Het debuut van Huismans is de verhalenbundel Berigte van Weerstand. Deze bundel verscheen in februari 1990, vlak na de vrijlating van Nelson Mandela. Hierna schreef Emma Huismans een roman: Requiem op Ys, die in 1992 verscheen. Beide werken verschenen eerst in het Afrikaans en werden daarna vertaald in het Nederlands. De bundel Werken met werkelijkheid uit 1993 is in het Nederlands geschreven. Hierna verscheen in 1994 de bundel Sonate voor wraak. Dit is haar eerste literaire werk in het Nederlands.

De verhalen in de bundel Berigte van Weerstand gaan over de periode dat Emma Huismans werkte voor een kerkelijke organisatie. De bundel is vooral een terugblik op de jaren ‘85 en ‘86. Huismans vertelt in haar verhalen over de spanning tussen het werk en het privéleven van een blanke activist. De ik-persoon begeeft zich dagelijks in de roerige zwarte townships rond Kaapstad, een heel andere wereld dan waarin ze ‘s avonds weer thuiskomt bij haar vrienden en familie. Doordat Emma Huismans voor haar werk veel in de townships aanwezig was maakte ze zelf ook veel mee, zeker nadat ze actief betrokken raakte bij verzetsorganisaties. Ze beschrijft in haar verhalen over wat ze heeft meegemaakt en haar verhalen gaan vaak over geweld. De belangrijkste thema’s zijn de strijd tegen de apartheid, de situatie van de mensen in de townships en de verhoudingen tussen verschillende groepen mensen. Huismans beschrijft in Berigte van Weerstand gevechten, de paranoia van mensen over wie er te vertrouwen is en wie niet, ze beschrijft misdaden van de Zuid-Afrikaanse politie en ook het falen van de verzetsorganisaties op bestuurlijke niveau. Er is vaak sprake van miscommunicatie tussen mensen en er wordt vooral veel vergaderd maar weinig gedaan. De ik-figuur in de verhalen voelt zich machteloos. De verhalen die Huismans vertelt lijken op krantenberichten, maar ze voegt er haar eigen invalshoek en mening aan toe: "Ik was zo godverdomme kwaad" schrijft ze in een van de verhalen. De verhalen zijn op een journalistieke manier opgetekend, de stijl is nuchter en zakelijk. Het is niet duidelijk in de bundel waar het verslag ophoudt en waar de fictie begint.

Requiem op Ys verscheen vervolgens in 1992 en gaat over een vrouw die vanuit Zuid-Afrika naar Europa komt en gaat rondreizen. Door te reizen maakt de hoofdpersoon ook een geestelijke reis. Een belangrijk thema van deze roman is naast de ontheemding de lesbische liefde. Het werk werd niet goed ontvangen, Requiem op Ys is vrij autobiografisch en recensenten vonden dat Huismans te weinig afstand van de materie had genomen.

Werken met Werkelijkheid verscheen in 1993. Ze schreef deze bundel samen met de journalist Kees Neefjes. In het voorwoord staat de reden te lezen voor het schrijven van deze bundel: "De Nederlandse media en de Nederlandse publieke opinie zijn te optimistisch over het einde van de apartheid" (Huismans en Neefjes, p.7). Ze hebben de overtuiging dat Nederland niet weet wat er aan de hand is in Zuid-Afrika. De publieke opinie is zeer positief want de apartheid is immers afgeschaft, en Mandela is vrij, maar de dagelijkse realiteit is heel anders. De apartheid is voor een grote groep mensen nog aan de orde van de dag, maar persoonlijke ervaringen komen niet in het nieuws. De armoede, de scholing en de werkomstandigheden zijn nog steeds erg slecht. Vandaar dat Emma Huismans en Kees Neefjes een aantal krantenberichten en getuigenverslagen hebben genomen en omgevormd tot verhalen. Ze zijn deze gaan voorlezen op scholen, literaire avonden en manifestaties. Huismans en Neefjes hebben gemerkt dat dit veel meer tot de verbeelding spreekt dan onpersoonlijke krantenberichten. Het zijn verhalen die je raken, zoals bijvoorbeeld het verhaal over een boer die onzorgvuldig met zijn werknemers omgaat waardoor een kind sterft aan landbouwgif. Werken met werkelijkheid heeft geen literaire pretentie. Enerzijds is dit de verdienste van dit werk, het gaat puur om de boodschap, anderzijds zijn de verhalen daardoor nogal simpel wat er voor zorgt dat ze ook niet echt beklijven.

Hierna verschijnt Sonate voor wraak in 1994. Het bevat een reeks van acht verhalen in de ik-vorm en is gebaseerd op ervaringen en herinneringen. De bundel gaat vooral over haar verblijf in Nederland, maar telkens met een terugverwijzing naar Zuid-Afrika.

