Reynerius Bontius: Beleg en ontset der stadt Leyden - 1659.
Uitgegeven door Swenske Mout-Koerts
Redactie dr. A.J.E. Harmsen, Universiteit Leiden.
Ceneton01055
Zie voor andere teksten en voor facsimiles met betrekking tot Bontius en het beleg van Leiden: de Bontius-pagina.
In deze uitgave zijn evidente zetfouten gecorrigeerd en gemarkeerd met een asterisk.

Continue

R.B.

BELEG EN ONTSET

DER STADT

LEYDEN.

TREUR-BLY-EYND-SPEL.

Verdeelt in ses extraordinare Acte, met
zijne Vertoningen.

Alles nae ’t leven ver-beelt, in Valckenburg den 5. 6.
en volgende daegen van September 1659.

Den lesten, besten, en geheel verbeterde en vermeerderde druck.

[Vignet: Konst baert roem].

TOT LEYDEN.

Uyt de Druckery van Jan Zachariasz. Baron, woonende op
’t Zandt, by ’t Wage-veer 1659.

[fol. A1v: blanco]
[fol. A2r]

Den Drucker, tot den Geest

VAN

REYNARDI BONTIUS.

                Waerde Heer en Mede-burger:
BEspeurt hebbende, de onderlinge vlijt ende goede genegentheyt, van ’t Collegie der Baptistize, ofte: Nederduytze-commedianten, tot het seer levendig vertoonen van U. E. Treur-bly-eynd-spel, gepast op ’t Gedenckwaerdige-beleg en Ontset der onse loffelijcke Stadt Leyden; kon ick niet nae-laten (eensdeels dat bevonden te hebben sonder Acte, andersins stil-staende in reden, en dat al op vry veele plaetse: soo door on-bequaem-rijm, als andere mis-stellinge,) my te verstouten om nevens hun-lieden, oock myn mogelijcke vlijt aen te wenden, tot vermeerdering ende curieuse verbetering, hoope sulckx voor een yder aengenaem gemaeckt te hebbe. Maer helaes niet meer gewenscht! als dat U.E. het selvige nu eens mocht be-ogen, soude ter yl al een groot verschil in ’t gesicht krijgen: soo woelende in Acte, rollende in rede, als meer andere nuttigheden, die nootsaeckelijck daer toe hoorden. Dan, den Levende zy het kenbaer, die het ten toon op een ongemeen Tonneel (sonder eenige passie) heeft be-oogt, en dat soo heerlijck als oyt zijn dagen van Leyden is vertoont geweest; Jae, ’t aeloude (dat voor eenige jaren wat luysters hadde) is door dit U. E. Eersteling verdooft geworden, en by-nae on-zichtbaer gemaeckt, hoopende nevens meer andere Burgeren, dat dit u heerlijck-werck, noch (voor [fol. A2v] het andere) tot een steun der Ouderlooze-weesen strecken sal, en oock niet minder de selvige doen zegenen, door rijckelijcker mildadigheyt der over-komende Liefhebberen van ’t Vaderlant, die het nu beyde gesien hebbe, maer geven dit (als het uwe) den loff, daer het ander veele met groote mis-contentement heeft doen te rugge keren, dies myn rijm-sucht tot u spreeckt:

        REynardé, reyn en dicht zijn dees’ bedichte blaeren,
            En wijlze, dicht en reyn zijn, wijstm’er hier een oort,
            In ’t spijt van ’t Reden-rijck, soo sticht ghy een accoort,
        Een Schou-tonneel verzien met liever toon van snaeren.
        (5) Oock levender gevolg, die ’t oog der Leyenaren,
            Met wond’ren sullen voên, door ’t leven van hun geest.
            Wel Reyn-aert, wel en reyn hebt ghy hier in geweest.
        Is dicht, soo dat u dicht d’Ondicht’re ’t hert doet swaeren.
            Voor eerst: door smaeck, van u wel smaeck’lijck dis gericht
            (10) Daer nae, ten aen-schou door een verder-ziend’ gezicht,
        Een deftiger gehoor, een milder snee om voelen.
            Wel reyn, dicht, heerlijck-werck, men voer u vry in ’t licht.
            Terwijl ghy Leydens-leyt-en-eer op maet, reyn dicht
        Getoont hebt, sal den Tijdt met u Naem ’t Rond door woelen.

Neem dan myn vlijt ten goede, ’t is nu heerelijck ge-tonneelt, de Nijt moet het lijden en aensien, dat ick ben en blijff:

                        U. E. geheele Vrient en Dienaer

                                J. Z. BARON.

                Aensiet het End’

[fol. A3r]

INHOUT.


DE Gordijnen gaen op met Andries Allersz. out Gouverneur der Stadt LEYDEN, die alle mogelijcke vlijt aen-went om de selvige voor ’t aenkomen der Spaenze-machten te verhoeden die in aen-tocht zijn, onderwijl doet hy de Poorten sluyten, en hem komt ter oore dat Eduart Chester, Engels Commandeur, niet wel en handelt, hout hem en zijn Volck buyten, die t’onvrede vertreckt. Mits komt’er een gedeelte van’t Leger aen, en zijn bezig hun dapper te verschanssen, hy dan, met zijn by hebbend’ Volck daer op uyt, om een aen-slag te doen: maer mis-luckt, raeckt doodelijck gequetst, laet van zijn Volck, sterft, Klaes Keth zijn Luytenant, met eenige verstroyde, vinden, en dragen hem binnen. Hier op nadert den Velt-overste Fr. Baldeo, Carion, Allonso, Sichem, met de rest van ’t Leger, maecken hun dapper vast, roemen op gepleegde Moorderijen, sweeren (soo de Stadt niet gewillig in haer handen komt) sulckx aen haer mede te plegen, die van binnen niet als alle onheyl be-oogende verkiesen een nieuw Gouverneur, als den Wel-edele Johan. vander Does, Heere tot Noortwijck, &c. die yder corageert en de gelegentheden voor-stelt, mits komt Kees Louwen, een Boer van Soetermeer (ter noot) de Stadt in vluchten, die de buyten ellende bekent maeckt, dit ontroert Duyvenvoord, die zig hier over beklaecht, dies komt vander Werff, Raephorst by hem, en over-wegen de saeck, doen een Eedt, daer wert een Vyandelijcke-brieff gevonden, men raeckt on-eens. Leyden, derelijck suchtende over den staet der Burgerij, en komste van Carion en zijn Trompetter, die de Stadt* op-eyst, dan wert af-geslagen, dit aengedient, sweertmen het te vergelden. Die van binnen doen een uyt-val, krijgen een Schans in, vinden buyt, dit geeft wel wat moets, maer den Honger neemt toe, soo datmen genootsaeckt is, Honden, Katten, Ratten, Muysen, en diergelijcke onnuttigheden t’eeten, daer komt wel tijding, maer raeckt ’t hert niet, men muytineert, het troosten helpt niet. Leyden, be-oogt hoe langer hoe meer de ellende, niet alleen Honger, maer daer by geslagen met Pest, Tweedracht, en diergelijcke plagen, als ’t zinneloos geloop der Burgeren door de straten, die vander Werff met een ongemeene troost te moet stapt, en yder weer doet nae huys en wacht keeren. Carion weder met zijn Trompetter voor de Wal, wachtende (op ’t voorgaende versoeck) bescheyt, dan moet vertrecken. Hier op Baldeus, Allonso, verbaest uyt, Carion met 3. à 4 Boeren, ’t wassende water te stutten, men roept de Oversten van ’t leger by een, men last yder in zijn [fol. A3v] quartier, om de Stadt te bestormen. Dit komt (door een bysondere beschickinge) ter ooren een Edele Jonckvrouw M.M. (ten Huwelijck versocht van den voorsz. Baldeus, en naemaels met hem Wettelijck getrout, leest Strada) treckt inder yl uyt s’Gravenhage, by hem in ’t Leger, brengt te weeg, dat hy ’t stormen staeckt, en last yder een in zijn oude form te trecken, belooft met eden, haer de Stadt geen leet te doen, neemt af-scheyt, en doet haer geley tot de Hooren-brugge. De L. Maechde-reyen laeten een droeff gezang hooren, een Soldaet binnen, schiet een van buyten ter neêr, hier op vander Does, vander Werff, met een gevolg van Burgeren op de Wal, bespeuren een Ontset teecken, een Duyve brengt de brieven, de Stadt raeckt* vol moets. Dit klinckt Baldeus, en de zijne wonderlijck in’t oor, het water rijst, de Stadt wert verlaten, Boysot met zijn macht nadert, een Wees-jonge (op yets gesien te hebben) uyt, komt weder in, versien met Haring en Broot, als een teecken van des Stadts ontsetting, wert van vander Does, vander Werff, Duyvenvoord, en Raephorst, bly-delijck ontfangen, men doet poort en sluysen open. Boysot raeckt binnen. Leyden, verblijt hier op uyt. vander Does, vander Werff, Raephorst, met een gevolg van Burgeren ontfangen Boysot, vereren hem met een Goude-keten. De L. Maechde-reyen zijn hier over verheucht. Prins Wilhelm de I. komt op dit gerucht in de Stadt, en wert aldaer heerelijck ontfangen, en begiftigt de Burgery met veel Privilegien, hier zijn de Reyen weder in vreuchde. Den Tijdt, die het alles be-oogt daelt uyt de lucht, en verhaelt de voorgaende eeuwen, en wat met dit ons Treur-bly-eynd’-spel een eynde neemt.

VERTOONDERS.


ANDRIES ALLERTSZ, out Gouver-
        neur der Stadt Leyden.
KLAES KETH, zijn Luytenant.
DIRCK van POEL, zijn Dienaar.
EDVART CESTHER, Commandeur
        over eenig Engels-volck.
RICHART PEN, zijn Bode.
IOH. vander DOES, nieu Gouverneur.
1.2.3. Stadts Kapiteynen.
DUYVENVOORT.
vander WERF.
RAEPHORST,		{Burgerme-
ster. en Reg.
van de S.L.
 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|		 KEES LOUWEN, een gevluchte Soe-
        termeerze Boer.
LEYDEN, een Maeght.
1.2.3 Klagende Leytze Burgers.
10. à 12. Leytze Vry-buyters.
Rey van Leytze Maechden.
M.M. een Edele Ionckvrou.
Wees Iongen.
L. BOYSOT.
WILHELM I Prins van Oranje, &c.
1.2.3.4. Boeren.
Den Tijdt.
FRANCISCO BALDEO, Velt-overste
        van ’t Spaenze-leger.
Een Troup Soldaeten.
Trompetter.		 |
|
|
CARION Lopez Gallio,
ALLONSO dell Viaz,
SICHEM de Lara,		{Colonell.
en Bevel-heb.
van Bald.

’t Tonneel is Leyden, en zijne Belegering, begint
den 27. Mey, en eyndigt den 3.4. Octob. 1574.

Continue

[fol. A4r]

BELEG EN ONTSETS

I. VERTONING.

’t Geboeyde-nederlant, leyt voor Duc d’Albáás voeten,
    En bidt om ’t leven: maer de Satan en Granvell’*
Verharden ’t wreede hart. Wie sal niet lijden moeten
    Die tot zijn Beulen heeft, den Bloet-raedt, en de Hell.

II. VERTONING.

Zie, de Gewetens-dwang, de doodt der Martelaren,
    Een yder schrick en beeff voor ’t Schrickelijcke-dier.
Allonso, is haer vriendt en leyt hun Helsche-scharen,
    En, wie hier tegen staet die werptmen in het Vier.

III. VERTONING.

De doodt, is niet genoeg in deese Tyrannijen.
    Geen Maecht blijft ongeschent, hoe bitter dat ze schreyt.
On-kuysze Carion, laet maer het lichaem lijen,
    Verkracht geen zielen, die voor Godt al zijn bereyt.

IV. VERTONING.

Den Hemel opent zig, de Eng’len dalen neder
    Tot troost der Martelaers, en Onder-druckte, daer
De Wreetheyt, seer beswaert, helpt Godts-genade weder:
    ’t Is zalig sterven, die hier sterft als Martelaer.


I. DEEL. I. UYTKOMST.

A. Allertsz. oudt Gouverneur.

’t SChijnt dat dees’ Leytze-stadt tot Oorloog is gesticht,
Eer streetze voor den Reus, nu voor Godts-ware-licht
En Heylige-gemeent’, men heeft in twintig-weecken,
(Door felle Krijg) niet dan een bloet-vlagg’ op zien steecken,
(5) Voor dit bemuyrde-rond’: wat schrickelijck gewelt
En bloet-dorst, zagmen niet geschieden hier op ’t Velt?
En in hoe men’gen storm, heb ick by nacht en dagen
Den Spanjaert van de Wall’ man-haftig af-geslagen,
Tot dat in ’t lange lest ons vroom Nassouze-helt,
(10) Bracht hier (tot Neêrlants-dienst) een Leger oock in ’t Velt.
Den Spanjaert dit bewust, verbrant flux B’rack en Hutten,
En treckt van Leyden af, om desen Vorst te stutten,
Die aen de kant der Máás (met moet) gekomen was,
Het welck in yders oog, al vry vervaerlick was,
(15) Zijn Hoogheyts-zin waer goet, die door bysond’re-vreesen,
Zijn Broeder hondert-mijl doen wenschte verd’ te weesen,
(Hoewel hy welkom was, en hert’lijck aengenaem)
[fol. A4v]
Bewust van s’Vyants komst’, en oock hoe onbequaem
Het was, met all’ zijn Treyn de Maes-kant te passeren,
(20) Soo haest den Vyandt quam, om hem uyt ’t landt te keren,
Soo over-zag hy voort zijn nieuw geworven Heyr,
Die hy slag-oorts-gewijs daer stelde in ’t geweyr:
Maer als dit bloode volck (den Spanjaert ziende draven)
Zy schandig haer uyt ’t Velt, en op de vlucht begaven,
(25) En riepen: Geeft eerst gelt, maer laes! ten quam ’er niet,
Het welck die goede Vorst zijn herte schier door-stiet:
En most (ô groote ramp!) den Vyandt weer-stant bieden,
Met een soo kleyne-macht, en meest all’ Edel-lieden.
’t Welck niet wel doen’lijck was, want ziet, des Vyants-macht
(30) Heeft voort al ’t and’re Volck van dese Graeff verkracht.
Dus is hy heel bedroeft, met veel van zijn Soldaten,
Gebleven op het Velt, en moest den Vyandt laten,
Tot rooff zijn ’s Oorloogs-treyn, en alle ’t Krijgs-geweer:
Daer lag doen Hollants-hoop ter aerde plotzig neêr!
(35) Dit heeft den Spanjaert strackx weer grooter moet gegeven:
Her-ruckte ’t Oorloogs-volck en quam voor Leyden streven,
En roofde op den Boer; ’t is niet als roock en brandt
’t Geenmen ontsteecken ziet omtrent de Heulze-kant.
’t Geruchte loopt hier oock dat Eduarts soldaten
(40) Zijn Schansse in de handt der Spaenze heeft gelaten.
En dat’s een groot verlies, en ’t sal seer schaed’lijck zijn
Voor ’t heele Nederlant; en ’t is de rechte lijn
Om al de Water-vaert en Lant-weg af te sluyten.
Men ziet hier van den Burg, hoe zig den Vyandt buyten
(45) Met een ontelbaer-heyr, geharnast en gehelmt,*
Omringen dese Stadt, de Quaeckel schijnt bedwelmt
Van all’ de over-tocht, ons Burgers angst en vreese
Is, dat den Hongers-noot het felste swaert sal weese.
Wy zijn te snel berent, zijn Hoogheyts-broeder doodt,
(50) En neêr-laeg van het Heyr, is voor de Stadt heel groot,
Dan doch, men moet geen vrees hier binnens muyren maecken,
Op dat geen angst het hert der Burgery doet blaecken.
Een yder is vol moets, voorzigtig in der noot,
Volhardend’ in Godts-leer, en trou tot in der doodt;
(55) Soo wy belegert zijn sal ’t aen geen moet gebreecken,
Veel minder aen geweer; of d’Honger moest ons steecken:
[fol. A5r]
En schoon die ons al drong, soo zien wy eer de Stadt
Verwoesten tot een puyn, en werpen onse Schatt’
In ’t diepste van den Rhijn, als leeuwen elck gedreven
(60) Dus op al ’t Spaens-gewelt, tot dat de laetst’ het leven
Verlaet in trouwe-dienst, ja, eer dat huys of wal
Te nut tot s’Vyant-roem, en ons hoon komen sal.
Eer laet ick lijff en bloet, tot morselen verslenssen
Eer ’k my bewegen laet van dees’ vervloeckte menschen.
(65) Myn leven staet voor ’t lant, ick vrees voor geen gevaer,
Ick stondt wel eer beklemt, (verlaten van myn Schaer!)
In drommels-ys’re-liên, en voelden ’t woedend’-rijden
Van Paerden, op myn helm en harnas, dat door ’t strijden
Gebult was en gescheurt, noch hiel ick dit myn lijff,
(70) Dat voor het Vaderlant noch trouw en waeckend’ blijff.
Dirc. Myn Heer, daer komt een Bóó verbaest ter Stadt in treden,
Die u eens gaerne sprack, And. A. Hoe zidd’ren doch myn leden!
Met een komt daer de Ting’ die ’k voor lang heb gespelt:
Secht dat hy in komt, en my hier soo wat verselt.        bin. Ric. uyt
Ric. (75) Myn Heer, met u verloff, vergun dat ick mag spreecken:
Maer wilt’et ongeluck dan over my niet wreecken,
Ick kom uyt Chesters naem. And. A. ’k Bevry u dese mael.
Van waer is nu uw’ komst’? doet my eens voort verhael.
Ric. Van Gouw’ en Alphe-schans, die Eduarts soldaten
(80) In s’Vyants wreede-handt heeft alle twee gelaten.
And. A. Hoe, door gewelt? Ric. De een, maer d’ander sonder slag
Verlaten, eer het Volck den Vyandt komen zag.
Nu in de morgen-stondt, soo sagmen dapper branden
Soo wel een uyr van ons, het scheen den Vyandt landen
(85) In ’t Dorp van Swammerdam, en trock soo op ons aen
Met sestien troupe Volckx, om alles te verslaen.
Wy, van die komst’ bewust, hebben haer gansch geslagen,
Ja, driemael van ons af, als die in Alphen sagen
Dit schrickelijck gevecht, die lieten alles staen,
(90) Soo Schans, Geschut, en all’ en vlooden daer van daen.
Den Vyandt oogden dit, liet flux soo dapper brallen
Met ’t donderend’ gewelt, en viel op onse wallen,
Met soo een groote moet, dat nae een dapp’re Slag
Men van des Vyants-volck, ons overwonnen zag.
And. A. (95) O groote neder-laeg! en is het Volck verslagen
[fol. A5v]
Meest in de Schans? Ric. O neen, dan ’t sal geen uyr aen-dragen
Off ’t hele Regiment is hier al voor uw’ Wal.
And. A. Soo dient my goeden raet. Vertreckt ghy, en ick sal
Na ondervinding van uw’ moeyten u wel loonen.        Ric. binnen.
(100) Hoe sal ick voor den Raedt dees’ moet-wil best verschoonen?
Want nu waer ’t Engels-volck van doen in desen staet,
Indien dit werck niet is besteecken met Verraet.
Maer waerom meest den twist hier over zy geresen,
Is, dat nae korten tijt de mondt-kost op sal wesen,
(105) Dan waermen meer bevreest voor ’t Volck van binnens-wal,
Als ’t aldergrootst’-gewelt den Vyant maecken sal.
’k En doe de Poort niet op, ick wil haer buyten laten,
En met een looze-schijn een dag of twee bepraten,
En onder-tasten eens wat in haer boesem steeckt:
(110) ’t Komt lichtlijck voor den dag dat door haer wert gequeeckt.
Stil, ’k hoor daer al gerucht; ick voeg my nae de Muyren,
Op dat ick dese saeck ten goede mag bestuyren.        binnen.

