Jacobus Zovitius: Ruth. Antwerpen, 1533.
Uitgegeven door dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden. Cenetonnnnnn — UB Gent
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.
[fol. A1r]
{ RUTH } AUTHORE IACOBO
ZOVITIO DRIESCHARO. ludi Hoochstratani hypodidascalo.
Zocitij Distichon ad invidium.
ANTVERPIAE APUD Michaelem Hillenium, in Rapo, Anno
M. D. XXXIII.
Cum gratia & privilegio.
LUDIONUM NOMENCLATURAE.
Noemi vetula.
Orpha. Ruth.}Viduae admodum iuvenculae.
Attabas.
Numenius.
Eudulus.
Lerna.
Philoponus.
Loedorus.
Boos.
Misobigamus.
Thaltybius.
Eutrapelus. Prodicus. Philopolites .}Quibus accedent septem seniores.
[fol. A5r]
PROLOGUS.
ET si sciam, Viri optimi, quˆm dignitas
Et tituli, & authoris, subinde frigido
Cuivis operi, quˆmplurimum addit gratiae,
Numquˆm tamen diffido, quin vel o pellulae
Nostrae huius hoc tam sordido titulo, mihi
Aliquantulum invidiae, licet non ambiam
Hanc, Scaenicae arti gratiae, quamvis nihil
Desideret. Vobis quidem, risus satis,
Quem plurimum cupitis, parabo non parum,
Quid, quaeso, ut obticeam interim de auctore, cum
Zelandi ob ignorantiam a quibuslibet
Male audiant, vocabulo Ruth, homunculis
Abiectius, contemptiusque est? namque ne
Isthoc laborent, mille se periculis
Obicere non verentur. ut vitent idem,
Quos non labores perferunt? per saxa, per
Mare cursitant, aestumque frigusque tolerant.
Praetereo nunc iniurias, sacrilegia,
Proscripti unculas, latrocinia. neque
Iniuria, quom ubique ab hoc, quo alienior
Mortalium quisque sit, eo suspicitur et
Extollitur mage. Tituli vocabulum
Quanto laboret odio, habetis optimi
Viri, modo quam nomini ingenium male
Conveniat, et quam sit Silenus, fixius
Si habueritis, percipite identidem precor.
Peregrina nostra isthaec Ruth est, poetico
Vestitu adornata, nova, confecta senio
Tamen. homini vestitus, et formam, et etiam
Famam parat, conciliat. Haec itaque nova
Est, digna cognitu, venusta auditu. Id et
Scire volo, quid desiderari posset in
Hac forma? at hac quantumvis occidua, Helene
Non cederet scio: absit huic dicto tamen
[Grieks]
Dicito, pudicitia? hercule
Si Caesaris Pompeia cum hac certasset, haud
Repudium passa solvisset arbitror.
Quid obsecro, Dos? aedepol mirum quam in hac
Re polleat prae ceteris mulierculis,
Et id quidem vera. nihil moveor super
Talentorum [(transcriber); sic: Talentulorum] multitudine. perit et
Hoc quicquid est dotis facillime. si enim
Tali fuissent praeditae uxores Neri,
Bene scio, numquam has sustulisset gratia
Dotis. Equidem opportunus adsum, et inclitus
[Grieks]
Siccine heus Neptuno aquam,
Apollini lumen? Statim se hic sistet in
Proscenio vobis. tum enim quam quodlibet
Potius ei competere nomen, quam quod dicitur,
Posset videbitis. Senes, quos vel tenet
Alterius uxoris cupido, huc repite:
Nisi cuculos cupitis, huc aures date,
Addiscituri quam ambietis coniugem.
Concurrite et iuvenes, qui ob imperitiam
Rerum, proci mehercle strenui, verissima
Pro dote falsam cupitis, ambitisque: quam
Stulte tamen, saepissime vestro malo
Docetis. Huc inquam, futuri callidi
Verissimae dotis, pedem conserte. Sed
Quid singulatim quosque quaeso huc advocem?
Cum neminem volumus ab hoc spectaculo
Excludier: linguis modo hic et auribus
Faveat, licet non perbenignis, attamen
Patulis. cum id haud secus atque nomen novimus,
Quin hic habebit forte quod quaerere alibi
posset, futurum neminem. nam Zoilo
Tacite quod invidere, Momo mordicus
Quod vellicare, candido auditori item
Aeque quod approbare posset, arbitror
Hic defuturum numquam. At auditor bone,
Si quisque in hac mellis medullam reperiet
Sibi, reliquum quidnam est? quam ut auribus obviis
Hanc scenicam actiunculam accipias. Modo
Id feceris, tyrunculis ad scenicos
De cetero ludos, mihi auctori quidem
Ad dictitandum animi addidisti plurimum.
PERIOCHA.
Socrus peregrina, peregrinas quum nurus
Haberet, orbantur maritis socrus, et
Nurus. Socrus studet reverti in patriam,
Una comitatur hanc, parentes negligens
Proprios, penates, atque cognatos. Suae haec
Socrus volens ire obviam indigentiae,
Spicas honeste honesta colligit, quibus
Socrus famem sedat. Deinde occurritur,
Quas unice flet, orbitati et
[Grieks]
Consilio ut usque valent senes. suadente nam
Socru, magistra fit metentium. Parit
Dein filium, unicum socrus solatium.
ACTUS PRIMI,
SCENA I.
Ruth.
Instabilis heu fati rotam esse mobilem,
Vel cuilibet per me licebit noscere.
Ego quae fui matrona quondam nobilis,
Opulentula et potens, ad haec beatula,
Praedita viro et gnatis duobus: at modo
Ignobilis, paupercula, impotens, adhaec
Misera, viro atque liberis orbata sum,
Pro summe Iuppiter, tibi pro ludon'est
Acheronticam hanc tam obruere donis dolii
Tui sinistri? siccine in mulierculam
Saevis tot incommoda? quibus quamvis foret
Vir Ianus alter, nec salutem quampiam
Reperire posset: nedum ego muliercula,
Tum consilii tum consulentis indiga,
Quam luctuosa et anxia infortunia.
Heu perpulit me a patria procul famis
Violentia, atque alimoniae ingens caritas.
Digressa et illinc sum admodum dives, viro
Pol optimo inter optimates [(transcriber); sic: opimates] praedita,
Quem mihi ferocia invidere diutius
Fata. exin utraque soboles hic coniuges
Ducunt, satis quidem probas. Demum utraque
Obit absque liberis. Decem annis hic moror
Aliena, pauperie laborans maxima.
Cum haud suppetit, quo farciam mihi indigum
Stomachum, labore nec mihi corradere
Valeo. sum anus namque impotens. nisi et meae
Nurus probissimae mihi ferrent opem,
Quid quaeso praeter restim huic reliquum foret?
Hae vero non tam beneficae semper mihi
Erunt, licet (quam sunt pio erga me animulo)
Semper futuras benevolas mihi, satis
Certo scio. nam nubiles sunt, et bonae
Formae quidem. communis atque est mos viris,
Aegre ut ferant, si digamae nimium colant
Socrus priores. ergo quid misellula
Agam, haud scio. saltem unica est mihi via
Salutis: haec si fallit mulierculam,
Illius in dubium scio vita veniet.
Age, conferam me in patriam quam ocissime,
In venero fortassis illic quempiam,
Qui vel mei miserebitur: namque audio
Famem esse profligatam. Ob hoc prae foribus hic
Volo desidere modo, usque donec redierint
Nurus. scio ut non ostiatim garriunt,
Re acta domum se conferent. Vah, commodum
Huc conferunt se. ubi dixero haec ipsis, scio
Numquam sinent. Sed quod statutum est in animo, id
Conficere quam primum arbitror consultius.
SCENA II.
Orpha. Ruth. Noemi.
Quis mea Ruth, est mortalium tam saxei
Pectusculi, quem acerbior Rhamnusiae
Euentus haud deiceret in luctum? Virum
Quem suspicabar, heu, mihi fore comitem
Perpetuum, et hic quam brevi, imo temporis
Vel punctulo subtractus est mihi. O fera et
Saeva Atropos, sic unice carum mihi,
Quid? imo charius quam ego ipsa sum mihi,
Divellere a me scilicet tibi libuit?
Quot sunt, diem connubii ulnis obviis
Laetum manentes alterum? istos negligis,
Respuis inofficiosa. ubi pessima volunt,
Non vis: ubi nolunt, venis ultro. atque item
Ubi copula est hac luce carior, invida
Saevis: ubi vero est tenebris tristior
Cymmeriis, male blanda blandiris. Mea
Ruth, nunc piget vivere. utinam in materculae
Licuisset oppetiisse nixu infantulae.
RV. Siste lacrimas. Quid adiumenti conferunt
Hae lacrimae infortunio? Mortalis is
Fuit. OR. Ruth, o, fuerit licet mortalis is,
Quoties tamen virum imaginor carissimum,
Pol tum penes me non sum ego. Quid femina
Est sine viro? RV. Quid femina inquis sine viro?
Quam stultula es. Tune peteres viro alteri
Nubere, ubi tam probum habueris? Pol, ita me Hymen,
Etsi ordinis iam patricii viro forem
Nuptura, crede, potius ipsa mihi necem
Asciscerem, quam nuberem: sic me viri
Demortui astrinxit sibi gratissimus
Amor. viri mortem aequius ferrem aedepol,
Colloquia si minime negarentur mihi.
Sed id est quod excutit mihi saepe lacrimas.
OR. Imo alia me excruciant magis. RV. Nempe generis
Interitus. id doleo etiam. OR. Imo alia. R. Alia?
Quae? dicito. OR. Curis domus, Ruth, anxia est.
Vir fuit, is intercepit. Et si quando erat
Epulandum apud nostratium non infimos,
Tamquam umbra eum comitabatur officiosa: Sic
Mihi videbar inter optimas quidem
Non infima. at neglecta iam, et satis anxia,
Contineo me domi. RV. Et quidem satius puto.
Sibi femina placente nihil est stultius.
Denique probae est mulierculae, domesticam
Curare rem, minime studere epulis. Ea'
Ne te Orpha sollicitant [(transcriber); sic: sollicitant] ? OR. Adhuc quid est: sed id
Est religio eloqui. RV. Hancce religiosulam [(transcriber); sic: relligiosulam] ,
Quam similis es tui. Tibi ista male anxiae
Relinquo. ego saltem mihi salubria
Colloquia denegari: id inquam unum fleo,
Quam casta, et heu, qui sancta erant. Dicere solet,
Unum suos colere Deum, quique omnia
Creaverat, leges adhaec dederat suis
Autographas. OR. Sanctas. RV. Eas si quipiam
Servaverint, olympico fruerentur hi
Elysio. Et ad suos mihi dedit fidem
Nos demigraturos, fames ubi suos
Destituerat. Quam eius fui cupida, Deus
Pol ille noverit. OR. Et ego eius quoque fui
Usque cupidissima, sed viro comite. NO. Audio
Illas loqui haud scio suis quid de viris.
RV. Si, sed aliquis peccasset in leges datas,
Perpetuus illi poena tartarus foret.