De stijl van de verhalenbundel is ironisch en afstandelijk. De verhalen zijn net als die in Berigte van weerstand weer met journalistieke afstandelijkheid geschreven, maar de woedende toon van Berigte van weerstand is voor een groot deel verdwenen. In een interview zegt Huismans dat ze geen zin heeft in esthetische kunst: "dat doe ik voorlopig nog niet. Ik heb een broertje dood aan boeken die een duidelijke politieke boodschap hebben, maar ik denk dat schrijvers wel degelijk een beetje het sociale geweten van de gemeenschap zijn" (Schutte, p.40). Huismans schrijft met een bepaald doel. Evenals als in de bundel "Werken met Werkelijkheid" hecht ze belang aan de verhalen van individuen, want: "Het specifieke belang van de kleine dood, de dood van die eenling, van die ene zoon van een moeder is in feite van net zoveel belang als de dood van Chris Hani. De enig manier waarop je dat duidelijk kunt maken is dan door schrijver te zijn." (Schutte, p.40). De verhalen van Huismans lijken autobiografisch, de ik-figuur in haar werk vertoont veel overeenkomsten met Emma Huismans, maar in een interview geeft ze toe dat ze ook dingen fictionaliseert, met als doel een verhaal over te brengen. "Maar kom je in de verhalende vorm, ga je de realiteit verbeelden, dan nemen mensen het wel tot zich […] En Huismans verzint veel. Huismans maakt wel degelijk gebruik van fantasie en verzinsel. Hoewel ik nooit iemand zal laten sterven, dat respect heb ik voor de dood. Niemand sterft in een boek bij mij of komt aan een gewelddadig einde als dat niet in het echt is gebeurd. Als je uit Zuid-Afrika komt, you never have to fictionalize that." (Schutte, p.40)

Ondanks dat de boodschap (wraak, woede en verzet voeren de boventoon, vandaar ook de titel) voorop staat, heeft Sonate voor wraak meer literaire lading dan haar eerdere werk. Uit de titel blijkt ook een muzikaal thema; motieven uit verschillende verhalen gaan een rol spelen in andere verhalen. De verhalen zijn meer dan alleen een het overbrengen van een boodschap over geweld en onrecht. De verwarring over wie de ik-persoon is krijgt aandacht en dat geeft de verhalen wat meer diepgang. Vandaar dat ze de bundel Sonate voor wraak heeft genoemd. Uit interviews blijkt ook dat Emma Huismans het moeilijk vond in Nederland te zijn, doordat ze nu ineens met zichzelf geconfronteerd werd. In Zuid-Afrika was er een grote zaak om voor te vechten, daar cijferde ze zichzelf weg en liet ze de strijd tegen de apartheid dusdanig haar leven beheersen dat ze ook aan het geweld mee ging doen. Dit deed ze uit machteloosheid, omdat er op een andere manier geen oplossing was. Maar in een land waar dat niet hoeft, moest ze ineens weer na gaan denken over zichzelf. In een van de verhalen schrijft ze dan ook dat ze zwart gaat rijden in de tram, om toch verzet te kunnen plegen. De tramconducteur heeft ten slotte ook een uniform aan.

De Nederlandse kritiek over Sonate voor wraak is overwegend positief en benadrukt vooral de positie van Huismans als schrijver tussen twee culturen. Wel wordt haar belerende toon afgestraft: "Meer dan eens klinkt haar stem als die van en linkse student uit het Amsterdam of Nijmegen van de jaren zeventig" (Zwier, 1994). In een Zuid-Afrikaanse recensie wordt het feit dat ze zo confronterend schrijft als positief punt genoemd. "Dit is dan waarskynlik ook haar sterk punt, dat sy telkens die ontstellende werklikhede van die Suid-Afrikaanse situasie prontuit konfronteer" (Van der Westhuizen, 1994). Men vindt de verhalen goed geschreven en soms ook ontroerend, maar er zijn ook minder positieve geluiden: "..en, ja, die struggle, soos beleef, deur Huismans is ietwat passé in die letterkunde […] ’n mens word ’n bietjie op die lange duur vermoed deur Huismans se te maklike posisionering van haarself as die heldin-met-die-gewete" (Hambidge, 1995).

Al Huismans’ Zuid-Afrikaanse werk is ook in het Nederlands ook verschenen en al haar Nederlandse werk ook in het Zuid-Afrikaans. In verschillende kranten in Zuid-Afrika vraagt men zich af hoe deze bundel toch in Nederland ontvangen zal worden en vice versa..

In een artikel van Viljoen wordt de bundel Berigte van weerstand gezien als een representatief voor gemarginaliseerde discoursen in de Afrikaanse literatuur. En het gemarginaliseerde discours waar dit boek dan toe zou behoren is dat van vrouwen en homo’s. Het feit dat er in het Afrikaans geschreven wordt door en over de groepen die gemarginaliseerd worden in de maatschappij wordt gezien als bewijs dat het Afrikaans ook een postkoloniale literatuur heeft voortgebracht. Het artikel ondersteunt de visie dat Huismans verhalen van literair-historisch belang zijn omdat ze de complexiteit van verhoudingen representeert: " Huismans’ stories bring to light several complications in the dialogue between race and gender in the South African context." (Viljoen, p.1).