II. UYTKOMST.

E. Cesther, met zijn Soldaten voor de Poort, vindende die geslooten.

MYn Heer, wat sal dit zijn? dit ’s wel een groote hóón,
Hoe, sal ick voor mijn dienst genieten soo een loon?
(115) Sluyt ghy voor my de Poort? den Vyandt stroom en wegen,
Wie heeft voor trouwe-dienst oyt soo een loon gekregen?
Hoe hebt ghy ’t met ons voor? wie blaest u d’ooren vol?
Off maeckt u dit verlies heel disperaet, en dol?
And. A. Neen Eduart, ô neen! ’t is niet in ons vermogen
(120) U met het gansche Volck hier binnen te gedogen.
Dus hout’et my in ’t goê, alsoo nu hier ’t Gemeen
Is tegen U en Volck seer dapper op de been.
Ed. Is ’t Onverstandig-grau, dan meester van de Wetten?
And. A. Neen, of het heeft zijn reên: men kan haer wil verpletten.
Ed. (125) Soo fnuyckt’er moet-wil dan indien ghy zijt haer Heer.
And. A. Geen Rechter tegens recht mag wetten zijn geweer.
Ed. Het recht dat krijgt de stoel om haer party te breecken,
Maer dit’s u werck alleen, ghy soeckt op ons te wreecken
Dees’ droeve neder-laeg: ’t ontbrack aen geen gewelt,
(130) Hoewel ick door haer macht verlaten most het Velt.
Dus dunckt’et my een droom, dat ghy uw’ Poort’ doet sluyten,
[fol. A6r]
(130) En laet my met dit Volck (gelijck een Vyandt) buyten:
Hoe sal ’t hier met ons zijn? waer wilt ghy dat wy gaen?
And. A. Ghy sult u Leger hier om dese muyren slaen,
(135) Stelt vry uw’ Tenten op, men sal u mondt-kost langen,
Tot ghy ten vollen hier bescheyt af sult ontfangen.
Waer dat ghy trecken sult. Ed. Hier onder dese muyr?
En wachten dag op dag des Vyants-stael-en-vuyr,
Dat is de mening niet. And. A. Hoe, hebt ghy vrees voor slagen?
(140) Soo ist geen wonder dat ghy u soo liet verjagen
Uyt een wel stercke Schans. Ed. Ghy groote lasteraer!
Die macht te weder-staen was voor ons veel te swaer
Met soo een handt-vol Volck; dan, dese bitze reden,
Die werden op u on-beweeg’lijck-hart getreden.
(145) Sa, neem u Krijgs-geweer, treck nae den Vyandt toe
’k Ontslae u van den Eedt, ick ben dit last’ren moe,
Een yder gaet zijn’s weegs, ick kom hier door dit hoonen
Te mercken, hoe Fortuyn een yder weet te loonen;
Dies gae ick onvernoecht, ondanckb’re Stadt, die my
(150) Voor myn getrouwe-dienst loont met bedriegery.        binnen.

III. UYTKOMST.

Andries Allertsz. Klaes Keth. Dirck van Poel, eenige Burgers.

MYn trouwe Burgery, wy zijn nu buytens wallen
Gekomen, om op s’Vyants-macht te vallen,
Niet dat wy met gewelt ons voegen tot een Slag,
Maer voor een Oorloogs-toon, of schrickelijck gewag
(155) Te jagen van den weg daer zy de pas meê sluyten,
Het is nu inder nacht, soo willen wy hier buyten
Verdelen ons in tween; en ghy mijn Luytenant,
Sult aen de Papenbrug by d’Haegze-water-kant
Verheffen groot rumoer, en dapper op hun schieten,
(160) En ick sal op ’t gerucht van achter ’t Huys te zwieten
Gaen stichten groote brandt, en zien met listigheyt
t’Ontsluyten weêr den Pas, daer s’Vyants-macht hun spreyt.
’t Is voor s’Lants-vryigheyt, en oock daer ’t Volck om branden,
Door desen wree Tyran, en Konincklijcke-standen.
(165) Dus past geen Hollants-bloet meêr op der Papen-ban,
Wy scheyden met het Swaert ons dan van dees’ Tyran:
Hier dient niet lang getoeft, de nacht die sal verlopen,
[fol. A6v]
En dan soo soude wy ’t met lijff en bloet bekoopen,
Dus neem ick ’t halve Volck, en treck dees’ wegen in.
K. Keth. (170) En ick met ’t and’re deel, sal vast uw’ goede zin
(In ’t doen’lijck is) met alle vlijtigheyt volbrengen,
Al soud’ick lijff en bloet voor s’Vyants-macht verplengen.

Andries Allertsz. op den Aenslag dood’lijck gewont zijnde,
al stervende uyt en spreeckt:

Mijn aen-slag is gemist: mijn ad’ren zijn door-sneên,
Den Vyandt was te sterck, en dapper op de been:
(175) Mijn Volck, is laes gevlucht! verstroyt, en weg gedreven,
En ick, ellendig mensch! moet laten hier mijn leven,
Mijn adem die verswackt, het bloet besteplt* mijn hart,
Mijn krachten zijn vergaen, en meerd’ren soo mijn smart.
O Leyden! Leyden! hoor! uw’ val is al beschooren,
(180) U Stadt, u goet, en bloet, is te gelijck verlooren.
U baet geen tegen-stant, maar hope tot Ontset
Och! ghy zijt overmant, soo Godt het niet belet.
’k Ontval uyt uwen dienst, mijn krachten zijn verdweenen.
O Leyden! ’k roep u aen, al hoort my niemant weenen,
(185) Ick leg hier voor uw’ poort’. ay hoort my niemant niet!
Soo my de Ziel verlaet, en dit den Vyant ziet,
Hoe sal hy zijn verheucht, en dit mijn riff vervoeren?
Helaes! mijn spraeck vergaet, mijn lijff kan zig niet roeren.
Adieu dan Rijnlants-hooft. Hou stant, ick reys nu voort.

Klaes Keth, met eenige van de verstroeyde, soo Burgers
als Soldaten, vinden hem doodt.

(190) Hier leyt dien Mavors van ons aller macht vermoort,
De stijl van Rhijnlant, en de schrick der wree Spanjaerden,
Dat bleeck wel in ’t Beleg hoe trouw’lijck hy bewaerden
Dees’ droeff benaude Stadt; ja, tot den laetste dag,
Hoewel den Vyant daer wel twinting* weecken lag,
(195) Hy echter niet besweeck, maer viel soo buytens wallen
Op s’Vyants felle macht, dies niemant van hun allen
De Stadt oyt naecken dorst, maer nu voor d’eerste groet,
Stapt hy (dat in ’t begin) de bitt’re doodt te moet.
Wy stonden heel beklemt, omringt van ys’re Lieden,
(200) Die wy met dapper slaen, soo moesten weer-stant bieden,
[fol. A7r]
Indienmen vrye-pas wou hebben door ’t geweer,
Maer inden eersten storm viel desen Helt ter neêr.
Men hielp hem weder op, dan, door het dapper schieten
Ist dat wy hem, en noch vier Burgers, daer verlieten,
(205) Die doodt geslagen zijn: nu vindtmen hier ons hooft.
O Leyden! ghy zijt wel een kroon van ’t hooft gerooft,
Veel rampe toe-gewijt nu s’Vyants-macht komt nad’ren,
En daeglijckx meer en meer by duysende vergad’ren..*
Sa burgers, za neem op, en draecht hem in de Stadt,
(210) Eermen verraden wert op dit onveyle-pat.        binnen.

IV. UYTKOMST.

Baldeus. Carion. Allonso. Sichem.

EN treet nu verder niet, wy staen nu recht voor Leyden,
Voltreck uw’ ronde kring, en laet geen tijdt verbeyden,
Voor Haerlem waer ick ’t moe; maer soo my dit geluckt
Soo zijn de grendels van heel Neêrlandt af-geruckt.
(215) Het koste my veel Volckx door stormen ende slagen,
Dus sal ick voor dees’ Stadt gewelt noch mannen wagen,
Maer graven my in ’t rond’ met Schanssen sonder tal,
Ick weet dat Hongers-noot de Stadt bevechten sal,
Het welck my heel verblijt, en ’k sal mijn Swaert soo wetten,
(220) Dat dees’ myn arm den gront der Ketters sal verpletten.
Soo raeckt het Neerlant weêr aen s’Koninckx waerde kroon,
Ja, in zijn wapen-schilt, gezetelt aen zijn throon.
’k Heb de hartneckigheyt van soo veel Steên gebroocken,
Dat Leyden (door de schrick) haer moet-wil is gedoocken,
(225) En onder schijn van liefd’ sal ick door veynsery
En vals door-schreve-schrift, doen slaen in slaverny
Al wat dat adem heeft; de Stadt moet in mijn handen,
Ick dorst nae Burger-bloet, en haeck nae Vrouwe-schanden,
Het is Soldaets-genot wanneermen ’t Leger plant,
(230) En (nae gewoone vreucht,) eens lustig rooft en brant.
Ick groey in ’t bloedig-spel, en lag in ’t druck der Vrouwen,
Dit al-verwinnend’-swaert is noyt in toom te houwen,
Soo moet dees’ scherpe-roê nu dempen ’t Ketter-rot,
Die met haer wettig-vorst soo schendig drijft de spot.
Car. (235) En ick door s’Koninckx-last laet oock de bloet-vlag voeren:
En liet den Zuygeling wel aen mijn Lance snoeren:
[fol. A7v]
Ja, rucktent van de Moer, en kneusdent middel deur,
Sulckx was mijn beste vreucht, en lagten om ’t getreur.
’k Heb oock in meen’gen storm de Swangerige-wijven
(240) Tot arbeyts-noot gelaen in ’t water late drijven.
Laest binnen Naerden noch, daer ick een Swanger-wijff,
In ’t aenzien van de Man, de Vrucht snee uytt’et lijff,
Ja, sleurdent by een been met mijn bebloede handen,
En wierp’et in een vier, en liet het soo verbranden.
(245) En nae dees’ kloecke daet de Man terstont vermoort,
Die in zijn eygen bloet doen pijnlijck wiert versmoort.
d’Onteerde-maechden wy als doen in ’t water worpen,
Die tot haer levens eynd’ dat selfde moeste slorpen.
Wat brack doen menig kling en helm op ’t Helden-hooft,
(250) Die vaeck in slag en storm wierden ter neêr geklooft!
Wat dreeff daer niet al bloet en harssens by der straten,
Daer d’Honden fel getant, seer gieriglijck van vraten.
En al mijn dapper Volck heeft door mijn volle last,
Te Vier, en oock te Swaert (hoe ’t was) oock aengetast,
(255) Tot dat zy moed’en mat (door ’t moorden) moeste rusten,
Ja, tot een danckbaerheyt, zy noch haer waep’nen kusten,
Als oorsaeck van haer vreucht, en voetzel van haer moet,
Als teeck’nen van haer kracht, waer meê zy ’t roode bloet
Noch toonden op hun Swaert, en roemden op haer daden.
All. (260) Ick heb dees’ scherpe-kling soo menigmael doen baden
In s’Ketters roode bloet, en wierden soo vermoort.
Wat riep de Burgerij tot Zutphen in de poort?
Ick ben een Katolijck, wilt dog myn lijff verschoonen:
Maer ’k sprack, ’t is goet voor u, en ging haer daed’lijck loonen
(265) Met dees’ gewette-kling, en vulde soo de poort
Met doode-lijcken, ja, veel Mannen met de koort
Heb ick aldaer geworgt, en veel gelade Schuyten
Ten boorde vol gepropt, doen voeren flux nae buyten:
’k Heb wagenen gevult met hoofden sonder tal,
(270) Wie weet wat Leyden dan noch overkomen sal,
Die nae een lang Beleg door uyt-geteerde magen
Moet vallen in ons handt, en voor-bereyde lagen.
Den Hartoog, en ghy Vorst, geeft last tot sulck verraet.
Car. De Leytze-burgery hier van niet vry en gaet,
(275) ’k Ontzie noch Man noch Vrouw, wat om gena komt smeecken
[fol. A8r]
Die sal ick met dit Swaert vermorselen en breecken,
En moorden dapper aen, tot dat mijn wackerheyt
Vermoeyt van al het woên zig weer tot rust bereyt.
’k Meen ’t Haerlem noch gedenkt, doen zy (van my gevangen)
(280) De Vrouwe by de borst soo pijnlijck zagen hangen,
En Mannen aen de strop de voeten bloot gemaeckt,
Wierden (door brandend’-pick) het leven uyt-gebraeckt,
Off met een swaer gewicht liet ick’er toonen trecken,
Op dat haer s’levens-draên schier piecken lang sou recken.
(285) De Moeder nam ick ’t Kint seer wreed’lijck uyt de handt,
En heb het doodt getrapt, en in een vuyr verbrant.
Veel Maechden hoop aen hoop te zaem wel vast gebonden,
Die wierden my ter Tent’ (tot proy) van ’t Volck gesonden,
Het welck het meeste was daer ick mijn geyle-lust
(290) Moet-wilg meê heb gepleegt, en dan mijn moet geblust
Met dees’ mijn taye-kling. Bald. Manhaft’ en strijtb’re-helden
Ghy zijt mijn onderstant, die vaeck u leve stelden
Voor mijn onsterff’lijckheyt, en hoog-befaemde Naem,
Uw’ daeden die zijn my ten volle aengenaem.
(295) Volvoer uw’ harte-wens in dese Oorloogs-zaecken,
Op dat de vreuchde-galm door ’t gansche Rond’ mag raecken,
Het baert onsterff’lijckheyt, en noyt vergete loff
Dat u omhelsen sal tot in des Koninckx-hoff.
Maer nu ist raetzaem om een veynsery te plegen,
(300) En haer met listig-aes als honig te bejegen,
En locken haer alsoo tot in ons looze-net,
En dan soo gaet vry weêr als d’Ezels, d’ouwe tret.
Ick sal ten vollen uyt haer goede zaecke loven,
Ja, noyt ’t zy goet of bloet van haer te sullen roven:
(305) En schrijven brieff op brieff, met vriendelijck onthael,
En krijgtme dan de Stadt, soo loont ze met het stael.
Maer nu voor ’t eerst’ begin, soo moet men onse wercken,
Met gragte spietze diep, en dijcken hoog verstercken:
Voor eerst, aen Valckenburg, de onvolmaeckte Schans,
(310) Trencheert* die tot den Rhijn, soo isser gansch geen kans
Voor s’Vyants vlugge Vloot: dus moetmen pasz’ en dijcken
Door-graven om de Stadt, op dat haer snoo practijcken
Ons niet te licht verraên, tot onser groote schandt,
Dan lag ons roem en eer bespottelijck in ’t zandt.
[fol. A8v]
(315) Boshuysen, Leyderdorp, ter Does, en Soeterwoude,
Poel-geest, en Kouderkerck, en ’t Huys van Haserswoude,
Bewaer het alles wel, maeck dat geen Eetb’re-waer,
Te water of te landt tot Leyden binnen vaer.
All. Uw’ wille sal geschien, aen ons sal ’t niet gebreecken,
(320) De Boeren staen gereet om alles af te steecken
Tot stutting voor gewelt. Bald. Wel, gae te zaem dan voort,
En klamt de Stadt met list, en vleyery aen boort.        binnen.

II. DEEL I. UYTKOMST.

Ioh. vander Does. 1. 2.* 3. Stadts-kapiteynen.

