catilina.
Dus hebbe ick ’t overleght; om Romen aen te steecken
Aen twalef oorden, om te lichter in te breecken.
(565) Terwijl den oproer duert, sal sich Statil by nacht
In aentocht houden, met genoeghsame oorloghs-macht,
Verselschapt met Gabijn; een man om te vertrouwen.
Terwijl Cethegus sal, in huys belegert houwen
Den Borger-heer, en wat sich onder dack bevint,
(570) En tasten ’t huys voort aen, soo als ’t gerucht begint.
Geen soon die ’t met ons staet, en sich aen ons verpande,
Ontsie sijn Vaders bloet, maer vrijlick sla sijn handen,
Ten onwil van natuer, aen wat hem heeft geteelt;
Hy ’s onwaert ons bestaen, die sulck een daet verveelt.
(575) Een deel sal op den Raet en op het Raet-huys passen,
En in sijn daecken elck bespringen en verrassen.
Voorts gaet Vulturius dees nacht (dit is ’er gaens)
Na Mallius en ’t heyr geleght op ’t Fesulaensch,
Met d’Allobrogen, om hun moedt door macht te stijven,
(580) Met ons verbont, ’tgeen men niet toeve om t’onderschrijven.
Ick houw my nader by, en wacht op ’t nauwst bescheyt,
Om my te voegen na de saeck gelegen leyt,
En als het stuck begint, en ’t vyer is opgeresen,
Met ons gereetste macht stracks by der handt te wesen.
(585) Terwijlen gae ick my vertoonen in den Raet,
Of om op ’t nauwst te sien, wat datter omme gaet.
Of soo wy zijn ontdeckt, ten minsten niet te suffen,
Maee ’t stuck t’ ontveynsen en den pleytsack te verbluffen.

Continue

DERDE BEDRYF.

Cicero in den Raet. Catilina, Cato. Silanus.

Cicero.
BEschreven Vaderen; onse Ouderen wel eer
(590) Gebruyckten voor de Roem en vryheyt hun geweer,
Eer door huns selfs gewicht ’t gebiedt, de Staet, dees wallen
Door boosheyt ondermijnt, dus sloegen aen ’t vervallen.
Maer zedert dat de pracht en dartelheyt te met
Sich in de plaets van deught en vroomheyt heeft geset,
(595) En niet, ’t gemeen belangh, de voorstant van de wetten,
En gulde vryheyt sich tot tegen-weer versetten;
Maer eygen baet, en hoop tot snoot en vuyl gewin,
Nam sulck een droef verval sijn aenvangh en begin,
En steegh na desen trap. Zint heeft men konnen hooren,
(600) Van wreede Syllen en ven woedende Sertooren.
Maer schoon het quaet als doe beklom een hoogen top,
Nu klimtse hooger als ons arch bedencken op.
Toen was het kinderspel, te sien voor dese wallen,
Ses duysent Roomers door eens Borgers degen vallen.
(605) Een menighte uyt den Raet verbannen en gedoemt:
Nu is ’t wat anders: ghy die Vaders zijt genoemt,
Ja self het Vaderlandt, en soo veel Borgerijen,
Zijt al geschapen om het uyterste te lijen,
Dat ick mijn self verswijgh, u opmerck te geringh,
(610) Een voorwerp, en hun wrock een te verachten dingh.
Sulcks is ’er nu op handt, ô Vaders, ’t geen noyt tijden
Beschoren, en noyt Stadt of Borger had te lijden;
Gantsch Roome wordt geschickt te Bloedt-bad rechtevoort,
En tot een lijck-vyer. ’t Staet alreets in sijn geboort.
(615) Ick licht te seer geooght voor hen: Beschreven Vaders,
Wierdt tot het stael geschickt van een of twee verraders.
Maer ’t is misluckt, te vroegh gewaerschouwt op dat pas,
En ’t stuck ontdeckt, geraeckt het spil geheel in d’as.
De Meester van dit werck en toelegh, in ’t bysonder,
(620) Die leeft noch onder ons, ô Vaders, is ’t geen wonder?
Een schrickelijke doot, te wel van hem bewrocht,
Heeft noch niet uytgebluscht dat grouwsaem nacht-gedrocht.
Dien Vader-moorder, Hooft van boose dwingelanden,
Hy leeft noch, ja noch meer, dees plaets, dees heyl’ge wanden,
(625) Besluyten dese pest, die grouwel van de Staet.
Hy leeft noch, en derft hier verschynen in den Raet.
Misschien om ons, en al dees Eed’le Staets-verwanten
Te teeck’nen met het oogh, aen sijne vloeck-trawanten.
Hoe langh, ô Catilin, misbruyckt ghy ons gedult?
(630) Hoe lang groeyt dese wrock, eer d’hooghten is vervult?
Hoe langh sal ons tot wraeck u rasernije tergen?
Hoe langh het uyterste niet laten af te vergen?
Siet ghy de sorge niet, waer met men ’t Hof bewaeckt?
Siet ghy de vrees niet die het volck dus gaende maeckt?
(635) Siet ghy ’t verseeck’ren niet van Raet en Raets-besluyten?
Van binnen eendracht, en voorsichtigheyt van buyten.
En merckt ghy niet hoe dat u handel staet bekent?
Hoe yeder, op sijn hoe, naer u sijn oogen went?
En denckt ghy datter zy, self een van dese Vaders,
(640) Die naem en toenaem niet en weet van u verraders?
Niet weet wat heden ghy te samen hebt gebracht?
Wat ghy besloten hebt noch dees’ vergangen nacht?
Waer mede tot het stuck, g’u vloeckrot derft verbinden?
Hoe ghy op reys staet om u Manlius te vinden?
(645) Gaet Catilina, gaet, al schoon de rijpe noot
Ons handt en wraeck verbindt, tot een gestrenge doot.
Gaet naer u Manlius, gaet veyligh uwer wege,
En, sonder sulck een bloet, vergunt ons dese zegen.
Verlost de Stadt, het volck, ’t gemeene best van vrees,
(650) De raedt van ’t moort-geweer. Ghy slaet u oogh op dees.
Getrouwe Vaderen, en saeght haer graegh, u feyten,
Uw snooden toelegh en u schennis te bepleyten.
Ghy wacht op haer gesagh, wiens wille ghy bespeurt,
Op ’t aengesicht beschreyt, beangstight, en betreurt.
(655) Haer swijgen is genoegh, om u dijn les te geven,
En in haer droef gelaet is ’t vonnis al geschreven.
Soo yemandt, buyten u, dees woorden uyt mijn mont,
Dit hooge recht, dees straf, dees bitterheyt verstont;
Was mijne moet soo koen, een vroomer te beswaren,
(660) Een minder schelm als ghy, soo straflijck toe te varen,
Dees uur, dees stont, dees plaets, soo hoogh in heyligheyt,
Was tuyge van de straf, my plichtigh opgeleyt.
Dees voeten (soose klaer u schelmstuck niet en sagen)
En souden van dees plaets my, Borger-heer, niet dragen.
(665) Doch vindt ghy moeds genoegh t’onveynsen dese moort,
Spreeckt op, ’t wordt u vergunt, men staet u noch te woort.
 
Catilina.
’t En waer u billijckheyt, ô Vaders der Quiriten,
In dees verslagentheyt, my quam te binnen schieten;
Dit donderent gewelt, dees blixem van gesagh,
(670) Dees bitterheyt die my dus waerschouwt met de slagh,
Was meerder als genoegh, door sulck een bits verwijten,
In spijt van onschult, al mijn moed ter neer te smijten:
Maer u bekende trouw, en wettige Achtbaerheyt,
De stut van ’t Borger-recht, wijt lustigh uytgebreyt;
(675) ’t Gerecht dat hare stoel beslaet op dese bergen,
Dees Tempel, Godt gewijt, geen onrecht af te vergen,
Vergunnen my ’t gewout, mijn saeck ter handt te slaen,
En tegen al ’t gedruys van laster pal te staen.
Staet doch mijn onschult toe, te reuck’loos in ’t gelooven,
(680) Geen vry gemoed te sien verbijst’ren en verdooven,
Indien wy, opgequeeckt te verre van der hant,
Of by den woesten Schijt, of strijtb’re Garamant,
Uw nauw genoegh van ons bekende teeckens gaven;
Men twijfelde met recht aen d’inborst hier begraven.
(685) Maer, in u schoot gequeeckt, gelijck ick mijn beroem,
Gesproten uyt het best van Romens Adeldoem,
Van sulcke als eertijts, als verkoorn mede-leden,
Haer hooge ampten in dit heyligh huys bekleden:
Wie wacht van soo veel blijcks sulck dorpere besluyt?
(690) Als treffe het ons niet meest, als t’onheyl op u stuyt?
Ons Borgers van geboort, van kintsbeen opgetogen
In dese wallen, en als onder uwe oogen,
Vertrouwt men minder als een vreemden, ingekocht,
In rechte trouw soo min als wapens ondersocht.
(695) Als kost een Borgers hart, een stam van sulck een waerde,
Verkorten, en soo licht van ’t eygen Roomsch ontaerden.
’k Weet Tullius wat drift, u tot dit woeden drijft.
Den Adel zijt ghy wars, ghy maeckt dat ghy beklijft,
Haer luyster veel te hoogh van eer in ’t top gestegen,
(700) Maeckt u geringheyt gantsch met haer gesicht verlegen.
Gaet voort en dempt aldus Godt Roomlus hooghste roem,
Knot van dit heylige volck d’aensienelijckste bloem,
Verdelght het geen u magh in uwen aenwas hind’ren,
Op dat u glory rijst, tracht d’onse te vermind’ren,
(705) Vernielt het Edel bloet, en geeft het werck sijn naem,
Maer dood ons Achtbaerheyt door schennis noch door blaem*.
Beschreven Vaderen, Beschermers van dit groote
Gebiedt, beschermt een spruyt uyt uws gelijck gesproten;
Verdedight mijne trouw, gequetst door haet en nijt,
(710) Geeft plaets aen ’t heyl’ge recht, en toont wie dat ghy zijt.
Laet voor u oogh (soo moet u leven u gelucken)
Geen Eed’le onnooselheyt verkorten en verdrucken.
Neen Tullius, men voert geen schelm in dit geweet,
Geen Landtverrader deckt dit Adelijcke kleet.
(715) U haet bedrieght u, of sal ick u ’t best vertrouwen,
U yver is verleyt. Wy willen ’t daer voor houwen.
 
