Macropedius Aluta (1535)

Georgius Macropedius (Joris van Lancvelt): Aluta. Herdruk 1553.
Ook verschenen als Aluta (1535) door Georgius Macropedius; met vertaling en
inleiding door Jan Bloemendal en Jan W. Steenbeek. Voorthuizen (Uitgeverij
Florivallis in Voorthuizen) 1995
Zie ook de Macropedius-site van dr. Henk Giebels
Ceneton061630
Gepubliceerd op 18 augustus 1998 door dr. J. Bloemendal.
Redactie dr. A.J.E. Harmsen.

COMICA-
RUM FABULARUM GE-
ORGII MACROPEDII TOMUS
secundus, qui continet Alutam, Rebelles, Pe-
triscum, Andriscam, & Bassarum, ab
ipso quoque autore iam de-
nuo recognitae.

[Vignet: Superantur ingenio vires].

ULTRAIECTI.
Harmannus Borculous excudebat, anno
1553.

ALUTA
MACROPEDII FABU-
LA ADMODUM IUCUNDA
et lepida, denuo recognita, et Tra-
iectinae iuventuti denuo
nuncupata.

[1535] ALTERA
FABULA QUAE ALUTA
inscribitur, eodem autore
MACROPEDIO ad-
modum iucun-
da & lepi-
da.

[Houtsnede: wapen van Den Bosch.]

Ad lectorem.

Si haec videatur plerisque in locis hiulca aut minus elaborata, non mireris, candide Lector, quod in diebus quattuor urgente tempestate, prorsus (ita ut est) absoluta sit, nihilo tamen minus exsecuto munere scholastico. Volebam quidem dudum eius nonnulla in meliorem quandam formam redigere, verum ut vidi minoris negotii esse nova cudere quam vetera reparare, paucis sparsim interiectis cessi laboribus. Ceterum quicquid id est, quod editur, pueris editur.

Argumentum in Alutam.

Heinonis uxor Aluta vendit in foro
altilia, scurrae credita pecunia,
sed pignori gallum reservans, proximum
ingressa in oenopolion edit et bibit.
(5) Cum tandem inebriata solvendo haud foret,
frustra morata debitam pecuniam
regredi domum privata gallo nititur.
At pressa somno emptore ab ipso vestibus
spoliatur ac larvata reti luditur.
(10) Tandem excita ut domum rediit insaniens,
per sacrificum causa agnita restituitur.

Dramatis personae.

Prologus cum Moro.	Paedium puer.
Aluta uxor.	Dromellus servus.
Heino maritus.	Mystotus sacrificus.
Spermologus.	Grex seu Epilogus.
Harpax scurra.	Chorus Mimallonum.
Tolmesia caupona.	Bacchus persona muta.
Ancilla cauponae.	Tribules personae mutae

Prologus
in Alutam cum Moro.

Carmen ubique iambicum trimetrum acatalectum est, praeterquam
in Choro, ubi Dimetrum est.
Mulierculam prodire quam videbitis,
mittit maritus in forum venumdare
altilia, pullos, anseres, anates quoque
et id genus volucrum ex cohorte pluria.
(5) Duobus implanata quae nebulonibus
suavibusque inebriata poculis
mox, quemadmodum bacchabitur, spoliabitur
curabiturque (si libet) spectabitis.
Nec plura de argumento ob artem comicam
(10) me proloqui scriptor iubebat fabulae,
nisi quod sit huic Aluta nomen fabulae.
Paucis tamen vos ego monendos censui.
Audite et animadvortite ergo, quae impero
servanda; si secus fuant qui fecerint,
(15) faxo sciant, quam edictiones histricas
temerarii contempserint.
Morus
Eho!
Prologus
Sile!
Primum omnium ne indoctiores hic strepant
aut sibilis aut mussitationibus,
doctos quod admonere neutiquam est opus,
(20) suapte qui probitate ubique sibi imperant.
Ipsos tamen nec praetereundos arbitror:
si quicquam inepte exhibitum et inconcinniter
prolatum erit, non in Poetam ganniant
(quid dico? in auctorem volebam dicere,
(25) nam auctor Poetae nomen haud sibi adrogat).
Sed histrionibus tumultuantibus
indulgeant, gratuita et aequi consulant.