MYn trouwe Bataviers, den Vyandt met zijn machten
Die staen wy alle uyr voor onse wal te wachten,
(325) En u is wel bekent zijn groote Tyranny,
Ja, zijn moordadigheyt en valsz’ verradery,
Die nimmer zat en is van mensche-bloet te gieten,
Alwaer’t wy met verdrag hem binnen Leyden lieten,
Soo sou hy evenwel met moorden en verraên,
(330) En vreesselijcke doodt ons Burgery verslaen.
En om dit ongeval voorsichtig te vermijden,
En dat die selvige geen Spaenze-moort sou lijden,
Soo vinden wy geraên om hem met alle man
Te keren van ons muyr, soo langmen weren kan.
(335) Ick waeg myn lijff en bloet voor Burgers en haer Vrouwen,
Wilt oock uw’ schuld’ge pligt voor Hollandt bondig houwen
En strijden tegens haer, weer-staet zijn wreede handt,
Al ringt hy u om ’t lijff met strop, met swaert, en brandt,
Zijt daer niet af vertsaecht, maer keertze van de wallen,
(340) Al sou ons muyr en wal door storm ter neder vallen.
Ick hope dat den Heer met u ten strijdt sal gaen,
Als hy met Mosis-volck, en Aron heeft gedaen.
Al is haer heyr gepropt met duysende van mannen,
Die all’ tot moordery te zaem zijn aengespannen,
(345) Zijt evenwel gemoet, want een die binnen woont,
Verwint veel meerder macht, als thien die buyten hoont.
Zijt noyt beweegelijck over ’t vervloeckte schrijven:
Want in een schijn van vriendt sou hy het al ontlijven:
Dus acht geen loos gevley, of valsz’ gemunt accoort,
(350) De liefde die hy toont is niet als brant en moort.
[fol. B1r]
1. Cap. O steunsel van ons macht, wy schroomen geen Tyrannen
Wy steunen op uw’ moedt, en trouwe Strijtb’re-mannen,
En sterck Bemuyrde-stadt, die schier onwinbaer lijckt,
Soo maer de zegen Godts niet van ons wap’nen wijckt
(355) Wy gaen nu vol van moedt nae al de Ravelijne ,
Besetten Oostenrijck, en ’t huys van St. Catrijne,
Bourgonje, ’t Hooge-huys,* en Ursels stercke slot,
En dat tot ’t Fort te Berm, elck met een sonder Rot.
Wy zijn nu ’t zaem bereyt te weder-staen haer stormen,
(360) Al soumen dese Stadt ten puyn-hoop zien her-vormen,
Ja, vechten oock soo lang op all’ haer wreet gewelt,
Tot dat ons ’t bloedig-swaert, of honger neder-velt,
En of het noot-lot viel op ons, van Honger-plagen,
Soo salmen (t’ons behoeff) veel liever Honden knagen,
(365) En tot des Vyants-spijt ons eygen lincker-handt,
En houde dese vuyst ten dienste van het Landt,
Daer meê wy (inder noodt) ons dapper sullen weren,
Soo sal zijn wreede-balg noyt Burgers-bloet verteren.
Verd. Hoe sterck zijn wy gemant? 2. C. Omtrent ses-duysent-man
(370) Bequaem en strijtbaer Volck, dat waep’nen voeren kan,
En Jongers sonder tal, die al de Aerde-wercken
Dicht by het Schutters-huys de Ravelijns verstercken,
Een yder is vol moet, en dapper in de weer        K.L. vlucht. uyt.
En soecken (door haer werck) te halen Krijgs-mans eer.
Verd. (375) Sta Huysman, van waer komt ghy hier soo angstig loopen?
Boer. Uyt weeter, slijck, morasz, deer ’k schier in hadt versopen,
Dan, ben uyt ’t Speenz-gewelt; schoon tot de keel toe nat.
V. Waer wiert ghy hem gewaer? B. Dicht aen ’t Benthuyser-gat.
En ’t volck van Soetermeer wort alles weg edreven,
(380) Den Vyandt rooft en woelt, je brengt’et al om ’t leven,
De Schuyren zijn verbrangt, het Vee verstroyt, edoot :
Zy breecken huys en hoff, ’t leyt alles voor heur bloot.
De Vrouwe-schenders steen, dus in de dóón om-lommert,
Met Sabels scherp gewet, in ’t gronne-bloet beslommert.
Verd. (385) Waer nae neemt hy zijn weg? Boer. Recht an ne deuse stadt
Wangt hy ’t Noot-aze-vlack al in enoomen hadt,
En met een troupe volckx trock hy soo ne Benthuysen,
Je, meeckte hem tertijt doen meester van de sluysen.
Deer wierdent al vermoort, tot ’t eerst’ geboore kint,
[fol. B1v]
(390) De Moeders zegent an, en stongden als ontzint.
De Meegde over al, die worde vast ebongden,
En deur het woedend’ volck van s’Vyants-macht eschongden,
Eworpe in heur hut, en jammerlijck verbrangt,
Soo datt’er vry veul Volckx verslegen leyt in ’t zangt,
(395) Een droevig ding om zien, je, ’t reeckte an myn zinnen,
’k Heb alles leten steen om by u schuyl te vinnen,
Weer ’k vluchte ’t was edeen, ’k queem binnen Soeterwou,
Op hoop dat ick aldeer vry veyler weesen sou,
Maer ’t wasser oock in roer, den Vyant queem marcheeren,
(400) Om zijn gewette-sweert met Christen-bloet te smeeren,
Dies ’t Volck heur domme Vee nee and’re pleetze dreeff,
Soo datt’er thangs niet veul tot Soeterwou en bleeff:
Meer voegde heur te hoop omtrent de Paepe-brugge,
Verzien mit halve-langs, mit vorck, en vlassers-plugge,
(405) Je, trocke los op an mit grammelijck emoet,
En sloegen deer een trop van Vijftig* ongder voet,
Wy kregen wel wat buyts in ’t plongdre der Soldeten,
Meer moesten (deur de noot) het alles weer verleten,
De rest der Vyant queem, en dreeff dit Volck van kangt,
(410) En heeft een bloet-vlag by de Paepen-meyr eplangt,
Het Volck by ien eruckt, de weet’ren in enoomen,
Tot dat deer mierder van de hun is by ekoomen:
Doen wiert ien Schip-brug voort geheel op ’t Meyr eleyt,
Soo dat’et woendend’-volck heer heeft in ’t langt verspreyt.
Verd. (415) Waer maecken zy haer vast? Boer. Dat weet ick niet te segge
Meer ’t dunckme Kroonesteyn zy ’t eerste geen belegge,
Dan, ’k hoorde groot gekrijt, en ’t roepe weer: Loop an,
Slee doodt wat adem heeft, en speer Kindt, Vrou noch Man.
En an de aere zy weer soo ien schermutzeeren,
(420) Men kost an gienig endt hem niet te redde keeren.
Verd. Op Leytze-burgery, op, op, en slae de Trom,
En voecht het Volck by een, op dat elck spoedig kom
Bereyt met zijn geweer: ’t Geschut voert op de wallen,
Flux, eer wy schielijck hier t’zaem werden over-vallen,
(425) De tijt eyst geen verloop. 1. Cap. Vaer wel, ick spoeyme voort.
Verd. Stel u slag-oorts-gewijs voor Muyren ende Poort’.
2. Cap. Uw’ wille sal geschiên, en soo zy ons bespringen,
Soo sal ’k dees’ staele-kling haer tot in ’t herte dringen.        Cap. bin.
[fol. B2r]
Verd. En ghy, passeer uw’ weg, ick danck u voor ’t bescheyt,
(430) Dat ghy my hebt gedaen, in dees’ gelegentheyt.
Boer. Wel Heerschop, ick vertreck, je moet verwinner blijven,
En s’Vyants-felle-macht van uwe wal verdrijven.        Boer bin.
Verd. O droeff benaeude Stadt! ick vrees voor ongeval,
En sorg dat Hongers-noot u onder-drucken sal.
(435) Doch echter houd’ ick moet, ’k en sal niet laten blijcken,
Op dat geen eenig quaet* de Burgers doet beswijcken
Op hoope van Ontset: maer ’k duchte van de ly!
En soo is ’t heele Landt in s’Vyants-slaverny.        binnen.

II. UYTKOMST.

Duyvenvoord, in eenigheyt.

d’ AEnstaenste droeve staet, die doet my innig suchten,
(440) En wenen, och! hoe sal myn Volck dees’ ramp ontvluchte*?
Ick speur veel ongeval, met recht een tijt die lijt,
Een Burgerlijck-geschrey verspreyt zig wijt en zijt.
Ick zie een groot ellend’ in Leydens-kamer schijnen,
En in een tranen-badt myn Burgers schier verdwijnen.
(445) O Leyden! hoe’s u ziel met ramp en wee belaên?
Wie sal uw’ hulper zijn, en uwen Vyandt slaen?
Helaes! wie sal het doen? wy konnen s’Vyants-machten
(Door swackheyt) niet weer-staen, maer moeten door de krachte
Van ’t Honger-swaert vergaen. O grouwelijcke doodt!
(450) Sult ghy ons knager zijn in Oorloogs barsse noodt?
O Leyden! zie wat dat uw’ wallen komt benauwen?
Een Gier die ’t ingewant en bloet van u sal knauwen.
O Wees! ô droeve Weeu! bedruckt tot midden ’t hert,
Uw’ eerst’ verkregen vreucht verandert laes! in smert.
(455) Wy zijn nu weer omringt van Albaes wreede honden,
Die snacken nae ons bloet met goddeloze-vonden:
Geblasen in het oor, en dat door Sathans-list,
Die nae des Menschen-ziel gestadig haeckt, en vist.
O wreede Tyranny! wat salmen ’t best’ hier kiesen
(460) Het langzaem Honger-swaert, of Goet en Bloet verliesen,
En vallen in de handt der Moorder-fielen wreet,
En setten Stadt en Landt en Vryheyt, in het leet?
O neen, wy willen eer van Honger hier versmachten,
Als ’t Onbetoomde-volck haer ongenae verwachten.
[fol. B2v]
(465) Wy hebben noch een hoop, een hulp en toe-verlaet,
Waer opmen bouwen mag, en elck vast’lijck staet.
Die Pharóós stockig-hert, en all’ zijn strijtb’re knechten,
Op ’t Roode-meyr verwon, doen hy de stroomen slechte,
En Ameleck bevocht, en hem sloeg gansch ter neêr,
(470) Dat is ons een’ge-troost, ons schilt, en scherp-geweer.

vander Werff, Raephorst. komende hem te moet.

Op dat het Honger-swaert, s’Lants-hoop niet komt door-breken
Ist nodig, dat wy op ’t getal der Mensche spreecken,
En hoe lang dat het Graen (met scherp en schaers gedeel)
s’Lants-oorbaer strecken sal, terwijl ’t in zijn geheel
(475) By ons bewaring is; men laet oock Os en Schapen,
Ja, al wat eetbaer is, doen soecken door ons Knapen,
Tot voor-raet inder noot, en voegent hier by een,
Op datmen al het Volck kan spijsen in ’t gemeen.
Duyv. ’t Is al gelijck bestelt, en oock by een gedragen,
(480) Maer ’t Burgers droeff geschrey hadt schier mijn moet verslagen.
In ’t aensien van ’t gemeeck, om maer haer Eetb’re-waer
Te houwen, laes! ’t moest voort, en nae het by malkaer
Op ’t Raet-huys was gebracht, soo heb ick daer bevonden
By d’Hondert-zeven-last, tot Veertien-duysent-monden,
(485) Helaes! te weynig, om soo een omringde Stadt
Te voên in Oorloogs-ramp, en wachten t’open-padt
Van een gewenscht Ontset, men moet van Honger sterven,
Off Leyden tot een puyn van Spanjaers zien bederven:
Want ’t is on-mogelijck, dat die vervloeckte-macht,
(490) Door onse Burgery ten onder wert gebracht.
Raep. Soo is ’t nu slecht gestelt, wy staen in groote vreese
Indien wy weer-stant doen, daer geen genae sal weese,
’t Waer (nae mijn Oordeel) goet te smeecken om genae,
Indien hy meester wert komt bidden al te spae.
Verd. (495) Spreeck hier van geen genae, noch Leyden op te geven,
Den Spanjaers-eedt* is wint, hy sal in ’t moordig leven
Al even dapper gaen, hoe deed’ hy Rotterdam,
Daer hy (door goet versoeck) met ’t Leger binnen quam,
En alsoo ras de marckt van hem was ingenomen,
(500) Is haer (dees’ sotten hoop) wel jammerlijck bekomen.
Hy doodt de Burgery met swaert, met vuyr, en tou
[fol. B3r]
Zijn moort-lust groeyde aen, men spaerde Maecht* noch Vrou.
Tot Haerlem desgelijckx veel Burgers zy verdroncken,
Soo datt’er wel ontrent ses hondert zijn versoncken.
(505) Oock tot Ouwater, en tot Naerden in de Stadt,
Waer dat dees’ Vader-beuls deên stichten badt by badt
Van Burger-traen-en-bloet, ja Zutphen men niet schoonde,
’t Woort was niet als: Slae doodt, gelijck hy daeglijckx toonde
Met ’t god’loos-moort-geweer, ’t is nu Accoort, Accoort,
(510) Maer zijn vervalste schrift niet hout, als Swaert en Koort.
Al blinckt het yser schoon, het laet noyt zijn verroesten,
Al looft den Vyant veel, hy laet noch moord’ noch woesten,
Vertrout in ’t minst’ hem niet, hy vist met scherp fenijn,
Dat schoon voor ooge staet, maer grouw’lijck is schijn.
(515) ’t Is nae myn oordeel best een vast besluyt te maecken,
En keere van de Stadt zijn stormen, moorden, blaecken,
Hier dient een Eedt gedaen, dat elck in zijn quartier
De Stadt getrou sal zijn, tot datt’et alles hier
Het uyterst’ heeft verwacht, en dat geen hoop van machten
(520) Hier oyt te wachten is, soo moetmen dan verwachten
’t Genae en On-genae dat ons den Vyandt toont,
Wy werden even niet ’tzy nu of dan verschoont.
Raep. Dees’ raet bevalt my wel, laet oock de Burgers sweeren
Dat zy van muyr en wal den Vyant sullen keren,
(525) Volvoeren wy het stuck tot dat de laetste man
Verswackt (door ’t Honger-swaert) hem niet meer weeren kan.
v.W. ’t Verbont moet zijn volbracht, kom, laet ons hier te zamen
(Op hoope van Ontset) dit onder ons beramen,
Geen vreesselijcker-straff is Leyden oyt verwacht,
(530) Als datmen door het stael, off honger-swaert versmacht.
Al is ons dijck, en weg, en water-pas benoomen,
Godt kan het haest verzien, en weer Ontset doen komen.
Die ons nae ’t leven staet loopt licht zijn doot te moet,
Terwijl hy ’t vinnig-swaert wil domp’len in ons bloet.
(535) ’t Fortuyn loopt wonderbaer! wil hy de Stadt verdelgen,
Soo moet hy eerst ons bloet, en al de macht verswelgen.
Die Burgers angst verjaecht verwint de meeste strijt,
Door dien hy in ’t gevecht de minst’ der schade lijt.
Duyv. Tot wel-stant van ons landt, en Godes-kerck ter eeren,
(540) Soo voecht u (nae de plicht) mits wy een Eedt t’zaem sweeren.
[fol. B3v]
        WY, zweeren goedt en bloet tot vryheyt van het Landt,
        En, voor Godts-heylig-woort, en Staeten onder-standt,
        De Spaenze-tyranny van onse Muyr te keeren,
        Tot dat den laetste Man (nae een lang tegen-weeren)
        (545) Heel machtloos, af-geslooft, zijn krachten en gewelt,
        Door ’t Swaert of Honger-noot ter Aerde zy gevelt.
        Soo helpt den Hemel ons, wen wy ’t niet na een komen,
        En, doet een Zee van straff op onse hoofde stroomen.

Verd. ’t Besluyt dat is nu vast en bondig hier gemaeckt,
(550) Een yder draeg wel zorg dat Leyden wert bewaeckt,
Soo Godt ons nu behoet voor onheyls-over-loopen,
Voor Aen-slag of Verraet, staen wy op goede hoopen
Te krijgen (nae een lang Beleg) weer hulp en macht:
Daer baet gewelt noch list als Godt het Heyr verkracht.
(555) Men maeck de Stadt vol moet by Mannen, Wijff, en Knechten
Om (als ’t de noodt vereyst) Victory te bevechten,
’t Moet aengedreven zijn alwaer ’t hier slecht gestelt,
Soo moetmen evenwel doen weder-staen ’t gewelt:
Want soo het hooft beswijckt en laet de moet vervallen,
(560) ’t Lijff dat versucht hem oock, en smelt tot niet met allen.        S. uyt.
Sold. Myn Heer, ’k vrees voor verraet, hier heb ick op de wal
Gevonden dese Brieff. Duyv. Wat of dit wesen sal?
Raeph. Kom, breeckze spoedig op en laet den in-houdt lese.
Duyv. ’t Is s’Vyants-zegel-merck. Verd. ’t Sal uytt’et Leger wese.

                Duyvenvoord leest, en seydt.
ICk, Baldeus, eysche uyt last van zijn Konincklijcke Majesteyt van Hispanje, de Stadt
Leyden, met den aen-kleven van dien, op genade en ongenade in onser handen, ende
dat in ’t korte te resolveren, sonder mer als drie dagen uyt-stel te nemen, ende soo uw
hartneckigheyt dese voor-stellinge verwerpt, sal ick nae u veroveringe al u Burgers door
het scherpe mes van Iusttitie laten passeren, want soo on-mogelijck als de sterren aen den
Hemel zijn te bereycken, soo on-mogelijck is de Stadt door mensche handen te ontsetten.
Dus laet u hartneckigheyt geen oorsaeck van u bederff zijn.        Beraet u in tijts.

(565) O vreesselijcke-brieff! waer yder voor verschrickt,
Waer door dat Hollandt schreyt, en schier in ’t bloet verstickt.
O dicht-omringde-stadt! met druck sag ick uw’ tranen
Neer-zijp’len, doen dees’ Beuls ten goed’ u quamen manen,
’t Is niet als schelmery, soo swieren s’over al,
(570) Zy soecken ’t lauwe-bloet te tappen uyt uw’ wal,
Ja, hong’ren (als den Wolff) nae Burgers mag’re-leden,
Men geeff hun geen gehoor, ick weet der Spaenze-eden,
Neen, soo lang als dees’ arm aen ’t lichaem is gevest,
En ons maer soberlijck den honger wert gelest,
(575) Soo sal hy nimmermeer (wen Godt ons spaert het leven)
[fol. B4r]
Ons dwingen met gewelt, om Leyden op te geven.
Wy sullen noyt verstaen tot over-gaen der Stadt,
Voor ons het sweet en bloet door ’t Swaert is af-gemat.
Verd. Wat dunckt u Heeren dan, hoe lang het Graen sal strecken?
(580) Want sober uyt-gedeelt sal zoet en zuer verwecken,
Dus tast in u gemoet, terwijlmen schrijven sal
Aen ons Doorluchte-prins: op dat ons ongeval
(Door hulpe van Godts-handt) brengt wederom verblijen.
v.W. Vier-maenden staen nu vast, en meerder mag ’t niet lijen.
Raeph. (585) Soo stapt men merckelijck de bitt’re doodt te moet.
O Haerlem! door uw’ val smaeckt Leyden soo een roet.
Dien dag dat uwe wal en Burgers neder-vielen
Voor ’t Spaens vervloeckt’ gewelt, dat alles ginck vernielen,
Treurt Leyden, noch helaes! hadt nu d’Oranje-vaen
(590) Tot ons vreucht, en ’t Spaens spijt, op uwe wal gestaen,
Wat aengename hulp waer dan voor ons gebooren?
Maer die ’t all’ hoeden wou heeft nu het meest’ verloren.
Dan doch, soo dit besluyt ten besten ons geluckt,
Hoop ick dat den Tyran geheel sal zijn verruckt.
Verd. (595) Ghy Heeren, dit besluyt, terstont aen Prins en Staeten
De weet moet zijn gedaen, op datze niet en laten
Te naederen de Stadt, en soecken met gewelt
Den onbetoomden-draeck te drijven uyt het velt.
Duyv. Men prest de Brieven voort op datze oock beginnen,
(600) Men wint een groote strijt, soomen dees’ tijt mag winnen:
Een yder hoed’ zijn muyr, en hoopt op goet bescheyt,
Dat by den Een en All’ soo vast verborgen leyt.        binnen.