OR. Quam Theseas hic porrigat lapsis manus,
Quamque facilis sit aditus iisdem ad hunc, ubi
Deliquerint quicquam, meus tandem addidit.
NO. Loquuntur audio de suorum coniugum
Confabulati unculis. Mihi mora
Quaevis odio est. Huc huc adeste filiae.
OR. Socrus vocat nos. RV. Ipsa ubi est? OR. Hem respice.
RV. Tun hic eras mater? Quid hic iam desides?
NO. Exspecto vos. RV. Prae foribus? NO. Hic nisi domus
Dium sit. RV. Absit. quid rei est tibi in animo?
Ut quae soles cochleae instar assidue domi
Latitare, nunc prae foribus hic modo sedeas?
OR. Sane id ego demiror quidem. RV. atque ego aedepol
NO. Egressa sum actura hic periculum, num anus
Iter animo acceptum queam conficere. RV. Iter?
OR. Iter? RV. Quod acceptum iter ais? NO. Habetis ex
Me, nos adactas huc famis saevitia.
RV. En mater hic nulla est ciborum caritas.
OR. Imo omnium est hic magna vilitas. NO. Satis
Experta, novi. Interloqui sed sistite.
Comitata coniuge et duobus liberis,
Coniunx obit. Ducunt deinde in coniuges
Vos: id mihi displicuit, ut quod maxime
Mihi placuit. OR. Dii boni, beatulas
Nos dicerem, si essent adhuc superstites.
NO. Ambo moriuntur absque liberis, ita
De genere nostro actum est, quod unice fleo.
RV. Sic, mater, erat in fatis. Quisnam potest
Contra renitentia reniti fata? NO. Pol
Belle, renituntur mihi fata oppido.
Ego quae fui quondam Habraamo ditior,
Sum inops modo. Et nobilis: at o quid modo minus?
Comitata, sed sola modo. RV. Mater conqueri
Cessa: nec es pauper, nec ignobilis, et haud
Sola es. Putas te pauperem, horribilis ubi
Fortuna subtraxerit id a te quod suum est?
Nos e matris alvo nudae in hunc mundum sumus
Ingressae, et haec fovet suis nos reculis.
Iam si manum retrahere huic libeat, agas
Tum gratias, velut usa alius reculis.
Porro alterum hulcus quod animo tuo dolet,
Papula est. Ais te ignobilem? OR. Arbitraris hanc
Nostra ex domo nobis adesse mater? Haec
Aut ex Stoa, aut Academia Platonica
Prodit, quae ita in numerato habet philosophiae
Dogmata. RV. Si ego tibi lapides (mater) loquor,
Hic comprimam me. NO, Tun mihi lapides? pol ex
Animo loquor, meras mihi loqueris rosas.
Perge obsecro. RV. Quod vero ais te ignobilem,
Mihi videntur fabulae. Haud holosericae,
Aut florulentae, mater, aut id vestium
Genus, aliquam indicat esse nobilem: neque
Anteambulonibus, aut pedisequis [(transcriber); sic: pedissequis] quidem
Stipata, sit vocanda nobilis. sed haec,
Quam nobilem generosa virtus efficit.
Cuius fuisti absque dubio usque sedula
Cultrix. NO. Deus qui cuncta novit, noverit.
Pulchre quidem tu philosophata es. ceterum
Quod sola sim, non quit negari. RV. Sola tu?
Mane parum. OR. Num solitudo nos premit? RV.
Quid at hesperus serus vehat, nescis. meus
Mihi tamen dixit maritus saepius,
Futurum id, ut numerosiores vel habeat
Deserta proles, atque quae viro nupta est.
Forsan et habebis qui excitabit indolem
Ex te, aut tuis: mutasse te ut fateberis
Feliciter. NO. Quid dicis, ex me? nihil quidem:
Sed ex meis sperare possum quidpiam.
Certum est ob hoc iam, filiae, ingredi: ut ocius
Mihi parem viaticum, quo utar ego in hoc
Itinere. quando adire patriam mihi est
In animo, et hinc migrare. RV. Mater siccine
Nos deseres? NO. Sententia est mea. RV. Pol ego
Comitabor hanc quoquo iverit, cum illa quidem
Vel ad suos proficisar. OR. Atque ego sequar.
ACTUS SECUNDUS.
Attabas. Numenius.
Pro summe Iuppiter, haud scio quidem de me
Quid fiet, omnes coriolae [(transcriber); sic: choriolae] meae latrant:
Et lippiunt fauces mihi fame. Eheu me,
Qui mihi color? quae habitudo corporis quondam
Fuit? modo at squalidus sum, et aeger, et sentus,
Et id mea culpa quidem. Paternam rem
Namque abligurivi impigre alea et vino
Chio. NV. Hicine [(transcriber); sic: Hiccine] est heus Attabas, loci, nec non
Nostri ordinis? certe ipsus est. Quid hic narrat
De Chio et alea? num is exulat mecum
Patria, quod hunc regione in hac modo cerno?
Crede. Et num is omnem rem alea abligurivit,
Chium quod incusat? ita suspicor. Sed cur
Virum alloqui, atque interrogare rem cesso?
Heus Attaba. AT. Hem quis nominat me? NV. Ego.
AT. Quis tu es?
NV. Numenius, tuus hercle amicus. AT. Hem noster?
NV. Sic est. AT. Qui ego te conspicor, mihi enarra,
Hoc in loco? NV. Me? AT. Te inquam. NV. Id ordine efferam
Tibi: sed ea lege, ut et item mihi narres,
Qui huc veneris. AT. Recipio me illud acturum
Tibi. differor quamvis fame, attamen scire id
Desidero. NV. Fame hem? viatici quaeso
Nihil tibi est? AT. Idne monogrammica haec pulchre
Tibi arguit facies? viatici quicquid
Erat, id iter prodegit. Ast libet scire:
Sed Asianus ne esto. NV. Ero Lacon. Nosti
Quare exulem patria: ergo ubi reliqui exul
Patriam, Corinthum adnauigavi, onustus re
Ampla. ast ubi appuli, ilico haud scio sane
Qui occurrere, et rogare, quid novi adferrem.
Sed penitius post quam videre me, noscunt quid
Vener. Officiose adest probus quidam,
Ut rebar, exquirens, petesseremne ipse
Probus, probum hospitium, annui? Probus tum ille
Duxit me in hospitium, aedepol videbatur
Primitus honestum. Intrantem ubi viderunt me
Famuli, exhibent sellam mihi, assido. numquid
Libeat mihi? rogare. prandium dixi
Pontificium volo. oboediunt statim, sternunt
Et lectulos. decumbitur. papae, quos non
Hic apparatus? dubium erat quidem. AT. Ah Come,
Quam iniquus es. si esset mihi modo panis
Aterrimus, faterere me lupum. NV. Mox te
Iuvero. AT. Mihi exigua mora annus est hercle. NV.
Mox dixero. accubuere homunciones hic
Mecum hercle festivissimi, potabamus
Hilariter. mox de Planesio hic, alter
De Thaide occipiunt loqui. AT. Disertos hos
Fecundus effecit calix. NV. Tenes. Quidam
Mihi tacenti, Heus nulla Naevia, aut Thais
Est tibi? ego, Nulla, inquam. sed unica est Lais,
Hunc quae Corinthum allexit. ille tum. Magno
Meret. Hic ego: Pecuniae satis, detur
Modo potiri. ostendi et ocius zonam
Aere tumidam. Hanc ubi videre, dicebant,
Num Laidem petis? Peto. ilico fertur
Per servulum. Iunonia advenit, secum
Trahens decem pedisequas [(transcriber); sic: pedissequas] . AT,. Num erat forma?
NV. Forma? hercle praetulisset hanc Alexander
Veneri. ego saxeus videndo femellam
Sedi. Salutatis quibuslibet, nostro
Lateri statim se adiunxit, haud scio quare:
Puto me advenam credebat unicum forte.
[Grieks]
assedisse me, hercle iurassem.
In facie et in lingua gerebat haec ipsam
Venerem. Misellulus ego Bacchus, haud Mavors,
Venerem ambiti [(transcriber); sic: ambii] hanc: noctem precabar insanus.
Respondit, Heus noctem meridie? adsit nox,
At interim Veneris amica gustemus.
Nam absque Cerer et Baccho Venus iacet. Vera
Per Herculem inquis, ego. eia Bacchus et munda
Detur Ceres. qui exoluet, est modo praesens.
Vah Bacchus et Ceres? datur cibus talis
Hic capite damnatis, ait. Miser rursus,
Quicquid tibi Lais lubet, licet, dixi.
Bromia ades huc, inquit, per optime nosti
Vinum palatulo meo unicum nectar:
Ferto amphorarum par. AT. Tot, Iris haec, villi
Sola ebibit? NV. Mane Tu Edusa, quam primum
Ambrosiam stomacho meo pares velim. (hercle ad
AT Morigerae erant? N. Monosyllabae. A. Probe me
Perniciem erant instructae. NV. Erant? mane, nondum
Omnem rem habes. Editur, potatur, et tandem
Chorea ducitur. tibicinum princeps
Aderat. is Hedymeles erat, mea sane
Sententia. AT. Hercle longus es. NV. Molestus tu:
Iam fecero. Estur et potatur, ut dixi.
Ubi nox adest, ad calculum vocantur tum
Omnia, minae consumptae erant ibi plus quam
Novendecim. AT. Novendecim? die et uno?
Vah, satrapes quamvis fuisset illius
Amator, haud potuisset hos tamen sumptus
Sufferre. NV. Sumptus hos? mane parum, audi id quod
Plus est. Domum se quisque proripit, praeter
Laida, suis cum ancillulis. Precari tum
Coepi miser noctem. inquit illa, Tun credis
Posse precibus te id consequi? nihil sane
Agis. Quid, inquam, precibus? optime exolam [(transcriber); sic: exoluam] :
Atque etiam ita, ut dicas bene esse tecum actum.
Ne sic quidem, numerato mille drachmas (si
Te admitto) Caelozonae, ait, meae. AT. Invisum
Propudiolum. Hem
[Grieks]
tua haec Venus certe est.
At qui se habebat zona? NV. zona? belle. Hanc tum
Ancillulae in lecto locant, ego et ducor
Apud hanc. Papae, vitam deorum adeptum me
Putabam. iniqua lux adest: adest quaedam
Placide rogans, num Laidi placet quicquam?
Odiosa Lais, ait, ubi moraris? te ex
Agitet Venus. vel prandii appetit tempus.
Nondum, inquio. Facessito, parato mox
Ut vestiar, dixit. aliae statim adcurrunt,
Hanc vestiunt, abeunt, citus sequor. Rursus
Ientaculum paratur elegans, lautum,
Indulsimus genio beatuli. Sed quid
Multis? ago hanc vitam pecunia salva.
At perdita, nusquam ipsa Lais, ancillae et
Nusquam, imo fracta est tessera. AT. Obsecro dicas,
Quid commodi tu consequutus es tandem,
Ex Laidis forma? NV. Rogas? quid ex Cires
Comites Ulyssis? AT. Haud scio. NV. Id tibi dicam.
Hunc reddidit leonem, et alterum vulpem.