Dico omnibus, sed maxime petulantibus,
ineptulis et parvulis, ne lusibus
(30) puerilibus cachinnulisque tinnulis
nos distrahant, ne vapulent.
Morus
Ehe!
Prologus
Tace!
Morus
Iam ne semel quidem loquar: iamne sileo?
Prologus
Sed et volo, ne quis (quod ante oportuit
factum) aut ab alvo crepitet aut foedum halitum
(35) spiret, ne odore gravi theatrum puteat.
Paene excidit (quod dictum oportuit prius)
quamvis ut in triclinio discumbitis
variaque nitent fercla bacchanalium,
non tamen in os vobis volabunt phasides,
(40) non anseres, non turtures, non turduli
nec delicatae artocreae aut placentulae,
quod histriones nil duant nisi fabulas.
Proinde quod quisque apparavit, edat domi,
nisi sit satur scaena soluta fabulis.
(45) Heus tu, puer, qui commodissimum locum
theatri occupas, tibi dico et omnibus, ne iners
socorsve torpeas, sed ore, naribus,
oculis et auribus, manibus et calcibus
attendito, auscultato et animadvortito,
(50) ne quando stertentem choragus te audiat
discasque verbere, verbulo quo neglegis.
Advertite itaque singuli, sedete cum
silentio: caveata Aluta (ut dixeram)
suis onusta altilibus actutum exiet.
(55) Videte, ne clamore vestro aut ipsa aves
territa reportet aut aves timidae avolent
vanusque fiat hic apparatus scaenicus
et tota vestra intentio frustrata sit!

Actus I. Alutae scaena I.

Aluta sola.
Mecastor improbum est genus hoc hominum; diem
(60) totum hic sedebo, et nemo erit qui porrigat
vel crustulum panis vel haustum aquae. Ego quidem
sto, restito, sedeo, resideo, nemo omnium
invitat aut salutat, at quasi stupidum
me truncum habent et, si alloquor, muti silent.
(65) Multo secus Beata, Greta, Bertula
et Metta convicaneae me tractitant.
Verum improbum id genus, quod urbes incolit.
Nam rapere dumtaxat studet, nihil dare.
Quod si anseres pullosque gallinaceos,
(70) (quis maxime inhiant voluptuarii)
mihi fraude suppilare possent, illico
festum hunc diem sibi ducerent meque miseram
ludibrio habitam pellerent. Verum mihi
meisque cavero. Caveam obturabo, ne
(75) cuiuspiam introrepat huc manus rapax.
Videone, ut unus et alter huc spectet? Scio,
iam quisque tractat, si queat pro re mihi
dare verba. Verum Aluta (ut inquam) caverit,
Heinonis uxor, ne dolo implanarier
(80) cuiuspiamve astu queat spoliarier.
Accedite, approperate et emite quilibet
(praesente sed pecunia) altilia mea!
Sola est opus pecunia; bibendum erit,
edendum erit post paululum. Sol cardini
(85) iam proximust’ et venter ut famelicus
canis esurit. Ehodum huc, voluptuarii,
adeste; nam parvo admodum venundabo.

Actus I. Scaena II.

Spermologus. Harpax.
Ita sancta amet me Saturitas, hac muliere

amentiorem (quod sciam) usquam gentium
(90) non vidi in hunc diem usque. Si necessitas
me adigeret, omnia eius altilia queam
dicto facilius tollere. Harpax obviust’,
cuius quidem ventrem tam inanem ac flaccidum
modo suspicor, quam pera pastoralis est
(95) sub vesperem. Harpax, ut tuae fortunulae
se habent? Quid ovis cassa retis est? Nihil
piscatum in hunc diem?
Harpax
Nihil. Pereo fame
miserrimus nigerrima. Nunc tertius
agitur dies, quo praeter holera putrida
(100) e compitis collecta nil gustaverim.
Quid multa? Venter meus hic tam flaccidus
quam inanis haec retis cruci me destinat.
Spermologus
In portu adest salus tibi; confidito!
Harpax
Non fido, quando ab occidente et miseria
(105) ventus mihi flet iugiter. Vale!
Spermologus
Heus!
Harpax
Quid est?
Spermologus
Si potis es, Harpax, callidus depromere
id, quod bibamus, faxo ego, ut venter tuus
tam flaccidus sesquipede iam exstet turgidus.
Harpax
Vah, periit ars parasitica. Unde possies
(110) sic ampliter consulere nostris ventribus
tam inanibus?
Spermologus
Scies, cum aqualiculum hunc tuum
ut tympanum extensum cibo palpaveris.

Harpax
An vera, Spermologe, refers?
Spermologus
Verissima.
Harpax
Id sancta faxit Saturitas! Sed quo ordine?
Spermologus
(115) Videsne stolidam feminam illam et quid ferat?
Harpax
Quidni? Cohortales aves, quam plurimi
ut veneant, obtrudit ultro singulis.
Spermologus
Illam ego ut avem delusero, mercem auferam.
Harpax
Quo pacto id, obsecro?
Spermologus
Et suum et nomen viri
(120) modo prodidit.
Harpax
Tibi cognitam finges?
Spermologus
Sapis,
et proximam. Sed adorior mulierculam,
ne me antevortat quispiam ex nugigerulis
circumforaneis, perinde qui atque nos
huiusmodi aucupio student.
Harpax
Nil certius.
(125) I prae, licere blanditer!
Spermologus
Quin actum agis?
Sed audin’?
Harpax
Hem.
Spermologus
Adsis tempori!
Harpax
Memorem mones.