III. UYTKOMST.

Leyden

WAt lijdt mijn ingewant? wat kruypter door myn leden?
Elck lidt dat klopt en beeft van boven tot beneden,
(605) En ’t bloet bedroeft mijn ziel, soo dat myn bange hert
Nae adem haeckt en treckt in ’t midden van veel smert.
Helaes! een binne-strijt van d’avont tot den morgen,
Hout zig met eygen-strijt in ’t lichaem vast verborgen,
Vermits ick (teere Maecht) nu onder Wolven stae,
(610) En als ’t verdwaelde-lam, verwacht haer on-genae.
Waer vlucht ick noch in ’t lest’ van dese wreede wolven?
[fol. B4v]
Hoe hebben zy my nu hier in een kring bedolven?
Hoe kom ick weer Ontset? wie helpt my uyt den druck?
Wie vechter voor myn krans, en stut mijn ongeluck?
(615) Ay! wiert ick maer gelaeft, wat sou ’t my vreucht verwecken?
Wat sou daer zucht en druck steets uyt myn ziele trecken?
En ’t vast-besloote-hert liet vallen zijn verdriet.
Maer laes! de hoop is swack en eygen-troost is niet.
De nacht is oock mijn dag, ’t moet nu al stadig waecken,
(620) Met innerlijcke-zucht, dat schier vergiff wil braecken,
En spuwen niet als vuyr, op dat de wolven wreet
Verschricken van ’t geblaeck, en niemant nader treet.
Helaes! ons tegen-weer dat mag heel weynig baten,
Zy zijn te vast bepaelt, en willen niet verlaten
(625) Het geen zy voor een proy bezetten over al,
Maer soecken ’t met een list te vangen in de val.
Daer hoor ick Oorloogs-toon, dat sal my naeder komen,
Het ysselijck-geklanck komt ruyssend’ door de boomen,
Och! wat of ’t wesen sal? het schatert my in ’t oor,
(630) De klanck my beven doet, dan neyg my nae ’t gehoor.        binnen.

IV. UYTKOMST.

vander Does op de wal. Carion, met een Trompetter.

WAt ist dat ghy begeert? Car. Ick eys van s’Koninx-wegen
De Stadt en all’ in hand’. Verd. U eys komt niet gelegen:
Wy geven Stadt noch Landt in ’t moordenaers-gewelt.
Car. Daer is genae voor u, soo ghy u reed’lijck stelt.
Verd. (635) Genae, ô ja genae! gelijck ghy s’all’ ver-eerde.
Car. Om datze haer te streng met groot verraet verweerden,
Was d’Hartoog heel vergramt, on-toomde s’Koninx-macht,
En strafte d’hoonder soo die hem soo weeck’lijck acht’:
Dan, soo ghy oock niet wilt, het jong gebooren kint
(640) (Sweer ick) niet leven sal indienmen u verwint.
Verd. Eer wy ’t op hoope van genae u soude geven,
Soo swaeyen wy het Swaert tot ’t eynde van ons leven,
Ja, sullen (vol van moet) soo lang u weder-staen,
Tot dat de laetste-man zijn leven is vergaen.
(645) Dan doch, wy hebben hoop om uyt-komst’ te verwachten,
Zijn Hoogheyt salmen haest hier binnen zien vernachten.
Car. Wat uyt-komst’ wacht ghy doch? zijn Leger is ter neêr
[fol. B5r]
Geslagen en verwoest, de macht en kan niet meer
Versamelen by een, de vend’len zijn verwonnen,
(650) En ’t meeste volck gevaên. Verd. Dat hebt ghy Guyt versonnen.
Wat meent ghy, dat wy hier voor logens zijn vervaert?
’k Weet dat zijn Hoogheyts-macht niet is by een vergaert.
Ghy hel-hondt, flux van hier, gaet nae uw’ Moordenaren,
En segt den Opper-beul met all’ zijn booze-scharen,
(655) Dat hier noch kruyt en loot voor hem te besten is,
Vertreck hier oock van daen, eer ick mijn gramschap slis.
Car. O Burgers! dit gehoon dat sult ghy u beklagen.
Verd. Ick seg dat ghy vertreckt, met uw’ vervloeckte-lagen
Off dit past op u komst’. Car. Dat breeckt u naemaels op,
(660) En dit vereyst (door wraeck) te klooven u den kop.
Verd. Ick seg dat ghy vertreckt, en raed’ u nu ten besten,
Ja, soo ghy langer toeft, sullen dees’ Leytze-vesten
U galg-en-doot-kist zijn, daerom zie wat ghy doet.
Car. Blijff hart, en stap de doodt vry tot u hoon te moet.        binnen.

III. DEEL I. UYTKOMST.

Baldeus. Carion. Allonso. Sichem.

(665) HOe wreeck ick dese spijt ten vollen nae mijn wenschen?
Hoe sal dees’ gruw’le hoon (door wraeck) die Stadt verslenssen?
Hoe sal ick met mijn Swaert (door dese vlugge-handt)
Den Hoonder sneuv’len doen, en worgen met de bandt,
Die my, ô spijt! en u te zaem soo smaed’lijck schelden.
(670) ’k Sweer heden by ’t Gebiedt, dat ick het sal vergelden.
O spijt! vervloeckt bescheyt! dat my mijn moedig-hert
Soo dapperlijck vergramt, en dees’ mijn deegen tart:
Hoe derft ghy boos-gedrocht, soo slim en smaed’lijck spreecken?
Daer ick u heb omringt, en gansch niet uyt kunt breecken,
(675) Off worst’len uyt mijn handt, ô gruwelijck bestaen!
Maer dees’ gewette-kling sal ’t alles effen slaen.
Het schijnt zy zijn bewust, hoe wy eens listig schreven,
Om ’t lieve Vaderlant den steeck des doodts te geven,
’t Ging onder goetheyts-schijn, en ’t fluyten was soo soet:
(680) Ons Vorst dorst nae de Vreê, en niet nae Menschen-bloet.
Men schrijft, ziet wat ghy doet, spaert Man en Vrou en Kind’re,
U Vryheyt is gereet, ziet, niemant sal u hind’re,
Zy blijven even hart, als d’allerhartste-steen:
[fol. B5v]
Maer ’k sal ’t in korten tijt, wel van haer boesem kneên.
Car. (685) ’k Sprack, Burgers, ziet voor u, ghy sult’et u beklaegen,
En schelt de Vorsten niet, wilt met hun doch verdragen,
En ondertast de saeck, maer ’t antwoort was: Ghy Fielt
Vertreck terstont van hier eer u myn handt ontzielt.
Bald. Verset u ongeval, want nae verloop van weecken,
(690) Sult ghy dees’ hoon en smaet ten volle konnen wreecken.
Soo koelt uw’ wraeck-lust dan aen dese lasteraer,
Wanneer d’hartneckigheyt dees’ Ketters allegaer
Sal springen voor het hooft, dan sal Fortuyn weer swaeyen
Voor ons onwinb’re-macht, dan sal het rat verdrayen
(695) En staep’len lijck op lijck, tot dat’et Swaert verstompt,
Ja, ’t lang-gedreychde-bloet der Stadt, is uyt-gepompt.
Geen schelm-stuck ’t zy hoe vals ghy die oock mocht verzinnen,
(Indien ’t maer dienstig is om dese Stadt te winnen)
Geeff ick u volle macht, brout Aen-slag en Verraet,
(700) En perst de ziel uyt ’t lijff die u nae ’t leven staet,
Soo salmen t’onser eer om ’t hoogste-liet* te zingen
Het Ketters* hart gemoet met d’Inquisiti dwingen:
’t Is een te wreeslijck-volck, dat altoos met gewelt
Zig selven (waer het kan) in Heerschappije stelt.
(705) Dus hout nu goede-wacht, en laet geen wegen open,
Op dat des Vyants-macht geen Schansse af komt lopen,
Soo wert haer moet gestut, en druck verteert haer Stadt,
Wy sullen haer in ’t kort doen beven als een blat.
Car. Om nae ’t gewenschte-heyl, in ’t korte te geraecken,
(710) Soo laet aen dese weg een vaste Schansse maecken,
Ick hebbe hier verspiet hoe datt’er veele liên
Van warmoes, wort’len, kool, en oock met graen verzien,
Al sluypend’ by der nacht bekruypen zy de wegen,
En plucken ’t geen haer dient, daer staet geen hind’ring tegen,
(715) Soo wert de Stadt verzien met ’t nieu-gewasse-fruyt,
’t Schijnt dat’et in ’t gemeen, gegeven is tot buyt,
’t Welck ons hier schaed’lijck valt, wy moeten daer op letten,
En stadig oock by ’t landt Soldaten neder setten,
Op datt’er niemant meer zig selven soo verstout
(720) Het zy by dag of nacht (op rooff) in ’t Landt onthout.
Wat dunckt u van dit stuck? Bald. ’t Is wel van u versonnen,
Ick wil dat aen de Schans soo daed’lijck zy begonnen,
[fol. B6r]
Soo salmen met gewelt betoomen haer den loop,
En brengen by haer groen, ons kruyt en loot te koop.
(725) Gae, en voer ’t Volck by een, ick sal u hier vertoeven.        Car.bin.
Het maecken van dit werck sal Leyden soo bedroeven,
Dat zy door groote angst en soo een ongeval
Niet weten sullen hoe elck ons noch keren sal.
Dies ick hoe langs hoe meer haer wal soo sal benauwen,
(730) Dat zy haer vleys en bloet (door Honger) sullen knauwen.
Ja, werden soo verswackt dat zy alleen uyt noodt,
Noch roepen sullen: Geeff de Stadt, of schaft ons Broot.
Ick schroom geen tegen-weer van buyten noch van binnen.
Wie sou soo grooten werck, en sterck van Volck verwinnen?
(735) Wie heeft soo stouten hert te vallen op ons Macht
En naecken het Geschut? dat door zijn groote kracht
De stoutste wijcken doet, hoewel ’t met diepe Gragten
Is dapper opgewerckt, wat baet dan storm of krachten
Te wagen voor de Stadt? ’t welck haer in ’t minste baet,
(740) Als Volck en all’ verspilt, dat haer noch feller slaet.         C. uyt met S.
Daer komt dien Krijgs-helt aen, die met zijn Mavors-handen
Soo dapper heeft gekamt in ’t roven van de Landen,
Het schijnt voor s’Koninckx-eer loopt yder in de vlam,
Dan, ’t maeckt den Adeldom onsterffelijck van stam.
(745) Sa, treet in dese Schans, en strijdt als wreede-gieren,
En dwingt uw’ Vyandt soo dat hy in geen manieren
Kan komen meer in ’t Landt. Loopt dapper op hun an,
Verdelchtze met het Swaert die ghy bekomen kan.
Zijt altijt op uw’ hoed’ en dwingtze in haer wallen
(750) Te blijven, ziet oock toe dat zy nu oock niet vallen
Verraed’lijck in uw’ Schans, een yder quijt zijn eer,
En maeckt met dapp’re-moet te passen op ’t Geweer.
Bald. Maer tot verseeckering sult ghy dit Gouverneeren,
Soldaten sonder hooft konnen geen aen-val keeren.
Car. (755) Ick voegme nae uw’ wil, laet vryelijck ’t op myn staen,
Ghy moocht wel nae uw’ Tent gerustig heenen gaen.          Bald. bin.
Waeck op, ick hoor geluyt, het is hier slecht geschapen,
Op Mannen, in’t geweer, op waepen, waepen, waepen.

        Soldaten en Burgers vallen uyt, en veroveren de Schans.

Sla doodt, sla doodt, sla doodt. Spanj, Och mannen geeff genae.
[fol. B6v]
Car. (760) Een yder hoed’ zijn lijff. Burg. U smeecken komt te spae.
Sa Burgers, weer u nu en laet de moet niet sacken.
Spanj. O schandelijck gevecht! uyt ons gemaeckte B’racken
Soo snel verjaecht te zijn. Burg. Sla doodt, wie in de Schans
Zig in de waep’nen hout, verdient is dese Krans,
(765) De t’zaem-gerotte guyts zijn t’haerder schandt gevloden,
En laten hier omtrent soo by de vijftig dooden,
Nu is het vruchtb’re-landt een rooff voor alle man,
Pluck vry, elck hael soo veel als hy dan dragen kan.        binnen.

II. UYTKOMST.

vander Werff.

GOdt, ghy helpt wonderbaer, ick moet uw’ daden loven,
(770) Dat ghy (tot roem van ons) den Spanjaert hebt verschoven,
Geslagen op de vlucht, vermorselt met het stael,
De rest noch in de vlucht, verdreven altemael
Tot in haer Trenchement, en op-geschoote wallen,
Alwaer zy heel verschrickt ter neder zijn gevallen:
(775) Soo dat dit Spaens-gedrocht niet hebben meer bestaen
Te naecken aen het landt, of aen de Schans te gaen,
Zy vlooden als het zandt, dat voor de wint moet stuyven:
Ja, alles over hoop men deese dwong te schuyven,
Soo selzaem gingter toe. Maer Vader! mocht ick zien
(780) Dat zy noch door u handt van Leyden moeste vliên:
Soo was ons angst en noodt, en kommer af-genomen,
Soo quam uyt uwe rots s’Lants-vryheyt weder stroomen.
De wel-stant rees weer op, de Stadt die baerde vreucht,
De Kind’ren slap en flaeu, die smaeckte weder jeucht:
(785) Het voetzel van de borst’ (dat droevig weg moet droogen
Door last van Hongers-noot) dat d’natte Moeder-oogen
Doet zincken diep in ’t hooft, door traentjes die zy laet,
Om dat’er Zuygeling in sulck een droefheyt staet.
Veel Maechden* uyt-geteert, die men ziet lopen dwalen
(790) Vermomt hier aen de vest, om een’ge spijs te haelen,
Verlieten sulckx van schaemt’, den Heer, ten is geen schandt,
Als ’t u eenmael gelieft helpt ons van moort en brandt.
Hoe stondt oock ’t volck in roer, doen wy van onse wallen
Sagen de Burgery op ’t Spaenze-schansje vallen!
(795) Doen hoordemen de vreucht weer-galmen door de Stadt,
[fol. B7r]
Dat yder schier sijn quael (door vreucht) vergeten hadt.
’t Geluckten daer al braeff, door dat gewelt van mannen
Die dicht in s’Vyants-oog t’zaem waren aen-gespannen,
Om buyt off slagen, maer al meest om ’t Lant-gewas,
(800) Soo wort’len, kool, als fruyt, elck even snel en ras.
Wat sag ick doen al strijt? men kost geen volck versaden,
Een Vrou seer ongeschickt stondt tot de keel geladen,
Viel soo ter aerden neêr, en stickte op der daet,
En liet haer leven soo ellendig op de straet.            3. Burg. uyt.
(805) Wie off daer komen sal? 1. Burg. O hooft der Leytze-staten!
Hoe lange sult ghy ons in dees’ ellende laten?
Ziet eens uw’ Onderdaen, en zijn te swaren kruys,
Die door den Hongers-noot zijn Vrou daer doodt in huys
Ellendig leggen vint: de Kind’ren voor de deure
(810) Die lecken uyt de goot, met een swaer-moedig* treuren.
Ay! mocht ick noch met haer als den Verlooren-zoon,
Mijn leven voên met draff, maer laes! ’t is ons verbóón
Van Spanjaerts, die ons nu nae ziel en leven putten,
Wie sal ons nu voortaen voor meer onheyl beschutten?
(815) O disperate tijdt! die ziel op ziel vervoert,
En daer het Spaenze-juck, soo listelijck op loert.
2. Burg. Ach trouwe Burgers heul! laet u veer-ziende oogen
Op ons ellendigheyt doch eenmael zijn getoogen,
Het allerhartste hart! al was ’t van stael gesmeet,
(820) Het wierd’ (door ons ellendt) tot dweeheyt sacht gekneet.
Komt met een groote stoet, beziet de droeve* zuylen
Mijn’s huys, daer ghy ’t gekarm, en al te nare-huyle
Aenschouwen sult, mijn Vrou die eerst bevallen was,
Lag in een groot ellend’: maer nae een dag, soo ras
(825) Zy maer begon te staen, soo is zy heen gekroopen,
En socht’er voetzel doen in ’t vuyl der vulnis-hoopen,
En liet alleenig t’huys haer jonge Zuygeling,
Dat onderwijle laes! de zeys des doodts ontfing.
En ick kom met haer in zy wiert door schrick* bevangen,
(830) En braeckt de ziele uyt, met tranen op de wangen,
En roept: ô man ick sterff! zy geeft een snack of twee,
En roert’er verder niet, en leyt noch op die stee.
Ick stont door rou verbaest, en wist niet wat te maecke,
En kon in lange tijt mijn Vrou oock niet genaecke.
[fol. B7v]
(835) Dus kom ick nu om hulp, uw’ reed’lijckheyt is groot,
En balzemt mijne wondt in dees’ bedroefde noot.
3. Burg. En ick, nae dat ick oock was van de wacht gekomen,
Heb daer by Pancras-kerck een droeff-gezicht vernomen,
Mijn Kind’ren alle drie, die laegen voor een deur,
(840) En leckten ’t gronne-bloet, gedreven door een scheur
Daer ’t Slachters binnens huys van Paerden lieten loopen,
En scheptent in haer hoed’ dat zy (door honger) soopen.
Helaes! nae dit gezicht, soo vondt ick swaerder kruys,
Myn alderwaertste-vrou die lag daer doodt in huys,
(845) Zy zat daer op een stoel haer handen stijff gelade
Met stucken van een Paert, ô swaerdt van ongenade!
Wat brocht ghy my verdriet! ô Man, ziet ons ellendt
Hebt ghy een Christen-hert, dat Christen-hert erkent,
Erbermt u over ons, aenziet ons droeflijck-lijen.
v.W. (850) Och! och! myn Burgery! hoe kan ick u verblijen?
Daer vreucht noch hoop en is, wat wilt ghy doch van my?
Wat kan ick hier in doen, dat u tot vreucht gedy?
Is uw’ ellende groot, Godt (hoop ick) sal ’t versachten,
Ghy moet (nae tegen-spoet) een soet verblijen wachten,
(855) Godt straft nu onse Sond’. 3. Burg. Ons druck is laes! te groot.
v.W. Ons Sonden zijn voor Godt noch swaerder en bloot,
Dees’ straff die is wel swaer, maer grooter Godts-genade!
En grooter is de deucht van zijne vroome-daden,
Die hy bewesen heeft, wanneer het hem behaecht,
(860) Soo is des Vyants-macht wel haestig* weg gejaecht.
1. Burg. Den tijdt valt ons te lang, men ziet de noot vermeren,
En ’t lang gevoede bloet door Hongers-noot verteren,
Men loopt nu by de weg, en men soeckt spijs op straet
Dat lang vertreden is, ’t is over al, wat raet?
(865) De kassen zijn leeg, het Maechschap is vergeten,
De Brouwerije leeg, den Backer heeft niet t’eten.
Den Adelijcken-staet, die ’t eer in volheydt hadt,
Die soeckt (door Hongers-noot) haer kost aen Hondt en Kat.
De arm gemeene Man, die vintmen by de wegen
(870) Oock Vrou en Kinderen (door Pest) ter neêr geslegen:
De Burgers zijn te swack om al de doode-liên,
(Gelijck ’t behoorlijck is) met aerde te verzien.
[fol. B8r]

