J.P. Guépin

De drie dichtende broers Grudius, Marius, Secundus
in brieven, reisverslagen en gedichten

Met bijdragen van P. Tuynman
STYX Publications Groningen 2000
Deze elektronische uitgave bevat de originele teksten, zoals die zijn
afgedrukt in deel 2 van het bij STYX Publications verschenen boek.
De complete tekst, die ook vertalingen in het Nederlands, een inleiding
en vele afbeeldingen bevat, is verkrijgbaar in de boekhandel of bij de
uitgever:
STYX Publications
Postbus 2659
9704 CR Groningen
Tel. 050-5717502
Het ISBN-nummer van dit boek is 90-5693-022-2.



De Drie Broers is het vervolg op De Kunst van Janus Secundus. Maar de opzet is geheel anders. De Kunst van Janus Secundus ging, de titel zei het al, over de manier waarop Secundus zijn materiaal behandelde, en over de kunstgreep waarmee hij zijn gedichten situeerde in een wereld van platoonse, goddelijke kunst.
    Dit boek is een biografie van de drie dichtende broers, niet alleen de jong gestorven Secundus (1511-1536) maar ook Marius (1509-1568) die als jurist carrière maakte in het Bourgondische systeem van Raden, en Grudius (1504-1570), wiens carrière gefnuikt werd toen bleek dat hij, als Inner van de belastingen van Brabant, het geïnde geld gebruikt had voor een mislukte inpoldering van De Zijpe.
    Hun leven wordt verteld aan de hand van brieven en gedichten en drie reisdagboeken.
    Er zijn maar heel weinig brieven over van de onophoudelijke correspondentie die de broers met elkaar gevoerd hebben. Ze waren dan ook bepaald niet voor publikatie bedoeld. De broers zijn hier onder elkaar, ze maken grove grappen of praten onbeschaamd over de vette kerkelijke inkomsten die ze in de wacht willen slepen, om hun leven geheel aan de poëzie te kunnen wijden. Secundus wil pastoor van Haarlem worden! of ze schrijven zo fraai mogelijk Latijn aan hun meerderen, de bisschop Dantiscus of hun oudste broer Everaart.
    Gelegenheidsgedichten worden ook als biografisch materiaal beschouwd, bij voorbeeld de pathetische rouwklachten van de broers over de vroege dood van Secundus.
    Bij dit alles rijzen duidelijke karakters op: de echt jonge, grappige en aanhankelijke Secundus, Marius die gevoeligheid aan wat pedante precisie paart en dan Grudius, een fantast, maar ook een fantastisch dichter.
    Als hij berooid in Venetië sterft is er ook iets met het land gebeurd. De opstand is begonnen, het land gaat te gronde, in de visie van deze trouwe ambtenaren in dienst van Karel V en Filips II. Zo is dit boek ook een aangrijpend tijdsdocument.
    Het boek is geïllustreerd met authentiek materiaal, waaronder penningen die Secundus gemaakt heeft van de hoofdpersonen in dit boek. En de meeste gedichten zijn in Nederlandse maten vertaald.
    Janus Secundus is een van de grootste dichters ter wereld, dat blijkt nu duidelijker dan ooit, nu ook zijn niet-erotische gedichten zijn vertaald. Grudius heeft meesterwerken geschreven, al is er ook wel meestal iets mee aan de hand: de toets van een gek. zijn mooiste gedicht, en het meest ontroerende van deze bloemlezing, is zijn laatste.
    En Marius is een genie in het huiselijke genre, een tot dusver onbekend verschijnsel.
    Alles in dit enorme boek is eigenlijk onbekend, want nog nooit werd er zoveel en zo minutieuze aandacht besteed aan deze drie grote dichters.

Bloemlezing: de originele teksten [pp. 443-728]

Hoofdstuk 2
Hoofdstuk 3
Hoofdstuk 4
Hoofdstuk 5
Hoofdstuk 6

Inhoud van de bloemlezing, eerste hoofdstuk

1. Mechelen en Leuven
1.1 Prebendes als studiebeurzen
1.1.1 Grudius in Leuven aan zijn vader in Den Haag, 20 juni 1525
1.1.2 Viglius in Bourges aan Tjalling Wiarda in Swichum, 1529

1.2 Mechelse en Leuvense vrienden en vriendinnen
1.2.1 Secundus, op een verliefd stel dat elkaar
op een gewijde plaats zoent

1.2.2 Marius, grafschrift op Lina, een dronken koppelaarster
1.2.3 Secundus, ter gelegenheid van het aanstaand huwelijk
van Adriaan van der Goes, 1530

1.2.4 Secundus, over de grote liefde van Frans Cats, mei 1530
1.2.5 Secundus, veel liefde in het nieuwe jaar 1532 voor Karel Cats
1.2.6 Secundus, Karel Cats gaat in het leger om tegen de
Turken te strijden, 1532

1.2.7 Secundus, op een dans die hij gezien heeft

1.3 Secundus over Julia
1.3.1 Secundus in Mechelen aan zijn oudleraar Rumoldus Stenemola
in de Haag, zomer 1531

1.3.2 Secundus, eerste ontmoeting met Julia, in mei 1530
1.3.3 Secundus, de verleiding van Julia, 1533
1.3.4 Secundus, Julia trouwt, januari 1531
1.3.5 Secundus in Brussel vraagt aan zijn beste vriend Petrus Clericus
in Mechelen hoe het huwelijksfeest verlopen is, januari 1531

1.3.6 Secundus, Ode aan Amor, 1531
1.3.7 Secundus, een meilied waarin de echtgenoot vervloekt wordt, mei 1531
1.3.8 Secundus, de Eerste Herdenkingselegie, Bourges, mei 1532
1.3.9 Secundus, de Tweede Herdenkingselegie, Mechelen, mei 1533
1.3.10 Secundus, de Derde Herdenkingselegie, Toledo, mei 1534

1.4 Brieven aan Everaart
1.4.1 Secundus in Mechelen aan Everaart in Leeuwarden, januari 1530
1.4.2 Secundus in Mechelen aan Everaart in Leeuwarden, voorjaar 1530
1.4.3 Secundus op Walcheren aan Everaart in Mechelen, zomer 1530
1.4.4 Secundus in Mechelen aan Everaart in Leeuwarden,
nieuwjaarswens voor 1532

1.4.5 Marius op Walcheren aan Everaart in Mechelen, zomer 1533

1.5 Aan Dantiscus
1.5.1 Lofdicht op Dantiscus uit een verzamelbundel van gedichten
op de dood van Mercurino Gattinara, herfst 1531

1.5.2 Secundus in Mechelen aan Dantiscus in Brussel, versbewerking
uit april / mei 1533 van een brief, geschreven in de herfst van 1531

1.5.3 Secundus in Mechelen aan Dantiscus in Brussel, 31 december 1531
1.5.4 Secundus in Mechelen aan Dantiscus in Antwerpen, 17 januari 1531

1.6 Secundus en Viglius over Karel Sucquet
1.6.1 Viglius bezweert Karel in Turijn niet te trouwen met een
buitenlandse, Padua 26 augustus 1532

1.6.2 Viglius schrijft aan Karel uit bezorgdheid over diens
gezondheid, Padua 24 november 1532

1.6.3 Viglius schrijft een condoléance aan Karels broer Anton,
Padua 27 december 1532

1.6.4 Secundus zou met Karel meewillen naar Italië, Mechelen, herfst 1531
1.6.5 Secundus had gehoord dat Karel gestorven was,
maar het blijkt niet waar te zijn, Bourges herfst 1532

1.6.6 Secundus rouwt om de dood van Karel, Bourges winter 1533

1.7 Varia van Secundus
1.7.1 Verzonnen grafschrift op een zekere grijsaard Michiel in Mechelen
1.7.2 Secundus aan zijn dichtende zuster, de non Elisabeth in Delft
1.7.3 Secundus, een epigram oorspronkelijk op een schilderij
van een grafmonument voor Margaretha van Oostenrijk in het
Annunciatenklooster in Brugge, 1531

1.7.4 Secundus, een epigram oorspronkelijk op een schilderij
van een biddende Margaretha van Oostenrijk in het
Annunciatenklooster in Brugge, 1531




1 Mechelen en Leuven

1.1 Prebendes als studiebeurzen

1.1.1 Grudius in Leuven aan zijn vader in Den Haag, 20 juni 1525

Burmannus, Gudii Epistolae 54, blz. 383 etc.

Nicolaus Grudius Nicolai S.D. Nicolao Everardi a Middelburgo Patri omnibus modis
honorandissimo.

Non sum nescius, Parens observandissime, quantum tuae debeam magnificentiae. Ne-
que rursum ignoro, quam nulla ex parte tuis in me officiis responderim. Et tamen
rursum est quiddam, quod te orem. At qua tandem fronte (inquis) iterum me precibus
petis, cui usque adeo obstrictus es, ut solvendo esse nunquam queas? Nempe quod
prudentis, planeque liberalis ingenii esse iudicem, ei, cui multis nominibus addictus
sis, fieri etiam velle longe addictiorem. Sed cui obsecro devinctior sum, quam tibi,
Pater beneficentissime? Profecto nemini: quippe cui (cetera transeo) ipsam etiam vi-
tam acceptam feram. Quod cum ita se habeat, cuinam libentius nunc quoque debere
cupiam, quam cui hactenus debentur omnia?
    Quorsum autem haec tendunt inquies? Eo nimirum Domine Parens, ut me tuum
opus informatum adhuc (id quod restat) perficias. Quid enim fuit Nicolaum hunc
nasci? Quid educari? Nisi et in posterum ille consulatur, ut commode vitam hanc,
in quam deductus est, degere valeat? Porro eam ad rem plurimae tibi occasiones in
manu sunt: tantummodo opus est eas ut apprehendas. Quid enim est quaeso? Quod
Tua Dominatio apud maximos quosque non possit? Nihil praeter operam abs te flagito,
eamque non multam.
    Atque ut rem ipsam petamus, animo sum in meliora studia multo maiore, quam
Tua Dominatio fortasse credat: aut ego facile explicare possim, nihilque aeque cupio,
ac (quod coepi) per omnem vitam in litteris versari; quam ad rem nullum video ma-
gis appositum vitae genus, quam Canonicorum aut alioqui Ecclesiasticorum divitum.
Siquidem expetunt (ut scis) recta studia, vitam tum liberam, tum minime sordidam.
    Nunc opinor quo tendam vides; videlicet ut nobis tua opera pinguior aliqua prae-
benda contingat, qua fretus animo omnibus curis vacuo totum me studiis in finem
usque vitae possum impendere. Sed hoc quo pacto penetrari possit accipe. Dominus
Conservator Wemelingius dies iam aliquot febricitat: et ut maxime absit febris, con-
sentaneum tamen non est illum diu admodum posse vivere, cum illum iam diu urgeat
senectus, morbus (ut scis) perquam praesentaneus. Velim (nisi si quid tamen aliter
censes) cum homine litteris agas, ut Decaniam illam suam Bruxellensem nobis cedat.
Impetrabis haud dubio ab amico tibi tam caro. A pueris convixistis una: eadem vos
invicem patria conciliat, ut taceam beneficia inter vos mutua: studiis iisdem insud-
astis semper, nam et hoc ad amicitiam facit plurimum. Iam quod est omnium longe
maximum, doctoralem pileum simul adepti estis, id quod non amicos modo, verum
et fratres facit. Quid? quod hoc videberis tuo quodam modo iure poscere, ut qui hoc
ipsum illi olim concesseris. Quod si Decaniam hanc non fore in rem meam putabis,
omnino tamen cupiam ut Canonicatum aliquem opimum nobis dispicias. Ita enim fu-
turum est, ut qui tibi hactenus sumptui atque oneri fui, sim et usui in posterum et
honori. Nam quicquid ex ea re nobis accedet dignitatis, id omne tibi transscribetur,
cum ego, quatenus sum, tuus sim. Obsecro igitur quantum queo Domine Parens, ne
hoc operae in filium tui (ut par est) longe amantissimum collocare pigeat. Pluribus
tecum agerem, Pater observandissime, ni sedulo te curaturum meam salutem conside-
rem: tantum id Tua Dominatio significare volui, me sententiam in melius commutasse;
nam solebam non nihil a sacerdotiis abhorrere. Tuum erit gratulari filio resipiscenti.
Ego (quod in me erit) vicissim curabo, ut te nunquam laboris suscepti paeniteat, immo
magis contra ut gaudeas. Sed hac de re satis, ne tuae bonitati diffidere videar.
    Nunc operae pretium puto, ut de migratione nostra nonnihil tibi significem. Mi-
gravimus iam pridem in aedes Casteldii, hominis non ridendi quidem quod ad ius
pertinet: sed aliquanto etiam plus Cynici, quam fuit noster Hondius. Sed ne te longius
litteris onerem, latius scribo fratri meo Magistrum Everardo hac de re; iste tibi om-
nem rem narrabit. Te, honorandissime Domine Parens, quam diutissime valere cupio.
Scriptum Lovanii apud Magistrum Roaldum Casteldium, XX Junii.