Ubi erit opportunum, adsequar. Vade ocius,
ne transferat merces, quia loco se movet!

Actus I. Scaena III.

Aluta. Spermologus. Harpax.
Quid monstri hoc est? Phoebi umbra fit brevissima,
(130) gallus meus medium diei nuntiat,
nec quisquam adhuc licitatus est aut praebuit
argentum. In eminentiorem illum locum
concessero, ibi resedero et quosque obvios
excepero. Eccum commodum, huc quidam advolat
(135) contorto in umerum laevum amictus pallio.
Quid cesso compellare? Adesdum, adesdum, ohe!
Et sequitur alter, ocius venundabo.
Heu quisquis es, bone vir, licere, eme optima
ac pinguia altilia mea, anates, anseres
(140) pullosque pinguiusculos, gallum quoque
pulcherrimum, parvo admodum! Ecquid restitas?
Spermologus
Quid restitem? Id etiam rogas? Num tu uxor es
Heinonis incluta, nobilis formosaque?
Aluta
Ea ipsa sum; sed unde me nosti, o bone?
Spermologus
(145) Mea Aluta, mea cognata, non te noverim?
Quicum a tenellis unguibus iocarier
consueverim? An tibi excidit Petronii
tam dulce cognati tui nomen?
Aluta
Tun’ es?
Tun’ ipsus ades, o mi Petroni, o mi nepos?
(150) Quo lapsa tempora? Non quidem agnovissem in hoc
te atro cucullo, nisi te ipsum proderes.
Harpax
Hic Hercle homo versutus est, facillime
album esse nigrum huic (reor) persuaserit.

Porro indicat nutu ex foro secedere.
Aluta
(155) Stupeo admodum, cognate mi. Sed quaeso dic,
num causa emendi me adieris?
Spermologus
Pol neutiquam,
verum ut salutem te advolo. Nihilominus,
si de emptione res agitur, est qui petat.
Aluta
Quisnam ipsus est?
Spermologus
Consors meust’, obambulat
(160) hic uspiam. Ubi modo vagatur ipse homo?
Aluta
Post angulum illum forsitan se transtulit.
Spermologus
Ita suspicor. Vin’ quaeritem?
Aluta
Quidni? Obsecro,
actutum abi, si fors queat reducier!
Spermologus
Lubens facesso, in rem tuam statim hic ero.
(165) Cave alteris nobis emenda distrahas!
Aluta
Nequaquam agam, vobis enim servavero.
Bene ambula ac redambula! Ille abivit et
me principem facturus est, si redierit.
Spermologus
Tam nostra praeda, nostra quam lux solis est.
(170) Sed ante convenire oportet Harpaga.

Actus I. Scaena IV.

Aluta sola
Vestram, dii, fidem, quis unquam id auguret?
Semel omnia accidunt mihi ex sententia:
cognatus antiquus, novus amicus; fides

reducta, quae exulaverat, si adduxerit,
(175) quem abisse porro condolet. In eo ipso enim
mihi totius pendet salutis anchora.
Periero fame, ni redeat emptor illico.
Sed eccum utrunque conspicor; sunt in vado
modo spes meae. At mora omnis est prolixior.
(180) Nescio quid inter se loqui prudentiae
occeperint, nisi sit de emendis mercibus.

Actus I. Scaena V.

Spermologus. Harpax.
Te commode paulo prius subduxti.
Harpax
Eho.
Omisso adesne obsonio?
Spermologus
Tace modo ac
te principem spera futurum si velis!
Harpax
(185) Hem, quin velim? Quid vult agi?
Spermologus
Te principem
Spermologus hic facturus est, si assenseris.
Harpax
Assentior. Quid postea?
Spermologus
Te nobilem hoc
die
Harpax
Licet.
Spermologus
Regem
Harpax
Licet.
Spermologus
Croesum dabo.

Harpax
Apage, vel oletum facito me, modo commodes!
Spermologus
(190) Ego faxo in ipsas Croesi opes mox inruas.
Harpax
At Croeso omisso nunc vel Harpaga satura!
Quid facto opust’?
Spermologus
Parum admodum. Tute emeris
altilia!
Harpax
Tute te magis suspenderis!
Cui nec obolus est quidem quo restim emam,
(195) ego emero? In crucem tu abi malam, ego emero?
Spermologus
Hem, hem, sile! Tu emes, ego fidem iussero.
Intelligenti pauca. Cave, ne exaudiat!
Tua dicta fac verbis meis respondeant!