Cato.
’t Is Romen niet soo nieuw, bedrieght u door geen waen,
Dat Eed’le spruyten wel een eerloos stuck bestaen.
’t Bloedt dat u ad’ren vult, door teelte aen u gegeven,
(720) Geeft u wel roem, maer ghy moet dese roem beleven.
Noyt gaf des Vaders deught dit voor-recht aen het zaet,
Dat sulck een eersprant sich van ’t padt niet leyden laet.
U Oud’ren dapperheyt (gedacht voor danckbare ooren)
Strecke u een ooghmerck om met yver na te spooren.
(725) Maer dat ghy schaemteloos ontveynst u klare schult,
En stout’lijck uytvaert, terght te wonder ons gedult,
Het schelmstuck staet te bloot, vertrouwt het dees mijn ooren,
Vereyscht niet, of wilt ghy ’t uyt mijn mont noch hooren.
Ghy ginght voor leden nacht gewapent met een stoet,
(730) In ’t huys van Lecca (gaet en vraeght het u gemoedt)
En braght aldaer te saem een troep van eedt-genoten,
Daer staefde ghy den eedt, die g’hebt met bloedt besloten.
Sandt yeder sijnes weeghs, daer ghy hem had bestelt,
Ghy soudt na Manlius en met sijn macht te velt.
(735) Voorts hebt ghy ’t gansche Rijck gedeelt in soo veel deelen,
Gaeft yeder sijne rol om ’t treurspel uyt te speelen.
Bestelde wie de handt aen volck en Raedt sou slaen,
Door wiens beleyt de Stadt in lichte brandt sou staen.
Maer Tullius, dien man van Achtbaerheyt en waerde,
(740) Stondt u te seer in ’t oogh, sijn naem most van der aerde.
g’Hebt Varguntejus en Cornelius gelast,
Dien waerden Borgerheer, bedrogen en verrast,
In ’t aensicht self (wie sou sich sulcks niet billijck schamen)
Van d’Huys-gôon, oyt by ons soo hoogh gedachte namen,
(745) Verleyt door uwe plicht, in ’t midden van ’t onthael,
Als ’t eerste offer, op te off’ren aen het stael.
Wilt ghy noch meer, kondt ghy de waerheyt hooger vergen,
Staet u bestaen soo klaer, en wilt ghy ’t noch verbergen.
Gaet Catilina gaet, en maeckt het niet te grof;
(750) Ghy wilde eens ballinck zijn, nu hebt ghy des verlof.
Laet Romen u alleen dees plicht noch schuldigh blijven,
Dat sy geen bloet en stort door u hardneckigh blijven.
 
Silanus.
Te langh verwacht u heyr de hulp door u belooft,
En uwe benden een aensienlijck Opper-hooft.
(755) Voert met u wie de lust magh drijven u te volgen,
Men soeckt geen Borger-bloedt, wy zijn soo niet verbolgen.
Maeckt tegen dese vest u troepen vrylick ree.
Maer wacht u vry, geraeckt ons mes eens uyt de schee.
 
Catilina.
Omcingelt, oversnauwt, ontseght, verschopt, geboden
(760) Te vlieden, tegen danck, waer keer ick my, ô Goden!
O Romulus u volck ontaert van ’t ware recht;
d’Onnooselheyt lijdt smaet, ick gae, ’t is al geseght.
Ick gae met walgen en met bitter ongenoegen,
Sulcke uyttocht wil voortaen den waren Adel voegen,
(765) De bitt’re vyandtschap, naspeurster van mijn eer,
Werpt my, en neffens my, de Roomsche rust om veer,
Ick ga dan evenwel niet hooploos ondertusschen,
Dees brant, waer door ick blaeck, met mijne val te blusschen.

Cicero. Cato. Silanus. Raden.

Cicero.
De Land-pest is dan heen, en, soo ick ’t wel besluyt,
(770) Hy is of gaet soo voort de Roomsche wallen uyt.
En met sich voert een schat van branden en vernielen,
En laet ons het behoudt van soo veel arme zielen.
Sijn moort-geweer is wel ten tijden afgekeert,
En al sijn raserny, self sonder bloedt, geweert.
(775) Dit geeft een goet begin om tot het eynd te raecken,
En wordt het hooft verjaeght, ’t staet wel met onse saecken,
Wy winnen, bloedeloos, een sinneloose strijt:
Misschien soo groot, dat ons de nasaet die benijt.
Nu staet ons toe het werck gelijckerhandt te schorten;
(780) Het quaet, nu voor den dagh, de slach-veer af te korten.
Wat middel vindt den Raedt ten besten oorbaer?
 
Cato.
                                                                  Tracht
Te hoeden, dat de Staet geen hinder lijdt, die macht
Geeft u den Raet, beschrijft ten eersten uwe benden,
En daer ’t u oorbaer dunckt, kondt ghy ’t gereetste senden.
(785) Wy neffens u zijn hier u vaerdigh by te staen.
 
Cicero.
Dit vand ick goet: ’t geslacht der vechters t’overslaen,
Naer Capua, en voorts de naeste vrye steden,
Te senden, naer dat elck in kosten wordt geleden.
Tot Roomen, dat gewis noyt suyver in ’t geheel,
(790) Van* ’t vloeckverwantschap, sal versmooren ’t beste deel;
’t Geen buyten toeversicht, ’t geluk by ’t haer mocht vatten,
Om op hun voordeel eens ten winckel uyt te spatten,
Sal dagh- en nacht-waeck staegh verwiss’len haer gety,
Elck Ridder sorgen dat hy altijt vaerdigh zy,
(795) Op ’t eerste ontbodt, om sich te sien by sijn bannieren.
De mindere Ov’righeyt sal desen hoop bestieren.
Terwijl treckt Marcius op ’t Fesulaens en naer
Apulia Metell, elck met sijn oorloghs-schaer,
Van daerse omtrent de stadt terwijlse beyde trachten
(800) Te zegen-praelen, en met hunne troepen wachten*.
Tot noch toe uytgekeert, ontset van dese lof,
Door zijdigheden, en by mangel van verlof.
Dit hebbe ik onderwijl met d’Allobrox besteecken.
Sy veynsende ’t verbont, hoewel daer afgeweecken,
(805) Bevorderden ’t besteck van Catilijn in schrift;
Die ’t onderschreef met meer als een gemeene drift,
Beneffens ’t Hooft-rot van de snoode vloeck-verwanten,
Om, als gemachtighde en bepaelde Staets-gesanten,
Hun Overhooft daer in te dienen van berecht.
(810) Te geven ’t werck sijn eysch, gelijck als is geseght.
Dit ’s alles mijn beleyt, en volgens is besteecken,
Dat dese, om van ’t verbont sich naerder te verspreecken,
Door een Vulturtius, van Croto begeleyd,
Soo haest de duysternis sich op het aerdrijck spreyt,
(815) Verrijsen sullen, dees besluyt ick te belagen,
Recht als onkundigh, om gevangen voor te dragen
De kennis van den Raedt, tot naerder onderricht,
Die ’t u dan toestaet, te vergelden naer hun plicht.
Dit ’s mijn bestel, ’k gedraegh my voorts aen u gedachten.
 
Silanus.
(820) ’t Is wel beschickt, men moet daer d’uytkomst van verwachten,
 
Cato.
Al dat den Borgerheer hier in besluyt, hy houdt
En volght de last des Raets, het wordt hem toevertrouwt.

Continue

VIERDE BEDRYF.

Cesar. Cato. Cicero. Allobrox. Vulturtius. Lentulus.