1.1.2 Viglius in Bourges aan Tjalling Wiarda in Swichum, 1529

Hoynck, Viglius, Epist. blz. 17-20

Iniquam contraxi tecum permutationem, mi Tzalinge, omnium optime Cognate, nempe
qui ad te tam moestam et lamentationum lacrimarumque plenam epistolam dederim,
pro qua tu mihi tam grata solatia reddidisti, ut non aliis pharmacis vulneri meo prae-
sentius quis mederi potuerit.
    Illud tamen mihi adhuc cum Philosophis non convenit, quod illi tantam medicinae
vim in tempore ponant, ut eo omnium malorum memoriam veluti abluant. Nam etsi
satis consentiam muliebres ploratus deponi ipsa hora, tamen aculei illi dolorum infixi
pectoribus, numquam ab amaris illis cogitationibus mentem liberant, sic ipse experior.
Non facile qui mecum versantur, possunt ex meo vultu aliquam coniicere tristitiam, sed
interim toties in suspiria me cogit illius viri memoria prorumpere, ut Philosophis fidem
habere non possim, qui ad omnia animi vulnera, tempus praecipuum esse existimant
collyrium. Sed desino, ne iterum tibi cicatricem refricem.
    De illo habeo tibi ingentes gratias, quod sic tua oratione parentem delineveris, ut
suum officium benigne mihi praestiterit. Sed de pecuniae meae fortuna mox amplius.
Sacerdotium de quo scribis praeter omnem animi exspectationem obtigit, quod non
ideo mihi minus gratum est, quia humile est, et pauci proventus, quoniam ego recordor
me a Patruo audivisse inde et illud velut maiorum rerum auspicia sumpsisse. Ac,
ut tecum iocer, voluit ille me cognomen a vico nostro habere a Zwichem, antea,
rogantibus me eius appellationis rationem, non aliam dicere poteram, quam Domino
Patrui voluntatem, nunc Pastor creatus in Zwichem paulo aptius Zuichemus vocor.
    Certe si initiari sacris debeam, nusquam locorum lubentius id fecero, nam et ibi
te memini primum Deo Sacrificium obtulisse, et ille locus semper nobis auspicatus
habitus est, ubi, avia vivente, primitias et nuptias non paucos ex consanguineis nostris
celebrasse meminimus.
    Quod scribis Patruum retulisse saepius, quod ego me addicere sacris officiis non
decreverim, scias id illum hac ratione mihi semper suasisse, quod putabat segnius
me litteris operam daturum, si mihi paratum in sacerdotio otium esse conspicerem.
Ille igitur omnem sedulo evitans occasionem qua potuissem forte a studiis avocari,
nullam me volebat spem in Ecclesiasticorum sacerdotiorum quaestu ponere, sed sic
vitam instituere me admonebat, ut opes atque honores ipse mihi meis pararem studiis.
Illud nonnunquam pie addebat, sacerdotium inquinatissimam hodie passim vitam esse,
ac inde populi in eum ordinem odia vehementer acerba quotidie excrescere. Haec eius
erant calcaria quibus mihi diligentiam solebat excitare.
    Ego tamen semper eo animo fui, ut nulli me vitae generi addixerim, et quo plus
litteras amavi, eo vidi sacerdotum vitam ad earum quietem magis esse accommoda-
tam. Quare ut adhuc non de certo vitae instituto apud animum decrevi, ita absit, ut
decreverim omnino non initiari sacris. Recte igitur tu quidem cum patre fecisti, qui
oblatum beneficiolum acceptasti.
    Quid enim obstat, cur non ratum habeam quod egeris, praesertim cum illi, aeta-
tis meae comtemplatione, biennii mihi absentiam atque deliberationem concesserint?
Interim autem oro ut meo nomine ei rei aliquam impendas curam. Primum, ut divina
officia debite peragantur, ne quid sit quod in eo populus mihi imputet. Nec mihi pla-
cet, ut aliquem constituatis vicarium ex erronibus illis, sed probo viro et pio officii
mei vices mandari, et honestam mercedem decerni peropto. Si quid vero reliquum
erit, id apud Upkonem cupio deponi.
    Quod de domo pastorali instauranda scribis, ad id utinam id animi reliqui haberent
quod ego, nam per me solum perfici non potest. Ut autem omne id, quod mihi ex
beneficio deductis impensis debetur, in eum usum impendam, non possum adhuc
consentire, et vereor ne meam liberalitatem Pater prodigalitatem interpretetur, audio
enim posse XX. Florenos annuatim inde colligi, et vides quam pia sit et studiorum
meorum causa, quae tantis indigent impendiis in tam peregrina regione, finito Domino
Patrui mei praesidio.
    Nolo tamen ut pater nimis avare agat, et sibi eos fructus metat. Ut vero omnem
administrationem eius curae adimam, neque id mihi satis consultum videtur, ne is
benigne satis erga me declaratum animum alienet. Quare sic mihi visum est, ut tu cum
patre de vicario idoneo prospicias. Si quid vero ultra eius mercedem mihi supererit,
id cupio cum reliquo meo peculio apud Doctorem Upkonem deponi, vel ad meam
necessitatem, vel ad usum aedificii, de quo tu scripsisti.
    Ut resignem vero beneficium, adhuc mihi non videtur. Tamen si ego sententiam
de sacris muto, et se quis meorum cognatorum dignum praestet, lubenter cupiam illi
gratificari. Haec sunt quae volui vos scire super negotio sacerdotii mei, de quo mihi
prolixe et clare scripsisti. Petiit etiam Pater, ut gratam me habere collationem beneficii,
eius Patronis epistola declararem, cui obtemperare volui.
    Ecce igitur tibi Epistolium quod latine scripsi, quod verebar, ne non possem recte
(ut tibi fatear) Frisonice scribere. Tu in eo dando vel supprimendo tua uteris voluntate,
et eius te illis interpretem praebebis. Pecunia a Patre data adhuc sub controversia
est. Clarius explicabit frater, cui de reliquis meis negotiis scripsi. Vale, et me ama,
Parentumque et propinquorum benevolentiam conserva atque auge. Biturigibus anno
1529.

1.2 Mechelse en Leuvense vrienden en vriendinnen

1.2.1 Secundus, op een verliefd stel dat elkaar op een gewijde plaats zoent

Secundus Epigr. I, 52

In duos amantes, mutuo se basiantes in aede sacra

    State cum pulchris iuvenes puellis,
    Iungite et dextras, neque templa, nec vos
    Ara divellat veneranda Divum.
    Quin inauratae temerentur arae
(5) Aureo pro basiolo puellae.
    Laedit, et magno hic pudor est pudori.

1.2.2 Marius, grafschrift op Lina, een dronken koppelaarster

Marius, Epigr. blz. 43-4

Epitaphium Linae anus

    Lina suavis anus, pueris cara atque puellis,
        Quos vivens gratis iuverat officiis;
    Hic iaces extinctam, pueri maestaeque puellae
        Deplorant lacrimis insatiabilibus:

(5) Namque ubi dulces exercebuntur amores?
        Securum timidis quis dabit hospitium?
    Quo non fama nocens penetrans auscultet amantes,
        Unde abeat patriam credita virgo domum,

    Composito bene dissimulans sua gaudia vultu,
(10) Nocte domi virgo, luce foris mulier,
    Et longum placido secura fruatur amore,
        Nil famae metuens invidiaeque minas.
    Execranda palus, Stygiaeque aequanda paludi,
        E qua crudelem combibit illa necem,
(15) Dulcia quid turpem limum post musta propinas?
    Iam satura est Baccho, non habet unda locum.

    At vos qui lacrimis tumulum, pia turba, rigatis;
        Annosi potius fundite dona meri,
    Et tumulo plantate rosas, namque haec licet ipsa
(20) Non rosa, sed potius spina rubusque fuit;

    Candidulos Veneris flores tamen usque ferebat,
        Fertilis in vestras quam bene delicias.

1.2.3 Secundus, ter gelegenheid van het aanstaand huwelijk van Adriaan van der Goes,
1530

Secundus, Od. 5

Ad Hadrianum Goesium, iurisconsultum, uxorem ducturum

    Ergo, dulcis amicule,
        Nobis tam cito te subtrahis, et vagis
    Finem ponis amoribus?
        Et te sponte tua brachia mollibus

(5) Subdens libera vinculis
        Captivis hominum coetibus inseris?
    Sortem servitii gravem, et
        Passurus dominae sceptra puellulae.

    Visurus tamen interim
(10) Natos, legitimae praemia Cypridis,
    Natos, certa levamina
        Curarum, et socii pignora lectuli;

    Quos qui tollere negligit,
        Dans infrugiferis semina vepribus,
(15) Ignavus moritur senex,
        Indignusque cui contigerit parens.

    Ergo, spernere si potes
        Curas, maestitias, vincula, carcerem,
    Dum castus tibi sit torus,
(20) Et gignat aliquid, quod tibi succinat

    Nomen dulce parentibus;
        Aula quodque tua lusitet, et patris
    Observantibus atria
        Monstret ora sui certa clientibus:

(25) I, quo te impetus impotens,
        I, quo magnus Hymen te vocat, et potens
    Dextra teligera Puer.
        At nos interea, quando relinquimur

    Abs te, cum reliquis tamen,
(30) Quos non ista tenent iura, sodalibus,
    Donec canities abest,
        Carpamus Veneris gaudia liberae.

1.2.4 Secundus, over de grote liefde van Frans Cats, mei 1530

Secundus, Od. 8

De Amoribus Francisci Catzii

    Francisci teneris digna caloribus
    Isabella, meae proxima Iuliae,
        Quocumque orbe moraris,
        Fido in pectore stas tamen;

(5) E quo nec rapiet te rota temporum,
    Nec diversa tuis tot loca moenibus.
        Heu, quantum tamen hinc est
        Inter Lovanium soli?

    Haerent luminibus lumina mollia,
(10) Arguta, et tacitis subdola nutibus,
        Haerent atque revinctum,
        Quem cepere semel, tenent.

    Haerent auriculis verba sonantia,
    Quae possunt superos flectere, quae deum
(15) Qui servat loca taetra,
        Nulli pervia lumini.

    Ad quae cum tenuem efflatus in aera
    Francisci gelidus spiritus iverit,
        Una voce suavi
(20) Dilectae dominae suae,

    Quam terrae tumulis obrutus audiet,
    Quam tota excipiet regia nigricans,
        Uno murmure dulci
        In vitam revocabitur.

(25) O felix facibus forma potentibus!
    Fas florere meis te quoque versibus,
        Dum fletus puer ales,
        Et suspiria nesciet.

1.2.5 Secundus, veel liefde in het nieuwe jaar 1532 voor Karel Cats

Secundus, Epigr. I, 3

Ad Carolum Catzium

    Ianus ancipiti vetustus ore,
    Labentis tacite novator anni,
    Adest, Carole! quid moramur? eia,
    Vivamus, neque creduli futuris,
(5) Carpamus spatium volantis anni.
    Sic o sic tua cuncta Di, Deaeque
    Non isthoc modo, pluribus sed annis
    Fortunent, seriesque tota caeli
    Sit patrona tuis amica votis.
(10) In primis Dea, quae creata ponto,
    Undosos animis movet tumultus,
    Et numquam vacua gravis pharetra,
    Et semper vigili timendus igne,
    Lascivae comes aliger parenti,
(15) Sint mites tibi, prosperentque molles
    Quas dabunt tibi, vel dedere flammas.
    Multis basiolis fruaris, et te
    Amantem sibi quaeque quaerat, et se
    Substernat tibi laeta, mollicellis
(20) Formosissima quaeque de puellis;
    Nec poscat neque gratiam, nec aera,
    Nec rubri spolium maris, nec aurum:
    Sed carus magis ipse sis vel aere,
    Vel rubri spolio maris, vel auro.

1.2.6 Secundus, Karel Cats gaat in het leger om tegen de Turken te strijden, 1532

Secundus, El. II, 11

Ad Carolum Catzium

    Carole, iucundos potuisti linquere amores,
        Terribilesque tubas, et fera bella sequi?
    Crede mihi, non est armorum gloria tanti,
        Ut fleat ulla tuas maesta puella vias.

(5) Siccine sperasti vitare Cupidinis arcus,
        Martia sanguinea dum capis arma manu?
    Falleris: absentes maior premit aestus amantes,
        Nullaque sollicito proelia amore vacant.

    Deseruit carum numquam Venus ignea Martem,
(10) Nec timet in castris accubuisse Deo;
    Caesareasque acies in primis Diva tuetur,
        Aeneaeque genus, progeniemque suam.

    Tu licet extremos properes bellator ad Indos,
        Ad latus usque tuum callidus ibit Amor;
(15) Induet et galeam, surasque includet in aere,
        Et sparget tenera tela cruenta manu.

    Difficile est pugnare Deo: quo longius ibis,
        Erronem tanto durius uret Amor;
    Inque acie media, dum fulgerat aegide Mavors,
(20) Occurret dominae tristis imago tibi.

    Tum pugnae oblitus, Martemque exosus acerbum,
        Males in molli bella movere toro.
    Ah pereat! duros primus qui protulit enses;
        Ille fuit ferro durior ipse suo.

(25) Ille autem scelere ante alios immanior omnes,
        Tormenti invenit qui genus arte nova
    Infandum, horrendum, dirum tremuere quod ipsa
        Eumenides, et rex horruit ipse Erebi.

    Qua ruit, occumbunt urbes, silvaeque tremiscunt,
(30) Turbatique sonat regia vasta maris.
    Non sic irata iaculatur fulmina dextra,
        Nec tonitru caelum Iuppiter omne quatit:

    Excutit ingentes immani pondere moles,
        Involvens fumo nigricolore diem.
(35) Quid falso innocuum tonitru Salmonea damnas
        Iuppiter? iste tuo fulmine dignus erat.

    At tibi dent, fama clarum spoliisque superbum,
        Ad patrios superi posse redire lares,
    Ut votiva Deum suspendas munera templis,
(40) Armaque, et ereptas hostibus exuvias.

1.2.7 Secundus, op een dans die hij gezien heeft

Secundus, Od. 11

In choreas ab se spectatas

    Curru Diones vectus eburneo
    Vidi modo hic, iam nescio quo loco,
        Calente cursitare mixtas
            Cum iuvenum serie puellas.

(5) Una inter omnes florida virgines,
    Terram tenello sollicitans pede,
        Versabat in gyrum sequaces
            Secum oculos animosque turbae.

    Ut rubra puro lacte natans rosa,
(10) Serpebat albas purpura per genas;
        Frons crine flavo fulgurabat,
            Fulvo ut ebur variatur auro.

    Sic illa, membris laeta volantibus,
    Producta cati nunc iuvenis manu
(15) Circumibat, intactamque sensim
            Nabat humum trepidante planta;

    Nunc sola, gratis libera nexibus,
    Errabat huc vibrans oculos et huc,
        Luduque mobilis protervo
(20)     Huncque petebat, et hunc et illum.

    Beata, dixi, terra! vel hos pedes
    Tu bruta senti, vel mihi fac locum,
        Seque illa per pectusque nostrum,
            Per faciemque, oculosque volvat.

1.3 Secundus over Julia

1.3.1 Secundus in Mechelen aan zijn oudleraar
Rumoldus Stenemola in Den Haag, zomer 1531

Secundus, Epigr. I, 49

Ad Rumoldum Stenemolam praeceptorem suum,
cum ei amatorias aliquot elegias mitteret.