Actus I. Scaena VI.

Spermologus. Aluta. Harpax.
Ut hic fidelem experta in aliis utere,
(200) mea Aluta!
Aluta
Mi cognate, hic est, quem dixeras?
Spermologus
Pol ipsus. En hominem, omnia istaec qui auferet.
Aluta
Data pecunia?
Spermologus
Quid istuc? Maxime.
Aluta
Non queo, Petroni, dignum ut est rependere.
Harpax
Quanti haec familia?

Aluta
Quindecim sestertiis,
(205) minutulum est.
Harpax
Hui, nimium id est; decem dabo.
Aluta
Haudquaquam erit, nam pinguiuscula est.
Harpax
Sat est.
Nam parvuli pulli admodum ac tenerrimi.
Aluta
Hoc delicatiora erunt obsonia.
Spermologus
Hem.
Ago proxenetam; assem adhibe!
Harpax
Eho, addo.
Aluta
Non satis.
Spermologus
(210) Sat, Aluta.
Aluta
Non.
Spermologus
Addes teruncium et auferes.
Harpax
Nimium est, Petroni.
Aluta
Etsi minust’, habeat sibi.
Tuam auferet, cognate mi, per gratiam.
Hem, nummulos primum!
Harpax
Dabuntur primulum.
Papae!
Spermologus
Heus, ut est?
Harpax
Male, quia zonam perdidi.

Spermologus
(215) Nugae: domi liquisti.
Harpax
Id Hercle suspicor.
Spermologus
Certo scio.
Harpax
Sic? Salva res, tu solvito,
reddam domi.
Spermologus
Fidem iubebo. Tollito!
Aluta
Malim adferat; tantisper hic morabimur,
dum redeat.
Harpax
Ah, non plus meruit huius fides?
Spermologus
(220) Gallum relinque pignori!
Harpax
Do pignori. Hem
habeat, moretur paululum.
Spermologus
Ocius redi!
Harpax
Ocissime; sed heus tu, ubi te offendero?
Aluta
Ad aureum Leonis intersignium.
Illic edendum, illic bibendum erit prius
(225) quam abeam.
Harpax
Hem.
Spermologus
Sapis profecto; curassis cutem!
Aluta
Verum age, nepos, illum reducito citius!
Spermologus
Quin tu taces? Uterque iam te intro sequimur
bellos homunculos ibi acturi. Vale!

Aluta
Vale, Petroni! Hic admodum propensus est
(230) mihi. Ni amicus esset, haud se impenderet.
At pignori accepisse gallum certius
multoque certius. Nam in urbibus dolus
quam plurimus. Gradior in oenopolium,
ubi ventrem in hoc vico prius purgaverim.
Spermologus
(235) Edat, bibat et inebrietur stolida! Ego hinc
in ganeum procedam, ut alloquar Harpaga.
Fors queat adhuc toga inebriatae tollier.

Chorus ex Bacchidibus seu Mimallonibus.

Iacche Bacche ohe, ohe,
o Bacche Iacche ohe, ohe.
(240) Ornate Bacchanalibus
Bacchum corona, Bacchides!
Iacche Bacche ohe, ohe,
O Bacche Iacche ohe, ohe.
Risu, iocis et potibus
(245) Baccho parantur orgia.

Iacche Bacche ohe, ohe,
o Bacche Iacche ohe, ohe.
Bacchi furore corripi
coetus oportet Maenadum.
(250) Iacche Bacche ohe, ohe,
o Bacche Iacche ohe, ohe.
Io Bromi, Liber pater,
io Priape, Iacche io.
Iacche Bacche etc.

Alius Chorus extra Bacchanalia
ex matronis Bunscoticis.

(255)
Faex generis humani est genus
parasiticum, lurconicum,
scurrarum et id genus omnium
qui in otio ventri student.
Hi callidos facetiis,
(260) hi simplices astutia,

hi singulos fraude ac dolo
pro ventre passim irretiunt.
Hos nisi magistratus velut
fures latronesque aut lupos
(265) ac tigridas e Republica
raserit, eam corruperit.

Actus II. Scaena I.