V. VERTONING.

Zie hier d’Elendigheyt, men eet hier Muys en Ratten,
    De Moeder knauwt de huyt van een verstorven Paert,
De Kind’ren rijten ’t vlees van Honden, en van Katten,
    Ay! zie dit Schou-spel aen, dit voet het Honger-swaert.
v.W. Helaes! wat sal ick doen? ô Godt! wat sal ick maecken?
Hoe sal hier noch een endt van dese droefheyt raecken?
2. Burg. (875) Daer is wel middel toe, dat ghy de Stadt op gaff.
v.W. De Stadt? ô quaet bescheyt! en spreeckt my daer niet aff,
Soo leedt ghy meer ellendt; in plaets van sonder eten
Saecht ghy u vlees en bloet, moordadig neêr-gesmeten.
’k Neem daer een gruwel aff, ’k en stae het nimmer toe,
(880) Tot quijting van myn eer, ick Leyden nu behoe
Voor ’t raeuwe Spaenze-juck: ’k sal ’t nimmer consenteren,
Maer tot myn laetste bloet, haer van ons wallen keren.
Och Burgers! zijt getroost, en stelt u doch te vreên,
Erbermt u over ’t volck van Leyden in ’t gemeen:
(885) Want, valt ghy haer te voet, haer juck sal u verdelgen,
Haer noyt ontroerde bloet sou u door ’t Swaert verswelgen.
Dus ziet wel wat ghy doet, de plaeg die valt op u,
Een plaeg daer d’aert voor schrickt, een plaeg waer voor ick gru.
3. Burg. O zuyl der Leytze-staet! ghy hoedt ons voor de kuylen
(890) Die vaeck al zijn bereyt; maer laes! ghy doet ons huylen
Door droeve Hongers-noot; ick acht’et swaerder pijn,
Als in de klauwe van het Spaens-gewelt te zijn.
v.W. Daer komt de Bode aen. wat isser goets geschapen?
Bode. Myn Heer, het Prince-volck is dapper in de wapen,
(895) En leggen al gereet met Scheepen sonder tal
Recht op ’t Noort-aze-vlack. v.W. Hoe staet het overal
Door ’t water van de Máás? Bode. Dat is ter yl geloopen,
Wel seven-palmen hoog, daer is nu goede hoope
Te werden haest Ontset, soo zig de windt maer rept,
(900) Ick hoop ghy binnen s’weeckx secoers van Vyvres hebt.        Bod.bin.
1. Burg. O overvreuchde Ting’ die Leyden komt begroeten!
En breeckt de Spaenze-kling aen stucken voor haer voeten.
v.W. Brencht dese tyding strack met vreuchde aen den dag,
Op dat’et doch al ’t volck tot vreucht verwecken mag.          Burg.bin.
(905) Hoe is de Stadt in roer by Mannen, Kind’ren, Vrouwen,
Wat hitster felle twist. Hoe sal ick ’t werck noch brouwen
Dat yder zig vernoecht? men schelt steets al op my,
[fol. B8v]
Dat ick de oorsaeck hier van dees’ ellende zy,
Zy volgen quade-raet, en staen te murmureren,
(910) En dreygen mijn, en huys, ten puyn te distrueren.
’k Hou eve-vlijtig stant, en roep: wel mannen, hoe?
En brout geen binne-krijg, hoe benje dus te moe?
Dan troost ick (soo ick kan) en stell’er weer in vrede,
Een yder is vertroost door ’t hoore van mijn rede.
(915) Maer ziet, des Vyants-list die sluyt soo nauw de Stadt
Met Schansse vol van volck, dat swaerlijck hondt of kat
Onzienlijck door sou gaen; veel brieve zijn geschreven
Om in des Koninckx-handt de Stadt nu op te geven.
Nu schrijft* hy met gesmeeck, en dan weer dapper straff,
(920) En sweert ons (door zijn swaert) te maeye in een graff.
De Glippers die van ons zijn in haer Heyr geweecken,
Die soecke (door gevley van s’Vyants-slimme streecken)
Het over-gaen der Stadt, en pardonneren ’t all’:
Maer onder honig-schijn, soo is het meest al gal.
(925) Daer hoor ick weer gerucht; wat tijding sal dit wesen?        Vryb. uyt.
1. Wy Oorloogs-liede, die versoecken hier by desen
Verloff, om uyt de Stadt te trecke met malkaer.
Daer leyt ons Krijgs-geweer....... dees’ last is ons te swaer,
En d’Honger oock te groot, men kan geen waep’nen voeren,
(930) Dus geeff ons vry-geley. v.W. Ghy komt mijn bloet ontroeren
In dees’ bedroefde-staet, hoe wilt ghy dus verkeert?
1. Wy hebben voor de Stadt ons mannelijck geweert
Tot nu op deser uyr: maer alsmen sonder t’eeten
Zijn wacht besette moet, soo kunt ghy oock wel weten
(935) Dat ’t niet lang dueren kan; de maeg dient eens gevult,
Want Hongers-noot in krijg, is ’t hooft van ongedult.
Dan, wilt ghy (nae den tijt) ons spijs en dranck verleenen,
Soo sullen wy te zaem de waep’nen weer by eenen,
Ter eeren Stadt en Landt, hoe heeftmen s’Vyants-macht
(940) Op d’Harelemmer-meer manhaftig t’onderbracht,
En groote Proviand’ door ’t vechten af-genoomen?
Hoe stonden wy belemt in ’t midden van de stroomen
Doenmen der stormen-stut’ op weer-segs spitze top
Geharnast in het stael, daer noyt een ys’re-kop
(945) Kost breecken onse macht, ja, met bebloede-leden
(Daer nae hier voor de Poort) soo dapperlijcke smeden
[fol. C1r]
Op ’s Vyants-felle-macht? dies men nae grooten slag
Den Vyandt van de roof met schande vluchten sag.
v.W. Wat roept gy op u dienst? wat pocht ghy op u daden!
(950) ’t Was u beloofde schult, en yder een geraden
Voor ’t Landt zijn dienst te doen: hoe menig Oorlogs-helt
Die midden in de slag is tot der doodt geveldt?
Ja, die door tegen-weer schier doodt hier binnen komen,
En sullen openbaer haer Daden niet beromen
(955) Als gy met snorcken doet, ’k stondt oock wel eer in ’t veldt
En midden in ’t gekerf van ’s Vyandts-wreedt-gewelt,
Dat helm en harnas wel van ’t lijf wiert weg geslagen:
Maer noyt ick sulck een roem heb door de Stadt gedragen.
Wat meendt gy blaffers doch men u noch smeecken sal,
(960) Om dat nae u vertreck, gy Leyden doemt ten val?
Neen, toomeloose-schaer; al is de Stadt vol plagen,
Ghy sult in u vertreck het on-luck met u dragen,
Want ick hier niemandt niet belooft het dag’lijcx-broot,
De Proviandt is kleen, ’t getal van Volck is groot
1. (965) Soo gunt ons vry geley. v.W. Hou daer vertreckt te samen,
Belhamers van de Stadt, die zig in minst’ niet schamen
Te schelden haeren Raedt, wijck voort uyt dese Zael,
Eer ick (door grammigheyt) met ’t Swaert u achterhael.        Rey bin.
En sal ick nimmer rust (nae ’t lijen) oyt genieten?
(970) Hoe lange sal de twist hier noch in volheydt vlieten?
Hoe lang sal ’t slang gespoog gestadig zijn op my?
Ondanckb’re-onderdaens, die ick noch steets bevry
Van ’t Heyloos-spaenze-juck: en breng mijn lijf en leven
Soo dickmael in de noot om nimmer op te geven:
(975) De Stadt in ’s Vyandts-handt: dus wort men nu geloont,
Dus wortmen nu geviert, dus wortmen nu verschoont.
Dit ’s voor mijn trouwe-dienst: maer’k sweer by vuyr en aerde
Dat ick uyt-roeyen sal die desen op-roer baerde,
Tot aen het laetste-end, en houwen ’t soo in toom
(980) Dat niemandt oyt weer rept van een’ge Pape-droom.
Die met verradery van haer vervloeckte schrijven
En vals gemengde-gift ’t Volck soecken aen te drijven.
O Judas-bondt-genoot! spuygt vry u vals fenijn,
En tracht nae ’t kuyssche-bloet, u hant en sal noyt zijn
(985) Verwoeder van ons volck, maer door Godts macht’ge handen
Sult ghy met u gebroet tot uwer grooter schanden
[fol. C1v]
Noch overwonnen zien, u Heyr is sonder macht,
U heyloos-wapen-tuyg is t’eenemael verkracht.
Ha duldeloose-pijn! wat spoock komt my noch quellen,
(990) En tast nae ’t Leytze-bloet? my dunckt dat my de helle
Vol twist ge-offert heeft; ja, datt’er eenen steen
Den Hemel daelden af, hy viel op my alleen.
Ach! waer mijn Ziel gestort, soo hadd’ick dees’ ellende
En droef-heyt niet gezien; maer waer ick my nu wende
(995) Ick vinde nimmer troost, hy quijt zich als een man
Die ’t rasende-gemeent’ in stilte brengen kan.                        binnen.

IV. DEEL I. UYTKOMST.

Leyden.

O Droevig-droef-ellendt! wat ramp komt my bestrijen
Nu mijn het Honger-swaert en Pest, so veel doet lijen,
Mijn Ingewant verteert, mijn herte klopt en slaet,
(1000) Dat (door den Hongers-noot) hoe langs hoe meer vergaet.
Helaes! ’k ben buyten hoop, nu ick de doode-lijcken
Zie leggen op de straet: geen Pest verschoont de Rijcken
Noch Wijsen hoog van moedt, daer sterven over al
Ontelbaer van mijn Volck, soo dat’er binnen s’wal
(1005) Meer sneuv’len door de Pest, als Hongers-sware-plagen,
Soo veel, dat nu het volck de Lijcken niet kan dragen
Of voeren onder d’Aerd’: ja blijven op de straet
Door swackheyt leggen neer, en sterven op der daet.
Dees’ plagen zijn wel groot, maer nu komt daer noch boven
(1010) Uyt d’aerde d’Helsche-twist, en soeckt my te beroven
Van ’t loff’lijck-staten-dienst, en hitst de goê Gemeent’
Gestadig op de loop, al zijnse vast vereent.
Het slaetze weder los door een bedrog van schrijven,
Soo dat men nacht op nacht in ’t wapen dient te blijven.
(1015) O eyndeloose-ramp! hoe parst gy nu mijn kroon?
O Pest! ô Honger-swaert! wat brout gy al veel doon?
Men ziet hier als de Son heel onder is gevallen
Veel Maegden heel vermomt, die stadig om de Wallen
Gaen soecken haren kost van eenig Rat of Muys,
(1020) Of vuyl onnutte spijs, en dragen ’t in haer Huys,
En eten ’t graeg met smaeck; ja, oock de Swang’re-vrouwen
Die ’t leven met die spijs soo moeten onder-houwen,
[fol. C2r]
Soo datt’er veele zijn van Vrouwen die de Vrucht
Verteert is in het lijf, door Hongers-sware-zucht:
(1025) Ja, oock de Vrouwe selfs die met haer kleyne-schapen.
Des Avonts zijn gesont, en ’s morgens zijn ontslapen.
De man, die zijne wacht des nachts heeft uyt-gestaen
Wil door vermoeytheyt hem tot rust begeven gaen:
En komt dus in zijn huys, maer vindt een droeflijck lijen,
(1030) Hy vindt zijn Vroutje doodt, en ’t Kindt aen bey de zijen
Gestorven in de arm: daer staet de Man verschrickt,
En wenscht (door droeffenis) met haer te zijn verstickt.
Hy werdt geheel uyt-zint als dol en uyt-gelaten,
Hy roept, hy tiert, en schreeut, ja, loopt door steeg en straten
(1035) Als of hy zinn’loos waer: hy klaegt het alle man,
Maer vint geen heul noch troost, dat hem verlichten kan.
Wel eer ginck Ruyter-wacht ’s nachts binnen s’walle draven,
En stutten ’t rottend’-volck, dat zig op straet begaven,
En dwong haer op der daet te seggen wat sy daer
(1040) Dus eenig inde nacht besloten met malkaer:
Zy dan met quaet gelaet, en weder-spannig spreecken
En wilden haer Geleên niet voor de Ruyters breecken,
Maer souden ’t vals Pardon aen-nemen met gewelt
Dat ons Baldeus hier soo vals heeft voor-gestelt.
(1045) De Ruyters furieus, die tegen strack aen ’t rijden,
Besetten inder yl het volck aen allen zijden,
En hieldenze flux staen, en spraken Mannen, hoe?
Tracht gy nae ongeval, gy soeckt u eygen roe
Te halen op het Lijf: Ay stelt u doch te vreden,
(1050) Laet u vergaren staen, en wilt nae huys toe treden.
Het Muytenerend’-volck alsdoen geen kans en sag,
Die schaemden hare daet, en sonder yet gewag
Te maecken op de straet, is elck nae huys gevloden.
Helaes! het Peerde-vlees wiert ons soo wel van nooden
(1055) Dat wy de Ruyter-wacht heel hebben af-geschaft,
En met het selve noch ons buyck gemaeckt tot graf.
O kommerlicke tijdt! Wat hoor ick weer voor klagen?
Wat hoor ick voor gesucht, en laes! dat ’s alle dagen.

VI.* VERTONING.

Zie eens ’t Verswackte-volck, zy kunnen nauw begraven
    De Dooden van de straet, de Báár valt haer op ’t lijff;
Door Honger, krijgt de Pest alhier een open haven,
    En stapelt Lijck op Lijck, spaert Kind’ren, Man, noch Wijff.
[fol. C2v]
O druck! ô herte-druck! ô droef, noch droever druck,
(1060) Mocht gy noch in u endt my strecken tot geluck?
Mocht gy nae dees’ ellendt mijn eenigsints verblijen,
Had ick versekering, ick souw aen alle zijen
Mijn droefheyt boeyen uyt, en wecken dapper moet,
Maer ’k vrees dat hoop en troost verand’ren sal in roet.
(1065) Want ziet, de Glippers vals, die ’t Vaderlandt versaeckte
En met een vals bedrog soo grooten op-roer maeckte,
Die bieden Vrede aen, Baldeus prijst haer doen,
Het schijnt dat nu de Wolf de Schapen wil behoên.
Geen wondt en is soo scherp als wel een tong vol listen,
(1070) Geen wondt meer smerte doet als ’t smeecken der Papisten.
Maer d’Eerb’re Magistraet haer voor de Vrede wacht,
Dees’ Vree, dees’ valsche-vree, die wert hier niet geacht.
Men neemt een Spiegel aen van Haerlem, Zutphen, Naerden,
Hoe dat een bloed’ge-vree die Burg’ren vroom beswaerden.
(1075) Dus schreven zy terstont: Het Fluytje gaet seer soet,
Wanneer den Vogelaer het Vinckje komen doet.
Men acht geen valsche tong, wanneer hy komt te vleyen,
Of oock geen Crocodil, wanneer hy staet te schreyen,
Want beyde is ’t bedrog: de Crocodil of tong
(1080) Die noyt uyt droeffenis, maer wel uyt loosheydt song.                        binnen.

II. UYTKOMST.

Rey van Burgers.