Caesar.
DE Goden zegenen u aenvanck nu ter tijdt,
Doorluchtig Borgerheer, elck is op ’t hooghst verblijdt,
(825) Men juycht met volle vreught, en stort van blijdtschap tranen;
’t Volck doet niets als van u getrouwe deught vermanen.
Men noemt u Heylandt, en behouder van de Staet,
Die Romens Borgery verbystert, t’eynden raet,
Door sulck een trouw beleyt geredt hebt, en getoogen
(830) Uyt hare dienstbaerheyt, soo schijnbaer voor haer oogen.
Men overdenckt nu eerst, met overlegh, de stant
Van ’t reets verkochte volck en van het Vaderlant,
En wandelt met gemack door al de pesten henen,
Niet sonder schrick nochtans, schoon ’t onweer schijnt verdwenen.
(835) Men stelt zich anghstigh voor, de stadt in vlam en gloet,
En ’t blaeckent vyer geslist door al het Burger-bloedt.
Het dunckt hen noch te sien gestroopt den blancken degen,
Van ’t Moort-rot, in de weer, hun naeste bloedt, verslegen,
Den een in ’s anders bloet, geen maet noch pael gestelt
(840) Aen d’ongebondentheyt, en ’t woedende gewelt.
En schoon baerblijckelijck, de vryheyt veyl en klaer leyt,
Men looft het nauwelijcks, en twijfelt aen de waerheyt,
Men groet sijn ouderen, sijn kinders met getraen,
Omhelst sijn bedt-genoot als warense opgestaen
(845) Uyt ’t graf, en hen op nieuw na d’eerste doot verschenen,
’t Hart springht van vreughden, en het oogh laet niet te weenen,
Soo diep is ’t dat in ’t hart alreets gewortelt staet,
De late nadruck van het reets ontvloden quaet.
Wie twijffelt, waerde man? door sulck een rijcken zegen
(850) Is uwen roep in ’t top van Helden lof gestegen.
 
Cicero.
Manhafte Cesar soo mijn toesicht yets vermagh,
En hebbe ick roem verdient, of oyt of desen dagh;
Heb ick de Staet gedient, gereddert en ontladen,
’t Is maer de schets alleen van al u oorloghs-daden:
(855) U arm verkreegh ons sulck een ruymt van lucht en aert,
(Indien ghy ’t soo begeert) mijn sorgh heeft dat bewaert.
Maer om niets t’onrecht aen ons selven te bekeeren.
’t Is ’t Goddelijck bestier, haer wijsheyt moet men eeren.
Dees grijsen Raet heeft staegh met my ’t gebouw gestut,
(860) En dapperlijck geslaeft voor ons gemeene nut:
Hen dancke ick voor de sorgh. Naer ’t algemeen berechten
Is Catilina voort, en gaet om ’t uyt te vechten,
Met Manlius, en ’t stuck door oorlogh kracht en stant
Te geven, en op ons t’herhalen dese schant.
(865) Ons troepen zijn alreets in aentocht, met haer allen,
Geheyrtocht door Antoon om hen op ’t lyf te vallen:
Nu wacht ick met begeer hoe ’t Flaccus is vergaen,
Of hy den Allobrox by tijds heeft aengedaen,
En met hun Leyders t’saem gekregen in sijn handen.
(870) Ons dienstigh om niet licht ons vingeren te branden.
Maer sacht, daer is gerucht, soo hoop my niet verruckt,
Hy komt met d’Allobrox, onse aenslagh is geluckt.
Wat nieuws Valerius, van ’t stuck u aenbevolen,
 
Flaccus.
Geen nieuws als goet, mijn Heer, de trouw en kan niet dolen.
(875) Wy kregen naer u last den Allobrox in handt,
Met haer geleyde, stout en sacht’lijk overmant.
 
Cicero.
Hoe ginck het toe? laet ons de uytslag eenmael hooren.
 
Flaccus.
De Brugge Milvius van achter en van voren,
Bleef door mijn volck beset, verborgen in ’t geboomt.
(880) Vervalle muren, ruygt, al soo ’t te passe koomt.
Elck hielt sich stil, belast geen enckel woort te spreecken,
Maer op te vliegen op het wel-bekende teecken.
Slechts weynige van veer besetten hunne wacht,
Op dat men ons niet klacks op ’t lijf quam onvoordacht.
(885) De jonge maen ginck t’schuyl en deckte haer bleecke kaecken,
Met ’s aerdtrijcks ronde kreyts, en horens fel aen ’t blaecken,
Als een gerucht van veer, dat naer en naerder droegh,
Ons op ons toelegh, langh verwacht, onse ooren sloegh.
Ons schilt-wacht komt daer op met stille en rampe schreden,
(890) En dient ons aen de komst van eenige geleden.
Gewis Volturtius met d’Allobrox verselt.
Ick wederzijds mijn volck in ordere gestelt,
Met last, om onse kans niet reuck’loos te vermallen,
Niet, voor ick last gaf, hen met wapens aen te vallen.
(895) Dus naerd’ren sy te met, ik tree een tree voor uyt,
En roep: Wie daer, sy staen, en niemand sloegh geluyt.
Maer een gemommel rees te midden uyt de troepen,
Ick, voor de tweede mael, bestae hen toe te roepen,
Maet niemant antwoort. ’k Sie Volturtius daer op
(900) Wat voorwaerts rijden, en weêr keeren na de trop;
’t Is onraet, seydt hy, wy zijn schandelijck verraden:
Maer toont als mannen dat ghy niet zijt te versmaden.
Soo haest ick aen de stem den leyder wiert gewaer,
Gaf ick bevel, en elck maeckt sich ten aenval klaer.
(905) Een woest geroep ontstaet terstont te wederzijden,
En daer op vanght men aen, als by de tast te strijden.
De Gaulen geven sich terstont in ons gewelt,
Volturtius verweert sich self en houdt het velt,
Maer door een meerder macht omcingelt en verlaten
(910) Van d’Allobrogen, heeft van strijden afgelaten,
En roepende om quartier Promptinus by sijn naem,
Als zijn bekende, deyst, en geeft sich self en t’saem
Sijn wapen in onse handt, op krijghsmans woort en trouwe,
En heeft sich van ’t gevaer, dat aenstondt, soo behouwe.
(915) De rest van ’t volck, verschrickt ten eersten door ’t gevaer,
Gebruyckt het duyster en verschoyt vast hier en daer:
Die uytgesondert die ons wapen overmande,
Of weynigh in ’t getal ons vielen in onse handen.
Ons vanghst is daer, en wacht alleen op uwe last.
 
Cicero.*
(920) Schickt de Gesanten hier, en houdt den Hopman vast,
In u bewaringh, tot wy anders u doen weten.
Getrouwe Vrienden, of hoe sal men u best heeten?
Verwanten, dese naem ten alderhooghsten waert.
Die (wat u aengaet) ons en onse Staet bewaert.
(925) Wy sien het goet gevolgh, gelijck het was beschoren,
En wenschen van de saeck wat meer bericht te horen.
 
Allobrox.
Hoe Lentulus, al eer hun toelegh was verdacht,
Op hoop van hulp, ons haest had aen den dans gebracht.
Hoe dat na twijffelingh, en tusschen hoop en vreese,
(930) Welck zij te kiezen, ons ons trouwe dreef na dese,
Is u door Sanga, recht gelijck het stuck hier leyt,
Na ghy my hebt berecht, ter rechter tijt geseyt.
De rest is uwe last, die ghy ons hebt gegeven.
Wy veynsden lust om met hen nader raet te leven,
(935) En Catilina, juyst vertrocken, meer berecht
Te willen verregen, men saet het toe, en leght
De tijdt op dese nacht, en voorts, op ons believen,
Versorght men ons, van als, van zegel en van brieven,
Geteeckent onder handt door yeder Hooft-verwant.
(940) (Dient u daer van, sie daer, ick stelse in uwe handt)
Ten laetsten komt de nacht, wy nergens meed’ verlegen,
Versorght van lijf-wacht, slaen gerust en stil op wegen.
 
Cicero.
Behoudens uwe rêen: De Vaders nu, verstaen
Hoe ’t werck hier leyt, besiet de namen die daer staen.
(945) Ick vind geraden te verseeckeren dees lieden,
En Lentulus alleen hier in mijn huys t’ ontbieden.
 
Cato.
Dat’s niet onraetsaem.
 
Caesar.
                                                Best hier sacht meed’ toe gegaen.
 
Cicero.
Ick gaet besorrigen: ghy hebt slechts voort te gaen.
 
Allobrox.
Hier rest niet meerder aen dit Hooft-stuck, mijne Heeren,
(950) Als ons bekommert gaen, en blijde wederkeeren,
Verheught te sien geschoort de welstant van de Staet,
En dienst te konnen doen de Vaders van den Raet.
Ons staet niet meer bekent, ghy hebt het al, ten lesten,
Dient u van onsen trouw, ’t gedy de Staet ten besten.
 