Aluta. Tolmesia caupona. Ancilla
Prudentis est nostratium proverbio
ventrem prius purgare quam aliud ingerat.
Iam re absoluta pulsitandum est ostium.
(270) Quis has fores recludet? Ecquis aperiet?
Pulsabo validius. Quis, inquam, aperiet has
ambas fores? Exaudit hic nemo omnium?
Tolmesia
Heus ohe, ut importuna! Quis vult ingredi?
Aluta
Cum gallo ego ipsa Aluta gallinaceo.
(275) Reclude dum! Quod edatur ac bibatur huc
mox adferatur splendide.
Tolmesia
Est pecunia?
Aluta
Mox aderit, heus.
Tolmesia
Hem.
Aluta
Quaeque dulcia sint.
Tolmesia
Licet.
Modo splendeat pecunia.
Aluta
Ah, pecunia?
Limus pecunia. Vina dulcia, blandula
(280) Massicaque prome! Audin’?

Tolmesia
Vel insanit vel est
ebria mulier.
Ancilla
Utut est, videbitur illico.
Aluta
Iam numerat argentum mihi, mox tinniet.
Ut imperatrici inclutae mox offeret.
Age Aluta, laetum ducito hunc diem! Ades ehodum,
(285) ehodum puella, quin ministras fercula?
Quin Bromius assilit?
Ancilla
Hem, en prior tibi congius.
Infunde, bibe, dein solvito!
Aluta
Curabitur.
Ancilla
Nisi tute cures, gallus hic servabitur.

Actus II. Scaena II.

Spermologus. Harpax.
(290) Delusimus probe mulierem per Iovem.
Ignoro tamen ubi nebulo sese abstruserit,
cui se popinae fornicive immerserit.
Nam ganeum lustravi et unum et alterum,
nec paret usquam gentium. Hoc equidem scio,
(295) Ubiubi sit, larido esse pestem maximam.
Sed adest homo, quem quaerito, paulo alacrior.
Portas pecuniam?
Harpax
Ha ha he, nil residuum est?
Spermologus
Toga admodum bona, pulla, duplex, civica.
Harpax
Nostra est, modo ebria sit. Latebo clanculum,

(300) alio alloquar in itinere schemate.
Spermologus
Hem, vide,
quid possies! Crepat ostium; cedamus hinc!

Actus II. Scaena III.

Aluta. Tolmesia. Ancilla.
Quidum moratur perfidus, qui sese ait
quantocius rediturum et argentum mihi
daturum?
Tolmesia
Ain’ vero pecuniam tibi
(305) morarier?
Aluta
Sic dico.
Tolmesia
Quibus ex mercibus?
Aluta
Altilia quispiam emit; illi credidi)
(quia perdidit zonam) pecuniam.
Tolmesia
Obsecro,
quantam?
Aluta
Undecim sestertios.
Tolmesia
Novisti eum?
Aluta
Non edepol, sed eum Petronius mihi
(310) cognatus ut consortem et intus et in cute
novit.
Tolmesia
Quis hic cognatus est tuus? Quis hic
Petronius?
Aluta
Qui se nepotem dixerat,
qui adduxerat hominem, fidem qui iusserat.

Tolmesia
Impostor ille fuit, nec est in urbe (quod
(315) sciam) vir istoc nomine.
Aluta
Heu me miseram, ut
mihi callidi imposuere, subdoli et vafri!
Verum hic relictust’ pignori gallus. Putas,
reliquerint mihi tam animosum _l_ktora?
Non id putes; mox aderit hic pecunia,
(320) mox aderit et Petronius.
Tolmesia
Mox, mox! Nisi
mox solveris (quia usque mox) gallus meust’.
Nam aliquid volo potius rapere quam nil dari.
Aluta
Sic impie tollesne delicias meas?
Quantum est, quod edi, quod bibi? Teruncio
(325) solvi potest. Heinonis uxor sum, dabit
lubens, forum si quando raeda accesserit.
Tam ignota Aluta? Ignotus Heino?
Tolmesia
Nescio,
quis Heino sit, quae Aluta sit. Tres congios
tu ternio potasti optimi vini; pro eis
(330) aut aes repones, aut _l_ktora vindico.
Aluta
O pervigil custos domus, sicine migras
cortem in alienam? Ibo et querar viro meo.
Ancilla
Non longe abibis, quin Bromius te sopiet.
Hem, exi, pavimentum domus ne convomas
(335) foedesve multo turpius; cloacam adi!
Aluta
Exonerem ut alvum, denuo hic secessero.

Chorus Maenadum

Iacche Bacche, ohe, ohe,
o Bacche, Iacche etc.

Alius Chorus matronarum

Honesta cauponaria
(340) censetur inter divites;
at mihi videtur improba
quaestusque sordidissimus.
Quid foedius quam promere,
quo inebrient se reprobi
(345) reddantque mentis impotes.
Immo ex hominibus bestias?
Hoc caupo avarus expetit,
ut maxime vino oppleant
se tum viri tum feminae
(350) et vomitum adusque ingurgitent.

Actus III. Scaena I.