DE Stadt is heel in roer: het Volck met groote hoopen
Begint nu op de Straet als rasende te loopen
Met sonderling krackeel; d’een vecht en d’ander schreyt,
En hebben zig te hoop recht voor ’t Stadthuys verspreyt.
(1085) d’Een wil de Magistraet in ’t laeuwe-bloet verdomp’len,
d’Aer wil de Haechze-poort met Aen-slag overromp’len:
Men hoort een wee geschrey door onderling gevecht,
’t Verraet komt voor den dag, en weer tot niet geslecht.
O Burgerlijcke-stadt! daer Rijnlandt op sal roemen,
(1090) Hoewel de Spaenze-macht u al gevallen noemen,
Het welck u moedt verkleent dat u op ’t hert nu stuyt,
Om dat u goet en bloedt den Spanjaert tot een buyt
Helaes! gegeven is. Maer zijn verwoede zinnen
Zijn wonderbaer door Godt, en zijne macht te winnen:
[fol. C3r]
(1095) Al is hy noyt versaedt met zijn vervloeckte-balg,
Daer d’aerde voor verschrickt en doemt hem aen een Galg
Te sneuv’len door een Beul, op dat zijn mede-vraten
Door af-schrick van het feyt haer Tyranny verlaten.
Men klimt soo lang om hoog tot dat men valt in pijn,
(1100) Want zijn vervloeckte-wil der sonden trappen zijn.
Helaes! wat baet het ons, dat wy den hoonder schelden,
’t Is beter dat wy t’zaem d’ellendt en droefheydt melden
Die ’t Burgemeesterschap bedient; dien vander Werf
Op dat hy middel soeckt te stutten het verderf
(1105) Van onse Burgery. Daer komt dien trouwen Herder        v.W.uyt.
Hou stant! ô waerden Heer! en treedt doch nu niet verder.
Zie met medogentheyt ons Rey van Burger-liên,
Wilt ons in dees’ ellendt doch eens u bystandt biên.
Erbarmt u over ons, ay zie dees’ mag’re leden!
(1110) Die steets om laeffenis u hebben aengebeden,
Maer wierden noyt vertroost; wy bidden andermael
Dat gy ons droef ellendt met beter gunst onthael.
v.W. Wat hulp sal ick u doen? die selfs dus moet gaen dwalen
Om eenig laeffenis tot mijn behoef te halen?
(1115) Hoort Burgers, eens voor ’t lest ’k en weet geen ander raet
Als dat gy met ’t Geweer my datelijck verslaet,
En kapt mijn romp van een, en deylt malkaer de stucken,
Soo wijt het strecken kan, kom wilt mijn ziel ont-rucken,
Ick ben ter doodt bereyt, mijn lijf is u een roof,
(1120) Op dat gy daer u noot en honger mee verdooft.
Ick acht het minder pijn dat ick voor u moet sterven,
Als ick (in ’t leven) dan de Stadt sou zien bederven.
Komt Burgers, tast nu toe: voldoet u s’Heeren-eysch,
Voldoet de laetste dienst, in ’t snijden van mijn vleysch.
(1125) 1. Nu, nochte nimmermeer, ô trouwe-heldt der helden!
Die daer u lijf en bloet soo menigmale stelden
Voor ons in doodtsgevaer. Ick sta het nimmer toe,
U lijf, en moedig bloet, sturf Leyden tot een roe:
Wy soecken niemandts bloet, maer om ons lijf te houwen
(1130) Het geen Baldeus schrijft. v.W. Gy moogt hem niet vertrouwen
Zijn lagen die zijn vals, zijn wegen zijn gestrickt,
Gelijck een Vogelaer die op den Vogel mickt:
En als een honig-aes dat in de Water-stroomen
[fol. C3v]
De Vis door gragigheydt heeft in de beck genomen,
(1135) En het bedroch niet weet, maer schiet soo na de grondt
En wordt op versche daet fenijnelijck gewondt.
Een wont, een droeve wont, die niet is om genesen
Maer moet door gragigheydt een anders proye wesen.
Aldus is ’s Vyants-aes: want soo gy eenmael bijt
(1140) Zijt gy (door loos bedroch van ’t aes) u leven quijt.
1. En is dan hier geen troost? v.W. U troost is in Gods-handen
1. Hoop heeft ons lang vertroost, maer komt ons nimmer landen
v.W. Wanneer ons troost hier land, sal ’t luck hier end’loos zijn,
1. Die komst’ die duyrt te lang, en voedt ons dood’lijck pijn.
v.W. (1145) Hier gelt geen morren meer; ick kan u wondt niet heelen,
Ziet daer is nu mijn Swaert; wilt gy mijn Lichaem deelen
Soo helpt my uyt de pijn. 1. Godt sloeg ons al tot niet
Indien men ’t moedig-lijf, soo jammerlijck door-stiet.                Rey bin.
v.W. O eynd’loos ramp en druck! ô schamper-listig schrijven,
(1150) Wat lagen sult gy noch voor onse walle drijven?
Hoe duyckt de Slang in ’t gras, die ’t gift nu op ons draegt
Terwijl ’t Verhongert-volck, door Pest wort op geknaegt!
Den Burger roept, Maeckt Vreê, maer ’k heb den eedt gesworen
Voor ’t lieve Vaderlandt! dies wil ick nimmer hooren,
(1155) Na ’t Spaenze-loogen-tael; ô Godt komt dond’ren neêr,
En slaet de quad’ met vrees, u handt is ons geweer.
Gy zijt dien stercken Godt, die Pharóós-macht versmoorde,
En Senacherib sloeg; en ’t bose-volck verstoorde.
Kom, helpt de Leytze-stadt; zy bidden om genaed,
(1160) Bezie haer droef ellendt, en Hongerlijcke-staet.

III. UYTKOMST.

Carion, met een Trompetter, verwachtende die van Leyden.

DIt toeven duyrt te lang: sy achten Bood’ noch Brieven
Of vriendelijcke gunst; sal ’t haer dan niet gelieven
Te komen op de Wal, soo treck ick weder heen
Sa, blaes noch eens voor ’t lest, op dat mijn ’s Heeren reên
(1165) Haer brenge tot beweeg. Daer komt een rey van mannen.         3. S.C.
O Blaffer! schoon voor ’t oog! wat leggen u Tyrannen
Al listen in het werck? wat wilt gy wederom
Dat gy dus stadig blaest? Car. De oorsaeck dat ick kom
Is op mijn ’s Heeren-brief bescheyt van u te krijgen,
[fol. C4r]
(1170) Dus isser yets bestemt, en wilt voor my niet swijgen.
Cap. Wat is het voor een volck die staeg haer schijnlijck-drift
Ons off’ren met de mondt, of met haer valze-schrift?
Car. ’t Zijn Burgers, die wel eer zijn uyt de Stadt geweecken.
Cap. Soo soecken sy met list haer over ons te wreecken:
Car. (1175) ’t Is noyt by haer gedacht, maer soecken d’Oorloogs-ramp
Te slechten van u Wal. Cap. Hoe Naerden dat bequamp
Is ons noch wel bekent; dees’ Glippers die versaecken
Haer lieve Vaderlandt, en ’t geen sy voor ons maecken
Schuylt onder schijn van Vriendt, de grootste schelmery
(1180) Dus, daer gy nu om komt, en vint gy niet by my,
Want aen dit trouw’loos-volck en is niet veel gelegen.
Car. Sie Burgers, wat gy doet, gy hebt van ’s Konigs-wegen.
(Indien gy ’t overgeeft) verkregen goet Pardon,
Dus luystert nae mijn woort) eer dat de gulde Son
(1185) Eens driemael onder gaet, men sal u niet beswaren
Met stercke Guarnisoen; maer slechts de Stadt bewaren
Met 2. 3. Vend’len volcx. Cap. Vertreckt hier voort van daen,
Wy zijn dit niet gesint. Car. Ick seg: wilt u beraen!
Cap. Wy nemen kort beraet: het loopt ons mee of tegen.
Car. (1190) Mijn jammert s’Heeren-gunst, die ’t wel sal overwegen
Cap. Wanneer hy hooren sal uw’ groot hartneckigheyt.
Dit marren duyrt te lang: gy sult in eeuwigheyt
Niet krijgen d’overhandt: dus gaet vry uwe wegen,
U Heer is niet gewent als Moordery te plegen.

IV. UYTKOMST.

Baldeus. Allonso. Sichem.

(1195) DE schrick verbaest mijn hert; wie is die my bestrijdt?
Waer is hy die mijn jaecht, of die mijn Eer benijdt?
’k Sie niet als gulle-stroom, en raet my te verlaten
De Stadt! ô neen! al sou ’k mijn leven laten:
Soo blijf ick noch bepaelt, ja tot de laetste Man,
(1200) Door d’hooge-water-vloet in ’t velt niet gronden kan.
Den Vyandt leyt gereet, maer soo ’t geen storm wil waeyen
Soo sal haer grooten hoop in grooten angst verdraeyen:
Maer soo de windt zig rept Zuydt-west’lick nae de Stadt
Soo moet ick op de vlucht, en soecken ’t haze-padt.
(1205) Maer eer ’t soo verde komt soo hoop ick haer te winnen,
[fol. C4v]
En ’k sal d’aenstaende nacht soo grooten storm beginnen
Dat Neerlant dreunen sal van ’t donderend’-gewelt,
En Leyden, tot een rooff is in mijn handt gestelt.          Car. met 4. B.
Mijn Heer, waeck op, ’t is tijdt, het water komt hem spoeyen
(1210) Gelijck de wilde Zee, soo datmen nu moet roeyen
Met Schuyten over weg, door dien het platte-landt
Leyt als een gulle-zee met waeter overmant.
Den Vyant op Noort-a, die komt met all’ zijn Schepen
Seer wonderbaer recht toe recht an nae Leyden slepen.
Bald. (1215) Beschut’et over al met dijcken dicht en breet,
Den Vyant komt maer aen ’t bancket leyt al gereet.
Car. ’k Trock nae de Lant-schey toe, en meende d’aerde-werke
Tot stutting voor de vloet, met zoomen te verstercken,
Dan ’t is ons al mis-luckt, den dijck leyt onder voet,
(1220) Het waeter ruyst in ’t landt, en baert my quade-moet.
Bald. Wy moeten ’t evenwel met macht zien te bedijcken,
Want of wy door den noodt van ’t waeter moesten wijcken,
Soo dient ons drooge-weg van d’eene Schans in d’aer.
Car. Ick heb tot soo een werck dees’ Boeren by malkaer
(1225) Gevoert van ’t platte-landt, die sullen voort gaen voeren
De rijsen op het landt; gae voort ghy steege Boeren
Ick wil ghy inder yl ons brengt hier rijsz’ en zoom,
Met Schuyten vol gelaen, en is daer ymandt loom
Die is den knuppel troeff, dan, soo ghy vree wilt houwen:
(1230) Soo sult ghy op der daet dees’ wercken voort her-bouwen.
1. Meer Heerschop, voor soo’n werck dient loon iens zijn epast.
Car. Een swaert recht door u neck, of om u hals een bast.
Vertreck, en snoer u mondt, of ’k sal ’t aen u vergelden.
1. De vloet, die is uw’ straff en sal uw’ dweesheyt melden.
Car. (1235) En tergt niet mijn gedult, doet dat ick u gebie,
Op dat uw’ wreevelheyt geen straffe en geschie.      Boeren bin.
Hoe krijgel is den Boer, om dat zy haere landen,
(Nae ’t plond’ren van mijn volck) noch echter sagen branden:
Men dwong haer met gewelt te brengen aen den dag,
(1240) Gelt, goet, en al haer Vee ’t zy op wat plaets het lag.
Bald. Ten schaet de Boeren niet, want dieze wil verschoone
Die doet zijn selve leet. Car. De vrientschap die ’k haer toone
Zijn slagen sonder tal, geen Boer en wert verschoont,
Hoe ghy hem meer ontziet, hoe ’t slimmer wert beloont.
[fol. C5r]
Bald. (1245) Maer weer eens tot de saeck; wat heeft de Bóó gekregen
Voor antwoort uyt de Stadt? Car. Zy zijn daer niet genegen
Te hooren nae u woordt: zy zijn te bitterlijck,
En schroomen stael noch vuyr; ja, zijn gezamentlijck
Geresolveert de Stadt tot ’t uyterste te houwen.
(1250) Zy zijn soo hart als steen; ja, schijnen schier te grouwen
Wanneermen melt u Naem, haer ooren zijn gestopt,
Het vleyen is dog voor een Dooff-mans-deur geklopt.
Bald. Hoogmoedig Ketter-volck! verwacht nu d’eerste proeve
Van dees’ aenstaende storm, hoe sult ghy u bedroeve
(1255) Als ick beverwen sal mijn handen met u bloet?
O obstinatig-schuym! veel bitterder als roet.
Ghy doet u selve leet dat ghy u Swaert doet wetten
Om op uw’s Koninckx-macht tot tegen-weer te setten:
Daer d’armoê dringt tot Vree, en hebt noch Graen noch Meel,
(1260) En u mijn scherpe-mes by-nae leyt op de keel.
Vaert vry in ’t hoonen voort, u gal is uyt-gespoogen,
U val is voor de handt, en uwe doodt voor oogen.
Car. Men sal (nae dit gehoon) wraeck nemen ’t zijner tijt,
Want soo het water sackt soo zijn zy ’t alles quijt.
(1265) Kom, gaen wy eens het werck bezien aen alle enden,
Op datmen mocht de vloet bezijde van ons wenden.
Bald. Ick wacht nae ’t waeter niet: ick heb wat anders voor,
Daer is een ander werck beslooten in mijn choor:
Mijn zin is vande nacht de Stadt te gaen bestormen,
(1270) Al sou ’k mijn meeste macht in lijcken zien her-vormen.
Allonso. Car. Mijn Heer. Bald. Voer ’t volck flux op de been,
Om met een felle moet nae Leyden toe te treen.
Maer eerst is ’t noodig dat wy ’t zamen over-wegen,
En laten eens verspien hoe dat’et is gelegen,
(1275) Met muyren ende Graft; en peyle eens de gront,
Op dat in ’t moedig-volck geen lijfs gevaer ontstont.
Car. Mijn hert tuygt van geluck, ’k verlang nae ’t bloedig vechte
Om een gewenste-wraeck met dit geweer te slechte.
Wanneer sal dit geschien? Bald. Nu, voor d’aenstaende nacht.
Car. (1280) Ick wedd’ zy uwe komst’ soo ras niet zijn verwacht.
Bald. ’t Waer mogelijck, maer of zy ’t echter alle wisten
Dit voorgenoomen werck zy met haer macht niet slisten,
En soo ons dit geluckt, is Leyden tot een rooff,
[fol. C5v]
En, die in waep’nen blijft, wert voort ter neêr geklooft.
(1285) De tijt genaeckt nu al, het doncker is gevallen,
O Leyden! ghy zijt ons, wat baet nu d’hooge-wallen,
En Toorens tot de locht, ja, ’t sterckste Ravelijn.
Off sal (eer ’t morgen is) al tot een mol-hoop zijn.        binnen.

V. DEEL. I. UYTKOMST.

Carion. Baldeus. Allonso. Sichem. met een Gevolg van Soldaten.

MYn Heer, wy zijn bereyt, en staen om voort te trecken,
(1290) Op d’Aen-slag heel gereet, den dag sal ’t licht ondecken
Indienmen langer toeft. Bald. Wel aen, wy sullen voort
Gaen trecken in ’t gezicht soo van de Mááren-poort,
Ghy, nae de Haegze, en Allonso, nae de Zijle.
En hier in deese kring, sal Sichem onderwijle
(1295) Zig stellen op de wacht, soo wert’et wel bewaeckt,
Op dat den Vyandt oock geen Aen-slag op ons maeckt.
En als de klock heeft twee, sult ghy niet langer drijgen,
Maer vallen kloecklijck aen, en zien de Stadt te krijgen.
Dus strijt voor s’Koninckx-loff, en voor uw’ eygen eer.
All. (1300) Eer morgen is de Stadt gewonnen door ’t geweer.
Bald. Wel aen, kom gaen wy voort....            M.M. uyt in den Rou.
Ay neen..... Bald. Hou stant, stae stille.
Wat of dees’ Eed’le-vrou aen ons sal segge wille?
Zy is in ’t rou-gewaet, ’k moet vragen watter is,
En of daer eenig vrient van haer gestorven is,
(1305) Helaes! wie of het is...... Me-vrou wat sal dit wesen?
Ick ben van schrick beroert, ja, stae in duysent vreesen.
Zijt welkom ziels-vriendin, hoe dus bedroeft Me-vrou?
Wat onheyl jaecht u hier? of waerom draecht ghy rou?
Van waer komt ghy soo ras met natte ooge treden
(1310) En dat op deese tijt? ’k zie vast uw’ suyv’re leden
Omringt met brack getraen! de rou benaut’er hart,
Haer spraeck-lit schijnt verstompt. Me-vrou, ondeck uw’ smart,
En swijgt geen ding voor my, zie daer, ’k sal ’t voor u wreecken,
Off isser eenig werck door dit mijn volck besteecken?
(1315) Ick sal het doen te niet; verwitticht maer het stuck.
M.M. Ay Heer! mocht dat doch zijn, soo sou mijn lastig-druck
Flux sincken van mijn hert. B. Secht eens, wat zijn ’t voor sake?
Ick sweer ist niet geschiet, ick sal het onheyl staecken.
[fol. C6r]
M.M. ’t Was van dees’ avont laet, als ick ter rust sou gaen,
(1320) Sag ick eens ’t venster uyt, en hoorde droevig aen,
Hoe ghy dees’ Leytze-stadt, met Ruyters en Soldaten
Terwijl bestormen soud’ dies heb ick all’ verlaeten
Wat in mijn huyzing was, en trock dit Rou-gewaet,
Al bevende aen ’t lijff, ick bidt uw’ oogen slaet
(1325) Op my, hier om bedroeft, en ’t herte vol van rouwe,
Verhoort haer droeff gesmeeck, mijn Heer, wilt haer aenschouwe
’t Gezicht, en all’ verbleeckt, indien ghy sulckx begint.
’k Bidt u Heer andermael, de storm eerst recht besint,
Weet datt’er binnen s’wal veel van mijn Maegschap woonen,
(1330) Ay die, en oock de Stadt, als nu noch wilt verschoonen,
En, dat om mijnen ’t wil, blijff trou en hout uw’ Eedt.
Bald. Wel aen, ick hebt belooft, en sal flux doen de weet
’t Geheele Leger door, dat elck terstont sal trecken,
Weer in zijn oude plaets. All. Het sal uw’ val verwecken,
(1335) Soo ghy dit stormen staeckt, gedenck een Vrouwe-oog,
Wel eer een deftig Vorst (door ’t soet-gesmeeck) bewoog.
Bald. Dit vonnis is gevelt, hier baet geen tegen-streven,
Off ’k sal met dit Geweer u ander antwoort geven.
Car. Mijn Heer, zie om een Vrou verdruckt ghy s’Koninx-eer,
(1340) En schent uw’ goede Naem, en stompt u scherp Geweer.
O hart verstaelde hert! dat vaeck in ’t staele-wapen
Is op-gevoet, ge-groeyt, ja, in ’t gevecht geschaepen,
Laet ghy u nu soo licht vervoeren van een Vrou?
Zie toe, ick wedd’ ghy krijgt maer al te laet berou.
Bald. (1345) Hier baet geen weder-spalt, ghy sult den Aen-slag breecke
Off ’k sal met dit geweer u te gelijck door-steecke.
Ick wil al wat ick seg, en ’t moet oock zijn volbracht.
All. Wy staen in u gebiet. Bald. Dat ghy dan niet en wacht:
Maer treckt soo daed’lijck heen, en doet haer weder keren,
(1350) Elck in zijn oude form, zie, dat is mijn begeren,
Vertreck, tot naeder last, ick laet’et daer op staen.        Car. All. S. bin.
Me-vrou (op ’t heus-versoeck van u) is dit gedaen,
Daer sal geen leet geschien, stelt vry u hert te vrede,
’k Zie ’t is ter doodt bedroeft, om mijn geswooren Eede.
(1355) Ay! droog de traenen af, ghy weet wat ’k u lest zey,
En schreeff, door brieff op brieff, nu ’k doe u voort geley
Tot aen de Hoorenbrug, soo zijt ghy buyten hinder
[fol. C6v]
En ick blijff onderwijl u dienst’ge herts-besinder,
Ja, dat tot inder doodt, ’k hoop haest in s’Gravenháág
(1360) By u aldaer te zijn, om eens met Vriend’ en Máág
Te sluyten onsen Echt; want ghy en anders geene
Met my verbinden sal, ick bidt u staeck doch ’t weene,
Al wat ick hier besluyt, en seg, dat hou zijn standt.
Me-vrou (soo helpt myn Godt) vertrou hier op uw’ handt.        binnen.