    Cui mitto calidos novos amores,
    Nec satis lepidos, nec expolitos?
    Nimirum tibi: namque tu putabis
    Meas esse aliquid, Rumolde, nugas;
(5) Assuetus genium probare nostrum,
    Iam tum, cum imperio tuo sonabam
    Parvus carmina renuente lingua.
    Ergo habe tibi quidquid hoc amorum est,
    Et quidquid venit a meis Camenis,
(10) Totum crede tui laboris esse.
    Mox autem recitare plura certum est,
    Cum nos Haga brevi tenebit ambos,
    Et iuncti pariter locum teremus
    Sacratum Veneri et novem Deabus,
(15) Longo qua tilia explicata tractu,
    Diffundens patulos opaca ramos
    Frangit sideris impotentis aestum.

1.3.2.
Secundus, eerste ontmoeting met Julia, in mei 1530

Secundus, El. I, Iulia, 4

    ‘Maius alit frondes, Maio sine fronde virenti
        Ire nefas; mos hoc, lux mea, priscus habet.
    Ergo, age, certemus: tibi, me sine fronde reperto,
        Munus, quod niveum pectus adornet, erit,

(5) Corporis, o, felix illa quod sede fruatur,
        Cuius ab aspectu gaudia mille fero.
    At tibi lex haec sit, folii viridantis ut orba
        Oscula cogaris mox dare pauca mihi.

    Oscula, quae possint fugientem sistere vitam,
(10) Restet ubi nullis spes medicaminibus,
    Pallidulamque animam Stygiae subducere lintri,
        In non concessas et revocare vias.’

    Sic ego: depresso sic lux mea rettulit ore
        Pauca, sed argutis multa loquens oculis:
(15) ‘Basiaque, et, mea quo iurabis basia vinci,
        Accipies aliquid, si modo victor eris.’

    Dixit, et os avidum roseo mihi molliter ore
        Pressit, et, ‘hoc cape nunc, cetera victor’, ait.
    Victor ero certe, nec opem, Cytherea, negabis,
(20) Si tua, si nati numina sancta colo.

    Tunc ego lascivae potero contendere viti,
        Quae se vicinis implicat arboribus;
    Nec me hederae varius superabit in ilice nodus,
        Brachia erunt collo sic mea nexa meae.

(25) At vos, purpurei reges, ignoscite victi,
        Risus erunt vestrae tunc mihi divitiae.

1.3.3
Secundus, de verleiding van Julia, 1533

Secundus, El. I, Iulia, 5

    Una meas igitur versabit femina curas?
        Unaque mi risus, unaque fletus erit?
    Una mihi dulces facies moderabitur annos?
        Quos mihi Persephone non volet esse diu.

(5) Nam seu dura meos illa aversabitur ignes,
        Seu facilem sese dat mihi, morte premor.
    Nec mihi vita potest duci sub amore sinistro,
        Inter mortales nec locus esse deo.

    Sed potius moriar te te, mea Vita, tenendo;
(10) Inque tuos humeros funera nostra cadant,
    Funera de tereti melius pendentia collo,
        Quam si sublimi de trabe nexa forent,

    Qualis Anaxaretes fastum puer ultus amarum
        Flebile curvata fauce pependit onus.
(15) Exitus aut sic est, aut sic sperandus amanti.
        O, natum tristi sidere, quisquis amat!

    Sed tamen in melius haec omina tristia vertent
        Lumina, sidereis quae mihi pro facibus,
    Aspectu laeto, torva seu luce, negantque,
(20) Dantque frui vita, dantque negantque mori.

    Quaeso, negate mori, vitam date, lumina, quaeso:
        Non sum de cuius morte triumphus eat.
    Labra columbatim committe corallina labris,
        Nec vacet officio linguave densve suo.

(25) Et mihi da centum, da mitia basia mille,
        Da super haec aliquid, lux mea, numen ero.
    Nec super haec aliquid, nec vis dare basia pauca,
        Labra nec humidulis continuare labris,

    Notaque nec dentis, nec sunt tibi proelia linguae,
(30) Exsuperas Latias et tamen ore nurus.
    Quas superas facie, iam iam superabis et arte,
        Dent modo Dii nostris versibus esse fidem.

    Nos neque Chaonii vincet lascivia nidi,
        Nec Iovis omnivoli deliciosus amor.
(35) Nam tibi quid prosit faciem corrumpere rugis?
        Hae venient fronti, nec mora longa, tuae.

    Quidve superciliis ovulos onerare nitentes?
        Nec tota nigras spargere fronte comas?
    Tempus erit, cariosa specu cum lumina condes,
(40) Canus et in gelido vertice crinis erit.

    Tunc frustra labris pallentibus oscula quaeres,
        Atque aliquem obtusis figere luminibus.
    Nulla corona tuos ornabit florida postes,
        Cantabit muto limine nullus amans.

(45) Quin potius dum fata sinunt, et nigra Sororum
        Stamina, verque viret nobile, carpe rosas,
    Quae, nisi carpentur, languebunt sponte, cadentque,
        Et stabit lapsis spina inhonora rosis.

    En tibi, qui tecum redolentia munera carpet,
(50) Tecum florentes et parat ire vias.
    Sparsa Dionaeo viridaria rore teremus,
        Visemusque hortos, Flora decora, tuos.

    Illic et violas et purpureos narcissos
        Decerpes teneris molliter unguiculis.
(55) Ipse tibi nectam vario de flore corollas,
        Imponamque tuis, Iulia, temporibus.

    Iamque sub umbrosa recubabis languida mirto,
        Et modo me celeri laeta sequere pede.
    Iamque colorata provolvar lentus in herba,
(60) Et modo te celerem per loca laeta sequar.

    Interea has flammas mihi si duplicarit eunti
        Invidus aurata Cynthius e specula,
    Tu tu sola meis iucunda caloribus aura,
        Humida de roseis flamina funde labris,

(65) Quae suscepta mei fornacibus oris anheli
        Usque sub ambusti pectoris ima meent,
    Restinguantque rogum, quem nec vaga flumina terrae,
        Tota nec exhausti frigeret unda maris.

    Lumina cui servas aurum iaculantia purum?
(70) Cui teretes digitos, artificemque pedem?
    Fascia lacteolis cui stat distenta papillis?
        Cui risus et cui mollia verba paras?

    Cuius dispositus nutritur crinis in usum?
        Oscula felicis cuius erunt domini?
(75) Ilicet, ingrato servaveris omnia nautae,
        Lethaeam veteri qui rate verrit aquam.

    Huius ab amplexu venies ad basia Ditis,
        Maxima tergeminae cura timorque Deae.
    In te turba ruent aevi violenta prioris
(80) Luminisbusque cavis, pallidulisque genis,

    Et Paris et Theseus et non bene fidus Iason,
        Haec veniet formae maxima fama tuae.
    Quare ne tibi sit tanti regalibus umbris
        Posse frui, ut vivus sim tibi vilis ego.

(85) Te iuvet in nostris positam languere lacertis,
        Me iuvet in gremio, vita, cubare tuo,
    Et cum suaviolis animam deponere nostris,
        Eque tuis animam sugere suaviolis,

    Sive meam, Lux, sive tuam, sed sit tua; malim,
(90) Ipse tuo ut spirem pectore, tuque meo.
    Tali vernantem satiemus amore iuventam;
        Mors venit aeterna cincta caput nebula.

    At vos qui, iuvenes, suspiria nostra notatis,
        Et fractos oculos et sine mente gradum,
(95) Ebria ridentes nullo cum pondere verba,
        Et si quis subito venit in ora color,

    Postmodo dicetis non infeliciter arsit,
        Praemia cum nostri nota laboris erunt.

1.3.4
Secundus, Julia trouwt, januari 1531

Secundus, El. I, Iulia, 8

    Ergo dies venit, qua se formosa mariti
        Dedet in aeternum Iulia servitium,
    Qua nostras alio cogar traducere flammas,
        Qua delenda animo est illa adamata mihi,

(5) Quantum nulla fuit, quantum nec amabitur ulla,
        Seu me vita brevis, seu diuturna manet.
    Iamque peregrinae committit foedera dextrae,
        Foedera, quae Divi iam violata volunt.

    Mox dapibus, levibusque dies peragenda choreis,
(10) Et sine me tota est; tota sit atra, precor.
    Phoebe, coloratum, si te bene credimus olim
        Esse sacris patrem vatibus, abde caput.

    At tu tela manu iaculare corusca rubenti,
        Iupiter: hac sola luce sit alba dies.
(15) Tuque Iovis coniunx, quantum connubia cures
        Talia, demissis amnibus ipsa doce.

    Fallimur, an certe condit sua Cynthius ora?
        Condit, et obscura nocte teguntur agri;
    Praecipitantur aquae, mare pendet in aëre densum,
(20) Ignibus excussis dissiluere poli.

1.3.5 Secundus in Brussel vraagt aan zijn beste vriend Petrus Clericus in
Mechelen hoe het huwelijkfeest verlopen is, januari 1531

Door Dousa in zijn Secundus-exemplaar op Fol. 33v overgeschreven
van een nu verdwenen origineel en door Scriverius in zijn editie
opgenomen op blz. 337-339; KJS, III, 1, blz. 180-186.
Nagezien door Tuynman.

    Amicissime Petre. Sumus hic in celeberrima civitate, sumus in sodalitio
doctissimorum virorum; neque auribus, neque oculis deest, quo possint delectari:
et sumus tamen inviti. Nemo hoc credat aliorum, fortasse nec tu credas, qui
conscius tamen es ardoris nostri. Sed abcessit illa: quid tum? restant vestigia;
et propinquior aliquanto istic illi futurus sim: aut si ridicula haec putas,
vel ea causa istuc recurrere cupiam, ut alia aliqua in animum nostrum admissa
haec expellantur, quando aliam viam non video, quamquam dubito,

    An calor hic alias possit sibi quaerere sedes:
        Hactenus hunc certe Iulia sola tenet.
    Candida quantumvis et non deformior illa,
        Et versatilibus ebria luminibus,
    Saepe meos oculos in se vicina moretur,
        Oscula quae facilis ad mea sponte venit.

Cupio scire, quomodo Nuptiae cesserint, et an praeter lugubrem caeli
faciem nihil passae sint funestum, et an illud ‘Io Paean’ nuptiarum
die non cecineris; denique quo tuos amores transtuleris. Mitto elegiam, quam
in itinere in ipsa illa tempestate composui. Meminisse potes, dixisse te
aliquando nuptiarum diem forte suppeditaturum novae elegiae materiam.
Sic factum est:

    Ergo dies venit et cet. [Dit is El. I, 8 geworden, 1.3.4]

In aliis elegiis quaedam mutavi, veluti illud [zie hiervoor KJS, blz. 186] ...

Salutat te Hadrianus et Nicolaus. Bene vale. Bruxellae praepropere.
Tuus Ioannes

1.3.5a Secundus, versbewerking van de brief

Secundus, El. I, Iulia, 9

    Petre sodalitii pars sincerissima nostri,
        Felix Maclinia cui licet urbe frui.
    Me tenet Augusti celebris Bruxella triumphis,
        Fontibus aeternas quae iaculatur aquas.
(5) Hic mihi nec desunt, gratissima turba poëtae,
        Nec quibus a lingua divite venit honos,
    Quorum posteritas operoso grata labori
        Nomina sub longa luce videnda dabit;
    Hic veterumque manus animato miror in aere,
(10) Subque meum aspectum turba togata venit,
    Multaque quae gentis aequant miracula priscae,
        Quae modo Romulidum daedala mittit humus.
    Scilicet argutis urbs haec me ponit Athenis,
        Scilicet hic media sistor in Ausonia.
(15) Mille vel hic oculos possunt retinere, vel aures,
        Nulla tenent aures, nulla tenent oculos.
    Non queat hoc alius praeter te credere quisquam,
        Forte nec ipse queas credere, crede tamen.
    Nimirum nostri iampridem conscius ignis,
(20) Una geris mecum pectore tela tuo,
    Unius ex oculis fax est accensa puellae,
        Qua iecur Idalius torret utrique Puer;
    Quae tua si forsan leviter praecordia lambit,
        Quam tibi duritiem pectoris esse putas?
(25) Mi neque lux, neque mi noctis levat umbra dolorem,
        Uror, et in venis flebile vulnus alo;
    Semper in absentes suspiro maestus amores,
        Inque Cupidineae moenia Macliniae.
    Illa sed abscessit, peregrino iuncta marito,
(30) Qua volvit virides in mare Scaldis aquas.
    Abscessit: doleo. Quid tum? vestigia restant,
        Et loca quae nobis gaudia longa dabant,
    Et si istic fuero, fuero vicinior illi.
        Esse putas haec tu ludicra? magna loquor.
(35) Tum quam multa foro nova sisteret esseda vesper,
        Noxque rates tarda sera referret aqua,
    Ipse rates omnes audax speculator obirem,
        Cunctaque defixis esseda luminibus,
    Si quae forte meam mihi redderet hora puellam,
(40) Seu vectam Veneris suave sonante rota,
    Seu raptam tereti vada per crystallina concha,
        Seu lapsam roseo Cypridis e gremio.
    Nam neque te retinet coniunx tuus, aut tibi longis
        Noctibus incumbit, Iulia, pondus iners;
(45) Te Venus Idalios inter fovet aurea lucos,
        Et Venerem geminam nunc locus ille colit.
    Supposuit pro te scortillum turpe marito,
        Afflavit vultus cui decus omne tui;
    Barbarus ingratis illam complexibus urget,
(50) Teliger intactam te mihi servat Amor.
    His ego solarer curas, dum tempora nobis
        Tarda fluunt, aegras inter amarities.
    Hoc quoque (nam poteris plures admittere causas)
        Visere Macliniam cur properemus, habe:
(55) Inter finitimas, experti credimus, urbes
        Illa sibi formas vindicat; illa daret
    Forte novas flammas, veteres quae pellere possint,
        Hei mihi, sed vereor (di, prohibete malum)
    Ne calor hic alia possit consistere sede:
(60) Hactenus hunc certe Iulia sola tenet.
    Candida quantumvis, et non deformior illa,
        Et versatilibus ebria luminibus,
    Saepe meos oculos in se Domitilla moretur,
        Oscula quae facilis ad mea sponte venit.