Cato.
(955) Soo eerelijcken daet als ghy ons hebt getoont,
Is ons gewoonte niet, te laten onbeloont.
Vertrouwt ons dat niet toe, wy houden ’t vast besloten,
Als danckbaer aen de deught van sulcke bontgenoten.
De stant van uwe Staet sal ons ter harten gaen,
(960) Neemt vry ons woort, ghy hebt geen dienst voor niet gedaen.
 
Cicero.
’t Werck is beschickt, zijt ghy voldaen van dese lieden.
 
Cato.
Soo zijn wy, soo ghy haer niet meer hebt te gebieden.
Wy hebben onder dies soo loffelijcken feyt,
Uyt name van den Raet, vergeldingh toegeseyt.
 
Cicero.
(965) ’t Is billijck, en betaemt de plicht van vrome mannen.
Vulturtius ghy hebt met moorders aengespannen,
De Roomsche Staet belaeght, een schelmsche en snoode daet,
Geeft antwoort hier, dit zijn gemachtighde uyt den Raet.
 
Vulturtius.
’k Vertrouw de billijckheyt, ô Vaders, van u allen,
(970) Ghy zijt ons niet gesint met laster t’overvallen;
Ick draegh geen kennis, of van moort of van verraet,
Van schelmery, of van belagen van de Staet.
’t Is waer men heeft ons met den Allobrox gevonden,
Maer ’k volghde alleen ’t gesagh van die my heeft gesonden,
(975) Van Lentulus, een man, waer oock ghy hem voor houdt,
Den Raedt en ’t Amptmanschap gewaerdight en vertrouwt.
Wy streden voor ons lijf, en redden onsen degen,
Maer kenden voor wat saeck, wat voorval, noch waer tegen.
 
Cato.
Op d’algemeene trouw, op u gestaefden eedt,
(980) Die ghy op ’t Borger-recht in onse handen deed,
Verklaert ons watter schuylt, geen uytvlucht kan u baten,
Ghy kondt een gunstige hier of arge nadruck laten.
 
Vulturtius.
’k Belij, ick heb mijn dienst hen-lieden aengeboôn,
Maer onlanghs bygebracht, dat sweer ick by de Goôn.
(985) Gabinius had mijn onnooselheyt belesen.
’k Weet van geen toelegh, als van handelingh met dese.
’k Weet slechts uyt sijnen mont, dat Sylla, dat Autroon,
Dat Laeca, Servius den Vader met den Soon,
Dat Varguntejus en meer and’re met hem stonden.
(990) Dus toyde hy ’t werck, en meer heb ick niet ondervonden.
Ghy Vaders hoort hoe klaer het stuck hier by ons leyt,
Men brenght den Hooft-man wech, soo komt men achter ’t feyt.
Daer komt den Amptman selfs.
 
Lentulus.
                                            Hoogh Burger-heer van Romen,
Op u bevelen, ben ick harwaerts aengekomen,
(995) Wat vordert u bevel, wat wort van my verwacht?
 
Cicero.
Ghy Lentulus zijt ons met groote reen verdacht,
Van toelegh, van verraet, ghy zijt te saem gespannen,
Tot hinder van de Staet, met d’arghste der Tyrannen.
Den Raedt, waer van een deel in ’t ampt u schouder droegh,
(1000) Was tot verwoede moort een voorwerp slecht genoegh:
De Stadt, u Vaderlandt, ô schant! was u begeeren,
Beneffens Staet en volck ten gronden om te keeren,
Segh op wat porde u handt tot sulck een boos bestaen?
En tot soo vuylen stuck u Borger-degen aen?
 
Lentulus.
(1005) Wel-Achtbaer Borgerheer, en wel-gedachte Vaders,
Wat hoor ick! houdt men ons voor schelmen en verraders?
Ons, die aen dese Staet, ’t is weynigh is ’t niet veel,
In aensien dragen ons bescheyden lot en deel?
Wat raserny ontstelt der Raden ingewanden?
(1010) Wy dencken op verraet, wy Stadt, wy Rijck, wy Landen,
Belagen, wy tot moort gaen scherpen ons geweer.
Wat grouwelen zijn dat, sulcks is van ons te veer.
Siet ghy ons daer voor aen, van sulck een stam gebooren?
Ten minsten laet ons eens ons medestanders hooren.
 
Cicero.
(1015) Een dorper snoot gebroet, en waerdigh sulck bestaen,
Wel waerdigh sulck een Hooft, om trouw’lijck voor te gaen,
Als Catilijn: ghy schijnt u self hier op t’ontsetten,
En werpt het niet te veer, men sal het u beletten.
Ghy kent Cethegus, eenen Sylla, een Gabijn.
 
Lentulus.
(1020) Ick kense als vrome lien en Borgers alsse zijn.
 
Cicero.
Als Nacht-gedrochten, waert hun Vaderlandt te dempen.
 
Lentulus.
Sy zijn te vroom, ick hou te weynigh van dat schempen.
 
Cicero.
Gelijckse zijn die ’t huys van Catilijn betreen,
Voor schuym en voor geboeft gekent van yeder een.
 
Lentulus.
(1025) ’t Valt licht daer in, maer swaer uyt laster-schult te raecken.
 
Cicero.
Ghy weet het self te wel, maer wilt den veynsaert maecken.
 
Lentulus.
Ick weet het geen ick weet, het schelden valt u licht.
 
Cicero.
’t En is geen schelden meer, het staet al in het licht,
Al schijnt ghy dus het vuyl voor and’ren op te rapen.
 
Lentulus.
(1030) Een eerlijck man in deught, volkomen en rechtschapen,
Moeyt sich met schenden van sijn mede-Borger niet.
 
Cicero.
Een eerlijck man (ick weet te wel wat is geschiet)
En houdt geen jonckheyt op, om ontucht meed’ te plegen.
Verleydt geen broosche jeught op tuchteloose wegen.
(1035) Onthoudt sijn geyle tocht van maeghden Godt-gewijd,
En van sijn eygen bloedt.
 
Lentulus.
                                              Het is alleen verwijt.
 
Cicero.
Die brenght geen kinders om, om klaerder baen te maecken
Voor houw’licks-toortsen, die van bloedt en schennis blaecken.
Ick walgh van al het quaet, en schricke van den guyt,
(1040) Verdadight hem niet meer. ’t Siet hem ten oogen uyt.
 
Lentulus.
Hy dien het volck, de Staet bemint als haren Vader.
 
Cicero.
Een ongebonden hoop van fielen, een verrader,
Een schelm, een schender die de teed’re deernen schent,
Of een verbasteraer van handt of testament,
(1045) Of hier een huyreling, gewoon, tot valsche kuren,
Sijn tongh, ja self sijn handt en zegel te verhuren,
Is d’aenhang die hy voed, die in sijn huys verkeert,
Die in sijn Schole wordt geoeffent en geleert.
Die draven op sijn woordt, en vliegen op sijn wencken.
(1050) ’t Zy dat hy roof of moort, te grouw’lijck te gedencken,
Of Landt-verderf bescheert, gewelt of vrouwen kracht;
Sy vliegen van sijn handt, sijn wil is stracks volbracht.
Hy om van ledigheydt te spannen hunnen degen,
Doet aen d’onnooss’le self, daer ’s hem niet aen gelegen,
(1055) Tot oeff’ningh van hun kracht en onvertsaeghde moedt,
De handen slaen, en schrijft haer wetten voor met bloedt.
Dit ’s uwen Afgodt, vry van feylen en gebreecken,
Dit is de man die ghy dus yvert voor te spreecken.
 
Lentulus.
Hy zy wie dat hy zy, sijn smet hanght my niet aen.
 
Cicero.
(1060) Hy erft wel haest wat, die met ’t quaet plach om te gaen.
 
Lentulus.
Ick merck hoe ’t is, ghy steunt alleen op los vermoeden,
En anders misdaet vrijft met onrecht aen den goeden.
 
Cicero.
’t Staet hier soo los niet dat het schort aen toon en blijck.
 
Lentulus.
Die ongeluckigh is, is strafbaer te gelijck.
 
Cicero.
(1065) Was ’t niet als ongeluck, men hielp het met u dragen,
Maer ’t is verdorven quaet, dit geeft ons stof te klagen.
Ontveynst, ô Lentulus, u boosheyt niet, ’t is tijt,
Zijt ghy oyt boos geweest, dat ghy ootmoedigh zijt.
 
Lentulus.
Die vroom is van gemoedt magh vry en veyligh spreecken.
 
Cicero.
(1070) U vroomheyt kennen wy, s’ is ons te wel gebleecken.
 
Lentulus.
Daar plaets is voor gewelt, stijght onrecht op den trap.
’k Beroep my op mijn Staet, en op mijn Borgerschap.
 
Cicero.
Beroept u op u eedt, soo plichtlijk beswooren.
Een Borger draeght sich tot ’s Landts welvaert na behooren,
(1075) En die omtrent de Staet ontgaet sijn ampt en eer,
Die is geen Amptenaer, die is geen Borger meer.
Die schelmery bestaet, als ghy liens met u allen,
Is van sijn voorrecht, en sijn Borgerschap vervallen.
 