AT. Aut es leo, aut vulpes? NV Ego et leo et vulpes
Sum. quid? cum enim vi extorqueo a viatore
Pecuniam, dic, num probe tibi functus
Munere leonis videor? et cum ubique omnes
Circumvenire proditoria fraude
Conor, quid heus? num rite dicor et vulpes?
AT. Sed num satis tuto quidem? NV. Quid, hem tuto?
Quam sit superstitiosus iste, non nosti,
Populus. Hic unum credere in Deum se, inquit,
Qui vult, reseruetur sibi in malos poena.
Potius enim (credito) manus in ignem, quam in
Latrunculum aut furem inicerent. AT. Inauditum
Genus hominum. At qui huc veneris, scio nondum.
NV. Faxo scies. Forte ut fit, incidit sermo
Inter epulas, zona valente, diversis
Super hominum ritibus et institutis. Haud
Sine omnium ritibus et institutis. Haud
Adduxit in medium, animo meo insculpsi,
Mecum arbitrans: Vacua crumenula, id certum
Mihi erit asylum. Factum opinioni mox
Respondit. AT. Hic ne my quidem huius audivit,
Regionis ignarus etiam est. pudor namque
Hunc reddidit patriae exulem. Haud potest dici
Quam gaudeam, me repperisse te longe
A patria. Numeni eris mihi praesens
Deus, famem sedare si velis, qua nunc
Crucior Saguntina. Nv. Id rogas? meum quicquid
Est, id tuum esse existimato. AT. Fac detur.
NV. Sequitor. Mane, quem video? AT. Quid tibi cum istoc?
NV. Cum isthoc ais? per Herculem, haud secus
tales
Quam Corycaeus subsequor, tum et observo.
Namque cruciarer eripi bolum nostris
E faucibus. AT. Certe ex meis bolum impune
Auferret haud quisquam, scio. Bolus gaza
Mihi Persica esset, valeat ille. Narrabo
Mox tibi meum infortunium. NV. Lucrum nobis
Huberrimum spirabit hinc, scio: quaeso
Lateamus hic paucillulum. AT. Fames atque
Sitis nihil super lucro moventur: quin
Vel panis atri frusto, et undulae haustu quam
Minimo [(transcriber); sic: Mimimo] , Midae regno hercle cederem. NV. Numquam id
Faceres scio, si Soebidas fores. Hem audi.
SCENA II.
Eudulus.
Iussit me herus rebus relictis omnibus
Prodire rus, et qui se habent agrariae
Res visere. illuc prodii. video alios
Cribra cula, atque alios cylindros, et alios
Messorias falces parare. Quisque pro
Se operatus est sedulo ut aceruarent diu
Fruges petitas. Haec ubi video, inquio
Mecum, Quam inique comparatum est, ut qui egent
Minus, laborent magis, et otiosulos
Suis alant laboribus. namque agricolae hi
Non sibi, at heris serunt, metunt. nam victitant
Olusculo et sero atque lacte: cum interim
Heri impigre obsonant, potant, unguenta olent.
Quid hoc malum infelicitatis est? nisi, ut
Credo, hos ferundis miseriis natos. At haec
Dum ego reputo, imprudens reliqui villam heri:
Id sentiens, rursum revertor. Ast ubi
Illuc redi, conspicor herilem villicum
Nil agere. coepi mecum ego cogitare, Ehem
Si rite quid factum expetis, mandes huic,
Qui ceteris operantibus latet domi
Securus. hiccine villicus frugi est? virum
Adii, rogo, num se otii pudeat? Qui ita?
Ille. rogo, Num vides alios rei dare
Operam? inquit ille, omnia parata esse, et nihil
Desiderari hic absque coadiutoribus.
Quantum queo, conicio me mox in pedes,
Isthaec hero renuntiaturus. At ubi
Inveniam herum nescio, domi, an apud forum.
Sed estne hic ipsus de quo agebam? et certe is est,
Nescio quid hic ambulet. adibo, et alloquar.
SCENA III.
Attabas. Boos. Numenius. Eudulus.
Numquam hercle amico amicus es tu. NV. St, tace,
Quaeso morare paululum, te contine,
Fortassis obicietur hic ovis lupo.
EV. Salve here. BO. Mihi quis herus? adesne Eudule mi?
Frugi es, probo negotium capessere,
Atque expedire id ocius. EV. Sic est. BO. Sed heus,
Qui res agrariae se habent? dicito, satin
Salvae? EV. Satin? maxime here. BO. Laetor. Quomodo
Fruges se habent interrogo, et quid villicus,
Messoribus num eget? EV. Rogas, fruges? Here
Quondam hos agros fuisse nudos frugibus,
Modo si videres, diceres. BO. Id arguit
Fames decennalis. EV. Here, et ante istos decem
Annos. BO. Potest credi? EV. Nihil magis. BO. Deus
Bone, quam benignus es in tuos male meritos.
AT. Illud vide silicernium, beneficium
Cereris suo asscribit Deo. NV. St, ne audiant.
BO. Demessione num etiam egent? EV. Num egent rogas?
Iamdudum et aream, quid dico aream? imo iam
Omnia parata, villici otium arguit.
BO. Quid otium? num somnium illud otio
Torpet modo? EV. Non, coadiutores sed manet.
BO. Coadiutores? indicasset id tibi
Per servulum, si villicus frugi esset. At
Scis quid volo? EV. Si dixeris, sciam. BO. Volo
Cras strenuos operarios conduxeris,
Qui arcere noctivagos latrunculos queant.
EV. Fiet. Here numquid aliud? BO. Hoc curato. EV. Iam
Curatum erit. BO. Villico renuntiato, te
Diluculo summo adfuturum. EV. Illuc eo,
NV. Nunc faxo edes, modo sequitor me. Agant
Quidquid velint, mihi messis huius cedet haud
Exigua portio tamen. Sequeris? AT. Libens.
NV. Foemellulae. AT. Foemellulis nihil boli est.
SCENA IIII.
Noemi. Orpha. Ruth.
POl non anilem credo fabulam esse, sed
Oraculum Mosaicum, quod inquiunt,
Quemuis viatorem bonam partem itineris
Fecisse, si porta sit egressus. nam ego
Egressa vix anilibus pedibus domo,
Videro mihi absolvisse iam medium iter, et
Adhuc pedes mihi pruriunt, fugamque item
Ardent. ita et vivit Deus, si non putem
Alas mihi esse, aut Mercuri talaria
Vestri. Nam ego quamvis sum anus, veruntamen
Mercede vel promptissima, non cederem
Vestro aedepol Ladae, aut Doloni, aut Herculi,
In itinere hoc faciendo. et ignoro quidem
Qui hoc fit. mihi namque si allo esset iter, haud
Testudinem praeverterer. Credo haud secus,
Quam aliquis equus non bene satur: quo si tibi est
Certum uspiam pergere, opus est bene stimules
Calcaribus: sed ubi reverteris domum,
Freno indigebis tum. OR. Paterni quam soli
Auida est socrus. RV. Mater, solum omne patria
Est forti, ut aequor piscibus. NO. Sed immemor
Sui ut sit, haud sinit tamen cuivis sua
Patria. domum quaeso revertimini. RV. Domum,
Mater? OR. Domum dicis? RV. Nihil faciam minus.
Quin ad tuos pergam simul tecum. OR. Atque ego.
NO. Quid mecum? RV. Ita est, tecum. NO. Ad meos? RV. Imo ad tuos.
NO. Absit rogo, ut vestros relinquentes deos,
Iurare velletis mei in leges Dei:
Quae quam graves sint, nostis. RV. Hem graves? NO. Graves.
RV. Stipendium at dulcissimum est. NO. Non ambigo,
Sed apostatae a vestris vocabimini. RV. A in hem?
Apostatae? nihil minus sumus. Iam enim,
Si vera fas sit eloqui, re apostatae
Sumus. cum enim sint hi dei, si dii tamen
Sint nominandi scilicet, manuum hominum
Opuscula: insuper os habentes, nec loqui
Posse: et oculos, nec cernere: atque aures, neque
Audire: quid magis sumus quam apostatae,
Hos si deos coluerimus? OR. Per pol eadem
Audivimus meo ex viro. RV. EX meo omnia
Haec habeo. Ceterum, Deus bone, quantula
Et o quam inaudita in suos beneficia
Mihi retulit collata vestro et a Deo.
Pol sic ubi haec verissima esse credidi,
Cupida hinc migrare et advolare illuc, fui.
OR. Fuit mihi idem animus quidem semper. NO. Fide
Bona, nihil vos commovent cognatuli?
RV. Tu mihi pater, tu mater. haud ullus est
Cognatulus praeter tuos. NO. Sed facilius
Hic consequemini viros, cum filiae
Estis bonae, bonis item prognatae. at id
Quod aucupantur huius aetatis proci,
Dotem puto ingentem, parum est. nihil sed est
Quod conquerantur ceteris de dotibus
Naturae, adultae cum estis, et formosulae.
RV. Me suspicaris velle nubere viro
Unquam alteri, quam praeter ex te mihi datum?
Id absit a me. NO. Ineptin' hem? num ex me virum?
Nonagenaria pareret tibi virum?
Ridiculum id est. Esto tamen, puellulus
Gignendus esset (nugae) ab hac iuvencula
Nonagenaria: sterilis certe, prius
Quam masculesceret puer, foret utraque.
Morare. OR. Pol, nil verius. NO. Consultius
Est vos redire in genus vestrum fere
Nullum: sepultum semper optatis, quod et
Bene stabile, aeternumque forsitan foret.
OR. Credito mihi, non dimoverer a tuo
Latere, nisi istud me moveret. RV. Hau, quae ais?
Tun dimoveberis? NO. Rogo, comitare tu.
RV. Te? NO. Illam. OR. Aedepol mater (ita me omnes oderint
Dii) redirem, sin id urgeret. Vale
Itaque diu mater. NO. Vale et tu filia.
Det tibi Deus concordiam cum coniuge,
Quem sortitura es. RV. Siccine abscedis? OR. Vides.
NO. Tu sequere eam, ut coeptum queam conficere iter.
RV. Sequererne ego? ne unum quidem latum pedem abs
Te dimovebor, quin futura sum comes
Tibi, vel ad imos aedepol manes. NO. Procul
Avertat id Deus optimus maximus. RV. Ita est
Tamen. N. Ais ad superos. R. Mihi placet. NO. Si sic tua
Sententia est. cum fabulando trivimus
Tempus, adeundo resarciamus id ocius.
RV. I prae, sequor. saltem impera, et factum puta.
ACTUS TERTIUS.
Lerna.
NEmo aedepol me astutior, vel cautior
Nemo est meo in quaestu. Oenopolas quoslibet,
Primarios etiam, ego respuo femina
Prae me. Scio si transuehi accidat
Potentiorem heroa, et heroida etiam,
Divertit hic potens ad oenopolia
Frequentia, et iuxta forum posita, ut potens
Sic scilicet videatur et quibuslibet,
Famulitia hinc sollicita sunt ob istius
Adventum. Item postquam parata mensa sit
Sybaritica, aut etiam apparatu Persico
Pulchre apparata, tum potens mensae assidet
Solus, aliis astantibus: de quolibet
Hic apparatu paululum gustat. proin
Idem apparatus ob feruntur ceteris,
Tum servulis. Papae, quam avidi cibi hi
Sunt? namque Betylum vorarent: purpura
Voraciores, credo. Sic superest nihil,
Quo servuli et ancillulae famulitio
Lassi, queant stomachum latrantem reddere
Placidum. Insuper cum ad calculum sint singula
Vocitanda, vix caupo audet officio suo
Fungi, imo praefinito vix audet loqui.