1.3.6 Secundus, Ode aan Amor, 1531

Secundus, Ode X Ad Amorem

Ergone vitae quod superest meae
Suspiriosis liber amoribus
        Degam? nec in venis calebit
        Ille meis Deus, ut solebat?
(5) Iam iam remissi paenitet otii,
    Iam iam proterva spicula dextera
        In pectus hoc, inerme pectus,
       
    Sparge, Puer, resonante nervo. Vivamque rixas inter et oscula,
(10) Interque risus et lacrimas graves,
        Spemque et metum, vitam necemque,
        Tempora floridulae iuventae.

1.3.7 Secundus, een meilied waarin de echtgenoot vervloekt wordt, mei 1531

Secundus, El. III, 6

De vere

    En modo post imbresque vagos, gelidasque pruinas,
        Permutat sedes aspera bruma suas,
    Iamque novo Antipodum perstringit frigore gentes,
        Et vehitur Borea per nova regna gravi.

(5) Interea niveis adventant tempora pennis,
        Illa, quibus veniunt dulcia nulla magis:
    Tempora, quae Veris nomen sortita beati,
        Iure sibi primum promeruere locum.

    Iam libet umbrosa recubare sub arbore lentum,
(10) Rauca ubi perpetuis unda susurrat aquis,
    Et canere auriti stupeant quae carmina Fauni,
        Carmina, declives quae remorentur aquas,

    Aut tumidos magni versus recitare Maronis,
        Carmina Pindarici vel numerosa senis,
(15) Vel legere, infestas qui Caesaris intonat iras,
        Et deflet Magni colla resecta sui,

    Cernere vel teneris quae det praecepta puellis,
        Quaeque viris, media dignus in urbe mori,
    Quem Puero molli voluit Venus esse magistrum,
(20) Naso, Tomitana non tumulandus humo,

    Vel quae lascivi dat Musa iocosa Catulli,
        Dicere vel numeros, culte Tibulle, tuos,
    Aut audire suos recinentem molliter ignes,
        Versibus a cuius Cynthia nomen habet,

(25) Et quoscumque alios Musae docuere canorae
        Dicere, quod mentes anxietate levet.
    Iam libet et curvos inflectere viribus arcus,
        Certaque in oppositum figere tela scopum,

    Iam campis errare libet florentibus, et per
(30) Aeris incertas spargere tela vias.
    In nova iam nivei mittuntur pascua tauri,
        Lanigeri saliunt per nova prata greges.

    Nocturnumque gelu iam matutinus Apollo
        Ridet, et in liquidas omne resolvit aquas.
(35) Iamque focum agricolae fumosaque tecta relinquunt,
        Rusticaque in tepido gramine turba iacet.

    Arboribus miti Zephyrus iam flamine reddit,
        Praeripuit Boreas quas violentus, opes.
    Et modo quae iacuit rigidis obducta pruinis
(40) Terra, nimis vultu conspicienda fero,

    Iam vario herbarum et florum depicta colore,
    Vicinum late complet odore locum.
    Iam, tremulus multo qui sedit tempore, passer
        Gaudet deliciis incubuisse novis,

(45) Iamque revecta suis rostrata ciconia ventis,
        Hospitis antiqui culmina nota petit,
Desertosque lares peregrina revisit hirundo,
        Prima tepescentes advehit illa dies.

    Quaeque diu gelidae siluit per tempora brumae,
(50) Integrat dulces iam philomela modos.
    Et tu, sturne loquax, cunctas imitate volucres,
        Uno quam varios reddis ab ore sonos!

    Denique tam placidis passim aspirantibus auris,
        Assumunt habitus cuncta refecta novos,
(55) Nimirum talis tenui spirare susurro
        Semper in Elysiis creditur aura locis.

    O fortunatas tali sub tempore terras,
        Tempore, quo nullum laetius annus habet,
    Si non, quisquis erat, quondam voluisset iniquus
(60) Gaudia tam magnis haec temerare malis.

    Nomen enim, factumque nocens utcumque tacebo,
        Dummodo devoto carmina dira canam;
    Carmina, quae saevis dent praemia consona factis,
        Quae moveant magnos, ter repetita, Deos:

(65) ‘Di! facite, Elysiis procul ut distractus ab arvis
        Incolat aeternos tristia regna dies,
    Atque illic siccamque sitim ferat usque famemque,
        Et capiat sortem, Tantale prisce, tuam,

    Tuque satur sedeas, poma ille fugacia captet,
(70) Et captet liquidas, nec potiatur, aquas.
    Aut epulis potius multis ante ora paratis,
        Non ausit vetitas vel tetigisse dapes,

    Quin mox illa simul Furiarum prima recumbens
        Surgat, et ultricem tendat in ora facem,
(75) Tandem Erysichthonia rabie compulsus edendi,
        Dilaceret manes, si queat, ipse suos;

Sic tamen, ut nequeat sibi mortem inferre secundam,
        Nec finem tantis imposuisse malis.’
    At nos interea picti florentia veris
(80) Tempora gaudentes transiliisse iuvet.

1.3.8 Secundus, de Eerste Herdenkingselegie, Bourges, mei 1532

Secundus, Iulia, Elegia Solemnis Prima

    Tempus adest iterum, quo stat pulcherrima tellus,
        Effundens variis germina seminibus.
    Nigrescit viridi velata cacumine silva,
        garrula flebilium carmine Dauliadum.

(5) Illa sonans tremulum Zephyro spirante, viroris
        Tempora conqueritur non diuturna sui.
    Ipsa novo Cytherea choros agit aurea mense,
        Nuda coronatas inter Hamadryadas;

    Quas inter medius tenero pede gramina pulsat
(10) Candidus in crocea veste protervus Amor.
    Haec sacris nostrae semper solemnia Musae
        Tempora, Di magni sic voluistis, erunt,

    Sive peregrinum via me deducet in orbem,
        Sive sub ignoto sidere pontus aget.
(15) Hic etenim nostros primum pallescere vultus
        Mensis, et evinctum vidit acerba pati,

    Aligerique faces oculis gressuque fatentem
        Ire vacillanti per loca sola pede,
    Et dominae servare fores, pluviasque molestas,
(20) Et saevas Boreae non timuisse minas,

    Vidit et ille idem carpentem gaudia mille
        Lenibus ex oculis molle tuentis erae.
    Ergo, Puer, venis hominum qui spicula tingis,
        Inseris et maestis gaudia lacrimulis,

(25) Haec affixa cape maternae carmina murto,
        Annua quae semper, sis modo mitis, erunt.
    At vos florenti, iuvenum grex floride, Maio,
        Gensque puellaris deliciosa chori,

    Non intellectum dum ver fugit, et fugit aevum,
(30) Ludite, iam glaciem Bruma nivesque feret,
    Canaque subrepet taciturnis passibus aetas,
        Morsque tenebrosa nube revincta caput.

1.3.9 Secundus, de Tweede Herdenkingselegie, Mechelen, mei 1533

Secundus, Iulia, Elegia Solemnis secunda

    Et caeli facies, et rerum mitis imago,
        Pictaque, quae vario flore renidet, humus;
    Pendulaque obscuris distincta umbracula silvis,
        Blandaque silvestres quae movet aura comas,

(5) Antraque cum Satyris fusae per opaca Napeae,
        Et Puer arcitenens, et Venus ipsa monet,
    Adventare meis iterum solemnia sacris:
        ‘I, puer, unguentum fer mihi, fer violas,

    Vina coronatis spument nigrantia mensis,
(10) Nec sine multiplici stet mihi flore caput.’
    Impositae fronti mecum languete corollae;
    Ad latus accedat fusca puella meum,

Quae nigris oculis et nigro crine decora,
        Antiquae memorem me facis efficiat,
(15) Nec peiora meis infigat basia labris,
        Serpat in amplexus nec minus apta meos,

    Quam quae prima suis victum me cepit ocellis,
        E fastu referens prima tropaea meo,
    Vos quoque Pierides ad tempora laeta vocatae,
(20) Fundite concordes ore favente sonos.

    Primus ego ingredior, nullo de more, sacerdos
        Annua nequitiae ponere sacra meae.
    Transeat, positis immota per aera ventis
        Et sine nube dies, et sine sole gravi,

(25) Transeat hic totus sine sollicitudine mensis,
        Hei mihi, de Maia qui male nomen habet,
    Vel Veneri dominae, vel, si sibi legit Aprilem,
        At Puero Veneris debuit esse sacer.

    Quamvis Maia Iovi iucundo cognita furto
(30) Formosum peperit candida Nympha Deum,
    Insignem nervis, insignem voce diserta,
        Conspicuumque genis, conspicuumque coma.

    Ille velit mecum materno applaudere mensi,
        Implicitus multa tempora flava rosa,
(35) Ebriaque in longa ducens vestigia palla,
        Argutum facili pollice pulset ebur,

    Quem circumsiliens huc illuc crure protervo,
        Lascivus domito vate triumphet Amor,
    Atque eadem gravida depromat tela pharetra,
(40) Quae primum venis irribuere meis.

    Ac petulante ferox insultans voce iacenti,
        Verset in aspectu spicula nota meo.
    Tunc ego commonitus iuratum solvere votum,
        Perficiam toto sacra iocosa toro.

(45) Haec quoque quae cecini, ne quid solemnibus absit,
        Suspendam murti carmina de foliis;
    Quae strepitent teneris assuspirantia ramis,
        Pulsa susurranti leniter a Zephyro.

    Accedet versus: VATES TUUS, ALME CUPIDO,
(50) HAEC TIBI PRO MITI DEDICAT IMPERIO.’

1.3.10 Secundus, de Derde Herdenkingselegie, Toledo, mei 1534

Secundus, Iulia, Elegia Solemnis tertia

    Ille ego, qui Maio solemnia carmina mense
        Suspendi templis, sancte Cupido, tuis,
    Cum melior tellus meliore in amore teneret,
        Mulcentem tepido pectore dulce malum,

(5) Numquid ab hac poteram liber desistere cura,
        Reiectus dulci tam procul a patria?
    Tam procul antiquo infelix divisus ab igne,
        Qui primum nostris ossibus incaluit?

    Quin etiam, te auctore, graves expertus amores
(10) Cum fuerim, et dominae regna superba novae,
    Cum mihi crudeli faceret ludibria vultu
        Insultans capiti torva Neaera meo.

    Certe ego si pacto iuratus stare recusem,
        Unde petam veniam, vel tua mater erit.
(15) Illa sua fixum conservat in arbore carmen,
        Annua devovi quo tibi sacra, Puer,

    Dum mihi mansuetas afflares leniter auras:
        Durus ades; duro frigeat ara Deo.
    An, mea si Libycas navis ditaverit undas,
(20) Aurea Ledaeis dona feram pueris?

    Aut, ego si moriar longinquis exsul in oris,
        Decernam Reduci sacra opulenta Iovi?
    Abnuat hoc haeres, et, si sub iudice certet,
        Turpiter a causa Iupiter ipse cadet.

(25) Ultrices igitur taedas metuemus, et arcum,
        Plusquam fulminei fervida tela Patris?
    Iupiter, ignoscas; cedunt tua sceptra nepoti,
        Et trifidum Pueri sub face fulmen hebet.

    Illius aeternis halabunt templa corollis,
(30) Undabit pecudum sanquine pingue solum.
    Mascula sudabunt verbenae tura perustae,
        Et focus in vivo caespite semper erit.

    Ipse ego, nude Puer, signum tibi nobile ponam,
        Quale Cnidus matri servat aquosa tuae.
(35) Aureus in nivea ludet cervice capillus;
        Aurea cum fulva tela dabo pharetra.

    Penna duplex humeris auro radiabit, et arcus
        Ille nocens: Parium cetera marmor erunt.
    Proxima ponetur, nec erit tibi, sancte, pudori,
(40) Vatis amatoris Iulia sculpta manu.

    Interea roseo demus sua carmina Maio,
        Saepius ut remeans floreat ille mihi.
    Maius alit flores, Maio pulcherrimus annus
        Vernat, Acidaliae gaudia Maius alit.

(45) Spem segetis, spem Maius alit florentis Iacchi:
        Spes, memini, quondam fovit et ille meas,
    Et primos miseri gemitus audivit amantis,
        Et primas lacrimas vidit, et indoluit.

    Tunc Zephyrum socias mecum miscere querelas,
(50) Qua tremit ignotis umbra sub arboribus,
    Et tepidum lacrimas iussit siccare cadentes,
        Solis ad afflatum ros uti vernus abit.

    Maie, decus mensium, pastorum, Maie, voluptas.
        Dives opum, terrae luxuriantis amor!
(55) En tibi cum Puero communia sacra volucri,
        En tibi purpurea spargitur ara rosa,

    Et nova cantamus solemni carmina plausu,
        Quae tibi, parve Puer, quae tibi, Maie, damus.
    Assis, et faveas florum Dea versicolorum,
(60) Te rosa, te violae, te thyma cana vocant.

    Narcissus tibi suave rubet, tibi lilia fulgent,
        Candida virginea lilia carpta manu,
    Omnia dotales olim quaecumque per hortos
        Nutrit amatoris fertilis aura tui.

(65) Ecce tibi nostri cedit pars tertia sacri:
        Inque tuos hortos, Diva iocosa, veni,
    Qualis eras Zephyro, cum te, formosa, secutus
        Securam pennis mollibus implicuit,

    Qualis ab aethereo spectabas culmine ludos,
(70) Quos tibi solemnes Martia Roma dabat.
    Romanis tibi pro ludis Romana Secundus
        Carmina diversa cantat in Hesperia,

    Qua rutilas Tagus assiliens eiectat arenas,
        Sub matutinis cantibus alituum,
(75) Carmina spectaclis longe potiora vetustis:
        Sustulit haec aetas, illa perenne manent.

    O ita cum blando, blandissima Mater, Amore,
        O ita, Bacche, velis, o ita, Phoebe pater!
    Semper ut illius maneant monumenta caloris,
(80) Quem movit tremulis ignea luminibus,

    Magnum quae parvo nomen sortita libello,
        Prima meae spolium Iulia mentis habet.