Lentulus.
’t Is langh genoegh gedruyst, ’t verkort de rechte wijs,
(1080) Men spreeckt tot Romen recht, op blijck en op bewijs.
 
Cicero.
Soo doen wy. Zijt ghy niet, die onlanghs noch geleden,
Het opperste gesagh (het sijn u eygen reden)
Na Cinnas dwing’landy, en Syllas, door geraem,
Als een Cornelius, de darde van die naem
(1085) U aen dorst matigen, en ’t lot daer toe vergaren,
Uyt oude rymery en Sibyllijnsche blaren?
Hy swijght en staet versuft, het smert hem daer ick ’t raeck.
 
Lentulus.
Of ick bedrogen was, wat doet dat tot de saeck?
 
Cicero.
Dit is de gront daer op ghy ’t misselijck vertrouwen,
(1090) U snooden aenslagh, en u schelmstuck wist te bouwen.
Daer op ghy hebt bestaen, geliefkoost door u hoop,
De Raedt, het volck, de Staet, te veylen soo goet koop.
Daer ghy u toelegh en u aenvang op dorst gronden.
Waer op ghy ’t vloeck-gespan met eeden hebt verbonden.
(1095) Waer op ghy ’t Roomsche Rijck, en Roomlus Borgerschap,
Van ’t uyterste verderf gebracht hebt op den trap.
Waer op ghy lijf en goet, van soo veel dapp’re mannen,
En Vaders uyt den Raedt, hebt aen u swaert verbannen.
Dit is die yd’le hoop, die u tot moetwil stijft,
(1100) En logentael verstreckt, als ghy daer onder blijft.
Wilt ghy bewijs daer van, sy staen daer voor u oogen,
Die ghy verleyt hebt, en tot dit u verbont bewogen,
Die ghy, om meerder macht (ten minsten naer u Raet)
Van Staets verwanten maeckt tot vyandt van den Staet.
(1105) Daer staense, voert het woort, ontkent dees blijck’lijckheden,
Zijt g’onbeschaemt genoegh te twisten met de reden.
Ontveynst en maeckt tot niet dit onderlingh verstant.
Voor twintigh jaren stondt het Capitool in brant,
Die tijdt is voorgeschickt, door al de wichelaren,
(1110) Tot Borger-krijgh, om ’t op sijn Syllas weer te klaren.
Dit was u tweede gront, maer naer ick ’t kan bevroen,
En ’t werck sich aen laet sien, ghy sult het ons niet doen.
Wilt ghy noch meer, en past ghy op geen ydel spreecken,
Is ’t vruchteloos hierom noch meerder wints te breecken,
(1115) Is u hardtneckigheyt soo swaerlijck overmant,
Daar leest u eygen schrift, erkent u eygen handt.
Dat treft, die donderslagh komt buyten u gedachten.
Ontleght dit sooge mooght, wy willen ’t van u wachten.
Hy suft, hy staet verstomt, de moedt leydt heel in d’as,
(1120) Die even soo terstont in ’t top geklommen was.
Verrader, siet ghy nu het blyck van uwe feyten?
Hebt ghy het hart, vaer voort, u saecken te bepleyten:
Wel aen, hebt ghy niet meer, om vorder aen te staen,
Soo is de Rechts-plicht uyt, het vonnis is gegaen.
(1125) Men brenge hem dan van hier, het hooft der Moordenaren,
In ’t huys van Spinther, om met sorge te bewaren.
Ghy heeren hebt gedaen, wy prysen uwe daet,
En haer vergelding laet tot sorge van den Raedt.

Cicero. Caesar. Cato.

Cicero.
Wat dunckt de Vaders van ’t vervolgh van dese saecken?
(1130) De werckers zijn in ’t net, wat sal me’r doch meed’ maecken?
 
Caesar.
Elck mensch, die een geschil van twijffel slaet ter hant,
Set vyantschap, set haet, en vrientschap aen een kant.
’t Gemoedt is blint, ’t geen siet door sulcke duystere oogen,
En krachteloos ’t bestaen, door driften voort-getoogen.
(1135) Veel Koningen, waer van ick my ’t verhael ontslae,
Veel volckeren, door drift, beklaeghden sich te spae,
Van hun besluyt, geteelt in haet of mede-lijden,
Als strafbaer menighmael aen dees en gene zijde.
Het was op dese voet, en op deselve gront,
(1140) Dat Rhodos trouweloos, verlaetster van ’t verbont,
Getemt door ons geweer, gewonnen met den degen,
Voor heen soo sachten lot en vonnis heeft gekregen.
Soo heeft Carthago vaeck de plaegh van ’t Roomsche Rijck,
Soo dick weerspannigh, en soo trouwloos te gelijck,
(1145) Een sachter loon bespeurt, als haer getemde krachten,
En lange moetwil kost vermoeden of verwachten.
Als sochten verde meer de voerders van ’t gesagh
Te toonen, wat men moet, als ’t gene men vermagh.
Die staet u heden oock als Vaders te besinnen,
(1150) Omtrent den Amptman om eerst met hem te beginnen,
Dat, niet g’u Achtbaerheyt u minder voor laet staen,
Als ’t geen hy roeckeloos en dwaeslijck heeft gedaen:
Dat uwe gramschap, door dit stuck in top gestegen,
U dier verkregen roem niet kome t’overwegen.
(1155) Nochtans vindt ghy, om ’t quaet te dempen, straf genoegh,
’k Sta ’t uyterst met u toe, ’t waer billijck hyse droegh,
Maer gaet het loos venijn en pijn en straf te boven,
Men soeckt het te vergeefs met bits gewelt te dooven.
Daer ’t vuyl te schand’lijck is, te zijn voor ’t oogh geset,
(1160) Daer wijckt men van het recht tot reden altemet.
Sulck quaet wordt vaeck gestraft, en sulcke boose rancken,
Die hunnen aenwas niet als dese wreetheyt dancken.
Ick weet de swaerste pijn schiet by het quaet te kort,
Maer ’t langhste wort gedacht ’t geen ’t laetst bedreven wort.
(1165) Men siet oock menighmael de groote schult vergeten,
Die niet ontsien de straf meedogend uyt te meten.
’t Is waer het stuck leyt vuyl, en stelt men ’t sich voor ’t oogh,
Hy moest van yser zijn, die ’t schelmstuck niet bewoogh;
Maer ’t was een dwaesheyt (’k Geeft u selve te bedencken)
(1170) Tot heelingh van een wond, het lichaem self te krencken.
Geen voorbeelt is soo quaet noch snood in onsen sin,
Dat niet geteelt is, uyt een vorderlijck begin;
’t Heeft eerst de naem van straf, tot weeringh van der aerden
Der schenders, ’t geen daer na in wreetheyt komt t’ontaerden.
(1175) ’t Behaeght ons vaeck in ’t eerst als billijckheyt en recht,
’t Geen ons daer na te swaer op onse schouders leght.
De dartigh Hoofden, die Spartaensche dwingelanden
Aen schelmen sloegen eerst hun woede siecke handen,
En ingekropen in gewoonte, en blinde gunst,
(1180) Tot onderganck des volcks gebruyckten dese kunst.
’t Was Sylla eers genoegh, en ’t scheen het volck te lucken,
Als Damasippus moest voor sijnen degen bucken;
Maer van wat ongevals (het hanght u noch in ’t sin)
Was d’ oorsaeck, korts daer na, soo bloedigen begin.
(1185) Sy die al juychende dit werck voor goet erkenden,
Verkregen korts daer aen, oock deel aen sijn ellenden.
Maer voor soo swaren beet, en sulck een droeve vrucht,
Ben ick in dese tijt, noch Tullius beducht.
Maer Roma heeft verschiet van driften allerhande,
(1190) En dese vest besluyt oock monsters van verstanden.
Een and’re min als dees bestelde en sachte tijt,
Een ander Borger-heer van imborst als ghy zijt,
Die ’t heyr en ’s Landts gewelt na wille kost gebruycken,
Trock eens dat swaert, hoe soudt ghy sijne snee ontduycken?
(1195) Leert met u voorbeelt niet, te schenden ’t Borger-recht,
Op dat geen ander u sijn jock ten halse op leght.
 