Quicquid datur, saepe accipit: vultu quidem
Hilari, animo sed non satis placido. Itaque
Conducitur magno domus, similiter et
Famuli. Quid huic? nonne nimium debitum, ilico
Pro fugium habet certissimam comitem? mihi
Quidem videtur: et omnium experientia
Rerum magistra, docuit id quam plurimos.
Ego quidem his astutior: domunculam
Pecunia emi mediocri pone moenia.
Quid mihi rei isthoc cum foro est, quod cum meo
Questu usque dissidet? Nihil quidem, quia
Hi qui videri non volunt, primum obtinent
Locum mea in domo. nam ab his mihi aedepol
Pecuniae non minima portio venit.
Ipsi si enim deverterent alio, meus
Frigeret omnino mihi quaestus. Sed id
Ne fiat, artes mille sunt notae mihi.
Bona pars meorum sunt iuvenculi, patrum
Qui sunt sub imperio: eidem modo quaeritant
Hospitia clancularia, ignorantibus
Parentibus possint suo pro ingeniolo
Vivere. Etiam sunt mihi aliquot puellulae,
Formae quidem non mediocris, vicinae: eas
Accerso, ubi veniunt mei, per pol probae,
Istos, uti in nassam bene illectos tenent,
Et nostrae inauctorant scholae. Et si quando non
Supersit illis aes, fides negatur haud
Ipsis: ea lege attamen, redeant brevi
Pecunia praesente. vel si adhuc deest,
Quicquid queant subripere clam parentibus,
Id adferant. sic neque Ceres, neque caro huic
Unquam deest, cum clanculum hanc ex horreis,
Isthanc item ex tinis ferunt furaciter.
Sed quid mea unde? modo habeam, gratum est lucrum.
Denique malorum omne genus ad me non secus
Confluit, uti ad Lernam Atticam omne sordium.
Quare in ditum merito est meum nomen mihi.
Ditescere at qui vult, opust a quolibet
Accipiat ulnis obviis lucrum, nihil
Curans de honesto. Quid mihi, si appellitent
Subinde me Lenam? parum est discriminis,
Num Lerna vel Lena vocor. At plaudo mihi,
Postquam meus quaestus calet: quem mihi bene
Stabilem peto, et perpetuum. Is aedepol modo
Recte se habet. nam sunt mihi hospites duo
Boni vana vellem: scilicet quod patria
Ipsi exulant, et per latrocinia, etiam
Furta, in animo esse hic victitare. At stultulae
Magni aestimo id? tales si enim propellerem,
Excluderem, edepol [(transcriber); sic: oedepol] mihi res colum
Ilico rediret. Quod quidem aiunt adfore
Genium Temesseum, in diem istud est. Neque
Haec tractitet secum in animo, ditescere
Qui vult. Sed hem? num video eos? certe quidem.
Transcurso opust hinc ad forum ocius mihi,
Deinde ad macellum, obsonii ut quid comparem.
Pol, polyphagos hos dixerim vere: usque enim,
Quid edet, rogant. Siccine moror? lingua ubi agitur,
Victoria est mulierculis certissima.
Nam lingua ubi soluta sit, nescit modum
Silentii ullum. Sed ego ne loquacula
Videar eis, forum adeo quam citissime.
SCAENA II.
Attabas. Numenius.
MOdo hercle non ad clepsydras paratus sum
Confabulari: pomeridianum sed
Tempusculum hoc transigere fabulis totum
Libet, et quidem illis continentibus. NV. Sane
Ne continens sis metuo. AT. Vah, calet lingua:
Neque bos, foret quamvis Batavus, haud linguam
Tamen coerceret. NV. Quid? Attaba hem, tu quae
Tibi, nemini. heus audin? cave. Nam henas, nosti,
Repetita fit chilias. AT. Tun arbitraris me
Quidquam? id mihi relligio maxima esset. Scin
Casus meos enucleare, tamquam rem
Sacram? tibi libet. NV. Agito id. AT. Parentes hic
Aiunt nihil magis salute gnatorum
Desiderate. Sed meos magis credo
Sitisse perniciem meam (impium quamvis
Sentire talia de parentibus sit) quam
Salutem. NV. At heus, credi id potest? Parentes num
Sunt uspiam in tantum improbi, improbum optarent
Qui filium? haud credo quidem. AT. Prius rem ipsam
Audito, tum dicas id. Hercle vix quinque
Decembribus nato, mihi exhibet gnato
Pecuniam matercula haec. nuces mercor,
Lusurus his cum aequalibus mihi. verum
Iaciendo in orcam, mihi perit statim grumus
Nucum omnis. Hic puer revertor ad matrem,
Exigo pecuniam. dat ipsa quamplurimum.
Itidem facit plus milis. Nuces vero
Ubi reliqueram, atque traderer cuidam
Probo magistro, allexit haud scio quanam
Re, stulta matercula puellulum invitum,
Ut salices capesseret iugum gnatus
Scholasticum. Puero placet, duce et matre
Adeo magistrum primitus mihi blandum.
Postea ubi me panaria laborare
Temulentia videt, suum probe munus
Facit, vel Orbilio ferocior quovis.
Non ausus id matri referre, compulsus
Feci meum officium: et quidem probe. Namque
Ne quidpiam manare posset ad pravum
Hunc plagosum, sedulo hercle cavi, dum
Illud rescitum iri arbitrabar. At quando
Id clam putabam fore, redibam ego rursus
Impigre ad ingenium. Hic ubi modum vero
Nullum facit, puer hic satis superque audax,
Matrem rogabat: si superstitem vellet
Me gnatulum, retineat a schola saltem.
NV. Sed quid animi mater tum habebat? AT. Hem mater?
Ultro patrem accessit, aliquid suo gnato
Indulgeat modo obsecrans, et hunc saltem
Puerum sinat vivere sua voluntate.
Nam non necesse habes tuo marite, inquit,
Agitare pro imperio omnia. Ipse tum durus
Coepit preces retundere ipsius. Tandem
Vero improbis orationibus victus,
Gerito ipsam curam filii, inquit. utrum aut hic
Salvus sit, aut perditus, ad hunc nihil spectat,
Curato tu. NV. Quaenam Attaba haec fuit Gello? et
Hicine [(transcriber); sic: Hiccine] pater? qualis fenestra aperta hic tum
Fuit tibi ad nequitiam? AT. Id exitus multum
Miser probavit. liberum tum enim factum est
Mihi, meam inclinare quolibet mentem,
Quia exulabat natibus severus tum
Orbilius. hinc cum aequalibus meis, buxo
Certare, globis, atque item pila coepi,
Quaeque animus affectabat exsequebar. NV. Num
Et parvus invisere soles suburras? AT. Non,
Quia illud aetas vetuit. Ex ephebis sed
Postquam exii, penitius huius inquam tum
Ingeniolum scisses. Quid huic fuit cura
Tunc unica, experientia doceri, quid
Aut senio ferret lucrosus, aut quidnam
Damnosa raderet canicula. NV. At numi
Ande? AT. Unde ais? mater pecuniae plusquam
Satis administrabat, patre inscio. NV. Numquid
Pater rescivit postea? AT. Nihil quidquam.
Imo si aliquid subinde is, connivebat. NV. Vah,
Nimia
[Grieks]
parentis. Omnino
Exuere sic patris animum, patrem? AT. Illud, sed
Sero modo conqueror. uterque tum mortem
Moritur parens, haeres relinquor ex asse
Solus, nihil relinquo in aedibus, nec vas,
Nec vestimentum, imo nec ollulam, quin mox
Corrado quaelibet. Deinde servos et
Ancillulas produco, vendo. mercede
Inscribo item aedes [(transcriber); sic: aedeis] , talenta congessi
Plusquam viginti. NV. Vah, tot aeris uni ne
Homunculo suffecit? obsecro qui iste
Tibi periit tantus pecuniae coetus?
AT. Id audies. Moritur parens uterque, ut mox
Dixi: et quidem exspectatus. Attalo me tum
Opulentiorem credidi. NV. Mihi Plutus
Sane fuisses. AT. Nortiae arbitrabar vel
Me gnatulum, cui nullus esset aequalis,
Cuique omne liberum foret. NV. Papae, mira et
Prava arrogantia divitum. sed enarra
Quaeso, unde tam subita opulentulo evenit
Tibi metamorphosis, beatior Croeso ut
Euaseris iam Irus? AT. Scies, modo posses
Tacere. provocare in aleam audebam
Tum quosuis, imo sorte maxima quavis
Apposita. ego solus monarcha regnabam,
Tanta potens pecunia, nec audebat
Quisquam aleae certamen aggredi mecum,
Vel provocatus. ceterum advenit quidam,
Nescio quis. NV. Isne erat opulentior te, vel
Potentior? AT. Nescio quidem, ast eundem me
Potentiorem vel fuisse, monstravit
Rei exitus. Paratus hic erat mecum
Sortem aleae experirier. Fuit nobis
Praescripta lex, ut quisque senionem vel
Coum iacit, tum alter talentulum ponet.
Qui vero chium vel caniculam mittit,
Idem talentum poneret. sed is qui tum
Venerem iacit, bene cumulatum acervum idem
Tolleret. utrique lex placet. rem adimus, non
Auibus bonis. NV. Malis? AT. Monarcha nummatus
[Grieks]
illinc abeo. NV. Ain Attaba? et zona et
Re perdita? AT. omni. NV. Ex gnatulo privignus est factus.
AT. Verus. NV. Sed id merito quidem tuo. scisti
Namque Venerem non convenire cum uxore
Summi Iovis. Iunonius, potens, stans pro
Iunone, quando eras monarcha, vellesne
Venerem tibi propitiam? Iniquum id est hercle,
Beneficium exoptare ab hac, cui numquam
Benefeceris. contrariae imo cuius tu
Parti faves. AT. Riden' Numeni in hac re tum
Misera, tum iniqua? NV. Iniqua ais? manet mente
Alta repostum odium hercle iniquae in Aeneam
Iunonis. AT. Haud aequum facis, dolentem qui
Rides amicum: credidi dolorem esse
Communem amicis. NV. Doleo maxime, sed nos
E poculo laetor bibisse eodem. nam
Iniuria Veneris uterque rem nostram
Haud paenitendam amisimus. Mala arbitror
Communia esse mitiora. Sed quod sors
Fert, animo id Attaba feramus aequo. In re
Enim mala, iuvat animus bonus multum. AT. Huic
Credis animi quid deesse? Si hercle ferveret
Militia, haud facerem pili quidem. Sed nunc
Ex Attaba fiam Irides miser, dum sim
Laboris inscius. NV. Ecce me: se qui si huius
Dogmata voles, numquam Irides eris faxo.