1.4 Brieven aan Everaart

1.4.1 Secundus in Mechelen aan Everaart in Leeuwarden, januari 1530

Secundus, Epist. I, 2

Ad Everardum Nicolaium, fratrem

    Musa ades huc, Frisias procul hinc, procul ibis ad urbes,
        Per silvas, urbes, per mare, per fluvios.
    Nec te longinquas pigeat volitare per oras,
        Est ubi barbarico proxima terra solo;
(5) Terra procul gelido septem subiecta trioni,
        Terra procellosis frigida quassa vadis.
    Nec refugi mores faciant aut grandia verba,
        Quo minus incepta progrediare via.
    Certa sacros vates terris habitare profanis,
(10) Numina Musarum qui veneranda colant,
    Certa tuas illuc quoque commigrasse Sorores,
        Deserta vitrea pridem Heliconis aqua,
    Ex quo Germanos vates celeberrimus inter
        Rudolphus Frisii lausque decusque soli,
(15) Dulcia contentis modulatus carmina nervis,
        Traxit Apollineas in sua vota Deas.
    Cui modo successit terra nutritus eadem
        Hermannus, studii factus ad omne genus,
    Hompius, Ausoniis rediens qui nuper ab oris,
(20) Doctas Romanae rettulit urbis opes.
    Non minor hic vestrae fuerit mox gloria turbae,
        Gloria erit patrio nec minor ille solo.
    Quid petis ulterius? cuius modo limina vises,
        Aonias adamat frater et ipse Deas;
(25) Et poterat viridi sacra cingere tempora lauro;
        Natus ad Orpheae garrula fila lyrae.
    Maluit at taetricae studiis vigilare Minervae,
        Et colere Astreae numina caelipetae,
    Et iactare foro strepitantia verba diserto,
(30) Nunc etiam populo reddere iura truci;
    Nec tamen ergo minus Musas veneratur, amatque.
        Hae requies fessi pectoris una manent,
    His sese oblectat cum magna negotia liquit,
        Atque a dicundo iure subinde vacat.
(35) Ergo age, carpe viam, donec Leovardia cernes
        Cominus informi moenia structa modo.
    Hic cursus, hic meta tui est, hanc incolit urbem
        Pars animi maior, pars meliorque mei,
    Germanus, nullis animo delebilis annis,
(40) Sive ego quod nunc sum, sive ego pulvis ero.
    Huius ad optatas postquam perveneris aedes,
        Ostendes Iani nomina nota sui.
    Quae simul ac cernet, dilecti symbola fratris,
        Ibit in amplexus protinus ille tuos;
(45) Mox, quid agam, quid mater agat, genitorque, rogabit,
        Quid fratres, quid agat denique tota domus;
    Vivere quos salvos dices, eademque precari
        Aeternum domui vel meliora suae.
    Mox ubi cognoris, valeat quid et ipse, quid uxor,
(50) Quid dulces nati, turba minuta, gerant,
    Ante precata viro, qui nunc novus annus inivit,
        Illi ut felici sidere totus eat,
    Longinquum revocabis iter, quaque iveris, illac
        Ad nos seu terra, seu remeabis aqua.‘

1.4.2 Secundus in Mechelen aan Everaart in Leeuwarden, voorjaar 1530

Secundus, Epist. I, 3

Ad eundem

    Salveto quantumque cupis, quantumque mereris,
        Et domui veniat omnia laeta tuae.
    Accepisse reor (nam iam tibi misimus olim)
        Sculpta per insuetas plumbea dona manus,
(5) Quae referunt patrios parva sub imagine vultus,
        Cernere quos vobis dulce, putamus, erit.
    Scilicet est aliquid vel sic dilecta tueri,
        Invida quae nobis sors rapit ora procul;
    Sic ego te cupiam, sic coniugis ora videre,
(10) Quantula de vobis pars tamen illa foret.
    Sed meliora feret volvendum tempus et hora,
        Qua dabitur toto mox mihi fratre frui;
    Quae notas audire dabit, quae reddere voces.
        Interea celeres currite solis equi.
(15) Tunc mihi narrabis (dulce est meminisse laborum)
        Tristia paene oculis Tartara visa tuis,
    Rimosamque ratem, nautam, manesque vetustos,
        Tantalon et vivax cui iecur ales edit;
    Et qui volvit adhuc semper revolubile pondus,
(20) Et quibus aeteris colla premuntur aquis.
    Tunc, cum sudoris ignoti triste venenum
        Urgeret vapido bis tua membra toro,
    Furvaque coepisset, Stygio sacra dona marito,
        Fatalem crinem vellere Persephone.
(25) Multaque praeterea, quae differo tempus in illud,
        Advehat alatis quod cito Phoebus equis.

1.4.3 Secundus op Walcheren aan Everaart in Mechelen, zomer 1530

Secundus, Epist. I, 1 Ad eundem

    Ite salutatum sine me, mea carmina, fratrem:
        Cur mihi nunc versus non datur esse meos?
    Ite leves elegi, nec vos ivisse pigebit:
        Ite citi; doctam iam dabit ille manum.

(5) Moxque resignatos placida vos audiet aure,
        Narrantes animi nuntia certa mei.
    Haec igitur nostro referetis nomine fratri,
        O ego quam vobis demptum onus hoc cupiam:

    ‘Me retinet salsis infausta Valchria terris,
(10) Oceanus tumidis quam vagus ambit aquis.
    Nulla ubi vox avium, pelagi strepit undique murmur,
        Caelum etiam larga desuper urget aqua.

    Flat Boreas, dubiusque Notus, flat frigidus Eurus;
        Felices Zephyri nil ubi iuris habent;
(15) Proque tuis ubi carminibus, philomela canora,
        Turpis in obscena rana coaxat aqua.

    Si quaeret, quid agam (namque hoc quaeret scio): quod non
        Sum simul, hoc doleo: cetera laetus ago.
    Quodque magis placeat: pater illi salvus, et omnis
(20) Turba valet, morbos nec timet illa graves.

    Mitior et nobis haec terra futura videtur,
        Nempe semel nostris exsaturata malis.
    Quod reliquum, Icarias dices meditarier alas,
        Quis possim liquidas rite secare vias,

(25) Et subito optatas novus ales cernere sedes,
        Oraque germani cernere cara mei.
    Talia nunc meditor, modo quis mihi Daedalus adsit,
        Qui pennas humeris applicet arte meis:

    Non ego ventosis peterem sublimia plumis,
(30) Vectus ad igniferi fervida regna Dei,
    Nec Zelandiaco facerem nova nomina ponto,
        Sed sequerer monitus, Daedale magne, tuos.

    Inter utrumque volans peterem Maclinia recta
        Moenia, et hic notas sisterer ante fores.
(35) Quod si non dabitur, naturaque dura repugnans
        Non patitur vetitas non penetrare vias;

    Attamen haud longo post illum tempore cernam,
        Advectus celeri per freta vasta rate.’

1.4.4 Secundus in Mechelen aan Everaart in Leeuwarden,
nieuwjaarswens voor 1532

Secundus, Epist. I, 4

Ad eundem

    Ecce manum chartae calamumque admovimus udum:
        Fratri aliquid vis nos scribere, Musa? iube.
    Musa iube: cessas? titubas? haeresque? quid istud?
        Usque adeo nihil est quod legat ille tibi?
(5) Nos igitur chartis calamum removemus? et iste
        Ibit in hoc scriptis non oneratus iter?
    Non ita; sed potius chartam sic tradat inanem
        Nuntius: hoc fratri non leve munus erit.
    Triste nihil domui sciet accessisse paternae,
(10) Meque satis memorem sentiet esse sui.
    Artis huic aliquid nostrae si iungimus, et quod
        Carmen in Augustum condidimus tumulum;
    Nil petet ulterius, licet anno ineunte recenti
        Larga dari soleant munera, larga capi.

1.4.5 Marius op Walcheren aan Everaart in Mechelen, zomer 1533

MS Vulc. 70 A, II, fol. 5v - 7r Autograaf net-afschrift met eigenhandige
correcties van dit tot dusver ongedrukt gebleven gedicht,
transliteratie Tuynman.

Marius ad fratrem Eberhardum ex Valachria

    Nuntia vade meo felix mea littera fratri
        Hoc magis ad domino littera fausta tuo,
    Vade, Zelandiacis procul hinc, procul ibis ab oris
        Mechleniaeque petes moenia celsa meae.
(5) Utque hic dulce caput et me mihi gratius ipso
        Reppereris vitae dimidiumque meae,
    Aggredere et primum titulos praefata decentes
        Haud ignara tui subde tò chaîre modi.
    Si quaeret quid agam et quaeret, ‘scio vivere‘ dices
(10) ‘Sperantem febres posse latere truces,
    Et desiderio torquerier ipsius aeque
        Ac quondam sponsi Sesta puella sui;
    Illa animi male certa sui cum turre suprema
        Prospiceret tumidis litora quassa vadis,
(15) Quae prius optarat reducem cupidissima sponsum
        Iam cupit hoc magnos non meminisse deos.
    Haud secus ipse mei fratris cupidissimus ipsum hoc
        Ne videam metuo lintea grata procul,
    Quodque adeo gratum nihil ut pote gratius esse,
(20) Adventu optato fratris et ore frui;
    Quod magnos sum rite deos tam saepe precatus
        Deprecor et rata sint ne mea vota precor.
    Quin ego germanum turbata per aequora malim
        Assequi et insanum puppe secare fretum,
(25) Is quam tam foedo tentet succedere caelo,
        Caelo quo nullum tristius orbis habet.
    Illum ego crediderim furiis ultricibus actum
        Aut natum e saevo huc subsiluisse mari,
    Quem primum hic aër, quem primum haec insula cepit,
(30) Qui potuit medio figere tecta salo,
    Qui potuit rabidis circum strepitantibus undis
        Securus somno procubuisse gravi,
    Nec timuit tumidis vento ne fluctibus auctis
        Ablatus mediis naufragus iret aquis;
(35) Nulla hic temperies, nihil his infidius oris
        Continuum frigus continuique Noti.
    Ipse etiam hic mensis cui nomen Iulius olim
        Indidit, arentes cum Canis urit agros,
    Frigoribus riget assiduis et flatibus horret,
(40) Si dedit haec aestas, quid dabit acris hiems.
    Doctus ab Aeolia ventos Maro tradidit isse,
        Vexabant Phrygias qui sine more rates.
    Si semel has oras semel haec si litora tantum
        Spectasset dubiis irrequieta Notis,
(45) Hanc ventis sedem posuisset iure sonoris,
        Eurus ubi atque imas subruit Auster aquas;
    Nec tamen hic aliquis duro est qui carcere clausos
        Aeolus impediat, sed sine lege ruunt.
    Non ripae hanc virides umbrosave flumina terram
(50) Arida cum salso cingit arena freto,
    Nulla hic dulcis aqua est, nulla est salsuginis expers,
        Non etiam medios quae fluit inter agros.
    Iam puto sol ternos exegit mensibus orbes,
        Cum fuit haec primum cognita terra mihi;
[Open variant: Cum primum fuit haec insula visa mihi.]
(55) Vixque his bis senas fueram novus incola luces
        Et rursum nostram vela tulere ratem.
    Infamem terram hanc multorum caedibus esse
        Audieram, audito non erat ulla fides,
    At simul ut patrio primo pede limine stabam
(60) Auditi certam res dedit ipsa fidem:
    Namque mihi subito tereti vertigine cuncta
        Visa volutari et iam ruitura domus.
    Febris erat, diris quam feta Valachria morbis,
        Addiderat comitem, pestifer ignis erat.
(65) Arida iam tremulo torpebant frigore membra
    Torrida iam flagrans presserat ora sitis,
Iamque fatigatum saevisque ardoribus actum
    Linquebat tremulo mox reditura gradu,
Atque ita dum miserum diris cruciatibus urget,
(70) Luna quater plenis cornibus alta micat.
    Deseruit tandem defectaque membra reliquit,
        Restabat toto nullus in ore color,
    Utque infans rursus titubantes figere gressus
        Discebam et tremulo debilis ire gradu;
(75) Vixque fuit toto vultus reparabilis anno,
        Quem rapuit parvo tempore dira febris.
    Eius adhuc mihi mente recens versatur imago,
        Sed melius mecum nunc fore spero tamen.
    Tunc quoque sperabam, at febris nil tale timentem
(80) Presserat, at nostro nunc satiata malo est:
    Sit satiata precor dulcesque remittat ad oras
        Incolumem, mortis gloria nulla meae,
    Fratris ut optatos tandem mihi cernere vultus,
        Et liceat manui conseruisse manum.
(85) Interea sese incolumem dic servet et illuc:
        Adfore non multos nos sciat ante dies.

1.5 Aan Dantiscus
1.5.1 Lofdicht op Dantiscus uit een verzamelbundel van gedichten
op de dood van Mercurino Gattinara, herfst 1531

Deze korte elegie werd het eerst gepubliceerd in een verzamelbundel:
Epitaphia, Epigrammata et Elegiae aliquot
illustrium virorum in funere Mercarini Cardinalis...

Antwerpen, I. Grapheus, 1531, zelfde uitgave ook met het jaartal 1532.
[W. Nijhoff en M.E. Kronenberg, Nederlansche bibliografie van 1500 tot 1540,
I, 1923, nrs 768 en 769; Dekker, hoofdstuk IV, blz. 142.]

Secundus, El. III, 4.

Ad Ioannem Dantiscum, Episcopum et Poëtam.

    Regis honos venerande pii, cui dulce sonantum
        Barbitos argutis tinnit in auriculis,
    Cuius temporibus et laurus et infula certant,
        Haec premat ut sacras et premat illa comas.
(5) Sit tibi vita diu, nec te, Dantisce, malignis
        Involvat tenebris illa nec illa dies.
    Inviolata tuos extendat fama labores,
        Atque alia, atque alia in saecula serpat anus.
    Fragmina qui pius et cineres legis extinctorum,
(10) Corpora de tumulis et rediviva vocas,
    Per te Mercurium Scaldis post fata canentem
        Audiet, attonitas et revocabit aquas.
    Per te Mercurium noscet, notumque loquetur,
        Quaeque riget cano pallida turba gelu,
(15) Quaeque trahit nigrum vicino sole colorem,
        Quaeque poli tepida sub regione iacet.
    Vive diu, praesul venerande, et vive suave,
        Inque levem flatum cum tenuatus eris,
    Ipse tibi Phoenix iteratae tempora vitae
(20) Produc, magnanima mente, canore pio.