                            Rey van Leytze maeghden.

                (1365) HOe briest den Spanjaert op ons Wal,
                Hy nadert met een wreet geschal;
                En toont zijn wreede hande,
                Hy dorst nae aller Maegden-vloet,
                Nae Kuysheydt en nae Weeuwen-bloet,
                (1370) Ia, haeckt nae Vrouwe-schande.
                    Hy weet dat hier den Hongers-noot
                Brengt veele tot een droeve doot,
                Hy puft de Burgers-krachten,
                En sweert, indien hy haer verwint
                (1375) Dat hy so Vader, Moer en ’t Kint,
                Door ’t Swaert wil doen versmachten.
                    Och Maeghden! laet ons hier te saem
                In Godt ons Salighmaeckers-naem
                Ter Kerck een lof zang singen,
                (1380) Op hoop hy ons verhooren sal,
                En hoeden voor een droeve val,
                Als Spanje op komt dringen.                binnen.

II.* UYTKOMST.

Soldaet binnen op de wal. Soldaet buyten voor de poort.

DE duyst’re-nacht die valt, ick zet mijn slappe-leên
Te rusten op de muyr, op dat ick zie waer heên
(1385) Den Vyant zig nu went wy vreese voor ’t verrassen,
Dus dientmen sterck op hem, of op zijn list te passen,
Noyt man en kreeg berou dat hy in tijts voor-zag,
Eer dat hem onverwacht het on-luck naecken mag.
Dus blijff ick oock bepaelt, en hoop dat door mijn waecken,
(1390) Den Vyant in ’t gezicht zijn Aen-slag sal doen staecken,
Off door de hooge-vloet hier van ons retireert,
Hy moet door sulcke dwang, schoon of hy ’t lange keert
In ’t lest noch op de vlucht. S. buyt. Wat hoor ick daer voor rasen?
’t Schijnt of u hoogmoet hier ons Leger wil verbasen.
S.b. (1395) Wie daer? ist Vrient of niet? geeff ’t woort, of ’k schiet u neêr.
S. buyt. Ick kom uyt last mijn’s Heer. S. bin. Wat is dan u begeer?
S. buyt. En schiet u dienaer niet, ick heb met u te spreecken.
S. bin. Maeck dan u reden kort, of ’k sal ’t als Vyant wreecken.
[fol. C7r]
S. buyt. Hoe kont ghy swacke dus lang noch hartneckig zijn!
(1400) En stappen ’t onheyl toe? ghy wart u in de lijn,
Zie toe, en leeft niet meer op sulcke zotte hoope,
Meent ghy dat wy door noot van water sullen loopen?
O neen! daer verr’ van daen, laet weg u schamper-hoon,
Ontfancht’et Vree-bancket uw’s Konings tot een loon,
(1405) Genae is u vergunt, geen hoon en salmen straffen.
S. bin. Hoe geestig kan de Vos om ’t Boere-aes staen blaffen
Met zijn vergifte-tong? ghy soeckt ons door bedrog
Te voeren nae ons graff, gelijck in Naerden noch
Door u gebleecken is, dus salmen noyt vertrouwen
(1410) Op u bloet-dorst’ge-vorst, maer vaste hoope bouwen
Op een die stercker is dan al uw’ Spaenze-macht,
Die met zijn Element’ u waep’nen haest verkracht.
S. buyt. U woorden zijn te wreet, en brengen u in lijen,
U macht en kan op ons in ’t minste niet bedijen;
(1415) Ghy eet door (zotte hoop) het vuyle Honden-vlees,
De Katten, Muys en Rat, ja ’t wilste sonder vrees.
Dus soo ghy niet bekeert, hebt ghy niet aers te wachten
Als oyt een Mart’laer leet, dan soo ghy s’Koninckx-machten
Wilt nemen in u Stadt, soo is de wraeck verzaet,
(1420) U moet-wil dan verschoont, en in een vryen-staet.
S. bin. Wat schemt ghy wreede-guyt, op ons onnutte-spijze?
Wy werden wel gevoet, en kunnen noch wel wijse
Victali voor een jaer, zie daer wy zijn verzien
Van levendige Vis, voor Veertien-duysent-liên.
(1425) Dan, of ons Broot ontbrack, soo salmen t’onser eeren
En vryheyt van het Landt, den lincker-arm verteeren,
En met de recher-handt volvoeren noch den Eedt,
Die elck voor Stadt, en Landt, en Vryheyt heeft besteet:
En soo u wreet gewelt ons quam te overvallen,
(1430) Soo willen wy de Stadt met haer bemuyrde-wallen
Verwoesten, met de brant, eer datt’er huys of wal
Voor u bloet-dorst’ge-hoop tot nutte komen sal,
Dus packt u voort van hier, of ’k sal mijn gramschap blussen.
S. buyt. Ghy sult in korten tijt mijn gramschap oock wel kussen,
(1435) Blijft vry al even hart tot datmen u verrast,
En in het Ketters-bloet zijn handen doopt en wast.        S. bin. schiet.
Hou daer ghy wrede-guyt, u moet-wil is benomen,
[fol. C7v]
Gae heen, vertelt’et leet dat u is over-komen,
Soo sal ick s’alle doen, die door een hooge-pracht,
(1440) Met moorderij ons dreygt, en my hoont op de wacht.            binnen.

III. UYTKOMST.

vander Does. vander Werff. op de wal.

DIt geeft den Burger moet, nu d’hooge water-stromen
Bedecken dijck en weg; men ziet de waet’ren komen
Tot boven op de wal, men ziet noch weg noch landt.
v.W. Maer zie in Soeterwou, hoe vreeslijck datt’et brant
(1445) Door sonderling gevecht; ick hoor wel dapper schieten,
Een yder hoop hy haest Ontsets-vreucht sal genieten.
Verd. Daer leyt Lowijs Boysot, ick zie het aen de vlag.
Waer hy voor by de Schans, soo leyd’ het droeff geklag
Van Leyden al ter neêr, kom Burgers wil nu komen,
(1450) Zie hier voor Soeterwou en Lammen, op de stroomen
Een Vloot van groote macht, met Granen voor de Stadt,
Zy leggen al gereet om door het booze-gat
Van Lammen heen* te slaen; wat wilt ghy dapp’re mannen
Nu doen? wilt ghy de Schans ten eersten aen gaen rannen,
(1455) Off laten dese Vloot verderven van de Schans?        Rey van B.
Veel liever willen wy (met hulp van meerder mans)
Verkrabbelen dit Fort, als dat wy dese Schepen
Den Vyant tot een rooff in zijn gewelt zien slepen.
v.W. Daer vliegt een Duyve neêr, gaen zien wy op der daet
(1460) Wat dat in zijne brieff, voor nieus geschreven staet.
Mijn hart getuygt wat goets, ô over-trouwe-boode,
Ghy troost ons door de locht, is ons den weg verbooden.
Rey. Ach! datt’et vreuchde was. Verd. Leest datmen ’t alles hoort.

                    Mijn Heer van Noortwijck.

DE goede hope die ick hebbe tot de verlossinge, kan ick niet nae laten om V.E. te Advise-
ren, als dat wy met onse Vloote alhier voor Lammen ghekomen zijn; maer bevelende
V.E. op den 1. Octob. dese voorgenoemde Schansse te bevechten; wy en twijffelen niet ofte
sullen dese Schanse verwinnen: waerschouwende oock, dat gy tusschen dees tijt geen
Schepen in en laet, sonder een merck-teecken van mijn ontfangen te hebben.

                    Actum in onse Galeye, aen de Schans Lammen. Den 28. Sept. 1574*. L.B.

Het Duyfje heeft gedwaelt, het was by nae versmoort
(1465) Doen ’t op der aerden viel, ’t is yewers op gehouwen,
En d’Aen-slag even-wel noch niet in d’as gebrouwen.
v.W. Het is nu soo als ’t is, is d’Aen-slag nu mis-luckt,
Den Vyant wert zijn moet door ’t water af-geruckt:
[fol. C8r]
Zijn val is voor de handt. Verd. O Godt, met wat een vreuchde
(1470) Begroet ghy nu de Stadt door over groote deuchde!
’t Moet eeuwig zijn gelooft, soo lang de werelt staet,
Dat s’Lants-ontsetting niet uyt eenig hert en gaet.        binnen.

IV. UYTKOMST.
Baldeus. Carion. Allonso. Sichem.

WIe jaecht mijn bange ziel? wie wil mijn eer beschempen?
En ginck ick niet het volck in eygen bloet verdempen
(1475) Tot Naerden in de stadt? wat heb ick nu ter handt
Dat ick nae lange strijdt behael soo groote schandt?
Heb ick niet Rotterdam met aen-slag ingenomen?
Ben ick t’Ouwater niet met groot gewelt gekomen?
Haerlem, ick door de kracht van mijn metael verwon,
(1480) Ja, ’t heele Nederlant, waer dat ick eens begon
Mijn Leger voor de slaen, ’t moest alles in mijn handen,
En nu voor dese Stadt behael ick groote schanden.
O gruwelijcke spijt! och hadt ick dese Stadt,
Voor Konincklijcke-staff ick noyt geweecken hadt.
(1485) Geen Vloot noch Heyr te landt, en kost my overwinnen,
Wat wou dan Leyden doch al met haer macht beginnen,
Die maer een handt vol volckx, veel brosser als een riet
Bevinde binnen s’wal: hadt ick mijn macht, ’t gebiet
Van stormen eens gedaen, ’k hadt d’over-handt gekregen,
(1490) Maer hoogmoet valt in ’t lest: dus stae ick oock verslegen
Gelijck den Phaëton, die door den hoogmoet viel
Van s’Hemels-capitool, en storte zijne ziel
In d’alverslinb’re-zee; noch vrees ick voor mijn Knechten
Die in dees’ felle vlucht noch sullen moeten vechten,
(1495) Een yder berg zijn lijff, men slae den Af-tocht vry,
En ick wil op der daet met all’ de Ruytery
My geven op de vlucht, maer laes! waer sal ick vluchte?
Car. Mijn Heer, ’t is nu gedaen, daer baet gekerm noch zuchte,
Hadt ghy den storm gedaen de Stadt waer in uw’ handt,
(1500) Maer ’t Vrouwe-toover-licht, dat heeft u overmant,
Uw’ hoogmoet was te groot, nu sult ghy all’ de lagen
Die Leyden was bereyt, seer schandig met u dragen.
Mijn hert dat tuygdent wel, en ’t komen van de Vloet
Dat nu des Koninx-stoel (al deysend’) schudden doet.
[fol. C8v]
(1505) Hoe sal ons ’t Leytze-volck met opgespalckte-kaecken
Nae-wijsen met gespot, wanneer zy sullen smaecken
Haer lang-gewenste-vreucht, die wy tot onser schandt
Noch hebben in de Vloot zien zeylen over ’t Landt?
Hier blijft nu al ons Eer: hier sterven onse Daden
(1510) Dat eertijds was met Staf en Kroone-gout beladen.
Daer ’t Landt van heeft gewaegt is nu zijn roem gevelt,
Ja, daer geen Vyandt is of sonderling gewelt
Ons nu dus vluchten doet; men waeckte voor het slapen,
En daer geen Vyandt was daer stondt men in de Wapen.
(1515) ’t Is tijdt wy henen gaen, en wachten niet een uyr,
Eer dat ons volck noch meer ellendigheyt besuyr.
Bald ’k Beken het is mijn schult. Ick hek* nae’t Vrouwe-smeken
Gehoort, dat nu (helaes) mijn daden stucken breken,
’k Was al te slecht bedocht doen ick u raedt versmeet
(1520) En d’voorgenomen-storm niet op haer Wallen deedt.
Dus moet ick ’t mijner schant, en tot des Vyandt-vreugde,
Oneerelijck van faem, en tot mijn’s Vyants-deugde
Verlaten deese Stadt, en mijn voorgaende eer
Gewonnen met dit stael, daer noyt haer Krijgs-geweer
(1525) Mijn yet beschaden kon, maer wachten alle dage
Het overgaen der Stadt, dan, nu sal ’s Graven-hage
Mijn eerste Woonplaets zijn: soo wordt ick niet verraên
Car. Ja, ja, soo komt hy weer by die ’t hem heeft gedaen.
Dat sal noch slimmer zijn, ick vrees de tweede dwaliug*
(1530) By d’eerste niet sal zijn, of lust vereyst bepaling,
All. Nae ’s Graven-haeg (mijn Heer) ’t en is geen vaste plaets,
Men muyteneert daer hart door d’ hitzing des Soldaets.
De Boeren komen oock, en soecken weer te vissen
Dat zy (door ons gewelt) lang hebben moeten missen.
(1535) Neen, komt aen die kant niet, maer kiest een vaste Stadt,
Het volck is niet betaelt, zy setten ons in ’t gat.
Bald. Daer is geen beter weg om droog-voets heen te reysen,
Het is daer soo het is, ick sal haer wel doen deysen.
Car. Voor my ten scheelt my niet, laet ons maer trecken heen.
Sold. uyt. (1540) Mijn Heer, die van de Stadt zijn dapper op de been,
Men hoort een groot gedruys, en ploffen aen de Wallen,
Sy trecken op ons aen, om in ’t quartier te vallen.
Bald. Hier baet nu ’t wachten niet: een yder rept hem dan,
[fol. D1r]
Bald. Hier baet nu ’t wachten niet! een yder rept hem dan,
(1545) En neemt maer inden arm het geen hy dragen kan:
’t Geschut laet maer ten roof. Adieuw vervloeckte-wallen
U naem sal t’onser schant tot aen den Hemel brallen.        Binnen.

V. UYTKOMST.

vander Does. vander Werff. Rey van Hop-lieden.

DEn vreesselicken-val, en neer-gestorte Muyr
Die maeckt mijn ongerust, het valt de Burgers suyr
Om met een leege-maeg soo swaren werck te bouwen,
(1550) Dan ’t moet nu zijn volbracht; den Vyandt sal hem houwen
Als of hy ’t niet en wist: het dient in tijts verhoet
Eer zijn ontsteecken breyn dees’ Wal bestormen doet.
v.W. Men vreest in noot geen doot, dees’ rampspoet moet men dragen
En rechten ’t weder op, want storm of groote slagen
(1555) Was niet te weder-staen: dus moet het zijn bewaert.
Rey. Wy Hop-lien, die tot dienst van Leyden zijn vergaert,
Staen willig en bereyt om nae ons swack vermogen,
Tot hoeding vande Stadt, de Wal weer op te hogen.
v.W. U dienst is ons van noodt, en sonder lang beraet
(1560) Is ’t noodig datmen ’t voort met lust bewercken laet.        Weesj. uyt.
Ontslaet dien swaren last van uwe Ondersaten,
Den Vyandt heeft de Schans van Lammen al verlaten.
Verd. Wat raest de Iongen daer? Jong. Ick heb het selfs gesien
Dat zy geheel verbaest uyt Lammen mosten vlien.
Verd. (1565) Door ’t vallen vande Muyr sou ’t licht’lick kunnen wesen,
v.W. Gelooft niet al te licht: wy zijn noch niet genesen.
Ick vreese voor verraet. Jong. Kom laet my maer alleen
Ter Poort uyt-gaen; ick sal nae Lammen henen treên:
Mijn hert dat tuycht’et nu; ick moet het ondersoecken
(1570) Soo gy ’t geraden vint. Verd. Gaet heen nae alle hoecken
En ziet wel dapper toe soo krijgt gy goede loon
En of gy wiert verrast (dat u den Vyandt schoon
Als zijn gevangen nam) soo segt gy zyt geweken
Om ’t Leger eens te zien: maer wilt voor al niet spreecken
Hoe ’t hier gelegen is; dus geeft u op de weg.
Jong. ’k Sal uwe wille doen: maer ’k meen van’t swaer Beleg
(1575) Wy nu al zijn Ontset. Verd. Den tijdt die sal ’t ons leeren,
Op hoop dat gy de Stadt haest sult met vreucht vermeeren.

[fol. D1v]

VI. DEEL. I. UYTKOMST.

Wees-jongen uyt geweest zijnde, voor de Poort.

OP Leyden! ziet nu op, Poort op, gy zijt Ontset!
(1580) De Spaens-vervloeckte-macht is t’eenemael verplet.
Dees’ Haring, en dit Broot, is my van ’t volck gegeven,
Die met een heele Vloot op ’t Landt zijn in-gedreven,
En naderen de Stadt: het Water heeft verjaecht
Den Vyandt uyt het Velt. Komt Burgers onvertsaecht,
(1585) Die manlick voor u Stadt ginck strijden als Romeynen,
Komt, proeft Godts-manna hier: des Vyands wree desseynen
Zijn al te niet gebracht. Op! Leyden is Ontset!     Verd. v.W. uyt.
Wat heeft den Vyandt doch zijn moedigheyt verplet?
Jong. Het water heeft ’t gedaen, Boysot quam aen-gevaren,
(1590) Zy wierden heel verschrickt doen dese dapp’re Scharen,
Flux zeylden over ’t Landt, ’t geschut dat bleef te pant,
Zy vielen over hoop, gelijck het dorre-zant
Dat voor de windt verstuyft, veel Waep’nen en Soldaten,
Zijn door het sterck gevlucht, van ’s Vyants-heyr gelaten,
(1595) En leggen hopeloos, met afgematte leên
Ter halven in de vloet, men hoort een naer-gesteen
Ontrent de Lamme-schans. v.W. Zy mogen wel verlangen
Al nae haer leste broot, het welck sy haest ontfangen
In ’t komen van de Vloot, gaet voort gy inde Stadt,
(1600) Roept: Leyden is Ontset! en toont het volck, hoe dat
Gy aen de Lamme-schans, de Vloote hebt ontfangen.        binnen.
Verd. Vertrecken wy ter post, en doen de Sleutels langen
Om Gaten, Sluys, en Poort, te op’nen met der vaert,
Op dat de heele Vloot, met Mannen wel bewaert
(1605) Mach onverhinderlijck* de Grachten inne drijven.        binnen.