Harpax. Spermologus.
E viculo vides labantem Bacchidem,
viam per omnem eructuantem crebriter
ingurgitatam crapulam?
Spermologus
Video, tuum est.
Harpax
Quidnam?
Spermologus
Rogas? An non spopondisti modo
(355) sacroque foedere deierasti lancibus
meis tua adfutura abunde pocula?
Harpax
Iuravi et ultro tibi probe perfecero.
Spermologus
Quonam modo?
Harpax
Scin’, quid prius suggesseris
de duplici toga?
Spermologus
Hem, immo. Perge dicere!
Harpax
(360) Iam cespitat, dormiturit, mox uspiam
sub arboris sopita fronde concidet
aut propter aggerem vel in salebram; ibi
industriam meae artis exercuero.
Spermologus
Abi,
sequar brevi.
Harpax
Audin’?
Spermologus
Quid?
Harpax
Sequere quam mox!
Spermologus
Modo.

Harpax
(365) Quam plena curarum est et anxia vita, quae
hoc retiaclo comparat victum sibi!
Rete, dolus, impostura, furta sunt meae
artis peritia, inde crux. Hem. Eccam ebriam
hanc vomicam, ut obliquis viam metitur hanc
(370) gressibus et usque convomit. Sequar eminus.

Actus III. Scaena II.

Aluta. Harpax. Spermologus.
O galle, galle, ut es subductus et
reliqua familia tota! Dii, vestram fidem!
Petronius, Petronius, dolus, dolus!
Ut cuncta volvuntur sinistro ex ordine,
(375) caelestia et terrestria occidunt, pedes
nutant, caput dolet admodum, caput, caput.
O Heino, serva uxorculam tuam, obsecro, ae!
Harpax
Modo est adire commodum, quia labitur.
Mercurius adsit! Ecquid est, coniunx mea?
(380) Quid aegra ades? Quid sordida es, mea Alutula?
Aluta
O Heino, serva Alutulam tuam! Labo.
Harpax
Ego (ne time) te sustinebo, Alutula.
Aluta
Non sum (puto) illa, quae olim eram, tua Alutula.
Hic dormienti accumbe!
Harpax
Ego accubuero tibi
(385) et mollius posuero.
Aluta
Operi vultus meos!
Vertuntur omnia, terra, caelum.
Harpax
Operier
vittane vis?

Aluta
Volo, nam ea optima est.
Harpax
Togam
ne convomas, num detrahi cupis?
Aluta
Volo, ae.
Harpax
Sic, sic, ita omnia simul impura evome!
Spermologus
(390) Per Herculem scelestiorem neminem
vidi hoc homine. Togam tenet, vestes quoque
praecidit usque ad femora. Quis me hercle vel
nequissimus tam foeda, tam insolentia
tentaverit? Nunc absolutis technicis
(395) versutiis suffarcinatus omnibus
redit alacer.
Harpax
Num egi probe negotium?
Spermologus
Ita sancta amet me Saturitas, scelestus es,
Harpax. Qui id actum? Ubi retis est?
Harpax
Dicam tibi,
ubi viculum hunc tutum subierimus.
Spermologus
Sapis.
Harpax
(400) Ganeum adeamus nunc et ollas carnium.
Haec praeda suppeditabit ampla pocula.

Chorus Mimallonum

Iacche Bacche [ohe, ohe,
O Bacche Iacche, ohe, ohe]
ornate Bacchanalibus ... ut supra.

Alius Chorus matronarum

Foeda est quidem ebrietas viro,
(405) at mulieri foedissima:
natura enim haec infirmior,
quod hauserit, foede egerit.
Ut se sues spurcissimae
caeno lutoque immersitant,
(410) ita inebriatae feminae
vomitu atque oleto se inquinant.
At mulierum temulentiam est
ita alligata impuritas,
ut lingua, sensus et manus
(415) nil tractitent nisi turpia.

Actus IV. Scaena I.

Heino. Paedium.
Quid hoc esse suspicer, quod uxor non adest?
Sol vergit in declive et instat atra nox.
I, paedium,

Paedium
Hem.
Heino
atque vise, si usquam appareat
matercula!
Paedium
E foro cuneos latura?
Heino
Ita.
Paedium
(420) Eo, pater; verum timeo, ne mordeat
me lamia.
Heino
Nequaquam; nam adhuc clarust’ dies.
Paedium
Si appareat nusquam, pater, vis regrediar?
Heino
Regredere! Cave, ne longe abiveris!
Paedium
Licet.
Heino
Vade; interim nos tritico purgato, uti
(425) poposceras, pultem tibi parabimus.
Timeo hercle vero, viserit frustra puer.
In thermopolio si eam quis duxerit,
certe actum erit de re domestica hoc die
et crastino, cum ad vina sic propensa sit,
(430) ut non quiescat, donicum se ingurgitet.