AT. Ego, si modo posses, nihil recusabo
Laboris, efficiendo quicquid obtrudes.
Famelicus namque peteret vel e flamma
Cibum. NV. Viden nostram? AT. Quam, heram? NV.
Ipsam. AT. Ain? quidnam
Operatur? NV. Ostia ambit, ut solet. AT. Num ergo
Loquax? NV. Loquacissima. Negotium si illi
Sit ad forum, saepe annus est priusquam illinc
Redeat. AT. Ita est. NV. Hinc audiamus haec secum
Quid garriet. Desint si huic quibus narret,
Quicquid animo gerit, experire, num longo
Sermone id aut lapidibus, aut luto dicet.
SCENA III.
Lerna.
HA ha, hae mihi iam nunc quidem ex animo libet
Ridere, cum video omnia ex animi mei
Sententia succedere. Haud credo deos,
Etiam si id intime velint, posse alicui
Magis esse propitios. cui quaeso citius,
Aut etiam abundantius opes obtrudere
Possent, quam huic modo faciunt? Pol nemini.
Sustineo sola familiam lautissimam,
Et id quidem paruo meo quaestu. Attamen
Carissimam annonam fuisse nemini
Latet. Quid at modo faciam? ditissima
Fiam brevi est necesse. Nam baculo licet
Pecuniam propellere optarem, haud secus
Atque inquiunt Graecos famem solere, pol
Minime valerem. Annona nam vilissima est.
Hodie ubi deveni in forum, concurrere
Cupediarii, coqui, cetarii [(transcriber); sic: caetarii] :
Offerre non, sed potius obtrudere mihi
Merces videbantur. Papae, quam subita mox
Mutatio rerum, ex inaudita cibi
Penuria, per maximam ecce copiam.
Obsonii tantum emi ego, quod vel novem
Hospitibus esset satis, ut arbitror, tribus
Argenteis. Hinc mihi lucrum est uberrimum.
Causabor annonam esse caram, id arguet
Mecum prior rerum indigentia. At pol mei
Flocci facient id hospites. non sunt enim
Ut
[Grieks]
hi, qui vel ob minimum obolum
Tragicas cierent, alteri parui Hercule,
Turbas. Mei tum liberales, tum boni
Homunciones sunt. qui enim nos calculum
Facimus, placet. Quidquid deinde asscribimus
Pro eduliis, haud displicet. Demum aedepol
Creta mihi sulcata est: ita et subinde ubi
Incaluerint potu, duae a me lineae
Ducuntur una. hi calculo facto nihil
Obmurmurant, imo, satis faciunt probe.
Tales ego blandiloqua blandis attraho
Semper mihi verbis. meus qui tum potest
Iacere quaestus? imo quid vel obstaret,
Quin ego opulentula ero brevi? At monet
Tempus, me ut hinc iam conferam ocius domum.
Struxisse dudum namque oportuit toros.
SCENA IIII.
Attabas. Numenius.
TRivenefica hinc siccine abiit? capin Numeni, quid
Inepta garriit? NV. Per optime, at dixin
Hoc fore? AT. Mea sententia quidem nobis
Mutandus esset mox locus. NV. Locum dicis?
Stulte sapis, tutius ubi pararemus
Nobis asylum nescio. AT. Sed hercle isthaec
Vel satrapen exenteraret. NV. Id credo
Quidem. Sed audistine saepe, quod partum
Sit male, male id rursum subinde dilabi?
Dignum iam habet patella operculum. AT. Quid tun
Numeni habes vel male pecuniam partam?
NV. Nonne id tibi dixi, me huic rei totis
Incumbere hic nervis, quo
[Grieks]
privem
Non segniter pecunia viatores.
Mecum edere si velis, animust ut hos viatores
Non segniter spolies pecunia et vita.
AT. Vita? satin sanus es? NV. Opinor occisos
Mordere non posse. AT. Au, modo scio quorsum
Tendas: nec hic me defuisse tentabis.
NV. Probo. Ceterum si quidpiam quit auferri
Domino inscio, audin? auferes id impune?
AT. Nescio. NV. Scies, vel a me abi. AT. Virum dices.
NV. Scis quid velim modo facias? AT. Id autem quid
Est dicito NV. Non te illius puto ignarum,
Quod servulo silicernium suo iniunxit.
AT. Numen quod et Cereris suo Deo asscripsit?
NV. Recte tenes. Demessione facta, audin?
Hic moris est habere in ipso agro aequatam
Satis aream, in qua ventilant suas fruges.
AT. Ab acere scilicet. NV. Tenes. in hac condunt
Frumenta temporis aliquantulum, donec
Sit in acero sum, quicquid ex agris illuc
Potuere congerere. AT. Scio. sed heus, quid me
Vis facere? NV. Dicam. fortis es, deinde aptus
Praecipue ad hanc rem quam paro, ibis illuc tum
Videns, ne convasare quid queas noctu.
At. Hem. scisne quid vel de latrunculis noctu
Ab area arcendis loquutus hic sit? NV. Phy
Stolide, putasne hos posse deprimi somno?
AT. Scio. At loci inscius sum ego, atque ob id furto
Inidoneus. NV. Docebo te locum, et furti
Modum. Tu huic dabis operam rei, ipse autem
Dabo interim alteri periculi multum
Maioris, ut qui exercitatior, nec non
Loci et modi mage conscius. AT. Placet, dexter
Mercurius adsit modo. sed. N. He tibi aute. AT. quid?
NV. Mercurius intervenit. A. Ain? NV. Vide. AT. Nu est is
Silicernii servus? NV. Tenes, facessamus
Hinc. Nam ut diei tempus est, morari nos
Credo hospitam, ut quae lectulos modo stravit.
SCENA. V.
Eudulus.
NAe stultus est, qui se manus credit Dei
Effugere posse pedibus humanis: licet
Accipitre sit pernicior, longae hercle sunt
Dei manus, nec non inevitabiles.
Expertus id sum hodie. Ego namque rure cum
Reverterer: video duas mulierculas
Ante praeeuntes, cupidus has dinoscere,
Praeeuntibus quantum queo, insto, consequor,
Saluto, cognosco resalutantes: erat
Nostras Noemi cum nuru, ut dixit, sua,
Hanc de Elimelech rogo, mortuum cum filiis
Dixit. Quid et sic sola nudaque veniat,
Interrogo. flens tale responsum dedit:
Egressa sum plena, vacuam iam me Deus
Reducit. Illius hercle fortunae oppido
Modo miseret me ut quae solet numerarier
Inter opulentulas, modo pauperrima
Redeat. Hero haec cur cesso nuntiare? nam
Fortasse paupertatulae huius obviam
Ibit. Tamen vereor ne conspiraverit
Tenacibus pecunia Plutis: quibus
Quanto est pecuniae magis, tanto hercle sunt
Attentiores ad rem. Egenus atque si
Quicquam poposcerit, audit ilico male
Ab eisdem. herum tamen meum illis imparem
Spero. Monet tempus, domum ut me hinc conferam,
Ne si hic diutius modo subsisterem,
Cum advesperascit, forte post festum adforem.
ACTUS QUARTUS.
Eudulus.
Multa hercle adhuc nox est meis oculis, idem
Et solitudo huius fori arguit. Solet
Enim die crepusculo frequentibus
Forum scatere operariis: nullum modo
Video. Quid hem? ni ambigua lunae lux sit, aut
Ni aedituus indocte, ut solet, modo rexerit
Horologium, vix tertia est. Ego dum nimis
Hero obsecundare studeo, multum meam
Defraudo naturam. Quid hic modo faciam.
Ignoro. Obambulare liberum est mihi hic
Ad satietatem usque. Si operarios enim
Manere, uti certum est, volo, discedere e
Foro haud licet. Sed heus, Noemin et nurum?
Quas tamen ob hesternam profecti unculam
Scio defatigatas fuisse oppido. Equidem
Ita est, adibo interrogans quonam velit.
SCENA II.
Noemi. Ruth. Eudulus.
Nemini ego plura acerba suspicor homini
Unquam accidisse, quam mihi mulierculae
Oblata sunt. heu me miserrimam, hanccine
Non licuit una cum viro atque filiis
Posuisse vitam? hacine [(transcriber); sic: haccine] ego causa tantum eram
Cupida revertendi in solum natale? cui
O quanto erat praestabilius, gentium ubivis
Vitam agere, quam huc redire, et hanc penuriam
Pati. Etiam et in patria datur stabulare sub
Dio. Num id est itineris exhausti, Deus
Bone, praemium? rogito inopis te nunc mei
Miserescat. RV. Obsecro bono mater animo
Sis. Satius aedepol fuisset, arbitror,
Huc non migrasse. Sed tamen quando hic sumus,
Quaeque obferuntur, perferamus ea animo
Aequo. EV. Noemi hem. NO. Me Noemi nominas?
Pol, falso id est nomen mihi inditum. Quis es?
Ho tune es Eudulus? EV. Tenes: quo tenditis?
NO. Sane haud scio quo tendimus, ferme ubi sumus
Ignoro, tanta me aegritudo oppressit. EV. Hem
Quid aegritudo? quaenam ea est? NO. Dicam tibi,
Intrasse me nosti die hesterna oppidum.
EV. Crepusculo nostis, scio. NO. Vacuam quidem. EV. Id
Dolui etiam. RV. Fortunae id inconstantiae
Asscribito. NO. Siccine fuit Rhamnusiae
Pro ludo, huic vetulae novercari, ut etiam
Ne obolum reliquerit, unde restim emat? equidem
Haec iam mihi foret expetenda maxime,
Si hominis nihil superesse post mortem, citra
Putidum cadaver crederem. EV. Quaeso bona
Verba. neque fortunae imputes: cum quicquid est
Tibi, credito, infortunii, id tibi a Deo
Penitus profectum sit, etiam ne dixeris
Tibi esse eundem iniurium: quia forte vel
Maiora de illo merita es. RV. Hem, tun' hanc, bone
Vir, in Deum peccasse diceres? NO. Volo,
Commeruimus malum: attamen dignum hisce vel
Iniuriis numquam. EV. Deus novit. NO. Quid hem
Vetula aliquid committeret, quamobrem fame
Periret? EV. Id numquam sinent cognatuli.
NO. Pauperculis cognatus est nullus. nam heri
Dum veni in urbem, quia pecuniae nihil
Mihi erat, adibam alicuius aedes misera, quem
Mihi suspicabar esse vel primarium.
Pepuli fores graviter quidem. BV. Scio veterem
Ob familiaritatem id egisti. NO. Tenes.
Mox prodit hospes, me rogans quidnam velim.
Tibi loqui, dico. fores aperit, rogat
Quae sim. Ego, Noemi. Quae Noemi inquit. Quasi
Non noveris, dixi. sobrinus tu mihi es.
Cognata non est nomine hoc mihi, quod sciam:
Respondit. Ev. Hunc forte ob diutinam arbitror
Absentiam, nomen tuum praeterierat.