1.5.2 Secundus in Mechelen aan Dantiscus in Brussel,
versbewerking uit april/mei 1533 van een brief,
geschreven in de herfst van 1531

Secundus, Epist. I, 7.

Ad Ioannem Dantiscum, Praesulem Culmensem, eundemque poetam.

    Laus vatum, laus magna virum quos infula vestit,
        Ore melos Getico qui Latiale sonas,
    In quem curarum bona pars secura recumbit
        Regis, Sarmatidum cui famulatur humus;
(5) Hospite quo Scaldis sese miratur, et Istri
        Gurgitibus tumidis iam putat ire parem.
    Hocne meas artes etiam, Dantisce, manebat,
        Ut traducendae te quoque teste forent?
    Hei mihi, quid speras a caelatore poeta?
(10) Et cui vix primo tempora vere tepent?
    Istam aciem pascat, si quid restabit ab aevo,
        Phidiacae quondam quo viguere manus;
    Cum Venus ipsa, suae decus admirata figurae,
        Dixit, ‘Praxiteli visa ubi nuda fui?‘
(15) Cum poterant duri lapides mollescere ferro,
        Uvaque certantes picta vocabat aves,
    Suspensosque animos sperata voce tenebat
        Daedalus in tabula versicolore liquor.
    Ausus ego tentare novas temerarius artes,
(20) Vix infausta rego caela negante manu.
    Felix plebeios si tantum sculpere vultus
        Dextera et ulterius non foret ausa vehi;
    Obscuris cum nominibus neglecta iaceret;
        Non hominum variis subdita iudiciis,
(25) Cum domini pallore sui male nobilis esset.
    Sed quid ego haec autem? sera querela mea est.
        E manibus nostris dudum vaga currit imago,
    Quae pia Caesarei numinis ora tenet.
        Nec satis est illud, cupit hanc Dantiscus habere,
(30) Ille cui quicquam sit renuisse nefas.
    Accipe, magne pater, tua iussa capessere fas est,
        Tecum age, si laedet lumina forma rudis.
    Mittimus in multas transfusum Caesara formas:
        Sic te velle, mihi dixerat ille tuus
(35) Ledaeus vates, iuvenis dignissimus, in quem
        Pars tibi diffusi multa favoris eat;
    Qui sic ore modos et acuta temperat aure,
        Ut cycnum melius non potuisse rear
    Illum, Ledaeis olim qui fusus in ulnis,
(40) Velavit niveo corpore furta Iovis.
    Mittimus et quaedam, quae te fortasse iuvabunt,
        Inter quae Dominae sit quoque forma meae,
    Dilectae dominae, Venerem cui cedere Mavors
        Noluit, hinc caeli non bene rexit iter.
(45) Hic quoque flammivomis oculis formosa latebit
        Vatis amatoris Iulia sculpta manu,
    Iulia, quae nostris vivat celebrata Camenis,
    Donec Amor gemitus nesciet et lacrimas.

1.5.3 Secundus in Mechelen aan Dantiscus in Brussel, 31 december 1531

Archiwum Diecezji Warminskiej (Ermland), sign. AB D 3 k. 37r-38v
Deze en de volgende brief werden in eerste aanleg getranslitereerd
door Jan Bloemendal en Jan Steenbeek; nagezien door Tuynman.

S.P. Hilarius tuus, praesul clarissime, epistolam nobis cum offerret, quam ab Dantisco venire affirmabat mihi, attonitum et exalbescentem me, immeritaque nec assueta honoris istiusmodi et dignitatis accessione confusum vidit.
    Ego enim ea petenti mittens tibi, quae tu vir summus et quod rarum in infulatis hominibus apud nos spectatur, omni vel doctrinae vel humanitatis laude cumulatus antistes, quasi tuo iure de manibus meis poteras extorquere, abunde multum videbar assecuturus, si vel Hilarii litteris, vel ore, vel rumore quocumque, vel silentio denique intellexissem, ineptias illas meas spectaculum exhibuisse tibi non nimis fastidiosum.
    Ut vero epistolam ad me, et manu tua, nec brevem exarares, in qua hominem ignotum, et re nulla quam temeritate admirabilem, velut intimam in familiaritatem receptum, iocis etiam lusibusque tuis adhiberes, vix optandum mihi videbatur. Nam ut carmine invitatus meo, temporis aliquantum a negotiis tuis recisum, intempestiva loquacitate molesto poetae impenderes, multo etiam minus praesumendum mihi arbitrabar. Fecisti rem tu quidem exposita ista et effusa in omnes benevolentia tua non indignam, ad hoc homuncione indignissimam profecto; quem si penitius introspectum cognoscas, damnes nimirum prodigalitatem humanitatis tuae. Sed quid autem damnes eam virtutem, quae ut in vilissimum quemque collocatur, ita elucescit maxime, plurimumque et gratiae meretur et laudis? Ego quidem, pro tali erga me animo, gratiam habeo tibi non intermorituram umquam. Laudes autem tuas decantare non tam nolo quam non possum, et ipse tua iam olim buccina famae tuae in longinquam posteritatem iter parasti.
    Ad epistolam tuam quid respondebo? Quae me tam in caelatura felicem admiratur, et secundum, ut tertium accedere non patiatur; omnes scilicet artifices longo a me intervallo secludens. O infortunium, nimirum nunc experior quid sit in ea apud homines existimatione circumferri, cui par esse non possis. Quamquam sane tertium mihi, quin et secundum inveniri aegre posse, ipse confitear necesse est; quippe quem priorem agnoscat nemo, omnes antecedant. Sed haec peregrina in arte inscitia ne mihi fraudi foret priore epistola satis mihi videor deprecatus. Ineptis autem meis chartis et Elegiis illis, quas mediocribus neque doctissimis hominibus conscriptas, nimis tibi video familiares quam dari veniam expectabo? Aetas haec, quae illa tueri potest, pro his quoque intercedat oportet.
    De Iulia quae iocaris legi quam lubentissime, et gratulatus sum Musis meis, quae in argumento sive vero, sive ficto, sive mixto, probabiliter, [na probabiliter is op de fotokopie van het handschrift geen komma te zien. Elders ontbreken weliswaar, als gewoonlijk, ook komma‘s, maar in deze zin is dit de enige.] recte, et non aliene versatae sunt. Gratulatus sum et sculpturae, quae Musarum figmentis non admodum inepte auxiliatrix accessit. Ceterum, ut ex litteris tuis video, Iuliae simulacrum non accepisti, nam illa velato capite, quam misi, nobilis quaedam et dives et alterius farinae virgo [eerst: domi[na]] est.
    Tametsi, quantum quidem memoria repetere possum, Iuliam tibi in fundo missae capsulae videor collocasse. Fortassis erro, certe sic facere constitueram; videlicet hoc modo tacite indicaturus tibi, cupire me, ne in apertum proferat. Id quod ab Hilario maximopere contenderam. Quod si est ut eam expectes, per Hilarium aut me, fortasse, nam negotii quiddam istuc me rapturum auguror, accepturum te scito. Bene vale Musarum praesidium prope singulare. Mechliniae pridie Calendas Ianuarias. MDXXXI.
Venerandissimo Reverendissimoque Domino
        subiectissimus Ioannes Secundus Hagensis
Adres: (38v) Reverendissimo in Christo patri ac Domino D. Ioanni a Curiis Dantisco Episcopo Culmensi ac Serenissimi Regis Poloniae Oratori Domino suo venerandissimo.
            Bruxellae
Int huys van heer Jan Jacobi, Canonick up den Lovenschen wech.

1.5.4 Secundus in Mechelen aan Dantiscus in Antwerpen, 17 januari 1532

Archiwum Diecezji Warminskiej (Ermland), sign. AB D 6, k. 140 rv, transliteratie Tuynman.

S.P. Praesul merito colendissime. Credo infestum aliquem rebus nostris genium in hoc incumbere ut nobis apud te vel ingratitudinis existimationem paret, vel negligentiae cuiusdam supinae insimulet. [Secundus schreef abusievelijk insumulet.] Usque adeo patrem nostrum importunus morbus assidue domui, quid domui? immo lecto alligare persistit non sine gravi nostro dolore ac dubito paterna ne sorte cruciemur magis an illo quod hoc infortunio negotium nobis abs te commissum aeque commode promovere prohibemur. Pater qui valetudine integra rem in manu fuerat habiturus, apud Senatum iam partes precantis agat oportet, certe sic imperare non potest quin illi si quas forte causas sibi commendatiores habent, praetextu aliquo invento praeferre possint. Tametsi pollicitus est ille qui proximas a patre vires in Senatu gerit, et affirmavit mihi, affirmavit et fratri qui etiam hodie illum patris nomine hac de re interpellavit, curaturum sese ut res hae prae reliquis terminentur.
    Meam ego fratrumque diligentiam profiteri possum, de patris affectu nihil ambigo. Reliquorum officium sperare licet, polliceri non ausim. Non dubito tamen quin brevi admodum finis expectandus sit. Sed hoc pessime me habet quod tu qui hac causa istic moratus esse potes, re fortassis infecta discedens sinistrae aliquid de nobis opinionis tecum forsan abduces. Quod quidem magis mihi metuendum putarem, nisi candorem illum tuum singularem nimis perspectum nobis esse voluisses. Nos hoc una cum Magistro Aegidio qui oscitantes quoque nos sua diligentia ad officium nostrum propellere posset, agemus sedulo ne negotio defuisse aliquo modo videri possimus. Bene vale, feliciterque migra, praesul optime, et ut poetice quoque Vergilii Dani more valedicam.
    I fausto pede patrias ad urbes
    Phoebeae pie cultor artis ito,
    Nec picus vetet ire te molestus
    Nec cornix iter ominosa rumpat.
    Faunus dux erit et celer Deorum
    Interpres liquidas volans per auras.
    I fausto pede patrias ad urbes.
        Mechliniae pridie Petri vincti.
    Tibi Reverendissimo Patri
    addictissimus Ioannes Secundus Hagensis
    Adres:
    Reverendissimo in Christo
    Patri D. Ioanni Dantisco
    Episcopo Culmensi ac serenissimi
    Poloniae Regis oratori
    Disertissimo Domino suo
    in primis observando.
        Antverpiae