Actus IV. Scaena II.

Aluta sola.
Heus, ohe! Ubi sum? Quae sum? Quid intuor undique?
Quis daemonum me fascinavit atque in hunc
orbem novum perduxit undique laqueatum? Ut haec
mutata subito! Pro supreme Iuppiter,
(435) nil terra, nil caelum est nisi rete unicum.

Non absque causa mihi natare videbar et
piscarier. Num ego Aluta sum Bunscotica,
Heinonis uxor Hannii, an aliena sum?
In conscientia ipsa sum, immo ipsissima,
(440) verum in habitu prorsus aliena sum. Nam ubi
toga est? Ubi ricula? Ubi crumenula nigricans?
Praecisa vestis usque ad anchas, foeda vix
subucula has nates tegit: plane occidi.
Quo conferam me? Cui loquar? Ego neminem
(445) agnosco, cuncta videntur ut labentia,
nullusque noverit: perii plane modo.
Heinonem adibo sciscitans, num Aluta sit
domi. Si ibi, profecto nulla sum. At si ibi
non fuerit, aliqua spes mihi fors residua est.

Actus IV. Scaena III.

Paedium. Heino.
(450) Heu heu, pater!
Heino
Quid est, puelle?
Paedium
O mi pater!
Heino
Quiesce, siste paululum! Quid, gnate, fles?
Paedium
Heu, mater
Heino
Hem?
Paedium
mater mea est
Heino
Quid mater est?
Paedium
cerrita prorsus est, pater.
Heino
Mater tua?

Paedium
Etiam, pater.
Heino
Qui scis?
Paedium
Obibat clamitans,
(455) iactans manus, iactans caput, quasi lamia
larvata faciem, insanit horrendum nimis.
Timeo admodum, pater.
Heino
Sile, fili, sile!
Curabitur. Quid, quaeso, id esse dixero?
Strigesne terruere vel cacodaemones
(460) hunc parvulum? Ibo foras, ut eventum rei
videam.

Actus IV. Scaena IV.

Aluta. Heino. Dromulus.
Tribules, obsecro vestram fidem,
Heinonis hocine praedium est et haec domus?
Nisi mente tota capta sum, haec ea ipsa sunt,
quanquam omnia intuar alieno schemate.
Heino
(465) Supreme Iuppiter, quid haec portenderint!
Aluta
Heino, Heino, ubi uxor Aluta? Nunquid est domi?
Heino
Dii boni te, Aluta, servassint! Veni!
Aluta
Haud quaquam; enim dic vero, an ipsa sit domi!
Heino
Tune ipsa mea matrona, Aluta mea? Veni!
Aluta
(470) An ipsa sum?
Heino
Tu ipsissima.

Aluta
At non sum in habitu.
Heino
Ingredere! Nos videbimus. Pro Iuppiter,
quid auspicabor quove me vertam miser?
Quis hanc misellam ita fascinavit, perdidit?
Quis consulet nobis modo? I, puer, ad sacrum
(475) et sacrificum nostrum advoca celerrime
Mystotum, ut exorcizet hanc miserrimam,
ne forte quovis genio iniquo afflata sit.
Dromulus
Licet.
Heino
Vola!
Dromulus
Licet.
Heino
Cito veniat!
Dromulus
Licet.
Heino
Nos interim studebimus, uti dormiat
(480) parumper, ac tantisper hoc sub schemate,
quo rediit huc, sinemus, ille dum advolet.
Neque dubito eum, cum sciverit, mox adfore.
Ingressus itaque habebo curam coniugis.

Chorus

Iacche Bacche, ohe, ohe,
(485) ornate Bacchanalibus etc.

Alius

Nil gravius est viro bono
quam habere stultam coniugem,
cum illi foris et in aedibus
sit usque pestis maxima.

(490) Haec derogat famae viri,
corrumpit omnem familiam,
rem dissipat domesticam,
praesertim ubi sapere se putat.
Duxisse praestat efferam,
(495) pigram, superbam aut invidam
quam stolidam et amentem, rei
cui nulla cura domesticae.

Actus V. Scaena I.

Aluta. Heino.
Dolus, dolus, malus dolus, Petronius,
gallus meus.
Heino
Quiesce, Aluta, paululum!
(500) Non est dolus.
Aluta
Dolus, dolus, Petronius.
Heino
Quisnam Petronius?
Aluta
Nepos, dolus,
Petronius, gallus meus.

Heino
Mirabile hoc
insaniae genus! Memorat gallos, dolos,
Petronios. Sed occipit quiescere;
(505) si dormiat, spes aliqua curae erit. Foras
prodibo, dum veniat sacrificus. Eccum adest,
indutus albo supparo, cinctus stola,
se signat undique nescio quid murmurans.