NO. Quid si apud Hyperboreos talentum rem decem
Mortua reliquissem, anne vir bonus ille me
Bene nosceret? Sane, et quidem memoriter
Meam usque progeniem, ab avo atque atavo ordine
Bene numerans. EV. Bona verba quaeso. NO. Imo mala
Potius. E. Noemi perge narrare. NO. Quid opust
Verbis? meos homini missellula aperio
Casus. EV. Ut evidentiora scilicet
Indicia noscendi te haberet. NO. Id tenes.
EV. Quid deinde? NO. Quid deinde quaeris Ista dum
Oratione satis quidem longa eloquor,
concludo, nil pecuniae mihi esse. EV. Quid?
Nihil obtulit? NO. Nihil. E. Nec hospitio excipit?
NO. Imo nec agnoscit. Die sed crastino
Nos latius confabulaturos, mihi
Promittit, hac dere. EV. Interim hospitio cares.
NO. Quia egens, relicta misera sum ignoratur heu
Nomen, ego negligor. Vide quianam facit
[Grieks]
omnibus molesta. EV. Ubi hac nocte stabulum
Nacta es? NO. Ubi? sub dio. EV. Deus bone quanta et o
Quam paenitenda incurrit humanum genus
Si vixerit diu. NO. Atque si cognatus id
Egit, quid acturos putas alios? RV. Bono
Mater animo sis. hunc dolorem ponito.
Ego cellulam parabo conductitiam
Nobis. NO. Sed unde victum, et hospitii quis hem
Ius solvet? RV. Ipsa nendo, noctes et dies
Operamque dando, nos alam ambas. NO. Quaestus is
Eriget modo: nec possis hinc corradere
Ius filia hospitii. EV. Aedepol nimis anxia es,
Haec consulit bene. eius exsequitor, rogo,
Consilium. RV. Ita interea aliquid fiet scio.
NO. Id aliquid est nihil. Sed ut res postulat,
Faciendum est tamen. EV. Probo hercle, commodum
Operarii huc se conferunt. Vos agite rem
Vestram, his necesse est ut loquar. Habebitis
Me semper hercule, id quod unum valeo ego,
Cum lingua, tum mente vobis benevolum.
Valete. NO. Tu quoque valeas. Ruth, quid agimus?
RV. Quicquid tibi lubet, mihi mater placet.
NO. Obambulemus oppidum. RV. Non abnuo:
Nil aeque, ut otium, mihi cum sit odio.
SCENA III.
Eudulus. Philoponus. Loedorus.
Mulierculae huius per Iovem infortunium,
Vel lacrimas extunderet silici. Vide
Quam occidua sint bona quae homines tam avide ambiunt,
Desiderant. PH. Eudule salveto, quid haec
Frons tetricae vult sibi? quid? domin' recte omnia?
E. Ita quod sciam. P. Sed hem, quid est quod lacrimas
Etiam excutit tibi? E. Elimelech uxor. P. Quid haec?
Num Elimeelch reversus est? E. Quam vellem. L. Ob id
Tu lacrimaris, sin minus diu valeat? EV. Valet,
Numqui hercle posthac male habiturus. PH. Obsecro
Te Eudule, quidnam aegri in animo tibi sit? rogo
Ne animum meum diutius suspendito.
LOE. Idem obscro. EV. Vidistis has mulierculas?
P. Mox in foro? vidi. LOE. Atque ego. E. Noemi erat,
Altera nurus. PH. Cuius? EV. Noemi. PH. Elimelech
Cum filiis aderatne? EV. Dixit mortuos
Esse. LOE. Idne fles? quodsi adforent iuvenes, seni
Iniuriae nihil ortum. EV. Ain? LOE. Si Caspius
Vixisset, inclusus, fame confectus is
Dudum fuisset. EV. Riden heus? LOE. Nequa qui: is est
Mos Caspiis, sexagenarios fame
Conficere, scilicet. imo erat genitus, ut et
Moreretur. EV. Id nullus negat. Sed alia res
Est. PH. Explica obsecro. EV. Eius uxor rediit huc.
LOE. Plures idem efficient scio. EV. At tali hercule
Fortuna, ut eius te recusares fore
Rivalem. LOE. Ob id misera arbitror. EV. Miserrima:
Nam neque obolus, restim quo emat, superest ei.
PHI. Non dicis id. EV. Nihil magis. PHI. Mutatio
Tantan Deus bone rebus insit? quam male
Fortuna saevis, lubrica et vaga. Ne obolum
Reliquum esse, tantum habuisse? LOE. Tali miseriae
Nil miserius dici potest. PHI. Sed obsecro
Te Eudule, qui illi periit substantiae
Tam magna portio? EV. Deus novit. PHI. Neque id
Retulit tibi EV. Id quod retulit, narrabitur
Tibi postea. Prius volo rem agere meam,
Verba mihi ne lucrifaciam. Dicite mihi,
O perarier vos velle falces arguunt,
Vultisne heri demetere fruges? quantum enim
Quisquam suis operariis dederit, is et
Vobis dabit. PH. Iamdudum id optabamus, ut
Qui scivimus nobis ab ipso opellulae
Solatium promptissimum esse. LOE. Tun bone
Vir, opellulam vocitas? PHI. Labor non est labor,
Mercedem ubi recipis. EV. Probe dicitis. Agite
Adeamus agrum: hic vos labore, ego fabulis
Tempusculi molestiam triverimus. PH. Id
Nobis placet. Sed num puellulae tibi.
Frugem ut? EV. Scio, sunt, video herum. Quam ocissime
Abeamus hinc. LOE. Is non potest videre nos,
Quum non habet vitreos ocellulos. EV. Male
Dicax, num herum rides? PH. ingenium hominis
Est hercle. EV. Loedorus, papae, ingenium audio
Cum nomine optime quadrat. PH. Rem ipsam tenes.
SCENA IIII.
Boos.
Fidem quis in servo, obsecro, unquam quaereret?
Num rara avis servus fidelis? Quis hominum
Id diffiteretur? Fidelem isthunc meum
Dico esse, si quisquam alius. Ad quaevis quidem
Negotia expedienda non ineptus est.
Credo, suae non parceret vitae, modo
Posset mihi prodesse: tantum abest ut ab
Hoc luderer dolis. apud me est hercule
Illi fides tanta, ut etiam si posset, haud
Me falleret credam. Quid eius praedicem
Laudes? Mihi est et nomine et re Eudulus, hic
Sane mihi est monosyllabus. Nam iniunxeram
Illi de hesterna, ut operarios modo
Conduceret laboriosos. obsecro
Quam is habuit id curae? Mihi, ne forsitan
Oppressus alto somno is, id minus bene
Curasset, hercle cura somno inimica non
Defuerat. Experrectus hunc voco, volens
Hominem excitare. at ille nil contra, insolens
Quidem id facit, mecum inquio. Ipse aliquantulum
Iratus e lecto prosilio, et ad
Cubiculum eius pulsitans graviter fores
Prorepo, nec quemquam audio, cubile item
Cerno vacuum. Quietior recipio me in
Lectum ocius, mecum inquiens, eiusmodi
Servos nequaquam esse minimum decus aedium,
Ego semiplena luce ubi resplenduit
Sol, vestibus me vestio, atque huc ad forum
Venio: nec hic video virum. De eo hos viros,
Nisi ruri enim scirem esse, percontarer. At
Certum est mihi illuc ire, sacrificium ubi
Diluculare sit absolutum, id in animo est.
SCENA V.
Numenius. Attabas.
Modo Attaba audin? ipsa res manus poscit.
AT. Qui sic? NV. Rogas? eane excidere quae dudum
Dixi tibi? AT. Quae nam? NV. Hercle dixerim Lethem
Te verius, quam hominem. Seni aream? AT. ah, tamquam
Nomen meum. NV. Nunc demum opus tua exprompta est
Astutia. AT. Hercle exprompta bellule, namque hac
Mea periere talenta. Sed virum dices,
Modo mihi significes locum et modum. N. Laudo,
Portam hanc bi turritam viden? AT. Nisi credas
Oculos mihi deesse. NV. Ea exeunda est a
Cena tibi. AT. Villam haud scio. NV. Mane, postqui
Exieris hanc, aedificio eleganti aedem
Exstructam ad hanc manum videbis, illaec est.
AT. Iturne eo per publicam viam? NV. Itur. Sed
Exorbitabis tu sciens. AT. Scio. Nempe
Privata res quia geritur, via utendum est
Privata. N. Ita st. AT. Quid si aream insciens tum non
Invenero? NV. Invenias facillime faxo,
Graminea, quam diximus, ubi via haec esse
Desinit, habet semitam frequentem ab utraque
Manu, una ducit ad aream, aut aedeis,
Altera sinistra, hac sursum ab aedibus tendit,
Hac facito iter. AT. Tun me iubes aberrare
Ab aedibus, quum pone eas tamen praeda
Deliteat? NV. Haud scis quo velim. prius totam
Rem audi. Via isthaec te in nemus culum ducet
Villae obiacens, latitabis usque in hoc, donec
Tempus aliud poposcerit. AT. Scio donec
Operarios somno obrutos putem. NV. Recte.
Descendito tum per nemus, domum versus,
Ibi area est propter, tu in hac tibi iniunctam
Rem denique efficito. AT. Sed haud scio, quonam id
Fiet modo. NV. Faxo scies. Solet talis
Res aggredi a primatibus viris huius
Sectae, priusquam inimica lux propinquaret.
Ego id volo a te ante mediam aggredi noctem.
AT. Proflare toto pectore arbitraris tum
Operarios somnum? NV. Tu eos negas esse
Homines? Die non segniter laborare, et
Noctu excubare, suspicaris humanum
Id esse? AT. Quid si officii id, alteri cuidam
Acheronticus commiserit? NV. Quid et si nun
Caelum ruat? Veruntamen suus cuique
Est villulae
[Grieks]
tibi est is obiecta
Placandus offula, periculi forte
Ne quid latrando tibi parare posset. Tum
Vero. AT. Hem tibi. NV. Quid? laudo. cetera ex me mox
Scies. AT. Placet, modo Laverna conatus
Iuverit meos. NV. Iuverit, scio, modo audax sis.
SCENA VI.
Noemi. Ruth.
Profecto vere dicitur, spem fomitem
Laboris esse. haec deambulatio licet
Parum laboriosa, quam me anum male
Affecit: aedepol mihi profectio
Hesterna ludus, non labor visa est: prae ut haec
Hodierna, qua quid mihi laboriosius
Esse potuit nescio. RV. Ita ais mater? Satin
Sana? stadio tu comparas passum? NO. Mihi
Spes, filia, alas addidit tum. Hanc vero ubi
Viderimus esse vanam, et alas et animum
Abiecimus. RV. Non vana: quin habeas agrum
Incolumem adhuc. NO. Pol neutiquam degenerem: is est
Neglectus aeque ut domina: glaream, haud agrum
Dicas: decem annis vomerem non passus est.