Emma Huismans maakt in haar verhalen de spanning tussen verschillende bevolkingsgroepen voelbaar. Dit is een duidelijk kenmerk van (post)koloniale literatuur. Huismans is telkens bezig met het bepalen van haar positie. Niet alleen toen ze nog in Zuid-Afrika woonde, maar ook als ze naar Nederland komt en weer op een hele andere manier een vreemde eend in de bijt is, zelf zegt ze daarover in een interview: "Ik vind soms echt dat mijn hart en mijn maag in Afrika zitten en mijn verstand hier in Nederland" (Schutte, p. 41).

Haar positie is die van een schrijver tussen twee culturen, of dat nu in Zuid-Afrika was, of later in Nederland. Ze is altijd een buitenstaander geweest, als jong meisje uit Nederland in Zuid-Afrika, als lesbische blanke vrouw in het verzet in Zuid-Afrika en later weer als Zuid-Afrikaanse in Nederland. . Ze vertelt in een interview dat ze altijd het gevoel heeft gehad een buitenstaander te zijn. Dit blijkt ook uit haar verhalen en ook dit is een kenmerk van (post)koloniale literatuur. Uit Sonate voor wraak blijkt ook haar moeite met Nederland, al gaat ze zich er steeds meer thuis voelen. Of misschien niet thuis voelen, maar zich er bij neerleggen dat ze zich niet thuis voelt. Je merkt in haar verhalen een overgang tussen telkens polariseren en steeds meer een symbiose ontdekken in haarzelf en de mensen om haar heen.

Het gekozen fragment: De Hond

In dit verhaal komen de thema’s en motieven samen die een rol spelen in het hele werk van Huismans. Spanningen tussen bevolkingsgroepen, de haken en ogen van de blanke hulpverlening, de positie van een blanke in een zwarte omgeving, een Zuid-Afrikaanse in Nederland. En uiteindelijk de ontheemding. Net als de olifant op het malieveld voelt ook de ik zich misplaatst, eerst in de township en later in Den Haag.

Huismans maakt in haar verhalen een mooie brug tussen het persoonlijke en het politieke. Door haar boosheid en betrokkenheid bij wat er gebeurt, maar ook doordat haar privé-leven telkens verbonden blijkt te zijn met haar werk en haar strijd tegen de apartheid. Emma Huismans heeft niet vanaf de zijlijn toegekeken, ze is actief geweest in het verzet. Daardoor is haar werk representatief voor een periode die nu gelukkig voorbij is. Als (literaire) activiste geeft Huismans de lezer een kijkje in de keuken van het verzetswerk.

Tegelijkertijd twijfelt Huismans in haar werk aan alles dat ze wel of juist niet heeft gedaan. Het geweld waar ze bij betrokken was, werkt vervreemdend en ze is zich terdege bewust van haar positie en haar privileges. Huismans schrijft over de verschillende bevolkingsgroepen in Zuid-Afrika en maakt de spanningen voelbaar. Haar visie op gebeurtenissen wordt verdiept wanneer ze naar Nederland komt en daar verder schrijft. Haar belangrijkste thema is ontheemding. Al deze elementen maken haar werk interessant.

Huismans heeft bijna haar hele leven in Zuid-Afrika gewoond. Ze heeft daarover in het Nederlands geschreven. Bovendien schrijft ze boeiend. Op de vraag hierboven gesteld kan ik dus alleen maar antwoorden: uiteraard

Bibliografie:

Hambidge, Joan: ‘Huysmans se nuwe bundel kom uit die buiteland’. In: Die Burger, 4-02-1995.

Huismans, Emma: Berigte van Weerstand, verhalen uit zuid-Afrika. Amsterdam, Amber, 1990.

Huismans, Emma en Neefjes, Kees: Werken met Werkelijkheid, verhalen over Zuid-Afrika. Amsterdam, Komite Zuidelijk Afrika, 1993.

Huismans, Emma: Sonate voor wraak. Amsterdam, Nijgh & van Ditmar, 1994.

Jonckheere, Wilfred: Van Mafeking tot Robbeneiland, Zuid-Afrika in de Nederlandse literatuur 1896-1996. Nijmegen, Vantilt, 1999.

Perspektief en Profiel, ’n Afrikaanse literatuurgeskiedenis. Red. H.P.van Coller. dl.2, Pretoria, Van Schaik, 1999.

Schutte, Xandra: ‘Mijn hart en mijn maag zitten in Afrika, mijn verstand zit hier in Nederland’. In: De Groene Amsterdammer, 15-02-1995, 40-41.

Westhuizen, P.C. van der: ‘(Self)destruksie van magsmisbruik in sy ergste vorm. In: Beeld,10-94.

Zwier, Gerrit-Jan: ‘Op de grens van twee culturen’ In: Leeuwarder Courant, 21-10-1994