Cato.
Vergeeft het my, ick ben heel anders van gevoelen.
’t Vyer schijnt my t’ys’lijck toe, dat ghy dus tracht te koelen.
Hier is een quaet (hoe oock ghy dese saeck beseft)
(1200) Dat alles in gevaer en onheyl overtreft.
Al ’t ander straft men als de misdaet is bedreven,
Hier maghmen zoo veel voets de raserny niet geven.
Wanneer het uytgewrocht ons voor onse oogen staet,
Komt straf, komt overlegh, en wijsheyt veel te laet.
(1205) Wilt ghy gerechtigh zijn, en billijckheden plegen,
Na dat de boosheyt weeght, moet oock uw straffe wegen.
’t En is hier niet te doen, om buytenlantsche Staet,
Om Bondtgenooten, daer u sorgen over gaet,
Om Cijnsb’re lieden, en aen ons verbonden Landen,
(1210) Het raeckt u Stadt, u volck, u haert, en uwe wanden.
Wilt ghy dat veyligh zy het geen ghy hebt besint,
Dat in u armen blijve het geen dat ghy bemint,
Weert schenders die u Staet belagen en verkorten,
Niet met een sachten ban, maer met hun bloedt te storten.
(1215) ’t Is, Caesar, uwe wil, soo ick u wel verstae,
Te wijcken van de straf, te hellen na genae,
Met welck een vrucht eylaes, op dat het daer by blijve,
Of dat ghy des te meer de boosheyt soo soudt stijven?
Ghy wilt de Borgerschap, die houde haer Achtbaerheyt,
(1220) Wat Borger-recht heeft een, bericht van sulck een feyt?
Een, diep in schelmery en grouwelen versopen,
Spaert ghy hem ’t leven al, wat wilt ghy van hem hopen?
Al ’t geen ghy hier omtrent van Lentulus besluyt,
Het komt op Catilijn, en op sijn leger uyt.
(1225) Hoe ghy u aenstelt, en hoedanigh u mooght houwen,
Daer sult ghy d’ uytval, en aldaer de vrucht beschouwen.
Den vyandt heeft men t’saem, en in en buytens wals,
Die in onse handt, en dees gevaerlijck op den hals,
Noch zijt g’ in twijffel, en kondt nauw u self besinnen,
(1230) Wat met den Landt-plaegh, die g’ in ’t net hebt, te beginnen.
Men sende hem legerwaert, en stijf haer kracht daer meê,
Gewapent soose zijn, of roepe het heyr in steê,
’t Is ’t een en ’t selfde, en bey ’t verderf van uwe wallen,
Om met barmhartigheyt met al in ’t sant te vallen.
(1235) Horatius die Rome haer grootheyt staet verschult,
Slacht sijnen suster aen een eerlijck ongedult,
En kan ter nauwer noot de straf-bijl, en de wetten,
Hoe heerlijck in verdienst, ontkomen en versetten.
Torquatus, meer de tucht, als slappe tocht gewoon,
(1240) Als ongehoorsaem, straft self d’eersucht in sijn soon:
En wy staen hier beducht, bekommert soo te seggen;
Wat straf men Vader-moort en Moorders op sal leggen,
Wat straf men toeschickt die, die Romen t’eenemael
Gedoemt heeft tot de brandt, en het moortdadigh stael.
(1245) Gaet sendtse straffeloos, barmhartige Quiriten,
Ter steê uyt, haest sult ghy daer lijf en goet inschieten.
 
Caesar.
Misduyt my niet, ick spreeck van sulck een sparen niet,
Als ghy verachtelijck my hiet in ’t aensicht schiet,
Ick soeck geen vyants macht te voeden en te stijven,
(1250) Ick wil sy sullen hier en ons gevangen blijven.
Hun goederen verbeurt tot voordeel van de Staet.
 
Cato.
Houdt eens gevangen die sijn losgelt buyten laet.
Laet grouw’len ongestraft, en laet de tucht verkoelen,
 
Caesar.
Een yeder van sijn leet heeft t’aldernauwst gevoelen.
 
Cato.
(1255) Die macht heeft tot de tucht en d’onverlaten spaert,
Draeght te vergeefs ’t gesagh en ’t wereltlijcke swaert.
 
Caesar.
In d’ hooghste macht valt licht te struyck’len en te dutten,
Door gramschap of door haet, ’t valt swaer sijn drift te schutten,
Daer vryheyt tot een wreet en vinniger gewelt,
(1260) Tot buytenspoorsheyt selfs de poorten open stelt.
En mits geen toeversicht een fout magh overhalen,
Sich self te swaerlijck kan bedwingen of bepalen.
En noemt ghy straff’loosheyt, ’t geen, als de meeste noot,
Aen menigh swaerder valt, als d’ alderswaerste doot.
(1265) Die vaeck ellend’ berooft van kommer met het leven.
 
Cato.
Ick slae u met u swaert, ghy moet my dat vergeven.
 
Caesar.
Een dapper man besteeckt sijn voorspoet pael en maet.
 
Cato.
’t Is wreetheyt, volle rust te weyg’ren aen de staet.
 
Caesar.
’t Is wreetheyt op sijn Landt in Borger-bloedt te woeden.
 
Cato.
(1270) Met weynigh stopt men hier een wel van sulcke vloeden.
 
Caesar.
Met weynigh bloets is dan soo grooten Rijck versaet.
 
Cato.
Den Hemel die zy danck, soo ’t ons niet dierder staet.
 
Caesar.
Ghy hebtse in u gewelt, wat dient ’er meer versonnen.
 
Cato.
Is ’t quaet niet heel gedempt, ’t is noch maer half gewonnen,
 
Caesar.
(1275) Ick sie hier geenen wegh, ghy Vaders, hoe men gaet,
’t Sal best zijn d’ uytspraeck te verwachten van den Raet.

Continue

VYFDE BEDRYF.

Flaccus. Cicero.

Flaccus.
OP heden krijght de Staet en ’t machtigh Roomsch gebiedt,
Een nieuwen luyster, die sijn stralen van sich schiet,
(Soo haest sy met de son wil aenstaen op te klaren)
(1280) In ’t oogh der vyanden, en woedende Barbaren.
Nu dat den Roomschen Raet, haer Borgery tot vreught,
Weer deel begeert aen d’oude en afgestorve deught.
Doorluchtigh Borger-heer, u glory is aen ’t groeyen,
Ver van verslappen, en sich achtloos te vermoeijen.
(1285) U oyt gepresen naem (dien ick met vreughde noem)
Neemt aenwas, door een nieuwe en onverwachte roem.
Ghy mooght tot hieren toe, ten onwil van haer allen,
Als Opper-redenaer in dese u hoogheyt brallen,
En proncken met de glants, die Rome in u verscheen,
(1290) Tot dempingh van het wel-beredener Atheen.
Nu komt een and’re lof u bloeijende Lauwrieren
Opproncken, en in ’t ront met eycken loof verçieren,
En matight u beleyt, die roem, die glory aen,
Dat door u dapperheyt dees wal en torens staen:
(1295) Dat wy en ’t Roomsche volck en lucht en adem halen;
Dat sulck een bloedt-wel, die ons reets scheen toe te stralen,
Tot barstens toe vol vreemt en Borgers bloedt gepropt,
Soo tijdelijck, soo wel te pas is opgestopt.
Dat ghy soo swaren ebb’, als reets scheen te beloopen,
(1300) Den ouden Tybur, wist met weynigh af te koopen.
Soo lange het Capitool, het huys van Godt Jupijn,
Soo langh Tarpejus Rots in staet en wesen zijn,
Soo langh dees Koningin het aerdtrijck plicht sal vergen,
En met haer Palatijn en ses Gebroeder-bergen,
(1305) ’t Hooft steecken in de lucht, daer nimmer top verscheen,
Ver boven Caucasus en ’t barreTaurus heen.
Den Cilix tot verwijt, en half-getemde Schyten,
Sal u verheven naem verslenssen noch verslijten.
 
Cicero.
Berecht ons hoe het u met ’t bloedt-rot is vergaen.
 