II. UYTKOMST.

Leyden.

GEen tong, of radde-pen, en kan de vreugt beschrijven,
Die nu verkregen is, hoe ziet men nu de Jeugt
Weer bloeyen in het lof der lang-gewenste-vreugt?
De ramp is op de vlucht, die eer ter post quam draven,
(1610) Om al dat adem had te maken tot zijn slaven,
Of om zijn moordery te plegen aen mijn bloet,
[fol. D2r]
De Maegden om haer Eer, de rijcken om haer Goet.
Of Mannen door ’t gekerf der scherp-gewette Swaerden,
Ja, oock den Zuygeling, zy inde Wieg niet spaerden.
(1615) De Burgers die als dol, haer gaven op de straet,
En riepen niet als Broodt, de Jufferlijcke staet
In haer gewenschte pracht, die storven in haer huysen:
Door Pest, of Hongers-noot: de Ratten en de Muysen
Was doen gemeyne spijs: de Kinders vont men doot
(1620) Door dese groot ellend’ al op haer Moeders-schoot.
Nu heeft’et Godt voorzien, nu sneuv’len alle rampen,
Nu komt zijn stercke-heyr voor zijne Kind’ren kampen.

VII. VERTONING.

Zie hier dees’ groote Vreucht, en over gragigheden,
    Verheuging in de Stadt, en droefheyt alle beyd’.
Godt loff, hier is Ontset: maer oogt de maag’re-leden,
    Verhongert, en hoe elck dog etende hier scheyt.
Hoe sal mijn waerden Heer, den Prince van Oranje
Met tranen overzien ons staet, die daer door Spanje
(1625) Soo deerlijck was benout, daer menschen sonder tal,
Laes van gestorven zijn, lof, lof, mijn Opper-al.

III. UYTKOMST.

vander Does, Boysot, vander Werf. Raephorst, met een
gevolg van Burgers, Matroosen, &c.

WEest well’kom Zeeusche-heldt, ick heb nae u, en Vlote
Gedorst g’lijck vis op ’t lant geen tijt heeft my verdroten
Om Burgers en ’t Gemeen te troosten* soo ick kon,
(1630) Tot dat ick inde Stadt verstont, dat gy begon
Met uwe macht’ge-vloot, door ’s Vyandts-heyr te breecken,
De vreese was soo groot, d’ellend niet uyt te spreecken.
De doodt stondt yder een geprent in’t aengezicht,
Maer gy (door hulpe Gods) hebt ons al t’saem verlicht
(1635) Van dees’ bedroefden-staet: u Naem moet zijn verheven,
Soo lang de Werelt staet. Boys. Mijn Heer, u lijdsaem leven
Quam mijn heel schielijck voor, en was oock seer belaên,
Doen u den wree Marraen, soo moedig had omvaen
Met zijn vervloeckten Heyr soo heb ick met mijn machten
(1640) Op ’t vlytigst aen-gewent, om zijn gebroocken krachten
(Door hulp van Godes handt) gesocht te wederstaen,
[fol. D2v]
En soo met alle vlijt Baldeé uyt ’t Velt te slaen:
Hoewel ’t onmooglijck scheen so vast hy lag om-graven
Met Schanssen sestig twee, dan Godt maeckten een Haven
(1645) En boot zijn hulpend’ hand’ en zijn on-grondig-heyr,
Dat joeg hun sonder Swaert, of eenig Krijgs-geweyr:
Het Water was ’t alleen dat haer de moedt dee vallen,
Dat dreefse op de vlucht: want al haer aerde Wallen
En kosten niet weêr-staen het spoelen van de Vloet,
(1650) Maer des al niet te min, heb ick mijn Lijf en Bloet
Voor dese Stadt gewaegt, en mijn kloeckmoed’ge Zeeuwen,
Die over Dam en Dijck, gelijck verwoede Leeuwen
De Schepen ruckten voort, ja vochten al-te-mael
Op ’s Vyands-wreede-macht, en schroomden Vuyr noch Stael.
(1655) Soo datmen Soeterwou sag als een toortse branden.
Baldeus heel verschrickt, die vloot langs drooge Landen
Met alle machten in, dus raeckten wy in ’t Meyr,
Dicht aen de Lamme-schans, daer alle haer geweyr
Most blijven tot een pant, de schrick hadt haer verwonnen,
(1660) ’t Welck wonder was om zien, alsoo zy ons wel konnen
Met kleyne-macht weer-staen: dus kreegmen open pas,
Den Vyandt was verjaegt hoewel daer niemandt was
Die hem tot strijden dwong, dus trock Matroos de zeylen
Tot in den hoochsten-top, om in uw’ Stadt te deylen
(1665) Haer lang-gewenste-spijs, dus roept aen alle zijdt:
Naer Honger, Pest, Beleg, is Leyden weer verblijdt.
v.W. Manhaftig-oorlogs-heldt, u Glory sal vermeeren
Tot inde laetste Eeuw, dan salmen t’uwer eeren
Noch seggen ’t was Boysot, die ’s Vyandts-wreede-macht,
(1670) Van Leyden heeft verjaegt, en oock zijn volck verkracht,
En met een heele Vloot dorst over Dam en Dijcken
Zig wenden nae de Stadt, en ’s Vyants-wree-practijcken
Bestormen sonder scharp en dorst door vuer en vlam,
Zig toonen voor de Stadt, daer een versieckte-stam
(1675) Al in haer laetsten noodt, stondt nae u komst te gapen,
Daer meerder droef ellend’ als vreugde stont geschapen.
Dies neemt dees kleyne gaef, in danck doch van my aen,
Het is uyt goede gunst, ick heb de uw’ ontfaen,            de Ketting.
(1680) Maer doch van meerder schat als ick u kan vergelden.
Bois. U trouheydt voor het Landt kan ons genoegsaem melden
[fol. D3r]
Dees’ uytgeteerde-lien, die, als de magere-doodt
Verteert zijn en verdort, door Pest en Hongers-noodt
Verd. Ons Eedt en schuld’gen-plicht, had zijne plaets genomen.
(Door trouwheyt) by het hert, dus mostmen ’t vollick toomen
(1685) In een gehoopte moedt, op dat d’ellende niet
De overhandt en nam, maer op het lest soo stiet
Die dapper op de borst! want Twist en Hongers-plagen,
Met vieriglijcke Pest, door sware krijg quam dagen,
En sloeg veel volck ter neêr, Thien-duysent in ’t getal,
(1690) Die opgeschreven zijn hier in ons ongeval.
En hiel als noch niet op, voor dat u Helden-wagen,
Quam vol met broot gelaên, hier binnen Leyden dagen.
En sonder uwe hulp of Goddelijcke-macht,
Wy souden door d’ellendt geheelijck zijn versmacht.
(1695) Boys. Geeft Godt alleen de Eer, en laet in alle Kercken
Hem dancken voor zijn gonst en wonderlijcke wercken.
Den Heer heeft u ontset door zijne Water-vloedt,
En zijn verhongert volck met Manna weer gevoedt,
Gelijck hy Moyses volck al in de Wildernissen,
(1700) Uyt een te drooge Rotz dee hare dorst verslissen.
Dus laet voor dese gaef ons niet ondanckbaer zijn,
Of loven Godt den Heer met onvervalste schijn:
Ick yver tot het werck, een yder volgt mijn stappen.
v.W. Ick volg de selve spoor, tot aen de hoogste trappen
(1705) Van uwe Helden-daet: komt, volgt gy strijdtb’re-liên,
Weest danckbaer aen u Godt, en wilt hem eere biên.            Binnen.

VIII. VERTONING.

Hier wert d’Oranje-vorst in LEYDEN trots ontfangen,
    Van d’Eerb’re Magistraet. Ay! zie de Borgery,
Her-kleurt, weg is het doodts, het Roven, Moorden, Hangen,
    Dies Themidi uyt-galmt: op LEYDEN ghy zijt vry.

IV. UYTKOMST.

Prins. vander Does. de Magistraet, een gevolg van Burg. en Sold.

BEroemd’ en dapper-volck, Romeynen in het wapen,
O Helden voor het Landt, in ’t harnas recht geschapen,
Noyt wasser uw’s gelijck te Troyen binnen s’wal,
(1710) Noch noyt ’t Atheenze-roem uw’ daeden trotsen sal.
O roos van ’t heele rond’, die s’Vyants-staele-waepen,
(Gedoot-verft) hebt weer-staen, en in het bloet geslapen:
[fol. D3r]
Ja, zijn verwoede-kling geheelijck stomp gemaeckt,
Soo dat hy heel versmaet is uyt’et velt geraeckt:
(1715) Gedanckt zy uwe daet, men sal het oock gedencken,
Aen uw’ Kints-kinderen, en nimmer u yets krencken,
Aen dees’ Gewonne-loff, dus sult ghy zijn vereert
Met d’Universiteyt, en werden steets vermeert
Met Wijsen in uw’ Stadt, de kassen sullen krielen
(1720) Van ’t opgehoopt verstant, daer soo veel duysent zielen
Meê sullen zijn begaeft, ja, setten uwe Stadt
In noyt verslenste loff, daer steets een ruchtbaer-badt
Sal vloeyen van een op-gehoopte harssen-schalen,
Gevult met Pallas-breyn, die ’t duyster sal doen daelen
(1725) In ’t duyst’re duysternis, en door ’t al-glinstrend’-licht
Bestraelen ’t heele Landt, daer saecken van gewicht
Verheven sullen zijn, soo dat uyt and’re Steden
Ghy zien sult met gedrang uw’ Hooge-school betreden,
En voeren u ten top in noyt besturve-faem,
(1730) In hoog-volgroeyde-deucht, en verr’-beruchte-naem.
Den Persiaen, Polack, en wijt-gelegen Griecken,
Der Moscou, met zijn dicht-bepaelde taye wiecken.
Hongarijen, en Room, ja, noyt soo verre landt,
Off sullen in uw’ School, noch toetzen haer verstant.
(1735) Dus sult ghy zijn geacht de Toet-steen van de werelt.
De Schat-kist van ’t geheym, uw’ naem sal zijn beperelt
By Turcken en Barbaer, en straelen als de Son,
Ja, vloeyen als de vloet des Oceaenze-bron,
Den wreden Castil’jaen, met zijn vervloeckte-machten,
(1740) Die sal noch nae u School, selfs haecken ende trachten,
Boudt dese waerde-gaeff in aller yl dan voort,
En noemze voortaen de Gemeene-werelts-poort.
Verd. Manhaftig Oorloogs-helt! hoe sal ick deese gaven
Vergelden nae waerdy? ghy hebt ons Arme-slaven
(1745) Verlost van ongeval, en oock u goet en bloet
Gewaecht voor ’t heele Landt, en ’t Spaenze-bit’re-roet
Vernieticht, en soo flux haer wree-dessens gebroocken
Prins. Haer macht is evenwel niet alle weg gedoocken,
Dus wil ick op der daet, en dat met al mijn macht
(1750) Hem jagen op de vlucht, terwijl hy onverwacht
Is, van ons Leger-komst. Laet ghy mijn Kapiteynen
[fol. D4r]
Vast stellen in haer form, wy moeten ons desseynen
Volvoeren inder yl. Verd. Indien der Prince dan
(Gelijck den Ridder-godts die niemant weer-staen kan)
(1755) Hem op de reys begeeft, soo wensch ick dat zijn wercken
Met vreuchde eyndigen, en des Vyants-vlercken
Eens dapper zijn gefnuijckt, en nimmer groeyen an,
Op dat zijn wreden-aert ons niet meer deeren kan.
Hoe stondt Godts-volck in vreucht, doen soo veel hagel-stenen
(1760) Op d’Amoriters viel, daer Godt van haer niet eenen
Haer Steden vallen liet, de Son bleef stille staen
In ’t landt van Gibeon, de Maen heeft niet gegaen
Uyt ’t dal van Ajalon, tot dat haer stercke machten,
Verslagen waeren, door de Isralijtze krachten.
(1765) Ghy zijt ons Israël, ô waerde Vorst en Heer!
Prins. Den tijt lijt geen verloop, my moeten in ’tgeweer.
Rey. Oranje, luck en heyl, blijff winnaer in victori,
Prins. Den Opper-heerscher dan, die zy alleen de glorij,
En spaer my ’t leven, tot ick ’t Landt recht heb herstelt,
(1770) Ontlast van ’t Spaenze-juck, en alle ’t boos-gewelt.*        binnen.

                            Rey van Leytze maeghden.

                DE Vorst is op de reys geraeckt,
                De Paerden zyn bereyt gemaeckt
                Om nae den strijdt te treden.
                Het Wapen-tuyg wel scherp gewet,
                (1775) d’Alheerbre Heer die zegent het,
                Om haer tot niet te smeden.
                    Wy hopen door zijn onderstant,
                Dat ’t Spaens uyt ons Vereende-lant,
                Geheel sal zijn geslooten.
                (1780) Op dat de bloed’ge Moordenaers,
                Met al haer woedende Verraers,
                Haer schande sal vergrooten.
                    Gun Oranje Victory-vreugt.
                Die eeuwiglijck mag zijn geheucht,
                (1785) Door u sond’re genaeden.
                Ghy Heer, hebt ons weer vry gestelt,
                Vernieticht al het Spaens-gewelt,
                Gepresen zijn uw daeden.         binnen.

V. UYTKOMST.

HIer kom ick uyt de Zael van Jovis neder-dalen,
(1790) Om een seer wreet-geheym luyt-ruftig te verhalen:
’t Wert al door my ondeckt, ’k heb alle ding gezien,
En niemant die my houdt, of ’t klappen kan verbiên.
Den ongeboorne-mensch, sag ick de ziel verlaten.
[fol. D4v]
’k Sag Abels-offerand’, door Cains-grimmig-haten
(1795) En met een kaecke-been, moordadig neder-slaen.
En ’k sag Gomoráás-volck verbranden en vergaen.
’k Sag oock het Heydens-rot, Jerusalem verdelgen,
Daer elck (door Hongers-noot) zijn eygen bloet most swelgen
’k Sag Moyses op den Berg, die Amaleck versloeg,
(1800) ’k Sag d’Amoriters fel, die Israël verjoeg
En dempte met het Smaert, alwaer de gulde Sonne
Ten top bleeff stille staen, in ’t Landt der Gibeonne
De Maen in Ajalon, dus wierden zy verheert,
Haer Koningen gedoot, soo ist met haer verkeert,
(1805) (Al wat te vooren is in s’Hemels-choor beslooten,
Ziet mijn verr’-ziende-oog) ’k sag haer uyt ’t Landt verstooten
’k Sag d’aller-eerste-stant, op s’werelts-ronde-kloot
Door waeter onder gaen, en Noachs-arck seer groot
Dreeff boven op de vloet, daer soo veel duysent Menschen
(1810) Door haere overdaet het leven moest verslenssen.
’k Sag Troyen ondergaen, en ’t Landt verdistrueert,
Waer af dat Hollandt nu zijn Fama door vermeert.
Om dat ’t gevluchte-volck, dat zig in Bossche spreyde,
En hier in Leyden haer ter eerster wooning leyde,
(1815) Ja, boude ’t holle aen, in groote rust en vree,
En ’t bracht veel vruchten voort. Dus is aen deese reê
’t Beloofde-landt gehecht, dat daeglijckx oock vermeerde
En wiert een machtig-landt, daer zig veel volckx geneerde.
Maer midden in zijn sleur, komt Alba met zijn macht,
(1820) (Door last van Spanjens-kroon) en heeft’et all’ verkracht,
Veel Steden uyt-gemoort, ’t Onnosel-bloet vergooten.
Maer Leyden, voor uw’ wal heeft hy zijn hooft gestooten,
Het welck de oorsaeck is, ô trouwe Burgery!
Dat ick u straet betreê, uw’ Vyandt is in ly,
(1825) En t’eenemael gevlucht, ja, uyt’et velt geslagen.
Gesmolten als de snee, weg zijn die looze-lagen
Die u waeren bereyt. Looft Godt die ’t heeft versien,
En met zijn Wonder-heyr u quam zijn hulpe biên,
En zette uwe Stadt in Vryheyts-volle-vreuchde.
(1830) Vaer wel dan Burgery, en leeff voortaen in deuchde,
Bloeyt en groeyt liefdig aen, als Lely en Palm-boom,
Vergroot, wert Nering-rijck, hou ’t Burg-gravy in toom.

                                            UYT.

Continue

Tekstkritiek:

fol. A3r: Stadt er staat: Sadt
fol. A3v: raeckt er staat: raecht
fol. A3v: Granvell’ er staat: Gravell’
vs. 45: gehelmt, er staat: gehelm,
vs. 177: bestelpt er staat: besteplt
vs. 208: vergad’ren. er staat: vergad’ren..
vs. 194: twintig er staat: twinting
vs. 310: trencheert er staat: trencheen
Voor vs. 319: 2. er staat: 2
vs. 357: Hooge-huys, er staat: Drooge-huys,
vs. 406: Vijftig er staat: Vijtig
vs. 434: quaet er staat: quat
vs. 440: ontvluchte er staat: ontvlchte
vs. 496: Spanjaers-eedt er staat: Spanjaers-edt
vs. 502: Maecht er staat: Macht
vs. 702: hoogste-liet er staat: hooste-liet
vs. 703: Ketters er staat: Keters
vs. 789: Maechden er staat: Maecgden
vs. 810: swaer-moedig er staat: swaer-modig
vs. 821: droeve er staat: drove
vs. 829: schrick er staat: scrick
vs. 860: haestig er staat: hastig
vs. 919: schrijft er staat: schrift
Na vs. 1058: VI. er staat: IV.
Voor vs. 1383: II. er staat: III.
vs. 1453: heen er staat: geen
Voor vs. 1464: 1574. er staat: 1547.
vs. 1605: onverhinderlijck er staat: overhinderlijck
vs. 1629: troosten er staat: trroosten
vs. 1770: boos-gewelt. er staat: bos-gewelt.