Actus V. Scaena II.

Mystotus. Heino. Aluta.
Quid hoc mali est, Heino, quod uxori accidit?
Heino
(510) Mystote, tota spes mea est in te unico.
Mystotus
Ubi, quomodo et quando accidit?
Heino
Mane exiit
mente integra ad forum, redit iam vesperi
lymphata, rapta nescio quo daemone.
Clamat, vomit, aliena loquitur, nullus est
(515) rationis usus. Tu vide quid possies
per verba sacra et mystica aut quid facto opust’!
Sacrificus
Dabo operam. At ubi posuistis illam? Ducite
me intro!
Heino
En misellam, ut vultibus torvis iacet!
Sacrificus
Hui, quidnam hoc est, quod rete caput obvolvitur?
Heino
(520) Comparuit ita, neque temere tentavimus
resolvere.
Sacrificus
Auferatur. Hoc non quodlibet
fore rete, sed nebulonis auguror.

Aluta
Dolus,
dolus.
Heino
Hem, occipit.
Aluta
Petronius.
Sacrificus
Quisnam ipsus est?
Aluta
Tenebrico, gallus meus, sestertii.
Heino
(525) Haec usque cantat.
Sacrificus
Singularis admodum haec
insania est. Seorsum abite paululum!
Heino
Paremus; haud enim decet mysteriis
sacris adesse rusticos. Stemus procul!

Actus V. Scaena III.

Mystotus sacrificus. Aluta.
In nomine patris atque filii, sacri
(530) quoque spiritus cede, maledicte diabole,
ab hac Dei famula et da honorem illi Deo,
qui iudicare mortuos venturus est
vivosque per flammam!
Aluta
Heus Bromi, heus Iacche, ades!
Mystotus
Ego te, Bromi, exorcizo. Iacche, adiuro te
(535) per filium Dei, ut vel exeas vel ut
Aluta
Phi, Bromie, phi, phi, Bacche, phi, quam amarus es!
Mystotus
Vin’ dulcia?

Aluta
Hem, sint quaeque dulcia, Massica.
Mox emptor solverit.
Mystotus
Per Herculem patremque
Liberum, non admodum haec mulier malo
(540) afflata numine est. Ut audiit mysteria,
mox ultro prosiluit nocens solo halitu,
quem proruens post se reliquit, foetido.

Actus V. Scaena IV.

Heino. Mystotus sacrificus.
Foras repente prosilit sacrificulus.
Timeo, male sit rei.
Mystotus
Timere desine!
(545) Bona pars propulsa est numinis saevissimi,
quod adripit subin viros fortissimos.
Heino
Hau!
Mystotus
Ceterum quiescat, edormiscat id,
quod residuum est. In crastinum periculum
nullum. Ultro reliquum proruet. Vos denique,
(550) qui adestis huic spectaculo, animadvertite!
Haud impio est adflata genio mulier haec:
arrepta Baccho. Bacchidum more hactenus
bacchata tandem resipiet. Verum moras
rescindite; haud enim modo, sed crastino
(555) die intus in penita aede sorbitiuncula
curabitur. Quod accidit nebulonibus
cras scibitis; nam uterque deprehensus est
plectendus in furca, die sed crastino.
Nos, Heino, eamus intro et ipso numine,
(560) quo uxor tua est afflata in urbe, Bacchico
nostram cutem curemus isto praevio

misso dolore molliter!
Heino
Placet. Ilicet.

Grex histrionum
Spectastis omnes, quam egimus comoediam;
verum veremur, omnibus haud conduxerit.
(565) Qui non alacrior excolendis moribus
probis bonisque litteris evaserit,
profecto is absque fruge spectator fuit.
Cavete proin’, ne crapula aut temulentia
Gravemini! Haud enim ullus est prudentiae,
(570) ubi regnat ebrietas, locus. Cavete dein,
ne fraudibus vacetis aut furto! Ipsa enim
laqueo iugulum adigunt. Valete, plaudite!

Finis Alutae.

COMICA-RUM FABULARUM GE- ORGII MACROPEDII TOMUS secundus, qui continet Alutam, Rebelles, Pe- triscum, Andriscam, & Bassarum, ab ipso quoque autore iam de- nuo recognitae.

ULTRAIECTI.Harmannus Borculous excudebat, anno1553.

COMICA-
RUM FABULARUM GE-
ORGII MACROPEDII TOMUS
secundus, qui continet Alutam, Rebelles, Pe-
triscum, Andriscam, & Bassarum, ab
ipso quoque autore iam de-
nuo recognitae.

ULTRAIECTI.
Harmannus Borculous excudebat, anno
1553.