Flaccus.
(1310) Soo haest als in de Raedt het vonnis was gegaen,
En Lentulus gedoemt, met soo veel medgesellen,
Als u en ons beleyt ons kost in handen stellen,
Ontfangen w’ uwe last, en voeren Karcker-waert,
Het moort-rot met een stoet van krijghsvolck wel bewaert.
(1315) Ter Karcker is een plaets, die over eeuwe en jaren,
(Tot voorlot van u roem, om s’altijt te bewaren)
Wordt Tulliaen genoemt, daer ghy ter slincker hant
Langhs ses paer trappen daelt: de muer van alle kant,
Omçingelt, sterckt het vack, die boven sijn pylaren,
(1320) In een verwulfsel sich te samen gaet vergaren,
En sonder ’s Hemels licht, en ongehavent laet
Dit ysselijck vertreck, ter eerster inganck staet
De stanck u tegen, en het wesen vol afgrijsen
En yss’lijckheyt, om, als met vingers, aen te wijsen
(1325) Het voorbeelt van de doot, en ’t aensicht van het graf.
Hier laet men Lentulus met sijn gesellen af,
Verselt met beulen, om het recht sijn eysch te geven;
Wy, langhs de trappen, staen, om ’t eynde van het leven,
In dese staet te sien, meelijdend en betreurt,
(1330) Als Lentulus het hooft vol kloeckheyt opwaerts beurt.
Hoort (seydt hy) Roomsche jeught, stelt u dit laetst voor oogen,
Ick sterf, gelijck men spelt, in mijne waen bedrogen;
Doch soo niet, of het sal, slaet daer geen twijffel aen,
Soo sacht’lijck sonder bloedt en oorlogh niet vergaen.
(1335) En ’t wich’len vindt aldus geen valscheyt in het ramen.
’t En is met Romen noch (ghy-lieden kondt te samen
Dat noch beleven) al vertrouwt ghy ’t, niet gedaen.
Een ander sal aen ’t werck met macht sijn handen slaen,
En dese u heerschappy, u vryheyt (derft ghy ’t heeten)
(1340) In sware slaverny, wel te verand’ren weeten.
En setten volck en Raedt sijn voeten op den hals,
En planten d’ Oppermacht tot Romen binnens wals.
Laet dan de vryheyt vry, voor ’t laetst, u afscheyt hooren,
Sy keert noyt weer tot u, wordt sy maer eens verlooren.
(1345) Sibillas diep geraem spelt my dat wonder voor.
Al schempt den Borger-heer, en stelt my gansch te loor.
Vervallen van ’t gevolgh, te vaerdigh my t’ ontschieten,
Hy sal nochtans sijn deel daer rijck’lijck van genieten.
Ick sie die hant (indien ick hachlijck niet en dool)
(1350) Beneffens ’t wijse hooft, gehecht voor ’t Capitool.
Misschien van hen (doch ’t valt wat hachlijck om te raden)
Die nu uytvoerders zijn, van siijn verwoede daden.
Die nu hy noemen derft sijn hant en beste stut,
En de betrachters van het algemeene nut.
(1355) Ick sterf, hoewel getroost, het hooghste leet te lijen,
En wijck alsoo de plaegh van dwangh en Tyrannijen,
Die uw, al eer ghy sulcks, Quiriten, selfs gelooft,
Gelijck een nare wolck hanght dreygend boven ’t hooft.
Siet nu u Borgery met vreught op ’t harte treden,
(1360) Als dit geleden is, dan heeft men ’t al geleden.
Dus sprack hy, en in schijn ten hooghsten wel genoeght,
Sijn beyde armen tot de stercke banden voeght,
En knielende ter aert, heeft sijne strot gegeven,
Aen Beul en pesen, en besluyt alsoo sijn leven.
(1365) Cethegus is oock stracks den selven gangh gegaen;
En voorts moest oock Gabijn, met Lucius daer aen.
Op ’t laetst Ceparius, geluckighlijck ontvloden,
En ongeluckigh weêr, door hooge wil der Goden,
Betrapt en achterhaelt. Dus viel de Ridderschap.
(1370) Maer soo, behoudens u vernuft en hooge trap
Van wijsheyt, oorbaer zy, u Achtbaerheyt in trouwe
Te raden, ’k vand het goet, een oogh in ’t zeyl te houwe.
Misschien een arger vondt leydt noch en smeult in d’as,
En quader toelegh, als het laetste schelmstuck was.
(1375) ’t Is geen verachtens waert, sulck onheyl voor te stellen.
 
Cicero.
’t Is ’t laetste poogen van dees woedende gesellen.
 
Flaccus.
Op ’t uyterste heeft de ziel wel dick haer meeste kracht.
 
Cicero.
Geen Godtheyt valt in hen, die sy soo laegh veracht.
 
Flaccus.
Ontschuldight sijnen mont, ’t is ’t werck der Wichelaren,
(1380) Getrocken uyt ’t geheym van offer en Altaren.
 
Cicero.
Was ’t soo, soo stond de saeck van Lentulus te schoon,
Wy lagen in het zant, en hy sat op den Throon;
Maer d’uytkomst toont wat staet op raemen zy te maecken.
 
Flaccus.
Of heyl’ge maeghden, die soo dick het doel-wit raecken.
 
Cicero.
(1385) Een dolle raserny door godt of droes gesticht,
Misschien soo blint als sy, in ’t geen verborgen licht.
Hoe ’t zy of niet, men acht sulck ramen niet met allen,
En moet het zijn, ’t staet ons t’ ontduycken noch t’ ontvallen.
 
Bode.
Den Hemel toont haer gonst aen Roomlus Stadt van veer,
 
Cicero.
(1390) Wat brenght ghy ons voor nieuws, hoe staet het met het heyr?
 
Bode.
’t Geluckt u wapenen, u vyandt is verslagen,
En niemand overigh, een droeve maer te dragen.
 
Cicero.
Verhaelt ons hoe de trouw voor onse wallen streed,
Soo veel ghy hebt beoogt, of van den Veltslagh weet.
 
Bode.
(1395) De stoute Catilijn, versterckt met vluchtelingen,
Die op sijn afscheyt hem aen sijne hielen hingen,
Komt Manlius te baet, en, met sijn troepen, tracht
’t Geberght te winnen, om daer na, met meerder macht,
’t Geluck te proeven, en onse Hooft-stadt toe te varen,
(1400) Metel vervolght hem met sijn vaerdighe oorloghs-scharen,
Als oock Antonius, die yliger door ’t vlack,
Hem opdoet, aen ’t geberght. De vyandt merckte strack
Het dringen van de noot, en al sijn hoop benomen,
Door onse benden, hem gereet op ’t lijf te komen,
(1405) Aen geen zij door ’t geberght, dat in een enge schoot,
Den Hooft-verrader, met het vluchtigh heyr besloot,
Met scherpe rotsen en door onbeganckb’re toppen,
Om hem na Gallien alsoo den wegh te stoppen.
Hy hoe ’t geschapen stondt had toen wel licht te sien,
(1410) Het vluchten was belet, ’t was ’t naest het hooft te bien.
En moedigh, wist de noot wel tot een deught te maecken,
Neemt wanhoop tot sijn hulp op ’t uyterst sijner saecken.
Hy roept de Hoofden t’ saem. Soo veel heb ick verstaen
Van een gevangen, die ’t al tijdtlijck wist t’ ontgaen.
(1415) Ick weet (seyd hy) men heeft geen manheyt op te leggen,
Noch deught in slappe moedt, door çierlijckheyt van seggen.
’t Is strijdt en ’t hooft-gevecht, die aen een Veltheer toont,
Waer dat de dapperheyt, en waer vertsaeghtheyt woont.
Die noch het groot gevaer, noch roem kan gaende maecken,
(1420) Laet sich door reden of door woorden ’t hart niet raecken.
Ghy selve siet de staet van ons en onse macht,
Waer heen ons Lentulus, door slapheyt heeft gebracht,
Op welck een wegh om by de Gaulen heul te soecken.
Hier is geen blijven aen, de noot moet ons verkloecken:
(1425) Ons voor-raet stelt eer langh ons lijfs vereysch te leur,
En toeven wy te langh, ’t verderf staet voor de deur.
En waer men henen wil, ghy siet hier tael en teecken,
Ons staet alleen door ’t stael geweldigh door te breecken.
Grijpt dan een nieuwen moed, en stelt u sinnen hoogh,
(1430) Gints staet u macht, en roem, en vryheyt voor het oogh,
Ghy hebt u Vaderlandt, behoedt u slechts voor schande,
Met al haer weelden en haer mogentheyt in handen.
Den overwinnaer heeft het alles in sijn macht,
’t Staet alles open voor die dit gevaer veracht.
(1435) En die sijn wapens niet wil keuren voor sijn vrinden,
Noch vrint noch toeverlaet staet elders hem te vinden.
Noch is ’er groot verschil van voordeel aan ons zy’,
Voor vryheyd, Vaderland, en leven vechten wy:
Sy voor het hoogh gesagh van weynigh stoute lieden,
(1440) Slechts moedigh om haer als Tyrannen te gebieden.
Herhaelt u ouden moed, die u den oorlogh gaf,
Om soo veel voordeels, dan ten laetsten uyt het graf.
Soeckt ghy behoudenis, soeckt moedigh te verwinnen,
Eynd desen oorlogh, en ghy sult de vrede winnen.
(1445) Die ’t meest u strijden vreest, treft dick het grootst gevaer.
De stoutheyt is een muer, gae schuylt u achter haer.
En wilt ghy mijne hoop voor u sien open leggen,
U kloeckheyt geeft my hoop: wat valt ’er meer te seggen.
Daer komt de noot noch by, die blooden kloeckaerts maeckt,
(1450) En dese plaets, waer in wy klackloos zijn geraeckt,
Houdt door sijn enghte self het heyr des vyants buyten,
En veylight ons dat s’ u van achter niet besluyten.
Doch soo het krijghsgeluck u vroomheyt wederstaet,
Past dat g’ u kloecke ziel niet ongewroocken laet:
(1455) En laet u dapperheydt die schand noch blaem be-erven,
Gevangen als het vee, in stille vreê te sterven.
Maer strijdende, verkoopt, als mannen, voor de wraeck
U leven, en benijt haer snoodtheyt dat vermaeck.
Dus sprack hy, en soo haest hy afliet van te spreecken,
(1460) Doet hy ten oorelogh de Velt-claroenen steecken.
Bestelt een yeder plaets, naer hy den aenval ducht,
Vervoert de paerden, op dat niemant dencke op vlucht.
Hy selver stelt te voet sich voor siijn dapp’re benden,
Om daer te winnen of sijn leven te gaen enden.
(1465) Acht benden stelt hy voor, terwijl hy wederzijd,
Door rots en bergh beschut, van daer verwacht den strijt.
De rest staet achter aen, elck onder sijnen teecken.
Ter rechter handt, om van een hooghten in te breecken,
Bestelt hy Manlius, een Fesulaen vertrouwt
(1470) Hy d’ overzijde, hy self sich by sijn Ad’ler hout,
Met Marius wel eer, als sulck een Velt-heer eygen,
Den Cimber van sijn stangh gewoon de doot te dreygen.
 