1.6.1 Viglius bezweert Karel in Turijn niet te trouwen met een buitenlandse, Padua 26 augustus 1532

Hoynck, Viglius, Epist. 15, blz. 38-44

Scribis ad me, et non tantum postulas, sed etiam flagitas, Carole, magna animae et nunc curarum mearum maxima pars, suadeamne, ut puellam nobilem, pulchram, locupletem, quae et te amat, et quam ipse redamare te iudicas, quaeque tibi offertur ultro, uxorem ducas.
    In quo sane ego non dubitarem promptissima voluntate tibi obsequi, si me aetatis imbecillitas, rerumque imperitia perspicere sineret, quid utile inutileve in re tot involuta circumstantiis esset. Et quidem si ‘rethoricari‘ mihi hic luberet, latissimus sese campus offert in utramque partem disserendi, sed hoc cum ab doctissimis ante me viris sit praestitum, actum (ut nostri dicunt) non agam, illud tantum, quod ipse sentio, quodque mea sponte eram scripturus, breviter perstringam.
    Non dehortabor te itaque omnino ab matrimonii spe, neque etiam adhortabor: sed priusquam quicquam in re tam ardua tantique momenti illic statuas, etiam atque etiam velim perpendas, quam de te patriae expectationem excitaveris, quae quo est illustrior, eo, si quid a te erratum fuerit, graviori te infamiae subiiceret. Quaero autem modo quid sentiet, quid loquetur, si intellexerit, Carolum, qui nuper in Gallia tam praeclarae famae fundamenta iecerit, qui eruditionis excelsa gloria ceterorum omnium lumina videbatur obscuraturus, cui ipsa iam tacita secum primarium dignitatis locum designabat, inter Alpes desedisse uxoriaque irretitum libidine, omnem patriae ornandae, deque ea bene merendi voluntatem pro derelicto habere. Utinam, mi Carole, numquam tui nominis famam patria intellexisset. Si illam deseris, quae statim ac de tanto fetu gloriari coeperit, ilico ad palinodiam revocatur, cum se non sibi, sed longe dissitis Alpibus, genuisse talem partum intelligat!
    Quomodo vero matris orbitatem ac lacrimas sine lacrimis potes animo revolvere? Tu ex tribus filiis primogenitus, tu spes decusque et solatium illius, in te paternam virtutem renasci videbat, ipsa tibi dudum uxorem, sibi nurum quaerebat, et huius consilia irrita facere, huius gaudia in maestitiam convertere non te pudebit?
    Si quid tibi humanitatis contigisset, in fata reiecta causa minus tenerum matris pectus vulnerasset, at si te in voluntarium exilium conieceris, si tam indulgentem matrem, tam tui amantem deserueris, alienigenisque nuptiis te implicaveris, quid aliud facies, quam ut illa in perpetuo dolore vivat, vel tua causa moriatur doloris impatientia? Quaerisne ergo a me, an matrem debeas occidere? hoc an te negabis facere, qui tam evidentem illi occasionem praebeas? Scis in parricidio non tantum auctorem puniri, sed et consultorem et conscium. An itaque illud vis, ut me in criminis tanti societatem, si tamen ulla in re turpi societas esse potest, pertrahas?
    Sed redibis in patriam cum illa. O! os impudens, tune sub patriae oculis, in conspectu propinquorum, in maternis Laribus, tanta insignitus nota, ne dicam infamia libidinis, stultitiae, impietatis, audebis apparere? Et mater scilicet iam expectat nurum pregrinam. Scis Comicum proverbium, uno animo omnes socrus oderunt nurus, et tu tales delitias ad maternas aedes deduces.
    O! quantam rixarum inimicitiarumque telam texis, quantum incommodorum pelagus ingrederis. Si fortuna esset tenuis, posses ex Aethiopia uxorem ducere, at cum parentum omne sit studium, ut amplum patrimonium liberis relinquant, et tua mater in lautissima re sit: an non merito indignetur, impium, ingratumque filium se peperisse? Habes avunculum apprime divitem, eundemque sine suis haeredibus, cuius ab intestato lege ad te veniet successio, credisne illi tuum factum placiturum, credisne illum testamentum scripturum, atque ad quosvis potius quam ad male morigerum nepotem patrimonium transmissurum?
    Omitto ista quae longum fuerit recensere, et quae ego non satis ipse intelligo. Hoc tantum rogo, ut ipse ad te redeas, rationemque propriam in consilium adhibeas, et seposito paulisper isto praecipiti, ne dicam insano, amoris affectu, vide quid agas, quantamque tragediam tibi praepares.
    Sapientis est non modo quod praesens est aspicere, sed meminisse quo tua prius consilia semper tendebant, et quod futurum est post mensem, post annum et duos, ubi te satietas amoris ceperit [Tekst: coeperit] ubi oculos mentis quos mihi amisisse modo videris, recuperabis.
    Concedo tibi magnum ingenium esse, sed tu vide sis, an te non paenitebit eorum, quae brevis voluptatis causa modo facere concupiscis. Vide autem, an non te levitatis merito accusem. Haec enimne est fides, quam mihi olim dedisti, cum iisdem studiis mutua aemulatione incumbebamus? Nondum vigesimum quintum complesti annum, et tam cito a Musis ad uxorem proripis? Memento quae una colloqui solemus, velle nos in hoc studiorum cursu ad trigesimum annum incumbere, velle nos insigni aliquo opere gloriam nobis constabilire, deinde vero in unum nidum nos conferre, ubi reliquum vitae iucunda perpetuaque consuetudine perageremus.
    Non convenit libris literisque cum liberis, Musis cum uxore, hanc abdicare debes, si illarum consortium vis retinere. Tene brevis voluptatis titillatio adeo commovebit, ut libellam repudii tam dulcibus vitae sociis remittas? Quo tibi novam inducas, dominam, tantamque [Grieks-]tôôn kakôôn ilíada[-Grieks] tibi arcessas? O admirabilem ingenii constantiam, nostra amicitia tot annis coaluit, et hanc tu extingui patieris, ut momentaneae libidini satisfacias, totamque vitam doleas?
    Non possum non in te desiderare aliam mentem, quamquam ne mentem quidem mihi habere videris, pristinam certe non habes, cuius si ulla adhuc in te esset scintilla, non te illis compedibus asstringi patereris, quae te ab matre, a patria, ab Viglio, quem tu olim amasti, separant. Anne te meae consuetudinis taedet, an tibi parum honesta nostra videbantur consilia? Si non taedet, si probas, quae olim constituimus, cur tu quaeso modo sententiam mutas, teque nuptiis implicas?
    Ubi? in Sabaudia? Credo hic te mihi de vetustate Augustae Taurinorum aliquid allegaturum, vel D. Margaritae nostri Principis amitae connubium in ea gente obiecturum. Non vitupero gentem, sit pulchra et dives uxor, sint magni affines, de istis nunc non disputo, de tua persona quaero, tuae aetati ea conditio non convenit, aliud expectabat patria, aliud volebat mater, alio nos tendebamus.
    Quae mihi deinceps occasio colendae tecum amicitiae? Quae voluptas absente semper eo quem amo? Quin si tu illic haerere decrevisti, delere te de animo debeo, cum ego dudum de tuo excidisse mihi videar, et cum non possim nisi cum dolore et fortunae tuae et amicitiae, qua numquam frui amplius potero, meminisse. Quid est cur me in vanum cruciem? Quantam tu, mi Carole, fortunam negligis? Nam si omnino animum ad rem uxoriam habeas, post aliquot annos, ubi literarum studium, in quo cum admiratione omnium tantum profecisti, feliciter absolveris, ubi in patriam redibis, quis te non generum illic expetat, ubi patris clarissimi, Equitis, Caesareique Consiliarii, de Flandria tua optime meriti, memoria adhuc recens est? Ubi tu fortunam habes in ea etiam regione, quae divitiarum nomine prima censetur, ultra vulgarem modum splendidam, ubi tot propinquorum, affiniumque opibus affluentium favore munitus esse poteris, ad haec omnia ubi tua doctrina meritum consequi pretium queat.
    Visne quaeso Scholasticus aliquis litterator fieri, et in pistrinum aliquod te dedere Taurini? Quid enim est quod illic expectes? Ubi tu nudus, destitutusque omni auxilio, nullum habebis nisi ex uxore solatium. Momentaneae sunt socrus blanditiae, affinibus cito putebis, et ut semel concludam, non putabam te tam stolidum, qui illud vel in deliberationem ponere audere, an uxorem illic oblatam debeas accipere, id est, an pro brevi laetitia sempiternam servitutem, ignominiam, matris, avanculi, propinquorumque omnium, immedicabilemque dolorem tibi sponte accersas.
    Alium quaere, si tibi adhuc adlubescat ista insania, qui tibi eius sit auctor. Viglius nunquam suadebit, nec committet, ut tuo in praesentia affectui obsequens, in posterum non sine diris imprecationibus tale consilium ei exprobres.
    Quin tu potius, si bene tibi consultum cupis, huc ad nos festina, atque in veterum te amicorum gremium recipe, quo istum amorem animo amoveas tuo. An non tu dudum spem nobis adventus tui fecisti?
    Cur ergo nos ludis? An putas hic tibi defore digna eruditione tua praemia? An nunquam cogitas, quam tibi fideles fimus, et quam benigne omnia nostra communicare soleamus? Hoc tibi dico: si in tempore advenisses, pulchre nos potuisse honore tuo, non sine luculento lucro, consulere. Omnes autem ex nostra natione te expectabant, teque omnibus officiis cumulare decreverant. Sed dum illic amores alis tuos, et nos in perfidiae suspicionem deducis, qui de te multa praedicantes, spemque adventus tui facientes, lusisse vel fefellisse illos videmur.
    Adhuc autem si veneris, aliqua spes superest. Henricus enim noster, cuius erga te studium et voluntatem non ignoras, Consiliarius est ab natione nostra creatus, isque multum tibi prodesse potest, si publice profiteri lubet, cumque de eo cum illo sum collocutus, fecit mihi plenissimam fidem, modo adveneris, centum se coronatos tibi impetraturum, idque, nisi effecerit, soluturum se affirmat, hoc et ex ipsius epistola cognosces. Privatim vero si operam aliquam impendere amicis studiosisque velis, non deereunt alteri centum.
    Quamobrem quaeso, mi Carole, abiice animum a nuptiis, atque huc te quam\break citissime confer. Hoc iterum atque iterum rogo, si tuam salutem, famam, si te ipsum, si Viglium amas.
    Rupilius noster est Venetiis, brevi ad nos rediturus. Ab Erasmo nonis huius mensis accepi litteras, is significat se nondum habuisse tabularium ut ad te rescriberet, mirarique quid illic veneris; si non veneris, curabo ut tibi Epithalamium scribat, sed non quale tu fortasse desideras.
    Haec volui, carisseme Carole, paucis respondere litteris tuis. Et cum habere me aliquid serii negotii Henrico significassem, suasit impulitque, ut ad te proprium nuntium mitterem, quo de tua voluntate certior fieret, nam alii sunt, qui eius gratiam studiose ambiunt, quos omnino repellet si tu certam adventus tui spem feceris.
    Quamquam desine nos deinceps spe inani lactare. Ipsum te fac videamus, si nos tecum salvos vis esse. Vale. 26. Augusti anno 1532. Patavii. [Hoynck geeft voor deze brief, Epist. 15, en de volgende, Epist. 16, de datum 1531. Maar dat jaar is onmogelijk, want Viglius kwam pas in november 1531 in Padua aan, zie het commentaar op de Nederlandse versie.]

1.6.2 Viglius schrijft aan Karel uit bezorgdheid over diens gezondheid, Padua 24 november 1532

Hoynck, Viglius, Epist. 16, blz. 44-45

Quando tandem, anime mi, diuturnam istam sollicitudinem mihi adimes? Quando te pristinae valetudini restitutum intelligam? Interea dum tu illic decumbis, ego hic vivus, valens, videns, lacrimis tantum non consumor. Testes mei affectus multos hic habeo, qui et commune malum una dolent, et suo dolore meum etiam exasperant. Hoc mihi crede, multas insomnes duxi noctes, tuae aegritudinis periculo perculsus, perterritusque.
    Quid tibi hic recitem querelas, quibus me exanimabam cum extrema de te mihi Schalengius nuntiabat. Sicne tam dulcis, fidelis, carae animae consortio vita mea privabitur? O! crudelis genie, cur me tam arcto vinculo amicitiae colligasti, si hoc tam cito abrumpere voluisti? Cur quos in vita socios esse iussisti, non sinis et fati esse participes?
    Haec dum ego continuis lamentationibus mecum repeto, ecce Renicus vivere te nuntiat. Minuit autem ille dolorem, non sustulit sollicitudinem, etenim cum manus adhuc officium non faciant, qui queam esse securus? Obtestor te per amicitiam\break nostram, habe valetudinis diligentem rationem, daque operam, ut istius mali prosperum videamus exitum, nisi nos perpetuo maerore vis conficere.
    Schalengio libros tuos tradidi, sic enim per Renicum iussisti. Non est nunc tempus, ut de consiliis tuis tecum litigem, quae quantum mihi placeant, vel potius displiceant, fatis declaravi. Utinam hic esses, ut quae cupio, coram tecum agerem. Cur mihi haec officia invidesti? Aegrotare te non volo, sed tamen si necesse est, ibi malim, ubi te queam mea opera et ope sublevare, adiuvare, amplexari.
    Iterum rogo etiam atque etiam cura ut valeas. Inprimis vero aninum confirma, cogita ea quae te oblectant, tristia ex animo eiice, tum vero cura, ut corpus moderata diaeta foveas. Si defungi hoc morbo poteris, salubrior postea aliquot annos vives, quod ut cito fiat Deum optimum Maximum enixe precor.
    Amici omnes recte valent, idemque tibi optant. Ubi intellexero te tibi restitutum, laetiora, et plura scribam.
    Bene vale animae plusquam dimidium meae. Patavii pridie Divae Catharinae 1532. [Hoynck geeft 1531, zie noot
1.6.1.]

1.6.3 Viglius schrijft een condoléance aan Karels broer Anton, Padua 27 december 1532

Hoynck, Viglius, Epist. 17, blz. 45-46

Consolerne te, an meas ipse lacrimas in tuum sinum effundam, Carissime Antoni, haud satis equidem scio. Iustissimus enim dolor mentem paene mihi ademit; nam qui mihi constare queam, parte ea animae meae amissa, qua ego mihil carius habui, nihil fidelius, nihil delectabilius, in hac vita sensi? Te testor, qui fratris animum cognitum habuisti, quam ille me amarit, ego vero illum vincere in eadem arena studui. Hoc credo nec illi ullum me cariorem fuisse, nec ullum mihi illo, excipio quorum natura nobis affectum ingenuit; quamquam ego fratris consanguinei mortem aequius fuissem laturus.
    Quantum autem mihi fuit iucundior ex vivente fructus, tanto vehementior est ex defuncti desiderio acerbitas. Et haec nos tantum benevolentiae mutuae proemia esse volebamus, conveneratque, firmata aetate et constituta utriusque fortuna, celebrem aliquando amicitiam nostram reddere, et inter carissima amicorum exempla nomina proferre.
    Tantum fructum, tantas spes, crudeles Parcae tam immature praesciderunt. Omitto quae ad me privatim pertinent. Quantum in eo Flandria amisit! Quae certe nullum impraesentiarum generosiorem fetum alebat. Quanta enim in illo indoles, quam\break dexterum ingenium! Quanta fecunditas, prudentia, gratia! Quae stili felicitas, quam exacta et sincera iuris scientia! Quod in tenebricosis legum aenigmatis erudiendis et elucidandis acumen! Et haec omnia in ea aetate, cui Praetor lapsae adhuc subvenire solet.
    Scio cum haec commemoro, lacrimas me tibi excitare: sed quid vis? Nec ipse haec sine suspiriis scribo. Utinam paruisset meo consilio, qui a fatali Taurino toties eum revocare sum conatus. Sic enim eum salvum adhuc victurum autumo (nisi omnia in fatis ponere volumus) sic et tuis rebus consuluisset, nec amicos in acerbissimum luctum coniecisset. Quod de animo ipsius a te alienato conquereris, non possum credere. Quin potius arbitror, praesagam mentem inde te voluisse deterrere, unde sibi malum impendebat. Cornelio subirascor qui de eius morte nihil ad me.
    Rogo, mi Antoni, ut quae commentatus est, quaeque annotavit, ea cures diligenter conservari, quo aliquando videamus una si quid erit quo ipsius memoriam conservemus. Cum Renicus apud eum esset, convalescere videbatur, nondum tamen valetudo ferebat, ut quicquam ad me scriberet. Tantum iubebat, ut libros cuidam Taurinensi Scholastico ad se curandos committerem, quod ex Florentii et aliorum amicorum consilio feci. Cuius me modo paenitet, vereor enim ne illo mortuo pereant, quamquam eos potes ab Cneiselio exigere, ad quem eos pervenisse arbitror.
    Velim etiam, mi Antoni, cures, ut epistolas quas diversis temporibus de variis ad eum rebus, de iocis, seriisque dedi, conquiras, nec in aliorum manus venire sinas, hoc enim mea valde interest.
    Vale, mi Antoni, et si quod de rebus ipsius habeas, fac me certiorem quaeso. Patavii, VI. Calendas Januarii 1532.