RV. Attamen ubi voles, ab hoc pecuniae
Aliquantulum abrades. NO. Parum id quidem est. RV. Parum
Habere praestat, quam nil tamen. Aureum
Numisma, quantumvis etiam exile, esset et
Mendico opes Pactolicae. Ipsa vero, ubi
Vir ille dixit esse nil quod conqueri
Posset Noemi, agrum quum habet, qui vel suae
Iniurias penuriae propellere
Potest: statim exilui animo. Atque (ut dicitur)
Me provolutam ad Miluios videbar. id
Et tacita mecum agens, Bene actum est, salva res
Est: ego laboribus, et ager proventibus,
Salvae sumus. NV. Proventus ille erit admodum
Parvus. RV. Pusillitati ego eius obviam
Ibo, laborando, imo iam certum est mihi,
Nisi secus imperitaveris, prodire rus,
Atque sicubi nacta fuero philo pauperis
Domini agrum, ibidem colligam spicas. NO. Probo,
Nam messis hordeacea est. Et sane ego
Congrediar. RV. Id pol non sinam. Tu quae soles
Hic patricia esse, aetatis occiduae etiam,
Modo praeter aequum et praeter aetatem tuam
Corraderes spicas? opus negotii haud
Parui. sinam? nihil minus facies. Sed hinc
Te conferes intro, atque pones (si sapis)
Isthanc tuam aegritudinem. Nimium es enim
Sollicita [(transcriber); sic: Sollicita] de victu. Deo relinquito hanc
Curam: ipse enim qui cuncta pascit, non sinet
Suos fame extrema perire. NO. Ego facile
Hanc de annuis mitto. Si huic Maalion,
Vel Chloelion parvulus in aula luderet,
Nil aegritudinis esset amplius. RV. Omnium
Rerum arbiter Deus, si id ex re censeat
Tua esse, et invitae puellum obtrudet. NO. Id
Verum esse quis negat? RV. Interim aegritudinem
Istam evome ex animo tamen. ne te, obsecro,
Mater mea excrucia. Futuri enim exitum
Deus in sua unius manu tenet. NO. Aedepol
Ruth quanta quanta es, ipsa consolatio es.
Age age tuis parebo dictis, quae mihi
Omnem dolorem adimunt. RV. Pol optime facis,
Patienter hunc feras. Dabit Deus huic quoque
Finem. NO. Facillime feram. RV. Recte. Est enim
Cuivis dolori remedium patientia.
SCENA VII.
Attabas.
Quam saevit irata Nemesis. vah opulentule.
En pro pecuniaria zona, hunc habes
Modo sacculum. Rerum vicissitudinem
Quaeso vide. Si haec hercle praescisses, scio
Non tua talentula tam habuisses vilia.
Stultus malo accepto sapis. Sed quid egomet
Me concoquo, exedo, in animo voluens miser,
Partum alea infami malum? Satius quidem
Puto, si quid aegritudinis sit in animo,
Penitus id evellere. Quid in felicius
Enim, quam in ipsis pectoris penetralibus
Gestare veros inferos? Quique inferi
Horribiliores mente conscia sibi? At
Dignus profecto sum odio ego, cum muliebri
Isthac loquacitate. Nostra ex re foret,
Obire iussa Numenii potius, viri
Per Herculem vaferrimi. Iussit is, ut a
Cena oppido exirem, aucupandi gratia,
Casses enim hos mihi dedit, queis non parum a
Silicernii surripuero frugibus, et id
Hac nocte, si modo mihi Laverna sit
Propitia. Nunc vero exeo, commodius ut
Mihi tempus eligere queam. Satius enim,
Quam adesse post mala, ova morari censeo.
Omen [(transcriber); sic: Omem] sinistrum. Proripit se huc, cuius in
Igni modo ferrum est. Papae, scipionem habet,
Tripes animal quonam velit demiror. Hinc
Facillime observabo eum, quonam iverit.
SCENA VIII.
Boos. Attabas.
Qui procul ab aedibus operarios habet,
Si non gravetur hos subinde invisere,
Viae laborem foeneratum sentiet
Pulchre sibi. Id nunc scilicet me prolicit,
Etiam facit quo iniurias aestus feram
Aequius. Eo illuc vero nunc, ut quidnam agan [(reading uncertain: last letter unclear)]
Sciam. Solet vulgus operariorum enim
Plerumque heris absentibus, tempusculum haud
Labore, sed magis otio atque fabulis
Terere. Meus si Eudulus acquisiverit
Tales, ne ab iis latum ibo culmum, imo neque
Domum revertar, usque donec opellulae
Pensum diurnae absolverint. Veruntamen
Habeat licet fide probata operarios,
Nun quam tamen dum ventilavero aream,
Domum revertar. Nam scio, vigilantius
Praesente me incumbent, ut et noctu area
Libera sit a latrunculis et furibus.
Rem nosciturus itaque recta ad villam eo.
AT. Argis licet custodiam commiseris,
Faxo tamen de praeda optima maereas
Tu, atque ego triumphem. I, callidum me senties.
ACTUS QUINTUS.
Loedorus. Philoponus.
Philopone tam mane ne, domum cum sero heri?
Euripus ipus es hercule, inquiete cum
Isthac tua. PH. Loedore scin? insomnia quidem
dormire me haud sinunt. LOE. Quid insomnia ais? o
Quam vellem, ut Arcadicam habuisses hanc modo
Noctem: meae uxoris nates a frigoris
Iniuria sesquihorulam, vel plus eo
Defenderem. suspicor adhuc, insomnia
Quae haec sunt? PH. Quid id verbi est prius mihi dicito.
LOE. Apud Arcades insomniorum visitur
Nihil, inquiunt. PH. Credi potest? LOE. Nihil magis.
PH. Noctem lapillo candido dignam. hercule
Id ducerem felicitatis maximae
Loco, una si talis daretur nox mihi.
LOE. Dabitur, modo illuc demigres. Sed dicito
Qualia fuere insomnia haec, quae hac nocte te
Philopone, exagitavere? PH. Qualia censeas,
De isthac peregrina. LOE. Noemi de nuru
Scilicet. PH. Habes. LOE. Mirum profecto ni parum
In somniando fuerit huic discriminis
Tecum. PH. Facesse hinc in malam crucem scelus,
Cum hac opinione parum pudica. L. Quid, scin heus
Quid arbitrer? PH. Facile id tuo ex ingeniolo
Conicio. Certe honestiorem, vel socrus
Amantiorem vidimus neminem. Etiam
Id dicere ausim ego, quam habet virtutem, hanc ei
Fore
[Grieks]
LOE. Per herculem obsecro
Ne factites arcem ex cloaca. PH. Optem Eulogum
Te ex Loedoro. Sed id quod asserui modo,
Vel argumentis evidentibus optime
Docere possum. Honestius negabis, hic
Vidisse te arbitror aliquam nostratium
Legisse spicas, quam haec per integrum diem
Nuperrime. Denique quid hanc pellexit huc?
Num opes socrus? Sic hercle consultum probe
Eius fuisset inopiae, spicas item
Colligeret hic modo sedula. Ast quid? num viri
Spes consequendi hic a socru? Veruntamen
Nullos huic sciebat esse liberos.
Quid igitur? L. Erga socrum amor censes? PH. Rem acu
Tetigisti. LOE. Ego demiror aedepol aliquem
Posse faciei eiusmodi monstro allici.
Quod si essem ego viduus, magis quam talium
Cuticulae, pecuniae rubiginem
Ambirem. PH. Abi hinc cum ambitione isthac tua.
Scin esse Virtuti suum Cupidinem?
LOE. Venerisne is est puer etiam? PH. Caelestis. Hic
Mortalis est tuus Cupido. Nec ut tuo,
Caduca forma huic placet, sed mage animi
Probitas. Hic arctius proborum hominum animos
Amore sancto colligat. LOE. Deformis hic
Sit est necesse per Iovem, qui, ut praedicas,
Rationem habet nullam elegantiae. Liquet
Enim omnibus, simile usque gaudere simili.
PH. Stultus ego, qui tecum habeo verba: cum es boni
Sermonis infestissimus gladius. Id in
Animo habeo, videbis hunc Cupidinem
Bene meritum de eadem. At hic ne fabulis
Male collocamus tempus? Hinc adire rus,
Vel solis exortus monet. LOE. Philopone, quam
Operariis mercedula est solatio.
Quid, censen hunc herum priori? prompta ne?
PH. Tun id times? operarios mercedula
Fraudare, relligio foret tali arbitror.
LOE. Animum ad laborem dederis hercle. age, sequor.
SCENA II.
Misobigamus.
AEquo videntur longiores aedepol
Noctes mihi quantumvis aestivae, arbitror
Id esse propter coniugis demortuae
Absentiam. Deus bone, haec si uti fuit
Dulcis iuventae socia, solatium etiam
Potuisset esse meae senectuti, hercle me
Polycrate fortunatiorem dicerem.
Rem quam habuimus non medicorem a parentibus,
Mirum quidem qua industria hanc tutata sit.
Haec solitudinis propulsit taedium,
Qua nunc miserrime angor: haec. Sed augeo
Mihi aegritudinem. Hercle idem nolle atque idem
Velle usque iuxta mecum huic fuerit. neque
Forma, neque dos etiam movebit me, ut aliam
Ego coniugem unquam duxero, cum rara avis
Mulier proba est. Tentasse me laetor tamen
Quam veritati affine sit, Mulier bona
Pars bona. Etiam de cetero cavebo, ne
Vel sentiam, quam non sit improba mulier
Simplex malum. Quid est enim quod me haud sinit
Esse
[Grieks]
quid, Generis interitus? duo
Sunt mihi puelli. Venereae tentigines?
Aetate sum frigidus ego. quid tum? nihil.
Veruntamen permulta sunt quae me magis
A' bigamia deterreant. compellerer
Uxorculae, morosa si contingeret,
Libidini inseruire, iam aevo frigidus.
Non possum. agam quiduis prius. Novimus enim,
Seruire multis, sortis esse miserrimae.
SCENA III.
Numenius. Attabas.
TAntumne inest formidinis, ut etiam
Formidet umbram? AT. Umbram inquis? hercle spectrum erat
Deforme: sed brevius culum, niveum caput,
Cetera nigrum. NV. Femina fuit. AT. Gibber etiam
Totum fuit corpus. NV. Scio, hordeaceum,
Mirum hercle ni praedam tibi interceperit.
AT. Noctune sola femina? haud credo quidem.
NV. Viragines non credis esse feminas,
Audacia quae vel viro non cederent?
At qui hercle degenerem animum timor arguit.
AT. Si credidissem ego id fuisse feminam,
Per herculem intercepta praeda iam foret
Nostra. NV. Ah belle quidem: si feminam
Fuisse scisset, facinus aedepol viro
Exercuisset dignum. At heus, quid si virum?
AT Aeque quidem Sed credidi spectrum esse, vel
Daemona. NV. Periculum de eo egisses quidem.
AT. Prae horrore constupui fere. NV. Quando timidos
Statuisse vidisti tropaeum unquam? Hercle quod
Si talis oblatus fuisset mihi bolus,
Vel e famelici lupi faucibus, is hic
Adesset ereptus. mihi praedae nihil
Tunc temporis visum est, solum vertere mihi
Hercle in animo est. AT. Diutius subsistere hic,
Numquam scio ex re nostra id esset. NV. Quaeso quo
Divorteremus? AT. Quo lubet: dispice aliquid.