Cicero.
Wat maeckte ons onder dies Antoon tot tegenweer?
 
Bode.
Hy aen de beenen kranck, onttoogh sich self het heyr,
(1475) En geeft Petrejus last het volck ten strijt te leyden.
Die stelt sijn benden pal, naer hen van een te scheyden.
Schickt ’t oude volck voor aen, dat beter ondersocht,
In ’t strijden, alderbest een stoot verdragen mocht.
Daer achter al de rest der teeckenen en vanen.
(1480) Toen elck soo veel hy kost te prijsen, te vermanen,
Te wecken tot den strijdt, en yeder by sijn naem
Te noemen, en haer deught, en haer behaelde Faem
Te voeren in ’t gemoedt, met wie hen stondt te strijden,
Een vuyl geboeft niet waert den degen op hun zijde.
(1485) Daer sy voor ’t Vaderlandt, voor ’t Altaer, en noch meer,
Voor huys en huysgesin, sich sagen in ’t geweer.
Dus deed hy vast het zijn, na dat hy had ervaren
In soo veel ooreloghs, in dienst van dartigh jaren,
Die hy met hooger, en met min bewint en macht,
(1490) Tot voorstant van het volck en Staet had doorgebracht.
Als ’t alles was bestelt, beveelt hy op te steecken,
En set verlancksaem voort, om geene kracht te breecken.
Sulcks doet oock Catilijn, de voortroep sterck gemant
Met Slingeraers, raeckt slaeghs, de Schutters sterck ter hant
(1495) Vervullen gants de lucht met steenen en met pijlen,
Tot dat de voortocht aen de handt komt onderwijlen:
Toen ginck het spel eerst aen, het lot treft yeder een,
Die streed voor sijn belangh, en dese voor ’t gemeen.
De vryheyt even schoon, stond even tusschen beyden,
(1500) Daer was de wanhoop gaens en ginck op ’t breetste weyden,
Hier was voor eer en trouw, geen twijffel, geen gevaer,
Geen wonde, geen gewelt, en geenen doot te swaer;
Men werpt de speeren en het langh geweer ter zijden,
En vanght met zijdt-geweer, hardtneckigh aen het strijden;
(1505) En siet een voordeel af ter steeck, of met den slagh,
Daer sich een open biedt, en daer men kan of magh,
Als dapper droegh sich toen, men moet het u bekennen,
Des vyands Overste, met keeren en met wennen,
Met daer de noot hem riep. en ’t volck op ’t wijcken stondt,
(1510) Te helpen, en de dwangh te loopen in de mondt.
Hier strijdt hy als soldaet, en rept en handt en degen,
Als hooft hertelt hy daer, die flauw is of verlegen,
En stelt een versche man, den laffen in sijn steê,
Men sagh hem over al, ’t was wonder wat hy deê.
(1515) Petrejus oock niet stil, maer dapper en bescheyden,
Lette op sijn voordeel, daer ’t hem toeganck mocht bereyden,
Hy, soo hy Catilijn wat ver verschoven sagh,
Door veel te grooten drift, in ’t midden van den slagh,
Set sijne Hooft-bend, noch niet afgeslooft in ’t strijden,
(1520) Des vyants voor-troep, met een fury, in de zijde.
Die raecken overhoop, door sulck een nieuw gewelt,
Die wijcken ruggelinghs, en d’ onse winnen Velt.
Flux weer aen d’ and’re zij den vyandt overloopen,
Dit stelde hem buyten kracht, hy valt met gantsche hoopen,
(1525) Ons krijghsvolck in ’t geweer, den Fesulaen geraeckt
Al strijdende onder voet, en wordt haest afgemaeckt.
En Manlius, in ’t druckst en hevighst van sijn strijden,
Geniet het selve lot een slinger-worp ter zijden:
En and’re meer van ’t heyr. Als ’t heyr dus overhoop
(1530) De stoute Catilijn, den zegen buyten hoop,
En ’t lijf verloren sagh, besluyt hy ’t laetst te wagen,
Gedachtigh sijn geslacht en Adelijcke magen,
Gedachtigh eer en ampt wel eer by hem bekleet,
Gedachtigh sijne deught, te qualijck nu besteet,
(1535) En werpt sich in ’t gedrangh van vyantlijcke benden,
Daer hy omçingelt, en bestoockt aen alle enden,
Gelijck een krijghsman, met den degen in de handt,
Doorsteecken wordt, en valt, niet sonder roem, in ’t sandt.
De rest wordt afgemaeckt, door ’t volck tot wraeck bewogen,
(1540) Maer recht als mannen, die met blixem in haer oogen,
Met een verwoet gelaet, de doot gaen in ’t gemoet,
Verlaten eer van kracht, als van haer stoute moedt.
De plaets die yeder tot den strijt had uytgekoren,
Bedeckt hy stervende, gewont alleen van voren.
(1545) Maer verre van der handt, in ’t hart van onse macht,
Door meer als eene doot vermoort en omgebracht;
Lagh Catilijn, en liet in sijn gelaet besporen,
Een bitt’re nadruck, van sijn grimmigheyt en toren.
Wel waert een beter lot, had hy ’t sich waert gemaeckt,
(1550) Of door een snooder doot, in ’t graf te zijn geraeckt.
Dus heeft, ô Borger-heer, u Oorloghs-heyr den zegen,
Hoewel niet bloedeloos, door dapperheyt verkregen.
 
Cicero.
Den Hemel zy gedanckt, die voor ’t gemeene nut
Van Romens Borgery, verstreckt soo vasten stut,
(1555) ’t Was ons verheugens waert, om in de vreught te woelen,
’t En waer sulck Borgers-bloedt die blijdtschap deed verkoelen.
Een and’re zegen hielp ons vrolijck op de been,
Nu menght men het gejuych met kermen en geween,
’t Is Romas treurigh lot, eylaes van oude tijden,
(1560) De grootste zegen op sich selven te bestrijden.
En d’hooghste mogentheyt die hare krachten voedt,
Betaelt te setten en met tranen en met bloedt.
UYT.

__________________________________

Aen den Geest-rijcken Dichter

LAMBERTUS Van den BOSCH,

Op sijn Treur-spel van

LUCIUS CATILINA.

BEroemde Taalman, puyck der Schrijvers, uwe Dichte,
Die ghy soet-vloeijende ende heerlijck weet te stichte,
Bedwingen soo ’t gemoedt, van yeder diese leest,
Dat yeder, schoon eerst schelms, nu voor het quaet doen vreest.

(5) Want ghy komt, door u pen, soo levend’ af te male,
Hoe dat d’ontdekkingh, steeds ’t verraed komt achterhale;
Dat yeder in den val des Roomschen Catilijn
Bespeurt, wat d’eynden, steeds, van schelmse liste zijn.

Heb danck dan Van den Bosch, die de welsprekendhede
(10) Van Cicero vertoont, ende oock hoe dat sijn rede
Verraders macht verint: Ons Maaghe-Stadt toon’ danck
Aen u, sy is verplicht u gantsche leve lanck.

                                                    Loon na werke.

__________________________________

Een ander aen den

LESER.

HIer wordt het vuy verraet, van Catilijn gemaelt,
En met een soet Gedicht, d’omstandighe’en verhaelt,
Verwondert u niet, dat ghy ’t siet, als naer het leven,
Want, het is door de pen, van Van den Bosch beschreven.

                                                    Loon na werke.

___________________________________

OP DE

CATILINA

TREUR-SPEL.

Gerijmt door d’HEER

L. V. BOSCH.

INdien de Staet-zucht oyt op yemandt heeft genomen
Haer plaets, en Heers-sucht, toont ons dit het moedigh Romen,
Toen Catilinaas moedt, vol vuur, en vlam, bevocht
Het machtigh Capitool. Maer laes den Heldt en mocht
(5) Sijn wit niet reycken; als te haestigh neêrgeslagen.
Maer siet sijn frisse moedt, die ging sijn Ziele jagen
In ’t hert van ’s Vyandts Heyr. Dus nam sijn Jeught een endt,
En ’t Oorelogs-geval, toont hoe ’t haer rugge wendt.
Dit schrijft ons Van den Bosch, die door sijn pit, en reden,
(10) De Roomsche Wijsheyt nu voor Neêrlandt gaat ontleeden;
En wijst dat yeder hoort te blijven in sijn graet;
Want wie der buyten treedt, op sijn vervallen staet.

                                    C. V. SOMEREN.



Continue