1.6.4 Secundus zou met Karel mee willen naar Italië, Mechelen herfst 1531

Secundus, Epist. I, 6
Ad Carolum Sucquetum

    Carole, quo nullos duce et auspice ferre labores,
        Nec renuam durae mortis inire vias;
    Alpinas quocum libeat contemnere valles,
        Quas nivis aeternae cana tegunt maria,
(5) Cum quo vicino peragrem loca torrida sole,
    Quaeque rigent longo non habitata gelu,
    Qua deserta manent nullis freta nota carinis,
        Terraque non ullo vomere secta iacet;
    Provida ni timidi remorentur verba parentis,
(10) Spernere quae pietas officiosa vetat;
    Falciferique senis grave rebus in omnibus astrum,
        Et deus, et series omnis iniqua poli.
    Tune igitur Latio felix versaberis orbe,
        Inter honoratos artificesque viros?
(15) Nos in barbaria virides socorditer annos
        Perdere cogemur? non ita fata velint!
    Quae satiata, reor, quod te fraudamur eunte,
        Deponent odium, nec mora longa manet:
    Ante dies multos vestigia cara sequemur,
(20) Tempora fortunae cum melioris erunt.
    Interea vivas, qua vivere sorte mereris,
        O animo semper sedem habiture meo;
    Agmina seu iubar hoc inter viventia cernam,
        Regna Deae Siculae seu tenebrosa colam.

1.6.5 Secundus had gehoord dat Karel gestorven was,
maar het blijkt niet waar te zijn, Bourges herfst 1532

Secundus, Epist. II, 4 Ad Carolum Sucquetum

Carole, quem nondum visum cogebar amare,
    Concordes venerans laudes ex orbe remoto,
    Quas tibi certatim coetus cumulabat eorum,
    Qui mediocre nihil, tantum sublimia norunt
(5) Tollere, non dociles quae sunt laudanda silere.
    Heu, quae longinquas advenit fama per oras,
    Fama nigrescentum plumarum tegmine pulla,
    Funereasque faces atramque ferens cupressum,
    Ora gerens centum lugubre sonantia carmen:
(10) Absorptum fatis, et proh dolor, exhalata
    Albinas Sucquetum anima solvisse pruinas;
    Ac iuvenile illud, dignum melioribus annis,
    Tellure in gelida tabescere corpus, at umbram
    Pallidulas ivisse vias, ubi creditus olim
(15) Portitor incanus cariosam volvere cumbam.
        Haec tota miserum funestae nuntia cladis
    Mente procelloso sic turbine deiecerunt,
    Ut vix crediderim simili iacuisse dolore
    Confusam Procnen, ficta cum in morte sororis
(20) Sumere barbarico iussa est lugubria regi.
    Quid facerem, dulci iam bis privatus amico?
    Ante quidem rapto, sed sic ut reddere posset
    Si qua dies votis nostris non lenta faveret;
    Nunc procul in longis iusso dormire tenebris,
(25) Unde negant oculos vigiles attollere quemquam.
    Quid quererer? tecum mens contumulata iacebat
    Et sine sole dies ibant, sine sidere noctes.
    Ah, quoties haerens in tristi carmine lingua
    Destituit dominum, conantem talia fari:
(30) ‘Tene ergo raptum a patria, caraque parente,
    Infelix iuvenis, primaevo in veris honore
    Fata peregrino voluerunt pulvere claudi?
    Tamque cito potuit mors illacrimabilis unca
    Falce tuos annos, et spes resecare tuorum?
(35) Hoc, hoc illud erat, quod cum te eduximus urbe,
    Qua sinuosa meant opulenti flumina Deli,
    Et procul incipiunt Scaldis sentiscere nomen,
    Migrantemque sumus loca per concessa secuti.
    Sic alacer, sic laetus eras, teque ire videri
(40) Ad connubia dicebas, laetosque hymenaeos;
    Et fortasse tuae metuebas omina mentis.
    Heu, nunc illa iacet legum numerosa sacrarum
    Cognitio, mensque illa novem devota Deabus;
    Et choreae et cantus, et quidquid amabile vitae est,
(45) In tabum tellure nigra depressa recumbunt!
    Et quorsum nunc cura? laborque vigil? totiesque
    Lux gravis? et toties nox defraudata sopore?
    Scilicet ut dicat multis e milibus unus:
    ‘Ah, curas, Sucquete, tuas, longosque labores
(50) Abstulit hora nocens, et inique mersit arena.
    Nempe nihil Divae potuerunt addere lucis,
    Qua fundunt liquido resides in vertice cantus.
    Fila severa cohors abrupit, terque tribus tres
    Praevaluere Deae. Nunc i, cole sacra Sororum,
(55) Sacra colens, quicumque cupis per inertia stagna
    Ad sedes avidas et regna tenacia mitti.
    Heu, fera saevities, et lex non aequa Deorum!
    Phoebus ad occasum flammas molitur ab ortu;
    Idem florentis iuvenili veris ab aevo
(60) Per rabidos aestus, et pomiferos autummos
    Provolat ad senium glaciale volubilis anni;
    Cum semel occepit arcu pallescere dextro,
    Laeva senescenti debentur cornua Lunae.
    At nobis miseris incerta stat orbita vitae,
(65) Et quoties iuvenile decus properata senectus
    Occupat, et medio flores languescere vere
    Cogit odoratos, opulentaque vota caducis
    Vellit ab arboribus, truncosque relinquit inanes,
    Arentes truncos, et edaci pabula flammae!‘
(70) Talia volventem, et tantum non talia fantem
    Vidit, et ora quater mutavit menstrua Phoebe;
    Solque unum caeli spatium complerat, et ignis
    Aegocerontaci gelidum peragraverat orbem:
    Cum tandem Ausoniis quidam delatus ab oris
(75) Me mihi restituit, lacrimosaque nuntia damnans:
    Sese oculis vidisse suis tua lumina dixit,
    Et tetigisse manus, vocem hausisse, nec ulla
    Narravit venisse tuis incommoda fatis.
    Haud aliter stupui, quam cum conspexit Orestem
(80) Viventum germana, cui funebria dudum
    Solverat, et tristes defleverat ossa per aras.
    Tunc mihi visus eras gelidis redivivus ab umbris
    Illicitas remeasse vias innabilis undae,
    Et tali iam nolebam caruisse dolore.
(85) Vive tuos annos, et sint tibi mollia fata,
    Inque tuam patriam tibi det fortuna reverti,
    Stipatum Musis et terris exsule Diva.
    Plectit odoratas tibi Flandria laeta corollas,
    Terra parens, cinctura comam redeuntis alumni.

1.6.6 Secundus rouwt om de dood van Karel, Bourges winter 1533

Secundus, Fun. 21

In obitum ornatissimi adolescentis Caroli Sucqueti, Flandri Jurisconsulti eximii, nenia

    Tristia defleram mendacis nuntia fati,
        Sucqueti miseram quae retulere necem.
    Idem veracis deflebo nuntia fati:
        Di facerent, labor hic vanus, ut ille, foret!
(5) Et nostras iterum damnaret fama querelas,
        Iret et in iustos irrita charta rogos!
    Sed nimium veris rumoribus omnia constant:
        Si qua venit toties fama, timenda venit.
    Dic puer, anne aliquis letum perscripsit acerbum?
(10) Et si aliquis, quisnam, dic, age, quoque modo.
    Littera lugubris Taurina venit ab urbe,
        Ah dolor! et fidae sunt quoque signa manus.
    Quisquis es, o vellem scriptor mendacior esses,
        Hoc melius, quam quod sic moreretur, erat.
(15) Sic moreretur amor Charitumque novemque Dearum,
        Astreae veteris sic moreretur amor;
    Iret et in cineres, tabumque liquesceret atrum,
        Quo nihil in vitam venit amabilius;
    Seu circumfusae sublimia iura catervae
(20) Dictaret, celsa conspicuus cathedra;
    Nobile seu caneret facili testudine carmen,
        Sive puellares duceret arte choros;
    Sive suos inter dulcis conviva sodales
        Mulceret variis fata propinqua modis.
(25) Ergo fatali lex haec rata stat decreto,
        Serviat ut nulli vita fugax domino;
    Sed modo praeripiat, quem vix concesserat, usum,
        Lenta modo effeto in corpore desideat;
    Sic vivunt homines, quos aegra senecta fatigat,
(30) Improba nec possunt per sua vota mori;
    Sic, Sucquete iaces, et dulci florida vere
        Membra superiecta nempe teguntur humo,
    Qualia, cum rigido pede conculcantur arantis,
        Lilia foedantur quo viguere solo.
(35) Nec frater muto persolvit iusta sepulcro,
        Nec soror effusas praesecuitque comas,
    Nec longe ante alios infelicissima mater
        Lenivit morbi taedia longa tui,
    Et cum supremae tetigit confinia metae,
(40) Ore suo vitam carpsit ab ore tuo,
    Luminaque occlusit longo damnata sopore,
        Et dixit morti: ‘cur mihi tarda venis?
    Tunc tempestive poteram migrare sub umbras,
        Carus adhuc natus cum mihi salvus erat.
(45) Ille suis manibus nostros clausisset ocellos,
        Rorasset lacrimis et mea busta suis,
    Mollibus et violis sparsisset triste feretrum,
        Dixisset cineri verba suprema meo.‘
    Talia non questa est genitrix in funere maesto,
(50) Multa sed his queritur nunc graviora tamen.
    Et vellet partus bona non sensisse beati,
        Et vellet nato iam caruisse diu,
    Et mallet caelebs, ut non foret orba, fuisse:
        Nam mala respectu sunt graviora boni.
(55) Te quoque credibile est opulentas, Flandria, glebas
        Resparsisse vagi fluctibus Oceani,
    Ut fleres longe venerandi funus alumni,
        Tollere qui poterat nomen in astra tuum.
    Mitte malas lacrimas, iam nunc tibi nomen ab illo,
(60) Flandria, pars melior qua patet orbis, habes;
    Tu modo, tu iuvenis vacuum compone sepulcrum,
        In patriam manes et revocato pios.
    At tumulo in viridi, quam vivo laeta parabas,
        Effundat castas laurus opaca comas;
(65) Taleque perpetua caeletur carmen in urna:
        ‘Colle sub hoc nullus membra sepultus habet.
    Hunc tibi vel tumulum posuit, Sucquete, vel aram,
        Carole, sat felix Flandria te genito.
    Gentibus Alpinis mortis concessit honorem:
(70) Quisquis es, in longis disce pericla viis.‘

1.7 Varia van Secundus
1.7.1 Verzonnen grafschrift op een zekere grijsaard Michiel in Mechelen

Secundus, Fun. 16

Epitaphium Michaelis cuiusdam senis ab se ficti.

    Quem cernis, numerosa unus de plebe Michael,
    Extremo in vico pueros elementa docebam:
    Insuper, aedilis complures pervigil annos
    Sacram Christiparae servabam Virginis aedem.
(5) Ignotam ignotus duxi sine crimine vitam,
    Dum prope tricenos ageret ter Cynthius orbes,
    Ignotus moriturus eram, sed noluit illud
    Quisquis erat plastes, nostri studiosus opinor,
    Qui vultus formam rari miratus, et ausus
(10) Tentare ignotam digitis renuentibus artem,
    Os, oculos, frontem, nasum, rugasque seniles,
    Assuetosque habitus, argilla duxit ab uda,
    Meque hic spectandum saeclo posuit venturo,
    Exemplum viridis bene portataeque senectae.
(15) At tu, qui transis, dic saltem: ‘molliter huius
    Ossa cubent, nullaque gravi tellure premantur.‘

1.7.2 Aan zijn dichtende zuster, de non Elisabeth in Delft

Ad Isabellam sororem, virginem sacram

Secundus, Epist. I, 5

    Salve, o feminei, soror, unica gloria sexus,
        Inferior nullis Isabella viris.
    Gaudia quanta mihi, quantum iniecere stuporem,
        Depicta articulis verba Latina tuis!
(5) Quam pia, quam lepida, et quam mellea, quamque venusta!
        Quam docta et cunctis illa polita modis!
    O quoties lecta illa mihi, quotiesque relecta,
        Nec satiare oculos nec potuere animum.
    Macte animo, similem nullam cui nostra tulerunt,
(10) Forte dabant olim saecula prisca pares.
    Credo, aequare suum poterat quae carmine patrem;
        Incluta Nasonis filia talis erat,
    Tullia talis erat, docto dilecta parenti,
        Talis erat Gracchos quae tulit illa duos.
(15) Sperare hac qualem licuisset ab arbore fructum,
        Ni tam non apta consita staret humo!

1.7.3 Secundus, een epigram oorspronkelijk op een schilderij
van een grafmonument voor Margaretha van Oostenrijk
in het Annunciatenklooster in Brugge, 1531

Secundus, Fun. 5

    Ergo nigra dies, et adest quoque flebilis hora,
    Femina dia, tibi? nec mors diademata curat?
    Ergo longa quies tibi iam properatur, et ista
    Lumina perpetuis claudet nox una tenebris?
(5) Nec pietas, nec sancta fides, nec nobile stemma,
    Belgica nec divos tellus miseranda movebit?
    Scilicet hoc fuerit tumidae monuere quod undae,
    Et terrae lacrimas suggesserit Amphitrite;
    Illa orbanda sua rectrice, orbanda parente,
(10) Iam nunc in riguos meditatur abire liquores.
    Parce piis lacrimis, tellus, et parce querelis,
    Nec mutari opta, quod stat fatalibus olim
    Ignibus impressum, nullis revocabile votis.

1.7.4 Secundus, een epigram oorspronkelijk op een schilderij
van een biddende Margaretha van Oostenrijk
in het Annunciatenklooster in Brugge, 1531

Secundus, Fun. 4

    Caesaribus proavis, et Caesare clara nepote,
    Margareta Austriaci sata semine Maxmiliani,
    Illa ego, quae miti rexi moderamine Belgas
    Et per femineas percusso foedere dextras
(5) Discordes populos tranquilla pace beavi,
    Hic fato depressa cubo; tellusque tenebit
    Nescio quid nostro de corpore pulveris atri.
    Lustra decem vitae Lachesis vix neverat, et mox
    Stamina Parca ferox fatalia rupit, iterque
(10) Ire per obscurum nulli remeabile iussit.
    At vos plebeio geniti de sanguine, quando
    Ferrea nec nobis didicerunt fata, nec ullis
    Parcere nominibus, patientius ite sub umbras.





Vervolg:
teksten bij hoofdstuk twee