N. quid? hem scio. A. quo dicito? N. huc aurem admove.
AT. Hercule equites illic futuri sumus. NV. Habes.
Sed hem, quid? audistine? NV. Sane etiam nihil
Non his licere, et id quidem impune, mihi
Dixere. NV. Quid tu? iusque fasque esse inquiunt,
Quemuis viatorem pecuniario
Levare fasce. A. Quid itaque hic te detinet?
NV. Impunitas mali. AT. Haec ubi est summa? NV. Regio
Contermina huic regioni habet sane haud scio
Quos Hercules, aut Theseos, acerrimos
Talium equitum hostes. AT. Ne Hercules contra duos
Tamen. NV. Nihil periculi foret aedepol,
Ni doryphoris stipati adessent. AT. Metuis id
Ne? fuga timoris socia tum nobis erit
Subsidio. NV. At heus, quid si comprehendimur? AT. Id quoque est
Ferendum. ii enim qui aut in rota, aut in cruce obeunt,
Mortem magis propitiam habent, arbitror, eis
Qui vel phthisi vel calculo miseram exigunt
Vitam. NV. Age age, quando ita accipis, non abnuo
Rei exitum experirier tecum, modo
Respondeat linguae animus. AT. Id re senties.
Non tantum enim in loculos, sed in corpus etiam
Usque tibi coniunctissimus ferociam.
NV. Recte quidem. cedet scio in diverbium,
Coniunctus est suo Attabas Numenio.
AT. Quod si paroemio graphus dedisset id,
Per Herculem immortale nobis iam foret
Nomen. Sed heus, accingimurne iam itineri?
NV. Iamiam. AT. Grave et longum est, ad haec viatici
Parum. NV. Nihil nobis molestiae, arbitror,
Sarcinulae onus pariet. Viaticum in via
Nobis erit curae. AT. Sed hem, Lernae nihil?
NV. Valeat, suum sibi foeneratum sentiat
Munus. AT. Equidem pulchre. Deus, quantas ciet
Turbas. NV. Licet caelum inferis huic misceat
Per me: hinc ego facesso. AT. Subsequor libens.
SCENA IIII.
Boos. Thaltybius. Prodicus. Eutrapelus. Misobigamus. Philopolites.
DOsonis agnomen dehonestat hercule
Virum. Mea sententia, potius viri est,
Rem habere cum verbis simul promptissimam.
En commodum quos quaerito; et Thaltybius hos
Sequitur, laboris plurimum mihi dempserit
Adventus horum. Vos viri huc adeste, opus
Vestro mihi est arbitrio. tu Thaltybi
Praeco, Polybulum et ceteros accersito
Huc, patricii ordinis viros, ego interim
His aperiam sententiam meam. TH. Vin ut
Omnes? BO. Vola, fac sint decem numero. TH. Abeo.
Desiderantur septem adhuc, tertius adest
Philopolites. BO. Quidnam mihi usu venerit,
Viri, et quid optem, iam audietis, PR. Quid nam id est?
BO. Nostis Noemi suspicor nurum, cui
Nomen Ruth est. EV. Probitare rara: novimus.
B. Secunda abhinc nocte accidit mihi quid novi ab
Hac. Ventilueramus aream, atque tum
Hilarior ipse aliquantulum, me reposui
Iuxta manipulos dormiens. tandem haec ubi
Me sensit alto, suspicor, somno obrutum,
Prostravit a pedibus meis semet. PH. Nurus
Noemi id? hem. BO. Sane. hic ego nocte mediae
Expergefactus, sentio iuxta pedes
Nescio quid. PR. Haec erat? BO. Arbitrabar daemonem, aut
Spectrum esse. PR. Tantum audaciae puellulis
Inest, ut ad viri pedes? BO. Mane parum
Audacior, coepi rogare quis foret?
Respondit intrepide: Ruth ancilla tua sum.
Necessitate extrema adactae, socrus et ego,
Compellimur proscribere atque vendere
Agrum, precamur hunc emas. modo tamen
Hanc tegito pallio tuo, propinquus es.
EV. Edocta sic erat a socru, laudo hercule.
Quid tu tum? BO. Ego laudabam idipsum, tulit et a
Me mite responsum aedepol. Cognovimus,
Ego et meae urbis quivis, inquiens, probam
Te esse mulierem, et quia secus quam ut assolent
Puellulae, non concupiveris viros
Aetatulae tuae idoneos magis, ideo
Non defetiscar unquam ego experirier,
Donec tibi quod me petis confecero.
Sed alius est propinquior me, huic aperiam
Rem omnem, arbitris praesentibus. si is abnuit,
Ecce ipse adest, qui hanc tibi adimet curam ocius,
Vivit Deus. Vos itaque in hac re mihi volo
Testes et arbitros. EV. Probe facis quidem.
BO. En advenit propinquior me. EV. Quid, num is est
Misobigamus noster? BO. Tenes. Quod si modo
Praesto forent alii viri, iam arbitrio
Defuncti abiretis. EV. Scio, mox praesto erunt.
BO. Misobigame huc ades, assideto paululum,
Est quidpiam tecum rei mihi. MI. Mecum ais?
BO. Tecum. EV. En adest Thaltybius, atque ceteri.
MI. Quidnam? BO. Audies statim. Assidetote his viri,
Ut et mihi hac in re arbitri et testes sitis.
Res, quam paro, communis est Misobigamo
Mecum. Elimelech demortui uxor vendere
Exoptat agrum: id tibi aperire statuimus,
Senioribus praesentibus. Novisti enim,
Quantum subinde pariat et periurii et
Molestiae, isthaec clancularia emptio:
Quum venditori genere proximus, interim
Vel panis excitus bolo, temerare non
Veretur aram, qua nihil vel sanctius,
Imo vel antiquius homuncionibus
Exsistit. hunc si empturus es, mihi dicito.
Quod si secus de hac re tua est sententia,
Respondeas mihi, ut sciam quidnam ego agitem.
MI. Proventibus dominum annuis ager beat:
Cum scrinia interim pecunia futilis
Rubigine inficit. emam agrum. BO. Laudo quidem.
Nostine mantissae quid agro vendito
Oportet accedere? MI. Quid? BO. Id dicam tibi.
Quicumque agrum emerit, Ruth ipsius nurum
In coniugem accipiet. MI. Egone coniugem?
Nec nomen illud, nec etiam ferret animus.
Non mihi satis superque curae coniuge ex
Prima relicti liberi pariunt? egon
Hereditate propria fraudarem eos?
Propinquitatis cedo iuri. BO. Testor hos,
In huius indicium tuum mihi calceum
Sufficito. MI. Malo incalcatus [(transcriber); sic: incalceatus] vivere,
Quam coniugem ducere modo, accipe. BO. Viri
Per optimi, vos testor ipse, quod omnia.
Nunc quae fuerunt Elimelech possederim, et
In coniugem Ruth duxerim, ut vel suscitem
Demortui nomen, sepultum quod Deus
Sane esse noluit. PR. Sumus nos eius et
Testes, et arbitri. EV. Deum precor habeat
Muliercula haec usque sibi propitia, ut Rachel
Atque Lya, certe specimina Israeliticae
Domus evidentia. BO. Hic tuus sermo arguit,
Quam vere id es quod diceris: gratiam habeo.
Heus Thaltybi, renuntiato celeriter
Isthaec Noemi, quae dolore ac miseria
Tabescit: illi fueris optatissimus
Legatus, id scio. viri, qui nam placet
Factum? PR. Rogas? nos sumus id auctores tibi.
PH. Speramus ex sene iuniorem modo Boos,
Qui neutiquam a parente degenerans suo,
Rem publicam vita hac magis charam, haud secus
Quam rexerit pater, reget. BO. Saepenumero
Philiopolite hoc audivimus, quod re modo
Ipsa experimur, te esse amicum urbis meae,
Ut qui precatus fueris illi principem,
Rem publicae rei salutarem, bonum.
Laudo id ego. Ceterum viri, negotii
Quicquid mea causa subistis, postea
Vobis rependam, per Iovem haud sine foenore.
Veruntamen meis volo vos nuptiis
Hodie interesse, pro arbitratus praemio.
PH. Suscipimus id libenter. imo hercule decet
Et nos in hac re, et in alia quavis tibi
Generose princeps dare operam. BO. Bene facitis.
SCENA V.
Noemi. Thaltybius. Ruth.
ITan' ais? uxoremne? TH. Maxime. NO. Boos?
TH. Ipsus. NO. Boos ducet meam? TH. Sane quidem.
N. In coniugem? T. ah. non credis? hac die. N. hac die?
An quaequam erit Ruth te beatior? viro
Quae principi nubes: an et felicior
Quaequam me erit? Sed cui hoc bonum acceptum fera?
Mihi quae dedi consilium? an huic quae incipere sit
Ausa? an Deo qui eius gubernator fuit
Rei? Deus bone, obsecro haec nohis bona
Servato. TH. Fac serues modum, nimia hercule es.
NO. Tu Thaltybi non exilires gaudio,
Tibi si accidisset simile? Pol sunt fabulae
Quae garriunt de Pitana, ego ni vera sim
Pitana. Quam, ut hanc, aeque viro superstite
Cognoveris felicem? at hoc demortuo,
Quae fuerit infelicior, vel miserior?
TH. Legationem isthanc obivi hercule lubens:
Ut quem tui miserebat infortunii.
Sed modo tuae consultum erit miseriae: ego et
Vicem tuam laetor. Paratote ocius
Vos, ne morae sitis, ubi venerit hodie
Petiturus uxorem. Valete. NO. Thaltybi,
Antiqua si conditio vitae adhuc staret,
Bene tibi id evangelium iam diceres
Pol foeneratum. TH. Benevolus placet animus
Saltem valete. RV. Thaltybi praeco vale
Multum, diuque: senties me usque memorem
Huius. NO. Valeto Thaltybi. Quid dixin hoc
Fore filia? RV. Hoc viro nihil constantius.
NO. Dei id opus est vere. RV. Quis est potentior?
Quis ditior? quis misericors magis Deo?
Quis humilium mage rationem habet? licet
Caelestis aut mortalis is fuerit. Deus
Bone siccine e limo erigis me inopem? et honos
[fol. E4r]
Sit auribus: siccine misellulam evehis
E stercore, ut me nuptui vel principi
Viro dares παιᾶνος quid mater Deo
Dignum occinemus? NO. Filia omni laude is est
Superior, absit ut arbitreris laudibus
Te posse respondere munificentiae
Illius. Hoc certo scio, is me ex inferis
Revocavit ad vitam. RUTH. Qui ita? NOEMI. audies. genus
Per me stetit solam hactenus sterilem tamen,
Me fertilem modo reddidit per te Deus.
RUTH. Qui scis: utrum tibi filium pariam? NOEMI. id rogas?
Cum fertili vetulus? nihil certius. Ego
Avia ero, ego nutrix, ego gerula, ego sed
Ut nos paremus in huius adventum modo
Praestat. RU. Etiam tempus monet. NO. Sane quidem
Nihil est quod amplius moremini: intus haec
Mea modo despondebitur. Si etiam quid est
Quod restet: intus transigetur. ¤Plaudite.
